Boek 1: Inleiding tot het recht
advertisement
Samenvatting inleiding tot het economisch recht 2011-2012 Inleiding tot het economisch recht Evelyne Van Rompay TEW INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ........................................................................................................................................................................................ 2 Boek 1: Inleiding tot het recht......................................................................................................................................................................... 8 1 Wat is recht? ......................................................................................................................................................................... 8 1.2 Objectief of subjectief ............................................................................................................................................................. 8 1.2.1 Begrippen in het objectief recht .............................................................................................................................................. 8 1 Publiek of privaat.................................................................................................................................................................. 9 1.1 Privaat recht ............................................................................................................................................................................ 9 1.2 Publiek recht ........................................................................................................................................................................... 9 1.3 Gemengd recht ........................................................................................................................................................................ 9 1 Algemeen ............................................................................................................................................................................. 10 2 Scheiding der machten........................................................................................................................................................ 10 1 De wet .................................................................................................................................................................................. 10 2 Het gewoonterecht .............................................................................................................................................................. 10 3 Algemene rechtsbeginselen ................................................................................................................................................. 10 4 Rechtspraak......................................................................................................................................................................... 10 5 Rechtsleer ............................................................................................................................................................................ 10 1 De federale wetgeving ......................................................................................................................................................... 11 1.1 De grondwet.......................................................................................................................................................................... 11 1.2 Formele wetten ..................................................................................................................................................................... 11 1.3 Koninklijke en ministeriële besluiten .................................................................................................................................... 12 2 Regionale wetgeving (federaal België) ............................................................................................................................... 12 2.1 Achtergrond van de huidige staatsstructuur .......................................................................................................................... 12 2.2 Bevoegdheidsverdeling ......................................................................................................................................................... 12 3 Supranationale wetgeving .................................................................................................................................................. 13 3.1 Schets van de Europese rechtsorde ....................................................................................................................................... 13 3.2 Kenmerken van supranationale wetgeving ............................................................................................................................ 13 3.3 Soorten Europese regelgeving ............................................................................................................................................... 13 3.3.1 Primair unierecht................................................................................................................................................................... 13 3.3.2 Secundair unierecht ............................................................................................................................................................... 13 3.4 Overzicht van de belangrijkste EU-instellingen .................................................................................................................... 14 1 Algemene beginselen ........................................................................................................................................................... 15 2 Indeling van rechtscolleges en hun bevoegdheid .............................................................................................................. 15 2.1 In eerste aanleg ..................................................................................................................................................................... 15 2.1.1 Het vredegerecht .................................................................................................................................................................. 15 2.1.2 Rechtbank van eerste aanleg ................................................................................................................................................ 15 2.1.3 Rechtbank van koophandel .................................................................................................................................................. 16 2.2 In tweede aanleg ................................................................................................................................................................... 16 2.2.1 Hof van beroep ..................................................................................................................................................................... 16 2.2.2 Hof van cassatie .................................................................................................................................................................... 16 2.3 Rechtbanken buiten de rechterlijke macht............................................................................................................................. 16 2.3.1 De Raad van State ................................................................................................................................................................ 16 2.3.2 Het Grondwettelijk Hof ....................................................................................................................................................... 16 2.3.3 Hof van Justitie ..................................................................................................................................................................... 16 1 De natuurlijke persoon ...................................................................................................................................................... 17 2 De rechtspersoon ................................................................................................................................................................. 17 1 Begrip................................................................................................................................................................................... 17 2 2 Indeling van de subjectieve rechten ................................................................................................................................... 17 2.1 Politieke rechten ................................................................................................................................................................... 17 2.2 Civiele rechten ...................................................................................................................................................................... 18 3 De geldigheidsvereisten van rechtshandelingen ................................................................................................................ 18 3.1 Een geldige wil ..................................................................................................................................................................... 19 3.1.1 Vereisten ............................................................................................................................................................................... 19 3.1.2 Wilsgebreken ........................................................................................................................................................................ 19 3.1.2.1 Bij dwaling ........................................................................................................................................................................... 19 3.1.2.2 Bij geweld ............................................................................................................................................................................. 19 3.1.2.3 Bedrog .................................................................................................................................................................................. 20 3.1.2.4 Gekwalificeerde benadeling .................................................................................................................................................. 20 3.1.3 Bekwaamheid ....................................................................................................................................................................... 20 3.1.4 Voorwerp .............................................................................................................................................................................. 20 3.1.5 Oorzaak................................................................................................................................................................................. 21 1 Begrippen en bronnen ........................................................................................................................................................ 21 2 Soorten en modaliteiten van verbintenissen ...................................................................................................................... 21 2.1 Voorwaardelijke verbintenissen ............................................................................................................................................ 21 2.2 Verbintenissen op termijn ..................................................................................................................................................... 22 2.3 Meerdere schuldenaars of schuldeisers ................................................................................................................................. 22 2.4 Resultaat en inspanningsverbintenis ..................................................................................................................................... 22 1 Betaling ................................................................................................................................................................................ 23 2 Schuldvernieuwing ............................................................................................................................................................. 23 3 Schuldvergelijking .............................................................................................................................................................. 23 3.1 Wettelijke schuldvergelijking ............................................................................................................................................... 23 3.2 Gerechtelijke schuldvergelijking........................................................................................................................................... 24 3.3 Conventionele schuldvergelijking ......................................................................................................................................... 24 4 Verjaring ............................................................................................................................................................................. 24 4.1 Algemene termijnen ............................................................................................................................................................. 24 4.2 Bijzondere korte termijnen .................................................................................................................................................... 24 1 Begrip................................................................................................................................................................................... 24 2 Totstandkoming .................................................................................................................................................................. 24 3 Soorten ................................................................................................................................................................................. 25 3.1 In functie van totstandkoming ............................................................................................................................................... 25 3.2 In functie van partijen die zich verbinden ............................................................................................................................. 25 3.3 In functie van tegenprestatie ................................................................................................................................................. 25 4 Gevolgen .............................................................................................................................................................................. 25 4.1 Gevolgen tussen partijen ...................................................................................................................................................... 25 4.2 Gevolgen tegenover derden .................................................................................................................................................. 25 5 Veinzing ............................................................................................................................................................................... 26 6 Nakoming ............................................................................................................................................................................ 26 7 Beëindiging .......................................................................................................................................................................... 26 7.1 Ex nucn ................................................................................................................................................................................. 26 7.2 Ex tunc .................................................................................................................................................................................. 26 1 Situering en evoluties van het aansprakelijkheidsrecht ................................................................................................... 27 2 Samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid .......................................................................... 27 3 Foutaansprakelijkheid door eigen foutieve daad ............................................................................................................. 27 3.1 Fout ....................................................................................................................................................................................... 27 3 3.2 Schade................................................................................................................................................................................... 28 3.3 Oorzakelijk verband .............................................................................................................................................................. 28 4 Foutaansprakelijkheid voor personen, zaken, dieren ...................................................................................................... 29 4.1 Aansprakelijkheid voor andermans fouten ............................................................................................................................ 29 4.1.1 Aansprakelijkheid van de ouders .......................................................................................................................................... 29 4.1.2 Aansprakelijkheid van werkgevers ....................................................................................................................................... 29 4.1.3 Aansprakelijkheid leraars ...................................................................................................................................................... 29 4.1.4 Aansprakelijkheid voor zaken ............................................................................................................................................... 29 1 Begrip................................................................................................................................................................................... 30 2 Eigendomsoverdracht en risico ......................................................................................................................................... 30 3 Verbintenissen van de verkoper ........................................................................................................................................ 30 3.1 Levering ............................................................................................................................................................................... 30 3.2 Vrijwaring voor uitwinning/ ongestoord bezit ...................................................................................................................... 30 3.2.1 Vrijwaren voor eigen daad .................................................................................................................................................... 30 3.2.2 Vrijwaren voor daden van derden ......................................................................................................................................... 31 3.3 Vrijwaren voor verborgen gebreken ..................................................................................................................................... 31 3.3.1 Begrip en voorwaarden ......................................................................................................................................................... 