Het 4-leerlijnenmodel van BDFadvies

Het boek dat hierbij hoort heet - zo leer je nog eens wat over de invoering van de vmbo ict-route. Geschreven door Jos
de Kleijn en Carla van den Brandt.
Het 4-leerlijnenmodel van Jos de Kleijn –leren zoals
professionals
Scholen van voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs staan voor veel nieuwe beslissingen: competentiegericht,
beroepsgericht, gericht op een complexe wereld, gericht op professionaliteit, gericht op betekenis geven aan
vakonderwerpen, gericht op het ontwikkelen van kennis in plaats van toepassen en vooral onderwijs dat leerlingen
energie geeft en interesse oproept en makkelijk te organiseren valt.
Het 4-leerlijnenmodel is een kompas voor deze onderwijsvernieuwingen. Het helpt bij beslissingen over de inrichting
en ordening van een spannende leeromgeving. Een omgeving die leerlingen helpt bij het verwerven van hun
competenties, waarmee ze kunnen dealen met een complexe wereld. . Het ‘leren’ in het 4leerlijnenmodel verwijst echt
naar leren. Het kijkt hoe vak- en beroepsonderwerpen door professionals in de praktijk het best geleerd worden. Niet
alles wordt op dezelfde manier geleerd. Een spannende leeromgeving bestaat uit 4 verschillende leerwijzen, zegt het
model. Elk van de 4 leerwijzen wordt aangestuurd door 4 verschillende soorten opdrachten elk met hun typisch manier
om leerlingen te helpen. Elke leerwijze is gestoeld op het leren van een professional. Opdrachten met een zelfde
leerwijze staan op een leerlijn.




Integraal leren – projectopdrachten, waarin een opdrachtgever een beroepsproduct vraagt en leerlingen eerst
een plan van aanpak moeten maken. Voorbeelden: een educatief spel voor de basisschool, een nieuwe habitat
voor een groep chimpansees, een ontwerp voor wachthuisje in houtskeletbouw.
Conceptueel leren – cursusopdrachten, waarin de leerkracht de redeneringen van een professional aan de hand
van een casus uitlegt en voordoet. Voorbeelden: het bepalen van de hoogte van een prijskaartje van de
Efteling, het leren afprijzen van schoenen, een verzekeringsadvies voor een pas getrouwd stel, een protocol
voor kinderziekten in een crèche.
Vaardigheden leren – trainingsopdrachten, waarin de leerkracht de vaardigheden van een professional aan de
hand van een casus voordoet en leerlingen daarna hetzelfde oefenen. Voorbeelden: leren presenteren van een
nieuwe product, het ontwerpen van flyers, het schrijven van een klachtenbrief, het intaken van peuters in een
crèche, het bepalen van de lengte van een startbaan, het bepalen van het aantal palen onder een huis.
Reflectief leren – opdrachten voor stage en studieloopbaanbegeleiding, waarin de leerkracht leerling helpt bij
het navertellen van wat er gebeurt is en bij het op een rijtje zetten van de keuzemogelijkheden over wat er nog
kan gebeuren. Voorbeelden: Ga na welke activiteiten wat in je stage kunt doen, schrijf een sollicitatiebrief,
welk van de afgelopen zes projecten sprak je het meeste aan.
Voor voorbeelden www.josdekleijn.nl
EEN LEERPLANSCHEMA UIT HET MBO, DE OPLEIDING SPW
Het leerlijnenmodel helpt bij het overzicht krijgen van een school- of opleidingstraject. In het MBO kan een resultaat
van het vier leerlijnenmodel er als volgt uitzien.
1e leerjaar
BPV / 20%
Projecten
30%
Cursuslijn 1
Begeleiden
10%
Periode 1
Plaats zoeken
Thema-avonden kinderdagverblijf
[spel, peuterpuberteit]






OpvoedingGrenzen,aandacht etc.
ProblemenHuilen,
Spelontwikkeling
Taalontwikkeling
Voeding

Maak een brochure voor een crèche
met als het thema het begeleiden van
jonge kinderen
 Ontwikkelingspsychologisch, pedagogisch,
motorisch, sociaal emotioneel, spel
 Begeleiding: observeren, methodisch
handelen
Periode2
praktijk
Recreatie voor gehandicapten






