De chemie van denken en bewustzijn

S. Bosman
[email protected]
>
De chemie van denken en bewustzijn
Welke hormonen regelen ons bewustzijnsniveau en maken denken (on)mogelijk? Een verkenning
van pijnappelklier-hormonen, bewustzijnsstaten en hersengolven.
S. Bosman
Inleiding
O
Ons lichaam gebruikt allerlei hormonen voor haar
een verkenning van de invloed van de diverse hor-
interne communicatie. Temidden van die veelheid
monen van de pijnappelklier op denken en bewust-
aan hormonen zijn er een aantal waarvan bekend is
zijn.
dat die invloed uitoefenen op ons denken en ons
bewustzijn. Dit gebeurt vooral via de hersenen,
De pijnappelklier
Daarnaast produceren de hersenen nog veel meer
De pijnappelklier bevindt zich in het midden van
stoffen, die invloed hebben op denken en bewust-
het menselijk brein, midden tussen de linker- en
zijn. Voorbeelden zijn de neurotransmitters, die
rechter hersenenhelft. De pijnappelklier is namelijk
onze neuronen activeren of remmen en daardoor de
een uitgroeisel van de hersenstam, en bevindt zich
communicatie in onze hersenen mede bepalen.
daardoor bovenaan de hersenstam, aan de achter-
Ook zijn er diverse enkefalinen; dit zijn korte eiwit-
zijde (dorsaal). Dit is ook net onder de plaats waar
ten die een rol spelen bij verschillende emoties. In
een brede bundel neuronen-uitlopers de twee helf-
het artikel wordt vooral gekeken naar de hormonen
ten van de grote hersenen verbindt. Dit is de her-
die een rol spelen in de manier waarop we denken
senbalk, ofwel Corpus callosum (zie figuur 1). De
en hoe we ons voelen. Deze hormonen worden niet
pijnappelklier ligt dus echt centraal in ons hoofd.
alleen in de hersenen geproduceerd, maar ook
Dit hele gebied wordt de epithalamus genoemd, en
elders, bijvoorbeeld in de geslachtsklieren. Die pro-
is geassocieerd met directe overlevingsprocessen.
ductie, elders in het lichaam, wordt, via terugkoppelingsprocessen, gereguleerd door hormonen uit
de hypofyse, een klier die deel uitmaakt van de her-
153
senen. Een andere hormoonklier in de hersenen is
de pijnappelklier: de epifyse, Deze produceert een
heel spectrum van hormonen, dat de mens in de
loop van een etmaal in verschillende bewustzijnsstaten brengt. Over de hypofyse en de epifyse, de
pijnappelklier, is nu veel meer bekend dan vroeger.
Dat biedt de mogelijkheid om de veelheid en variaties aan subjectieve beleving op andere manieren
te begrijpen. De verschillende hormonen van de
pijnappelklier spelen hierin een centrale rol, en dit
artikel gaat in op de manier waarop die bepalend
zijn voor onze interne processen, zoals ons bewustzijnsniveau, onze emoties, en ons denken. Het is
Figuur 1
— Plaats van de
pijnappelklier in
de menselijke
hersenen. Men
kijkt hier tegen
de binnenkant
van de rechter
hersenhelft aan.
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
>
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
Ten opzichte van de buitenkant van het hoofd is de
uit met de rest van het brein. Belangrijk hierin is de
pijnappelklier te vinden op het kruispunt van drie
verbinding met de ogen. De pijnappelklier reageert
denkbeeldige rechte lijnen: 1) De lijn tussen de
op veranderingen in licht en donker door het uit-
bovenaanhechtingen van de oren. 2) De lijn die
scheiden van hormonen. Onze biologische klok (in
loopt van het punt midden tussen de wenkbrauwen
de ‘nuclues suprachiasmaticus’, net boven de oog-
naar het punt ca. 5 cm boven de achterhoofdsknob-
zenuwkruising) reageert op deze hormonen en be-
bel. (Het inion, dit is achter aan de onderrand van
paalt ons ritme van waken en slapen, dus ook ons
de schedel te vinden.) 3) De lijn tussen de kruin
bewustzijn. (De biologische klok corrigeert, na cor-
(top van het hoofd bij rechtop staan of -zitten) en
rectie door de pijnappelklier, ook voor de ‘jet lag’
het perineum; deze lijn valt samen met de lengte-as
die ontstaat na meerdere tijdzones vliegen naar het
van het lichaam. De hypofyse bevindt zich net
oosten of het westen.)
boven-achter de neusholte, tussen de slapen.
Twee regelsystemen spelen hierin een rol: een snel-
De epifyse heet ook wel pijnappelklier omdat ze
le (sympathische) verbinding, en een langzame
eruit ziet als een denne-appeltje. Je kan het je ook
(‘habenulaire-’ of centrale-) innervatieroute.
voorstellen als een champignonnetje met een nog
Het langzame systeem verschaft de pijnappelklier
niet geopende hoed; het steeltje ervan staat op de
informatie over de ritmen van dag en nacht, en de
hersenstam. Figuur 2 is hiervan een zeer schemati-
wisseling van seizoenen. De neuronale verbinding
sche tekening.
hiervan loopt van de netvliezen in de ogen, via de
hypothalamus (respectievelijk de suprachiasmatische- en de paraventriculaire kern), langs het rugFiguur 2
— Schematische tekening van
de pijnappelklier, een hol
orgaantje dat in verbinding
staat met de derde hersenholte
en omgeven is door bloed.
genmerg (de zenuwknopen aan weerszijden van de
bovenste cervicale ganglia, bovenaan de hals) naar
de pijnappelklier.
