Een planeet vol planten

Een planeet vol planten
Klimaat en vegetatie in Plantentuin Meise
Overzicht klimaat- en vegetatiezones
Klimaatzone
Vegetatiezone
Koud zonder dooiseizoen
Koud met dooiseizoen
Koudgematigd
Koelgematigd met zachte winter
Koelgematigd met strenge winter
Gematigd droog
Gematigd altijd droog
Warmgematigd met natte winter
Warmgematigd altijd nat
Warmgematigd met natte zomer
Warm altijd droog
Warm met kort nat seizoen
Warm met lang nat seizoen
Warm altijd nat
Gelegen boven 1000 m
ijswoestijn
toendra
taiga
zomergroen loofwoud
gemengd woud
steppe
woestijn van de middelbreedten
hardbladige vegetatie
subtropisch regenwoud
subtropische savanne
woestijn van de tropen
open savanne
gesloten savanne
tropisch regenwoud
gebergteflora
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Vereenvoudigde vegetatiekaart
Kreeftskeerkring
Evenaar
Steenbokskeerkring
ng
Tropisch regenwoud
Steppe
Zomergroen loofwoud
Open en gesloten
savanne
Hardbladige vegetatie
Taiga
Woestijnen van tropen
en middelbreedten
Subtropisch regenwoud
taçg
Toendra
WW
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
Gebergteflora
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Taiga
Klimaat: Koudgematigd
In de Plantentuin vind je een enorme collectie naaldbomen, het Coniferetum. Sommige van deze
naaldbomen zijn typisch voor de taiga.
Klimaat en ligging
temperatuur (°C)
-1,1°C
FORT NELSON CANADA
59 NB
123 WL
hoogte 375 m
JAARLIJKSE NEERSLAG
441,3mm
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
mm. 22,8 20,5 21 19,6 43,6 65 75,6 57,8 39,1 28,3 25,5 22,5
°C -22 -17 -8,6 1,8 9,7 14,5 16,7 14,8 9
1 -13 -20
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
neerslag (mm)
GEM. JAARTEMPERATUUR
Hoeveel maanden per jaar is de gemiddelde maandtemperatuur negatief in Fort Nelson?
Er valt het hele jaar door voldoende neerslag. In welke vorm valt de neerslag hier in de
wintermaanden?
De taiga is het grootste bioom ter wereld. Op welke continenten komt de taiga voor?
Dieren en planten passen zich aan het klimaat in de taiga aan.
Welke plantensoorten zijn volgens jou typisch voor de taiga?
Een typische bewoner van de taiga is de sneeuwhaas (Lepus timidus).
Duid de kenmerken aan die wijzen op aanpassing aan een koud klimaat.
witte wintervacht – knaagtanden – kleine oren – wollige poten –
lange snorharen
Waarom overleef je makkelijker op de taiga als je kleine oren hebt?
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Plant in de kijker: Abies balsamea, de balsemzilverspar
De balsemzilverspar is een typische naaldboom van de Canadese taiga.
Het groeiseizoen duurt hier slechts 130 dagen. De balsemzilverspar past zich hieraan aan door in
de winter zijn bladeren te behouden. Zo kan de fotosynthese vlug op kruissnelheid komen tijdens
het korte groeiseizoen.
huidmondje
De bladeren van de naaldbomen van de taiga hebben
zich tijdens de evolutie aangepast om het klimaat te
trotseren. Ze zijn naaldvormig, leerachtig en bedekt
met een waslaagje. Door deze aanpassingen kunnen ze
de verdamping beperken.
Ze hebben ook aanpassingen die je niet met het blote oog
kan waarnemen. Hiernaast zie je een microscopische
doorsnede van een naald. De huidmondjes van de
balsemzilverspar liggen niet aan de oppervlakte maar
verzonken om te veel verdamping tegen te gaan.
Aan de onderkant van het naaldje zie je 2 zilveren lijntjes.
Hier zitten de huidmondjes of stomata.
Wanneer je de naaldjes kneust, ruik je waaraan de boom
zijn naam te danken heeft.