31 3.3.2 Actiemogelijkheden koper ................................................................................................................................................... 31 4 Verbintenissen van de koper .............................................................................................................................................. 31 4.1 In ontvangst name van de levering ........................................................................................................................................ 31 4.2 Betaling van de prijs ............................................................................................................................................................ 31 4.3 Kosten betalen ..................................................................................................................................................................... 31 5 Bijzondere overeenkomsten ............................................................................................................................................... 31 5.1 Consumentenkoop ................................................................................................................................................................ 31 5.1.1 Toepassingsgebied ............................................................................................................................................................... 31 5.1.2 Rechten van de consument ................................................................................................................................................... 32 5.1.3 Band met de gemeenrechtelijke regeling .............................................................................................................................. 33 5.2 Overeenkomsten op afstand .................................................................................................................................................. 33 5.2.1 Begrip en toepassinsgebied .................................................................................................................................................. 33 5.3 Overeenkomsten buiten de lokalen ....................................................................................................................................... 33 1 Begrip ................................................................................................................................................................................. 33 2 Bijzondere overeenkomsten ............................................................................................................................................... 33 2.1 Handelshuur .......................................................................................................................................................................... 33 1 Begrip .................................................................................................................................................................................. 34 2 Verplichtingen opdrachtgever aan aannemer ................................................................................................................... 34 2.1 Aannemer.............................................................................................................................................................................. 34 2.2 Opdrachtgever....................................................................................................................................................................... 34 1 Begrip .................................................................................................................................................................................. 34 2 Verplichting lasthebber, lastgever ..................................................................................................................................... 34 2.1 Lasthebber ............................................................................................................................................................................ 34 2.2 Lastgever .............................................................................................................................................................................. 35 3 Werking van mandaat tegenover derden .......................................................................................................................... 35 3.1 Lasthebber handelt in eigen naam ......................................................................................................................................... 35 3.2 Lasthebber handelt in naam van lastgever ............................................................................................................................. 35 3.2.1 Binnen mandaat .................................................................................................................................................................... 35 3.2.2 Buiten de mandaat ................................................................................................................................................................ 35 3.3 Contractuele fouten en delicten van de lasthebber ................................................................................................................ 35 4 4 Einde van het mandaat ....................................................................................................................................................... 35 1 Roerende en onroerende goederen .................................................................................................................................... 36 1.1 Onroerende goederen ............................................................................................................................................................ 36 1.2 Roerende goederen................................................................................................................................................................ 36 2 Lichamelijke of onlichamelijke goederen .......................................................................................................................... 37 2.1 Gebruik- en verbruiksgoederen ............................................................................................................................................. 37 1 Het eigendomsrecht ............................................................................................................................................................ 37 1.1 Begrip .................................................................................................................................................................................. 37 1.2 Bevoegdheden van de eigenaar ............................................................................................................................................. 37 1.3 Beperkingen aan het eigendomsrecht .................................................................................................................................... 37 1.4 Eigendomsverwerving .......................................................................................................................................................... 37 1.4.1 Verkrijgende verjaring .......................................................................................................................................................... 38 1.4.1.1 Verkrijgende verjaring van onroerend goed .......................................................................................................................... 38 1.4.1.2 Verkrijgende verjaring van een roerend goed ....................................................................................................................... 38 2 Andere zelfstandige zakelijke rechten ............................................................................................................................... 39 1 Begrip................................................................................................................................................................................... 39 3 Zakelijke zekerheden .......................................................................................................................................................... 39 1.1 Hypotheek ............................................................................................................................................................................ 40 1.2 Pand ...................................................................................................................................................................................... 40 1.3 Voorrechten ......................................................................................................................................................................... 40 Boek 2: Handels- en vennootschapsrecht .................................................................................................................................................... 41 1 Begrip................................................................................................................................................................................... 41 1.1 Afwijkende gewoonten ......................................................................................................................................................... 41 1.2 Afwijkende wettelijke bepalingen ......................................................................................................................................... 41 2 Daden van koophandel ....................................................................................................................................................... 42 2.1 Subjectieve daden van koophandel ....................................................................................................................................... 42 2.2 Objectieve daden van koophandel ......................................................................................................................................... 42 3 Wie is handelaar?................................................................................................................................................................ 42 3.1 Natuurlijke personen ............................................................................................................................................................. 42 3.2 Rechtspersonen ..................................................................................................................................................................... 42 4 Verlies van hoedanigheid.................................................................................................................................................... 42 4.1 Natuurlijke personen ............................................................................................................................................................. 42 4.2 Rechtspersonen (vb. handelsvennootschappen) .................................................................................................................... 43 5 Gevolgen van de kwalificatie van een handeling als daad van koophandel .................................................................... 43 1 Inschrijven bij de KBO....................................................................................................................................................... 43 1.1 principe ................................................................................................................................................................................. 43 1.2 Wie moet zich inschrijven ..................................................................................................................................................... 43 2 Boekhouding voeren ........................................................................................................................................................... 44 2.1 Kleine ondernemingen ......................................................................................................................................................... 44 2.2 Middelgrote ondernemingen ................................................................................................................................................ 44 2.3 Grote ondernemingen............................................................................................................................................................ 44 3 Bestrijding van betalingsachterstand handelstransacties (Wet 2aug 2002) .................................................................... 44 1 Bewijs in burgerlijk recht ................................................................................................................................................... 45 2 Bewijs van rechtshandeling tussen partijen ..................................................................................................................... 46 2.1 Waarde >375euro .................................................................................................................................................................. 46 2.2 Waarde <375 euro ................................................................................................................................................................. 46 3 Bewijs bij wederkerige overeenkomsten .......................................................................................................................... 46 5 4 Bewijs bij gemengde verbintenissen .................................................................................................................................. 46 5 Bewijs in handelsrecht ....................................................................................................................................................... 46 5.1 Bijzondere bewijsmiddelen in het handelsrecht .................................................................................................................... 46 5.1.1 Koopmansboeken.................................................................................................................................................................. 46 5.1.2 Factuur .................................................................................................................................................................................. 47 1 Definitie................................................................................................................................................................................ 48 2 Juridisch karakter .............................................................................................................................................................. 48 3 Samenstellende bestanddelen ............................................................................................................................................. 48 1 Begrip................................................................................................................................................................................... 49 2 Voorwerp van inpandgeving .............................................................................................................................................. 49 3 De bescherming van de ‘pandhoudende’ schuldeiser van de handelszaak ..................................................................... 49 1 Definitie en kenmerken van intellectuele rechten ............................................................................................................. 50 2 Indeling ................................................................................................................................................................................ 50 1 Belangrijke wetten .............................................................................................................................................................. 51 2 Definitie................................................................................................................................................................................ 51 3 Toepassingsgebied ............................................................................................................................................................... 51 4 Geldigheidsvereisten ........................................................................................................................................................... 52 4.1 Nieuwigheid.......................................................................................................................................................................... 52 4.2 Uitvinderswerkzaamheid ..................................................................................................................................................... 52 4.3 Industriële toepasbaarheid .................................................................................................................................................... 52 5 De te vervullen formaliteiten .............................................................................................................................................. 52 5.1 Een nationaal octrooi ........................................................................................................................................................... 52 5.2 Europees octrooi .................................................................................................................................................................. 53 5.2.1 Fase 1 .................................................................................................................................................................................... 53 5.2.2 Fase 2 (enkel op uitdrukkelijk schriftelijk verzoek) .............................................................................................................. 54 6 De titularis van het octrooi ................................................................................................................................................. 54 6.1 Zelf of zijn rechtsverkrijgende .............................................................................................................................................. 54 6.2 Uitvinding door werknemers (QUID) ................................................................................................................................... 54 7 Rechten en plichten van de octrooihouder ........................................................................................................................ 54 7.1 Rechten ................................................................................................................................................................................. 54 7.2 Plichten ................................................................................................................................................................................. 55 Plicht tot exploitatie - SANCTIE: dwanglicentie ................................................................................................................. 55 Betaling van de jaartaksen .................................................................................................................................................... 55 8 De nietigheid van een octrooi ............................................................................................................................................. 55 1 Belangrijke wetten .............................................................................................................................................................. 55 2 Definitie................................................................................................................................................................................ 