Via het snelle systeem krijgt de pijnappelklier informatie over ondermeer lichtflitsen, zoals bliksem. De
bijbehorende zenuwbanen leggen tot de suprachiasmatische kern dezelfde route af als hierboven,
maar gaan dan via de achterkant van de hersenbalk
154
(het habenulair-posterieure commissurencomplex)
De pijnappelklier combineert hormonale- met
naar de pijnappelklier.
neuronale functies.
Naast de directe zenuwverbinding van de epifyse
Bijzonder aan de pijnappelklier is dat het al haar
met de ogen zijn er ook directe zenuwbanen naar
hormonen afgeeft zowel aan het bloed als aan de
de oren en andere zintuigen. De pijnappelklier rea-
liquor: de hersenvloeistof. Deze hormonen zijn alle-
geert dus niet alleen op veranderingen in licht,
maal afgeleid van Tryptofaan. De pijnappelklier is
maar ook op geluid en andere zintuiglijke prikkels.
een hol orgaantje dat via een kanaaltje door het
De functie hiervan is nog niet opgehelderd. De pijn-
steeltje in verbinding staat met de derde hersenhol-
appelklier heeft ook indirecte neuronale verbin-
te. Het is dus gevuld met hersen-ruggemerg-vloei-
dingen met de gehoorszenuw.
stof. Aan de buitenkant is de pijnappelklier omge-
Er bestaan vermoedens dat de mens naast de be-
ven door bloed.
kende zintuigen ook nog een elektromagnetisch
Naast hormoon-producenten, zijn de cellen van de
waarnemingssysteem heeft waarvan nog niet veel
pijnappelklier, de pinealocyten, ook neuronen. Net
bekend is. Het blijkt namelijk dat ons lichaam in
als alle neuronen wisselen die elektrische signalen
kunstlicht ook na maanden nog steeds een 24-uurs
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
ritme aanhoudt (Oschman, 2000). De verklaring
hersenen is te bepalen (Van Nieuwenhuijze, 2002;
wordt gezocht in een lichaamsrespons op een
2003). In het volgende wordt eerst samengevat
elektromagnetisch ritme: de zogeheten Schumann-
welke die elektrische signalen zijn; vervolgens
resonantie. Dit is een resonantie frequentie van
wordt beschreven welke pijnappelklier hormonen
natuurlijke radiogolven in de atmosfeer van de
worden uitgescheiden en hoe ze met veranderingen
Aarde. De Schumann resonantie frequenties varië-
van bewustzijnstoestand verband hebben.
ren elk met maximaal 0,5 Hz als gevolg van het
Daarmee kan de relatie tussen de chemie van ons
ritme van dag en nacht en van invloeden (zoals
denken en bewustzijn worden begrepen. Verderop
zonne-uitbarstingen) uit de ruimte. De 8 belangrijk-
zien we dan ook nog een andere elektromagneti-
ste gemeten ritmen zijn die van 8, 14, 20, 26, 33,
sche relatie tussen ons denken en die chemie: de
39, 45 en 51 Hz. Deze frequenties zijn ook (zie ver-
hormonen zelf zijn, volgens Robert Endroes, geken-
derop) in onze hersenen te meten en vallen binnen
merkt door specifieke radiogolven in hun over-
het bereik van de hersengolven. Het zal geen toeval
dracht van informatie. Ook komt aan bod dat er,
zijn dat de Schumann-resonantie, de normale
naast het 24-uurs ritme van licht en donker, een
eigentrilling van de Aarde, ook in onze hersenen
klokritme is dat door het Aardmagnetisch veld lijkt
een rol speelt. Uit hersenmetingen bleek het
te worden bepaald.
bestaan van een synchronisatie tussen beide.
De verschillende bewustzijnsniveaus zijn herken-
Daarom wordt vermoed dat de hersenen in staat
baar aan wat we ervaren (of juist niet ervaren), aan
zijn het uiterst zwakke elektromagnetische signaal
onze hersengolven en aan hetgeen hartslag en
van de Schumann-resonantie (in de orde van 10
ademhaling doen. Hersengolven zijn electrische
picotesla) te detecteren, te versterken en erop te
potentiaalwisselingen van slechts 2 tot 200 micro-
reageren. Men vermoedt dat ook de waarneming
volt (miljoensten volt), die via op de hoofdhuid
van dit elektromagnetische signaal de pijnappel-
bevestigde electroden opgepikt kunnen worden,
klier beïnvloedt (Oschman, 2000).
versterkt en weergegeven worden als het electro-
De hormonen die de pijnappelklier uitscheidt ver-
encephalogram (EEG), dat golvende lijnen toont. De
anderen dus gedurende dag en nacht, en hebben te
frequentie van deze hersengolven wordt uitgedrukt
maken met het verschil in bewustzijn tussen waken
in Hertz (Hz), het aantal cycli per seconde. De ver-
en slapen. Eerst wordt nu bekeken hoe dat – via
schillende bewustzijnsniveaus gaan gepaard met
elektrische metingen – te maken heeft met de ver-
verschillende hersengolf-patronen, zoals geïllus-
andering in bewustzijn. Daarna wordt bekeken
treerd in figuur 3. Wat we registreren als hersengol-
welke hormonen dat zijn en welke effecten ze heb-
ven, wordt door de gezamenlijke electrische acti-
ben.
viteit van vele neuronen veroorzaakt. Elke electrode
>
155
op het hoofd registreert de activiteit van duizenden
De Pijnappelklier en bewustzijnsniveaus
neuronen. Dezelfde golven zijn als magnetische
We zagen al dat de epifyse (de pijnappelklier) een
veldsterkte-wisselingen te registreren via gevoelige
centrale plaats heeft in onze hersenen; de vraag is
sensoren op korte afstand van het hoofd.
of ze ook zo’n centrale plaats heeft in ons denken.
