Gouden rijst hervindt glans

'Gouden rijst' hervindt glans
Genrijst krijgt extra vitamine A
Noorderlicht, 30 maart 2005
Britse onderzoekers hebben een nieuwe, vitaminerijke variant gemaakt van 'gouden rijst', al jaren het braafste
jongetje onder de genetisch veranderde gewassen. De nieuwe variant moet iets doen aan het kille feit dat
jaarlijks een half miljoen kinderen blind worden door vitamine A-tekort.
Na een moeizame start lijkt het toch nog goed te komen met de vitaminerijke 'gouden rijst'. Eindelijk zijn onderzoekers er echt
in geslaagd de genetisch veranderde rijstsoort tjokvol vitamine A te stoppen. De nieuwe versie van het gewas bevat tot 23 keer
zoveel van de stof 'bètacaroteen', een stof die in het lichaam wordt omgezet in vitamine A. Omgerekend komt het erop neer dat
een kind in de groei zeker de helft van zijn vereiste vitamine A uit de rijst moet kunnen halen. Dat althans stelt de maker van de
gouden rijst, het Britse biotechnologieconcern Syngenta.
Wanneer het eerste bord gouden rijst op tafel staat, is nog onzeker. Syngenta heeft beloofd de vinding gratis ter beschikking te
stellen, via de zogeheten Humanitarian Rice Board. Maar er zijn eerst wel veldproeven nodig, onder meer om te kijken hoe het
gewas zich gedraagt op een gewoon rijstveld. Volgens Syngenta zouden India en de Filippijnen de rijst als eerste landen ter
wereld massaal gaan planten. Geen wonder, want de burgers van de twee landen lijden als geen ander onder vitamine A-tekort.
Gouden rijst (Syngenta)
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) worden er jaarlijks een half miljoen kinderen in ontwikkelingslanden blind
door gebrek aan vitamine A (ook wel: retinol). Ieder jaar zouden er zelfs twee miljoen mensen sterven aan de gevolgen van
retinoltekort. Vitamine A is nodig voor onder meer de aanmaak van epitheelcellen, bedekkingsweefsel van onder meer huid,
luchtwegen en tandvlees.
Gouden rijst werd vijf jaar geleden binnengehaald als het eerste echte 'wondergewas'. Rijst is populair basisvoedsel, en nu was
daar opeens een variant die meer vitamine A bevatte dan het origineel. Greenpeace beloofde zelfs om veldproeven met het gewas
niet te verstoren. De mediacommentatoren fantaseerden intussen al hoe gewassen als gouden rijst honger en ziekte zouden
uitbannen.
Vitamine A onder de microscoop. De stof komt in de natuur alleen voor in dierproducten als zuivel en vlees, terwijl de 'voorloperstof'
betacaroteen vooral zit in groenten als wortelen en andijvie. Ontwikkelingslanden zijn daardoor extra kwetsbaar voor vitamine A-tekort:
zowel de groenten als de dierproducten zijn er vaak schaars. (National High Magnetic Field Laboratory)
Maar de glans van het gouden gewas verdween snel, toen duidelijk werd dat de oorspronkelijke gouden rijst maar heel weinig
vitamine A extra bevatte. Vooral op de Filippijnen stuitte het gewas op fel verzet, van boeren die bang waren dat de westerse
soort de plaatselijke rijstteelt de nek zou omdraaien. Greenpeace beschuldigde gentechbedrijven als Syngenta Seeds en
Monsanto er intussen van acceptatie te zoeken van genetisch veranderde gewassen 'door misbruik te maken van het leed van
moeders en kinderen.'
Maar gentechconcern Syngenta lijkt de belofte van gouden rijst nu alsnog waar te maken. Naar nu blijkt stak de eerste versie van
gouden rijst niet goed in elkaar. De originele versie dankte zijn verhoogde gehalte bètacaroteen aan de toevoeging van twee
genen, één afkomstig uit narcissen, en één ontleend aan een bodembacterie met de klinkende naam 'Erwinia uredovora'. Het
effect komt echter twintig keer beter tot uiting als het narcissengen wordt vervangen door een soortgelijk gen uit maïs,
ontdekten onderzoekers van Syngenta.
Greenpeace ontvangt de 'upgrade' van gouden rijst lauw. In een reactie wijst de organisatie erop dat het nog maar de vraag is of
het bètacaroteen goed wordt omgezet in vitamine A, en of de heilzame stoffen wel bewaard blijven na bereiding van de rijst. Ook
wil Greenpeace onderzoek naar de mogelijke bijeffecten voor mens en milieu. Tegenstanders van genetisch aangepaste gewassen
zijn bang dat de nieuwe gewassen inheemse soorten verdringen, waardoor de rijstteelt eenzijdig wordt en kwetsbaar voor
bijvoorbeeld ziekte.
Maar Greenpeace lijkt daarin haast alleen te staan. Opvallend is hoe zelfs de Britse BBC ieder gevoel voor journalistieke afstand
geheel loslaat: "Het is het eerste tastbare bewijs dat de gentechnologie gewassen kan opleveren die gericht zijn op het oplossen
van de knagende problemen van ontwikkelingslanden, in plaats van op het verhogen van de winst van westerse
biotechnologiebedrijven."
Rijstveld op Bali