Rechtscriminologie

!
!
!
!
!
Rechtscriminologie
2013-2014!
!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
1
Inleiding!
Criminaliteit in het alledaagse leven!
•
•
•
•
•
!
Criminaliteit wordt sociaal geconstrueerd: menselijke afspraken en conventies!
Probleem: cijfers vaak gebaseerd op aangegeven misdrijven!
• Belangrijk element in criminografie!
• Belangrijke invloed op criminaliteitsbeeld!
Probleem: definitie van misdrijf!
• Hoe ver gaat de bescherming: wanneer misdrijf?!
Media speelt vaak in op gevoelens: verontwaardiging opwekken!
• Media speelt actieve rol in creatie van realiteit!
Sommige vormen van criminaliteit krijgen meer aandacht!
Wat is criminaliteit?!
•
•
•
•
Wat is het gemeenschappelijke element?!
Invloed van definitiekwestie!
• Voorwerp van de criminologie!
• Hoeveel criminaliteit?!
• Criminaliteitsstatistieken geven inzicht in optreden van politie, gerecht!
• Meten niet de criminaliteit!
• Wetenschappelijk karakter van criminologie!
• Afhankelijkheid van het strafrecht?!
• Theoretische en methodologische voorkeuren van de criminoloog!
Alledaagse definities van criminaliteit!
• Belang van de media (sensatie)!
• Boemanconcept: de veronderstelling over misdadigers, waarin op irrationele gronden
negatieve kenmerken aan hen worden toegeschreven!
• Telelensreflex: veel zien van heel weinig en zonder context, meestal het schokeffect van een
misdaad zien!
• Concept morele paniek: disproportionele reactie op een vorm van deviantie!
• Elkaar versterkende en disproportionele reacties van de media, de politici en het
publiek op deviante verschijnselen die worden ervaren als bedreigend of zelfs
ondermijnend voor maatschappelijke waarden en belangen!
• Paniek zaaien, paniek dooft uiteindelijk uit!
• Ernst van criminaliteit!
• Belang van de geschonden norm!
• Aard van het slachtofferschap!
• Aard en zwaarte van de juiste reactie dan wel de straf!
Strafrechtelijke definities van criminaliteit!
• Rol van het overheidsoptreden: criminalisering en decriminalisering!
• Strafbaarstelling, opsporing, vervolging, berechting en eventueel bestraffing!
• Strafwetboek ( vaak interessanter te zien hoe iets in SW komt)!
• Waarom (de)criminaliseren?!
• Consensus: eensgezindheid!
• Pluralisme: er is geen eensgezindheid, onenigheid, wel gemeenschappelijke
procedures!
• Conflict: dient belangen van bepaalde groepen in samenleving (resultaat van macht)!
• Criminaliteit afschaffen?!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
2
•
!
• Bepaalde stroming uit jaren ’70: problematische situaties!
Criminologische definities van criminaliteit!
• Autonome definities: losmaken van strafrecht!
• Voorwerp van criminologie anders definiëren!
• Voorbeelden:!
• Wetenschappelijke criminologie!
• Gedragsnormen in het algemeen!
• Maatschappelijke schade!
• Deviantie of afwijkend gedrag (etiketterings- of labellingperspectief)!
• Schendingen van de rechten van de mens!
• Abolitionistische stroming!
• Constitutieve criminologie!
Wat is criminologie?!
•
•
!
!
Definitie!
• Criminalisering / decriminalisering!
• Overtreden van wetten (oorzakenleer = etiologie)!
• Reactie van strafrechtelijk apparaat / media / omstaanders!
Belang van criminologische theorie!
• Definities van criminologie!
• Richtinggevend voor onderzoek!
• Preventiestrategieën!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
3
De klassieke criminologie!
De klassieke school en de verlichting!
•
•
!
Strafrechtshervorming!
• De ratio komt op de voorgrond!
• Gevolg van het afzetten tegen willekeur van het ancient régime (traditie, willekeur)!
• Tegen ongeoorloofd overheidsoptreden!
Nieuw voorstel: vrije wil, rationele mens en rationele organisatie!
De klassieke school!
Auteurs van de klassieke school!
•
•
•
Montesquieu (1689-1755)!
• Trias politica: scheiding der machten!
• Geen machtsconcentratie!
• Bescherming tegen de staat!
• Vroeger op lijst van verboden boeken van de kerk!
• Tegen al te strenge straffen!
• Voorstander proportionaliteitsbeginsel (straf in verhouding met ernst van het misdrijf)!
Cesare Beccaria (1738-1794)!
• Teksten in e-reader ter illustratie!
• Over misdaden en straffen: kritiek en hervormingsprogramma!
• Over de pijnbank: irrationaliteit, vooral weerstand getest en niet de schuld!
• Principe van onschuld!
• Legaliteitsbeginsel!
• Utilitair principe (nut?)!
• Over de verhouding tussen misdaden en straffen:!
• Mensbeeld: functioneren door pijn en vermijden van pijn (voordele afwegen tegen
nadelen)!
• Proportionaliteitsbeginsel: leed van straf in verhouding met ernst van het misdrijf!
• Uitgangspunten van Beccaria!
• Vrijheidsgedachte!
• Rechten van verdediging!
• Subsidiariteitsbeginsel: wanneer is een ingreep te rechtvaardigen?!
• Proportionaliteitsbeginsel!
• Preventief optreden (efficiënter strafrecht)!
• Legaliteitsbeginsel!
• Kosten en baten afwegen!
• Morele regels!
Jeremy Bentham (1748-1832)!
• Grondlegger van utilitaristische school: zoveel mogelijk geluk nastreven en slechte
ervaringen vermijden!
• Enkel straffen wanneer straf positieve elementen oplevert aan de samenleving (groter dan
de nadelen)!
• Panopticon van Bentham!
• Rationeel systeem om toezicht te houden in een gevangenis!
• Blauwdruk van ideale gevangenis!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
4
Gevangenen kunnen niet zien wie zich in centrale
toren bevindt en/of hij wordt bekeken!
• Volstond dat de gedetineerde dacht dat er zich
iemand in de toren bevindt!
Moest geplaatst worden op zichtbare plaatsen
(afschrikkingsgedachte)!
Gaat uit van rationele misdrijfplegers!
•
•
•
De impact van de klassieke school!
•
•
Strafrecht en strafrechtshervorming: legaliteitsbeginsel, proportionaliteitsbeginsel, rechten van
verdediging!
Criminologische theorievorming: idee van rationele misdrijfpleger (keuze makende mens staat
centraal)!
Enkele kanttekeningen bij de klassieke school!
•
•
•
•
!
Focus op strafrecht en wettelijke definitie van criminaliteit: strafrechtelijke definitie heeft geen
aandacht voor het criminaliseringsproces!
Daad-strafrecht: straf enkel laten afhangen van het misdrijf, niet van de misdrijfpleger!
• Nu ook aandacht voor dader: toerekeningsvatbaar, minderjarig, recidive, …!
In welke mate is er sprake van vrije wil of rationaliteit?!
Is klassieke criminologie wel criminologie: geen empirisch onderzoek, vooral
strafrechtshervorming (geen theorieën getoetst!)!
Rationele keuzetheorieën!
•
•
•
•
•
•
Jaren ’70 en ’80: hernieuwde belangstelling in rationele keuzebenaderingen!
• Twijfel over effectiviteit van gangbare interventiestrategieën: behandelingsprogramma’s
falen!
• Jaren ’80 en ’90: tegenreactie, wat werkt dan wel?!
Verschuiving van focus: van criminele motivatie (waarom?) naar criminele gebeurtenissen en
omgeving waarin deze plaatsvinden!
Ontwikkelingen in andere sociale wetenschappen: rationele keuzeperspectief in opmars!
Voorbeelden: rationele keuzebenadering en routine-activiteitentheorie!
Verschilpunt met klassieke criminologie!
• Niet gericht op hervorming van het strafrechtsysteem!
• Wel manipuleren van micro- en macrocontexten die de gelegenheden tot plegen van
criminaliteit beïnvloeden: aanpassing van omgeving om criminaliteit terug te dringen!
• Geen machtskritische en rechtsbeschermende visie!
• Wel beleidsgerichte instrumentele dimensie van de nieuwe theorieën!
• Preventiemechanismen vormgeven: geen absoluut verschil maar de klassieke school is
vooral gericht op het machtskritische!
Ronald V. Clarke!
• Was lang actief bij binnenlandse zaken GB: heeft dus mee vorm kunnen geven aan het
beleid!
• Sleutelfiguur in ontwikkeling van rationele keuzeperspectief!
• Situationele criminaliteitspreventie: inwerken op situaties waarin risico's op criminaliteit
zich voordoen!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
5
•
!
Rationele keuzetheorie van Cornisch en Clarke!
• Uitgangspunt: rationeel maar gebonden!
• Gebonden rationaliteit: beslissingsprocessen soms zeer snel en niet alle noodzakelijke
informatie voorhanden!
• Criminaliteitsspecifieke focus!
• Verschillende vormen van criminaliteit bevredigen verschillende behoeftes: hoe spele
beslissingsprocessen een rol?!
• Fundamenteel onderscheid tussen Criminal Involvement (CI) en Criminal Events (CE)
(nadruk bij CE in deze theorie)!
• Stap 1: Initial involvement model!
• Minder interesseant!
• Voorgaande stappen als vanzelfsprekend beschouwd (bereidheid tot plegen van
misdrijf en beslissing tot plegen van misdrijf)!
• Stap 2: Events model (Criminal events)!
• Belangrijkste beslissingsproces binnen de theorie!!
• Stap 3: Continuing involvement model!
• Professioneler worden!
• Levensstijl verandert!
• Verandering in groep van gelijken!
• Stap 4: Decistance model!
Routine-activiteitentheorie!
•
•
•
Marcus Felson!
• Texas State University!
• Centrale figuur in de ontwikkeling van routine-activiteitentheorie!
Cohen en Felson (1979)!
• Social change and crime rate trends: a routine activity approach!
• Gouden jaren van de verzorgingsstaat: geluk en toch stijgende criminaliteit!
• Hoe valt stijgende criminaliteit na WO II te verklaren: mobiliteit, dagdagelijkse activiteit
verandert!
• Doelwitten worden toegankelijker!
• Samenleving wordt rijker!
• Klassieke inspiratie, maar weinig verwachtingen bij de rol van de strafrechtsbedeling!
• Moeilijk voor strafrecht om snelheid, zekerheid, strengheid van straffen te garanderen
bij wijzigende routine (contra Beccaria argument)!
• Strafrecht kan structurele veranderingen niet overtroeven!!
• Criminaliteit als inherent aan onze consumptiemaatschappij!
Felsons Crime and Everyday Life!
• Routine-activiteitentheorie wordt vertaald naar preventie!
• Criminele gebeurtenis is resultaat van 3 elementen!
• Aanwezigheid van gemotiveerde dader!
• Aanwezigheid van aantrekkelijk doelwit!
• Doelwit is gedefinieerd vanuit het gezichtspunt van het specifieke misdrijf zoals
het wordt uitgevoerd op een bepaalde locatie en een bepaald tijdstip!
• Gewicht en mobiliteit van goederen!
• Verhouding van de waarde van een object tot zijn gewicht (bv: iPad vs
wasmachine)!
• De mobiliteit van goederen (bv: platte banden van fiets, auto’s voorzien hun
eigen ontsnapping)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
6
Afwezigheid van adequaat toezicht!
• Belangrijkste toezichthouders: normale burgers die hun dagelijkse routine
uitvoeren!
• Toezichthouder demotiveert misdrijfplegers om een misdrijf te plegen!
FOCUS OP EVENTS!!
•
!
•
Elementen uit tekst (van minder belang in de les)!
•
!
•
!
•
!
•
!
•
Illegale consumptie en verkoop!
• Ook afwezigheid van iemand om in te grijpen!
• Voornamelijk afwezigheden die criminele gebeurtenissen compliceren door hen te
verbinden met routine activiteiten van de rest van de samenleving!
• Belang van overlappen aanwezigheden!
• Illegale koper en verkoper!
Basiselementen voor een ruzie!
• Strijders!
• Probleemmakers!
• Publiek!
• Afwezigheid van verzoenende partijen!
Fysieke misdaadpreventie!