Belangrijke onderdelen van deze sensoren zijn de
Om daarin inzicht te krijgen kunnen we kijken naar
zogenaamde SQUIDs (SuperConducting Quantum
de relatie tussen veranderingen in ons bewustzijn
Interference Devices), die gekoeld moeten worden
en de uitscheiding van hormonen door de pijn-
met vloeibaar helium om supergeleiding (d.i. elek-
appelklier. Veranderingen van bewustzijn houden
trische geleiding zonder weerstand) te bereiken. De
verband met verandering in elektrische hersenacti-
magneetvelden van de hersenen zijn in de orde van
viteit, zoals die via elektrische metingen aan de
pico- tot nanotesla’s, wat een miljoenste tot een
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
>
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
duizendste van de sterkte van het aardmagnetisch
die een muis opwacht).
veld is (45 microtesla). De registratie die men op
Belangrijk voor motoriek en lichaamsgevoel;
deze manier maakt wordt een magneto-encephalo-
belangrijk voor onderlinge organisatie van de
gram (MEG) genoemd en dit wordt op slechts drie
hersenfuncties in het algemeen; belangrijk voor
plaatsen in Nederland gedaan: het Max Planck
Instituut in Nijmegen, de Vrije Universiteit in
alertheid en reactiesnelheid.
Alfa (8-12 Hz):
Amsterdam en de Technische Universiteit Twente.
Ontspannenheid.
Gewoonlijk onderscheidt men vier niveaus van
Gunstig voor leren; niet denken; niet visualiseren; ontvankelijkheid; informatie-opslag.
bewustzijn, die als 4 verschillende frequentiebanden zijn te meten in het EEG of MEG van volwassen
Thèta (4-8 Hz):
personen. Deze staan bekend als de delta-, thèta-,
Diepe meditatieve staat en lichte slaap.
alfa- en bèta-hersengolfgebieden, die samenhan-
Spontane innerlijke beelden; dromen; staten van
(on)behagen en slaperigheid.
gen met diverse innerlijke processen.
Delta (0.5-4.0 Hz):
Diepe slaapstadia.
Figuur 3
— De vier voornaamste frequentiebanden
van hersengolven in
het volwassen electroencephalogram (EEG):
Delta (0.5-4.0 Hz),
Theta (4-8Hz),
Alfa (8-12 Hz),
Beta (12-60 Hz).
De grenzen tussen de frequentiebanden willen
nogal eens verschillen tussen de diverse auteurs,
omdat deze overgangen niet scherp zijn.
De Pijnappelklier als schakel tussen hormonale- en neuronale regulatie
De verschillende hormonen die de pijnappelklier
afgeeft aan bloed en liquor beïnvloeden waarschijnlijk het Reticulair Activerend Systeem (RAS),
een bundel zenuwvezels die tussen pons en kleine
hersenen door de hersenstam loopt en van waaruit
een diffuus net van zenuwvezels doorloopt naar de
156
Het hogere, bèta, frequentiegebied wordt ook wel
hersenschors. Dit bepaalt het hersengolfpatroon en
onderverdeeld in drie gebieden: hoog-, midden- en
hiermee het niveau van wakkerheid van de mens.
laag bèta.
Het is nog niet bekend welke hersencentra en
Hoge Bèta of Gamma (30-60 Hz):
zenuwverbindingen de bewustzijnsstaten van dro-
Hyper-arousal (hyper-alerte staat).
men en visioenen (de interne belevingsstaten)
40 Hz is belangrijk voor integratie van alle her-
bepalen. Op dit gebied is nog lang niet alles opge-
senfuncties en mogelijk ook voor intellect en zin-
helderd.
geving.
De invloed van de verschillende pijnappelklier-hor-
Midden Bèta (15-30 Hz):
monen (zie figuur 4) zal hieronder geïllustreerd wor-
Normale wakende, alerte staat.
den aan de hand van een verkennende studie die is
Zintuiglijke waarneming; logisch denken; besluit-
gedaan bij mensen, die voor taoïstische trainings-
vorming; actieve visualisatie (opzettelijke voor-
doeleinden twee weken of langer in een volslagen
stellingen).
donker gebouw verbleven (Ackerly, 2002), aange-
Lage Bèta (SMR of Sensory Motor Rhythm,
vuld met de onderzoeksresultaten van andere
12-15 Hz):
auteurs.
Staat van alerte ontspanning (vergelijk: een kat
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
Pijnappelklier, tryptofaan en bewustzijn
Deze hormonen zijn allemaal aan elkaar verwant.
Het aminozuur tryptofaan is de grondstof voor alle
Ze worden elk hieronder besproken.
>
hormonen van de pijnappelklier die hieronder worden besproken. Tryptofaan wordt niet door ons
Serotonine: waken
eigen lichaam aangemaakt. Het is een zogenaamd
Overdag wordt de pijnappelklier door het daglicht
‘essentieel aminozuur’, dat wil zeggen dat we het
gestimuleerd om serotonine te produceren, dat de
moeten opnemen uit ons voedsel. Het is vooral te
mens wakker en alert houdt: het waakbewustzijn.
vinden in pompoenpitten, linzen, bananen, dadels,
In het waakbewustzijn kan men helder en rationeel
cottage cheese (hüttenkäse), biogarde, kwark, eie-
denken en bewust interacteren met zijn omgeving.