55 3 Toepassingsgebied ............................................................................................................................................................... 56 4 Geldigheidsvereisten ........................................................................................................................................................... 56 4.1 Materiële vereisten ................................................................................................................................................................ 56 4.1.1 Onderscheidend vermogen .................................................................................................................................................... 56 4.1.2 Beschikbaarheid (Afwezigheid van wettelijk voorziene Anterioriteit) ................................................................................. 57 4.1.3 Toelaatbaarheid ..................................................................................................................................................................... 57 4.2 Formele geldigheidsvereisten ................................................................................................................................................ 57 5 Rechten en plichten van de merkhouder ........................................................................................................................... 58 5.1 Rechten ................................................................................................................................................................................. 58 5.2 Plichten ................................................................................................................................................................................. 58 6 Het gemeenschapsmerk ...................................................................................................................................................... 58 6 7 Internationaal: de internationale inschrijving .................................................................................................................. 58 1 Juridische of economische tussenpersonen ....................................................................................................................... 59 2 Kenmerken .......................................................................................................................................................................... 59 2.1 In economisch tussenpersoonschap ....................................................................................................................................... 59 2.2 In juridisch tussenpersoonschap ............................................................................................................................................ 59 3 Relaties door optreden tussenpersoon ............................................................................................................................... 59 4 Toepasselijke wetgeving ..................................................................................................................................................... 60 5 Soorten tussenpersonen ...................................................................................................................................................... 60 5.1 De makelaar .......................................................................................................................................................................... 60 5.2 De commissionair ................................................................................................................................................................. 60 5.3 De agent (dwingend recht) .................................................................................................................................................... 60 5.4 De concessiehouder/ concessionair ....................................................................................................................................... 61 5.5 De franchisee ........................................................................................................................................................................ 61 1 Bestaansredenen.................................................................................................................................................................. 62 2 Begrip .................................................................................................................................................................................. 62 3 Rechtspersoonlijkheid ........................................................................................................................................................ 62 3.1 Kenmerken van de rechtspersoonlijkheid.............................................................................................................................. 62 3.2 Doel van de rechtspersoonlijkheid ........................................................................................................................................ 63 4 Oogmerk .............................................................................................................................................................................. 63 4.1 Het vennootschap met winstoogstmerk ................................................................................................................................. 63 4.2 De vereniging zonder winstoogmerk .................................................................................................................................... 63 4.3 Vennootschap met sociaal oogmerk ...................................................................................................................................... 63 5 Doel van de vennootschap: burgerlijke en handelsvennootschappen ............................................................................ 63 5.1 Geschiedenis van de burgerlijke en handelsvennootschappen ............................................................................................... 63 5.2 Gevolgen: burgerlijke en handelsvennootschappen............................................................................................................... 64 6 Vorm van de vennootschap ................................................................................................................................................ 64 6.1 Overzicht van soorten vennootschappen .............................................................................................................................. 64 6.1.1 Vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid ......................................................................................................................... 64 6.1.2 Handelsvennootschap met rechtspersoonlijkheid .................................................................................................................. 64 6.1.3 Burgerlijke vennootschap met rechtspersoonlijkheid ............................................................................................................ 64 6.1.4 EESV .................................................................................................................................................................................... 64 7 Verhaalsmogelijkheden van de SE .................................................................................................................................... 65 7.1 Bij volkomen rechtspersoonlijkheden ................................................................................................................................... 65 7.1.1 Bij privé schuldeisers (NV,BVBA) ....................................................................................................................................... 65 7.1.2 Vennootschapsschuldeisers ................................................................................................................................................... 65 7.2 Bij onvolkomen rechtspersoonlijkheid (VOF) ...................................................................................................................... 65 7.2.1 Bij privé schuldeisers ............................................................................................................................................................ 65 7.2.2 Bij vennootschapsschuldeisers .............................................................................................................................................. 65 7.3 Zonder rechtspersoonlijkheid (Maatschap) ........................................................................................................................... 65 7.3.1 Privéschuldeisers .................................................................................................................................................................. 65 7.3.2 Vennootschapsschuldeisers (alle vennoten gecontracteerd) .................................................................................................. 66 8 Personen- of kapitaalvennootschappen ............................................................................................................................. 66 8.1 Personenvennootschappen .................................................................................................................................................... 66 8.2 Kapitaalvennootschappen ..................................................................................................................................................... 67 9 Inbreng ................................................................................................................................................................................ 67 10 Winstdeelname .................................................................................................................................................................... 67 7 Boek 1: Inleiding tot het recht Deel 1: Recht en rechtstaat Hoofdstuk 1: Het begrip recht 1 Wat is recht? Definitie: Recht is het geheel van regels dat uiterlijke menselijke gedragingen regelt, die in een bepaalde maatschappij door een daartoe bevoegd orgaan worden opgelegd en waarvan de naleving afgedwongen wordt. Met andere woorden, recht is: - Wat mag, wat moet, en wat verboden is - Regelen van het menselijk doen of niet doen vb. nalatigheid MAAR er wordt wel rekening gehouden met de gedachten vb. moord vs. doodslag - Naleven van de regels wordt afgedwongen door bevoegde organen, internationaal (VN ver gaderingen), supranationaal(wetgevende instanties binnen de EU), nationaal(Belgische wet gever), provinciaal en zelfs gemeentelijk - Politie heeft sanctiebevoegdheid (geweldsmonopolie) - Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het rechtssysteem en ander systemen vb. geloof - Het rechtssysteem:Het geheel van de ineen bepaalde maatschappij geldende rechtsregels Recht is een maatschappelijk fenomeen, in die zin dat rechtsregels ontstaan in een bepaalde samenleving op een bepaald historisch tijdstip, en steeds in evolutie zijn. Ze zijn gebonden aan een bepaald politiek en sociaal systeem. 1.2 Objectief of subjectief In recht maken we twee onderscheiden nl. objectief en subjectief recht: - Objectief recht: regels a.d.h.v. codex die gehandhaafd worden door de overheid - Subjectief recht: wat je aan eigenbelang kan putten uit algemene regels 1.2.1 Begrippen in het objectief recht - Positief recht: het recht zoals het hier, nu, en vandaag wordt uitgevoerd - Gemeen recht: uitdrukking van de algemene regels vb. het Burgerlijk recht - Bijzonder recht: aanvulling op het gemeen recht OPGELET:bij conflict tussen beide regels wordt gezegd dat de bijzondere regel voorrang heeft op de algemene ofwel ‘lex specialis derogat legi generali’ - Formeel recht of procedureel recht: hoe de rechtszaken en structuur wordt afgedwongen ter opvolging - Materieel recht: eigenlijke gedragsvoorschriften OPGELET: het handels- en economisch recht zijn het bijzondere recht t.o.v. het burgerlijk recht 8 - Wat is het verschil tussen aanvullend recht, dwingend recht, dwingen recht van de o.o.: Aanvullend recht vb. BR Dit recht doet dienst wanneer twee partijen een onduidelijke overeenkomst hebben Dwingend recht (nietig) Wanneer 1 van de partijen genoodzaakt lijkt beschermd te worden vanwege niveauverschil Dwingend recht door openbare orde Wanneer het verplicht is in belangen van de maatschappij Hoofdstuk 2: De indeling van het objectief recht 1 Publiek of privaat - Publiek recht: dwingend (door openbare orde) - Privaat recht: aanvullend 1.1 Privaat recht Verhoudingen tussen burgers onderling, ondersteund door aanvullend recht: 1.2 Burgerrecht: - personen/familierecht - familiaal vermogensrecht - vermogensrecht (zaken en verbintenissen) Handelsrecht (bijzonder) Vennootschapsrecht (bijzonder) Publiek recht Verhoudingen tussen de staat, en de staat en de burgers, ondersteund door dwingend recht: 1.3 Grondwettelijk of constitutioneel recht Administratief recht Fiscaal recht Strafrecht (gedragingen en vervolgingen) Strafprocesrecht Gerechtelijk privaat recht (formeel recht) -> hoe moet de procedure voeren Gemengd recht Economisch recht 9 Hoofdstuk 3: De rechtsstaat 1 Algemeen Recht geldt op een bepaald territorium en ook de Staat is onderworpen aan recht. - Rechtstaat: Uitvaardigen,toepassen en afdwingen van regels en strikte procedures (vaak via democratie met fundamentele rechten en plichten) 2 Scheiding der machten - Wetgevende macht - Uitvoerende macht - Rechterlijke macht Voordeel van dit systeem is de controle, checks and balances om zo willekeur te vermijden. Hoofdstuk 4: Bronnen van het recht Formele bronnen van recht zijn: - de wet (materieel) - het gewoonterecht - de algemene rechtsbeginselen - rechtspraak - rechtsleer 1 De wet - De materiële wet: Algemene regels met een onpersoonlijk karakter - De formele wet: een beslissing uitgaand van een wetgevende macht 2 Het gewoonterecht Gevestigde gebruiken die als wetregels worden gezien bv. het is de gewoonte dat de koning een formateur aanstelt bv. regeling van schuldvordering, schuldeiser moet zijn schuldvordering over meerdere schuldenaars spreiden indien deze er zijn. 3 Algemene rechtsbeginselen Gedragsregels die als bindend worden beschouwd omdat ze op een bepaald ogenblik wezenlijk worden geacht voor de samenleving bv. rechtsmisbruik: uitoefenen van het subjectief recht met bedoeling anderen te schaden bv. een rechter dient onpartijdig en onafhankelijk te zijn 4 Rechtspraak - Rechtspraak: Het geheel van uitspraken van rechtscolleges waarbij rechtsgeschillen worden beslecht. 5 Rechtsleer - Rechtsleer: Artikelen, boeken, etc.. geschreven door juristen. 10 Dit is niet bindende informatie omdat deze beïnvloedbaar is. Hoofdstuk 5: De oorsprong van rechtsleer Dit is een niet exhaustief overzicht 1 De federale wetgeving De federale wetgeving bestaat uit drie belangrijke pilaren: - grondwet - formele wetten - Koninklijke en ministeriële besluiten Er zijn ook nog de regionale en supranationale wetgeving 1.1 De grondwet - De grondwet: geheel van rechtsregels die een bijzonder gezag genieten, die in bijzondere en plechtige tekst zijn gebundeld waarvan de goedkeuring en wijziging aan strakkere regels zijn gebonden dan bij gewone wetten. 1.2 Formele wetten - Formele weten: zijn beslissingen van de wetgevende macht Bestaat uit drie instellingen: - De kamer en de Senaat (vormt samen het parlement -> bicameraal systeem) - De koning Werkt met drie verschillende procedures: Optioneel bicamerale procedure restcategorie - Koning of Kamer stuurt voorstel naar Senaat MAAR Senaat is niet verplicht dit te onderzoeken. Het voorstel kan bekrachtigd worden indien niet geëvoceerd binnen de 15 dagen. Indien wel geëvoceerd, moet de tekst binnen de 60 dagen geamendeerd worden. - Senatoren sturen hun voorstel naar de Senaat, daarna naar de Kamer die het binnen de 60 dagen moet aanvaarden of verwerpen, daarna terug naar Senaat voor amend menten, en terug naar de Kamer. Volledig monocamerale procedure bv. naturalisaties Enkel de Koning en de Kamer beschikken over initiatiefrecht Volledig bicamerale procedure bv. wetten voor verdragen Men maakt onderscheid tussen: - Een wetsvoorstel (uitgevaardigd door het parlement) - Een wetsontwerp (uitgevaardigd door de koning) Procedure: - De Kamer/Senaat dient een voorstel in - De tweede kamer controleert het voorstel op tegenstrijdigheden - Indien tegenstrijdigheden -> amendementen die opnieuw naar Ka mer/Senaat gaan 11 - Indien geen tegenstrijdigheden -> bekrachtiging door Koning - Officiële afkondiging Koninklijke en ministeriële besluiten 1.3 - Koninklijk besluit: rechtshandeling waarbij Koning een algemene maatregel (materiële wet) of een individuele overheidshandeling stel vb. het intrekken van een benoemingsbesluit 2 Regionale wetgeving (federaal België) 2.1 Achtergrond van de huidige staatsstructuur - Evolutie van een territoriale gedecentraliseerde eenheidsstaat naar een federaal België Door de strijd naar Vlaamse ontvoogding (meer autonomie voor Vlaanderen) Ontstaan van territorialiteitsbeginsel (taalgrenzen) Staatshervormingen - Federale staat ontstaat Er komen 7 verschillende beleidsniveaus met verschillende bevoegdheden - Gewesten en gemeenschappen - Correcte handeling wordt bewaakt door Grondwettelijk Hof CONCLUSIE: centrifugaal federalisme (het federaal niveau geeft zijn bevoegdheden over) 2.2 Bevoegdheidsverdeling Elk niveau heeft zijn eigen parlement en regering (gewesten, gemeenschappen, federaal) Federaal niveau: restbevoegdheid Gemeenschappen: (3 Vlaamse, Franse, Duitstalige) - Cultuur: sport, toerisme, bibliotheken - Onderwijs - Persoonsgebonden aangelegenheden: gezondheidsbeleid,… - Taalgebruik in bestuurszaken, onderwijs en sociale betrekkingen Gewesten: plaatsgebonden materies (Vlaamse, Waalse+Duitse, Brusselse) bv. ruimtelijke ordening, leefmilieu, huisvesting,… - Decreten: Formele wetten die andere wetten kunnen afschaffen (Brussel = ordonnantie) 12 Beleidsniveau Instellingen Federaal niveau (wet) Kamer en Senaat Regering (Koning) Vlaamse (decreet) Vlaams Parlement Vlaamse regering Franse (decreet) Parlement van de F. G. Franse gemeen. regering Duitstalige(decreet) Parlement van de D.G. Duitse gemeen. regering Vlaams (decreet) Vlaams Parlement Vlaamse regering Waals (decreet) Waals Parlement Waalse regering Brussels Hoofdstedelijk Gewest (ordonnantie) B.H. parlement Brussels Hoofdst. regering Gemeenschappen Gewesten 3 Supranationale wetgeving 3.1 Schets van de Europese rechtsorde Aanvankelijk bestond de Europese gemeenschap uit: EEG, EGKS, EURATOM ( de deelstaten gaven hun soevereiniteit op naar iets dat hoger stond dan hen) 3.2 Kenmerken van supranationale wetgeving - De Unie heeft eigen organen (De EC, het EP) die onafhankelijk zijn van de lidstaten - De Unie maakt bindende meerderheidsbesluiten - Organen van gemeenschap moeten besluiten uitvoeren en toezien op naleving - De arresten van het Hof en het Gerecht zijn bindend - het verdrag en de besluiten van de Unie kunnen rechten en plichten doen ontstaan voor particulieren. Deze hebben zelfs tegen het nationale recht in een directe werking 3.3 3.3.1 Soorten Europese regelgeving Primair unierecht Verdragen tot oprichting en aanvulling van Europees Gemeenschapsrecht (VEU en VWEU) 3.3.2 Secundair unierecht Verordening Verordeningen leggen afdwingbare rechtsregels vast die in principe in een onbeperkt aantal gevallen van toepassing zijn. En is rechtstreeks van toepassing in alle lidstaten. Richtlijn Een richtlijn is bindend voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is. De nationale instanties mogen zelf kiezen op welke manier zij het resultaat van deze richtlijn willen bereiken. De richtlijnen zijn onrechtstreeks toepasslijk d.w.z. door omzetting in een interne norm. Ook bevat de richtlijn meestal een termijn waarin zij uitgevoerd moet worden, zo niet volgen er sancties vanuit het Hof van Justitie. Na het verstrijken van de termijn hebben sommige bepalingen een directe werking. Besluiten Geen algemene draagwijdte maar wel een individuele strekking. Ze is verbindend voor diegene waarnaar zij zich uitdrukkelijk richt. 