Ken je stiel

Reeks B
BELICHTING
DUURZAAMHEID
B1-3 | REcoEP | Belichting
Wat is duurzaamheid?
Duurzaamheid
Economisch
Sociaal &
Menselijk
Ecologisch
B1-4 | REcoEP | Belichting
De capaciteit van de aarde is eindig
Bron: Rockström et al., Nature, 461, 2009
B1-5 | REcoEP | Belichting
Vicieuse cirkel
bevolkingsgroei
natuur
& afval
energie
grondstoffen
& ontginning
consumptie
& ruimte
massaproductie
B1-6 | REcoEP | Belichting
Duurzame keuzes maken
Niet elke actie heeft een
meetbaar resultaat.
c
c
3 vuistregels
Welke materialen, toestellen
en activiteiten hebben de
grootste impact?
Gezond verstand
Duurzaamheid is vooral een
kwestie van gezond verstand.
Welke duurzaamheidsacties
maken het grootste verschil?
Meten is weten
Meet en vergelijk jouw
energie- en materiaalverbruik.
De ene oplossing kan een
negatief effect op een ander
aspect hebben.
Ken je stiel
Jij bent de expert!
B1-7 | REcoEP | Belichting
Meten en acties bepalen
IMPACT:
Hoe groot is de impact?
FREQUENTIE:
Hoe vaak komt het voor?
Impact vermijden
Ik hak geen bomen om.
Impact beperken
Ik gebruik dezelfde bomen voor zo
veel mogelijk voorstellingen.
BLOOTSTELLING:
Hoe lang komt het voor?
Gevolgen beperken
Ik recycleer het afval en de bomen
na de voorstelling
Grootte van het risico
Gevolgen compenseren
Ik plant voor elke omgehakte boom
een nieuwe boom.
B1-8 | REcoEP | Belichting
Doelstellingen integreren
concept
Technische keuzes:
• Materialen
• Energie
• Diensten/transport
ontwerp
constructie
voorstelling & repetitie
transport
nazorg
Werkmethodes:
• Onderhoud
• Gebruik & levensduur
• Recyclage & hergebruik
• Planning & organisatie
THEATERBELICHTING
B2-10 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting
Wat is lichtkwaliteit
Verschillende standaarden
c
Voor de lichtspecialist?
c
Voor de artiest?
Voor de toeschouwer?
Bij Rosas maakt duurzaamheid
deel uit van het artistieke proces.
B2-11 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting
Beoordelingsparameters
Bedrijfszekerheid
• Stabiliteit
• Energie &
piekverbruik
• Flexibiliteit
• Levensduur
Controleerbaarheid
• Dimbaarheid
• Amberdrift
• Nauwkeurigheid
Kleurenkwaliteit
• Kleurtemperatuur
• Kleurstabiliteit
• Kleurweergave (CRI)
• Witpunt (CCT)
Artistieke vrijheid
• Keuze materialen
• Flexibiliteit
• Kwaliteit resultaat
• Functioneel of artistiek?
Duurzaamheid
maakt deel uit van het
volledige proces.
B2-12 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting
Geen belichting meer...?
B2-13 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting
LED licht?
B2-14 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting
Natriumlicht?
Spectrum
B2-15 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting
… of anders omgaan met licht?
While we have a duty to make and
use more efficient sources of light,
we must also work to ensure that
these sources provide the beautiful
full spectrum of light.
Fred Foster
CEO of Electronic Theatre Controls, Inc.
B2-16 | REcoEP | Belichting | Theaterbelichting
Actiedomeinen
Duurzame belichting heeft niet enkel te maken
met spaarzame technologieën
TECHNOLOGIE
MATERIALEN
ONTWERP
• Spaarzame
technologie
• Duurzame
materialen
• Met lage vermogens
werken
• Zuiniger omspringen
met energie en
technologie
• Doelmatige
belichting
• Levensduur
verlengen
• Afval herbruiken &
recycleren
• Doelgericht
ontwerpen
• Experimenteren met
nieuwe lichtbronnen
• Maatschappelijke en
artistieke visie
MATERIAAL
KEUZE
milieu-parameters
B3-18 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Dilemma
Als ik duurzame materialen en
toestellen gebruik heb ik er
meer van nodig om hetzelfde
effect te bekomen.