ren, granen, zilvervliesrijst, sesamzaad, zonne-
Dit bewustzijnsniveau gaat gepaard met bèta-gol-
bloempitten, pinda’s en noten. Het tryptofaan
ven. Zodra men zich ontspant en ophoudt met den-
wordt echter pas goed opgenomen in de hersenen
ken en het visuele voorstellingsvermogen te gebrui-
als er iets van zoetigheid bij gegeten wordt, zoals
ken, verschijnen er alfa-golven in het EEG of MEG.
een beetje honing. Het genoemde voedsel werkt
Dit laatste is echter niet bij iedereen zo. Bij mensen
goed als inslaapmiddel en tegen depressie, zoals
die (vrijwel) alleen in beelden denken, verschijnen
op de website www.natuurarts.nl te lezen valt. De
er dan geen alfa-golven, maar wel thèta-golven.
pijnappelklier-hormonen hebben invloed op neuro-
Maar men is nog wakker en de pijnappeklier geeft
nen, verspreid in het hele brein.
serotonine af aan de circulatie. Pas als men de
De belangrijkste pijnappelklierhormonen zijn sero-
ogen dichthoudt en zich blijft ontspannen, zoals in
tonine, melatonine, pinoline, 5-meo-DMT en DMT.
sommige vormen van meditatie, komen er andere
pijnappelklier-hormonen aan te pas. Dit vindt des
te sterker plaats als men daarbij ook nog in een
donkere ruimte verblijft. In de hierna besproken
staten van bewustzijn, vindt de interactie vooral,
voor zover er sprake van is, plaats met onze binnenwereld. Bij uitzondering, zoals in diep ontspannen,
meditatieve toestand kan ook beïnvloeding van de
buitenwereld plaatsvinden, bijvoorbeeld het informeren van water zonder dit aan te raken, als hiertoe van tevoren de intentie gevormd is. Er is nog
157
geen verklaring voor hoe dit werkt, er zijn alleen
aanwijzingen dát het werkt.
Melatonine: slapen
Zodra het donker invalt zet de pijnappelklier het
serotonine om in melatonine. Als gevolg van dit
hormoon wordt ons denken minder helder; we worden eerst slaperig en vallen later in slaap. Bij het in
slaap vallen gaat het EEG (of MEG) snel via een alfarespectievelijk thèta- over in een delta-golvenpaFiguur 4
— Schema van de omzetting van tryptofaan in diverse
pijnappeklier-hormonen.
troon dat gepaard gaat met een trage hartslag en
trage, diepe ademhaling. Dit is het diepste slaapstadium. Vervolgens gaat men via minder diepe
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
>
158
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
slaapstadia naar de snelle oogbewegingen-fase
innerljke beelden en andere innerlijke (d.i. niet in
(Rapid Eye Movements, REM), waarin de spieren
de buitenwereld aanwezige) ervaringen optreden,
(behalve die van de ogen) volkomen slap zijn,
zoals hieronder beschreven. Deze veranderde (niet-
adem- en hartfrequentie onregelmatig zijn en men
slaap-)bewustzijnstoestanden gaan gepaard met
levendige dromen heeft vol beelden, actie en emo-
veel thèta-activiteit in het EEG en met name met
ties. Het EEG vertoont dan een patroon dat op bèta-
golven op de grens tussen de alfa- en thètabanden,
activiteit lijkt, terwijl men toch slaapt. Daarom
het gebiedje van 7 tot 8 Hz. Deze nauwe frequentie-
wordt de REM-fase ook wel de paradoxale slaap
band wordt aangetroffen in het EEG van healers,
genoemd (Shagass, 1972). Zo gaat de mens per
paragnosten en mediteerders wanneer ze ‘in func-
nacht slaap van 7 tot 8 uur door 4 à 6 slaapcycli
tie’ zijn. Deze golven blijken gelijk op te gaan met
heen en droomt 4 tot 6 keer. Echter, we dromen niet
die van de basisfrequentie (7,8 ± 0,5 Hz) van de
op melatonine. Vlak voor de REM-fase wordt dit
Aarde, de boven al beschreven Schumann-resonan-
omgezet in andere hormonen (zie verderop).
tie. De koppeling tussen de frequenties van de
Tijdens een continu verblijf in een donkere ruimte
Schumann resonantie en onze hersenfrequenties,
bevinden mensen zich de eerste 3 dagen in het
met hetzelfde ritme, is alleen te zien zolang ze niet
zogenaamde melatonine-stadium (Ackerly, 2002).
aangedreven worden door de thalamus. De cellen
De pijnappelklier maakt er 2 tot 5 milligram per dag
in de kern van de thalamus hebben een intermitte-
van aan en geeft deze af aan de circulatie. Er wordt
rend pace maker ritme: ze ontladen 5-30 seconden,
die eerste dagen veel geslapen, maar ook als de
zijn dan 5-30 seconden stil, etc. met frequenties
persoon wakker is produceert de pijnappeklier
van 6-10 Hz (Oschman, 2000).
melatonine, doordat de externe lichtprikkel ont-
Het is nog niet duidelijk of er misschien nog meer
breekt.
betekenis is in deze Schumann-frequentie.