13 Adviezen en aanbevelingen Niet bindend 3.4 Overzicht van de belangrijkste EU-instellingen Unierecht heeft voorrang op nationaal recht en intern recht van de lidstaten, het heeft een rechtstreekse werking. Raad De Raad is samen met het Parlement verantwoordelijk voor het aannemen van wetten en het nemen van beleidsbeslissingen. - Bestaat uit een ministeriële vertegenwoordiger van elke lidstaat - Verschillende meerderheden afhankelijk van de materie (gekwalicifeerd) - Voorzitterschap roteert per zes maanden tussen de lidstaten - Er is een Hoge Vertegenwoordiger aangesteld inzake buitenlands beleid De Europese Raad De Europese raad is een vergadering bestaande uit staatshoofden of eerste ministers om het EU-beleid te bepalen. (voor het verdrag van Lissabon) Nieuw is de voorzitter van de ER die voor 2,5jaar wordt verkozen. Commissie De Europese commissie bestaat uit commissarissen die elk bevoegd zijn voor een verschillend EU-domein en daarbij niet hun nationale belangen verdedigen. - De EC heeft het initiatiefrecht om nieuwe Europese regelgevingen aan te wenden - De EC beschikt over uitvoerende bevoegdheden - De EC kijkt toe op het naleven van het unierecht door de lidstaten Europees parlement De belangrijkste taak van het EP is het aannemen van Europese wetgeving. Maar hij heeft ook andere bevoegdheden: - Samen met de Raad het goedkeuren van de begroting - Toenemende beslissingsmacht, maar doet ook aanbevelingen De parlementariërs worden om de vijf jaar rechtstreeks verkozen. Hof van Justitie van de EU Dit Hof ziet erop toe dat het gemeenschapsrecht in alle landen van de EU op dezelfde manier wordt uitgelegd en toegepast. - Het Hof van Justitie van de EU omvat het Hof van Justitie, het Gerecht en de gespecialiseer de rechtbanken. - Er worden geen uitspraken gedaan over geschillen (alleen in bijzondere gevallen) 14 Hoofdstuk 6: Structuur van de rechterlijke macht 1 Algemene beginselen Ons recht kent een systeem van gespecialiseerde rechtbanken d.w.z. elke rechtbank is bevoegd voor specifieke geschillen. De rechtbanken kennen verder: - Materiële bevoegdheidsverdeling: specialisatie per vakgebied -Territoriale bevoegdheidsverdeling: bevoegdheid per grondgebied 2 Indeling van rechtscolleges en hun bevoegdheid 2.1 In eerste aanleg 2.1.1 Het vredegerecht Het gerecht handelt over burgerlijke en handelsrechterlijke geschillen met een beperkte waarde tot 1.860 euro en huurgeschillen. - Er zetelt een vredegerecht in elk kanton - De vrederechter zetelt alleen en is een beroepsmagistraat 2.1.2 Rechtbank van eerste aanleg De rechtbank van eerste aanleg ontfermt zich over de restcategorieën - Per arrondissement is er een rechtbank van eerste aanleg, naast arbeidsrechtbank, rechtbank van koophandel en arrondissementenrechtbank. - Kent een onderverdeling in kamers: burgerlijke zaken, correctionele zaken, jeugdkamers en evt. fiscale kamers die bestaat uit drie beroepsmagistraten - De burgerlijke kamer heeft de volheid van bevoeging - Oordeelt ook in hoger beroep over burgerlijke zaken 15 2.1.3 Rechtbank van koophandel De rechtbank oordeelt over geschillen tussen kooplieden of handelaars, die niet onder de bevoegdheid van het vredegerecht of de politierechtbanken vallen. Ook over wisselbriefjes en orderbriefjes boven de limiet van 1.860 euro. - Zetelt per arrondissement - Oordeelt ook in hoger beroep over handelsgeschillen die door de vrederechter werden beslist - De kamers bestaan uit 1 beroepsmagistraat, twee handelaren, lekenrechters 2.2 In tweede aanleg Tweede aanleg is bedoeld om willekeur te vermijden, geschillen onder de limiet van 1.860 euro kunnen geen hoger beroep aantekenen 2.2.1 Hof van beroep Hoger beroep bij het hof van beroep regelt slechts over zaken die in de rechtbank van eerste aanleg of door de rechtbank van koophandel zijn beoordeeld - Vijf hoven van beroep: Gent, Antwerpen, Brussel, Luik en Bergen - Kamers voor jeugd, straf, burgerlijke en handelszaken 2.2.2 Hof van cassatie Het hof van cassatie neemt kennis van beslissingen in laatste aanleg wegens overtreding van wet ed. - Samengesteld uit drie kamers - Hof van Cassatie gezeteld in Brussel - Verbreekt slechts vonnissen of arresten en dan wordt de zaak naar een ander rechtscollege terugverwezen. (bij tweede oordeel komt cassatie samen in verenigde kamers 2.3 2.3.1 Rechtbanken buiten de rechterlijke macht De Raad van State De Raad van State bestaat uit twee afdelingen, voornamelijk voor de controle van wettigheid van administratieve handelingen en voor advies over de wetgeving. 2.3.2 Het Grondwettelijk Hof Het Grondwettelijk Hof is bevoegd om te oordelen of normen met kracht van de wet in overeenstemming zijn met de Grondwet. 2.3.3 Hof van Justitie Oordeelt of het recht correct wordt toegepast 16 Hoofdstuk 7: Rechtssubject 1 De natuurlijke persoon De natuurlijke persoon heeft rechten en plichten omwille van het bestaan, dus drager van bij geboorte. Maar kan wel gestraft worden indien niet naleving, zijn rechten kunnen echter niet volledig afgepakt worden (burgerlijke dood) 2 De rechtspersoon De rechtspersoon is een groep van mensen die samenwerken om belangen te verantwoorden niet louter uit eigenbelang, bv. vennootschap. Deze rechtspersoon wordt vertegenwoordigd door een natuurlijk persoon of organen. Men maakt ook onderscheid tussen: - publiekrechterlijke personen: Personen die valleen onder de overheidsorganen en instellin gen die door de overheid met staatsgezag worden bekleed. Bevoegdheid wordt bepaald door het territorium waarbinnen zij hun gezag uitoefenen Bevoegdheid is meestal gekoppeld aan een functie van specifiek belang bv. OCMW - privaatrechterlijke personen: Groeperingen of instellingen op privaat initiatief tot stand ge komen en waaraan het recht rechtspersoonlijkheid toekent. Vennootschappen Beroepsverengingen bv. BVBA VZWs Stichtingen Hoofdstuk 8: De subjectieve rechten 1 Begrip - Subjectieve rechten: aanspraak die een persoon kan maken op de objectieve rechten 2 Indeling van de subjectieve rechten 2.1 Politieke rechten Rechten die een persoon tegenover de overheid kan uitoefenen - Politieke vrijheden garanderen de burger een vrijheidssfeer binnen de democratische samen leving bv. uitingsvrijheid - Participatierechten laten de burger toe om deel te nemen aan het overheidsbeleid bv. stem recht - Sociaaleconomische rechten zijn rechten verbonden met ons idee van de welvaarstaat, door hen kunnen we bepaalde diensten van de overheid vorderen bv. werkloosheidsuitkering 17 2.2 Civiele rechten Zijn de rechten die burgers hebben tegenover medeburgers - Patrimoniale rechten: Zakelijke rechten bv. eigendomsrecht, vruchtgebruik Vorderingsrechten: recht om uitvoering te eisen Intellectuele rechten bv. octrooien, auteursrechten - Extra patrimoniale rechten: Persoonlijkheidsrechten bv. privacy Familiaal recht bv. voogdij Hoofdstuk 9: Rechtsfeit en rechtshandeling - Rechtsfeit: elk feit waaraan door objectief recht gevolgen worden gekoppeld bv. geboorte (gebeuren) bv. dementie, door rood licht rijden door ambulance (toestand) bv. onrechtsdaad, testament maken (rechtshandeling) - Rechtshandeling: elke handeling die bewust gesteld wordt met oog op gevolgen die eraan verbonden worden. bv. overeenkomst ondertekenen bv. huwelijk/scheiden - Partijen: rechtstreeks betrokken partijen - Derden: onrechtstreeks betrokken partijen - Rechtsopvolgers: opvolgers van de partijen - Eenzijdig: slechts een partij is betrokken bv. aanbod tot verkoop - Meerzijdig: meerdere partijen worden betrokken bv. schenking 3 De geldigheidsvereisten van rechtshandelingen De geldigheid van rechtshandelingen zijn afhankelijk van enkele factoren: - wilsuiting - bekwaamheid - voorwerp - oorzaak - De nietigheid van een regel: is een sanctie wanneer er een overtreding plaats vind bij de totstandkoming van een rechtshandeling - Nietigheid is niet automatisch, moet door een rechter gehandhaafd worden, dit heeft een soort terugwerkende kracht tot gevolg. - Soms blijven enkele rechtsgevolgen bestaan, dan spreekt men van gedeeltelijke nietigheid 18 Er is ook een verschil tussen: 3.1 Relatieve nietigheid: - regels van private belangen - enkel inroepbaar door beschermde personen - moet in begin van procedure ingeroepen - kan niet door de rechter worden ingeroepen -afstand en bevestiging is mogelijk Absolute nietigheid: -regels van openbare orde of goede zeden - door elkaar inroepbaar - kan elke stand van gelding inroepen - moet door rechter worden ingeroepen - geen afstand of bevestiging mogelijk Een geldige wil 3.1.1 Vereisten - Er wordt een onderscheid gemaakt tussen werkelijke of uitdrukkelijke wil dit aan de hand van de wilsleer (gebaseerd op gedrag) en de vertrouwensleer (gebaseerd op vertrouwen). bv. huisverkoop aan een lagere prijs Soms is er ook spraken van veinzing: bewust andere dingen noteren bv. registratierechten (ontduiking) - De wil moet volwaardig zijn, de persoon die de wil uitspreekt moet bekwaam zijn de gevol gen hiervan in te schatten. Bij afwezigheid van wilsgebreken geld het volgende Geen toestemming is geldig indien: - door dwaling gegeven - door geweld afgeperst - door bedrog verkregen - Men moet handelingsbekwaam zijn - De wil moet geuit zijn aan degene wie de rechtsbetrekking betreft 3.1.2 Wilsgebreken 3.1.2.1 Bij dwaling Dwaling: bij dwaling is er een verkeerd beeld ontstaan over de inhoud van de beslissing - Dit heeft tot gevolg relatieve nietigheid op voorwaarde dat: 3.1.2.2 Het gaat over essentiële dwaling (zelfstandigheid van de zaak) Kenbaarheid van het substantieel element door de tegenpartij (duidelijk gemaakt of normale bestemming) Verschoonbare dwaling (voldoende informatie verzameld) Bij de totstandkoming Bij geweld Geweld fysische of morele dwang of ernstige dreiging 19 - Dit heeft tot gevolg relatieve nietigheid op voorwaarde dat: 3.1.2.3 Tegenover een betrokkene of een naaste verwante Door tegenpartij of derde Indruk maken op redelijk mens Onmiddellijke vrees voor aanzienlijk kwaad Onrechtmatig Doorslaggevend (anders zou de handeling niet doorgegaan zijn) Bedrog Bedrog materieel, kunstgrepen of moreel kwade trouw - Dit heeft tot gevolg relatieve nietigheid op voorwaarde dat: 3.1.2.4 Kunstgrepen uitgaan van de tegenpartij Doorslaggevend: zonder bedrog zou overeenkomst niet zijn gesloten Hoofdbedrog vs. incidenteel Gekwalificeerde benadeling Gekwalificeerde benadeling (ernstige benadeling van een contractspartij) - Dit heeft tot gevolg relatieve nietigheid op voorwaarde dat: Het gaat om gekwalificeerde benadeling Misbruik van concrete omstandigheden Zonder het misbruik was er geen contract gesloten - Wettelijk wordt het toegepast in ART 32 W.VENN en ART 1674 BW 3.1.3 Bekwaamheid - Rechtsbekwaamheid: Mogelijke drager zijn van subjectieve rechten die inherent zijn aan het zijn - Handelingsbekwaamheid: Bekwaamheid de rechten waarvan men drager is uit te oefenen 3.1.4 Voorwerp Voorwerp is het concrete rechtsgevolg dat partijen beogen bij de handeling, het voorwerp moet aan enkele voorwaarden voldoen: - Het moet geoorloofd zijn en in de handel - Het voorwerp moet bepaald of bepaalbaar zijn - Het voorwerp moet bestaan of kunnen bestaan bv. nog te bouwen huis 20 3.1.5 Oorzaak De handeling moet juridisch gemotiveerd kunnen worden - Bij afwezigheid van oorzaak volgt er een relatieve nietigverklaring - Bij ongeoorloofde oorzaak volgt er een absolute nietigverklaring Deel 3: Verbintenissenrecht Hoofdstuk 14: Begrippen, bronnen, soorten en modaliteiten 1 Begrippen en bronnen Definitie: op objectief recht gesteunde rechtsband tussen twee of meer personen die aan een of meer personen aanspraak verleent (de schuldeiser), op een prestatie die in geld waardeerbaar en in rechte afdwingbaar is, vanwege 1 of meerdere andere personen (de schuldenaar). De inhoud van een verbintenis wordt opgedeeld in twee delen: Geven Doen of niet doen Ook de bronnen van recht zijn opgedeeld in twee soorten: Rechtsfeit: Rechtshandeling: - Privaatrechterlijk bv. Eenzijdige wilsuiting (aanbod), overeen komsten - Publiekrechterlijk - Onverschuldigde betaling - Zaakwaarneming - Onrechtmatige daad 2 Soorten en modaliteiten van verbintenissen 2.1 Voorwaardelijke verbintenissen De verbintenis is afhankelijk van een toekomstige en onzekere gebeurtenis Men maakt onderscheid tussen de voorwaarden: Opschortende voorwaarde bv. ontslag Ontbindende voorwaarde bv. bij doping zal het contract met de atleet worden opgezegd Potestatieve (zuiver of gemengde) voorwaarde Casus: Buurman geeft rozen aan buurvrouw, in ruil voor het omhakken van een boom - Zuiver: alleen de wil van de schuldeiser - Gemengd: ook wil van derden 21 Nietige voorwaarden: - Een onmogelijke voorwaarde, ongeoorloofde oorzaak bv. ik scheld je schuld kwijt, als je met me trouwt - Zuiver(/opschortende) potestatieve voorwaarde van de SA Opmerking: indien de ontbindende voorwaarde gerealiseerd wordt, gebeurt dit met een terugwerkende kracht tot op de dag van het aangaan van de verbintenis 2.2 Verbintenissen op termijn De verbintenis gaat in op het ogenblik dat een toekomstige en zekere gebeurtenis zich voordoet Men maakt onderscheid tussen: 2.3 Vaste tijdsbepaling en onvaste tijdsbepaling (maar het zal zeker plaatsvinden) Opschortend of ontbindend bv. schuld kan de rechter opschorten door uitstel van betaling of spreiding toe te staan Meerdere schuldenaars of schuldeisers Een schuldenaar Regel: De schuld is ondeelbaar Meerdere schuldenaars/schuldeisers Regel: De schuld is deelbaar, maar er zijn enkele uitzonderingen: - Hoofdelijkheid: ° Actief, meerdere schuldeisers ° Passief, meerdere schuldenaars - Ondeelbaarheid - In solidum - Hoofdelijkheid: 1 betaling (van slechts 1 persoon) zal gelden voor de som van alle betalin gen (gaat niet over op erfgenamen) - Ondeelbaarheid: Het is ondeelbaar uit de aard van de prestatie of uit contractueel beding (gaat wel over op erfgenamen) 2.4 Resultaat en inspanningsverbintenis - Resultaatverbintenis: Verplichting om een bepaald resultaat te bereiken - Inspanningsverbintenis:Verplichting om de nodige inspanningen te leveren om bepaald re sultaat te bereiken Standaardvragen voor onderscheid tussen middelen- of inspanningsverbintenis: - Verbindt de debiteur zich tot een verbintenis afhankelijk/onafhankelijk van het resultaat - Verbindt de debiteur zich tot handelen naar best vermogen of zoals hij is Aan deze verbintenissen worden gevolgen en bewijslasten gekoppeld - Aleatoir karakter v/h resultaat: ° Een inspanningsverbintenis wordt gesloten op basis van capaciteiten waarover die persoon zou moeten beschikken bv. door opleiding 22 ° Een resultaatverbintenis: het is onzeker of het beoogde resultaat kan bereikt worden, om dat de debiteur de basis van zijn eigen handelen niet kan garanderen, hij is dan wel zelf aansprakelijk - Betrokkenheid van de schuldeiser: ° Handelingsvrijheid van de schuldeiser duidt op een middelenverbintenis ° Indien de schuldeiser het passief moet ondergaan is het een resultaatverbintenis - Risico-aanvaarding: ° Als de schuldeiser een risico aangaat is het een middelenverbintenis Casus: Een advocaat is verplicht de nodige inspanningen te leveren om zijn cliënt te verdedi gen (inspanningsverbintenis) Hoofdstuk 15: Uitdoven van verbintenissen Het uitdoven van verbintenissen kan op 7 verschillende manieren: 1 Betaling/ nakoming Schuldvernieuwing Schuldkwijtschelding Schuldvergelijking Schuldvermenging Werking van ontbindende voorwaarden Verjaring Betaling Bij niet nakomen van betaling doven verbintenissen uit aan de hand van de volgende principes: 1. Ingebrekestelling 2. In rechte optreden en een vonnis bekomen (uitvoerbare titel) 3. Dwanguitvoering (via overheid) Bv. beslag via gerechtsdeurwaarder Bv. prestatie laten verrichten op kosten van de schuldenaar 2 Schuldvernieuwing 3 Schuldvergelijking Definitie: Rechtsinstelling die meebrengt dat wanneer twee personen wederzijds elkaars schuldenaars zijn, beide schulden tenietgaan ten belope van het laagste bedrag Er zijn verschillende soorten van schuldvergelijking: 3.1 Wettelijke schuldvergelijking Er zijn enkele voorwaarden waaraan deze schuldvergelijking moet voldoen vooraleer ze in vervulling gaat: 23 3.2 Wederzijdse schuldvorderingen Tussen dezelfde personen Voorwerp: geldsom of zekere hoeveelheid vervangbare zaken van de zelfde soort Opeisbare schuldvordering Effen schuldvordering Gerechtelijke schuldvergelijking Definitie: Compensatie die door rechter wordt toegestaan op tegeneis verweerder Ook hier zijn enkele voorwaarden aan verbonden (zie wettelijke schuld, behalve effen schuldvordering) 3.3 Conventionele schuldvergelijking Definitie: compensatie waarbij partijen bepalen onder welke voorwaarde hun schuldvordering ongeacht de kenmerken, geheel of gedeeltelijk wordt gecompenseerd 4 Verjaring Na verloop van tijd leidt dit tot: 4.1 Volledige bevrijding van verbintenis (schuld blijft bestaan maar is niet meer opeisbaar) Verkrijging van bepaalde rechten Algemene termijnen 4.2 Voor zakelijke vorderingen 30 jaar Voor persoonlijke vorderingen 10 jaar Behalve extra contractuele aansprakelijkheid - 5 jaar vanaf kennisneming schade - maximum 20 jaar vanaf schadeverwekkend feit Bijzondere korte termijnen bv. 5 jaar huurgelden met intrest op lening bv. 1 jaar vorderingen van handelaren tegen niet-handelaren levering koopwaar Hoofdstuk 16: Overeenkomsten 1 Begrip - Een overeenkomst: is een meerzijdige rechtshandeling, die op een wilsovereenstemming berust door 1 of meer partijen t.o.v. 1 of meer andere partijen, bestaande uit een wederzijdse verbintenis 2 Totstandkoming Wilsovereenstemming tussen 1 of meer partijen Totstandkoming van overeenkomsten: - Aanbod en aanvaarding van beide partijen - Onderscheid tussen aanbod en voorstel (materieel of moreel element) 24 Let op: bij aanbod MOET de wil voor een overeenkomst er zijn, onbreekt dit element dan spreken we van een voorstel - Aard van aanvaarding (bv. stilzwijgen of schriftelijke aanvaarding) Overeenkomst bestaat pas op plaats en tijd waar aanbieder notie neemt van aanvaarding. 3 Soorten 3.1 In functie van totstandkoming We onderscheiden drie soorten totstandkoming: - Consensuele contracten (alleen toestemming is benodigd) - Zakelijke contracten (afgifte zaak) bv. bruiklening, bewaargeving, pand - Plechtige contracten (naleven van vormvereisten) bv. huwelijk, hypotheek 3.2 In functie van partijen die zich verbinden - Eenzijdige overeenkomst: verbintenissen voor 1 partij vb. balpen uitlenen - Wederkerige overeenkomst: verbintenissen met SE en SA vb. huurcontract OPGELET: alle overeenkomsten, ook eenzijdige overeenkomsten, zijn meerzijdige rechtshandelingen! 3.3 In functie van tegenprestatie - Overeenkomst om iets NIET te doen (de meeste zijn eenzijdige overeenkomsten, zonder bezwarende titel) bv. lastgeving - Overeenkomsten ten bezwarende titel (voordeel voor beide partijen) bv.huur - Overeenkomsten verbonden aan de persoon bv. met aannemer (door opleiding) - Benoemde: geregeld door wetten van het BW - Onbenoemde: geregeld door gemeen contractenrecht (verbintenissenrecht) en bijzondere wetsregels. 