2. De Sipo SD in Leuven
advertisement
Halt! Gestapo! Een studie van de Sipo SD Nebenstelle Leuven december 1943-september 1944 Sam Costens master geschiedenis 2009-2010 Promotor professor Bruno De Wever Dankwoord Ik zou graag mijn promotor, professor De Wever willen bedanken voor zijn opbouwende opmerkingen en goede raad, die belangrijk waren in de opbouw van deze thesis. Daarnaast wil ik mevrouw Gillis van het krijgsauditoraat bedanken voor haar inzet in het archief en mijn ouders voor hun steun en het corrigeren van dit werk Inhoudstafel Inleiding ................................................................................................................................................... 6 1. Historische achtergrond .................................................................................................................... 11 1.1 De Sipo/SD ................................................................................................................................... 11 1.1.1 de Sicherheitspolizei ............................................................................................................ 11 1.1.2 de Sicherheitsdienst ............................................................................................................. 13 1.1.3 De Reichssicherheitshauptamt (RSHA) ................................................................................ 15 1.2 België bezet ................................................................................................................................. 16 1.3 Het bezettingsbestuur en de Sipo SD .......................................................................................... 18 1.4 Leuven bezet ............................................................................................................................... 25 2. De Sipo SD in Leuven ......................................................................................................................... 29 2.1 de installatie ................................................................................................................................ 29 2.2 Structuur van de Sipo SD Nebenstelle Leuven ............................................................................ 31 2.3 De werking van de Sipo SD Nebenstelle Leuven ......................................................................... 34 2.3.1 Arrestaties ............................................................................................................................ 36 2.3.2 Razzia’s ................................................................................................................................. 43 2.3.3 Deportaties........................................................................................................................... 49 2.3.4 Moorden............................................................................................................................... 50 2.3.5 Informatieverzameling ......................................................................................................... 55 2.3.6 Samenwerking met andere politiediensten en Nieuwe Ordebewegingen .......................... 60 2.3.7 Verhoorpraktijken en mishandelingen door de Leuvense Sipo SD ...................................... 66 2.3.8 Andere misdaden ................................................................................................................. 70 2.4 Vlaamse medewerkers .............................................................................................................. 73 2.4.1 Biografiën ............................................................................................................................. 74 2.4.1.1. Fernand Faingnaert .......................................................................................... 74 2.4.1.2. Victor Hardiquest ............................................................................................ 76 2.4.1.3 Lambert François Janssens ............................................................................... 78 2.4.1.4 Edmond Philemon Van Daele Edmond ............................................................ 81 2.4.1.5 Richard Delanoyer ........................................................................................... 82 2.4.1.6 Raymond Van Avondt ...................................................................................... 