Excursie IJsselmeer visserij

Excursie
IJsselmeer visserij
Groep 5 t/m 8
Door Mar en Klif
Inhoudsopgave
Algemene informatie
Achtergrond informatie
Lessuggesties
Werkbladen
p.
p.
p.
p.
3
5
7
10
Colofon
Het project “Educatief IJsselmeervissen” is een initiatief van Ursa Major Services B.V./Nederlandse Vissersbond en
wordt mede mogelijk gemaakt door het Europees Visserij Fonds (EVF) en Provincie Fryslân ter investering in
duurzame ontwikkeling van visserijgebieden.
De excursie IJsselmeervisserij is in 2012 ontwikkeld door Durk van Tuinen, Egbert van der Tuin, Iris Nutma en
Pyke Kroes. De lesbrief is gemaakt door Pyke Kroes, Vera Damuis is illustrator, Jasper de Ruiter van Tringa
Paintings heeft de vissen en de vogels waarheidsgetrouw getekend. De lesbrief is gemaakt onder
verantwoordelijkheid van Mar en Klif, afdeling Groen Doen.
De excursie IJsselmeervisserij wordt georganiseerd en mogelijk gemaakt door:

Ursa Major Services BV: dochteronderneming van de belangenbehartigingsorganisatie voor de beroepsvisserij:
de Nederlandse Vissersbond.

De Friese visserijbedrijven S. Boersma ST8, Visserijbedrijf Bootsma HI35 en Visserijbedrijf H.Bootsma WON38;

Mar en Klif, afdeling Groen Doen (www.groendoen.net).

Bij de uitvoering van deze buitenles wordt samengewerkt met de natuurorganisatie It Fryske Gea.
De lesbrief is door scholen te gebruiken bij de voorbereiding en uitvoering van de excursie IJsselmeervisserij.
Wanneer iemand (delen van) de lesbrief voor andere doeleinden wil gebruiken, dan stellen wij het op prijs als wij
daarvan op de hoogte worden gesteld en dat deze lesbrief als bron wordt vermeld. Hiervoor kunt u contact
opnemen met: Mar en Klif, afdeling Groen Doen ([email protected]), telefoonnummer 0514-571777 of
Nederlandse Vissersbond te Emmeloord via [email protected] of telefonisch 0527 69 81 51.
2
Algemene informatie
Inleiding
Met een vissersboot en een beroepsvisser varen de kinderen vanaf de haven van
Hindeloopen het IJsselmeer op. De kinderen ervaren zelf aan boord hoe het leven eruit ziet
van een IJsselmeervisser. Zo kunnen ze de route van de vissersboot uit zetten met een
kaart, radar en kompas, de dieptemeter aflezen, met verrekijkers vogels spotten en varen
ze naar een visstek. Daar kunnen ze de vissers helpen met vissen. Er wordt gevist met
kisten en met aaskuil. De kinderen vangen op deze wijze verschillende vissoorten. De
vissoorten kunnen met een zoekkaart gedetermineerd worden. Vervolgens worden alle
vissen weer terug gezet in het water en moet alles worden schoongemaakt. Door deel te
nemen aan de excursie ervaren de kinderen hoe het eeuwenoude beroep van vissersman op
het IJsselmeer wordt uitgevoerd.
Doel van de excursie
Het doel van de excursie IJsselmeervisserij is dat leerlingen in aanraking komen met het
IJsselmeergebied, de visserij en de natuur hier omheen. Ze weten welke zoetwatervissen in
het IJsselmeer leven en wat hun kenmerken zijn, ze leren de werkzaamheden van de
IJsselmeervisserij kennen. Leerlingen zijn er zich van bewust dat de mens door de jaren
heen op het IJsselmeer allerlei ingrepen heeft gedaan die van invloed zijn op de
levensgemeenschap in het IJsselmeer en de visserij. De kinderen denken na over een
duurzame oplossing voor hier en daar, nu en straks. De excursie sluit aan bij de kerndoelen
40 en 41.
Programma
Het voorlopige programma per dagdeel ziet er als volgt uit:
 Aankomst + ontvangst in Hindeloopen
 Introductie in de educatieruimte (incl. film IJsselmeervisserij) + uitleg + veiligheid
(o.a. uitdelen zwemvesten)
 Inschepen (max. 10 kinderen en 2 begeleiders per schip; er zijn 3 schepen)
 Naar visstek varen
 Vissen
 Inhalen
 Terugvaren
Aankomst en uitleg voor het inschepen zal ongeveer een half uur in beslag nemen, waarna
de excursie (varen en vissen) ongeveer 2 uur in beslag zal nemen.