4 Gevolgen 4.1 Gevolgen tussen partijen - De overeenkomst strekt partijen tot wet - Uitvoering ter goeder trouw (men gaat ervan uit dat de partij die aanvaard, niet van eventuele gebreken op de hoogte is) 4.2 Gevolgen tegenover derden - Relativiteit van de overeenkomst wat betreft haar obligatoire gevolgen (alleen voor partijen ontstaan verplichte rechten en plichten) - Maar wel tegenstelbaar: overeenkomst heeft als rechtsfeit wel externe gevolgen voor derden ( moeten het bestaan van het contract erkennen, kan invloeden hebben op gedrag en vermo gen van derden) Maar er zijn enkele uitzonderingen op tegenstelbaarheid: Actio Pauliana 25 Definitie: schuldvordering van SE’s om zich te verzetten tegen bedrieglijke verarming van SA Ook hier worden enkele voorwaarden aan gekoppeld: 5 Anterioriteit Verarming Bedrog Derde contractspartij van de SA was te kwader trouw (contract bezwarende titel) Veinzing Hier wordt onderscheid gemaakt tussen twee vormen: Fictieve rechtshandeling: alles blijft zoals voordien (bv. veinzen van een verkoop) Vermomde rechtshandeling: aard van de rechtshandeling of voorwaarden wijzigen (bv. lening ipv schenking) - Tegenbrieven binden slechts partijen en zijn niet tegenwerpelijk - Derden kunnen zich beroepen op werkelijke situatie (geveinsd verklaring) of geveinsde situa tie (ter goeder trouw) 6 Nakoming - Wanprestatie (toerekenbare niet-nakoming) zorgt voor contractbreuk omdat verbintenissen afdwingbaar zijn. Casus: een aannemer die zich niet aan de afspraken houdt die in het contract staan, en het pro ject slecht heeft afgewerkt Sancties bij wanprestatie zijn: 7 Ingebrekestelling Vordering in rechte - Gedwongen uitvoering/ bijkomende schadevergoeding - Vervangende schadevergoeding - Wederkerige overeenkomsten: gerechtelijke ontbinding Beëindiging Er is een onderscheid tussen het uitdoven van verbintenissen en een beëindiging 7.1 Ex nucn - Opzegging, verbreking van verbintenissen - Verval van verbintenissen (bij rechtshandelingen om NIET) 7.2 Ex tunc - Nietigheid (supra): er heeft nooit een overeenkomst bestaan - Ontbinding: net of er heeft geen overeenkomst bestaan, stilzwijgend ontbindend beding Normaal verlopen volgende principes via gerechtelijke ontbinding maar er zijn enkele uitzonderingen: 26 Uitdrukkelijk ontbindend beding voor bepaalde contractueel omschreven wanprestaties: - Mits voorgaande kennisgeving - Achteraf controle Buitengerechtelijke ontbinding: - Ernstige wanprestatie - Rechterlijke machtiging is zinloos - ingebrekestelling - Kennisgeven van voornemen te ontbinden+ motivatie Hoofdstuk 17: Onrechtmatige daad 1 Situering en evoluties van het aansprakelijkheidsrecht Onrechtmatige daad bevindt zich onder het principe van de schuldaansprakelijkheid, en is gebaseerd op een rechtsfeit: - objectieve onrechtmatigheid - toekenbaar aan de dader (door subjectieve elementen) Maar ook hier herkent men uitzonderingen nl. objectieve aansprakelijkheid (risicoaansprakelijkheid) Casus: bij natuurramp zal fabriek niet aansprakelijk gesteld worden voor natuurramp (over macht), tenzij bewezen dat ramp door zijn onvoorzichtigheid heeft plaatsgevonden 2 Samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid Er zijn twee soorten aansprakelijkheid: - contractuele aansprakelijkheid: ontstaat wanneer een contractpartij een contractuele verbin tenis niet nakomt op een manier die aan die contractpartij kan worden toegerekend - buitencontractuele aansprakelijkheid: alle andere privaatrechterlijke aansprakelijkheid Samenloop van deze twee soorten aansprakelijkheid kan niet tenzij: -Fout te wijten is aan algemene zorgvuldigheidsplicht -Andere schade dan ten gevolge van contractuele wanprestatie -De contractuele wanprestatie ook een misdrijf is bv. onopzettelijke slagen en verwondingen 3 Foutaansprakelijkheid door eigen foutieve daad 3.1 Fout De fout van de eigen persoon moet aan enkele voorwaarden voldoen: Onrechtmatig handelen: - Schending van een specifieke regel Casus: men rijdt door het rood licht ten gevolge van een ambulance die dringende doorgang vraagt (niet onrechtmatig) - Schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm (niet met intelligentie) bv. bij het aangaan van een lening moet men weten of men solvabel is of niet 27 bv. 110 rijden op de snelweg in de regen, er gebeurt een ongeluk en men is wel in fout, niet juist ingeschat van de omstandigheden - Onrechtmatig nalaten Schuldbekwaamheid - Kinderen: tot onder 7 jaar zijn niet schuldbekwaam (< verantw. ouders) - Handelsonbekwamen: zoals geesteszieken zijn niet schuldbekwaam - Rechtspersonen: als orgaan schuldbekwaam is wordt de rechtspersoon ook schuld bekwaam geacht Toerekenbaarheid - Rechtvaardigheidsgrond bv. zelfverdediging is niet onrechtmatig - Verschoning (subjectief element) bv. overmacht 3.2 Schade Onder schade wordt verstaan het verlies van een patrimoniaal of extrapatrimoniaal voordeel. - Materiële schade en morele schade Casus: bij moord op partner valt andere partner in diep gat, en eist schadevergoeding. Scha devergoeding wordt toegekend op basis van hypothetische toestand die vergeleken wordt met huidige toestand (hoe was de toestand als dit niet was gebeurd) - Rechtstreekse en onrechtstreekse schade Casus: man van poetsvrouw wordt vermoord, rechtstreekse schade voor familie, maar ook onrechtstreekse schade want poetsvrouw kan door depressie niet meer komen poetsen Maar ook hier zijn enkele voorwaarden aan verbonden: - Slachtoffer heeft rechtmatig belang bv. zus/broer krijgt ook schadevergoeding - Schade is zeker (vaststaand) bv. arbeidsonbekwaamheid door ongeval (hiertoe hoort ook verlies van een kans en toekomstige schade Casus: een man gaat voor beleggingen naar de bank, echter door verkeerde informatie belegt hij zijn geld verkeerd en mist hij de kans op een goede belegging, hij kan hiervoor een schadevergoeding vragen 3.3 Oorzakelijk verband Equivalentieprincipe (zonder fout had deze schade zich niet voorgedaan): - Fout is een noodzakelijke voorwaarde - Fout hoeft geen voldoende voorwaarde te zijn Casus: bij ongeluk moet een man geopereerd worden en sterft door fout van arts, arts is niet aansprakelijk want zonder ongeluk had hij de fout niet kunnen maken Causaliteitsverbrekende factoren - Eigen fout vb. dronken en ongeluk krijgt geen schadevergoeding - Externe elementen vb. persoon die te snel rijdt in de regen (voorzichtigheid) - Niet-foutief en voorbeschiktheid vb. hulpverlener met brandwonden krijg wel ver goeding 28 Casus: student gaat naar koffiebar, verbrand zich aan beker en mist examen dus moet jaar overdoen - normaal zorgvuldig persoon zorgt voor goede bekers - geval van overmacht - gemiste examen + jaar overdoen is gemiste kans 4 Foutaansprakelijkheid voor personen, zaken, dieren Hieronder verstaan we: - Kwalitatieve aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor personen en zaken waarvoor men instaat 4.1 Aansprakelijkheid voor andermans fouten Mensen kunnen aansprakelijk zijn voor andermans fouten omwille van hun verantwoordelijkheid voor die persoon 4.1.1 Aansprakelijkheid van de ouders - Vader en moeder kunnen gezamenlijk of afzonderlijk aansprakelijk zijn - Enkel voor kinderen die minderjarig zijn (inwonend of niet) - Weerlegbaar vermoeden (tegenbewijs is moeilijk) tenzij: ° Er is bewijs van voldoende toezicht ° Er is geen fout in de opvoeding - Ook voor ontoerekenbare kinderen - Terugvordering van dader in regel mogelijk 4.1.2 Aansprakelijkheid van werkgevers - Voor werknemers in de uitoefening van hun functie: ° Band van ondergeschiktheid ° Fout aangestelde/kwalitatieve aansprakelijkheid van de aangestelde ° Tijdens of in verband met uitoefening functie - Onweerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid 4.1.3 Aansprakelijkheid leraars - Meerderjarige leerlingen - Slechts voor tijd dat leerlingen onder toezicht staan - Weerlegbaar vermoeden (voldoende toezicht) 4.1.4 Aansprakelijkheid voor zaken Gebrek in de zaak - Vanget bepaling - Voorwaarden: zaak onder zijn bewaring, en gebrek in de zaak - Tegenbewijs: enkel door vreemde oorzaak (overmacht, fout derde/slachtoffer) Dieren - Eigenaar/gebruiker - Dier dat onder zijn toezicht staat - Fout nog gebrek vereist - Tegenbewijs enkel door vreemde oorzaak 29 Gebouwen - Gebrek in bouw of gebrekkig onderhoud (ongeacht fout van eigenaar) - Enkel eigenaar - Enkel instorting - Tegenbewijs (geen gebrek aan onderhoud of bouw) Deel 4: Bijzondere overeenkomsten Onder bijzondere overeenkomsten verstaan we koop, huur, aanneming en lastgeving Hoofdstuk 18: koop 1 Begrip - Koop: overeenkomst waarbij de ene partij (verkoper) zich verbindt een zaak te leveren en de andere (koper) om daarvoor een prijs te betalen. Een koop bevat de volgende eigenschappen: - Consensuele totstandkoming, door wilsovereenkomst (mag mondeling gesteld worden) - Bewijs van koop volgens gemeenrechterlijke regels - Voor tegenwerpelijkheid : 2 aan derden volstaat loutere wilsovereenstemming niet onroerend goed: om geldig te zijn moet ingeschreven in registers hypotheekbewaarder roerend goed: bezit als eigendomstitel Eigendomsoverdracht en risico - Bij contractsluiting wordt eigendom en risico overgedragen op koper: MAAR uitzondering partijen kunnen afwijken (aanvullend recht: clausule van eigendomsbehoud) - Uitzonderingen: soortgoederen (pas na individualisatie) en toekomstige goederen (gaan pas over bij ontstaan) 3 Verbintenissen van de verkoper 3.1 Levering - Leveren: leveren is een bezitsoverdracht waarbij de verkoper de verkochte zaak overdraagt in de macht en in het bezit van de koper 3.2 Vrijwaring voor uitwinning/ ongestoord bezit De koper moet ook in alle rust kunnen genieten van zijn koop, daarom moet de verkoper hem vrijwaren tegen uitwinning 3.2.1 Vrijwaren voor eigen daad De verkoper mag voor en na verkoop geen daden stellen waardoor het verkochte goed beschadigd wordt. bv. de verkoper verkoopt zijn kapperszaak maar begint twee weken later een nieuwe zaak, enkele straten verder 30 3.2.2 Vrijwaren voor daden van derden De verkoper moet helpen te vermijden dat het bezit van de koper wordt beschadigd door toedoen van derden 3.3 3.3.1 Vrijwaren voor verborgen gebreken Begrip en voorwaarden - Het moet gaan om een gebrek - Het gebrek moet voldoende ernstig zijn - Het gebrek moet in de kiem bestaan op het ogenblik dat het risico overgaat op de koper (anterioriteit) - Het gebrek mocht niet eerder bekend zijn aan de koper - Koper roept het gebrek in tegen de verkoper binnen een korte termijn na vaststelling 3.3.2 Actiemogelijkheden koper - Goed teruggeven (volledige prijs en volledige kosten) - Houden (krijgt hij een deel van de prijs terug) - Indien de verkoper ter kwader trouw was dan zal deze ook een schadevergoeding moeten aan de koper. 4 Verbintenissen van de koper 4.1 In ontvangst name van de levering De koper kan verplicht worden de zaak te aanvaarden als de verkoper zijn leveringsplicht nakomt en de zaak conform levert, in overeenstemming met wat afgesproken is, en zonder zichtbare gebreken 4.2 Betaling van de prijs De koper moet ook de prijs betalen, waar en wanneer kan men vrij beslissen. 4.3 Kosten betalen Naast de prijs moet de koper ook de kosten betalen die gepaard gaan met de koop bv. aktekosten, registratiekosten 5 Bijzondere overeenkomsten 5.1 Consumentenkoop De consumentenkoop is ontstaan volgens de Europese richtlijn 1999/44 en wordt beschermd door een waarborg van conformiteit (2jaar) 5.1.1 Toepassingsgebied Deze regeling wordt toepast wanneer: - het gaat over consumptiegoederen - verkoop van professionele verkoper op consument, maar ook tussen particulieren 31 5.1.2 Rechten van de consument - Overeenstemming: De verkoper moet aan de consument een goed leveren dat in overeenstemming is met de overeenkomst, hij is aansprakelijk voor elk gebrek aan overeenstemming bij levering van de goederen, en elk gebrek dat zich manifesteert binnen de twee jaar. - Duur van de waarborg De consument zal de rechtsvordering binnen het jaar moeten instellen na de dag waarop hij het gebrek heeft vastgesteld. Maar die termijn mag nooit korter zijn dan de termijn van twee jaar na de levering Maar hier zijn enkele uitzonderingen op: - Tweedehandsgoederen - Opschorting van termijn vb. als de koper het gebrek anderhalf jaar na levering vastgesteld, zal hij daarna nog een jaar hebben om zijn vordering in te stellen, stelt hij het de eerste maand na levering vast heeft hij nog 23 maanden. De consument is extra beschermd Door een weerlegbaar vermoeden dat het gebrek aan overeenstemming al aanwezig was bij de levering indien het zich binnen een termijn van zes maanden vanaf de levering manifesteert. (na 6 maand moet de consument het gebrek bewijzen, voor 6 maand verkoper) - Er is een meldingsplicht - In geval van verjaring geldt (ART 1649 quater §3 BW) - Bij gebrek aan overeenstemming volgen er sancties De keuze van sanctie ligt bij de consument: herstelling of vervanging ° Kosteloos ° Binnen redelijke termijn ° Zonder ernstige overlast voor consument Uitzondering: keuze is buiten onmogelijk of buiten verhouding in vergeleken met alternatief betreffende: ° Waarde van het goed zonder gebrek ° Ernst van het gebrek ° Alternatieve vorm concreet mogelijk zonder overlast De keuze tussen prijsvermindering en ontbinding ° Indien geen aanspraak of herstelling/vervanging mogelijk, of niet mogelijk binnen redelijke termijn zonder overlast. ° Geen ontbinding indien gering gebrek ° Gebruik van het goed De consument kan ten alle tijden een schadevergoeding eisen door consumentenbescherming 32 5.1.3 Band met de gemeenrechtelijke regeling Volgens het dwingend recht 5.2 Overeenkomsten op afstand 5.2.1 Begrip en toepassinsgebied - Een overeenkomst op afstand: is elke overeenkomst tussen een onderneming en een consument inzake goederen of diensten die worden gesloten in het kader van een door de onderneming georganiseerd systeem, overeenkomst, uitsluitend gebruikgemaakt wordt van een of meer technieken voor communicatie op afstand tot en met de sluiting van de overeenkomst zelf. - Er is bijkomende bescherming voorzien: 5.3 De koper heeft recht op bijkomende precontractuele informatie De consument heeft recht op een bedenktermijn van veertien kalenderdagen na de levering Overeenkomsten buiten de lokalen Ook voor overeenkomsten buiten de ondernemingsmuren (zie toepassingsgebied) worden consumenten beschermd. bv. agressieve deur aan deur verkoop - Schriftelijke overeenkomsten met verplichte vermeldingen - Bedenktermijn van 7 werkdagen vanaf het sluiten van de overeenkomst - Indien de bepalingen niet worden nageleefd is de overeenkomst nietig (in fine) Hoofdstuk 19: Huur 1 Begrip - Huur: is een contract waarbij de ene partij zicht verbindt om aan de andere het genot van een zaak te doen hebben gedurende een bepaalde tijd en tegen een bepaalde prijs die deze laatste zich verbindt te zullen betalen. Opgelet: de huurder heeft een persoonlijke schuldvordering tegenover de verhuurder (huur) - De algemene regels van huur worden vastgelegd in - De bijzondere regels: Woninghuur (hoofdverblijfplaats: wet van 22 feb 1991) Handelshuur: wet van 30 april 1951 Pacht: wet van 4 november 1969 Ook hier geldt de lex specialis derogat generali 2 Bijzondere overeenkomsten 2.1 Handelshuur - Handelshuur: kent speciale bepalingen waaronder: 33 Duur : minimum 9 jaar en de huurder heeft recht op huurhernieuwing voor drie bijkomende termijnen van negen jaar. Herziening van de huurprijs: De huurprijs kan worden herzien na elke periode van drie jaar, beide partijen kunnen dit vragen voor de vrederechter Werken: De huurder mag verfraaiingwerken uitvoeren zonder voorafgaande toestemming van de verhuurder Overdracht: Het is niet mogelijk om de huurder te verbieden om onder te verhuren in dien dit samen met de verhuring van het handelsfonds gebeurt Hoofdstuk 20: Aanneming 1 Begrip - Aanneming of huur van diensten: Aanneming is een overeenkomst waarbij de ene partij (opdrachtgever) de andere partij (aannemer) ermee belast een werk uit te voeren door materiële of intellectuele handelingen te stellen tegen vergoeding, zonder in onderge schikt verband te staan ten aanzien van de opdrachtgever. - Wettelijke regeling is verplicht - Het is een wederkerige overeenkomst met bezwarende titel 2 Verplichtingen opdrachtgever aan aannemer 2.1 Aannemer - Werken naar behoren en tijdig uitvoeren - Leveren: ter beschikking stellen van opdrachtgever zodat controle mogelijk is - Aansprakelijkheid van de aannemer van bouwwerken en architect tot 10J 2.2 Opdrachtgever - Uitvoering van werken mogelijk maken - Prijs betalen - Opleveren: de werken goedkeuren, waadoor zichtbare gebreken worden gedekt Hoofdstuk 21: Lastgeving 1 Begrip - Lastgeving: Een overeenkomst waarbij een persoon, de lastgever, aan een ander, de lastheb ber, de macht geeft om in zijn naam en voor zijn rekening een RECHTSHANDELING te stellen ,en waarbij de lasthebber deze opdracht aanvaardt. D.w.z. alle rechten en plichten die LH bij mandaat verkrijgt vallen in vermogen LG. 2 Verplichting lasthebber, lastgever 2.1 Lasthebber - Mandaat uitvoeren waardoor er ook aansprakelijkheid is bij slechte uitvoering ° als goede huisvader ° als inspanningsverbintenis ° uitzonderingen 34 - Verantwoording afleggen 2.2 Lastgever - Verbintenissen nakomen die LH binnen zijn mandaat aangaat - Loon betalen indien bedongen ° Wettelijk principe ° Praktijk: meestal bezoldigd ° Matigingsbevoegdheid (rechters kunnen bedrag matigen indien overdreven) -Vergoeden van kosten en voorschotten - Verliezen van vergoeden 3 Werking van mandaat tegenover derden 1. LG ------X---------LH----------------derde 2. LG ----------------LH---------X-------derde LG----------------LH-------X----------derde 3.1 Lasthebber handelt in eigen naam - Lasthebber persoonlijk gebonden (wanneer derde niet op de hoogte gebracht is) - Moet het resultaat overdragen aan lastgever - Geen rechtstreekse band tussen LG en derde 3.2 3.2.1 Lasthebber handelt in naam van lastgever Binnen mandaat De lastgever is verbonden verbintenissen die de lasthebber aangaat gelden ook voor de lastgever 3.2.2 Buiten de mandaat Wanneer de lasthebber kennis gegeven (aan derden) heeft van de omvang van zijn mandaat, hij is niet verbonden op voorwaarde: - Van bekrachtiging - Schijnvertegenwoordiging - Zaakwaarneming/ verrijking zonder oorzaak 3.3 Contractuele fouten en delicten van de lasthebber Bij contractuele fouten is ook de lastgever verbonden: in principe is er geen volmacht maar LG is toch gebonden indien onrechtmatige daad onlosmakelijk verbonden uitvoering van LG 4 Einde van het mandaat - Beëindiging op gronden van gemeen contractenrecht bv. vervallen termijn, nietigheid - Dood van LG/ LH - Faillissement/Kennelijk onvermogen LG/LH - Opzegging van de lastgeving door LH - Herroeping door LG Deel 4: Goederenrecht en zekerheden Onderscheid tussen zakelijke rechten en vorderingsrechten: 35 - Zakelijk recht: Dit soort recht wordt gekenmerkt door een volgrecht, ze zijn tegewerpelijk (kunnen worden ingeroepen) tegen de derdeverkrijger van het goed waarop deze zakelijke rechten zijn gevestigd. (rechtstreekse aanspraak van een persoon op een zaak), ze verjaren na 30 jaar - Vorderingsrecht: Zijn verplichtingen enkel voor diegene die de verbintenis is aangegaan, en gaan niet over op een derdeverkrijger, ze verjaren na 10 jaar Hoofdstuk 11: Indeling van de goederen 1 Roerende en onroerende goederen Het onderscheid tussen roerende en onroerende goederen is erg belangrijk, vooral voor de manier van overdracht. Ook voor bezitbescherming en verjaring gelden andere regels, en tal van andere dingen. We onderscheiden deze goederen vooral door: - Fysieke criteria (verplaatsbaarheid) - Economische criteria (waarde) 1.1 Onroerende goederen De onroerende goederen worden opgedeeld in verschillende categorieën 1.2 Uit hun aard - gronden en gebouwen - bomen en planten - door incorporatie: materiële band Door bestemming - zelfde eigenaar - roerend goed ten dienste van het onroerende - blijvend met het onroerend goed verbonden Door het voorwerp waarop ze betrekking hebben - rechten OP een onroerend goed (onroerende zakelijke rechten) bv. hypotheek - onroerende schuldvorderingen (schuldvordering tot overdracht van een onroerend zakelijk recht) - Onroerende rechtsvorderingen bv. eis tot erkenning van erfdienstbaarheid Roerende goederen Onder roerende goederen delen we alle goederen in die niet tot de onroerende goederen horen. Ook deze goederen worden volgens categorie ingedeeld: Roerend uit hun aard - Verplaatsbaar bv. aandelen Roerend door wetsbepaling - Onlichamelijke goederen die betrekking hebben op een roerend goed - Zakelijke rechten met een roerend goed als onderpand - Aandelen 36 - Aankopen van bouwmaterialen en van materialen uit af te breken gebouwen 2 Lichamelijke of onlichamelijke goederen - Lichamelijke goederen: goederen die zintuiglijk waarneembaar zijn vb. gas, elektriciteit,… - Onlichamelijke goederen: Goederen die niet zintuiglijk waarneembaar zijn vb. subjectieve rechten, … 2.1 Gebruik- en verbruiksgoederen - Gebruiksgoederen: kunnen meermaals gebruikt worden bv. kledij gaan - Verbruiksgoederen: teniet bij het eerste gebruik bv. voedsel Hoofdstuk 12: Zakelijke rechten 1 Het eigendomsrecht 1.1 Begrip Het eigendomsrecht is een recht met betrekking op eigen goed, het bepaalt dat eigendom het recht is op de meest volstrekte wijze van een zaak het genot te hebben en daarover te beschikken, niet tegenstrijdig met de wetten. Dit staat in tegenstelling tot de beperkte zakelijke rechten, die hebben ook betrekking op andermans goed. 1.2 Bevoegdheden van de eigenaar De bevoegdheden van de eigenaar bestaan uit drie delen: - genot: vruchten plukken van de eigendom - beheer: verhuren, uitlenen,… - beschikking: verkopen, schenken, vernietigen 1.3 Beperkingen aan het eigendomsrecht De privaatrechterlijke beperkingen van het eigendomsrecht zijn: - Rechtsmisbruik: een eigenaar is niet vrij om gebruik te maken van het goed indien het te genstrijdig is met de wet. - Burenhinder: volgens de evenwichtsleer mogen