83 2.4.1.7 René Karel Van Avondt ................................................................................... 84 2.4.2 Analyse ................................................................................................................................. 85 2.4.2.1 Leeftijd .............................................................................................................. 85 2.4.2.2 Woonplaats ...................................................................................................... 87 2.4.2.3 Scholing en beroep ........................................................................................... 88 2.4.2.4 Gezinsstructuur ................................................................................................ 92 2.4.2.5 Strafrechterlijk verleden ................................................................................... 93 2.4.2.6 Lidmaatschap van verenigingen en partijen .................................................... 95 2.4.2.7 Motivatie ........................................................................................................ 107 2.5 Duitse agenten .......................................................................................................................... 113 2.5.1. Biografiën ......................................................................................................................... 113 2.5.1.1. Heinrich Cuypers ........................................................................................... 113 2.5.1.2. Wilhelm Paulsen ............................................................................................ 115 2.5.2 Analyse ............................................................................................................................... 117 Algemeen besluit................................................................................................................................. 121 Bibliografie .......................................................................................................................................... 125 Bijlage 1: Overzicht arrestaties............................................................................................................ 129 Bijlage 2: Geografisch overzicht van de razzia's .................................................................................. 150 Lijst afkortingen AVNJ GFP HSSPF NSDAP OKW OKH RSHA SA SD Sipo SS UHGA VNV Het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond Geheime Feldpolizei Höhere SS- und Polizeiführer Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei Oberkommando der Wehrmacht Oberkommando des Heeres Reichssicherheitshauptamt Sturmabteilung Sicherheitsdienst Sicherheitspolizei Schutzstaffel Unie van Handen en Geestesarbeiders Vlaams Nationaal Verbond 5 Inleiding Het schrikbeeld van de Duitse agent is deel van het beeld dat er gevormd is over de Tweede Wereldoorlog. De Sipo SD, onder het grote publiek beter bekend onder de pars pro toto Gestapo is in het collectieve geheugen gegrift als de vertegenwoordiger van de meedogenloze terreur van de nazi politiestaat. Deze paper is een studie van de werking en de medewerkers van de Sipo SD dienst te Leuven, een Nebenstelle van de Dienstelle te Brussel. De keuze voor dit onderwerp lag voor mij voor de hand. De Tweede Wereldoorlog heeft mij altijd al gefascineerd. Vanuit deze interesse werkte ik tijdens mijn tweede bachelorjaar, in het kader van het vak historische praktijk II, al mee aan een prosopografisch onderzoek naar Duitse agenten van de Sicherheitspolizei en de Sicherheitsdienst in België, een onderzoek van drs. Van Eetvelde Robby. Ik ben vooral geïnteresseerd in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog omdat het een aantal schakelmomenten vormt. Tijdens en na de oorlog grepen er grote veranderingen plaats op het vlak van de internationale politiek. Men ging van een multipolaire naar een bipolaire wereld. De Europese grootmachten, Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland verdwenen naar de achtergrond en de wereld werd verdeeld tussen Oost en West, een tweedeling die de wereldpolitiek gedurende 50 jaar bepaalde. Maar in deze thesis gaat de aandacht vooral uit naar een ander schakelmoment. De Tweede Wereldoorlog is zonder tegenspraak een van de meest bloedige en wrede conflicten ooit. De gruweldaden begaan tijdens de oorlog behoren tot de ergste waaraan