Wat is er geregeld
Voor de excursie IJsselmeervisserij heeft Mar en Klif, afdeling Groen Doen al veel zaken
voor u geregeld. In deze lesbrief zijn opgenomen:

Een voorbereidende les.

Kopieerblad met praktische informatie voor rijders en begeleiders.

Kopieerblad met praktische informatie voor leerlingen en ouders.
Zwemvesten en alle materialen voor de uitvoering van de activiteiten zijn aan boord. Op
ieder schip staat de schipper en zijn maat voor u klaar.
3
Voorbereiding door de leerkracht
Natuurlijk moet u zelf ook nog een aantal zaken regelen.
 Informatie uit deze lesbrief doorlezen.
 Vervoer naar en van de locatie regelen.
 Minimaal 2 begeleiders per 10 kinderen regelen.
 Kinderen informeren over de veiligheid en praktische zaken zoals kleding (gebruik
daarvoor de powerpoint van de voorbereidingsles).
 Begeleiders informeren over veiligheid en praktische zaken (route, kleding).
 Laat één van de kinderen foto’s maken tijdens de excursie, deze foto’s kunnen op de
website geplaatst worden op www.ijsselmeervisserij.nl
 Bij slecht weer controleren of de activiteit door gaat. Telefoonnummer van de
IJsselmeervisser vindt u op het kopieerblad voor rijders en begeleiders.
Vragen?
Voor vragen over dit project kunt u bellen met Mar en Klif, tel: 0514 – 571777 of een email
sturen naar: [email protected]
Symbolen
Naar buiten
Onderzoek
Kring
Knutselen
Werkblad
Muziek en expressie
Beweging
Verzorging
4
Achtergrond informatie
IJsselmeer
Het IJsselmeer (Fries: Iselmar) is het grootste
meer van Nederland. Het heeft een oppervlakte
van 1100 km². Het IJsselmeer wordt begrensd
door de Afsluitdijk en de plaatsen tussen Makkum
en Lemmer in Friesland, de Noordoostpolder,
Flevoland en Noord Holland. Het IJsselmeer is van
belang voor de visserij, als waterreservoir, voor
de waterrecreatie, de scheepvaart en het heeft
vele natuurwaarden.
Vogels van het IJsselmeer
Het natuur belang van het IJsselmeer is erg
belangrijk voor bijvoorbeeld meer dan 25
vogelsoorten. Het grote wateroppervlak, de
ondiepte, de brede rietkragen en de zand- en schelpenbanken maken het IJsselmeer tot een
ideaal gebied voor watervogels (zoals eenden, zwanen, ganzen, aalscholvers, meeuwen en
sterns en enkele steltlopers). De vissen zijn een belangrijke voedselbron voor viseters zoals
fuut, aalscholver, nonnetje, grote zaagbek, dwergmeeuw, visdief,
zwarte en reuzenstern. In het najaar en de winter verblijven er
honderdduizenden watervogels om te ruien, te rusten en te
foerageren. Kuifeend, tafeleend, topper en brilduiker eten dan de
driehoeksmossel. Voor moerasvogels als roerdomp, porseleinhoen,
snor, rietzanger zijn de buitenwaarden aantrekkelijk gebied.
Geschiedenis van de visserij
De geschiedenis van de Zuiderzeevisserij laat zich grofweg opdelen in twee perioden: de
periode van voor de afsluiting (1932) met de afsluitdijk en die van erna. Voor de afsluiting
komt de visserij op de visrijke binnenzee tot grote bloei. Vooral na de uitvinding van de
goedkopere machinaal gebreide netten rond 1880. Daarna beleeft de visserij ups en downs.
In 1925 wordt de benzinemotor geïntroduceerd en zijn de vissers minder afhankelijk van
het weer. Vissers vangen in de Zuiderzee haring, garnalen en paling. In de haven wordt de
vis schoongemaakt en verkocht. In 1932 wordt de Afsluitdijk gesloten en verandert de
zoute Zuiderzee in het zoete IJsselmeer zonder eb en vloed. Er worden snoekbaarzen
uitgezet en de vissers vissen op paling en snoekbaars. Er worden drie polders aangelegd en
daarmee gaan rijke visgebieden verloren. Het gevolg is dat veel vissersbedrijven (vaak
noodgedwongen) stoppen. Toch zijn er nu nog enkele visserijbedrijven te vinden.