eigenaars naburige eigenaars geen lasten opleggen, die de gewone lasten van nabuurschap overschrijden. De publiekrechterlijke beperkingen zijn: - Onteigening - Stedenbouw, ruimtelijke ordening, milieuvergunningen - Erfdienstbaarheden van openbaar nut 1.4 Eigendomsverwerving We maken ook onderscheid over de manier waarop eigendom wordt verworven: Afgeleide eigendomsverwerving: koop, schenking of erfenis Oorspronkelijke eigendomsverwerving (de eigendom had vooraf geen bezitter): - Toe-eigening: het toe-eigenen van zaken die aan niemand behoorden 37 - Verloren voorwerpen: ° voorwerpen gevonden op private grond ° gevonden op publieke grond (gemeente eigenaar na 6 maand) - Achtergelaten voorwerpen: ° Na 1 jaar (auto’s 6m) van kennisgeving aan de eige naar, kan de bewaarnemer verplichten tot gedwongen verkoop. ° Verkoopprijs storten aan eigenaar, na aftrek openstaan de schuldvorderingen bewaarnemer - Natrekking: alles wat natuurlijk of kunstmatig betrekking heeft tot de zaak - Verkrijgende verjaring bv. leasingbedrijf koopt auto voor mij, bedrijf is de eigenaar maar ik ben de bezitter 1.4.1 Verkrijgende verjaring Ook bezit kan leiden tot het verkrijgen van eigendom, het is de feitelijke macht van een persoon over een zaak met de bedoeling deze macht voor zichzelf uit te oefenen. Het bezit kan uitgeoefend worden: - ter goeder trouw: de bezitter weet niet dat hij het goed heeft gekregen van een niet-eigenaar - ter kwader trouw: de bezitter weet dat hij het goed heeft gekregen van een niet-titularis - deugdelijk of gebrekkig Dit is relevant omdat het invloed heeft op het termijn van de verkrijgende verjaring. Ook in bezit wordt onderscheid gemaakt tussen roerende en onroerende goederen 1.4.1.1 Verkrijgende verjaring van onroerend goed De verkrijgende verjaring van een onroerend goed kent een termijn van 30 jaar, in uitzondering van de volgende zaken 1.4.1.2 20 jaar: - (zie 10 jaar) - werkelijke eigenaar woont elders 10 jaar: - bezit te goeder trouw - deugdelijk bezit - de werkelijke eigenaar woont in het rechtsgebied van het hof van beroep waarin het goed is gelegen - verkregen door wettelijke titel Verkrijgende verjaring van een roerend goed De verkrijgende verjaring van een onroerend goed kent ook een termijn van 30 jaar, in uitzondering van de volgende zaken Onmiddellijke eigendomsverwerving: - goeder trouw of deugdelijk bezit - lichamelijke roerende goederen MAAR: De eigenaar van een gestolen of verloren zaak kan ze uit de handen van de bezitter ter goeder trouw opeisen - binnen 3 jaar 38 - bezitter mag prijs terugvorderen van verhandelaar (niet voor bankbriefjes) - geldt niet in geval van vrijwillig bezitverlies 2 Andere zelfstandige zakelijke rechten - Vruchtgebruik levenslang en volledig genotsrecht op andermans goed on der de verplichting de zaak in stand te houden en in natura te rug te geven - Recht van gebruik en recht van bewoning - Erfdienstbaarheid : een last die op een lijdend erf is gelegd tot gebruik en tot nut van een heersend erf, dat aan een andere eigenaar toehoort. - Recht van opstal: het recht om op andermans grond gebouwen, planten in eigendom te bezi ten - Erfpacht: zakelijk recht ontstaan uit overeenkomst en gesloten voor zeer lange duur, waarbij erfpachter tegen betaling een jaarlijkse cijns voor de duur van de erfpacht het vol ledig genot heeft van een stuk grond zonder eigenaar te zijn Hoofdstuk 13: Zekerheden 1 Begrip - Zekerheid: verwijst naar een rechtspersoon die het verhaalsrecht van de schuldeiser verstrekt bij het innen van zijn schuldvordering. De schuldeiser kan een zakelijk recht verkrijgen, of een bijkomende schuldenaar staat in voor de schuld (bijkomende zekerheid). De schuldeiser kan dan zijn schuld ook op het vermogen van de bijkomende schuldenaar kunnen verhalen. 2 Persoonlijke zekerheden - Een persoonlijke zekerheid: is een rechtsfiguur die tot doel of gevolg heeft aan de schuldeiser een bijkomende schuldenaar te bezorgen op wiens vermogen hij de schuldvordering kan verhalen. Hieronder valt bijvoorbeeld de borgtocht Dit is een overeenkomst waarbij iemand zich verbindt voor andermans schuld voor het geval deze zelf daaraan niet voldoet. De borg staat dan in voor de openstaande schuldvorderingen van de eerste schuldenaar tegenover de schuldeiser. - Een borg is altijd een bijkomende contract op een hoofdcontract, het dooft uit wanneer de schuld uitdooft , de borg kan ook nooit tot meer gehouden zijn dan de SA - Een borg is subsidiair d.w.z. de borg kan maken dat de schuldeiser zich eerst naar de schul denaar richt en dan pas naar de borg, hieruit volgt ,het voorrecht van uit winning. - Er bestaat ook een voorrecht op schuldsplitsing 3 Zakelijke zekerheden - Een zakelijke zekerheid: biedt aan de schuldeiser de mogelijkheid om bij voorrang betaling te bekomen uit de opbrengst van de verkoop van één of meerdere bestemde goederen in geval van samenloop met andere schuldeisers. De schuldenaar staat dus met volledig vermogen in voor nakomen van verbintenissen. Maar ook hier kennen we enkele uitzonderingen op: 39 1.1 Hypotheek - Hypotheek: Een accessoir (bijkomend op de verzekerende schuldvordering) zakelijk zekerheidsrecht op onroerende goederen, door een wet die bij testament of overeenkomst is gevestigd. Op uitzondering van: - gebouwen op plan of nog in oprichting - onroerend zakelijk recht Hypotheken kunnen op verschillende manieren worden gevestigd: Conventioneel - tot zekerheid van een bestaande schuld of bij kredietopening - authentieke akte vereist Wettelijk bv. hypotheek ten voordele van de schatkist op OG. Bij testament Hypotheken zijn ook tegenstelbaar als ze ingeschreven zijn op een hypotheekkantoor - de rang van de hypotheek bepalen 1.2 Pand - Het pandrecht: is een zakelijk zekerheidsrecht op roerende goederen, waarbij een schuldenaar bij eenzijdige overeenkomst aan zijn schuldeiser de zaak afgeeft to zekerheid van zijn schuld Opgelet: bij overdracht van pand wordt de originele eigenaar buiten bezit gesteld, en wordt het bezit overgegeven aan de schuldeiser. Panden zijn ook tegenstelbaar tot derden als er een authentieke of geregistreerde onderhandse akte aanwezig is Andere vormen van pand zijn: - handelspand ( W. Kh.) - Pand op handelszaak (bezitloos pandrecht) - Pand op financiële instrumenten en contanten 1.3 Voorrechten - Een voorrecht: is een recht dat aan een schuldeiser wordt toegekend krachtens de wet en wegens de bijzondere aard van de schuldvordering, om bij voorrang boven de andere schuldeisers te worden betaald. Hier onderscheiden we twee soorten in: - bijzondere voorrechten: op specifiek goed - algemene voorrechten: op geheel of deel van het vermogen ! NIET ALLE SCHULDEISERS ZIJN GELIJK Tussen voorrechten op onroerend goed en hypotheek wordt rang bepaald door datum van inschrijving 40 Boek 2: Handels- en vennootschapsrecht Inleiding: Vrijheid van beroepen en bedrijf - Publiekrechterlijk betekent dit dat de overheid niemand mag beletten om een bepaald beroep uit te oefenen (behalve dokter,…) - Privaatrechterlijk eist deze vrijheid respect en eerlijkheid (mededingingswet) MAAR: de overheid mag wel maatregelen nemen bv. monopolies beletten Dit leidde tot de vrije mededinging en een interne markt in Europa. Maar indien een wet binnen Europa niet strookt met deze regels kan men hier dus voor in beroep gaan. Casus: Cassis de Dijon, margarine alleen in botervlootjes Een overheid mag geen invoer beletten op voorwaarde dat er geen bepaalde regel is, de regel genomen is wegens algemeen belang, de regel noodzakelijk is en proportioneel. Deel 1: Begrippen van het handelsrecht (de handelaars) Oorspronkelijk waren het handels- en economisch recht gemeenrecht, nu is bijzonder recht omdat er versnelde procedures nodig waren Hoofdstuk 1: Begrip en historiek 1 Begrip Het handelsrecht is een geheel van rechtsregelen betreffende de verplichtingen die voor handelaars uit hoofde van hun beroep ontstaan t.o.v. de overheid die ingrijpt voor moreel verloop. Het handelsrecht kent verschillende bronnen: - afwijkende gewoonten (gewoonte vs. gebruik) - belang van internationale rechtsbronnen - W. Kh. - W. Venn. - Aanvullende wetten - BW 1.1 Afwijkende gewoonten vb. vermoeden van passieve hoofdelijkheid en geen deelbaarheid mandaat in handelszaken vermoed vergoed te zijn ,bij vermoeden van kwader trouw of kennis van verborgen gebreken (geen exoneratie) 1.2 Afwijkende wettelijke bepalingen Er bestaan afwijkende wettelijke bepalingen voor een soepeler bewijsregime, we onderscheiden hier twee dingen in: - daden van koophandel - daden van openbare orde (via bevoegde rechtbank, bewijsrecht) 41 2 Daden van koophandel Hier wordt er onderscheid gemaakt tussen subjectieve en objectieve daden van koophandel 2.1 Subjectieve daden van koophandel Onder subjectieve daden van koophandel verstaan we de verbintenissen van een handelaar 2.2 Objectieve daden van koophandel Onder de objectieve daden van koophandel vallen alle activiteiten genoemd in ART 2-3 W. Kh., maar ook de handelingen met gesteld winstoogstmerk (op basis van weerlegbaar vermoeden), en de daden van koophandel wegens de vorm (niet weerlegbaar vermoeden). Hiertoe behoren NIET: -landbouwactiviteiten (tenzij op industrieel niveau) - ambachtsdaden (tenzij met levering koopwaar) - delfstoffennijverheid (louter extractie + verkoop) - vrij beroepen - economische activiteiten overheid 3 Wie is handelaar? Kooplieden zijn zij die de daden uitvoeren die bij wet de daden van koophandel worden genoemd, en daarvan hoofdzakelijk of aanvullend hun gewoon beroep maken. OPGELET: overheidsinstellingen en ambachtsondernemingen zijn geen handelaar 3.1 Natuurlijke personen Handelaar zijn zij de gewoon hun beroep maken van het stellen van (objectieve) daden van koophandel. Maar hier zijn enkele voorwaarden aan verbonden: - Het moet beroepsmatig (hoofd en bijberoep) zijn (doel om inkomen ter verwerven en voor winstoogstmerk) - Het moet in eigen naam en voor eigen rekening worden uitgevoerd - De handelaar moet handelingsbekwaam zijn bv. Ik ben makelaar en tevens run ik een kruidenierszaak, ik ben steeds handelaar hoewel deze feiten losstaan van elkaar. 3.2 Rechtspersonen Het doel dat de activiteiten omschrijft waarvoor het rechtspersoon is opgericht betreft in hoofdzaak daden van koophandel 4 Verlies van hoedanigheid 4.1 Natuurlijke personen - Bij het stopzetten van hun commerciële activiteiten - Bij overlijden of onbekwaamverklaring - NIET bij faillissement 42 4.2 Rechtspersonen (vb. handelsvennootschappen) - Bij ontbinding en vereffening - Bij faillissement (verlies rechtspersoonlijkheid) - Omvorming tot vennootschap met burgerlijk doet of verenging 5 Gevolgen van de kwalificatie van een handeling als daad van koophandel - Toepassing van vermoedens - Handelaars moeten voldoen aan de verplichtingen opgelegd door de overheid aan handelaars - De rechtbank van koophandel is bevoegd om te letten op nakoming van handelsrecht 5.1 Punten van kritiek De lijst van daden van koophandel is onvolledig, en door weerlegbaarheid is er onzekerheid ontstaan over het al dan niet beheren tot daden van koophandel. Ook zijn sommige elementen uit daden van koophandel tegenstrijdig met andere wetten. Hoofdstuk 2: Verplichtingen van handelaars Mensen die onder het statuut van handelaar verkeren hebben enkele belangrijke zaken in orde te brengen waaronder: - inschrijven bij KBO - bekendmaken huwelijksvoorwaarden - reglementering toegang tot bepaalde beroepen - het voeren van een boekhouding 1 Inschrijven bij de KBO 1.1 principe Doel van een inschrijving bij de KBO - verplicht bij aanvang of wijziging van activiteiten (kan vervolgd worden door sanctie) - administratieve vereenvoudiging door unieke gegevensverzameling - mogelijk tot kennisname door belanghebbenden Gevolgen van een inschrijving - toekennen van een ondernemingsnr. Informatie verzameld door de KBO - naam, adres - rechtsvorm - rechtstoestand - oprichtings- en stopzettingsdatum - identificatiegegevens stakeholders - uitgeoefende economische activiteiten - toelatingen en vergunningen 1.2 Wie moet zich inschrijven Ondernemingen: - rechtspersonen naar Belgisch recht - rechtspersonen naar buitenlans recht (gezeteld in België) - elke natuurlijke persoon of rechtspersoon in België: 43 2 ° een handels of ambachtsonderneming voert ° als WG onderworpen is aan sociale zekerheid ° aan BTW onderworpen is ° ook niet-handelsondernemingen van het privaatrecht Vestigingseenheden Boekhouding voeren Toegepast op ondernemingen de boekhouding van ondernemingen kent enkele belangrijke verplichtingen: - Voor de aard en omvang van het bedrijf passende boekhouding - Boekhouding vermeldt alle verrichtingen en vermogenstoestand - Zonder uitstel en chronologisch geboekt - Gedagtekende verantwoordingsstukken - Inventarisatie 2.1 Kleine ondernemingen Hier verstaan we onder, de natuurlijk personen en VOF of gewone Comm. V. met omzet (exl BTW) van maximum 500000 eur. Zij zijn verplicht om: - kasboek op te stellen - boek voor aankoop, verkoop en uitvoerverrichtingen 2.2 Middelgrote ondernemingen Hier verstaan we onder de ondernemingen die de volgende voorwaarden niet overschrijden: - Balanstotaal van 3.650.00 euro - gemiddeld jaarlijks personeelsbestand meer dan 100 - jaaromzet ( exl BTW) van 7.300.00 euro) Zij zijn verplicht om: - een jaarrekening op te stellen volgens verkort schema 2.3 Grote ondernemingen Hieronder verstaan we de ondernemingen die niet tot vorige categorieën behoorden. Zij zijn verplicht om: - een volledige jaarrekening op te stellen 3 Bestrijding van betalingsachterstand handelstransacties (Wet 2aug 2002) Hieronder vallen alle betalingen voor vergoeding van handelstransacties. - Handelstransacties: transacties tussen ondernemingen of tussen ondernemingen en aanbestedende overheden die leidt tot het leveren van goederen of ver richten dan diensten tegen vergoeding. De betalingstermijnen en intresten zijn als volgt: - betaling binnen de 30 dagen (vanaf ontvangst factuur) 44 - vanaf de daarop volgende dag (van rechtswege en zonder ingebrekestelling recht op betaling van een intrest (7% + referentie intrestvoet) - andere termijn KAN contractueel overeengekomen zijn Hoofdstuk 3: Bewijs in handelszaken Bewijs in handelszaken is veel vrijer dan het bewijs in burgerlijke zaken, dit wordt gesteld door Buiten de bewijsmiddelen toegelaten door het Burgerlijk Wetboek, kan van de handelsverbintenissen blijken door het getuigenbewijs, in al de gevallen waarin de rechtbank oordeelt dit te moeten toestaan, behoudens de uitzonderingen bepaald voor bijzondere gevallen. Voor het bewijs in handelszaken zijn er dus twee bijzondere kenmerken: - vrijheid van bewijsmiddelen - bijzondere bewijsmiddelen (koopmansboeken en facturen) 1 Bewijs in burgerlijk recht Het bewijs in burgerlijk recht is een gereglementeerd systeem, het erkent bepaalde bewijsmiddelen en kent daar een bewijswaarde aan toe, de indeling gaat als volgt: Volledig bewijs: - gerechtelijke bekentenis - overeenkomst opgenomen in authentieke akte - tegenpartij is ontslaan van verdere bewijslast Wettelijke bewijsmiddelen: - rechter is verplicht deze als bewijs te aanvaarden ° akten ° wettelijke vermoedens ° buitengerechtelijke betekenis - Tegenbewijs onder voorwaarden Bewijsmiddelen met vrije bewijswaarde - rechter kan vrij oordelen of hij bewijswaarde toekent ° Begin van bewijs door geschrift ° Feitelijke vermoedens ° Getuigenverklaringen Zoals hieruit blijkt wordt er vooral belang gehecht aan schriftelijk bewijs, vooral de akte, indien deze akte erkend is, is het een wettelijke bewijswaarde. We maken onderscheid tussen: - De authentieke akte - Onderhandse akte - Akte: een geschreven bewijs dat partijen zelf opstellen bij voorbaat en waarvan ze zich de inhoud toe-eigenen door er hun handtekening onder te plaatsen. 45 2 Bewijs van rechtshandeling tussen partijen 2.1 Waarde >375euro Enkel bewijs door akte, niet door getuigen en vermoedens met uitzonderingen op: - begin van schriftelijk bewijs - onmogelijkheid om een geschrift op te maken 2.2 Waarde <375 euro Bewijs door getuigen en vermoedens is mogelijk, maar niet tegen en boven de inhoud van de akte. 3 Bewijs bij wederkerige overeenkomsten In dit geval moeten er evenveel originele aktes zijn als partijen. 4 Bewijs bij gemengde verbintenissen Bewijsregime afhankelijk aard van de betwiste verbintenis, maar in praktijk hangt het af van de partij tegen wie men het bewijst 5 Bewijs in handelsrecht Behalve door de bewijsmiddelen die het burgerlijk recht toelaat, kunnen handelsverbintenissen ook worden bewezen door getuigen in alle gevallen waarin de rechtbank oordeelt dit te moeten toestaan behoudens de uitzonderingen bepaald voor bijzondere gevallen.(minder belang aan geschrift dan in bijzonder recht) Voorwaarden: - Bewijs door getuigen en vermoedens mag voor elke waarde - Bewijs door getuigen en vermoedens toegelaten tegen en boven inhoud van akte Behalve de uitzondering van (ART 66 W. Venn.) 5.1 Bijzondere bewijsmiddelen in het handelsrecht Zoals eerder vernoemd de koopmansboeken en de facturen, deze zijn bijzonder omdat ze onder bepaalde voorwaarden maar kunnen worden ingeroepen door diegene die ze heeft opgesteld. 5.1.1 Koopmansboeken De koopmansboeken dienen regelmatig te worden gehouden en kent een soevereine appreciatie door de rechter. Er is een principe van overlegging vs. openlegging De bewijswaarde van koopmansboeken in het handelsrecht is als volgt: Tegen de handelaar van wie ze uitgaan: - gelden als buitenrechterlijke betekenis - koopmansboeken kunnen door ene niet-handelaar worden ingeroepen - Koopmansboeken kunnen door een andere handelaar worden ingeroepen - Tegenbewijs is mogelijk 46 5.1.2 Tegen een andere handelaar en betreffende handelsverrichtingen - koopmansboeken kunnen door de handelaar van wie ze uitgaan worden ingeroepen - Tegenbewijs is mogelijk Tegen een niet-handelaar - koopmansboeken kunnen door de handelaar van wie ze uitgaan worden ingeroepen als een begin van bewijs dat door een eed kan worden aangevuld - Tegenbewijs mogelijk Factuur Geschreven bevestiging van het bestaan van een schuldvordering in geld van die voortvloeit uit een contract van levering van goederen of diensten. Met als doel fiscaal document en bewijs. Het kent geen algemene regeling in het handelsrecht, maar wel specifieke vereisten in het bijzonder recht: - BTW wetgeving - KBO wet De bewijswaarde van facturen in het handelsrecht is als volgt: Bewijskracht tegen de leverancier - geldt als buitengerechtelijke betekenis - als rechter deze geloofwaardig acht - rechter is verplicht als bewijsmiddel te aanvaarden ° van het bestaan van de overeenkomst ° van de voorwaarden ° bij ondertekening en evt. bij betaling Bewijskracht tegen de geadresseerde handelaar op voorwaarde van aanvaarding - uitdrukkelijk - impliciet - stilzwijgende aanvaarding (bij afwezigheid van protest) Bewijskracht tegen de geadresseerde handelaar op het vermoeden van bestaan van ander contract of conformiteit. Deel 2: De handelszaak Hoofdstuk 4: Begrip Het drijven van handel veronderstelt steeds inzet van bepaalde middelen. De activiteit zal dus aanleiding geven tot eigendom van deze middelen (of rechten over de eigendom), en leiden tot het ontstaan van vermogen en schulden. We vragen ons eigenlijk af of er door eigendom van deze middelen en schulden geen statuut ontstaat dat toegekend wordt aan deze vermogensbestanddelen en of er geen speciale voorwaarden of gevolgen ontstaan bij een overeenkomst waarbij deze vermogenszaken betrokken worden. Om dit begrip rechtsgewijs te verklaren wordt er gebruik gemaakt van de notie ‘handelszaak’. Waarbij de handelszaak hier wordt gezien als een onderdeel van het vermogen van de handeldrijvende onderneming. 