In het normale leven met licht-donker- en seizoens-
Hierboven zagen we al dat die een rol speelt in het
wisselingen kan door een tekort aan daglicht te
reguleren van onze 24-uursklok. De Schumann fre-
lang een teveel aan melatonine in het bloed aanwe-
quentie ligt in het thèta hersengolf bereik (nabij de
zig zijn, wat tot najaars- en winterdepressie kan lei-
grens met de alfagolven), dat veel wordt gemeten
den. Dit kan gepaard gaan met pessimistische
bij genezers tijdens genezing. Ze komt ook veel voor
gedachten en zelfs gedachten aan zelfmoord.
bij personen die getraind zijn in het oproepen van
Mogelijk verklaart dit het hoge zelfmoordpercentage
een toestand van diepe ontspanning, zoals door
in noordelijke gebieden zoals Scandinavië.
middel van yoga-ademhalinsoefeningen, autogene
training en neurofeedback. Deze bewustzijnsstaat
Omzetting van melatonine in pinoline,
5-meo-DMT en DMT
(mijmertoestand of rèverie) gaat veelal gepaard met
Volgens James Callaway (1988) wordt melatonine
bekend als psychologisch integrerend. Ze wordt
vlak voor de REM-slaapfase omgezet in pinoline,
vaak opgeroepen om (problemen in) het leven met
DMT (dimethyltryptamine) en 5-meo-DMT (5-
veel meer innerlijke rust en een scherper bewust-
methoxy-dimethyltryptamine), die door hun speci-
zijn te kunnen beschouwen, wat deze methode
fieke psycho-activiteit het spontaan optreden van
interessant maakt voor psychotherapeutische toe-
innerlijke belevenissen en dus dromen, mogelijk
passingen (Green, 1989). Het is ook bekend dat
maken. In dromen kunnen gedachten en emoties
sommige wetenschappers, zoals August Kékulé von
voorkomen. Vindt de productie van (één van) deze
Stradowitz en Albert Einstein, in deze bewustzijns-
drie hormonen plaats in waaktoestand, dan is de
staat op briljante ideeën zijn gekomen. Kékulé vond
persoon in een bewustzijnsstaat waarin spontaan
zo de structuur van benzeen, en Einstein de Alge-
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
spontaan opkomende innerlijke beelden, en staat
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
mene Relativiteitstheorie.
enigszins geremd worden, wat gepaard gaat met
Callaway (1988) differentieert nog niet tussen de
diepe, meditatieve trance-staten. 5-meo-DMT inter-
effecten van de drie hormonen waar melatonine in
caleert met (dus gaat tussen de basen zitten van)
omgezet wordt, Ackerly (2002) wel, zoals hieronder
het messenger-RNA, dat medieert in de gen-expres-
zal blijken.
sie (Ackerly, 2002).
Pinoline: celherstel
DMT: verhelderd waarnemen
Na drie dagen in onafgebroken, absolute duisternis,
Gedurende dag 9 tot en met 12 in het donker wordt
bereikt de melatonine-concentratie in het bloed een
melatonine, via de tussenvorm 5-methoxy-tryptami-
niveau waarop de pijnappelklier reageert door het
ne, door de pijnappelklier omgezet in dimethyltryp-
om te zetten in pinoline, of men nu wakker is of
tamine (DMT). Wanneer er genoeg DMT circuleert,
niet. Pinoline stimuleert celdeling (mitose), wat her-
kan de ervaring zeer visueel zijn. Het gezichtsver-
stelprocessen ten goede komt. Pinoline intercaleert
mogen breidt zich uit naar infrarood en ultraviolet.
met het DNA van de cellen waar het binnenkomt,
Een persoon, die in het absolute donker verblijft,
wat wil zeggen dat het tussen de baseparen in gaat
kan een andere persoon zien in het infrarood en
zitten. Hierop zal verderop dieper ingegaan worden.
kan hierdoor naar hem toegaan en hem aanraken.
Mensen in het pinoline-stadium rapporteren lucide
Ook in het DMT-stadium waant men zich in een
dromen (dromen, waarin men beseft dat men
andere werkelijkheid, compleet met beeld en geluid
droomt) en zelfs bijna-dood-ervaringen. Tijdens
en men kan ermee interacteren. Met de juiste oefe-
lucide dromen kan men bewust interacteren met
ningen, gewoonlijk samen met een partner, kunnen
zijn droomwereld. Soms treden helderziendheid en
een diepe liefde en compassie ervaren worden,
helderhorendheid op. Men kan sensaties krijgen in
gepaard gaande met diepe orgastische ervaringen.
de vorm van licht, beelden en muziek. In deze staat
Ackerly meent (2002) dat er dan in het hele lichaam
kan men tot inzichten komen over de kosmos en in
een 8 Hz trilling aanwezig is, overeenkomend met
zichzelf, wat weer de psychologische integratie ten
de basisfrequentie van de Schumann-resonantie. In
goede komt. Dit gaat zo door tot en met de vijfde
het DMT-stadium heeft men zeer weinig slaap
dag in het donker (Ackerly, 2002). Daarna speelt
nodig, slechts 3 uur per etmaal (Ackerly, 2002).
>
het volgende hormoon een bepalende rol.
DMT wordt niet alleen in ons lichaam geproduceerd,
5-meo-DMT: verhelderd bewustzijn
het is ook in diverse planten te vinden. In meerdere
Van dag 6 tot en met 8 in het donker zet de pijn-
culturen worden zulke planten gebruikt om de staat
appelklier het melatonine via de tussenvorm 5-
van verhelderde waarneming te kunnen oproepen.
methoxy-tryptamine om in 5-methoxy-dimethyltryp-
Een voorbeeld hiervan is het kruidenmengsel aya-
tamine (5-meo-DMT), dat ook wel akashon
huasca dat traditioneel door Zuid-Amerikaanse sja-
genoemd wordt. Dit tryptamine is zeer luminescent
manen al tot dit doel werd gebruikt. Tegenwoordig
(geeft licht af) en fosforescerend (geeft licht af na
wordt DMT ook gesynthetiseerd, en de stof kan wor-
stimulatie met licht; dit is anders dan de biofoto-
den ingenomen, gerookt, of ingespoten. Dit leidt
nen, die we verderop tegen zullen komen.)
dan binnen een half uur tot innerlijke ervaringen
Dit hormoon activeert 40% extra van de hersen-
vergelijkbaar met die tijdens het DMT-stadium in
schors. Mensen kunnen dan telepathie ervaren en
het donker.
zelfs de sensatie, buiten het lichaam te reizen in
Er is echter wel een belangrijk verschil: de DMT die
een ruimtelijke, hologram-achtige werkelijkheid. De
door de pijnappelklier wordt geproduceerd is deel
productie van 5-meo-DMT kan in dit stadium ook
van een biochemische cyclus, waarin stoffen in
159
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
>
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
elkaar omgezet worden. De DMT metabolieten rem-
verschillende hersengolfgebieden daarmee verwant
men daarbij de DMT productie in de epifyse
zijn. (Beta-golven zijn daarin gerelateerd aan de
waardoor een totale balans steeds bewaard blijft.