Friese visserijbedrijven
De kinderen gaan aan boord bij één van de Friese visserijbedrijven: S. Boersma ST8 uit
Stavoren, Visserijbedrijf Bootsma HI35 uit Hindeloopen of Visserijbedrijf Bootsma WON38.
De bedrijven vissen met diverse vismethoden op o.a. Snoekbaars, Rode baars, Brasem,
Voorn, Bot, Spiering, Pos, Houting, Aal, Snoek, Karper, Kolblei en de Chinese wolhandkrab.
De bedrijven werken allen met twee personen aan boord. Naast
de visserij legt de HI 35 van Visserijbedrijf Bootsma zich in de
zomermaanden toe op het verzorgen van rondvaarten waarbij de
visserij veelal aan bod komt door middel van demonstraties.
5
Vismethoden tijdens de excursie
Voor en tijdens de excursie worden twee methoden toegepast: aaskuil vissen en
kistenvisserij.
Aaskuilvissen: Om aas (=spiering) te kunnen vangen voor het vissen met kisten wordt een
net door het water getrokken. Het net zit vast met een lijn aan het schip. De lijn splitst zich
in tweeën naar een boom, waar het net aan vast zit. De vis gaat onder de boom door het
net in. Het net is eerst breed, maar het wordt steeds nauwer tot je de zak hebt waar de
spiering in terecht komt.
Kistenvisserij: De spiering wordt gebruikt als aas om in de kisten te doen. De spiering heeft
namelijk een zeer sterke geur en hier komt aal op af. De kisten worden uitgezet aan een
lange lijn: kilometers lang, met om de vijftig meter een snoer met een kist eraan. In de
houten kisten zitten twee netjes die naar binnen toe lopen, zodat de aal er wel in kan, maar
niet eruit. Ook zit er een gaatje in van 14 millimeter, zodat de kleine (ondermaatse) aal
eruit kan. De kisten zijn een dag eerder
uitgezet.
De kisten worden aan boord gehaald. De
kisten worden geleegd en schoon
gespoeld.
Extra informatie
Hieronder vindt u een aantal links met extra achtergrondinformatie en filmpjes.
www.ijsselmeervissen.nl
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050607_afsluitdijk01
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050607_afsluitdijk02
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20110701_zuiderzee01
6
Lessuggesties
Voorbereidende les
Nodig:
Digibord
PowerPoint te downloaden via www.groendoen.net
Werkwijze:
Begin met te vertellen wat de bedoeling is van de excursie en wat de kinderen
gaan doen (informatie hierover staat in deze lesbrief). Laat vervolgens de
PowerPoint zien. De PowerPoint geeft informatie over de regels aan boord.
Naar aanleiding van de PowerPoint kan er klassikaal worden gesproken over
de excursie, met name over de veiligheidsvoorschriften. Wat mag wel en niet,
welke regels moeten de kinderen volgen, maar ook vragen als wie is wel eens
op het IJsselmeer geweest? Wie heeft wel eens gevist? En waarmee? Wie kent
vogels die voorkomen op het IJsselmeer.
Lessuggestie 1: Logboeken, foto’s en werkstukken op de website
Nodig:
logboeken excursie, digitale foto’s gemaakt tijdens de tocht,
internet
Werkwijze:
De foto’s en de verschillende logboeken worden verzameld en tot 1
omgevormd. Het logboek en de foto’s kunnen worden geplaatst op de
website: www.ijsselmeervissen.nl
Maak een werkstuk of een reisverslag van de excursie over het IJsselmeer.
Verdeel onderwerpen bijvoorbeeld specifiek over de visserij, de geschiedenis
van het IJsselmeer, de natuur, etc. De werkstukken kunnen desgewenst
opgestuurd worden (digitaal) aan de Nederlandse Vissersbond en worden
vervolgens op de website www.ijsselmeervissen.nl geplaatst. Vergeet niet de
naam en de naam van de school erbij te vermelden.