de mensheid zich ooit heeft bezondigd, ze vonden in sommige gevallen plaats op een enorme schaal en met een quasi industriële efficiëntie. Dat dit gebeurde in Europa, in landen die zichzelf als het toppunt van menselijke ontwikkeling en beschaving beschouwden, maakt de zaak alleen maar tragischer. Deze schijnbare paradox heeft mij, net als generaties historici, al lang geïntrigeerd. Uit deze paradox ontspringt dan ook de vraag wie de verantwoordelijken waren. Waren het bijna onmenslelijke monsters, gewetenloze moordenaars? Waren het grijze muizen, technocraten, bureaucraten en carrièrejagers die enkel aandacht hadden voor de efficiëntie en hun eigen ambitie? Het debat over de aard en motivatie van de tandwieltjes 6 binnen de mechaniek van de nazi-moordmachine woedt nog steeds sterk binnen de historiografie. De Nebenstelle in Leuven werd officieel opgericht op 6 december 1943.1 Dit was het moment dat de Sipo SD de machtsstrijd in België bijna had gewonnen. Sinds de installatie van de Militärverwaltung van Von Falkenhausen was de Sipo SD, als vertegenwoordiger van de SS, immers voortdurend in actie geweest om haar macht uit te breiden. In juli 1944 werd de Militärverwaltung uiteindelijk vervangen door een Zivilverwaltung en kreeg de Sipo SD vrij spel. Deze Zivilverwaltung was echter geen lang leven beschoren want in september 1944 werd Leuven bevrijd door de geallieerde troepen. Ik bestudeer dus een post die slechts een korte periode actief was. Maar dat de agenten juist in deze periode actief waren maakt het bestuderen van deze Nebenstelle zo interessant. Het toont de werking van een Sipo SD Stelle op het toppunt van haar bevoegdheden, terwijl de controle op hun acties eerst gedeeltelijk en dan geleidelijk aan quasi volledig wegvalt. Tegelijk had de oorlog zich ook tegen Duitsland gekeerd. Tegen het einde van 1943 had Duitsland enkele zware nederlagen geleden. In juli was Italië overgelopen naar de geallieerden. De Britse en Amerikaanse legers stonden op het vasteland van Europa, en een nog veel grotere invasie dreigde in het Noorden van Europa. Aan het Oostfront wist het Rode leger de Duitsers, eveneens in juli, in de nasleep van de slag om Stalingrad een zware nederlaag toe te brengen bij Kursk. Duitsland lag langs alle kanten onder vuur en in de korte periode waarin de post actief was zou dit enkel nog verergeren. Dit heeft enkele belangrijke gevolgen. Ten eerste zal de betekenis van deze nederlagen de Belgische bevolking niet ontgaan zijn. Duitsland was de oorlog aan het verliezen. De legitimiteit van het Duitse bezettingsregime, en bij uitbreiding ook de legitimiteit van de verbonden instituties, werd hierdoor ook sterk ondergraven. Dit zorgde ervoor dat de Duitse diensten en hun medewerkers steeds meer geïsoleerd raakten in een steeds vijandigere samenleving. Het verzet werd steeds stoutmoediger naarmate het duidelijk werd dat de dagen van het duizendjarige rijk geteld waren. Dit zorgde voor een gevaarlijke cocktail die uiteindelijk zou exploderen in een soort van defacto burgeroorlog. Ten tweede zorgde de toenemende 1 De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 39 7 oorlogsdruk ervoor dat het bezettingsbestuur het met steeds minder personeel moest doen. Steeds meer mannen, die vroeger vrijgesteld waren van dienst werden gerekruteerd om aan het front te gaan vechten. Ook de Sipo SD Nebenstelle in Leuven zal waarschijnlijk mensen hebben moeten inleveren. Mijn vraagstelling is tweeledig. Het eerste deel richt zich op de werking van de Sipo SD Nebenstelle als politiepost. Wat is een Nebenstelle? Hoe is deze post opgebouwd? Hoe paste de Nebenstelle Leuven binnen de Sipo SD in België en hoe paste de post binnen het bezettingsbestuur van België, de Militärverwaltung? Waarom werd de post opgericht en waarom werd hij opgericht te Leuven? Wanneer was de Nebenstelle actief? Waren tijdsgebonden fluctuaties in de werking van de Nebenstelle? Hoe pakten de Leuvense Sipo SD agenten hun taak aan? En dan tot en slot, welke contacten onderhielden de Sipo SD agenten met de verschillende Duitse en Belgische politiediensten en met de collaborerende groepen? De tweede deel van mijn probleemstelling spitst zich toe op de agenten. Wie waren de Duitse agenten? Wat was hun achtergrond? In welke andere Dienststellen waren zij actief geweest? Wie waren de Vlaamse medewerkers, welke functie hadden zij binnen de Nebenstelle? Was deze functie belangrijk, m.a.w. waren zij