Is het gebruik van duurzamere
materialen en toestellen
verantwoord als men er meer
van nodig heeft om hetzelfde
resultaat te bekomen?
De efficiëntie is ook afhankelijk van
de levensduur en herbruikbaarheid
Levensduur: hoe lang gaat het
materiaal of toestel mee?
Kan het herbruikt worden?
Levert het een meetbaar resultaat
op?
B3-19 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Impact
Levenscyclus van toestellen
Ontginning
Vervaardiging
Verpakking
Gebruik
Afval & recyclage
Directe Impact
Impact bij gebruik: energieverbruik van een spot
Indirecte Impact
Impact bij productie: een LED
heeft nauwlijks impact bij
gebruik, maar vergt wel erg veel
energie bij productie.
Bijproducten: ventilator voor de
koeling van een spot
B3-20 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Keuzeparameters
Milieu-impact
Gebruiksparameters
c
Bij vervaardiging
c
Energieverbruik & rendement
c
Herstelbaarheid
Efficiëntie & systeemefficiëntie
c
Compatibiliteit
c
Levensduur
Onderhoudbaarheid
c
Recycleerbaarheid
Transporteerbaarheid
B3-21 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Energieverbruik
Licht is een neveneffect:
20% licht, 80% warmte
grafiek: klimaat.be
B3-22 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Rendement
Rendement:
hoeveel energie steek je erin;
hoeveel bruikbare energie levert
het op?
Rustverbruik:
kunnen toestellen volledig uitgeschakeld worden?
Extra koeling = extra energie:
+/- 3W koeling per 1W warmte
De transformator van een doorsnee woonkamerlamp verbruikt in rust
jaarlijks evenveel als een droogkast in een gemiddeld Belgisch gezin.
B3-23 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Systeemefficiëntie & compatibiliteit
Is het toestel compatiebel met bestaande
toestellen en standaarden?:
Standaardcomponenten.
Standaard protocols
DMX, LAN, DALI.
Standaard accessoires en wisselstukken
EMC / EMI / RFI interferentie
B3-24 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Lichtverlies
Filters houden tot
80% licht tegen
RGB-lichtbronnen
Lenzen houden tot
5% licht tegen
gecoate lenzen
Armatuurwand
absorbeert licht
condensatorlenzen
Lichtlekken
licht ontsnapt
Spiegels zorgen voor
warmteontwikkeling
Lampen hebben tot
80% warmteverlies
Messen & gobo’s
houden licht tegen
koudlichtspiegels
B3-25 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Lichtfilters
Gekleurde lichtbron
additieve kleurmenging
gebruikt 100% van het
uitgestraalde licht
Lichtfilters
subtractieve kleurmenging
houdt 50% tot 80% van
het uitgestraalde licht
tegen
B3-26 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Dimmers
Mechanisch
Volledig lampvermogen
Energieverbruik van
continu brandende lamp
Elektronisch
Vermogen van de lamp
wordt verminderd
Kan levensduur lamp
verminderen
Energieverbruik dimmers
Mechanische dimmer
cfr. moving heads
B3-27 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Dimmers
Fase-afsnijding
Stroomvervuiling:
harmonische frequenties
Trilling filament: kortere
levensduur lampen
Sinusdimmer
Efficiëntie & stabiliteit
Langere levensduur
lampen
Meer koeling nodig
Dimmer Regulation: overbelasting van lampen beperken. Kijk naar high end trim
level of maximum output level op de dimmer.