Lessuggestie 2: Werkbladen
Nodig:
Werkblad 1 t/m 4. (ook op PowerPoint bij www.groendoen.net)
Werkwijze:
Maak de werkbladen. Bij werkblad 1 en 2 zijn de namen van de vogels en de
vissen van het IJsselmeer door elkaar geraakt. Zoek de juiste naam bij de
juiste vogel/vis. Bij werkblad 3 leer je wat de onderdelen zijn van een vis. In
werkblad 4 worden questvragen gesteld. De antwoorden zijn te vinden op de
antwoordbladen op de PowerPoint: werkbladen IJsselmeer.
Lessuggestie 3: Dode vissen en nieuw land
Nodig:
Digibord;
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050607_afsluitdijk02 en
http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20110701_zuiderzee01
werkblad 5
Werkwijze:
Bekijk de twee filmpjes. Maak daarna werkblad 5.
7
Werkblad 1: Vogels en Visser
Een concurrent van de visser?
Dat zijn de vogels. Beide willen
graag vis.
Op het IJsselmeer zijn veel
vogels te
vinden. Gelukkig voor de visser eten niet al deze vogels graag
vis.
Zoek hieronder de juiste naam bij de vogel. Geef daarbij aan of
de vogel graag vis eet,
of niet
Zie het voorbeeld.
Zwaan
Aalscholver
Grauwe gans
Fuut
Scholekster
Kok meeuw
Wilde eend
Visdief
Meerkoet
8
Werkblad 2: Vis je rot
In het IJsselmeer zwemmen allerlei soorten
vissen rond. Hieronder staan er een paar.
Zoek de namen en de vissen bij elkaar, en trek
daartussen een lijntje. Zie het voorbeeld. Je mag
hiervoor de zoekkaart gebruiken.
Weet je nog welke vissen jullie op het IJsselmeer
gevangen hebben? Geef aan of je de vis wel
of niet
gevangen hebt.
Snoekbaars
Houting
Baars
Karper
Brasem
Aal/Paling
Voorn
Spiering
Snoek
Bot
Pos
Kolblei
9
Werkblad 3: Wat maakt een vis een vis
Wat maakt een vis nu tot een vis? Vissen hebben geen
poten, haren of veren, maar wel schubben, kieuwen,
verschillende vinnen en een staart.
Schrijf bij de nummers de onderdelen van de vis die je aan de
buitenkant kunt zien.
Je kunt kiezen uit: bekdraden, staartvin, rugvin, borstvin,
anaalvin, vetvin, buikvin, kieuwdeksel, schubben, ogen, bek.
10
Antwoordblad 3: Wat maakt een vis tot een vis
Wat maakt een vis nu tot een vis? Vissen hebben geen poten,
haren of veren, maar wel schubben, kieuwen, verschillende
vinnen en een staart. Hun kieuwen worden beschermd door
kieuwdeksels. Sommige vissen hebben één of meer bekdraden.
Schrijf bij de nummers de onderdelen van de vis die je aan de
buitenkant kunt zien.
11
Werkblad 4: Quest
Kun je onderstaande vragen beantwoorden?
1.
Slapen vissen?
2.
Trekken vissen een pyjama aan?
3.
Waarom zwemmen vissen in scholen?
4.
Kunnen vissen leren?
5.
Waarom zinkt een vis niet naar de bodem?
6.
Hebben vissen oren?
7.
Worden vissen verliefd?
8.
Hoe komen vissen de winter door?
12
Antwoordblad 4: Quest
1.
Slapen vissen?
Vissen zoeken een rustig plekje op om ‘s nachts te kunnen slapen. Ze zoeken een
beschut plekje, zodat ze niet weggespoeld worden. Soms gaan ze op de bodem
liggen in een kuiltje.
2.
Trekken vissen een pyjama aan?
Bij sommige vissen lijkt het net of ze een nachthemd aantrekken. En aantal vissen krijgt ‘s
nachts een andere kleur. Dat is hun manier om zich te camoufleren.
3.
Waarom zwemmen vissen in scholen?
Kleine visjes zwemmen in een groep om roofvissen te doen geloven dat ze één grote vis
zijn. Slimme roofvissen doorzien de truc maar het blijkt toch heel moeilijk te zijn om zich in
zo'n school op één visje te concentreren. Probeer maar eens in een sneeuwbui één vlokje te
volgen in zijn val naar beneden. Kleine vissen zwemmen niet altijd in een groep. Dat doen
ze pas als ze bang zijn. Hoe jonger de vissen, hoe groter de school omdat ze meer
bescherming nodig hebben.