• Beveiligen van doelwitten (bv: computers vastschroeven)!
• Sterkte in nummers: slachtoffers kunnen hun kwetsbaarheid verminderen door met meer
te zijn (bv: overvallen op straat, door meer dieven en slechts 1 slachtoffer)!
Geluiden en zichtbare kenmerken die criminaliteit beïnvloeden!
• Uit het zicht zijn bevordert criminele activiteiten!
• Betere sloten: maken meer lawaai om in te breken!
Gevaarlijke plaatsen, riskante routes en onbenoemde ruimte!
• Geometrie van misdaad:!
• Waar woont, ontspant, werkt of gaat iedere potentiële dader naar school!
• Verbind deze plaatsen in een driehoek!
• Onderzoek de naaste omgeving in en rond deze driehoek!
• Voorziet in een gebied waarin de dader naar een doelwit zoekt!
• Misdrijven worden het eenvoudigst gepleegd op plaatsen met publieke toegang!
Kanttekeningen bij rationele keuzetheorie en routine-activiteitentheorie!
•
•
•
•
•
!
Gericht op aanpassen van situaties, niet samenleving als groter geheel!
Motivatie: de gelegenheid maakt de dief? !
• Geen rekening houden met achtergrond dader!
Schuld van slachtofferschap bij slachtoffers leggen (responsabiliseren van potentiële
slachtoffers)!
Theorie die ervan uitgaat dat criminaliteit deel uitmaakt van de samenleving, is dat wel zo?!
Kritiek op mensbeeld (door o.a. Stanley Cohen, andere Cohen dan onderzoek)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
7
Rechts realisme!
•
•
•
•
”Rechts”!
• Focus op rationale misdrijfpleger!
• Politiek gemotiveerd (hervormen)!
”Realisme”: hard aanpakken (wantrouwen in strafrecht verdwijnt)!
Verschilpunten met klassieke school!
• Instrumentele visie i.p.v. rechtsbescherming!
• Harde aanpak i.p.v. streven naar humanisering en minst ingrijpende strafrechtelijke
interventie!
James Q. Wilson!
• Thinking about crime!
• Zoektocht naar dieperliggende oorzaken van criminaliteit is zinloos!
• ”Wicked people exist”!
• Strafrecht en onschadelijkmaking: onmogelijk maken misdrijven te plegen!
• Does prison work?!
• Amerikaans gevangenisexperiment!
• Zijn stelling: gevangenis werkt!
• Waarom: gevangenis schrikt af en maakt criminelen onschadelijk!
• Bewijs: 2 grafieken!
•
!
!
Bedenkingen!
• Correlatie is niet hetzelfde als oorzakelijk verband!
• Vergelijkend onderzoek toont aan dat de relatie tussen criminaliteit en opsluiting
complexer is!
• Wat met de verschillen binnen de VS? (beleidsverschillen tussen staten)!
• Gesimplificeerde manier om relatie tussen criminaliteit en opsluiting weer te
geven!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
8
De moderne aetiologische criminologie!
•
Gedetermineerd mensbeeld versus rationalistisch!
Inleiding: opstand tegen het rationele mensbeeld van de klassieke
criminologie!
•
•
•
•
•
•
!
Aetiologie: leer van de oorzaken!
Verschil tussen misdrijfplegers centraal gesteld!
• Verschilpunten worden geaccentueerd in populaire cultuur en ook in de wetenschap!
19de eeuw: ontzagwekkende groei van het aantal criminologische publicaties!
• Criminologie nam de vorm aan van een afzonderlijke wetenschappelijk discipline
(tijdschriften, verenigingen, congressen, leerstoelen aan universiteiten, …)!
de
2 helft 19de eeuw: positivistische revolutie, mens en wetenschap!
• Auguste Comte (1798-1857): positivisme!
• Charles Darwin (1809-1882): evolutietheorie!
• Link met Comte: atavisme: tekenen dat de persoonlijke ontwikkeling achterloopt t.a.v.
de algemene ontwikkeling van de menselijke soort!
Maatschappelijke context van (einde) 19de eeuw en kritiek op de klassieke school!
• Criminaliteitsstatistieken leggen regelmatigheden in criminaliteitspatronen bloot!
• Kritiek: effectief?!
• Sociale omgeving bepaalt ook de individuele ontplooiingskansen!
Enkele voorlopers!
• Giambattista della Porta: fysionomie (a.d.h.v. uiterlijk van de mens zijn persoonlijkheid
lezen)!
• Franz Josef Gall: frenologie (a.d.h.v. vorm herensen/hoofd/schedel eigenschappen
afleiden)!
Cesare Lombroso en de geboorte van de aetiologische criminologie!
•
•
•
Cesare Lombroso (1835-1909)!
• Grondlegger van Italiaanse school in criminologie!
• Formuleerde voor het eerst een paradigma dat zowel voor de verklaring als voor de
bestrijding van misdaad een leidraad bood (theorieën en onderzoeksmethoden hierin
geïntegreerd)!
• Ondanks naar huidige standaarden slecht onderzoek!
• Blijvende invloed over verschil!
• Methode van observeren = vergelijken! (Daardoor grondlegger)!
• O.a. onderzoek op soldaten (arts in het leger)!
• Geneesheer-psychiater!
• Belangrijkste werk: L’Uomo delinquente!
• Universiteit van Turijn: hoogleraar gerechtelijke psychiatrie, leerstoel in algemene
psychiatrie, hoogleraar criminele antropologie!
• Belang: benadering onderzoek en onderzoeksvragen!!
Lombroso’s bijdrage beschouwen als een nieuw paradigma!
• Heel wat aandacht voor criminaliteit en bestrijden misdaad (door heel Europa)!
• Grondbrekende ideeën (misdaadbestrijding) + eigen theorie!
• Omstreden paradigma!!
Het omstreden paradigma van de atavistische misdadiger!
• L’Uomo delinquente!
• 1876: eerste editie!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
9
Uiteindelijk 5 edities die steeds dikker werden (laatste editie: 1896 - 1897)!
1887: Vertaling in Frans en Duits zorgde voor wereldwijde verspreiding!
• Atavisme: kentekenen waaruit blijkt dat de persoonlijke ontwikkeling achterloopt t.a.v. de
menselijke soort !
• Frenologie (schedelmeting van misdadigers) + Darwin + statistisch onderzoek
(geïnspireerd op Adolphe Quetelet)!
Eerste deel boek: de embryologie (= studie van de vroege ontwikkeling van organismen) van de
misdadiger!
• Parallellen tussen misdaad mens en dieren/planten!
• Misdaad in plantenrijk: vleesetende plant!
• Vergelijken hand van aap en mens!
• Primitieve volkeren (hoe primitiever het volk, des te woester de misdaad / hetzelfde met
straf, wraak vervangen door repressie)!
• Gelaatsuitdrukkingen, vorm van gezicht, … (tekenen atavisme)!
• Invloed van Darwin: criminele mens is teruggeworpen in de tijd!
• (Kleine) kinderen: gedrag / emoties!
➡Bepaalde ideeën hiervan zijn van belang voor de politiek: bv fascisme!
Tweede deel: de anatomie en antropologie van de misdadiger: lichaamskenmerken relateren aan
criminaliteit!
• Onderzoek naar schedels!
• Biologische afwijkingen!
Derde deel: de biologie en psychologie van de misdadiger: afwijkingen bij criminelen
!
• Bv. tatoeages, gevoelens en passies, moraal, intelligentie, taal, literatuur, kunst, …!
• Lombroso ziet tatoeages als een uiting van gevoelens bij criminelen (reden van laten
tatoeëren is atavisme)!
Lombroso vs. zijn critici: Lombroso verweert zich op 2 manieren (oorspronkelijke ideeën
uitbreiden om te overtuigen van het belang van het paradigma)!
• Ontwikkeling algemene typologie van misdadigers (meer en meer verfijnde
subcategorieën)!
• Geboren misdadiger vergelijken met een epilepticus: doet dus zo zijn intrede in de
psychiatrische discussies (poging om paradigma te normaliseren binnen academische
kringen)!
• Analogie van geboren misdadiger met wilde aantonen!
• Paradigma verder uitwerken: toepassing van het paradigma op criminele vrouwen en
politieke misdadigers !
• Atavistische kenmerken bij vrouwen (mannelijkheid) !
• Verweer tegen kritiek dat vrouwen geen atavistische kenmerken zouden vertonen!
Lombroso over strafrecht(spleging) en misdaadbestrijding!
• Verregaande consequenties van zijn theorie: o.a. voor strafrecht!
• Idee: strafrecht als verdedigingsmechanisme tegen misdaad (sociaal verweer)!
• Zelfs preventief!!
• Individualisering van de straf: straf niet langer conform ernst van het misdrijf maar wel
conform het gevaar van de misdrijfpleger (ligt in de natuur van de misdrijfpleger dus hij is
er ook niet voor verantwoordelijk, dit betekent niet dat hij er niet voor vervolgd moet
worden!)!
• Onbeperkte duur van strafmaatregelen (men kan niet vooraf weten hoelang de
misdadiger een gevaar voor de samenleving zal zijn)!
• Lombroso zet zich ook in voor heel wat maatschappelijke punten (afschaffen jurysysteem,
rechten voor arbeiders, … / links gerichte voorstellen)!
• Introductie van de niet-vrijheidbenemende straffen!
•
•
•
•
•
•
•
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
10
Lombroso, Ferri en Garofalo: de Italiaanse school!
•
•
•
•
!
•
•
Positieve school in de criminologie: ging er vanuit dat enkel via empirisch onderzoek echt inzicht
kon worden verworven in het verschijnsel van de misdaad (antropologisch perspectief)!
Credo van de Italiaanse school: een goed begrip van de persoon van de misdadiger is
noodzakelijk voor een goed begrip van zijn misdaad!
Enrico Ferri (1856 - 1929): kritiek op vrije wil (vrije wil bestaat niet en dus ook de persoonlijke
verantwoordelijkheid voor misdaad niet)!
• Multiple factoren!
• Sociale (demografie, religie)!
• Fysisch (temperatuur, leeftijd)!
• Individueel!
➡ Andere factoren naast biologische van Lombroso!!
• Socialistische standpunten!
• Criminaliteitspreventie: sociale preventie!
• Strafrecht ter bescherming van maatschappij (overwegingen van gevaar: individuele
straf)!
!
• Met hulp van wetenschap verhoogde efficiëntie van de misdaadbestrijding (optimisme!)
Raffaele Garofalo (1851 - 1934)!
• Uitwerking van een eigen criminaliteitsdefinitie: Natuurlijk misdrijf!
• Natuurlijke misdrijven: schenden 2 basis menselijke sentimenten!
• Medelijden (geweld)!
• Eerlijkheid (diefstal, bedrog)!
• Classificatie van misdrijfplegers volgens deze 2 sentimenten!
• Ook sociaal verweer!
• Verweren van maatschappij tegen gevaar (gevaarlijkheid van dader als maatstaaf voor
de straf, niet ernst delict of verantwoordelijkheid dader)!
• Wetenschap: gevaar identificeren + oplossen!
!
• Geïnspireerd op Darwin: sentimenten in meer geciviliseerde samenleving
Lichaamstype en criminaliteit
!
• William Sheldon: onderzoek naar lichaamstypes!
• Lichaamstypen: ontleed aan menselijk embryo!
• Endomorf (endoderm: ingewanden, binnenkant)!
• Ronde dikke vrouwen, korte armen en benen, zachte huid: luxe, spanning,
affectie!
• Mesomorf (mesoderm: beenderen + spieren, overgang)!
• Atletisch gestalte: dominant, lawaai, avontuur, activiteit!
!
• Ectomorf (ectoderm: huid + zenuwstelsel, buitenkant)
• Mager, breekbaar, smal: privacy, introvert!
Lombroso en de kenmerken van de positivistische criminologie!
• Natuurwetenschappelijke methode!
• Zintuiglijke observatie!
• Waardevrije wetenschap!
• Hypothetisch-deductief!
• Voorkeur voor kwantitatieve data
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
11
!
Klassiek!
Positivisme
Studie-object
Misdrijf
Misdrijfpleger
Natuur misdrijfpleger
Normaal
Pathologisch
Reactie op misdaad
Proportionele straf
Behandeling (wanneer normaal:
onbepaald)
Kritiek op Lombroso en de vroeg-biologische theorieën!