noodzakelijke medewerkers? Welke agenten speelden een leidinggevende rol binnen de post? Verder is er ook de kwestie van de hiërarchie en verhoudingen binnen de Nebenstelle Leuven. Hoeveel Vlaamse en hoeveel Duitse agenten waren er actief binnen de post? Veranderden deze verhoudingen gedurende de periode dat de post actief was? Deze vragen worden verwerkt in het tweede deel van deze paper. In een eerste deel wordt de historische achtergrond belicht van de Sipo SD, haar ontstaan en haar taken. Vervolgens volgt een bespreking van de structuur van het Duitse bezettingsbestuur (de Militärverwaltung), haar bevoegdheden, haar verhoudingen tot de Belgische staatstructuren en hoe Himmler er in slaagde om zijn SS en de Sipo SD in België te laten infiltreren. Het tweede deel bevat eerst een structurele studie van de Sipo SD te Leuven. Nadien volgt een prosopografische studie van de agenten en medewerkers van de Sipo SD Nebenstelle Leuven. De agenten worden besproken vanuit een aantal criteria: leeftijd, opleiding, ideologische en politieke overtuiging, enz. Deze gegevens worden dan 8 vergeleken met statistisch en ander onderzoeksmateriaal over zowel Duitse als Belgische Sipo SD agenten om te komen tot een mogelijk profiel van de gemiddelde Sipo SD agent. De Vlaamse en Duitse leden van de post worden apart behandeld in dit deel. In deze inleiding is het belangrijk nog even stil te staan bij de gebruikte bronnen. Voor dit onderzoek naar de Sipo SD Nebenstelle in Leuven werd er voornamelijk gebruik gemaakt van de strafdossiers die het Belgische krijgsauditoraat heeft opgesteld over de leden en medewerkers van deze post. Op 5 november 1945 stonden 21 mannen terecht in wat het SD-proces of het Gestapo-proces werd genoemd. Ze werden beschuldigd van medeplichtigheid en/of schuld aan poging tot moord en moord in Leuven, Tienen en Meensel-Kiezelgem. Drie van de beschuldigden waren lid van de Sipo/Sd Leuven. Anderen waren actief binnen de Nieuwe Orde (VNV, Fabriekswacht, SS) en hadden banden met de Duitse politiediensten.2 Hun strafdossiers vormen dus de basis en de start van deze studie over de Sipo SD Nebenstelle in Leuven. Hoewel deze bronnen zeer rijk aan informatie zijn, zijn er bij het gebruik van strafdossiers voor de historiografie enkele problemen. Ten eerste, de bron die wordt gebruikt, namelijk het strafdossier, werd niet opgesteld met als doel informatie te geven over de Nebenstelle te Leuven en haar werking. De dossiers zijn opgesteld met als bedoeling de Belgische medewerkers van de Sipo SD voor de rechtbank te krijgen en ze te laten veroordelen. Dit betekent ook dat er in de strafdossiers aandacht wordt gegeven aan andere zaken dan datgene waar een historicus naar zoekt. Wat juridisch relevant is, is immers daarom niet noodzakelijk belangrijk voor de historicus, en vice versa. Het tweede probleem zit hem in het feit dat de Belgische staat bijna uitsluitend Belgische collaborateurs gaat vervolgen. Enkel in uitzonderlijke gevallen worden ook Duitsers vervolgd. Duitse militairen en bezettingspersoneel konden enkel vervolgd worden voor het schenden van het oorlogsrecht. En als er niet vervolgd werd, dan legde het gerecht ook geen dossier aan. Dit maakt dat er in de strafdossiers weinig informatie te vinden is over Duitse agenten. 2 P. Dewever, Leuven en Oost-Brabant in de Tweede Wereldoorlog. Tienen, Aqua Fortis, 2006, p. 245. 9 Naast de normale problemen, die men kan verwachten bij elk verslag over gebeurtenissen die de getuigen, in vele gevallen, jaren geleden overkwamen, zijn er ook nog de problemen die vasthangen aan de specifieke context waarbinnen deze bronnen zijn opgesteld. Bij al de personen wiens strafdossier ik onderzocht heb, werden er zware straffen geëist, in het merendeel van de gevallen zelfs de doodstraf. Aangezien de zware straffen die de verdachten boven het hoofd hingen, mogen we er van uit gaan dat ze niet geneigd zullen zijn geweest om zichzelf, bij wijze van spreken, nog verder aan de galg te praten. Men mag eerder verwachten dat de verdachten zoveel mogelijk verantwoordelijkheid van zich af probeerden te schuiven, en dat ze voor zover ze konden alles probeerden te ontkennen. Maar naast de leugens van de verdachten moet er ook rekening gehouden worden met mogelijke leugens van de getuigen. Zij hadden immers ook verschillende redenen om een loopje te nemen met de waarheid. Getuigen die zelf ook bij misdaden betrokken waren, hadden er alle belang bij om