Soms zwemmen roofvissen eveneens in school. Dat heeft echter een andere reden: samen
kun je dingen doen die je in je eentje niet kunt. De prooi omsingelen bijvoorbeeld.
4.
Kunnen vissen leren?
Het verhaal dat vissen maar 1, 2 of 3 seconden iets kunnen onthouden is niet waar.
Onderzoekers hebben ontdekt dat vissen van elkaar leren. Ze leren bijvoorbeeld waar ze
naar toe moeten zwemmen, hoe ze soortgenoten kunnen herkennen en hoe ze roofvissen
kunnen ontwijken.
5.
Waarom zinkt een vis niet naar de bodem?
Vissen zinken niet naar de bodem door een ingebouwd zwembandje! Bij de meeste vissen
zit tussen de ingewanden een wit, doorschijnend ‘ballonnetje’. Dit is de zwemblaas. Die
hebben ze hard nodig. Vissen zonder blaas zijn namelijk zwaarder dan water, en moeten
daarom voortdurend zwemmen om niet naar de bodem te zinken. Maar dat zou betekenen
dat vissen die constant op de bodem van het water leven, die zwemblaas helemaal niet
nodig hebben. Inderdaad, platvissen, zoals de schol en de bot, hebben daarom ook geen
zwemblaas.
6.
Hebben vissen oren?
Als je een vis goed bekijkt, kun je geen oren vinden. Toch kunnen vissen onder water goed
horen. Hoe dat gaat is heel ingewikkeld. Geluid veroorzaakt een trilling in het water en
brengt ook de vis in trilling. Vissen kunnen die trillingen heel goed waarnemen.
7.
Worden vissen verliefd?
In het voorjaar gaan vissen op liefdespad. Het liefdesspel tussen vissen noem je paaien. Bij
de paai gaat het er soms wild aan toe. Tijdens de paai komen duizenden eitjes in het water
terecht. Veel eitjes worden opgegeten door andere vissen. Uit de overgebleven eitjes komt
een vislarfjes te voorschijn. Na een paar weken is dat al een echte visje.
8.
Hoe komen vissen de winter door
Vissen zijn koudbloedig. Dat betekent dat de temparatuur van het lichaam van een vis altijd
hetzelfde is als de temperatuur van het water waarin ze leven. In de winter is het water
koud. De meeste vissen zijn in de winter een stuk rustiger dan in de zomer. Veel vissen
trekken in de winter naar diepere delen van het water, waar ze niet kunnen bevriezen.
13
Werkblad 5: Dode vis en nieuw land
Bekijk twee filmpjes op schoolbank t.v. Gevolgen van de
bouw van de afsluitdijk:
- Dode vissen en nieuw land
- Zuiderzee een zee die een meer werd
Beantwoord de volgende vragen
1.
Hoe heette het IJsselmeer vroeger?
a. Waddenzee
b. Zuiderzee
c. Noordzee
d. IJsselzee
2.
Op welke vissen, visten de vissers in de Zuiderzee?
3.
Waarom werd de Afsluitdijk gebouwd?
4.
Noem drie gevolgen van de bouw van de Afsluitdijk.
5.
Op welke vissen wordt nu gevist in het IJsselmeer?
14
Antwoordblad 5: Dode vis en nieuw land
Bekijk twee filmpjes op schoolbank t.v.
Gevolgen van de bouw van de afsluitdijk: Dode vissen en nieuw land
Zuiderzee een zee die een meer werd
En beantwoord de volgende vragen
6.
a.
b.
c.
d.
Hoe heette het IJsselmeer vroeger?
Waddenzee
Zuiderzee
Noordzee
IJsselzee
7.
Op welke vissen, visten de vissers in de Zuiderzee?
Haring, ansjovis, platvissen en garnalen
8.
Waarom werd de Afsluitdijk gebouwd?
Er waren veel overstromingen. De regering wilde de mensen beschermen tegen het gevaar
van water.
9.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
Noem drie gevolgen van de bouw van de afsluitdijk.
Het zoute water werd zoet
Veel vissers moesten een andere baan gaan zoeken
Er waren geen overstromingen meer
Er is nieuw land bijgekomen
De Zuiderzee werd een meer (het IJsselmeer)
De trek van vissen was over
10.
Op welke vissen wordt nu gevist in het IJsselmeer?
Paling en snoekbaars
15