•
•
•
•
Universele definitie van criminaliteit!
• Universele sentimenten!
• Geen oog voor processen van criminalisering!
Empirische steun: knoeiboel, zo veel informatie!
Problematische theorievorming: simplistisch en racistisch!
Verstrekkende beleidsimplicaties!
• Experimentele theorieën!
• Mogelijke band met politieke filosofie (inferieur vs. superieur)!
Belang van Lombroso
•
•
•
•
!
Centraal: wetenschappelijk onderzoek naar criminaliteit (onderscheid met klassieke
criminologie)!
➡ Belang van methode (resultaten fout)!
Multifactoriële verklaring: toevoegen andere verklaringen bij latere boeken (verschillende
facetten probleem)!
Onderzoeksmethodologie: observeren, documenteren, oog voor detail!
Referentiefiguur: wetenschap gaat vooruit door controverse (anderen stimuleren)!
Na lombroso!
•
•
•
•
Processen in het lichaam (vs uiterlijke kenmerken bij Lombroso)!
Meer gesofisticeerd: kennis is groter!
Minder deterministisch!
Terugkeer in hedendaagse periode!
• Hersenafwijkingen, (on)gevoeligheid voor stimuli, ADHD, …
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
12
Sociologische criminologie I (niet in les aanwezig)!
Inleiding!
•
!
Sociale omgeving staat centraal!
• Stadsbuurt, sociale structuur, subcultuur, sociale controle-instellingen, …!
• Vandaar sociologische criminologie!
De Chicago School en de sociaal-ecologische traditie!
•
Stad en criminaliteit!
• (Groot)stedelijke context!
• Focus op de buurt!
• Enkele voorlopers!
• Aandacht voor geografische verschillen in de aard/ernst van criminaliteit!
• Journalisten, schrijvers, … die gefascineerd raken door leven aan de onderkant van de
samenleving!
Chicago en de Chicago School!
•
•
Chicago begin 20ste eeuw!
• Explosieve stedelijke expansie!
• Immigratie!
• Criminaliteit en stedelijke problematiek!
Departement sociologie van de Universiteit van Chicago!
• Opgericht in 1892: oudste ter wereld!
• Robert E. Park en Ernest Burgess: ontwikkeling van een onderzoeksprogramma!
kwantitatieve, sociaal-ecologische benadering + kwalitatieve
• Combinatie
stadsantropologische benadering!
• Robert E. Park: stadsantropologische benadering!
• Ernest Burgess: sociaal-ecologische benadering!
• Ecologie: relatie tussen organismen en hun natuurlijke omgeving (term uit
biologie)!
• Sociale ecologie: toegepast op mensen en hun natuurlijke omgeving!
• Successie: de tendens van elke binnenste zone om zich uit te breiden tot de meer
naar buiten gelegen zone die daaraan grenst!
• Chicago ondergaat een proces van reorganisatie in een gecentraliseerd
gedecentraliseerd systeem van lokale gemeenschappen verenigd in sub-zakelijke
gebieden zichtbaar of onzichtbaar gedomineerd door het centrale zakencentrum
van de stad!
• Sociale desorganisatie als normaal beschouwd en de eerste voorwaarde voor
herorganisatie (immigranten dringen als een golf opeenvolgende zones binnen)!
• Mobiliteit: een verandering van beweging als antwoord op een nieuwe stimulus
of situatie (omvat verandering, nieuwe ervaring en stimulatie / hierdoor dus ook
criminaliteit!)!
• Eerste element: staat van verandering van de persoon!
• Tweede element: het aantal en soort contacten of stimulaties in de omgeving
van de persoon!
• Chicago als stedelijk laboratorium!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
13
•
•
•
Clifford Shaw en de toetsing van Burgess!
• Onderzoek naar jeugdcriminaliteit!
Clifford Shaw en Henry McKay, Juvenile delinquency and urban areas!
• Verderzetting van het onderzoek van Shaw!
• Drie onderzoeksvragen!
• In welke mate hangen (hoge) percentages verdachten en veroordeelden onder
jongeren samen met bepaalde sociaal-economische en culturele buurtkenmerken?!
• Rol van etnische afkomst?!
• Wanneer ontwikkelt criminaliteit zich tot een buurtkenmerk?!
Chicago Area Project (CAP)!
• Band tussen onderzoek en beleid!
• CAP ging van start in 1932, in 6 high delinquency areas!
• Doel: aanpak van sociale desoriëntatie!
Enkele kanttekeningen bij Chicago School!
•
•
•
•
!
A-politieke karakter van de sociaal-ecologische benadering!
Gebruik van officiële statistieken!
Begrip sociale desorganisatie is problematisch!
Geen echte school-vorming!
Robert Merton en de spanningsbenaderingen!
•
•
•
•
Denken in termen van evenwichtsverstoringen!
• Elementen van sociale en culturele structuur!
• Cultureel gedefinieerde doelen (ontwerpen voor samenleven in groep)!
• Nadruk op doel leidt tot bv. valsspelen om te winnen (emotionele respons
mogelijk: duidt aan dat deze emoties overtroffen worden door het succes-doel)!
• Nadruk op doel veroorzaakt een deïnstitutionalisering!
• Aanvaardbare methoden om deze doelen te bereiken (keuze van gepaste methodes is
beperkt door institutionele normen)!
➡ Er kan een onevenwicht tussen deze beiden bestaan wat leidt tot afwijkend gedrag!
• De distributie van statussen en rollen door competitie moet zo georganiseerd zijn dat
positieve impulsen voor conformiteit naartoe rollen en aanhankelijkheid aan
statusverplichtingen moeten worden voorzien voor elke positie!
Begrippen!
• Strain of spanning!
• Anomie!
Durkheim en anomie!
• Emile Durkheim (1858 - 1917)!
• Anomiebegrip: toestand van normeloosheid!
• Maar: zekere mate van criminaliteit is normaal en dus niet pathologisch!
Robert K. Merton!
• Kern: spanning of onevenwicht tussen doelen en middelen!
• Kritiek op gangbare visies op mens en sociale controle!
• Vijf aanpassingsstrategieën (slechts rol-aanpassingen, niet de personaliteit in het geheel)!
• + : aanvaarding!
• - : afwijzing!
• ± : afwijzen en vervangen van nieuwe doelen en standaarden!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
14
Culturele doelstellingen Geïnstitutionaliseerde
middelen
Conformiteit
+
+
Meeste mensen
Innovatie
+
-
Geïnstitutionaliseerde weg
verwerpen
Ritualisme
-
+
Doelstellingen ondergeschikt
aan regels
Teruggetrokkenheid
-
-
Onmogelijk doelen te halen
op effectieve en legitieme
wijze
Rebellie
±
±
Proberen een nieuwe sociale
orde te introduceren
•
•
•
•
•
Breed scala aan menselijk gedrag!
Microverklaring!
Sociale betekenis van armoede!
• Gevarieerde toegang tot de goedgekeurde kansen op legitieme, prestigieuze nastreven van
culturele doelen!
• Echte vooruitgang naar gewenste succes-symbolen via conventionele kanalen is, ondanks
de open-klassen ideologie, relatief zeldzaam en moeilijk voor deze beperkt door weinig
onderwijs en weinig economische middelen!
➡ Enige manier om cultureel succes te bereiken is dus door criminaliteit!
➡ Niet iedereen valt in criminaliteit wanneer in armoede: samenloop met verschil tussen
theoretische mogelijkheden en praktische (in de praktijk wel klassenverschil!)!
Een subculturele herwerking van Merton: Albert K. Cohen!
• Statusfrustratie!
• Drie types reacties!
• College boys!
• Corner boys!
• Delinquent boys!
Een subculturele herwerking van Merton: Richard Cloward en Lloyd Ohlin!
• Rol van illegitieme gelegenheidsstructuur!
• Drie types delinquente subculturen!
• Criminele subcultuur!
• Conflict subcultuur!
• Subcultuur van de dubble falers!
Enkele kanttekeningen bij Merton!
•
•
•
•
!
!
Helderheid begrippen!
Algemene toepasbaarheid!
Volledigheid van verklaring!
Empirische onderbouwing!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
15
Sociologische criminologie II (niet in les aanwezig)!
Inleiding: sociale reactiebenaderingen!
•
•
•
•
!
Reactie staat centraal!
Complexiteit en casualiteitsvraagstuk!
• Reactie die zelf criminogeen kan zijn t.g.v. impact van stigmatiserende stempel!
Sociale controle-instellingen komen in het vizier!
Context!
• Maatschappelijke context: kritische jaren 60 en 70!
• Intellectuele context: invloed van het symbolisch interactionisme!
• George Herbert Mead (1863 - 1931)!
• Handelingen krijgen betekenis in interactie tussen mensen!
• Rol van identiteit!
• Criminaliteit in licht van processen van benoemen en beoordelen van gedrag!
Howard Becker: grondlegger van het labeling-perspectief!
•
Howard Becker (1928 - …)!
• Socioloog en jazz-muzikant!
Een vroege studie: hoe word je marihuana-gebruiker?!
•
•
•
•
Becker zet zich af tegen de op dat moment heersende onderzoeksaanpak!
Stelt een andere benadering voor die vanuit een andere premisse vertrekt!
Onderzoek: 50 interviews in de jazz-muziekscene!
Hoe kunnen mensen genieten van het gebruik van marihuana!
• Leren om marihuana te roken op zo’n manier dat het reële effecten produceert (techniek)!
• Leren om de effecten te herkennen en deze te verbinden met het druggebruik!
• Leren om te genieten van de ervaring!
Het boek Outsiders!
•
•
•
Boek uit 1963 dat een enorme invloed zou uitoefenen op de naoorlogse criminologiebeoefening!
Verschuiving aandacht naar reactie!
Buitenstaanders!
• Betekenissen!
• Betekenis 1: vanuit perspectief van de groep die etiketteert (diegene die regel
overtreedt is de outsider)!
• Betekenis 2: vanuit perspectief van de persoon die etiket krijgt (rechters zijn outsiders)!
• Op zoek naar een definitie van deviant (gangbare theorieën):!
• Statistisch: alles wat te veel afwijkt van het gemiddelde is afwijkend (te veel
vereenvoudigd)!
• Pathologisch: aanwezigheid van een ziekte (wanneer iets niet efficiënt werkt, is het
ziek)!
• Functionalistisch: wat functioneel is en wat disfunctioneel voor een samenleving is
vaak een politieke vraag!
• Relativistisch: mislukking om groepsregels te gehoorzamen (niet duidelijk welke regel
als maatstaaf te nemen, immers meerdere groepen)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
16
•
•
!
Deviantie en de reacties van anderen!
• Wordt gecreëerd door de samenleving!
• Sociale groepen creëren deviantie door regels te maken op welke de inbreuk deviantie
uitmaakt en door deze regels toe te passen op specifieke personen en hen als
buitenstaanders te labelen!
• Deviantie is dan een gevolg van de toepassing door anderen van regels en sancties
tegenover een overtreder!
• Dus geen homogene categorie!
• Sommige mensen zijn als afwijkend gelabeld terwijl ze geen regel hebben gebroken,
vele overtreders ontsnappen ook en worden dus niet gelabeld!
• Moment in de tijd!
• Variatie in de reactie op het deviant gedrag in de tijd (ene moment zwaar bestraft
en andere juist niet)!
• Persoon die de daad stelt en de persoon/groep die zich nadelig behandeld voelt
(regels worden meer toegepaste op sommige personen dan op andere)!
• Sommige regels worden alleen toegepast wanneer ze in bepaalde gevolgen resulteren!
➡ Deviantie als product van een transactie die plaatsvindt tussen een sociale groep en
iemand die door die groep wordt gezien als een overtreder!
• Of een gedraging deviant is hangt er dus vanaf hoe anderen er op reageren!
• Deviantie ligt dus niet alleen in een gedraging!!
Wie maakt de regels?!
• Cf. tweede betekenis van buitenstaander!
• Regels zijn creaties van specifieke sociale groepen!
• Verschillende groepen hebben vaak verschillende regels!
• Een persoon kan het gevoel hebben dat hij wordt beoordeeld op basis van regels
waarop hij geen invloed heeft en die hij niet accepteert, regels aan hem opgelegd door
buitenstaanders!