Besluit: Hoewel er voldoende neerslag valt, vertonen de balsemzilverspar aanpassingen aan
droogte. Dat komt omdat de neerslag tijdens de winter bevriest en niet kan worden opgenomen
door de planten.
Vegetatie van de taiga
In de taiga groeien vooral naaldbomen:
 Grove den (Pinus sylvestris) en fijnsparren (Picea abies) in
de Europese taiga.
 Blauwe spar (Picea glauca) en balsemzilverspar (Abies
balsamea) in Canada.
Deze naaldbomen verliezen hun naalden niet.
 In Oost-Siberië is de taigawinter het strengst. Hier groeien
naaldverliezende coniferen zoals Larix dahurica, een soort
lork.
Naast naaldbomen groeien er in de taiga pionierbomen zoals els en
berk. Ook het rendiermos (een korstmos) is typisch voor de taiga.
Bedreigingen
De grootste bedreiging voor de taiga is de houtkap. Grenen- en vurenhout
voor woningbouw en meubelindustrie is naaldhout dat afkomstig is uit de taiga.
De papierindustrie gebruikt jaarlijks aanzienlijke hoeveelheden houtpulp uit de
taiga. Let er bij de aankoop van hout en papier op dat het het label FSC
(Forest Stewardship Council) draagt. Alleen zo kan je zeker zijn dat het
afkomstig is uit bossen waar de internationale regels worden toegepast in
verband met zorgvuldig kappen met respect voor mensen, planten en dieren.
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Zomergroen loofwoud
Klimaat: Koelgematigd met zachte winter
In de Plantentuin zijn er heel wat plekjes die als bosrestanten beheerd worden.
Deze zones hebben de typische kenmerken van het zomergroen loofwoud.
Klimaat en ligging
UKKEL BELGIE
4 OL
51 NB
hoogte 100 m
JAARLIJKSE NEERSLAG
797mm
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
mm. 67,5 56,1 58 55,9 61 66,5 80,4 74,1 66 71,9 70,6 69
°C
2,2 3,1 5,6 9
13 16,1 17,7 17,4 14,8 10,6 5,9 3,1
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
neerslag (mm)
temperatuur (°C)
GEM. JAARTEMPERATUUR
GEM. JAARTEMPERATUUR
9,9 °C
9,9°C
Hoeveel neerslag valt hier gemiddeld gedurende 1 jaar?
Wat is de gemiddelde jaartemperatuur?
In welke maanden ligt de gemiddelde temperatuur lager dan 5°C?
. Deze periode noemen we de weerkundige winter. De temperatuur
ligt dan zo laag dat plantengroei niet meer mogelijk is.
Waar komt het zomergroen loofwoud voor?
Het zomergroene loofwoud van bij ons kent 2 climaxsoorten. Dat zijn de soorten die op een
bepaalde plaats gaan overheersen wanneer men een gebied gedurende lange tijd onaangeroerd laat.
Welke soorten zijn het?
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Plant in de kijker: Quercus robur, de zomereik
De zomereik is één van de twee climaxsoorten in de natuurlijke bossen uit onze streken.
Deze boom moet een weerkundige winter van ongeveer 3 maanden overleven. Groei is in deze
periode niet mogelijk. Er valt wel voldoende neerslag, maar de kans is groot dat het water in de
bodem bevriest en niet meer kan opgenomen worden door de planten.
De bomen van het zomergroen loofwoud zijn aan de winter aangepast doordat ze hun bladeren in
de herfst afwerpen. Zo zorgen ze ervoor dat de verdamping beperkt wordt in de ‘droge’
winterperiode.
Vegetatie van het zomergroen loofwoud
Een goed ontwikkeld zomergroen loofwoud kent 4 duidelijke etages. Zo vind je in een eikenwoud
bij ons bijvoorbeeld:
1. Eik en berk in de boomlaag.
2. Vlier en klimop in de struiklaag
3. Boshyacint en gele dovenetel in de kruidlaag
4. Verschillende mossen in de moslaag.
Het Noord-Amerikaanse zomergroen loofwoud kent een
zeer grote biodiversiteit. Ook hieraan is er een hoekje in de
Plantentuin gewijd.