47 1 Definitie De basis van de definitie voor een handelszaak vind men op grond van de rechtspraak en de rechtsleer. Deze omschrijven een handelszaak als volgt: - Handelszaak: Een handelszaak is een geheel van de roerende en onroerende goederen die het instrument uitmaken waarmee de onderneming gedreven wordt en haar cliënteel aantrekt. Het gaat hier alleen om goederen, niet om persoonlijke kwaliteiten van werknemers of ligging van de onderneming, enz… 2 Juridisch karakter Enkele kenmerken van de handelszaak: De handelszaak is dus een geheel: hieronder verstaat men meer dan alleen de totaliteit van de elementen die er deel van uitmaken, de samenstellende bestanddelen vormen dit geheel. De samenstellende bestanddelen van dit geheel zijn allen verbonden door de eenheid van bestemming We onderscheiden twee soorten aan de hand van de eenheid van bestemming: - Feitelijk geheel - Economisch geheel Let op: de handelszaak is dus NOOIT een juridische algemeenheid, het is dus geen afgescheiden vermogen d.w.z. dat het door het recht nooit als één enkel rechtsobject wordt behandeld Dit zorgt wel voor enkele problemen: - Vermoeilijkt de waardebepaling - Al dan niet inbegrijpen van andere actiefbestanddelen bij een overeenkomst over de han delszaak waarbij waarde bepalend is vb. verkoop, verhuur, … - Elk van de samenstellende bestandsdelen zal op eigen wijze moeten worden overgedra gen Het is een onlichamelijk roerend goed omdat het gebruikt wordt voor exploitatie van handel en het wordt in waarde geschat door het cliënteel van de onderneming Een handelszaak is een gebruiksgoed en een bepaalde zaak, de handelszaak als geheel is dus onverbruikbaar en welbepaald, toch bevat het vaak verbruiksgoederen vb. voorraden vb. wordt bepaald door naam en uithangbord van de handelszaak 3 Samenstellende bestanddelen De samenstellende bestanddelen van een handelszaak worden vrij bepaald door de ondernemer. Er bestaat wel een niet-beperkende opsomming van deze bestanddelen in art 2 W 25/10/1919. 48 Er is slechts een kleine onderverdeling in zaken die wel/niet toegelaten zijn: Maakt geen deel uit van samenstellende bestandsdelen: - Schuldvorderingen, waardepapieren en geld tenzij anders bedongen - Intuitu personae bestanddelen (contracten, vergunningen) Maakt wel deel uit van samenstellende bestandsdelen: - lopende contracten die niet intuitu personae zijn - merken - handelsnaam - voorraden - industriële en commerciële uitrusting - evt. onroerende goederen vb. handelspanden - cliënteel - goodwill Hoofdstuk 6: Inpandgeving van de handelszaak 1 Begrip Principe wordt bepaald door de wet van 25/10/1919: roerende goederen kunnen slechts door buitenbezitstelling in pand worden gegeven. Inpandgeving van een handelszaak is een uitzondering op deze wet en moet aan enkele bijzondere materiële vormvereisten voldoen: - Pandgeving kan slechts gebeuren ten voordele van banken of kredietinstellingen art 7 W 25/10/1919 - Het pand ‘handelszaak’ moet gevestigd worden door de eigenaar ervan hetzij door een on derhandse of authentieke akte art 7 W 25/10/1919 - Net als hypotheek moet ook de pandakte ingeschreven worden op een specifiek register in een hypotheekkantoor. De rang wordt dan bepaald op volgorde van inschrijving art 4W 25/10/1919 2 Voorwerp van inpandgeving Het inpandgeven van een handelszaak bevat alle essentiële bestanddelen van de handelszaak: - Hieronder valt alles in die lijst hiervoor, maar hieraan kan toegevoegd worden of uitgesloten - Voorraden zijn een uitzondering, zij kunnen opgenomen worden maar max. voor 50% - Ook recht op huurceel maakt deel uit van de inpandgeving art 10 W 25/10/1919 Maar voor onroerende goederen die deel uitmaken van het pand bestaat een bijzondere regeling: - Goederen die niet roerend zijn uit aard worden uitgesloten bij inpandgeving, hiervoor moet een hypotheekregeling worden opgesteld. - Goederen die onroerend zijn door incorporatie worden ook bijna nooit ingesloten bij de in pandgeving, en moeten dus ook via een hypotheekregeling worden opgesteld. - Onroerende goederen door bestemming worden wel in pand gegeven. 3 De bescherming van de ‘pandhoudende’ schuldeiser van de handelszaak De pandgevende schuldenaar blijft eigenaar van de handelszaak, daardoor is er een beschermingsmiddel ingebouwd door het recht om de pandhouder te beschermen: 49 - De pandgevende schuldenaar moet een goed bewaarnemer zijn van de handelszaak art 8 W 25/10/1919 - Hij mag goederen vervreemden op voorbehoud zich niet te vergrijpen aan misbruik van vertrouwen: het vervreemden van goederen met bedrieglijk inzicht het pand te verminderen Het misbruik van vertrouwen wordt gezien als een misdrijf en wordt als volgt gesanctioneerd: - Door strafsancties - Verlies van het voordeel van de termijn d.w.z. dat de termijnschulden van de pandhoudende schuldeiser onmiddellijk opeisbaar worden - De pandhoudende schuldeiser krijgt revindicatierecht tegenover alle bedrieglijk vervreemde goederen (voor 6 maanden). - Indien de handelszaak in zijn geheel vervreemd werd, dan verkrijgt de pandhoudende schuldeiser een volgrecht zolang de handelszaak identificeerbaar is, vanaf de inschrijving van het pand (omdat er geen buitenbezitstelling is) Deel 3: Intellectuele rechten Hoofdstuk 7: Algemene inleiding 1 Definitie en kenmerken van intellectuele rechten - Intellectuele rechten: Intellectuele rechten zijn privatieve subjectieve rechten die bij wet worden verleend voor de tijdelijke bescherming van en creatieve pres tatie vb. merkrecht en octrooirecht Deze rechten bevatten onlichamelijke zaken vb. een uitvinding, een kunstwerk,... als immaterieel object dat wordt beschermd, en niet de materiële vastlegging ervan. Deze bescherming kent enkel voorwaarden en beperkingen: - Creativiteit van de beschermde prestatie (nieuwheid, originaliteit) - Exclusiviteitrecht (monopolie): Ze zijn maar voor beperkte duur beschermd met een recht dat enkel de titularis toekomt. - Het moet duidelijk gepubliceerd zijn dat er een bescherming is - Deze bescherming geldt alleen nationaal voor elke staat, daarom is er een territoriale beper king MAAR: dit wordt beschermd door het recht van voorrang (internationaal) dat werd geuniformiseerd en nu bestaat uit en enkelvoudige procedure. 2 Indeling De intellectuele rechten beschermen zowel creaties als individualiserende tekens. Tot de beschermde creaties behoren: - Uitvindingen: een nieuwe creatie dat op uitvindingwerk berust is en van toepassing is op het gebied van nijverheid, wordt bescherm door een uitvindersoctrooi - Kunstwerken (en letterkunde): creaties die een persoonlijke, intellectuele en creatieve stem pel dragen met zekere eigenheid of originaliteit, wordt be schermd door ofwel exploitatierechten, ofwel door morele rechten. - ICT: hieronder verstaat men topografies van halfafgewerkte producten (chips), computer programma’s en databanken - Tekeningen en modellen: een tekening of model, dat het uiterlijk van een industrieel ver vaardigd voorwerp of deel ervan bepaald, indien het nieuw is of een eigen karakter heeft - Kweekproducten: botanische nieuwigheden bv. nieuwe plantenrassen 50 Tot de individualiserende tekens behoren: - Merken Hoofdstuk 8: Intellectuele rechten 1 Belangrijke wetten - Wet van 28 maart 1984 op de uitvindingsoctrooien (‘BOW’) -Verdrag van München van 5 oktober 1973 inzake de verlening van Europese Octrooien (‘EOV’) - Verdrag van Washington van 19 juni 1970 inzake octrooien - Overeenkomst van 24 maart 1971 betreffende de internationale classificatie van octrooi en - Richtlijn 98/44/EG van het Europees Parlement en de Raad van 6 juli 1998 betreffende rechtsbescherming van biotechnologische uitvindingen - Verordening 1768/92 van 18 juni 1992 betreffende de invoering van een aanvullend be schermingscertificaat voor geneesmiddelen - Verordening 1610/96 van 23 juli 1996 betreffende de invoering van een aanvullend be schermingscertificaat voor gewasbeschermingsmiddelen 2 Definitie - Een octrooi: Een octrooi is een ‘door de daartoe bevoegde overheid’ verleend tijdelijk ex clusief recht op de exploitatie van een uitvinding Maar hier staat centraal, wat is het begrip uitvinding? 3 Toepassingsgebied Horen zeker niet bij de uitvindingen die onder het octrooirecht vallen: Uitgesloten uitvindingen - Ontdekkingen, natuurwetenschappelijke theorieën en wiskundige methodes - Esthetische vormgevingen - Stelsel, regels en methoden voor het verrichten van geestelijke arbeid, voor het spe len of voor de bedrijfsvoering alsmede computerprogramma’s (tenzij onderdeel van octrooibaar geheel) - Presentatie van gegevens Uitgesloten beschermde uitvindingen W 28/04/2004 (De creaties waarvoor er een meer aangewezen wettelijk beschermingsstatuut bestaat of waarvoor bescherming niet wenselijk wordt geacht) - Biologisch materiaal ° Planten –en dierenrassen beperkt tot een bepaald ras ° Werkwijzen van wezenlijke biologische aard voor voortbrenging van planten of dieren - Strijdigheid met openbare orde of goede zeden ° Klonen van mensen ° Wijziging van germinale genetische menselijke identiteit ° Gebruik van menselijke embryo’s voor commerciële en industriële doeleinden ° Wijzigingen van de genetische identiteit van dieren die geëigend zijn deze te doen 51 lijden zonder aanzienlijk medisch nut, alsmede de dieren die uit dergelijke wijze zijn verkregen 4 Geldigheidsvereisten Voor een octrooi komt in aanmerking iedere uitvinding die nieuw is, op uitvinderswerkzaamheden berust en vatbaar is voor toepassing op het gebied van de nijverheid. Maar aan deze regel zijn drie belangrijke voorwaarden verbonden voor het verkrijgen van een octrooi: 4.1 Nieuwigheid De uitvinding mag geen deel uitmaken van ‘de stand der techniek’, d.w.z. de uitvinding mag niets omvatten dat voor de datum van de indiening van de octrooiaanvraag reeds openbaar bekend gemaakt is. Hieronder vallen volgende vormen van bekendmaking: - Schriftelijke beschrijving bv. via boeken of het internet - Mondelinge beschrijving bv. thesisverdediging - Toepassing van de uitvinding tijdens een demonstratie of op een (niet-officiële) tentoonstel ling - Andere wijzen bv. koop, voorgaande en/of niet-gepubliceerde octrooiaanvragen De enige uitzondering op deze bekendmaking zijn openbaarmakingen die binnen de 6 maand voor de aanvraag zijn gebeurd en: - Een gevolg zijn van kennelijk misbruik - Werden tentoongesteld op overheidswegegehouden of erkende tentoonstellingen 4.2 Uitvinderswerkzaamheid De uitvinding mag voor een deskundige niet op een voor de hand liggende wijze voortvloeien uit ‘de stand der techniek’d.w.z. de uitvinding mag niets omvatten dat voor de datum van de indiening van de octrooiaanvraag reeds openbaar bekend gemaakt is (zie lijst hiervoor), behalve voorafgaande en/of niet-gepubliceerde octrooiaanvragen 4.3 Industriële toepasbaarheid De uitvinding moet worden vervaardigd of kunnen worden toegepast op enig gebied in de nijverheid, de landbouw inbegrepen. De volgende methode wordt hiervan uitgesloten: - Methoden van behandelingen van het menselijk of dierlijk lichaam voor chirurgische ingre pen of geneeskundige behandeling en diagnosemethoden die worden toegepast op het men selijk of dierlijk lichaam (met uizondering van voortbrengselen met name stoffen en meng sels) 5 De te vervullen formaliteiten 5.1 Een nationaal octrooi Een nationaal octrooi wordt behandeld door de Dienst voor Intellectuele Eigendom. 52 Bij indien moet aan volgende elementen worden voldaan: - Het octrooivoorstel wordt ingediend - De uitvinding moet uitvoerig worden beschreven - Tot slot moet er een conclusie gemaakt worden - Eventuele tekeningen moeten worden toegevoegd - Een uitreksel moet aanwezig zijn - Vermelding van geografische oorsprong van biologisch materiaal (indien dat er is) - Vermelding van evt. recht van voorrang - Betaling van een indientaks van €50 Na indien vinden de volgende procedures plaats: - Nieuwigheidsonderzoek ° Louter informatieve waarde (informatie aan derden) ° Betaling van onderzoekstaks (W 22/12/2008) - Verlening van octrooi bij MB ° Formele geldigheid: administratie (bij verlening octrooi) ° Materiële geldigheid: later door de rechter - Publicatie Bij aanvaarding: - Geldt het octrooi 20 jaar - Betaling van jaartaksen voor behoud octrooi ° Vanaf het derde jaar ° Progressieve opbouw (€30-€545) 5.2 Europees octrooi Meestal wordt de aanvraag bekeken door het EOB ofwel Europees Octrooibureau, de procedure van en Europees octrooi kunnen we verdelen in twee fases: 5.2.1 Fase 1 Aanvraag bij het EOB of bij DIE Bij indien moet aan volgende elementen worden voldaan: - Het octrooivoorstel wordt ingediend - De uitvinding moet uitvoerig worden beschreven - Tot slot moet er een conclusie gemaakt worden - Eventuele tekeningen moeten worden toegevoegd - Een uitreksel moet aanwezig zijn - Vermelding van geografische oorsprong van biologisch materiaal (indien dat er is) - Vermelding van evt. recht van voorrang - Betaling van een indientaks van €50 Na indien vinden de volgende procedures plaats: - Nieuwigheidsonderzoek ° Doorslaggevende waarde (weigering verlening bij negatieve waarde) ° Betaling van onderzoekstaks - Formeel onderzoek - Publicatie 53 5.2.2 Fase 2 (enkel op uitdrukkelijk schriftelijk verzoek) Na indiening van een schriftelijk verzoek: - onderzoek ten gronde - Verlening van het octrooi - Publicatie van het octrooischrift Bij aanvaarding: - Geldigheidsduur van 20 jaar - Betaling jaartaksen voor behoud van het octrooi 6 De titularis van het octrooi 6.1 Zelf of zijn rechtsverkrijgende Indien een aanvraag naar octrooi wordt gedaan dient de aanvrager aan de volgende voorwaarden te voldoen: - Vaderschapsrecht voor de uitvinder - Weerlegbaar vermoeden dat de aanvragen van het octrooi gerechtigd is tot aanvraag 6.2 Uitvinding door werknemers (QUID) Voor uitvindingen ingedien of gedaan door werknemers is er geen specifieke regeling, toch voorziet men volgende ‘voorwaarden’: - In het kader van arbeidsopdracht (dienstuitvindingen), in dit geval komen de uitvindingen toe aan de werkgever - Buiten het kader van de arbeidsopdracht maar wel met middelen van de werkgever, zowel werkgever als werknemer krijgen mede-eigendom - Als er zich geen enkel verband vertoont met dienstuitvinding dan is de uitvinding volledig voor de werknemer 7 Rechten en plichten van de octrooihouder Het recht van een octrooi komt toe aan de uitvinder of de rechthebbende, hierdoor verkrijgt hij ook enkele speciale rechten en plichten: 7.1 Rechten Rechten op exclusieve exploitatie - Nuancering uitputting ° Nationale uitputting ° Communautaire uitputting Recht op overdracht of licentie Recht op optreden tegen inbreuk - Inbreuken limitatief opgesomd 54 7.2 Plichten Plicht tot exploitatie - SANCTIE: dwanglicentie Betaling van de jaartaksen 8 De nietigheid van een octrooi Op verzoek van een belanghebbende kan een octrooi nietig worden verklaard, maar slechts in de volgende vier gevallen: Niet voldaan aan toepassingsgebied of voorwaarden Octrooibeschrijving onvoldoende duidelijk of onvolledig Onderwerp van octrooi niet gedekt door inhoud van aanvraag Octrooiaanvraag ingediend en niet-gerechtige Nietigverklaring gebeurd door de Rechtbank van Koophandel, zetelend in het Hof van Beroep VOOR DUIDELIJKE VOORBEELDEN ZIE PPT VERVANGER Hoofdstuk 9: Het merkenrecht 1 Belangrijke wetten - Benelux-verdrag van 25 februari 2005 inzake de Intellectuele Eigendom (‘BVIE’) - Wet van 15 mei 2007 betreffende de bestraffing van namaak en piraterij van intellectuele rechten (‘Anti-piraterijwet’) - Richtlijn 2008/95/EG van het Europees Parlement en de Raad van 22 oktober 2008 betref fende de aanpassing van het merkenrecht der lidstaten (‘EMRL’) - Verordening (EG) Nr. 207/2009 van de Raad van 26 februari 2009 inzake het Gemeen schapsmerk (‘EMVO’) - Verdrag van Madrid van 14 juli 1967 betreffende de internationale inschrijving van merken - Protocol van Madrid van 27 juni 1989 bij de Overeenkomst van Madrid betreffende de in ternationale inschrijving van merken 2 Definitie - Een merk: Een merk is een teken dat dient om de producten en diensten van een onderne ming te onderscheiden van deze geproduceerd of verdeeld door andere onderne mingen - Het merkrecht: Het merkrecht is een subjectief recht op een individualiserend teken voor de waren of groep waren waarvoor het bestemd is Hierin maken we onderscheid tussen twee soorten merken: - De individualiserende merken: merken die betrekking hebben op 1 ondernemer - De collectieve merken: merken die waren van verschillende ondernemers onderscheiden Om echt als merk te kunnen worden erkend, moet dat merk op een of andere manier grafisch worden voorgesteld. Dit kan op volgende wijzen: 55 - Woordmerken (namen, letters, cijfers, …) bv. Artois, Honda, Davidoff,Chimay, ING, 7UP - Beeldkenmerken (tekeningen, stempels, …) bv. de krokodil van Lacoste - Vormkenmerken (de vorm van waren of hun verpakking) bv. de kever van volkswagen, de fles van Coca-Cola - Kleurkenmerken bv. het paars van Milka Horen hier niet toe omdat ze niet grafisch weergeven: - Geurkenmerken bv. de geur van een rijpe aardbei - Geluidskenmerken bv. een fluitje Conclusie: alle tekens die grafisch kunnen worden weergeven en dus op een of andere manier onderscheidend zijn en een individualiserend vermogen hebben Ook hebben merken een bepaalde functie: - Identificatiefunctie: men moet de producten kunnen onderscheiden - Herkomstfunctie: het duidt aan dat een product afkomstig is van een bepaalde onderneming - Kwaliteitsfunctie: zorgt dat de koper een bepaald kwaliteitsbeeld kan ophangen aan het pro duct - Reclamefunctie: een merk versterkt de publiciteit van een onderneming - Statusfunctie (bij merkartikelen) 3 Toepassingsgebied Horen niet bij de tekens die mogen gebruikt worden om een merk grafisch voor te stellen: - Vorm die door de aard van het waar wordt bepaald - Vorm die een wezenlijke waarde aan het waar geeft bv. luidsprekers in potloodvorm - Vorm die noodzakelijk is om technische uitkomst te verkrijgen bv. legoblokjes, philips-scheerapparaat 4 Geldigheidsvereisten Voordat een merk echt kan erkend worden als merk moet er aan drie voorwaarden worden voldaan: 4.1 4.1.1 Materiële vereisten Onderscheidend vermogen Een merk moet om aan de vermelde functies uit punt 2 te voldoen, onderscheidend zijn, voldoende origineel, en in het oog springend om de erdoor gemerkte waren te individualiseren. Op absolute weigeringsgrond worden volgende merken geweigerd: - Louter beschrijvende tekens bv. de witte producten voor merkloze producten - Generieke tekens - Gebruikelijke tekens bv. hamburgertent voor een fastfoodrestaurant Voorbeeld: De botvormige zeep van Safeguard, werd volgens de wet geweigerd omdat dit 56 een beschrijvend teken was Voorbeeld: Bierkaartje van Jupiler met slogan ‘Mannen weten waarom’, werd aanvaard om dat men dit kan visualiseren Voorbeeld: Het woordmerk Ice Tea werd geweigerd volgens generiek, toch word het nog steeds gebruikt De beschermingsomvang wordt bepaald op dit onderscheidend vermogen, men spreekt dan ook van twee soorten merken: - Sterke merken: met een groot individualiserend vermogen - Zwakke merken: met een gering individualiserend vermogen Voorbeeld: ‘Kinder’ was eerst een merk met gering individualiserend vermogen. Toch ging het publiek ‘Kinder’ na verloop van tijd zien als een onderscheidend teken en werd door inburgering ‘Kinder’ een geldig, sterk merk 4.1.2 Beschikbaarheid (Afwezigheid van wettelijk voorziene Anterioriteit) Het merk moet hiervoor voldoen aan een soort van ‘nieuwigheidsvoorwaarde’, zo niet wordt het niet aanvaard op basis van relatieve weigeringsgrond. De voorwaarde luidt als volgt: Geen identiek of overeenstemmend teken mag in de betrokken sector eerder gedeponeerd of worden gebruikt. 4.1.3 Toelaatbaarheid Een merk moet ook aan bepaalde voorwaarden van toelaatbaarheid voldoen, zo niet wordt het op absolutie weigeringsgrond afgekeurd. Volgende zaken worden niet toegestaan en dus afgekeurd: - Tekens die strijdig zijn met de openbare orde of goede zeden - Tekens die uitgesloten zijn in toepassing van art 6ter Verdrag van Parijs (wapens, vlaggen en andere staatsemblemen van de Unielanden of hun internationale organi saties) - Tekens die een misleidend verband met het waar oproepen bv. homeopatheek voor niet-homeopatische middelen - Tekens met een verboden geografische aanduiding Voorbeeld: Het woordmerk ‘Fucking Hell’ voor bier werd aanvaard Voorbeeld: Beeldmerk gelijkend op het wapen van de Sovjet Unie werd afgekeurd, omdat het strijdig is met de openbare orde en het gelijkt op een ander embleem. 4.2 Formele geldigheidsvereisten Om het merk geldig te maken moet het ook een bepaalde procedure ondergaan Depot bij het BBIE of DIE ( Vermelding van een evt. recht van voorrang Onderzoek - Formeel onderzoek - Anterioriteitsonderzoek (zie beschikbaarheid) Inschrijving - Weigering bij schendig van zaken op absolutie nietigheidsgrond (toelaatbaarheid en onderscheidend vermogen) 57 5 Publicatie Oppositieprocedure - Weigering bij schendig van de relatieve voorwaarde (beschikbaarheid) Bij aanvaarding telt het merkrecht 10 jaar Rechten en plichten van de merkhouder Na aanvaarding en toewijzing van het merkrecht krijgt de merkhouder enkele belangrijke rechten en plichten. 