• Vraagstuk van politieke en economische macht!
• In feite worden regels altijd geforceerd aan anderen (bv. ouderen maken regels voor
jongeren)!
• Verschillen in de mogelijkheden regels te maken en hen toe te passen op andere
mensen zijn machtsverschillen!
• De sterkste groep maakt de regels!
Enkele gerelateerde ontwikkelingen!
Degradatie, stigma en secundaire deviantie!
•
•
•
Harold Garfinkel: strafproces als degradatieceremonie!
Erving Goffman!
• Stigma!
• Mortificatie van het zelf!
Edwin Lemert!
• Primaire deviantie: gedrag dat, ookal is het problematisch voor het individu, geen
symbolische reorganisatie produceert op het niveau van het zelfbeeld!
• Secundaire deviantie: komt voor wanneer het individu zijn deviantie gebruik, of een rol
gebaseerd op die deviantie, als verdediging aanval of aanpassing aan de problemen
gecreëerd door de maatschappelijke reactie ertegen!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
17
➡
Wordt dus gezien als effectieve oorzaak van deviantie (wordt de basis voor het
toekennen van een sociale status)!
Morele verontwaardiging en morele kruisvaarders!
•
•
•
•
•
Criminaliteit als sociale constructie!
De rol van de media bij deviance amplification (Wilkins)!
• Sneeuwbaleffect: door stereotypering wordt de groep afgezonderd van de samenleving, ze
gaan zichzelf dan ook beschouwen als afwijkend en gaan zich hergroeperen met andere
afwijkende groepen wat leidt tot meer deviantie!
• Dit stelt de deviante groep weer verder open voor verdere vervolging en alles start
opnieuw!
➡ Deviantie is circulair en versterkend!
De rol van morele kruisvaarders!
Stanley Cohen en morele paniek!
• Stanley Cohen (1942 - 2013)!
• Auteur van Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers!
• Zie filmpje!
• Elementen van morele paniek!
• Bezorgdheid!
• Vijandigheid!
• Consensus!
• Disproportionaliteit!
• Volatiliteit!
• DVD: Stanley Cohen over zijn boek!
• Boek volgt uit doctoraat (1967 - 1969)!
• Focus: een overreactie op strubbelingen/conflicten begin jaren zestig tussen 2
jongerengroepen (mods en rockers)!
• Actoren: massamedia, morele ondernemers, publiek, …!
• Mods en Rockers die een bedreiging vormen: ze worden Folk Devils!
• Cohen praat over de context, inhoud, theoretische inspiratie en methodologische
kwesties van de studie!
Deviantie en morele paniek!
• Morele paniek: een conditie, episode, persoon of groep of personen die worden
gedefinieerd als een bedreiging tot maatschappelijke normen en waarden, diens aard
wordt gepresenteerd in een gestileerde en stereotiepe manier door de massa-media!
• Folk Devils: zichtbare herinneringen aan wat we niet moeten zijn!
• Deviantie en de massa-media!
• Media hebben lang geopereerd als agenten van morele verontwaardiging in hun eigen
recht!
• Media kan een diffuus gevoel van angst achterlaten over een situatie!
• Belangrijkste bron van informatie over het normatieve kader van een samenleving!
• Groepsgedrag!
• Structurele bevordering (als legitimatie)!
• Structurele druk (economische achteruitgang, immigratie, …)!
• Groei en verspreiding van een veralgemeniseerd geloof (maakt het zinvol)!
• Aanzettende factoren (bevestigen een gegeneraliseerd geloof)!
• Mobilisatie van de deelnemer tot actie!
• Operatie van sociale controle (tegenreacties van de samenleving)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
18
•
Analogie met reactie op rampen (verschil: geen grote uniformiteit bij deviantie)!
• Waarschuwing (gevaar kan zich voordoen, perceptie van verandering)!
• Dreiging (communicatie van anderen of tekens van het gevaar)!
• Impact (ramp slaagt toe, desorganisatie)!
• Inventariseren (kijken wat er is gebeurd en hoe het met zichzelf staat)!
• Redding (elkaar helpen, alsook externe help van centrale organisatie)!
• Oplossing (overkoepelend systeem neemt zaken over die het noodsysteem niet
aankan)!
• Herstel (ofwel terug naar voorheen ofwel aanpassing van samenleving)!
Abolitionisme!
•
•
•
!
Louk Hulsman (1923 - 2009)!
• Hoogleraar strafrecht en criminologie!
• Afscheid van het strafrecht (1986)!
• Boegbeeld van het abolitionisme in jaren ’70 en ’80!
Abolitionisme en inspiratie uit sociale reactiebenaderingen!
• Selectiviteit van de strafrechtpleging!
• Voorstander andere aanpak, gericht op conflictoplossing en herstel!
• Pleidooi voor ander taalgebruik!
Andere beleidsimplicaties!
• Abolitionisme is ingrijpend voor beleid, maar ook andere, minder verregaande
beleidssuggesties uit de sociale reactiebenaderingen!
• Decriminalisering (bv. slachtofferloze delicten zoals gebruik van softdrugs, abortus,
pornografie, …)!
• Diversie (afwenden, bv. via de weg van het OM, autonome afhandeling door politie, …)!
• Alternatieve sancties!
ontwikkelingen (dader-slachtofferbemiddeling, herstelgericht
• Herstelrechtelijke
groepsoverleg, …)!
Enkele kanttekeningen!
•
•
•
•
•
•
!
Relativistische benadering van criminaliteit!
Mensen als passieve underdogs!
Stoppen met criminaliteit: waarom?!
Wat met de primaire deviantie?!
Weinig aandacht voor de ruimere socio-economische
(aangrijpingspunt kritische criminologie)!
(Sociale reactie schuift naar voor (van actie naar reactie))!
context
en
machtsaspecten
Kritische criminologie!
•
•
•
Bepaalde groepen zijn meer vatbaar voor criminaliseringsproces!
Conflictmodel!!
Kritische criminologie groepeert diverse benaderingen met als gemeenschappelijke kenmerken:!
• Macro-sociologische verklaring van criminaliteit: tegen individualisering: structuren in
samenleving die criminaliteit produceren!
• Aandacht voor crimes of the powerfull (witteboordencriminaliteit, milieuverontreiniging, …):
criminaliteit gepleegd door machtige groepen in samenleving!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
19
Een tegencriminologie die kritisch staat t.a.v. beleidsgerichte criminologie: groot deel
criminologie ondersteunt en legitimeert beleid: zich hiertegen afzetten!
Invloed van (neo-)marxistische maatschappijanalyse!
• Karl Marx (1818 - 1883): geïnspireerd door marxisme!
• De rol van productierelaties: bezittende klasse vs. werkende klasse (productiemiddelen vs.
arbeid verkopen)!
• Recht als bovenbouwfenomeen: gedetermineerd door onderbouw (economie)!
• Wetten en belangen van de heersende klassen: strafrecht als instrument van de heersende
klasse!
•
•
Grondlegger: Willem Adriaan Bonger (1876 - 1940)!
•
•
•
•
Criminalité et conditions économiques (1905)!
Geloof en misdaad (1913)!
• Ontkrachten stelling ontkerkelijking leidt tot criminaliteit!
• Zijn stelling: vooral socio-economische achtergrond!
1922: benoeming tot gewoon hoogleraar sociologie en criminologie aan de universiteit van
Amsterdam!
Mei 1940: Bonger pleegt zelfmoord n.a.v. inval Duitse leger in Nederland!
De nieuwe criminologie!
•
•
•
•
The new criminology (1973)!
• 3 auteurs: ambitieus project!
• Veel invloed gehad!
Link tussen labelling-theorie en marxisme!
Sociale theorie: maatschappijvisie + sociale theorie!
Aangevallen van binnenuit: auteur verandert naar links-realisme!
Het links-realisme!
•
Context: GB in de jaren ’80!
• Sociaal-politiek klimaat: nieuwe politieke
wind!
• Stijgende criminaliteit!
Zelf-kritiek op de nieuwe criminologie!
Gevolgen van criminaliteit ernstig nemen:
REALISME (impact)!
Analyse: criminaliteitsvierkant!
•
http://www.historylearningsite.co.uk/left_realism_crime.htm
•
•
•
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
20
Criminografie!
•
Criminografie is sterk verbonden met definities!
Ontstaan van de officiële statistiek!
•
•
•
!
16de - 17de eeuw:!
• Scienza statistica (1587)!
• Afzonderlijke wetenschappelijke discipline aan de universiteit van Helmstedt (1660)!
• Bevolkingsstatistiek: kwantitatieve statistiek (Engelse empirisme als voedingsbodem)!
• Demografische gegevens: meten kenmerken van bevolking (bv. geboorte en sterfte)!
• Ook reeds informatie over inbreuken op wetten en over daders!
• Allerhande pleidooien voor statistieke over criminaliteit!
➡ Verzamelen gegevens in functie van de staat!
18de eeuw:!
• Eerste statistieken over misdaad verschijnen, maar de echte regelmatige gepubliceerde
criminaliteitsstatistiek zou pas begin 19de eeuw beschikbaar worden!
de
19 eeuw: sociale statistiek (hieronder valt morele statistiek)!
Morele statistiek: begin van de wetenschappelijke criminaliteitsmeting!
•
•
•
•
•
Periode 1825 - 1827: eerste aflevering van een systematische reeks gerechtelijke statistieken
verschijnt in Frankrijk (belangrijke impuls voor de studie van de criminaliteit)!
Het nut van dergelijke cijfers voor beleid!
• Interveniëren in samenleving: instrument!
Bloei van dergelijke statistiek o.i.v. gewijzigde visie op de staat (rol in sociaal beleid)!
• Gerechtelijke statistieken werden geacht een wezenlijk moreel verschijnsel te registreren
(sociaal probleem dat politieke actie vergde)!
• Statistiek was de uitdrukking van het economische en moreel management!
• Opvatting dat criminaliteit een objectief sociaal fenomeen is dat geldig kan gemeten
worden en oorzakelijk verklaard!
André-Michel Guerry (1802 - 1866)!
• Franse jurist!
• Essai sur la statistique morale de la France (1833)!
• Guerry deelt Frankrijk in vijf regio’s en stelt opmerkelijke regelmaat vast in de cijfers!
• Geconcentreerde criminaliteit: verbinden met andere kenmerken in samenleving
(demografisch, …)!
• Volgens hem niet toevallig: wetmatigheden in crimineel gedrag!
Adolphe Quetelet (1796 - 1874)!
• Belgische wiskundige en astronoom!
• Sociale fysica!
• Begrip Penchant au crime!
• Geneigdheid tot criminaliteit: statistische waarschijnlijkheid (niet individu, statistisch
gemiddelde) -> gemiddelde mens!
• Sociologisch positivisme in de criminologie!
• Deterministische visie: criminaliteit is eigen aan elke samenleving en moet in relatie
tot de sociale structuur worden bestudeerd (wel nog eigen wil maar alle individuele
verschillen neutraliseren elkaar op maatschappelijk niveau)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
21
Het is de samenleving zelf die crimineel gedrag voortbrengt en de wetgever moet
pogen de oorzaken hiervan weg te nemen!
• Baseert zich op gerechtelijke statistieken: oorspronkelijk enkel vonnissen en later ook
geregistreerde misdrijven bij de parketten!
• Belangrijk: aanname van vaste verhoudingen tussen werkelijke en geregistreerde
misdaad!!
• Idee van vaste verhoudingen: feiten met dezelfde mate van exactheid registreren, geen
wijzigende wetten, … (achilleshiel van theorie)!
Guerry en Quetelet worden beschouwd als de grondleggers van de wetenschappelijke,
criminologische statistiek en als de centrale figuren in de ontwikkeling van de morele statistiek!
Aantal paradoxen en condities in de ontwikkeling van het gebruik van de statistiek (1991:
Hacking)!
• Door kwantificering sociale wereld neemt kennis toe maar leidt ook tot bedreiging van de
tot dan bestaande zekerheden (bv. begrip determinisme constant herzien)!
• Druk op gangbare ideeën hangt samen met de interne (intellectuele) en externe (materiële)
geschiedenis van statistieken!
• Staatsbureaucratie wordt een bureaucratie van statistieken!