Uit het Oost-Aziatische zomergroen loofwoud vind je in de
Plantentuin een aantal soorten die bij ons als sierbomen
aangeplant worden: Japanse kerselaars, magnolia’s …
Een mooie collectie bomen en struiken van het zomergroen
loofwoud van Oost-Azië, Noord-Amerika en Europa vind je in het
Fruticetum van de Plantentuin.
Bedreigingen
Het zomergroen loofwoud wordt in Europa al sinds de oudheid gekapt. Er zijn hier dan ook
nauwelijks grote stukken aaneengesloten woud over. Ook in Noord-Amerika en Oost-Azië heeft
dit bioom het moeilijk.
Dit is niet te verwonderen, want de landen waar het zomergroen loofwoud voorkomt zijn de
meest geïndustrialiseerde gebieden ter wereld. Industrie, grootschalige landbouw, houtkap en de
grote bevolkingsdichtheid hebben hier gezorgd voor het verdwijnen van de bossen.
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Hardbladige vegetatie
Klimaat: Warmgematigd met natte winter
Klimaat en ligging
temperatuur (°C)
42 NB
2 OL
hoogte 175 m
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
JAARLIJKSE NEERSLAG
589,9mm
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
mm. 38 37,5 47 47,2 43,8 37,7 27,5 43,8 76,3 96,2 51,2 43,7
°C
9,1 10,3 11,8 14,1 17,4 21,2 24,2 24,1 21,7 17,5 13,1 10
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
neerslag (mm)
BARCELONA SPANJE
GEM. JAARTEMPERATUUR
16,2 °C
Wat is de koudste maand in Barcelona?
Wat is de gemiddelde maandtemperatuur in de koudste maand?
Welke maanden zijn hier ‘nat’ (Nm > 2Tm)?
In het Kaapstad (Zuid-Afrika) heerst een vergelijkbaar klimaat.
Wat zijn volgens jou de droogste maanden in Kaapstad?
Hoe verklaar je dat verschil?
Typisch voor dit klimaat is de zeebries die er meestal aanwezig is. Hoe bootst men die na in de
Plantentuin?
Zoek het paneel met de wereldkaart in deze kas. Noteer de 5 gebieden op aarde waar de
vegetatiezone ‘Hardbladige vegetatie’ voorkomt:
Wat ruik je in deze kas?
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Plant in de kijker: Quercus suber, de kurkeik
De kurkeik is een vrij kleine boom. Hij vertoont een
aantal typische kenmerken van de hardbladige vegetatie:
-
Hij heeft kleine, leerachtige, donkergroene
bladeren. Hierdoor kan hij de verdamping in de hete
zomer tot een minimum beperken.
-
Hij behoudt zijn bladeren gedurende het hele jaar.
Dat heeft als voordeel dat de fotosynthese
onmiddellijk na of zelfs tijdens de winter op gang
komt, wanneer het nog voldoende vochtig is.
De dikke schors beschermt de kurkeik tegen de
natuurlijke branden in deze gebieden. Om de 10 jaar kan
men van de kurkeik de beschermlaag afhalen. De kurk
wordt gebruikt voor wijnkurken, kurktegels, linoleum,
schoenzolen, reddingsboeien, …
Algemene kenmerken van de hardbladige vegetatie
De meeste planten van dit bioom zijn struikjes, soms met stekels of doornen. Door brand, wind en
begrazing door geiten en schapen worden ze nooit echt hoog. Ze hebben bijna allemaal kleine,
leerachtige bladeren. Vaak bevatten ze etherische oliën
Verschillende planten zijn, net als de kurkeik, aangepast aan bosbranden die in deze streken van
nature om de 10 à 25 jaar voorkomen.
-
De eucalyptus versnelt de brand door zijn papierschors en etherische oliën.
-
De zaden van de eucalyptus en de banksia komen pas vrij na verhitting.
-
Heel wat plantenzaden kiemen slechts nadat ze in aanraking geweest zijn met de
rookmolecules die bij de brand vrijkomen. Dit is bijvoorbeeld het geval met de banksia.