5.1 Rechten Recht op exclusief gebruik van het merk - Benelux uitputting (in handel brengen in de benelux) - Communautaire uitputting (inde handel brengen in de EU) Recht op overdracht of licentie Recht om op te treden tegen inbreuken - Limitatieve opsomming in (en mogelijkheid tot associatie) - Namaak wordt ook gesanctioneerd - Communautaire uitputting: Eens een product met toestemming van de titularis in het eco nomisch verkeer van een EU-lidstaat gebracht, verliest de titula ris het recht zich te verzetten tegen invoer of gebruik van dat product in een andere EU-lidstaat LET OP: dit geldt voor ALLE intellectuele rechten 5.2 Plichten 6 Plicht tot gebruik van merk binnen 5 jaar - Zo niet volgt er een verval Verhindering van verwatering (verwaarlozing) - Zo niet volgt er een verval Betaling van jaartaksen Het gemeenschapsmerk Het Europees gemeenschapsmerk wordt beschermd en verdedigd door het Bureau voor Harmonisatie binnen de Interne Markt (BHIM) en is bepaald volgens de verordening (EG) Nr. 207/2009 van de Raad van 26 februari 2009 inzake het Gemeenschapsmerk (‘EMVO’) Na aanvaarding van de inschrijving is het 10 jaar geldig, zijn voorwaarden vergelijkbaar met voorwaarden van het BVIE. Indien niet voldoen aan de voorwaarden kan een bevoegde rechter het gemeenschapsrecht laten vervallen- of nietigverklaring door de nietigheidsafdeling van het BHIM . Andere Inbreuken, schadeloosstelling wegens inbreuken en incidentele vraagstukken worden behandeld door de Rechtbank van Koophandel te Brussel. 7 Internationaal: de internationale inschrijving Gebeurd door the World Intellectual Property Organization (WIPO), bepaald door Verdrag van Madrid van 14 juli 1967 betreffende de internationale inschrijving van merken 58 Deel 4: Enkele handelscontracten Hoofdstuk 11: Enkele handelscontracten met tussenpersonen 1 Juridische of economische tussenpersonen - Economische tussenpersonen: Ondernemingen die zichzelf inschakelen binnen het distribu tieproces van een product of dienst (verdeling) bv. franchisee, consessiehouder, … - Juridische tussenpersonen: Ondernemingen die voor rekening (en naam) van een opdracht gever optreden, geen eigen materiële rechtshandelingen bv. agent, makelaar, commissionair, handelsvertegenwoordiger… 2 Kenmerken 2.1 In economisch tussenpersoonschap In een economisch tussenpersoonschap spreekt men maar van twee partijen: de leverancier en de economisch tussenpersoon. (Ook de leverancier kan een economisch tussenpersoon zijn) 2.2 In juridisch tussenpersoonschap - Voor rekening van iemand anders ° Drie partijen: de opdrachtgever, de tussenpersoon, en de tegenpartij ° Niet vrij, beperkt binnen zijn opdracht maar de rechtshandelingen zijn wel direct aanreken baar d.w.z. opdrachtgever wordt verbonden door optreden van tussenpersoon ° Moet in hoedanigheid vermeldt worden, anders treedt tussenpersoon in eigen rekening op (hoedaninge vertegenwoordiging = naam van opdrachtgever vermeldt, anders oneigenlijke vertegenwoordiging) - Achteruitstellen van het eigenbelang - Niet opwerpen als tegenpartij Casus: Een vastgoedmakelaar wordt gevraagd een huis te verkopen, maar doet zelf een bod op het huis. Mag niet want voor het huis moet een zo hoog mogelijke prijs gevraagd worden door de makelaar, en hij zal dit indien zelf kopen in eigen voordeel manipul ren -> schending van de regel: niet opwerpen als tegenpartij Casus: Onderneming laat aansprakelijkheid verzekeren door een makelaar, makelaar zoekt in eigen voorbeeld de verzekering waarvoor hij een zo hoog mogelijk commissieloon krijgt. MAAR: brand met doden GEVOLG: verzekering dekt schade niet. -> schending van de informatieplicht en achteruitstelling van eigen belang 3 Relaties door optreden tussenpersoon OPDRACHTGEVER -> TUSSENPERSOON Interne verhouding door contract -> TEGENPARTIJ Externe verhouding geen contract, wel commissie 59 4 Toepasselijke wetgeving De wetgeving die van toepassing is, is afhankelijk van de aard van de tussenpersoon en de aard van de handeling: - Feitelijke handeling bv. een aannemerscontract - Rechtshandeling: bv. transport van goederen De belangrijkste wet van toepassing is de vestigingswet voor juridische tussenpersonen het gaat hier om een objectieve daad van koophandel. 5 Soorten tussenpersonen 5.1 De makelaar Een makelaar is een tussenpersoon die twee partijen in contact brengt, hij is dus geen lasthebber bv. vastgoedsector Kenmerken van een makelaar: - Is een handelaar en kan ook daden van koophandel stellen - Stelt rechtshandelingen gebaseerd op een overeenkomst en vergoed door een loon bv. aangiften doen, premies innen - Kent een occasionele interne relatie (de relatie is niet duurzaam) - Er is een strenge informatieplicht aan de opdrachtgever - De makelaar wordt verondersteld een competent persoon te zijn 5.2 De commissionair Een commissionair is een tussenpersoon die in eigen naam optreed voor een unanieme opdrachtgever, en is dus geen lasthebber bv. een vervoerscommissionair Kenmerken van de commissionair: - Is een handelaar en kan daden van koophandel stellen - Stelt rechtshandelingen gebaseerd op een overeenkomst en vergoed door een loon, voor een principaal maar op eigen naam ° Vorm van oneigenlijke vertegenwoordiging ° Het loon van de commissionair bestaat ook uit het terugbetalen van alle voorgeschoten kosten - Strenge informatieplicht met betrekking tot de solvabiliteit van derden - Geen rechtstreekse verbinding tussen opdrachtgever en derde - Goederen door een commissionair aangekocht zijn nooit in zijn bezit, ze zijn het bezit van de opdrachtgever toch heeft de commissionair een voorrecht en kan hij indien niet-betaling zich uit de goederen die nog steeds in zijn bezit zijn laten betalen. 5.3 De agent (dwingend recht) De agent is een juridisch tussenpersoon die louter bemiddelend kan optreden of een vertegenwoordigingsbevoegdheid heeft. 60 Kenmerken: - Hij stelt feitelijke rechtshandelingen en sluit overeenkomsten af - Agentschap is bezoldigd en vastgelegd in een consensueel contract - Hij kent een duurzame interne relatie met de tegenpartij, kan voor bepaalde en onbepaalde duur bv. een bankagent, handelsagent - Moet loyaal en ter goeder trouw optreden, heeft ook controlerecht - Moet een natuurlijk persoon zijn, dit is gebaseerd op weerlegbaar vermoeden 5.4 De concessiehouder/ concessionair Een concessiehouder is iemand die aan verkoopconcessie doet, waaronder men elke overeenkomst verstaat die krachtens één of meerdere producenten of importeurs het recht verleent in eigen naam en voor eigen rekenen de producten te verkopen die hij vervaardigt of verdeelt. Kenmerken van de concessiehouder: - Geen juridisch tussenpersoon want handelt in eigen naam en voor eigen rekening - Het is een duurzame (onbeperkte duur) relatie gebaseerd op een raamcontract (overeenkomst om op regelmatige basis te leveren en verkopen) bv. het leveren van auto’s bij een concessiehouder - Wetgever regelt beëindiging van de overeenkomst om afdanken of herhaaldelijke kortter mijncontracten te voorkomen bv. na het aangaan van twee korte termijncontracten wordt het contract automatisch lange termijn ° Onmiddellijke beëindiging bij grove tekortkoming (zonder vergoeding of opzegtermijn) - niet-betalen van facturen - niet-oprichten van een demonstratiecentrum - niet-verkopen van tenminste 1 product binnen een termijn van 18 maanden en ook geen bewijs van inspanning. 5.5 De franchisee Franchising is een distributietechniek die gebaseerd is op een handelaar die het recht krijgt een distributiesysteem en de individualiserende tekens van zijn tegenpartij te gebruiken om een succesformule uit te baten bv. McDonalds, Hilton, … Kenmerken van de franchisee: - Gebaseerd op een contract met vergoeding in ruil voor licentie ° Drempel vergoeding: vergoeding om toe te treden ° Periodieke vergoeding: vergoeden op omzet ° Krijgt ook permanente bijstand - De franchisee mag zelf niet aan franchising doen - Precontractuele informatieplicht volgens dwingend recht Casus: Een koffiebranderij wil een franchisingketen oprichten met als succesformule een ver zorgde winkel met de geur van koffie. Dit wordt niet aanvaard, de als genoemde ‘suc cesformule’ is waardeloos. 61 Deel 5: Waardepapieren Deel 7: Het vennootschapsrecht Hoofdstuk 15: Inleiding 1 Bestaansredenen Er zijn voornamelijk vier belangrijke redenen om de oprichting van een vennootschap te verklaren: - Fiscale redenen - Op voet van gelijkheid en billijkheid gedaan - Kapitaal en arbeid worden samengevoegd - Beperkte aansprakelijkheid 2 Begrip - Vennootschap: een ondernemingsvorm opgericht op basis van een contract waarin twee of meer personen overeenstemmen om iets in gemeenschap te brengen met een gezamenlijk doel om een of meer nauwkeurig beschreven activiteit uit te voeren met oogmerk op de vennoten of (on)rechtstreeks vermogensvoordeel uitzonderlijke gevallen: - Vennootschap kan worden opgericht door een rechtshandeling van één persoon - Vennootschap kan tot stand komen zonder activiteit met oogmerk op vennoten of vermo gensvoordeel 3 Rechtspersoonlijkheid Omdat een vennootschap gevormd wordt door een samenwerkingsband van verschillende personen die eenzelfde belangen verdedigen moet de vennootschap erkend worden als een zelfstandig subject van rechten en plichten. Omdat dit niet door een natuurlijk persoon kan gedaan worden, wordt een vennootschap erkend als rechtspersoon. Ook hier kennen we enkele uitzonderingen op: - Vennootschapen zonder rechtspersoonlijkheid bv. maatschap - Vennootschap met onvolkomen rechtspersoonlijkheid (geen beperkte aansprakelijkheid) De rechtspersoonlijkheid begint bij de neerlegging ter griffie 3.1 Kenmerken van de rechtspersoonlijkheid De belangrijkste kenmerken van een rechtspersoonlijkheid zijn de volgende: - Het vermogen van de inbrengers is afgescheiden (beperkte aansprakelijkheid) - Het vennootschap krijgt een zekere rechtsbekwaamheid ° Beperkingen uit wettelijke specialiteit ° Beperkingen uit de aard van de rechtspersoon ° Actieve en passieve procesbekwaamheid - Handelingsbekwaamheid ° Organen 62 3.2 Doel van de rechtspersoonlijkheid De rechtspersoonlijkheid verschaft het vennootschap enkele belangrijke voordelen, rechten en plichten. De belangrijkste voordelen hiervan zijn: - Beperking van het risico van vennootschapsschuldeisers - Beperking van de aansprakelijkheid 4 Oogmerk Op basis van oogmerk worden drie soorten ondernemingen onderscheden 4.1 Het vennootschap met winstoogstmerk Kent een ruime interpretatie: - Elk vermogensvoordeel ook al wordt er niets toegevoegd aan het vermogen van de leden - Het voorkomen van verliezen en beperken van kosten volstaat 4.2 De vereniging zonder winstoogmerk Wordt vrij soepel geïnterpreteerd 4.3 Vennootschap met sociaal oogmerk Hiervoor geldt de bijzondere modaliteit van vennootschappen met een handelsvorm 5 Doel van de vennootschap: burgerlijke en handelsvennootschappen Het doel van de rechtspersoonlijkheid is de omschrijving van de economische activiteit die de groepering zal uitoefenen. Het doel wordt bepaald door: - Het statutair doel - De feitelijke bedrijvigheid Het onderscheid tussen burgerlijk een handelsvennootschappen wordt bepaald door: - Valt het binnen de daden van koophandel of niet? - Burgerlijke vennootschappen: vennootschappen met burgerlijk doel - Handelsvennootschappen: vennootschappen met commercieel doel LET OP: een vennootschap kan een mix van beide doelen hebben - Onderscheid tussen hoofddoel (bepalend) en ondergeschikt doel (aanvullend) - Soms behandeld als burgerlijk OF commercieel, soms gekeken naar daden van koophandel 5.1 Geschiedenis van de burgerlijke en handelsvennootschappen Oorspronkelijk werd het burgerlijke maatschap bepaald door de basiswetgeving en was de vennootschapswet een onderdeel van het wetboek van koophandel (handelsvennootschap) - 1926: burgerlijke vennootschappen wilden ook beperkte aansprakelijkheid (ontstaan van burgerlijk vennootschap met handelsvorm) - 1995: geen handelsvennootschap zonder rechtspersoonlijkheid meer (ontstaan maatschap 63 met handelsdoel) - 1999: de maatschap wordt geregeld in het wetboek vennootschappen 5.2 Gevolgen: burgerlijke en handelsvennootschappen Burgerlijk vennootschap: geregeld door het vennootschapsrecht en het burgerlijk recht Op uitzondering van: vennootschappen met handelsvorm - Boekhoudwetgeving - Dossier bij de rechtbank van koophandel Handelsvennootschap: ook geregeld door het handelsrecht Hieruit volgt dat : - Bij burgerlijke maatschap de vennoten aansprakelijk zijn voor gelijke delen - Bij commerciële maatschap de vennoten hoofdelijk aansprakelijk zijn 6 Vorm van de vennootschap Het vennootschapsysteem dat wij kennen is gesloten en gebaseerd op typedwang d.w.z. ondernemingen zijn niet vrij om een nieuw type vennootschap ‘uit te vinden’. Dat houdt in dat: - De rechter beslist over een onbenoemd vennootschap a.d.h.v. doel, openbaarheid en duur zaamheid - Hieronder valt dus elke feitelijke samenwerking op voet van gelijkheid met winstverdeling bv. vennootschap van gemeen recht of maatschap, is het oudste type vennootschap van ons systeem 6.1 6.1.1 Overzicht van soorten vennootschappen Vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid Onder deze term vallen de volgende ondernemingsvormen: - Maatschap - Tijdelijk handelsvennootschap - Stille handelsvennootschap 6.1.2 Handelsvennootschap met rechtspersoonlijkheid Hieronder verstaan we volgende vormen: - VOF (vennootschap onder firma) - Comm. V., Comm VA. (commanditaire vennootschap/ op aandelen) - BVBA (besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid) - CVBA CVOA (coöperatieve vennootschap) - NV (naamloos vennootschap) - ESV (economisch samenwerkingsverband) - SE 6.1.3 Burgerlijke vennootschap met rechtspersoonlijkheid Dit zijn vennootschappen die noodzakelijkerwijze enkel een burgerlijke activiteit als doel hebben 6.1.4 EESV Vroeger EEG, ook het europees economisch samenwerkingsverband genoemd. 64 7 Verhaalsmogelijkheden van de SE Waarop kan de schuldeiser beroep doen. Lees heel goed deze hoofdstukken in het handboek na voor duidelijkere uitleg!!! 7.1 7.1.1 Bij volkomen rechtspersoonlijkheden Bij privé schuldeisers (NV,BVBA) Bij privé schuldeisers krijgt de schuldeis het volgende: - Geen verhaal op het vennootschapsvermogen tot aan sluiting, vereffening en verdeling van het liquidatiesaldo - Wel verhaal op het privévermogen van de vennoot (ook aandeel) 7.1.2 Vennootschapsschuldeisers Bij vennootschapsschuldeisers kent de schuldeis het volgende: - Wel verhaal op vennootschapsvermogen - Verhaal op privévermogen van vennoot is niet mogelijk 7.2 7.2.1 Bij onvolkomen rechtspersoonlijkheid (VOF) Bij privé schuldeisers Bij een schuldeis door een privéschuldeiser kan het volgende: - Geen verhaal op het vennootschapsvermogen tot aan sluiting, vereffening en verdeling van het liquidatiesaldo - Wel verhaal op het privévermogen van de vennoot (ook aandeel) ° Onder de vorm van gedwongen verkoop ° Alleen aanspraak op financiële waarde ° Koper wordt slechts vennoot bij aanvaarding van medevennoten 7.2.2 Bij vennootschapsschuldeisers Bij schuldeis door een vennootschapsschuldeiser geldt het volgende: - Wel verhaal op vennootschapsvermogen - Ook verhaal op privévermogen mogelijk ° Vennoten VOF hoofdelijk gehouden ° Volgorde in vervolging: Eerst wordt de vennootschap veroordeelt, dan de hoofdelijk aansprakelijke vennoten ° Recht op terugbetaling door de vennootschap en regresrecht op medevennoten 7.3 7.3.1 Zonder rechtspersoonlijkheid (Maatschap) Privéschuldeisers Bij schuldeis door een privéschuldeiser geld het volgende: - Verhaal mogelijk op maatschapsvermogen ° Onverdeeldheid, doelgebonden en vrijwillige medeeigendom (toestemming bij overdracht) ° Kan geen verdeling vorderen ° Moet wachten tot ontbinding vennootschap 65 - Verhaal op privévermogen van de vennoot ° Kan beslag worden gelegd op het aandeel ° Aandeel is niet overdraagbaar 7.3.2 Vennootschapsschuldeisers (alle vennoten gecontracteerd) Bij schuldeis door een privéschuldeiser geld het volgende: - Verhaal mogelijk op maatschapsvermogen ° Beslag op vennootschapstegoed meteen mogelijk bij elk van de SA ° Kent samenloop met privé SE’s - Verhaalbaarheid privévermogen mogelijk ° In commerciële maatschappij vooral hoofdelijk ° In burgerlijke maatschappij volgens gelijke delen ° Er is recht op terugbetaling door de vennootschap en regresrecht van de medevennoten Evelyne Van Rompay Algemeen verm. Privé SE Venn. zonder RP Venn. onvolk. RP Volkomen RP Neen, tenzij na ontbinding Nee, tenzij na sluiting en vereffening Nee, tenzij na sluiting en vereffening Ja Ja Ja Ja (samenloop met privéSE’s) Ja Ja Ja Ja Nee Privévermogen Algemeen verm. Vennoot -schaps SE 8 Privévermogen Personen- of kapitaalvennootschappen Het onderscheid tussen deze twee vormen wordt op louter descriptieve basis gemaakt d.w.z. ze worden in aard onderscheden door kenmerken die op hun persoonlijk of onpersoonlijk karakter wijzen bv. de omvang van het kapitaal in de onderneming enz… 8.1 Personenvennootschappen - Een personenvennootschap: is een vennootschap aangegaan uit het belang van de personen in het vennootschap (intuitu personae) bv. vennootschapen met onvolkomen of zonder rechts aansprakelijkheid Kemerken van de personenvennootschap: - Omdat de vennootschap hierop gebaseerd is, hangt het staan en vallen van de vennootschap af van elk van de vennoten. - Stemmen van beslissingen moet onder unanimiteit - Geen overdracht van aandelen 66 Casus: een van de vennoten overlijdt, waardoor de onderneming failliet wordt verklaard. Tot gevolg wordt het vennootschap ontbonden. 8.2 Kapitaalvennootschappen - Een kapitaalvennootschap: is een vennootschap aangegaan uit hoofde v/d kapitaalkracht v/d vennoten (intuitu pecuniae) bv. NV Kenmerken van de kapitaalvennootschap: - Hangt niet af van de vennootschapsleden - Stemmen van beslissingen kan door het halen van de meerderheid van de stemmen - Er is vrije overdracht van aandelen 9 Inbreng - Inbreng: Toezegging tot overdracht van een vermogensbestanddeel aan de collectiviteit van de vennoten of aan de rechtspersoon zodat dit bestandsdeel onderhevig is aan een bijdrage in de verliezen. In ruil voor de inbreng krijgt men lidmaatschaps- en ver mogensrecht in de vennootschap Een verbintenissen kent de volgende stappen/eigenschappen: 1. Toezegging van de inbreng: er ontstaat een verbintenis om inbreng te betalen of vol te storten 2. Overdracht van het vermogensbestandeel ° Wordt vanaf dan onderworpen aan het (economisch) risico van de onderneming ° Wezenlijke verplichtingen - Vrijwaringsverplichting - Verplichting tot volstorting Volgende zaken zijn geldig als inbreng: 10 Volgens gemeenrechtelijke regels: - Zaken in handel - Bepaald/bepaalbare zaken - Bestaande zaken of toekomstige zaken Volgens aard v/h voorwerp - Geld - Goed - Nijverheid Winstdeelname - Winst- of verliesdeelname: Elke vennoot weerslag vindt van een goed of minder goed jaar in zijn vergoeding die hij krijgt als winstaandeel voor zijn inbreng Door aanvullend recht wordt bepaald dat deelname in winst of verlies enkel in volgende gevallen kan: - Bij inbreng van goederen of geld - Bij inbreng van nijverheid 67 Het deel van deelname in winst wordt door contractuele vrijheid bepaald, hoewel hier het verbod van leeuwenbeding geldt d.w.z. een vennoot mag niet aan de haal gaan met de winst bereikt door hulp van zijn medevennoten. Indien dit zich toch voordoet volgen volgende sancties: Bij NV of BVBA - Vennootschap blijft bestaan - Verdeling van wist of verlies volgens suppletieve regel Bij vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid - Nietigheid van vennootschap Enkele belangrijke mededelingen: In mijn samenvatting heb ik alle dingen gezet die in de powerpoints besproken zijn in combinatie met het boek. Toen ik dat vergeleek met de inhoudstafel van wat we moeten kennen, zijn mij enkele dingen opgevallen, op deze dingen wil ik speciale aandacht vestigen zodat jullie ze toch hebben nagekeken in het handboek! Omdat ik 100% zeker ben dat we ze niet, of slechts beperkt (vervanger), hebben besproken in de les. Kijk dus zeker na in je handboek: - Commerciële activiteiten van overheidsondernemingen p211HB - De ambachtsonderneming p212 HB - Houder v/e rekening bij financiële instelling, bekend maken van huwelijk p220-222 HB - Onderneming met beroep op spaarwezen p409HB - Bestuur en vertegenwoordiging (H16) p420-424HB - Vereffening p430 HB - Bestuur en vertegenwoordiging (H17) p439-440HB - Vereffening p442HB - De bevoorrechte schuldvordering p585-587HB 68