hun eigen aandeel in de misdaden te minimaliseren en zullen dus mogelijk een groter deel van de schuld doorgeschoven hebben naar de verdachten. Slachtoffers die geleden hebben onder de mishandelingen van de Sipo SD kunnen dan weer uit wraak hun verhalen aangedikt hebben. Het kwam soms voor dat, net als tijdens de bezetting, justitie werd ingeschakeld om lokale vetes uit te vechten. Tot slot zijn er wat algemene problemen. Zoals al eerder werd vermeld, moesten de getuigen uitleg geven over gebeurtenissen die, in vele gevallen, maanden tot zelfs jaren geleden voorvielen. Getuigen kunnen bepaalde zaken vergeten zijn of kunnen zich vergist hebben. In sommige gevallen zijn er ook, de van nature minder betrouwbare, verslagen uit tweede hand. Sommige verslagen werden ook geplaagd door vaagheid vanwege de getuigen of verdachten. Zo kan een getuige het hebben over een inval van Duitse agenten, zonder daar verdere informatie over te geven. Naast de strafdossiers werd voor deze studie ook gebruik gemaakt van materiaal uit het Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (SOMA). Meer bepaald de Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinant werden als aanvullend materiaal gebruikt. 10 1. Historische achtergrond Dit deel van de paper behandelt eerst de ontstaansgeschiedenis van de Sipo SD. Daarna worden de verschillende spelers binnen het bezettingsbestuur van België en de verhoudingen binnen het bezettingsbestuur bekeken en de plaats die de Sipo SD daarbinnen innam. 1.1 De Sipo/SD De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst was naast de Orpo één van de twee belangerijke civiele politiediensten van het Duitse rijk. De Dienst bestond uit de Sicherheitspolizei, een samenvoeging van twee staatspolitiediensten, namelijk de Kriminalpolizei en de Geheime Staatspolizei, en de Sicherheitsdienst, de inlichtingsdienst van de SS en dus feitelijk een partijorgaan. 1.1.1 de Sicherheitspolizei De Sicherheitspolizei werd in 1936 gevormd door een samensmelting van de Kriminalpolizei (afgekort de Kripo) en de Geheime Staatspolizei (beter bekend onder de afkorting Gestapo). De Kripo hield zich oorspronkelijk bezig met de meer traditionele criminele zaken.Haar taak bestond uit het vermijden en onderzoeken van niet-politieke misdrijven.3 Maar naarmate de macht van de nazi's groeide begonnen de grenzen tussen de bevoegdheden en diensten van de Kripo en de Gestapo te vervagen. Politieke tegenstanders van de nazi's werden behandeld als misdadigers en verzet tegen de nazi's werd gecriminaliseerd. Aan misdadigheid werd dan weer een raciale en politieke conotatie gegeven.4 De Gestapo, die als 3 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974, 3, p.34. 4 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.13-14 11 politieke politie in 1933 door Göring werd opgericht, had als doel de eliminatie van politieke tegenstanders van de nazi's en dan voornamelijk de communisten. Deze politiedienst was vooralsnog beperkt tot Pruisen. De macht en de bevoegheden van deze politieke politie waren op dat moment nog gelimiteerd.5 Na de brand in de Reichstag op 27/02/1933 werd door president Hindenburg, op aandringen van Hitler, de noodtoestand afgekondigd. Als gevolg hiervan werden de vrijheden en grondrechten sterk ingekort, de pers en de vrije meningsuiting werden aan banden gelegd, en de staat, en dus Hitler, kreeg veel meer macht. Tegelijk werden de bevoegdheden en de middelen van de politiediensten sterk uitgebreid. De politie mocht huiszoekingen uitvoeren en mensen in preventieve hechtenis nemen zonder dat deze burgers daarvoor in staat van beschuldiging moesten gesteld worden. Deze laatste maatregel werd tijdens de bezetting ook veelvuldig gebruikt door de agenten van de Sipo SD. In de daaropvolgende periode arresteerde de Gestapo, samen met de SS en de SA, duizenden politieke tegenstanders van de nazi's. Na deze machtsgreep begon de NSDAP systematisch haar tegenstanders uit te schakelen. De politie was voor deze aanvallen natuurlijk een uitgelezen wapen. Veel van de politiek tegenstanders van de nazi's werden opgepakt door de Gestapo en verdwenen in de gevangenissen, die onder de controle van de SS stonden. Op hetzelfde moment werd ook een "Gleichschaltung" doorgevoerd, die bedoeld was om de autonomie van de Duitse deelstaten en van hun respectievelijke politiediensten te beknotten. Op 31 maart ontbond Hitler de Landtagen in de verschillende Duitse Länder en een week later plaatste hij in elk Land een Reichsstatthalter, die de bevoegheid had om regeringen te vormen of af te zetten. 