Planten waarvan de zaden pas ontkiemen na een brand hebben in dit bioom verschillende
voordelen. Alle plaaginsecten zijn verbrand en de knaagdieren zijn verjaagd. De concurrerende
planten zijn teruggesnoeid en de bodem is verrijkt door de assen. Bovendien brengt een brand die
veroorzaakt werd door onweer ook regen mee.
Bedreigingen
Mediterrane gebieden staan erg onder druk van de toeristische industrie. Het massatoerisme
verbruikt enorme hoeveelheden van het schaarse zoetwater dat er beschikbaar is.
De oorspronkelijke vegetatie is vaak vervangen door dennenaanplantingen voor de
houtindustrie. Daarin komen jaarlijks bosbranden voor die door mensen aangestoken zijn. Die
hebben een heel ander effect dan de natuurlijke branden.
De flora van Zuid-Afrika is bijzonder kwetsbaar omdat ze veel endemen bevat. Dat zijn planten
die nergens anders ter wereld voorkomen. Sommige komen enkel voor in het zogenoemde Fynbos
of op de beroemde Tafelberg bij Kaapstad. Deze soorten verdienen extra aandacht.
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Subtropisch regenwoud
Klimaat: Warmgematigd altijd nat
Klimaat en ligging
WOLLONGONG AUSTRALIE
151 OL
34 ZB
hoogte 22m
JAARLIJKSE NEERSLAG
1429mm
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
mm. 147 170 191 146 110 137 58 80 58 111 119 102
°C 21,8 22 20,8 18,1 15,4 13,1 11,9 12,8 14,8 17,2 18,8 20,9
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
neerslag (mm)
temperatuur (°C)
GEM. JAARTEMPERATUUR
17,3 °C
Bekijk het klimaatdiagram van Wollongong (Australië).
In welke maand is het hier het koudste?
Wat is de gemiddelde maandtemperatuur van deze maand?
Hoeveel natte maanden zijn er hier?
De temperatuur is hier koeler dan in de tropen maar warmer dan in de gematigde streken van
Europa of Noord-Amerika. Qua neerslag lijkt dit klimaat sterk op dat van het tropisch regenwoud.
Waar komt het subtropisch regenwoud voor?
Wat valt je op wanneer je de totale oppervlakte van dit bioom vergelijkt met andere biomen?
Deze vreemde vogel zoek zijn lievelingskost (insecten en wormen)
in de rijke strooisellaag van het subtropisch
regenwoud. Het is één van de zeldzaamste vogels ter wereld.
In 100 jaar tijd is 99% van deze dieren verdwenen.
Wat is de naam van deze Nieuw-Zeelander?
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Plant in de kijker: Citrus aurantium, de bittere sinaasappel of pomerans
De Citrus aurantium is een kleine immergroene boom, afkomstig uit Zuid-China. Hij heeft glanzend
bladeren met een verbrede bladsteel.
De plant wordt gebruikt voor het maken van oranjebloesemparfum, Cointreau, witbieraroma,
marmelade en biodiesel.
Er zijn nog meer soorten citrusfruit die afkomstig zijn uit het subtropisch woud. Je kent wellicht de
sinaasappel, limoen, citroen, mandarijn, clementine en pompelmoes. Ken je ook de pomelo, ugli,
kumquat, tangarine, mandora, sweetie, mineola, topaz, limquat, cedraat, … ?
bergamot
kumquat
bittere sinaasappel
Kenmerken van het subtropisch regenwoud
Het subtropisch regenwoud is een overgangsbioom.
Het heeft een aantal kenmerken en elementen van het
tropisch regenwoud:
o immergroene bomen met een dunne schors,
o palmen, boomvarens, reuzenkruiden
o veel epifyten zoals varens, mossen en orchideeën.
Het vertoont ook kenmerken en elementen van het
zomergroene loofwoud:
o bladverliezende bomen,
o naaldbomen,
o 4 duidelijke etages: een boomlaag, een struiklaag, een
kruidlaag met knol- en bolgewassen en een moslaag.
Bedreigingen
Dit bioom is van nature al klein.
Omdat het zo klein is en bovendien gelegen op plekken waar de bevolkingsdruk enorm hoog is, is
het een van de meest bedreigde biomen.