B3-28 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Voorschakelapparaten
Analoge ballast
Starter: verbruikspiek &
flikkeren van lamp
Verkort levensduur lamp
Warmteontwikkeling
Elektronische ballast
20% lager energieverbruik
Geen starter nodig:
geen flikkeren, verbruikspieken, warmteverlies…
50% langere levensduur
lampen
B3-29 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Puntlichtbron
Halogeenlamp:
24V – 100W
240V – 100W
Vermogen
100 W
100 W
Stroom
4,17 A
0,417 A
Dikte filament
1
1/10
Lengte filament
Korter
Langer
Het kortere filament is efficiënter want
Het behoudt makkelijker een constante temperatuur
Meer gefocust want het benadert de ideale puntlichtbron
B3-30 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Levensduur
De reële levensduur van een
toestel is afhankelijk van
verschillende factoren:
Levensduur van elke
component
Herstelbaarheid
Gebruiksomstandigheden
Gebruiksomstandigheden
kunnen zijn
Frequent transport, schokken
Temperatuurschommelingen
Frequent aan- en uitschakelen
Spanningsschommelingen
Een led-lampje heeft theoretisch een onbeperkte levensduur, de elektronica die
erachter steekt niet
B3-31 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
Thermisch beheer
Slecht thermisch beheer
vermindert de efficiëntie en
levensduur van de lamp en
armatuur.
Passieve koeling
Koelvin
Actieve koeling
Ventilator
Optimale temperatuur
Lampen hebben een optimaal
rendement bij een optimale
omgevingstemperatuur.
Een ventilator heeft extra energie nodig en trekt stof en vuil aan.
Extra koeling = extra energie: +/- 3W koeling per 1W warmte
B3-32 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Milieu-parameters
LED lampen
Theoretisch oneindige levensduur.
Interne temperatuur > 70°C
Kleurstabiliteit vermindert
(afhankelijk van kleur)
Levensduur vermindert
grafiek: ledsmagazine.com
MATERIAAL
KEUZE
gebruiksparameters
B4-34 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Recycleerbaarheid
Is het materiaal of toestel
recycleerbaar?
Is het materiaal of toestel
herbruibaar?
Wie kan het recycleren?
Kan het intern herbruikt
worden?
In welke omstandigheden?
bv: tape of lijmresten maken
materialen zijn onrecycleerbaar
Let op de materiaalcodes
Materialen kunnen slechts
gerecycleerd worden wanneer ze
gescheiden worden opgehaald.
Kan iemand
anders het
herbruiken?
B4-35 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Levenscyclus
B4-36 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Onderhoudbaarheid & herstelbaarheid
Is het toestel makkelijk te
onderhouden?
Is het toestel makkelijk te
herstellen?
Zijn de componenten makkelijk
bereikbaar?
Is er een garantie van de
leverancier?
Worden er standaardcomponenten gebruikt?
Gebruiksvriendelijkheid: zijn
de onderdelen makkelijk
toegankelijk?
Toestellen vervangen betekent:
Afval door vervanging
Productie-impact van nieuw
toestel
20% van alle e-waste in de Europese Unie is perfect herstelbaar of herbruikbaar.
B4-37 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Duurzaamheid & transport
Ik gebruik een zwaarder maar
herbruikbaar materiaal of
toestel.
Weegt het zwaardere transport
op tegen de voordelen van
herbruikbaarheid?
Wat is de impact van het transport?
Wat is de grootte, manier, afstand
en frequentie van het transport?
Hoe lang gaat het materiaal mee?
Wat is het rendement ten opzichte
van het minder duurzame materiaal
of toestel?
Of is het duurzamer om ter plaatse
een toestel te kopen of te huren?
B4-38 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Verbruiksmaterialen
Verbruiksmaterialen…
eindigen erg snel in de vuilbak.
Beperk het gebruik ervan; zoek
naar duurzame alternatieven.
bv. Oplaadbare batterijen…
Optimaliseer de levensduur.
Sorteer en recycleer het afval.