6 In deze context begon Himmler met het uitbreiden van zijn macht. Eén van de terreinen waarop hij meer invloed probeerde te veroveren was de politie. In maart 1933 werd hij hoofd van de politie van München, een maand later voegde hij daar de politie van Beieren aan toe.7 Tegen begin 1934 had hij de controle over alle politieke politiediensten verkregen, 5 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.12 6 E. Crankshaw , Die Gestapo, Berlin, Colloquium, 1964 , p. 68. 7 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.13. 12 behalve deze van de politieke politie van Pruisen. Pas in april 1934 wist hij ook de leiding van de Pruissische Gestapo van Hermann Göring, de president van Pruisen, over te nemen. 8 De pogingen van Hitler om de controle te krijgen over de Duitse politiediensten werd met succes bekroond op 17 juni 1936, toen Hitler Himmler benoemde tot Chef der Deutschen Polizei. Hij verenigde de verschillende lokale politieke politiediensten tot een nationale dienst, de Gestapo. Op 26 juni 1936 herorganiseerde hij de Duitse civiele politiediensten en verdeelde de verschillende diensten onder twee instellingen. De eerste dienst, de Orpo of Ordnungspolizei, verenigde de geuniformeerde politiediensten onder de leiding van Kurt Daluege. De tweede dienst was de Sicherheitspolizei, die zoals al gezegd, de Gestapo en de Kripo verenigde onder de leiding van Reinhard Heydrich, die tevens chef was van de Sicherheitsdienst. 1.1.2 de Sicherheitsdienst De Sicherheitsdienst, de inlichtingsdienst van de SS, was grotendeels parallel aan de politieke politie van de staat opgebouwd voordat zij officieel in het politieapparaat werd opgenomen.9 Haar doel was de tegenstrevers en oppositiebewegingen, zowel binnen Duitsland als in het buitenland, te bespioneren. De dienst controleerde alle segmenten van de samenleving en zocht overal naar tekenen van verzet tegen de nazi's. Hierdoor werkte ze vaak op hetzelfde terrein als de officiële politieke politie, de Gestapo. Deze overlappende bevoegdheden, een veel voorkomend fenomeen in de nazi staatsstructuur, zorgden voor conflicten die pas grotendeels verdwenen met het ontstaan van de personele unie tussen de Sicherheitsdienst langs één kant en de Sicherheitspolizei langs de andere.10 Voor de machtsovername van 1933 functioneerde de Sicherheitsdienst vooral als inlichtingsdienst binnen de nazi partij. Al in 1927 had Himmler de leden van de SS bevolen inlichtingen te verzamelen over de tegenstanders van de nazi's. In 1931 werden er in iedere SS afdeling Untergruppe opgericht voor deze taak. De aanpak bleef echter amateuristisch. In 8 9 E. Crankshaw , Die Gestapo, Berlin, Colloquium, 1964, p. 71. E. Crankshaw , Die Gestapo, Berlin, Colloquium, 1964 , p. 70 . 13 1931 werd Heydrich benoemd tot chef van de inlichtingsdienst van de SS. Heydrich moest de dienst professionaliseren. Daarom werd in 1932 de Sicherheitsdienst opgericht. Hoewel de SD om verschillende redenen in de jaren erna onder vuur kwam te liggen wist de dienst deze aanvallen te overleven, niet in het minste vanwege de steun van Himmler, die de SD als een tegengewicht voor de staatspolitiediensten zag. In 1933 werd de SD ondergebracht in een onafhankelijke Sicherheitsamt en opgedeeld in 5 afdelingen. Zeker in de beginfase werkte de SD voornamelijk met onbetaalde werknemers. 11 Later vormde ze wel een vast korps van betaalde agenten, maar ze bleef in haar werking toch sterk afhankelijk van onbetaalde, vrijwillige informanten.12 Ter illustratie, Otto Ohlendorf schatte het aantal agenten van de SD in 1941 op 3000 en het aantal deeltijdse ere-leden op 30.000.13 Deze V-Leute vormden, om het simpel uit te drukken, de oren en ogen van de Sicherheitsdienst. Na de samenvoeging met de Sipo werden de bevoegdheden van zowel de SD als de Gestapo afgelijnd. De SD was verantwoordelijk voor " 'learning' (Wissenschaft), art, Party and state, constitution and administration, foreign lands, Fremasonry and associations, ... In addition, the SD was to handle 'all general questions and matters of principle' in the areas of 'churches and sects', pacifism, the Jews, right-wing movements of various kinds , the economy, and the Press—but, and this is the vital point, it was to avoid all matters which touched 'state police ecxecutive powers'"14 Binnen België en Noord Frankrijk was de SD tevens bevoegd voor de collaborerende bewegingen. De tweede taak van de SD was het opstellen van een soort opiniepeilingen. Daarin werd er informatie over de sentimenten van de bevolking gegeven.15 10 R. Gellately, The Gestapo and German society: enforcing racial policy 1933 – 1945, Oxford, Clarendon Press, 1991, p.66-67. 