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Warme woestijn
Klimaat: Warm altijd droog
Klimaat en ligging
TIMBOEKTOE MALI
21° NB
4° WL
JAARLIJKSE NEERSLAG
hoogte 266m
150
140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
-10
-20
-30
176
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
mm. 0
0
0
1
4
16 50 72 30
3
0
0
°C 20,6 23,5 26,8 30,4 33,2 33,9 31,8 30,4 30,9 30,1 25,4 21,6
Hoeveel neerslag valt er jaarlijks in Timboektoe (Mali)?
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
-20
-40
-60
neerslag (mm)
temperatuur (°C)
GEM. JAARTEMPERATUUR
28,2°C
En in België?
Is het heel het jaar door heet in dit woestijngebied?
Heeft Bechar (Algerije) ook een
woestijnklimaat?
Wat is het belangrijkste verschil met het
klimaat in Timbuktu (Mali)?
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Plant in de kijker: Echinocactus grusonii, de schoonmoederstoel
Deze cactus heeft een bolvormige stengel. De bolvorm laat
een maximale opslag van water toe, gecombineerd met een
minimale verdamping.
De fotosynthese gebeurt in de stengel.
Het blad ontbreekt, waardoor verdamping beperkt blijft.
Verdamping via de stengel wordt beperkt door een waslaagje.
De stekels beschermen deze cactus tegen dorstige belagers.
Algemene kenmerken van woestijnvegetaties
Woestijnplanten hebben verschillende manieren om met droogte om te gaan:
1. Ze kunnen de verdamping via het blad beperken. Bij sommige soorten vallen de
blaadjes af in het droog seizoen. Andere soorten hebben zeer kleine blaadjes. Bij nog
andere soorten zijn de blaadjes vervangen door stekels, die de planten bovendien
beschermen.
2. Sommige planten ontwijken de droogte. Ze overleven lange droogteperiodes als zaadjes
in de grond. Wanneer het dan toch eindelijk regent gaan de zaden ontkiemen en komt de
woestijn in bloei.
Bedreigingen
De woestijn breidt uit en wordt droger door de klimaatsveranderingen. Woestijnstormen
nemen toe in frequentie en hevigheid. Anderzijds kunnen klimaatsveranderingen er ook voor
zorgen dat het op sommige momenten heel hevig gaat regenen in de woestijn. Zo werd Alice
Springs, in het hartje van Australië in januari 2007 geteisterd door stortregens, met erosie tot
gevolg. Niemand had dat daar eerder meegemaakt.
Vreemd genoeg heeft de uitbreiding van de woestijn in veel gevallen een negatieve invloed op de
droogtevegetatie. Ook droogteplanten hebben hun beperkingen. Wanneer het té droog of té heet
wordt, redden ze het niet meer. In de Atacama-woestijn, waar zich de droogste plaatsen op aarde
bevinden, vind je op veel plaatsen helemaal geen vegetatie. De enorme biodiversiteit van de Karoowoestijn in Zuid-Afrika wordt ernstig bedreigd door opwarming en verdroging.
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Duid de grootste woestijnen van de wereld op de kaart aan:
1. Sahara
2. Australische of Grote Zandwoestijn
3. Arabische woestijn
7. Noord-Amerikaanse woestijnen (Chihuahua, Sonora en Mojave) 8. Chileense Atacama.
4. Turkestaanse woestijn 5. Gobiwoestijn
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
6. Kalahari en Namib
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Water opslaan
Planten van de woestijn moeten zich aanpassen aan de droogte. Veel woestijnplanten kunnen
tijdens het korte regenseizoen water opslaan in een deel van de plant. Daarmee kunnen ze het
lange droge seizoen te overleven.
Zoek voor elk van de afbeeldingen hieronder een plant die er sterk op lijkt. Schrijf telkens de naam
van de plant én het plantendeel waar water in wordt opgeslagen onder de afbeelding.
Naam van de plant :
Naam van de plant:
Waar wordt het water opgeslagen?
Waar wordt het water opgeslagen?
Naam van de plant:
Waar wordt het water opgeslagen?
Naam van de plant:
Waar wordt het water opgeslagen?
Naam van de plant :
Waar wordt het water opgeslagen?