B4-39 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Tape & blackwrap
Tape is zeer vervuilend:
niet recycleerbaar
niet herbruikbaar
beschadigt de
ondergrond
doelgerichte bevestiging
toestellen correct herstellen
flappen, messen, en juist
richten om lichtlekken op te
lossen
B4-40 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Lampen
Conventionele lamp
Energiezuinige lamp
Laag rendement
Hoog rendement
Kleine productie-impact:
bestaat uit glas, gas, en gloeidraad.
Grote productie-impact:
bevatten gas, elektronica,
kunststof, gassen, zware metalen…
Inzameling en recyclage van lampen door de eindverkoper via Recupel.
Let bij energiezuinige lampen op het RoHS-label!
B4-41 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Kleurfilters
Materiaalverlies:
beperk afval en verliezen bij het versnijden.
Herbruik:
gebruik standaardmaten
berg filters correct op
gebruik filterhouders
Recyclage:
sommige leveranciers recycleren oude filters.
B4-42 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
CFC’s & zware metalen
spuitbussen
verven, vernis & lijmen
onderhoudsproducten
B4-43 | REcoEP | Belichting | Materiaalkeuze | Gebruiksparameters
Herlaadbare batterijen
Herlaadbare batterijen
The Apollo Theatre, Londen
32x minder vervuilend dan
gewone batterijen.
64 herlaadbare batterijen
t.o.v. 850 gewone batterijen.
Gaan langer mee (mits herladen
onmiddellijk na gebruik).
60 voorstellingen per maand
Terugverdientermijn: 15 weken.
Financiële besparing op lange
termijn
Besparing: 200 EUR
per maand
Inzameling & recyclage van batterijen via www.bebat.be
GEBRUIK &
ONDERHOUD
B5-45 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Vuistregels
Juist gebruik is meestal ook
duurzaam gebruik:
Bij juist gebruik gaan materialen
langer mee, verbruiken zij
minder energie, en doen ze
precies wat ze moeten doen.
3 vuistregels
Gezond verstand
Logische oplossingen zijn vaak
het meest effectief.
Klein verbruik = kleine impact
Doe de lichten uit als je ze niet
nodig hebt.
Elk gebruik zijn eigen verbruik
Werk je met het zaallicht aan of
eerder met werklicht?
B5-46 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Omkeerbare bevestiging
Maakt materialen herbruikbaar
en recycleerbaar
Beperkt beschadiging van
materialen door bv. lijmresten
van tape.
Financiële besparing op lange
termijn
Vermijd het gebruik van tape voor
het bevestigen van kabels.
B5-47 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Meten is weten
Energie- en materiaalverbruik in
kaart brengen:
welke zijn de grootste
verbruikers?
welke zijn de onverwachte
verbruikers?
waar zitten de verliezen?
National Theatre of Scotland
Jaarlijkse meting van totale CO2uitstoot van alle activiteiten.
Jaarlijkse CO2-limiet gelijk aan of
lager aan resultaat voorbije jaar.
Indien limiet bereikt is: geen
voorstellingen meer!
Verbruikskringen opsplitsen en meten helpt ook bij het opsporen van fouten en
verliezen.
B5-48 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Doelmatig gebruik
Elk toestel heeft:
Het Kaaitheater, Brussel
specifieke capaciteiten en
beperkingen
10 hoge luminantie TL’s
vervangen 2 5kW HMI spots.
een welbedoeld gebruik
2x meer licht op scène
beste rendement in ideale
gebruiksomstandigheden
1/3 van het energieverbruik.
Doelmatig gebruik verlengt de levensduur van toestellen en materialen.
B5-49 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Lichtbundels
Optiek:
Lichtbundels afsnijden:
Een diffuse lichtbundel heeft:
Lagere lichtuitstroom
een kleiner lichtverlies, maar
een lagere lichtintensiteit
Warmteconcentratie binnenin
het armatuur
Een gebundelde lichtbundel heeft:
een hogere lichtintensiteit, maar
een een hoger lichtverlies
Kies een optimale plaatsing en optiek moet je zo weinig mogelijk moet afsnijden.