11 R. Gellately, The Gestapo and German society: enforcing racial policy 1933 – 1945, Oxford, Clarendon Press, 1991, p. 65. 12 Ibidem, p. 65-68 . 13 Ibidem, p. 69. 14 R. Gellately, The Gestapo and German society: enforcing racial policy 1933 – 1945, Oxford, Clarendon Press, 1991, p. 66-67. 15 R. Gellately, The Gestapo and German society: enforcing racial policy 1933 – 1945, Oxford, Clarendon Press, 1991, p. 66. 14 1.1.3 De Reichssicherheitshauptamt (RSHA) In 1939 werden de Sicherheitsdienst en de Sicherheitspolizei verenigd in de Reichssicherheitshauptamt. Deze dienst was ondergeschikt aan de Reichsführer SS en Chef der Deutsche Polizei Heinrich Himmler en aan het Reichministerium des Innern. Dit voorbeeld van de chaotische nazi-staatsorganisatie had tot resultaat dat de Sipo SD een grote mate van autonomie had. Himmler was, als Reichsführer SS, in staat om gebruik te maken van zijn persoonlijk contact met Hitler, om zo de minister van Binnenlandse Zaken, Himmlers baas als het aankwam op politiezaken, buiten spel te zetten. Toen Himmler zelf werd benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken bevestigde dit op politioneel vlak althans, een al bestaande situatie.16 Eind september 1939 werd de RSHA dus gevormd als samenvoeging van de Sipo en de SD. De chef van de SD, Reinhard Heydrich, werd benoemd tot chef van de Sicherheitspolizei und des SD. Men moet benadrukken dat het hier echter uitsluitend om een personele unie ging. De drie diensten bleven onafhankelijk van elkaar en smolten niet samen.17 Er bleven zelfs spanningen bestaan tussen de verschillende diensten. Een goede samenwerking ontstond, ironisch genoeg, enkel in de door Duitsland bezette gebieden. Doordat de Duitse politiediensten al vanaf het begin onder één leider stonden en door gebrek aan mankracht werden geplaagd, werkten de diensten daar hechter samen. De RSHA bestond uit 7 onderafdelingen. De SD bestond uit afdeling III, VI en VII. De Kripo omvatte afdeling V en de Gestapo was afdeling IV. Daarnaast was Amt I verantwoordelijk voor personeel en organisatie en Amt II voor intern bestuur. Deze diensten zorgden voor het beheer van de organisatie. 16 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 1) p.13. 17 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.16 15 1.2 België bezet Vooraleer over te gaan tot de bespreking van de Sipo SD en haar plaats binnen en verhouding tot het bezettingsbestuur eerst een hoofdstuk over de relatie tussen de bezetter en de Belgische staatsstructuren Na de invasie van Duitsland besloot de Belgische regering uit te wijken naar Frankrijk. Al voor de oorlog was besloten dat indien de regering gedwongen was te vluchten, zij zouden vervangen worden door hun secretarissen-generaal. Zij zouden de Belgische wettelijkheid moeten vertegenwoordigen tegenover de bezetter. 18 Bij elke bezetting van een land, kunnen de burgers van dit land op drie soorten manieren reageren. Ze kunnen zich accomoderen, hetgeen bijna altijd de meerderheid van de bevolking doet, ze kunnen meewerken met de bezetter of ze kunnen zich verzetten tegen de bezetter. In de laatste twee gevallen gaat het om minderheidsgroepen.19 In de beginperiode van de bezetting, vlak na de capitulatie van het Belgische leger, ook gekend als "de wondere zomer", helde men eerder over in de richting van collaboratie. Het vooroorlogse Belgische politieke systeem verdween en werd vervangen door de Nieuwe Orde. Belangrijk om te herinneren is dat alle spelers een verschillend idee hadden over waaruit deze Nieuwe Orde moest bestaan. De Belgicistische, autoritaire kringen wilden een autoritair bestuur rond de koning. Rex en het VNV wilden een staat naar nazi-model waarbinnen zij de eenheidspartij zouden zijn. Voor de Militärverwaltung betekende het de inschakeling van België binnen de Duitse oorlogseconomie. Voor de SS en haar vertegenwoordigers in het gebied van de Militärverwaltung, waaronder ook de Sipo SD, betekende het de gelijkschakeling met Berlijn.20 Tegen het einde van 1940 begonnen er barsten te komen in de samenwerking. Het Britse rijk bleef doorvechten. De Duitsers botsten op verzet bij hun pogingen tot administratieve reorganisatie van de burgemeesters, arrondisementscommisarissen en gouverneurs. Ze 18 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44. lokaal bestuur en collaboratie in België, Tielt, Lannoo, 2004, p.5153. 