Niveaus ( beg. behoeftig, zorgbehoefte)
Gedrag
Voorzieningen
P.R. werving
Recreatieve act.
Nederlands (notuleren,presenteren)
Maak een doedoos als ontwikkelplan
voor 4-6 jarigen
 Ontwikkelingspsychologisch, pedagogisch,
motorisch, sociaal emotioneel, spel
 Begeleiding: observeren, methodisch
handelen
Periode 3
praktijk
Ouderenhuisvesting
Periode 4
praktijk
Kindervakantieland
Ontwerp een schoolreisje, als
ontwikkelplan voor
8-12 jarigen
Maak een ontwikkelplan voor een 1218 jaar
 Problemen: fysiek, sociaal, isolement, financieel,voeding
 Voorzieningen
 Woningen,begeleiding,
inkomen,verzekering,dagbesteding,zingeving
 Beleid Politiek, gemeente, eigen visie
 Nederlands, ( notuleren,verslaggeving)
 Ontwikkelingspsychologisch, pedagogisch,
motorisch, sociaal emotioneel, spel
 Begeleiding: observeren, methodisch
handelen
 programmering/
 locatie / begeleiding (vrijwilligers) budgeteren
/ vervoer (ouders) EHBO/ Verzorging (koken,
dieten)/ MC groepsproces
 Onverwachte situaties
 ( heimwee,ongeluk, slecht weer, geld weg
etc.)
 Nederlands:protocollen
 Ontwikkelingspsychologisch, pedagogisch,
motorisch, sociaal emotioneel, spel
 Begeleiding: observeren, methodisch
handelen
Cursuslijn 2
Ondersteunen
10%
Inrichten internaat voor visueel
gehandicapte kinderen
Verzorging van bewoners in een
aanleunwoning
Protocollenboek, ongevallen met
kinderen
Jongeren met eetstoornis
begeleiden
Veiligheid
Inrichting
Voorraadbeheer
Schoonmak/onderhoud
Zelfredzaamheid / Zorgplan
Uiterlijke verz./ Lich. Verz.
Behoefte aan zorg
Versch. culturen
div. ziekten, oorzaak en gevolg
eerste hulp
Eetstoornissen
Gezond eten
Etiquette
Tafel dekken/ onderhoud
Cursuslijn 3
Activeren
10%
Motiveren en activeren
Muziek en bewegen
0-80 jaar
Ontwikkelen van drama-activiteiten
voor diverse doelgroepen
Sport en spel van 0-80 jaar
Trainingslijn
10%
Drama werkvormen





Eigen beleving
Appelwaarde
Inspiratie/fantasie/associatie
Jezelf presenteren in de groep
Houding , taal
Opzetten van een ontwikkelplan voor
cliënten
 [Verzamelen en verwerken



Leren presenteren [Nederlands]
Werkplaats/
Trainingen
10%
SLB
Kennismakingsweek
10%
groepsontwikkeling
Bron: ROC Flevoland, opleidingen GDW

meth. Werkplan(ontwikkelingsniv.,
beginsituatie, doel, methode/strategie,
uitvoering en evaluatie)
Sporttraining