•
➡
•
Van gerechtelijke statistiek naar politiestatistiek!
•
•
•
Voorheen: vaststellen criminaliteit enkel door rechter!
• Wachten tot vonnis!
• Wantrouwen t.o.v. politie-actoren (objectieve aard wordt vastgesteld door rechtbank)!
19de eeuw: regelmatige criminaliteitsstatistiek, gebaseerd op door de rechtbank uitgesproken
vonnissen!
Tot einde WO I: ongebruikelijk om zich te baseren op politiecijfers!
• Waarom: overwicht van de legalistische definitie van criminaliteit (rechter oordeelt of
Strafwet wel of niet van toepassing is)!
Strijd tussen legalisten en realisten!
•
•
Legalisten!
• Gerechtelijke statistieken!
• Enkel strafrechter is bevoegd om vast te stellen of er al dan niet een misdrijf werd gepleegd!
Realisten!
• Politiestatistieken!
• Heel wat handelingen die door de rechter waarschijnlijk tot criminaliteit zouden worden
benoemd indien hij ze onder ogen zou krijgen, bereiken de rechter nooit!
• Rechter is de laatste stap dus heel wat gefilterd!
• Sellin: hoe verder in de procedure, hoe slechter criminaliteit dient als indicator van
criminaliteit!
• Politie zit er dichter op!
• Gevangenisstatistieken!
Autonome definitie van criminaliteit!
•
Criminaliteitsstatistiek = officiële statistiek (opgesteld in opdracht van de overheid en gericht op
de beantwoording van beleidsvragen)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
22
Criminologie heeft daardoor geen vat op de dataverzameling!
Behoefte om data te verzamelen: directe band!
• Criminologie afhankelijk van dataverzameling!
In de jaren ’20 en ’30!
• Diverse pleidooien voor meer controle over criminaliteitsinformatie en over de definities
van criminaliteit!
• Wantrouwen t.o.v. overheidsapparaat!
• Sutherland: witteboordencriminaliteit weinig in statistieken (gegevens die door
criminologen zelfstandig waren vergaard over misdrijven konden waardevoller zijn
dan politiecijfers)!
Sutherland en Sellin: herdefiniëring van criminaliteit moest de met juridische definities en
politieprocedures verbonden begrenzingen overschrijden!
• Tendens criminaliteit te relateren aan depriverende sociale omstandigheden en om de
banden tussen maatschappelijk onrecht en criminaliteit aan te tonen!
• Kritiek Tappan: bredere definities van sociaal schadelijk gedrag blijven aan waardeoordelen onderhevig (grotere vaagheid is geen alternatief voor wettelijke definities)!
•
•
•
•
Doe het zelf!
•
•
Self-report studies!
• Bevraging van (potentiële) delinquenten (respondenten)!
• Veel meer rapportage + ruimer verspreid (alle klassen)!
• Leidde tot een herziening van fundamentele criminologische stellingen: bv. criminaliteit
blijkt in alle klassen voor te komen, pathologie en sociale disorganisatie moesten grondig
worden herdacht, onderzoek in labelingsprocessen kreeg een sterke impuls!
Victim surveys!
• Bevraging van (potentiële) slachtoffers!
• Oorspronkelijk meetinstrument (omvang criminaliteit)!
• Nieuwe informatie: gevolgen van criminaliteit!
• Lang geduurd voor er aandacht kwam voor slachtoffers!
De institutionalisten!
•
•
•
•
•
•
•
Geen objectieve criminele werkelijkheid die gaandeweg steeds beter statistisch kan worden
gemeten!
• Realisten en legalisten zeggen dat die er wel is!
Beklemtonen dat criminaliteit maar een geldige betekenis kan hebben in termen van
georganiseerde legitieme sociale reactie op strafbaar gedrag!
Zetten zich af tegen positivistisch denkkader!
• Statistiek is een sociale constructie: niet weergave maar product!
• Rol van interactieprocessen en besluitvorming!
Richt zich tegen sociale controle instellingen!
Invloed van labeling-perspectief!
Bestuderen van processen is interessant: criminaliteitscijfers en hun productie krijgen een
zelfstandig belang!
• Elke beslissing leidt tot uitval!
Statistieken zijn voor hen activiteitsstatistieken!
• Nieuwe criminografie moet gaan over alle fasen van het strafrechtelijke productieproces,
verhouding geregistreerde en niet-geregistreerde misdaad, …!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
23
•
!
Kritieken:!
• Enkel voor slachtofferloze criminaliteit!
• Gevaar voor extreem relativisme en te sterke gebondenheid aan de dynamiek van de
interactie tussen individuen in bijzondere omstandigheden (agenten oordelen niet volledig
zelfstandig!)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
24
Victimologie (niet aanwezig in les)!
Slachtofferschap en etiologische criminologie!
•
•
Tot begin jaren ’60: criminologische vraagstelling blijft hoofdzakelijk beperkt tot zoektocht naar
oorzaken van crimineel gedrag!
Slachtoffer is lange tijd grote afwezige in criminologische theorievorming en beleid!
De victimologische pioniers en de uitwerking van slachtoffertypologieën!
•
•
•
•
Vanaf jaren ’40: eerste voorzichtige stappen richting aandacht voor slachtoffers!
Vanuit een etiologisch perspectief: relatie tussen slachtoffer en dader wordt in aanmerking
genomen bij de verklaring van crimineel gedrag (exclusief georiënteerd op het verwerven van
inzicht in het handelen van de dader)!
• Extra impuls aan etiologisch perspectief!!
H Von Hentig!
• Remarks on the interaction of perpetrator and victim (1940): slachtoffer als dynamische in de
interactie met de dader betrokken partij (slachtoffer potentieel ontstaan en de uitvoering
van het delict mee bepalen)!
• The criminal and his victim (1948): uitwerking van victimogenetische typologie van
slachtoffers (gradueel onderscheid maken tussen weerstandbiedende en coöperatieve
slachtoffers)!
B. Mendelsohn!
• New bio-psychological horizons: victimology (1946)!
• Victimologie als een zelfstandige discipline: analyseren hoe het slachtoffer bijdraagt tot het
totstandkomen van zijn eigen slachtofferschap!
• Typologie a.d.h.v. inbreng en graad van verantwoordelijkheid van het slachtoffer!
De overlappende dader- en slachtofferrol!
•
•
H. Ellenberger!
• Criminogenese vs. victimogenese (nadruk leggen op het sociaal-psychologisch proces dat
leidt tot slachtofferschap)!
• Dader- en slachtofferrol die vaak alterneren in levensloop van individu!
Overlap tussen dader- en slachtofferrol die in verder criminologisch onderzoek werd bevestigd!
• Scherpe aflijning tussen daders en slachtoffers wordt daardoor voor heel wat delicten
onmogelijk!
Victim precipitation!
•
•
!
E. Wolfgang: Patterns of criminal homicide (1958)!
• Empirisch onderzoek van 588 gevallen van moord en doodslag!
• In 26% van de gevallen speelt slachtoffer zelf actief een rol bij totstandkomen van
levensdelict!
Wolfgang introduceert hiertoe het begrip victim precipitation!
• Discussie over rol van slachtoffer objectiveren, onttrekken aan de moraliserende/juridische
discussie over fout/strafrechtelijke verantwoordelijkheid!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
25
➡
!
Bovenstaande aanzetten (jaren ’40 en ’50) gekaderd binnen etiologisch
positivistisch denken!
• Overstijgen niet het gangbare perspectief op determinanten van criminaliteit!
Van crimino- naar victimografie!
•
•
•
•
!
Opmars van statistieken in 19de eeuw en aandacht voor processen van criminalisering vanaf
jaren ’60 vorige eeuw!
De aandacht voor het dark number!
• Studie van de verborgen criminaliteit: betreft de zo exact mogelijke meting van feiten die
kunnen omschreven worden als een delict, alhoewel ze niet werden ontdekt, aangegeven,
opgespoord, vervolgd of veroordeeld!
• Cf. college criminografie: doe het zelf: self-report methode!
Het succes van de slachtofferenquêtes!
• Grootschalige slachtofferenquêtes in diverse landen (VS: eerste slachtofferenquête in 1967)!
• Betekenis voor victimologie: overstijgen van louter beter meten van criminaliteit:
informatie verzamelen over het slachtoffer zelf en zijn ervaringen en houdingen!
• Nut vooral beperkt tot een betere kennis van de frequent voorkomende
vermogenscriminaliteit en het geweld in de sfeer van straatcriminaliteit!
• Betekenis voor de algemene criminologie!
• Criminaliteit als alomtegenwoordig fenomeen (alle sociale lagen van de samenleving)!
• Selectieve mechanismen in de maatschappelijke reactie erop!
Enkele bevindingen uit de internationale slachtofferenquêtes!
• Victimiseringsrisico!
• Aangiftebereidheid en tevredenheid!
• Angst voor criminaliteit!
Victimologie en feminisme!
•
•
•
Feminisme: belangrijke invloed, maar steeds op gespannen voet met de victimologie!
De reactie tegen de etiologische victimologie!
• M. Amir!
• Patterns in forcible rape (1971)!
• Toepassing van Wolfgangs begrip victim precipitation op de studie van verkrachting
(gebrekkige definiëring werd bestreden)!
• Lokt harde en scherpe reacties uit bij feministen (vrouw zou verkrachting uitgelokt
hebben volgens theorie)!
• De victimologie als the art of blaming the victim!
• Gedragsanalyse en schuldbeoordeling worden door elkaar gehaald bij begrip victim
precipitation (niet omdat slachtoffer een rol speelt, dat deze ook schuldig is)!
• Feministen doen zelf onderzoek naar allerlei vormen van victimisering!
• Vrouw als cultureel gelegitimeerd slachtoffer in een patriarchale samenleving!
De victimagogie!
• Naast het feministisch geïnspireerde onderzoek naar victimisering, nog een tweede
belangrijke invloed: de actie!
• Feminisme is een movement!
• Vrouwen-actiegroepen in West-Europa die initiatieven ontwikkelen voor slachtoffers
van verkrachting, mishandeling, …!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
26
Conflictmodel: harde opstelling, subsidiëring wordt afgewezen, mannen werden in
hun werking buitengesloten!
• Ideologische moment dat vaak belangrijker is dan het aspect studie of hulpverlening!
Initiatieven van vrouwenbeweging die officiële slachtofferhulp in de tijd vooraf gingen!
MAAR: door om ideologische redenen afstand te bewaren t.a.v. de algemene
slachtofferzorg, hebben ze niet de steun verkregen die ze verdienden (ook praktische
kennis onvoldoende als uitgangspunt voor nieuwe initiatieven aangewend en
gevaloriseerd)!
•
•
•
!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
27
Penologie!
Inleiding!
•
•
•
•
!
De leer van het straffen!
Straffen is een alledaagse praktijk!
• Iedereen wordt er bijna dagelijks met geconfronteerd!
• Principes uit criminologie zitten ook ingebed in dagdagelijkse praktijken!
Overheidsreactie die ingrijpt op een misdrijf, waarbij het de bedoeling is, door het toevoegen
van leed, iemand terecht te wijzen!
3 kernvragen in penologie: doelen, effecten en toepassing van straffen?!
Over de samenhang tussen visies op criminaliteit en vormgeving van de straf!
Het retributief-repressief model!
•
•
•
•
•
•
•
Model ontstaan als reactie tegen rechtsonzekerheid van het Ancient Regime (einde 18de eeuw)!
• Verbonden met klassieke criminologie (ook tegen willekeur)!
Belang van principes van:!
• Legaliteit: criminaliteit en straffen moeten gedefinieerd worden in strafwet!
• Proportionaliteit: maat en vorm van straf moet proportioneel zijn t.a.v. misdrijf!
• Gelijkheid: gelijke zaken dienen op gelijke wijze behandeld te worden!
Burgers als vrij en verantwoordelijk!
Een uniforme reactie op criminaliteit!
• Reactie op eenzelfde misdrijf is voor iedereen hetzelfde!
• Er wordt geen rekening gehouden met de achtergrond van de dader (daad-strafrecht!)!
Doelstellingen: individuele en algemene preventie!
➡ Afschrikwekkend effect!!
➡ Gestrafte persoon zal 2x nadenken vooraleer hij de wet nogmaals overtreedt!