Buitenbeleving, alfa-golven aan onze lichaamsbele-
Dit is niet het geval als de stof niet in het lichaam
ving, theta-golven aan onze zelfbeleving, en delta-
wordt geproduceerd, maar ingenomen wordt van
golven met onze levensbeleving.) Ook in de boven-
buitenaf. Ook dan ontstaan DMT metabolieten, die
genoemde hormonen is die relatie te zien, die elk
de epifyse productie van DMT remmen. Echter, die
op hun manier onze afsluiting en openstelling,
zijn niet in balans met de biologische procesketen
grensoplossing en grensdefinitie mede bepalen.
in het lichaam, waardoor de biochemische balans
160
verstoord wordt. De natuurlijke DMT productie door
Werkingsmechanismen
de epifyse blijft uit, met alle gevolgen vandien. Bij
Van de werkingsmechanismen van de pijnappel-
sporadische inname van DMT (zoals in de sjama-
klier-hormonen in het algemeen is nog maar een
nistische traditie het geval is) blijft de balans wel
beperkte hoeveelheid kennis beschikbaar. Waarom
behouden en kan, bijvoorbeeld door Ayahuasca
de diverse pijnappelklier-hormonen zulke verschil-
een andere bewustzijnsbeleving worden bereikt.
lende effecten hebben, is nog niet bekend.
Dit is onderzocht door Rick Strassman. Hij heeft bij
Tryptofaan wordt, zoals genoemd, omgezet in de
gezonde, volwassen proefpersonen (niet in het don-
diverse, elk op hun eigen manier psycho-actieve
ker) onderzoek gedaan naar de ervaringen die ze
hormonen. Deze binden aan hetzelfde membraan-
kregen als gevolg van toediening van DMT. Hij koos
eiwit, de serotonine receptor (of 5HT-receptor), die
voor het inspuiten van DMT, omdat dan de bloed-
zich in vele neuronen verspreid over het hele brein
spiegel ervan beter in de hand te houden was dan
bevindt. Hier zet het hormoon aan tot biochemische
bij het slikken of roken van DMT. De proefpersonen,
processen binnen de cel, die weer leiden tot depo-
die tijdens deze experimenten in een ziekenhuis in
larisatie (omkering van positieve en negatieve
bed lagen, rapporteerden een scala aan ervaringen.
lading in en buiten de cel). Dit leidt weer tot com-
Deze begonnen vaak met het zien van licht, kleuren
plexe patronen van actiepotentialen, electrische
en geometrische vormen en het horen van een hoog
pulsen die van neuron naar neuron gaan. De pijn-
geluid, gevolgd door bizarre wezens en machines.
appelklier-hormonen blijven niet altijd aan de
Dit culmineerde in een sensatie buiten het lichaam
receptor hangen, maar gaan soms ook de cel en
te reizen in andere werkelijkheden, ermee interacte-
zelfs de celkern binnen. Althans, van pinoline, 5-
rend. Sommigen beschreven zelfs bijna-doodserva-
meo-DMT en DMT is bekend, dat ze tussen de base-
ringen en helderziendheid in ruimte en tijd
paren (de genetische code) van het DNA schuiven,
(Strassman, 2001). Het is mogelijk dat ook tijdens
wat ‘intercalatie’ genoemd wordt. Dit is mogelijk
een overlijdensproces het DMT een rol speelt in de
doordat deze moleculen qua vorm en afmetingen
(bijna-) doodservaringen die daarbij kunnen wor-
sterk lijken op die van de basen van het DNA. Dit
den beschreven (McKenna, 1993).
verandert de ruimtelijke vorm (conformatie) van het
Het is waarschijnlijk dat er een verband is tussen de
DNA. DNA is erg vorm-variabel doordat het dubbel-
grensovergangen tussen leven en dood, en de ver-
spiraal is van suiker-fosfaat-ketens met ertussen,
schuivingen tussen waken en slapen. In De
als de sporten van een ladder, de baseparen. De
Elektrische Metingen van Hersenfuncties (TIG 18-5,
DNA dubbelspiraal is weer tot grotere spiralen
TIG 19-2) werd beschreven dat onze bewustzijnstoe-
opgerold. Als de ruimtelijke vorm ervan verandert,
standen ook kunnen worden geïnterpreteerd als
verandert ook de gen-expressie, dus het patroon
een ‘grensovergang’: de overgang in beleving van
van welke genen wel of niet bereikbaar zijn voor de
buitenwereld naar onze binnenwereld, en hoe de
enzymen die de codes kopiëren in de vorm van
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
messenger-RNA (McKenna, 1993).
van de pijnappelklier verstoort (Redecke, 1999).