Kies de juiste optiek zodat gobo’s met optimaal rendement uitgelicht worden
B5-50 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Rustverbruik
Verbruiken stroom ook als zij
uitgeschakeld zijn:
transfo’s
standby-functie
…
Schakel de apparatuur volledig uit
en sluit de stroomkringen af
wanneer de apparatuur niet
gebruikt wordt.
B5-51 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Onderhoud
Regelmatig onderhoud:
Verlengt levensduur van
toestellen en materialen
Helpt problemen vroegtijdig op
te sporen
Bij LED-armaturen:
Onderhoud van lamp en
elektronica
Let steeds op de voorschriften van de producent!
Let op ecologisch
verantwoorde onderhoudsproducten.
Of gebruik lichte
oplossing van
isopropylalcohol in
gedistilleerd water
B5-52 | REcoEP | Belichting | Gebruik & onderhoud
Testen & simuleren
Handig om de technische omzetting van een ontwerp te “testen”
alvorens te beginnen bouwen.
Simulatie: flexibel maar soms
wat abstract; dure software.
Schaalmodel: zeer realistisch
maar een zware investering.
Lightbox
Schaalmodel voor belichting
Vermijd het gebruik van toxische
lijmen en kunststoffen zoals
piepschuim (polystyreen).
ARTISTIEKE
KEUZES
B6-54 | REcoEP | Belichting | Artistieke vrijheid
Artiestieke vrijheid
Duurzaamheid is een beperking van
de artistieke vrijheid.
Kunst kan de maatschappelijke evoluties
niet negeren.
Nieuwe technologieën en werkmethodes
zijn een meerwaarde voor creativiteit.
B6-55 | REcoEP | Belichting | Artistieke vrijheid
Keuzes maken
Artistieke keuzes / visie
doelstelling om gedachtengoed uit te dragen?
statement (cfr. Arcola Theatre)
Werkproces
artistiek proces is een zoektocht naar nieuwe tools?
elk proces is uniek?
nieuwe vormen van ontwerp (cfr. Rosas)
Een doel op zich
welk is het gewenste resultaat?
draagt technologie iets bij tot het resultaat?
technologie heeft specifieke artistieke eigenschappen
B6-56 | REcoEP | Belichting | Artistieke vrijheid
Verschillende technologieën…
…verschillende soorten licht
grafiek: wikipedia.com
B6-57 | REcoEP | Belichting | Artistieke vrijheid
Alternatieve lichtbronnen
Rosas: Cesena
Rosas: The Song
B6-58 | REcoEP | Belichting | Artistieke vrijheid
Alternatieve energiebronnen
Maximaal vermogen: 5 kW
Technologie: Stroomnet of zelf ontwikkelde waterstofgenerator
Eindresultaat: lager verbruik, creatieve oplossingen
www.arcolatheatre.com
Waterstofgenerator (Hydrogen Fuelcell)
The Arcola Factory, Londen
INFO &
LINKS
B7-60 | REcoEP | Belichting | Info & links
Labels en certificaten
Energielabels
Recyclage
Ecolabels
Certificaten
B7-61 | REcoEP | Belichting | Info & links
Links
www.huged.de
www.whitelight.ltd.uk/greenguide
www.juliesbicycle.com
www.jongesla.be
www.groenlichtvlaanderen.be
www.kringloopexpo.be
A7-62 | REcoEP | Duurzaamheid | Info & links
Links
Neem voor meer informatie, documentatie, tools en links een kijkje op
http://www.podiumtechnieken.be/onderzoek/recoep. En op de volgende websites:
www.juliesbicycle.com
www.ig-tools.com
www.kringloopexpo.be
www.jongesla.be
www.huged.de
www.podiumtechnieken.be/onderzoek
REcoEP is een project van het Kenniscentrum Podiumtechnieken van het RITS/EHB met de steun van