Gespreksvaardigheden




cliëntinformatie]
Observeren
Registreren Privacy,
Vaststellen van de hulpvraag
Klein/groot spel
Binnen/ buiten
Indiv/groeps
Verbaal, non verbaal
Gebarentaal
Diverse gespreksvormen. (SAW)
Fed-back
Engelse voorlichting
Presenteren
Vieringen
 Vorm geven aan: Feesten/ Rituelen/
Keuze van stageplaats
Planmatig werken
Portfolio
Bijzondere agen
STREEFMODEL VOOR DE ONDERBOUW [32 LESSEN]
Voor ons project een competentiegericht onderbouw [2 jaar] maakten we het volgende schema. Het is een streefschema.
De meeste scholen doen daar jaren over. Ze starten bij de projecten, daarna volgt een of meerdere trimester cursussen,
de invoering van de keuzevakken en de werkplaats. Het model laat zich makkelijk in delen invoeren en verhoudt zich
zeer goed met het klassieke lesrooster van vakken.
U
Verkaveling
Trimester 1
1
2
M+N
M+M
Educatief
spel
3
K+C
Trimester 2
4
M+G
Ontwerp
tentoonstelling
over
zwervers
Brochure
voorlichting
dikke kinderen
Trimester 3
5
6
M+N
M+M
Handleiding
mobiele
telefoon
voor
ouderen
Een
sponsorrapport
voor een
festival
[ABN]
Trimester 4
7
8
K+C
M+G
Een
nieuwe
culturele
route
[VVV]
Programma
voor een
sportdag
Trimester 5
9
10
M+N
M+M
Project
8
Inrichten
nieuw
park
Brandbeveiliging
zorgcentrum
Portfolio
Domeincursus 1
Domeincursus 2
Domeincursus 3
Ned
Wisk
Engels
Keuzevakken /
Werkplaats
Lo
1
3
Opdrachten op de studieloopbaanlijn inclusief mentoraat Slb-er = projectbegeleider Portfolio staat centraal.
M+G
M+G
M+G
M+N
M+G
M+G
M+G
M+N
M+G
Trimester 6
11
12
K+C
M+G
Voorlichting
foliumzuur voor
zwangere
Een
carnavalswagen
Habitat voor
chimpansees
M+G
M+G
M+N
3
K+C
K+C
M+N
K+Coördinator
K+C
K+C
M+N
K+C
K+C
K+C
M+N
K+C
3
M+M
M+N
M+M
M+M
M+M
M+N
M+M
M+M
M+M
M+N
M+M
M+M
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
2
2
2
3
3
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
2
De 32 lesuren in het voortgezet onderwijs zijn verdeeld over projecten, 3 cursuslijnen [domeincursussen], 3
trainingslijnen: Nederland,s Engels en wiskunde. Daarnaast aangevuld met keuzevakken. De kruisjes bij de trainingen
geven aan dat deze training ook achterelkaar gegeven worden. Op die manier hoeven leerlingen, per periode maar twee
van de drie trainingslijnen te volgen. Er ontstaat ruimte voor de overgebleven leerkracht om projectbegeleider te zijn.
De projecten worden verkaveld over de vier domeinen. Als een project in domein M+M valt, worden erg in die periode
geen cursussen M+M gegeven.
Het zijn twee verschillende opleidingschema’s. Beiden zijn gebaseerd op beslissingen vanuit het 4leerlijnenmodel. We
lopen die beslissingen langs.
BETEKENISVOLLE OPDRACHTEN
Professionals leren nooit uit hun hoofd. Daarentegen schatten we in het hele onderwijs de ‘uit-hun-hoofdleerders’ op
60%. Daarbij komen nog eens 20% leerlingen die wel uit hun hoofd zouden willen leren, maar door gedrag en
hormoonstoringen zelfs dat niet op kunnen brengen. Uit het hoofd leren wordt gestimuleerd door leerkrachten die met
leerlingen een vak willen opbouwen en mc toetsen geven.
Vakonderwerpen, -begrippen, -vaardigheden, -relaties, -theorieën zijn heel belangrijk voor een professional, maar niet
als zelfstandig gegeven, alleen als ze betekenis krijgen voor een bepaald probleem. De opdracht is intelligente
opdrachten te schrijven, waarin vakbegrippen nodig zijn om een probleem te een oplossing te brengen. Daarom zijn
opdrachten altijd ingebed in een casus, concreet en exemplarisch.
En de algemene vorming dan, vraagt een school van voortgezet onderwijs zich af.? We zijn toch niet van het
beroepsonderwijs? Het 4leerlijnenmodel stelt gerust. De bijdrage aan de algemene vorming ontstaat door het maken van
verschillende betekenisvolle opdrachten. Algemene vorming laat zich lastig aansturen door opdrachten die nopen tot uit
het hoofd te leren.
WEDSTRIJDEN – LEREN HET WERK TE ZIEN
Het model adviseert een opleiding in ieder geval wedstrijden én trainingen in te richten. Dat is typisch voor het leren
van professionals. In projecten en stages en leren professionals zowel opdrachten uitvoeren als opdrachten zelf
bedenken. Ze leren niet alleen nog beter interviewen, nog beter presenteren, nog beter de buitenspelval openen, ze leren
tegelijkertijd beslissen of een interview, een presentatie of buitenspelval wel op zijn plaats is. Ze leren het werk te zien.
Ze leren beslissen en uitvoeren tegelijkertijd. Dat is typisch voor projectonderwijs. Leerlingen leren en zelfstandig te
werken en zichzelf te sturen. Leerlingen vinden dat lastig. Krijgen we geen les? De eerste vier projecten zullen daarom
ook ambitieus en uitdagend moeten zijn en vooral goed gestructureerd. Zie het voorbeeld.
TRAININGEN – LEER GEREEDSCHAPPEN
In cursus en trainingen wordt professioneel gereedschap geleerd. Het geeft het onderwijs de gelegenheid om lastig te
leren en complexe redeneringen en vaardigheden apart aan de orde te stellen. De leerkracht neemt hierbij de leiding. Hij