Delict staat centraal: daad-strafrecht!
Nog steeds ruggengraat van Belgisch systeem!
Het rehabilitatief model!
•
•
•
•
•
Model ontstaan onder invloed van opmars gedragswetenschappen (einde 19de eeuw)!
• Aetiologische criminologie!
Persoon van de delinquent staat centraal (Lombroso, Ferri, Garofalo, …)!
Mensbeeld: niet langer de rationele, vrij handelende mens: deterministisch denken wint terrein!
Een gedifferentieerde reactie op criminaliteit!
• Sociaal verweer: beschermingsgedachte (hard optreden tegen gevaarlijk/onverbeterlijk,
minder gevaarlijken worden anders behandeld)!
Toepassing in België (kleine correcties voor specifieke groepen)!
• Wet op de voorwaardelijke invrijheidstelling: geïnspireerd door individualisering !
• Mensen beoordelen op geschiktheid terugkeer naar samenleving!
• Persoon van delinquent staat centraal!
• Wet op de kinderbescherming!
• Minderjarigen: minder volgroeid intellectueel, sociaal, inschatting dus ook anders
behandelen!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
28
Wet op sociaal verweer: internering!
• Geïnterneerde wordt geacht ziek te zijn en kan dus niet gestraft worden zoals een
persoon die over een vrije keuze beschikt!
Na WO II: verdere ontwikkeling (vooral theoretisch)!
• Nieuw sociaal verweer: verdere differentiatie van rehabilitatieve maatregelen!
• België: invoeren opschorting, uitstel en probatie!
Vanaf jaren ’70 komt het rehabilitatieve denkmodel onder vuur te liggen!
• Kritiek: rechtszekerheid (kritiek door ideeën van eerste model)!
• Verschillende behandeling voor dezelfde middelen!
• Voortgang in het systeem wordt afhankelijk gemaakt van verbetering (indeterminate
sentencing: onbepaalde straf)!
• Marginale toepassing in de praktijk!
• Model blijkt intrinsiek verbonden met het retributief-repressieve model!
• Mislukt: stok achter de deur is model 1 (vrijheidsstraf wordt terug geactiveerd)!
•
•
•
Het reparatief-herstelgericht model!
•
•
•
•
•
!
Model ontstaan tegen achtergrond van groeiende slachtofferbetrokkenheid (vanaf jaren ’60 en
’70)!
• Slachtofferenquêtes!
• Kennis van impact criminaliteit wordt meer en meer bekend!
Herstel van de schade, probleemaanpak en -oplossing van intermenselijke conflicten!
• Link met sociale reacties (abolitionisme)!
Experiment Leuven, begin jaren ’90: dader-slachtofferbemiddeling bij ernstige
geweldsdelinquentie!
• Sequentie van naming, blaming en claiming!
• Naming: benoemen van rol van partijen, benoemen van situatie!
• Blaming: wederzijds bevragen, confronteren!
• Claiming: overeenkomst bereikt (acties tot herstel schade)!
• Direct of indirect bemiddelen!
Invloed in Belgie!
• Wet fonds voor slachtoffers van opzettelijke geweldsdelicten!
• Wet op minnelijke schikking en bemiddeling in strafzaken!
• Wet op herstelbemiddeling (experiment Leuven)!
• Kan in alle fasen van strafproces!
Experimenten met herstelgerichte detentie (sinds eind jaren ’90)!
• Bv. cursus slachtoffer in beeld: in kleine groepen gedetineerden hen inzicht doen
verwerven in wat het betekent slachtoffer te zijn (impact, gevolgen, …)!
Straf(uitvoering) in crisistijd!
•
•
!
Reportage panorama: Prison complet (Vorst)!
• Overbevolkingsproblematiek!
Actualiteitsdebat: niet besproken!
De crisis nader bekeken: cijfers over bestraffing in België!
•
•
Recente strafontwikkelingen in kaart gebracht a.d.h.v. cijfergegevens (cf. tekst)!
De Belgische gevangenispopulatie in Europees perspectief!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
29
Europa als landen uit de Raad van Europa!
Europees gemiddelde 147/100.000 inwoners (Rusland ruim 600) = detentiegraad (België
ongeveer gemiddeld)!
• Evolutie 2000-2006: geen universele ontwikkeling (grote stijging in België)!
➡ Geen uniforme beweging binnen Europa betreffende evolutie en detentiegraad!
Ontwikkeling van de globale Belgische gevangenisbevolking over langere termijn!
• Vanaf 1980 belangrijke stijging gevangenispopulatie!
• 1990: kleine terugval door nieuwe wet op de voorlopige hechtenis!
• 2 elementen bepalen aantal opgesloten mensen: instroom en detentieduur!
• Verdubbeling van de detentieduur (figuur 4)!
• Achter de naakte cijfers liggen allerhande processen die ook bekeken moeten worden!
De evolutie van de gevangenisbevolking meer in detail bekeken!
• 1980 - 2005: definitief veroordeelden verdubbeld!
• 1980 - 2005: beklaagden gestegen!
• Nu al meer dan 1600 onder elektronisch toezicht: zeer grote stijging!
• Geïnterneerden in detentie (opgesloten in gevangenis): stijgt geleidelijk (> 1000)!
De evolutie van de gevangenispopulatie definitief veroordeelden!
• Straf tot 1j of minder wordt een steeds kleiner deel van gevangenispopulatie (beleid: korte
straffen worden niet uitgevoerd! Eigenlijk niet wettelijk!)!
• Straffen 2 tot 3j: aanvankelijk stijgen, daarna dalen (voorlopige invrijheidstelling na 1/3
straf)!
• Stijgen lang en middellang gestraften: straffen >5j zijn verzesvoudigd!!
• Strafeinde: vroeger 70% gedetineerden naar uiteindelijk 6,1% (= volledig uitzitten straf)!
• Voorlopige invrijheidstelling: meer dan 70% nu!!
• Figuur 9: knik in grafiek: voorlopige invrijheidstelling uitbreiden en versoepelen
(wisselwerking tussen verschillende vormen van vervroegde invrijheidstelling)!
• Toekenningsgraad neemt steeds toe (verschillen tussen commissies!)!
➡ Ingegeven door overbevolking (sneller uit gevangenispopulatie)!
De toepassing van de alternatieven en hun invloed op de evolutie van de gevangenisbevolking!
• Vrijheid onder voorwaarden (ingevoerd begin jaren ’90): stijgend, tegelijkertijd stijging
populatie!
• Werkstraf: aanvankelijk zeer beperkt (ingevoerd vanaf 2002), nu >10.000/ j.!
• Probatie: stijgt maar populatie stijgt ook!
•
•
•
•
•
•
!
De crisis nader bekeken: analyse!
Legitimiteitscrisis!
•
•
•
Optimistisch geloof in de gevangenis(straf)!
• Conform Edouard Ducpétiaux (1804 - 1868): morele verbetering van de gedetineerde!
Gevangenis gelegitimeerd als verbeteringsinstituut!
• Gevangenis vroeger beschouwd als een verbeterhuis: door opsluiting en afsluiting en hen
een vak / … aan te leren, worden gevangenen terug norm-conforme burgers!
• Verbonden met maatschappijvisie: je kan de sociale werkelijkheid vormgeven en dus
gedetineerde verbeteren!
Gevangenis onder vuur!
• Empirisch evaluatie-onderzoek: onderzoek gericht op kijken in welke mate de gevangenis
effectief het verbeteringseffect heeft!
• R. Martinson (1974) Nothing works: overzichtsstudie, vaststelling nothing works!!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
30
T. Mathiesen (1990) Prison on trial: gevangenis aan kritische analyse onderworpen
(beklaagdenbankje), allerhande positieve functies verbonden aan gevangenis worden
niet bevestigd (incl. de verbeteringsfunctie)!
• Gevangenissociologie en -psychologie: inzicht verwerven in wat detentie doet met mensen!
• G. Sykes (1958) Society of captives: verschillende pijnen voor gedetineerden (afname
vrijheid, afname goederen en diensten, geen toegang tot heteroseksuele relaties,
gebrek aan autonomie, …)!
• E. Goffman (1961) Asylums: afsterven van het zelf (fouilleren, kledij afgeven, nummer
krijgen, …), identiteit en rollen in samenleving sterven af!
• Prisonization (studieonderwerp, wanneer mensen worden opgesloten bestaat het
risico dat ze als het ware de vaardigheden verliezen om in de vrije samenleving te
functioneren, ingevolge goede socialisatie in gevangenis), …!
➡ Detentie maakt mensen slechter, minder geschikt om te functioneren in de vrije
samenleving! (detentieschade)!
• Onderzoek naar recidive en wederopsluiting!
• Onderzoek Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) over
wederopsluiting (Maes en Robert, 2012)!
• 44% van vrijgelaten veroordeelden belandt terug achter tralies!
Opsluiting schaadt!
• Tulkens (Hoofd Nederlandse gevangeniswezen)!
• Basiswet gevangeniswezen: beperking detentieschade als eerste beginsel!!
•
•
Legaliteitscrisis!
•
•
Tot voor kort: recht stopt aan de gevangenispoort!
• Kritiek van L. Belym (1933): weinig of geen wettelijke normen voor reïntegratie in
samenleving of wijze van vrijheidsberoving (rechter kent vaak niet de inhoud van detentie)!
• Dupont: België heeft behoefte aan een eigen detentiewet (rechtszekerheid en
overeenstemming met internationale normen)!
Wetgevende hervormingen maar implementatie hinkt achterop!
• Wet van 12 januari 2005 betreffende het gevangeniswezen en de rechtspositie van de
gedetineerden (interne rechtspositie)!
• Wet van 17 mei 2006 betreffende de externe rechtspositie van de veroordeelden tot een
vrijheidsstraf en de aan het slachtoffer toegekende rechten in het raam van de
strafuitvoeringsmodaliteiten en de Wet van 17 mei 2006 houdende de oprichting van de
strafuitvoeringsrechtbanken!
• Straffen onder 3j: nog niet geïmplementeerd!
• Uitvoerende macht wil dit nog zelf in handen houden (om druk te beperken op
gevangeniswezen)!
➡ Beide wetten zijn slechts gedeeltelijk geïmplementeerd (+ meerdere keren aangepast)!
• Gedeeltelijk te verklaren door overbelast systeem!
Een overbelast systeem!
•
•
Achterliggende drijfveer achter vele ontwikkelingen: overbevolking en overbelasting!
Probleembeheersing!
• Het gebruik van de voorlopige invrijheidstelling!
• Niet-uitvoering van korte vrijheidsstraffen (momenteel: straffen onder 4 maand niet
uitgevoerd)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
31
!
•
Elektronisch toezicht (gigantisch populair)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
32
Criminologie en criminaliteitsbestrijding in context!
!
Inleiding!
•
•
•
•
!
David Garland (1955 - …)!
Professor aan NYU (diploma rechten en criminologie)!
The culture of control (2001)!
• Garland spreekt van een trilogie, een rode draad doorheen 3 studies (culture of control als
gevolg van 2 vorige studies)!
• Punishment and Welfare (1985): boek over het ontstaan van het moderne strafapparaat!
• Punishment and Modern Society (1990): boek over sociale theorie en pleidooi voor een
multidimensionale bestraffingssociologie!
• The culture of control (2001): zet het verhaal dat begonnen was in Punishment and Welfare
verder, tot in het heden, en gebruik van theoretische bronnen uit Punishment and Modern
Society!
Geen doorsnee-criminoloog: een externe kijk op de criminologie!
• Niet de grondvragen van criminologie (zoektocht oorzaken criminaliteit en beleidsgericht
vraagstuk van reduceren criminaliteit)!
• Bekijkt ontwikkelingen vanuit buitenaf: waarom ontstaat criminologie, waarom zijn
bepaalde theoretische stromingen vandaag populairder, …!
➡ Gerelateerd aan ruimere maatschappelijke ontwikkelingen!!
De controlecultuur!
•
•
•
Gaat over ontwikkelingen op vlak van criminaliteitsbestrijding in UK en USA!
Focus op gelijkenissen, geen vergelijkende studie!
• Griekenland kijkt naar gelijkaardige ontwikkelingen op vlak van criminaliteitsbestrijding
en wil aantonen dat deze het gevolg zijn van gelijkaardige processen van sociale en
culturele verandering sinds begin jaren ’70 (zie 12 tekenen van verandering)!