Naam van de plant :
Waar wordt het water opgeslagen?
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Open/gesloten savanne
Klimaat: Warm met kort/lang nat seizoen
Klimaat en ligging
GEM. JAAR
TEMPERATUUR
26,2 °C
Wat is de gemiddelde neerslag in Kolcata
 in januari?

in september?
Hoe zou je de temperatuur omschrijven?
Dit klimaattype noemen we ‘Warm met
nat seizoen’.
Verwacht je hier als vegetatie eerder een
open of een gesloten savanne?
Hoeveel natte maanden tel je in Luanda
(Angola)?
Dit klimaattype noemen we ‘Warm met
nat seizoen’.
Verwacht je hier eerder een open of een
gesloten savanne?
In welk continent vind je de grootste savannegebieden?
In welke andere continenten vind je verder nog savanne?
Tussen welke breedtegraden strekt de savanne zich uit?
In de Moesson- en savannekas in de serres van de Plantentuin zie je planten van drogere
savannegebieden maar ook van gebieden met een moessonklimaat.
Welke van de planten die je hier ziet vertonen volgens jou vooral aanpassingen aan een droog
klimaat? Noteer de naam en het land van herkomst van minstens één plant:
Noteer de naam en het land van herkomst van één plant die volgens jou eerder is aangepast aan
een natter klimaat:
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Plant in de kijker: Acacia ataxacantha, de vlamdoorn
De Acacia ataxacantha of vlamdoorn is één van de talloze acacia-soorten die voorkomen in de
savanne. Er bestaan maar liefst 1200 soorten acacia’s. Sommige soorten leveren eetbare zaden,
andere duurzaam hout en ook heel wat acaciasoorten hebben bruikbaar hars of gom.
Kenmerken van de vlamdoorn:
-
De peulen van deze acacia hebben vlammende kleuren, vandaar zijn naam.
-
De boom heeft doorns. Hiermee beschermt hij zich tegen vretende dieren.
-
Het blad van deze acacia is vrij klein en veervormig samengesteld. Hierdoor kan de wind
makkelijker de bladeren afkoelen.
-
In het droog seizoen laat de vlamdoorn zijn bladeren vallen. Zo wordt vermeden dat er te
veel water langs het blad verdampt.
Veel volwassen acacia’s hebben een parasolvorm. Dit komt doordat giraffen de boom ‘gesnoeid’
hebben.
Zelfverdedigingstechnieken voor acacia’s en giraffen
Met hun lange nek zijn giraffen prima gebouwd om tot bij de hoogste
blaadjes van de acacia te geraken.
De acacia is beschermd door zijn doorns. Maar hij kent nog meer
verdedigingstactieken! Wanneer giraffen aan zijn blaadjes knabbelen,
concentreren zich bittere stoffen in de bladeren. De giraf lust de plant
niet meer en trekt naar de volgende boom.
De volgende boom heeft ondertussen een waarschuwing gekregen
van de eerste boom. Zo gauw een boom wordt aangevreten,
produceert hij immers signaalstoffen die door de wind naar de
naburige planten worden gedreven.
Wanneer de giraffen bij de volgende boom zijn aangekomen, heeft
deze ook de bittere stoffen geproduceerd.
Giraffen hebben daarom geleerd tegen de wind in aan een
bomengroep te beginnen eten.
Savannes in alle soorten
Savannes vormen een lappendeken van grassen, struiken en bomen. De duur van het regenseizoen
op een bepaalde plaats bepaalt of er een open begroeiing met grassen, doornstruiken en enkele
bomen zal voorkomen, of eerder een gesloten begroeiing met veel bomen. Door menselijke
ingrepen gaan bosrijke savannes vaak evolueren naar open savannes.
Bedreigingen
In Brazilië en Indië is de savanne grotendeels omgevormd tot akkerland.
Door de toenemende droogte ten gevolge van de klimaatveranderingen veranderen steeds
meer savannes in woestijnen. De Sahel is ontstaan door de verwoestijning van de plaatselijke
savanne. De mensen die hier wonen hebben het steeds moeilijker om voedsel te verbouwen.