doet veel voor. Leerlingen doen na. Het gaat hier niet om zelfstandig werken of zichzelf leren sturen. Het gaat om het
professioneel oordeel over een situatie en de redenering die daarna toe leidt.
In heg voortgezet onderwijs leiden de domeinvakken vaak tot cursussen en de vakken Nederlands wiskunde en de talen
tot trainingen.
EEN EENVOUDIGE ROOSTERORDENING
Een voorbeeld van een goed gestructureerde projectopdracht voor de onderbouw voortgezet
[KEEP IT SIMPLE]
onderwijs
Het 4leerlijnenmodel helpt bij de
In het Technasium moeten leerlingen een verblijf ontwerpen [een schaalmodel 1:100] voor de
roosterordening. In het schema van
nieuwe groep chimpansees in Dierenpark Amersfoort. Het programma van eisen is scherp
geformuleerd.
voortgezet onderwijs en het MBO heeft
 de dieren moeten in een natuurlijke omgeving met natuurlijke bezigheden leven
een weekprogramma een en dezelfde
 het sociale leven van de groep moet ongestoord plaats kunnen vinden, dat betekent
zelfde structuur. Dat wordt bereikt door
soms ook dat dieren zich alleen of met een groepje terug willen trekken op een veilige
projecten in een schooljaar eenzelfde
plaats
 het verblijf moet een publieksattractie binnen het park zijn, en een grote verbetering in
studieomvang te geven. 12 uur voor het
vergelijking met het bestaande verblijf
MBO en in aanvang 8 uur in het
 het verblijf moet veilig zijn voor de dieren en de bezoekers
voortgezet onderwijs, opklimmend tot 12
 de verzorgers moeten alle delen van het verblijf in de gaten kunnen houden en kunnen
uur. Cursussen en trainingen hebben een
bereiken
zelfde omvang. In het voortgezet
De opdrachtgever verwacht in het vooronderzoek een beschrijving van bestaande
onderwijs 12 uur studiebelasting in het
‘apenverblijven’ van deze en andere dierentuinen. Aandachtpunten hierbij: dag- en
MBO 20 uur. Dat maakt latere
slaapverblijven, de scheiding tussen dieren en bezoekers, de voorzieningen voor de verzorgers,
uitwisseling mogelijk. De leeromgeving
De opdrachtgever verwacht een behoefteonderzoek onder klanten.
De opdrachtgever verwacht een technisch rapport. Daarin staan
is ingericht als een gestructureerde
 Een poster over chimpansees: de levens-, speel-, en slaapbenodigdheden en de wijze
omgeving. Kern van het werk: elke week
van voorplanting.
werk je aan een project, twee cursussen
 Een observatieverslag van het gedrag [ingedeeld in rubrieken] van de huidige groep
en een training. Evenals
chimpansees.
 Een overzicht van wat wel en niet voldoet van het huidige verblijf.
voetbalwedstrijden is regelmaat en
eenzelfde structuur van belang. Roosters
die elk kwartaal of zelfs elke week wisselen zijn een ramp voor het leren van a.s professionals.
LEERDYNAMIEK
Het 4leerlijnenmodel snapt dat leerlingen en studenten bol staan van de overlevingsstrategieën. Ze kiest de ambitie als
ingang energie op te wekken. Ambitieuze opdrachten waarin leerlingen op de stoel gezet worden van een professional
die een opdrachtgever gaat helpen. Hen wordt gevraagd mee te helpen door beslissing te nemen of ontwerpen te maken
of te adviseren. Dat geeft voor de meeste leerlingen energie. Ze werken er ook naar schooltijd aan. Doordat delen van
project- en cursusopdrachten echt zijn – het behoefteonderzoek bijvoorbeeld – wordt deze energie nog eens
gestimuleerd.
VOORKOMEN VAN VALSE DYNAMIEK
Leerkrachten zijn nauwelijks gewend om meteen met wedstrijden te beginnen. Voor en vooral tijdens de wedstrijd
worden er workshops gegeven om maar vooral leerlingen te helpen met de moeilijke opdracht. Er zijn mooie termen
voor bedacht: yust in time. Het 4leerlijnenmodel vindt dit strijdig met professionele leerprocessen. Als een leerling in
een serie wedstrijden zichzelf te sturen aan het leren is, zichzelf opdrachten geven, dan moet het onderwijs niet voor de
voeten van de leerling lopen. Het is van 2-en 1. Of we geven een cursus of training, waarin de leerkracht opdrachten
geeft of we vragen leerlingen zichzelf opdrachten te geven. Een combi is vals en leidt af van zelfsturing.
BEROEPSKEUZE
In voortgezet onderwijs wordt veel informatie gegeven over beroepen die je kunt gaan doen. In het MBO wordt vaak in
het eerste half jaar en oriëntatieprogramma gegeven, waarin aandacht voor de brede serie beroepen va die opleiding.
Het is spannender beroepskeuze op te vatten als het geven van betekenissen in plaats van het verwerken van informatie.
Dat maak het mogelijk dat de decaan het rustig krijgt. Als in de onderbouw van het VMBO of als in het Technasium
twaalf verschillende projecten gegeven worden, vanuit 12 verschillende beroepen, dan hoeft de decaan geen informatie
meer te geven. In het MBO raadt het model aan om meteen aan de slag te gaan met het eerste project en niet met een
brede oriëntatie te beginnen. Het leren van professionals is nooit breed, wel exemplarisch.