• Gelijkaardige ontwikkelingen op basis van gelijkwaardige processen (basis van kritiek)!
➡ Aanbreken van de laatmoderniteit!
Vandaar: zijn studie ook van belang voor andere laatmoderne samenlevingen!
Startpunt: 12 tekenen van verandering!
•
•
•
Neergang van het geloof in rehabilitatie !
• Doelstelling rehabilitatie op de achtergrond, eerder onschadelijkmaking en retributie
a.d.h.v. verleden!
• Rehabilitatie wordt beschouwd als iets onwenselijk en zelfs gevaarlijk!
Terugkeer van punitieve sancties en expressieve justitie !
• = justitie moet iets uitrukken: emoties en verontwaardiging!
• Voorheen enkel straffen voor verbeterde gevolgen (geen leedtoevoeging in beschaafde
samenleving)!
Wijzigingen in emotionele toonzetting van het criminaliteitsbeleid !
• Voorheen voornamelijk rationeel toepassen van strafrechtsysteem (erna herdramatisering
van het systeem)!
• Fear of crime vanaf jaren ’60 en ’70, nu eerder reduceren van angst dan terugdringen van
criminaliteit (subjectief element)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
33
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Terugkeer van het slachtoffer !
• Hun belangen werden teruggebracht onder het algemeen belang!
• Schadevergoeding, …!
Bescherming van het publiek als dominant thema in beleid !
• Sociaal verweer: beschermen van samenleving tegen gevaar)!
• Verschuiving: van oproeping tot bescherming tegen de staat, naar de eis van bescherming
door de staat!
Politisering en nieuwe populisme !
• Politieke partijen maakten nauwelijks een thema van criminaliteit en bestrijding ervan,
later meer en meer inzetten op deze thema’s)!
• Volgens Garland nu sterk gepolitiseerd en populistisch!
Heruitvinding van de gevangenis!
• Na WO II: vastgesteld dat gevangenispopulaties dalen (zelfs voorspellen dat gevangenis
zou verdwijnen) (decarseratie: gesloten instellingen die kleiner en kleiner worden)!
• Gevangenis als ultimum remedium!
• Midden jaren ’70: populatie weer in stijgende lijn (onschadelijkmaking en bestraffing)!
Transformatie van criminologische wetenschap (nieuwe theorieën worden populair die passen
binnen controlecultuur)!
Uitdijende infrastructuur van criminaliteitspreventie (gedurende lange tijd nauwelijks aandacht
aan besteed, vandaag niet meer weg te denken) en community safety!
• Criminaliteitspreventie en veiligheid stimuleren!
Rol van burgersamenleving en commercialisering van criminaliteitsbestrijding!
• Private actoren worden actief op vlak van criminaliteit en veiligheid (private
bewakingsagenten, …)!
• Actueel: internering!
• Uitbesteding aan private sector door de staat, staatsmonopolie op geweldsbestrijding komt
onder druk te staan!
• Opmerkelijk: aangemoedigd en gestimuleerd door de overheid (niet langer monopolie)!
Nieuwe managementstijlen en werkmethoden (technieken uit private sector sijpelen door =
managementdenken)!
Een bestendig crisisgevoel (lijkt steeds mis te lopen met justitie, malaise en demoralisering)!
• Nothing works-gevoel!
12 tekenen kwamen onverwacht!
•
•
•
•
De verandering kwamen als bij verrassing, niemand leek ze verwacht te hebben!
• Rol van slachtoffer, stijging opsluitingscijfer, preventie, …!
Waarom die veranderingen: niet louter de kritiek (empirische kritiek, paternalisme,
determinisme, positivisme, discretionisme)!
• Kunnen niet verklaren waarom zoveel verandering: kritieken werden vaak al eerder
geformuleerd!
Wat wel: diepere sociale en culturele veranderingen (laatmoderniteit) + de antwoorden die erop
geformuleerd werden!
• Samenleving creëert voedingsbodem voor nieuwe ontwikkelingen!
Sociale, economische en culturele veranderingen, kenmerkend voor laatmoderniteit,
bijvoorbeeld (maatschappelijke ontwikkelingen voor maatschappijen jaren ’60 en ’70):!
• Ontwikkelingen in het kapitalisme, arbeidsmarkt, organisatie van arbeid (post-Fordisme:
economie georganiseerd door Ford fabriek met werknemers levenslang verbonden aan
fabriek en vast productieproces staat op kantelen)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
34
Crisis en hervorming van de verzorgingsstaat en herorganisatie van de publieke sector!
Globalisering en neergaande invloed van natiestaat!
• Veranderingen in jeugdculturen en vrijetijdsbesteding!
• Opmars van massamedia, ontwikkelingen in populaire cultuur en publieke sfeer!
• Neergaande invloed van partijpolitiek en crisis van parlementaire democratie!
• Emancipatie van vrouwen en veranderingen in structuur van families!
• Groeiend bewustzijn van allerhande risico’s!
• Meer vloeibare identiteiten, veranderingen in moraal en autoriteit!
➡ Maatschappelijke ontwikkelingen die neveneffect creëren (voorbeelden niet belangrijk)!
Belangrijk neveneffect van deze transformatie: hoge criminaliteitscijfers, laatmoderne
samenlevingen produceren hoge criminaliteit (cf. routine-activiteitentheorie)!
• Meer gelegenheden om criminaliteit te plegen!
• Vermindering van situationele controle!
• Vergroting van kwetsbare populatie!
• Verminderde effectiviteit van sociale en zelfcontrole!
Antwoord op deze veranderingen: reactionair, gevoel van spijt, pogingen om de klok terug te
draaien!
politiek van Thatcher, Reagan en Bush: politisering van
• Neo-conservatieve
criminaliteitsvraagstuk!!
•
•
•
•
Beleidsmakers komen in een lastig parket!
•
•
Beleidsmakers worden met een vervelende situatie geconfronteerd:!
• Hoge criminaliteitscijfers als een normaal sociaal feit!
• Grenzen en falen van strafapparaat wordt meer en meer erkend!
• Einde van de mythe van de soevereine staat en zijn monopolie op criminaliteitsbestrijding!
Tweeledig en ambivalent (2 tegenovergestelde strategieën) antwoord op deze situatie!
• 6 verschillende aanpassingsstrategieën (als overheid erkennen dat er een probleem is en
trachten een oplossing te zoeken)!
• Professionalisering en rationalisering van het strafrechtsysteem!
• Commercialisering van justitie (uitbesteding aan private sector)!
• Defining deviance down (druk op het systeem verminderen door zaken uit het
systeem te filteren, bv. GAS-boetes, bemiddeling in strafzaken, minnelijke schikking)!
• Herdefiniëring van succesindicatoren (bv. succes gevangeniswezen afmeten in aantal
ontsnappingen uit gevangenissen -> eenvoudig te realiseren! dus verwachtingen
verlagen)!
• Meer aandacht voor gevolgen dan voor oorzaken van criminaliteit (gemakkelijker zich
te richten tot slachtoffers dan om de diepe oorzaken van criminaliteit aan te pakken)!
• Verplaatsing en herdefiniëring van verantwoordelijkheden (bv. responsabiliseren van
private burgers: fiscaal aftrekbaar maken van investeren in anti-inbraakmateriaal)!
• Ontkenningsstrategieën en acting out (situatie ontkennen, naar de buitenwereld de indruk
wekken dat men nog steeds het heft in handen heeft)!
• De lastige situatie wordt ontkend, pogingen om de oude mythe van de soevereine
staat weer te bevestigen!
• Uitdrukken van woede en verontwaardiging (inzetten op bepaalde groepen van
misdrijfplegers, bv. seksuele delinquenten)!
• Slechts tijdelijke uitwerking! !
➡ Gevolg van beiden: volatiliteit en ambivalentie in beleidsontwikkeling!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
35
Wat met de criminologie in de controlecultuur!
•
•
•
•
•
•
Veranderingen in de criminologie (althans de criminologie die doordringt tot in de
beleidskringen)!
• De officiële criminologie is niet langer de criminologie die Garland in Punishment and
welfare analyseerde!
• Elk van de strategieën gaat hand in hand met een eigen criminologie!
wijst op de verwevenheid van criminologie met strategieën van
• Garland
criminaliteitscontrole en haar inbedding binnen een ruimere context (verzorgingsstaat
eerder, hertekende verzorgingsstaat binnen controlecultuur nu)!
Aanpassingsstrategieën gaan samen met nieuwe criminologieën van het alledaagse leven (ook
wel: criminologie van het zelf)!
• Situationele criminaliteitsbestrijding i.p.v. sociale!!
• Routineactiviteitentheorie, leefstijlanalyse, situationele criminaliteitspreventie, rationele
keuzetheorie: vormen van criminologiebeoefening waarbij criminelen niet als abnormaal
worden gezien, rationele keuzemaker!
• Crimineel is zoals eenieder van ons, normaal, niet langer abnormaal!
Strategieën van ontkenning en acting out gaan samen met criminologieën van de ander!
• Criminelen als monsters, superpredatoren, vreemden!
• Het anders-zijn wordt beklemtoond en gedemoniseerd!
Wat nauwelijks meer aan bod komt: de criminologie die het leven zag einde 19de eeuw!
De sociale context die de mogelijkheidsvoorwaarden voor de ontwikkeling van normen van
criminologie schept!
Het verschil is dat de 19de-eeuwse gevangenis, die een voedingsbodem vormde voor de eerste
criminologieën, plaats ruimt voor de private veiligheidssector die een stimulus vormt voor de
criminologieën van het alledaagse leven (en vice versa)!
Een controlecultuur!
•
•
Media of politiek?!
Voedingsbodem ligt dieper: criminaliteitscomplex!
• Zorgen ervoor dat ons denken, voelen en handelen worden beïnvloed dat een dermate
controlecultuur zich kan ontwikkelen!
Intermezzo: aanpassingsstrategieën in België!
•
Enkele illustraties:!
• Nationaal veiligheidsplan 2012 - 2015!
• Federale politie moet een vierjaarlijks plan uitwerken!
• Er wordt een verantwoordelijkheid gelegd bij de burger!
• Taalgebruik uit private sector!
• Idee dat niet alle criminaliteit kan worden bestreden (prioriteiten)!
➡ Op beperkingen botsen dus aanpassen!
• Belastingvermindering bij inbraakbeveiliging!
• Gids voor preventie en veiligheid, samen voor een veilige stad (Stad Mechelen, 2012)!
• Verantwoordelijkheid gelegd bij de burger!
• Gids die je handelen op een rooster legt!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
36
Intermezzo: ontkenning en acting out in België!
•
!
Verstrenging Lejeune in nasleep voorwaardelijke invrijheidstelling Michelle Martin!
• Zeer snelle verstrenging!
• Ondanks kritieken (door magistraten, schending mensenrechten) zeer snel uitgevoerd!
De controlecultuur na 9/11!
•
•
!
Garland 2008: link tussen controlecultuur en 9/11!
• Post-9/11 handelingen bevestigen zijn theorie!
• Focus op controle en veiligheid!
• Guantanamo (folteringen: woede uitdrukken)!
Ook hier gelijkaardige analyse!
• Probleem: grenzen van de soevereine staat in een globale wereld: wanneer optreden?
(zwakke plekken worden uitgebuit om veel schade aan te richten, bv. vliegtuig bij 9/11)!
• Strategieën van ontkenning en acting out!
• Militaire interventies Afghanistan en Irak!
• Abu Ghraib en Guantanamo!
• Aanpassingsstrategieën!
• Controle!
• Nieuwe preventietechnieken!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
37
Korte samenvatting stromingen!
Klassieke criminologie (17de - 18de eeuw)!
•
•
!
Vrije wil, rationele mens en rationele organisatie!
Auteurs!
• Montesqieu: trias politica, proportionaliteitsbeginsel!
• Beccaria: pijn vermijden, proportionaliteitsbeginsel!
• Bentham: utilitarisme (geluk nastreven, pijn vermijden), enkel straffen wanneer positief
element oplevert aan samenleving!
Rationele keuzetheorieën (jaren ’70 en ’80)!
•
•
•
!
Rationele keuzebenadering: rationeel maar gebonden (criminaliteitsspecifieke focus)!