>
Niet alleen de vorm verandert, de interne energieverdeling is ook variabel. Er worden veranderingen
Meten aan de pijnappelklier
gemeten in de hoeveelheid biofotonen die worden
Het is mogelijk om op minstens 3 manieren de acti-
uitgezonden en ontvangen in de cel, waarschijnlijk
viteit van de pijnappelklier te meten. Ik ben bezig
in het DNA. Het licht dat met biofotonen aangeduid
de bruikbaarheid van deze meetmethoden te on-
wordt, onderscheidt zich hierin van chemo-lumi-
derzoeken voor een onderzoek aan de rol van de
nescentie en fosforescentie. Biofotonen hebben
pijnappelklier in verschillende bewustzijnsstaten.
een functie in de communicatie in en tussen cellen.
1 Chemisch: De hormonen die de pijnappelklier
Fritz Albert Popp van het International Institute of
afgeeft aan het bloed kunnen in een klinisch-che-
Biophysics in Neuss, Duitsland, vermoedt dat bio-
misch laboratorium gemeten worden door hor-
fotonen tevens een rol spelen bij het ontstaan en
functioneren van ons bewustzijn (Bischof, 1995).
moon-bepalingen.
2 Biomagnetisch: de pijnappelklier ligt te diep in
Men zou verder kunnen speculeren, dat hierin een
de hersenen om de activiteit ervan te zien in het
deel van de psychoactieve werking van de pijnap-
EEG. In het MEG is met de juiste, ruimtelijk-sta-
pelklier-hormonen ligt. De gebroeders McKenna
tistische bewerking van de meetresultaten, acti-
speculeren dat de electronenspin-resonantie van
viteit van kleine, diep gelegen bronnen eruit te
het intercalatieproces tussen tryptamine-moleculen
lichten. De auteur van dit artikel en een collega
en het neuronen-DNA een staande golf in de ruimte
zijn erin geslaagd met een 180 kanaals SQUID
creëert, die een hologram is van een idee, de inner-
een respons van de pijnappelklier te detecteren
lijke ervaring die we dan hebben. Zij vermoeden dat
op eenvoudige, auditieve prikkels. Voor zover
deze electronenspin-resonantie, die in het audiobe-
bekend, is verder nog nergens ter wereld de bio-
reik ligt, op één of andere manier vertaald wordt in
magnetische of -electrische activiteit van de men-
een geluid, dat vaak gehoord wordt in het hoofd,
selijke pijnappelklier op non-invasieve manier
door mensen die tryptamines innemen (McKenna,
gemeten. De pijnappelklier staat niet alleen in
1993).
indirecte verbinding met de ogen, maar ook met
de oren, al is de biologische functie van deze
Electromagnetische invloeden
laatste verbinding nog niet bekend
Kunstmatig opgewekte electromagnetische velden
3 Microgolven: rotaties en vibraties van biomolecu-
en met name de 50 Hz magnetische velden van ons
len leiden onder andere tot het uitzenden van
electriciteitsnet (en de 60 Hz in de USA) die de
microgolven. Dit treedt in sterke mate op bij hor-
atmosfeer vullen, verminderen de productie van
moon-moleculen. Hierdoor zenden de hormoon-
melatonine door de pijnappelklier, zodat slecht sla-
klieren, vergeleken met de rest van het lichaam,
pen het gevolg kan zijn. Als mensen klagen over
een relatief sterke microgolfstraling uit. Het gaat
slecht slapen kan het nuttig zijn om na te gaan, of
echter om zeer zwakke intensiteiten (in de orde
hun nachtkastje vol staat met apparaten die op het
van microwatts), wat ook in dit geval zeer gevoe-
net zijn aangesloten, zoals radiowekkers en tele-
lige apparatuur vereist. Robert Endroes, een
foons of telefoon-laders. Of, erger nog, dat ze onder
inmiddels overleden Duitse ingenieur zegt in zijn
een electrische deken slapen of boven een elec-
boek Die Strahlung de Erde (1988) hierin
trisch aangedreven mechanisme waarmee ze de
geslaagd te zijn, en heeft deze meting als medi-
vorm van het bed kunnen aanpassen. Al deze appa-
sche diagnosemethode gepatenteerd. Hij detec-
raten hebben een sterk 50 Hz magneetveld (en
teerde in de jaren ’70 en ’80 tot op 2,4 m afstand
electrisch veld) om zich heen, dat het functioneren
van het menselijk lichaam ter hoogte van de hor-
161
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
>
S. Bosman
Figuur 5
— Intensiteit van de spontane microgolf-uitstraling van
de epifyse, gemeten op 2,4 m afstand. Detector-opname bij 3190 megahertz, terwijl de proefpersoon naar
de antenne kijkt (bovenkant van de curve) en terwijl de
proefpersoon het gezicht van de antenne afgewend
houdt (opzij kijkt).
De chemie van denken en bewustzijn
Figuur 6
— Intensiteitsspectrum van de microgolf-uitstraling van
de hormoonklieren op een neutrale (d.i. niet geopathisch belaste) plaats.
Beide afbeeldingen ontleend aan:
Endroes R. (1988) Die Strahlung der Erde,
Paffrath-Druck, Remscheid, Deutschland.