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Tropisch Regenwoud
Klimaat: Warm altijd nat
Klimaat en ligging
BELEM BRAZILIE
1 ZB 48 WL
hoogte: 24 m
JAARLIJKSE NEERSLAG
2832,7mm
225
210
195
180
165
150
135
120
105
90
75
60
45
30
15
0
-15
-30
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
mm. 351 412 441 370 282 164 154 122 129 105 101 202
°C 25,8 25,6 25,7 25,9 26,1 26,4 26,2 26,5 26,4 26,7 26,7 26,4
450
420
390
360
330
300
270
240
210
180
150
120
90
60
30
0
-30
-60
neerslag (mm)
temperatuur (°C)
GEM. JAARTEMPERATUUR
26,2 °C
Bekijk het klimaatdiagram van Belem in Brazilië:

Daalt de gemiddelde maandtemperatuur ooit onder 18°C?

Hoeveel neerslag valt er jaarlijks?
Het tropisch klimaat vinden we ten noorden en ten zuiden van de evenaar op verschillende
continenten terug. Welke grote landen liggen er op de evenaar in:
1. Afrika?
2. Azië?
3. Zuid-Amerika?
Tussen welke geografische lijnen liggen de tropen?
Beschrijf de temperatuur en vochtigheidsgraad in deze kas:
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN
Plant in de kijker:
een trechterplant
De trechterplant is een epifyt.
Epifyten groeien niet op de bodem, maar op andere bomen. Zo slagen ze er in om in het dichte
regenwoud voldoende zonlicht op te vangen. Door zijn bijzondere groeiwijze kan de trechterplant
natuurlijk géén water en voedingsstoffen uit de bodem opnemen. Dat doet hij met zijn bladeren, die
in een trechtervorm groeien. De bladeren hebben zuigschubben waarmee het water opgezogen
wordt. Als de zuigschubben verzadigd zijn, worden de grijsachtige bladeren groen.
Het leven in het tropisch regenwoud
-
Het groeiseizoen valt nooit stil
Bomen hebben hier dan ook geen groeiringen.
-
Grootste biodiversiteit
Nergens op aarde groeien zoveel verschillende soorten.
In sommige delen van het Amazonewoud groeien meer dan 280 soorten planten per hectare.
De planten groeien in verschillende etages. Onder de kroonlaag met reuzenbomen vind je een
laag met kleinere bomen, palmen en reuzenkruiden. De bomen zijn begroeid met epifyten.
Houtige klimplanten, de lianen, zoeken zich een weg naar het licht. Op de bosbodem groeien
kruidachtige planten die schaduw verdragen.
-
Bijzondere interacties
In geen enkel ander bioom zijn de interacties tussen soorten zo gespecialiseerd als in het
regenwoud. Enkele voorbeelden:
- Rupsen van een bepaalde vlindersoort leven enkel in mest van één welbepaalde diersoort.
- Sommige mierensoorten leven in de holte van één bepaalde plant en kweken er zelf
zwammen.
Bedreigingen
Dé grote bedreiging voor het voortbestaan van het regenwoud is ontbossing. Bijna de helft van de
oorspronkelijke bossen op aarde is al verdwenen. Per jaar verdwijnt bijna 8,8 miljoen hectare
natuurlijk bos. De ontbossing wordt veroorzaakt door aangestoken branden, houtkap, landbouw,
aanleg van wegen, mijnen en stuwdammen.
De gevolgen van de ontbossing zijn ernstig. Inheemse volkeren worden beroofd van hun bestaansmiddelen. Planten en dieren worden met uitsterven bedreigd.
Het duurt eeuwen voor een tropisch bos zich kan herstellen. Wanneer de bomen gekapt worden,
verdwijnt door toegenomen erosie ook de vruchtbare grond en zal er nog weinig groeien.
Tenslotte heeft het verdwijnen van het tropisch regenwoud ernstige gevolgen voor het klimaat.
De plantengroei in het tropisch regenwoud buffert immense hoeveelheden CO2.
SEED – EDUCATIEVE DIENST
WWW.PLANTENTUINMEISE .BE
PLANEET VOL PLANTEN
WERKBLAD LEERLINGEN