• Fundamenteel: onderscheid tussen Criminal involvement en criminal events!
• Auteur: Ronald V. Clarke en Cornisch!
Routine-activiteitentheorie!
• Mobiliteit, dagdagelijkse activiteit verandert dus criminaliteit (rijker en doelwitten meer
toegankelijk)!
• Criminaliteit als inherent aan consumptiemaatschappij!
• Preventie: 3 elementen in criminele gebeurtenis!
• Aanwezigheid gemotiveerde dader!
• Aanwezigheid van aantrekkelijk doelwit!
• Afwezigheid van adequaat toezicht: belangrijkste toezichthouder is normale burger in
dagelijkse routine!
• Marcus Felson!
Kritiek!
• Gericht op aanpassen situaties, niet samenleving!
• Geen rekening houden met achtergrond dader (gelegenheid maakt de dief?)!
• Schuld van slachtofferschap bij slachtoffers leggen (responsabiliseren)!
• Is criminaliteit wel deel van samenleving?!
• Kritiek op mensbeeld!
Rechts realisme!
•
•
•
!
Focus op rationele misdrijfpleger!
Instrumentele visie, harde aanpak!
Auteur: James Q. Wilson!
• Gevangenisexperiment!
• Wicked people exist!
De moderne aetiologische criminologie (19de eeuw)!
•
•
•
Gedetermineerd mensbeeld!
Verschil tussen misdrijfplegers centraal gesteld!
Auteurs: Lombroso (methode van observeren: vergelijken!)!
• Atavistische misdadiger!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
38
Sociaal verweer!
Individualisering straf: straf conform gevaar misdrijfpleger (onbeperkte duur
strafmaatregelen)!
Italiaanse school: positieve school (empirisch onderzoek)!
• Ferri !
• Kritiek op vrije wil !
• Meerdere factoren: sociaal, fysisch, individueel!
• Optimisme: met hulp van wetenschap verhoogde efficiëntie misdaadbestrijding)!
• Garofalo!
• Natuurlijke misdrijven: schenden 2 basis menselijke sentimenten (medelijden,
eerlijkheid)!
• Sociaal verweer!
• Geïnspireerd op Darwin: sentimenten in meer geciviliseerde samenleving!
Kritiek!
• Universele definitie van criminaliteit!
• Geen oog voor processen van criminalisering!
• Empirische steun: knoeiboel, onoverzichtelijke informatie!
• Theorievorming simplistisch en racistisch!
• Verstrekkende beleidsimplicaties (politiek)!
•
•
•
•
!
Sociologische criminologie I!
Chicago school!
•
•
•
Park en Burgess: onderzoeksprogramma!
• Stradsantropologische benadering en sociaal-ecologische benadering!
• Sociale desorganisatie als normaal beschouwd!
• Shaw en McKay: verderzetting onderzoek!
Kritiek op Shaw en McKay: onvoldoende aandacht voor selectieprocessen (statistieken worden
aangenomen als een getrouwe weergave van de werkelijkheid)!
• Critici: kan zijn dat die groepen extra gecontroleerd worden en misschien daarom
disproportioneel in de statistieken (geviseerd door het systeem)!
• Verwijzen naar self-report studies: veel meer rapporteren dan gekend dus ook hogere
klassen!
• Kip of het ei: is het de delinquentie die hen in het vizier brengt of juist de controle die
verscherpt maakt hen meer criminaliteit plegen?!
Kanttekeningen!
• A-politieke karakter van sociaal-ecologische benadering!
• Gebruik van officiële statistieken!
• Begrip sociale desorganisatie is problematisch!
• Geen echte school-vorming!
Robert Merton en de spanningsbenaderingen!
•
Evenwichtsverstoringen:!
• Cultureel gedefinieerde doelen!
• Aanvaardbare methoden om deze doelen te bereiken!
➡ Onevenwicht hiertussen kan leiden tot afwijkend gedrag!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
39
•
•
!
Merton: 5 aanpassingsstrategieën!
• Conformiteit, innovatie, ritualisme, teruggetrokkenheid en rebellie!
Kritieken op Merton:!
• Helderheid begrippen!
• Algemene toepasbaarheid!
• Volledigheid van verklaring!
• Empirische onderbouwing!
Sociologische criminologie II!
Labelingsperspectief!
•
•
•
•
Boek Outsiders!
Verschuiving van de aandacht naar de reactie!
• Vanuit perspectief van groep de etiketteert!
• Vanuit perspectief van persoon die etiket krijgt:!
• Politieke en economische macht om regels te maken!
Definitie deviant:!
• Statistisch, pathologisch, functionalistisch, relativistisch!
Deviantie wordt gecreëerd door de samenleving: regels maken en labelen van overtreders!
• Geen homogene categorie: niet iedereen wordt gelabeld!
Deviantie!
•
•
Primaire: geen symbolische reorganisatie van het zelfbeeld!
Secundaire: deviantie gebruiken als verdediging, aanval of aanpassing aan problemen gecreëerd
door maatschappelijke reactie tegen deviantie!
Morele paniek!
•
•
•
Stanley Cohen (folk devils)!
Elementen van morele paniek!
• Bezorgdheid, vijandigheid, consensus, disproportionaliteit en volatiliteit!
Media: deviance amplification (sneeuwbaleffect)!
Abolitionisme!
•
•
Louk Hulsman!
Voorstander van andere aanpak: conflictoplossing en herstel!
Kanttekeningen!
•
•
•
Relativistische benadering van criminaliteit!
Wat met primaire deviantie?!
Weinig aandacht voor macht en ruimere socio-economische context!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
40
Kritische criminologie (nieuwe criminologie)!
•
•
•
Bepaalde groepen meer vatbaar voor criminaliseringsproces!
Invloed marxisme!
Nieuwe criminologie: antwoord bieden op grote kritiekpunten op labeling perspectief!
• Grote kritiek: geen aandacht voor machtsaspecten (etiket -> reactie -> viseren, niet gekeken
naar welke groepen macht hebben om te labelen en welke groepen slachtoffer worden)!
• Centraal: element van macht uitleggen in labelingsperspectief!
Links realisme!
•
•
•
!
!
Zelf-kritiek op nieuwe criminologie!
Gevolgen van criminaliteit ernstig nemen (ook aandacht voor slachtoffer!)!
Analyse adhv criminaliteitsvierkant !
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
41
Vragen en het examen!
Vragen!
Waarom komt het rehabilitatief model onder vuur te liggen vanaf jaren ’70?!
• Penologie: visies op criminaliteit!
• Reactiemodel!
• Eerste kritiek: gebrek aan rechtszekerheid (onvoldoende voor rechtsonderhorigen)!
• Individualisering van de straf: reactie kan verschillen van persoon tot persoon!
• Onduidelijkheid over duur / voorwaarden die men moet ondergaan!
➡ Straf als het ware onbepaald en pas achteraf duidelijkheid!
• Tweede kritiek: marginale toepassing in de praktijk!
• Veel aandacht (discussies) maar weinig toegepast in de praktijk!
• Discussie wekt valse indruk dat het een dominant model zou geweest zijn!
• Derde kritiek: wordt voorgesteld als zelfstandig model maar blijft eigenlijk verbonden met
retributieve model (retributief is dominant model)!
• Als rehabilitatief mislukt(alternatieve sancties mislukken of niet langer gepast), dan
wordt er terug op de klassieke wijze gesanctioneerd (met navelstreng verbonden met
retributief model)!
!
Tekst 3 (crime and everyday life): vragen in de tekst niet belangrijk!
!
Verschil tussen rationele keuzetheorie en routine-activiteitentheorie!
• Klassieke criminologie!
• Opvattingen over rationele misdrijfpleger keren terug in jaren 70 80 (keuze maken om
criminaliteit te plegen)!
• Veel gemeenschappelijke kenmerken!
• Dezelfde periode!
• Gelijkaardig mensbeeld: rationele mensbeeld, keuze makende mens!
• Praktische toepassing op vlak van preventie!
• Rationele keuzetheorie: midden jaren 80 C & Clarke!
• Routine activiteitentheorie: Felson!
• Verschillende auteurs en verschillende accenten: twee theorieën die onderdeel zijn van
zelfde!
!
Nieuwe criminologie = kritische criminologie?!
• Nieuwe criminologie is kritische criminologie!
• Pretentieuze titel van boek „Nieuwe criminologie”!
• Nieuwe criminologie: antwoord bieden op grote kritiekpunten op labeling perspectief!
• Grote kritiek: geen aandacht voor machtsaspecten (etiket -> reactie -> viseren, niet
gekeken naar welke groepen macht hebben om te labelen en welke groepen slachtoffer
worden)!
• Centraal: element van macht uitleggen in labelingsperspectief!
• Geïnspireerd door Marxisme!
!
Criminaliteitsvierkant!
• Links realisme (jaren 80): reactie op nieuwe criminologie!
• Nieuwe Criminologie verweten onvoldoende aandacht te bieden aan realiteit van
criminaliteit!
• Ook aandacht voor slachtoffer van criminaliteit (gedepriveerde groepen)!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
42
•
!
• Arbeiderswijken, lagere klasse vaker slachtoffer dus ook hiervoor aandacht!!
Stellen voor vierkant te hanteren!
• Verschillende hoeken (elementen)!
• Offender / victim: actie!
• Andere kant: reactie!
• Model waarin actie en reactie een plaats krijgen!
Alles op ppt van jaartallen moet gekend zijn, maar nooit rechtstreekse vraag. (bv wel periode
kennen en belangrijke werken kunnen situeren). Veel aandacht besteed aan context (labeling: jaren
60 en 70 veel aandacht gekregen)!
!
Evolutie gevangenisbevolking uitleggen adhv grafieken en cijfers!
• Cijfers niet memoriseren!
• Grafiek evt op examen: kunnen interpreteren!
!
Chicago school!
• Sociologische criminologie I (stadscriminologie)!
• Kritiek op Shaw en McKay: onvoldoende aandacht voor selectieprocessen (statistieken
worden aangenomen als een getrouwe weergave van de werkelijkheid)!
• Critici: kan zijn dat die groepen extra gecontroleerd worden en misschien daarom
disproportioneel in de statistieken (geviseerd door het systeem)!
• Verwijzen naar self-report studies: veel meer rapporteren dan gekend dus ook hogere
klassen!
• Kip of het ei: is het de delinquentie die hen in het vizier brengt of juist de controle die
verscherpt maakt hen meer criminaliteit plegen?!
!
Psychiatrie in de farmacie (artikel): illustratie!
• Sociale reactiebenaderingen!
• Aangeduide passages hebben betrekking op labeling!
• Als introductie op labeling: etiketten in psychiatrie gelinkt met etiketten in criminologie
(welke rol heeft de sociale reactie?)!
!
Quetelet en het sociologisch positivisme: criminografie!
• Quetelet en Guerry: zeer gericht op de statistieken!
• Trachten om op basis van statistieken uitspraken te doen over criminaliteit!
• Uitgangspunt: met methoden van wetenschap zou het mogelijk zijn om patronen vast te
leggen en de criminele werkelijkheid te bestuderen (positivisme: nood aan het waarnemen
van feitelijkheden, observeren!) / sociologisch: verbanden leggen met maatschappelijke
kenmerken of gebeurtenissen (armoede, sociale achtergrond, opleiding, …)!
• Lombroso: biologisch positivisme!
!
Begeleide zelfstudie: onderdeel van de cursus en moet dus gekend zijn!!
• Eventuele vraag op examen: stuk uit tekst nemen en vragen stellen zoals geformuleerd in
de toelichting (bv belangrijkste criminologische theorieën zoeken in tekst / of aanraden om
zijn betoog sterker te maken / …)!
• Soort vragen uit begeleide zelfstudie!
!
Examen!
•
Schriftelijk / gesloten boek!
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
43
•
•
•
Max 2u!
Vraag 5a niet belangrijk uit voorbeeldexamen!
Voorbeeldvragen!
• De victimologische wetenschap en de feministische beweging hebben steeds op gespannen
voet met elkaar gestaan waarom?!
• !
• Stukje tekst uit beccaria!
• Waarom typerend voor die tijd?!
• Verschil met lombroso?!
• Voorstel evalueren
RECHTSCRIMINOLOGIE
2013-2014
44