162
moonklieren microgolven met golflengten van 1
Conclusie
tot 20 cm (frequenties: 1,5-30 GHz) in niet-afge-
De pijnappelklier vervult een sleutelrol in de herse-
schermde omgevingen. Hij gebruikte hiervoor
nen. Neuronen en hormonen zijn hierin beide bepa-
een staaf-antenne, die hij in lengte kon verstellen
lend, en niet alleen chemische maar ook elektro-
om de verschillende golflengten te meten. Hij
magnetische effecten spelen mee. De klier geeft
beweerde de klieren van elkaar te kunnen onder-
verschillende, van het aminozuur tryptofaan afgelei-
scheiden, zelfs zulke dicht bijeengelegen klieren
de hormonen af aan het bloed en het hersen-rugge-
als de hypofyse en de epifyse, doordat de micro-
mergvocht. Deze beïnvloeden de neuronen van
golfstraling van elke klier weer anders gepolari-
onder meer het reticulair activerend systeem in de
seerd was. De auteur van dit artikel is samen met
hersenen en hiermee het bewustzijnsniveau van de
een electronicus de voorbereidingen aan het tref-
mens. De verschillende hormonen, die de pijnap-
fen om deze metingen te reproduceren.
pelklier produceert, werken als een soort sleutels
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
Biofeedback, 5th Ed., Knoll Publishing, Ft. Wayne,
op de hersencellen, om de mens in de loop van de
dag-nacht-cyclus in verschillende bewustzijnsstaten
te brengen. In de waaktoestand (serotonine) heeft
USA
McKenna, T. and McKenna, D. (1993) The Invisible
Landscape, Harper, San Francisco
de mens contact met de buitenwereld, tijdens de
slaap, enkele weken lang verbijf in het donker en
Van Nieuwenhuijze, O. (2002) Elektrische sig-
tijdens diepe meditatie (melatonine, pinoline, (5-
naalmeting van hersenfuncties – Deel 1: de ont-
meo-)DMT) heeft de mens contact met zijn binnen-
wikkeling van de Elektro-Fysiologie, TIG 18(5),
pp. 285-294
wereld. Pinoline en (5-meo-)DMT spelen waarschijnlijk een rol bij dromen, bewustzijnsstaten waarin
Van Nieuwenhuijze, O. (2003) Elektrische sig-
men innerlijke, ‘andere werkelijkheden’ beleeft en
naalmeting van hersenfuncties – Deel 2: de ont-
zelfs helderziendheid. De afwisselende afgifte van
wikkeling van de Elektro-Psychologie, TIG 19(2),
pp. 91-101
serotonine en melatonine maken het slaap-waakritme mogelijk. De bewustzijnsstaten in de slaap
Oschman, J.L. (2000) Energy Medicine (the scientific basis), Churchill Livingstone, Edinburgh
dienen de psychologische integratieprocessen.
Diepe slaap dient biologische herstelprocessen.
>
Redecke, M. (1999) Über den Einfluss von elektri-
Voldoende slaap, innerlijke rust en tryptofaan-rijke
schen Feldern, Magnetfeldern und elektromagne-
voeding optimaliseren het functioneren van de pijn-
tischen Feldern auf Epifyse (Zirbeldrüse) und das
appelklier.
Hormon Melatonin (sowie weitere biologische
Wirkungen),
Literatuur
Ackerly, S. and Chia, M. (2002) Dark Room
amor.rz.hu-berlin.de/~h0444wkz/epiemf.htm
Enlightenment, Lesser, Greater, and Greatest Kan
& Li, Universal Tao Center, Thailand,
Reiter, R.J. (1977) The Pineal, In: Annual Research
Reviews: The Pineal, Vol. 2, Eden Press
Shagass, C. (1972), Electrical activity of the brain,
www.universal-tao.com
In: Handbook of Psychophysiology, Greenfield,
Bischof, M. (1995) Biophotonen, das Licht unse-
N.S. and Strenbach, R.A. (Eds.), Holt, Rinehart &
rer Zellen, Zweitausendeins, Frankfurt
Winston, New York, pp. 263-328
Callaway, J.C. (1988) A proposed mechanism for
Strassman, R. (2001), DMT, the spirit molecule
the visions of dream sleep, Medical Hypotheses
(a doctor’s revolutionary research into the biolo-
Vol. 36, pp. 119-124, www.cures-not-wars.org
gy of near-death and mystical experiences), Park
Endroes, R. (1988) Die Strahlung der Erde,
Street Press, Rochester, USA
Paffrath Verlag, Remscheid
www.rickstrassman.com/dmt
163
Green, E. and Green, A.M. (1989) Beyond
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003
>
S. Bosman
De chemie van denken en bewustzijn
Samenvatting
De chemie van denken en bewustzijn
Bewustzijnsniveau, emoties en denken worden
de dag en nacht-wisseling, de slaapcycli en diepe,
beïnvloed, soms zelfs geïnduceerd, door diverse
meditatieve trance. De verschillende hormonen van
hormonen, enkefalinen en neurotransmitters.
de pijnappelklier geven aanleiding tot verschillende
Omdat bepaalde bewustzijnsniveaus een voor-
bewustzijnsniveaus, ze maken ervaringen van
waarde zijn voor het denken, wordt in dit artikel
binnen- en/of buitenwereld mogelijk en er gaan ver-
dieper ingegaan op de hormonen van de pijnappel-
schillende hersengolfpatronen mee gepaard.
klier. De productie hiervan varieert als gevolg van
Summary
The chemistry of thinking and conciousness
States of consciousness, emotions and thinking are
varies as a function of diurnal cycles, sleep cycles
influenced and sometimes even induced by various
and deep, meditative trance. The various hormones
hormones, enkephalins and neurotransmitters.
from the pineal gland give rise to different states of
Because certain states of consciousness are a pre-
consciousness, which enable humans to experience
requisite for thinking, this article elaborates on the
their inner or outer world and which are accompa-
hormones from the pineal gland. Their production
nied by different brainwave patterns.
Key words
thinking
consciousness
hormones
brainwaves
pineal gland
Auteur
Dr. S. Bosman, biologe
164
SOTHIS Research, Culemborg en Stichting
Milieubewustzijn, ’s-Graveland
adres
Martinus Nijhoffpad 15
4103 WP Culemborg
e [email protected]
TIG jaargang 19 | nr. 3 | 2003