19 M. Van de Wyngaerde, e.a., België tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen, Standaar Uitgeverij, 2004, p. 175-176. 16 verwijderden de secretarissen-generaal van Justitie en Binnenlandse Zaken.21 De Militärverwaltung begon ook lokale politici te verwijderen, gebruikmakend van het fenomeen van de postverlating, werden tegenstanders van de Nieuwe Orde verwijderd.22 In 1941 voerden de Duitsers een leeftijdsgrens in voor ambtenaren. Ook deze regel werd gebruikt om meer betrouwbare burgemeesters te benoemen.23 Dit creëerde voor de Nieuwe Orde partijen een kans om de macht te grijpen. In Vlaanderen profiteerde daar voornamelijk het VNV hiervan. Tot een echte breuk kwam het echter pas op 6 oktober 1942, met de invoering van de verplichte tewerkstelling in Duitsland. Zowel het patronaat als de secretarissen-generaal protesteerden hier zwaar tegen.24 De secretarissen-generaal weigerden hieraan mee te werken en probeerden ook te vermijden dat Belgische diensten aan de uitvoering van deze maatregel meewerkten. Door deze maatregel werd het probleem van de Duitse bezetting ook in de woonkamer van de bevolking gebracht. De keuze tussen accomodatie, verzet en collaboratie werd scherper gesteld. Veel Belgen besloten onder te duiken. Het verzet, al eerder na de inval in de USSR versterkt door de communisten, werd steeds sterker en begon steeds actiever op te treden. De vele onderduikers zorgden voor een quasi onbeperkte rekruteringsgroep.25 Gedurende dezelfde periode raakte het VNV steeds meer geïsoleerd. Al eerder waren er binnen het VNV problemen geweest met de tegenstelling tussen de partij als vertegenwoordiger van het Vlaamse volk en de partij als toalitaire machtshebber. Gedurende de bezetting werd dit probleem echter acuut, aangezien het Vlaamse volk, waar het VNV zich de enige vertegenwoordiger van achtte, zich afkeerde van de partij. Dit zorgde voor verbittering bij de VNV functionarissen. Deze verbittering zorgde voor een hardere repressie tegen de bevolking.26 Vanaf 1942 werden de eerste politieke moorden gepleegd 20 N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 28. Ibidem, p. 35-37. 22 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44. Lokaal bestuur en collaboraite in België, Tielt, Lannoo, 2004, p. 75-76. 23 Ibidem, p.136-138. 24 N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 145. 25 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 15. 26 N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 48. 21 17 door het verzet. Kort erna begonnen de Duitsers met het executeren van gijzelaars. Eind '42 richtte Robert Verbelen binnen DeVlag een stootgroep op voor wraakacties.27 Het verzet en de collaborateurs begonnen zich te bewapenen. Vanaf dan begon de situatie te escaleren. De burgeroorlog was begonnen. Ook de Sipo SD heeft daar, zoals we later zullen zien, een rol in gespeeld. 1.3 Het bezettingsbestuur en de Sipo SD Oorspronkelijk was de legerleiding van plan om in het Westen, na de ervaring met de bezetting van Polen, een Militärvewaltung te creëeren. Maar al snel liep niet alles volgens plan. Kort nadat generaal Von Falkenhausen zich installeerde in Nederland, werd door Hitler besloten dat Nederland geen Militärverwaltung maar een Zivilverwaltung zou krijgen. Von Falkenhausen moest uitwijken naar Brussel en Nederland kwam voor de rest van de oorlog onder Reichskommissaris Seyss Inquart. Luxemburg werd opgenomen binnen het Duitse rijk en ook dit gebied ging dus verloren voor de Militärverwaltung. 28 In België en Noord Frankrijk hield de Militärverwaltung, althans voorlopig, wel stand. Maar ook hier wist de legerleiding geen volledige Militärverwaltung te handhaven. Volgens De Jonghe begon al snel ook in het gebied voor België en Noord-Frankrijk een strijd tussen de staat en het leger langs één kant en de SS en de partij langs de andere kant. Eén van de domeinen waarover gevochten werd,waren de politionele bevoegdheden. Al snel kwamen er ook hier dus barsten in het plan. De politiediensten van het leger, en vooral de Geheime Feldpolizei (GFP), waren niet opgewassen tegen hun taken. De GFP was verantwoordelijk voor: " 1) het opsporen van misdaden door niet-militairen gepleegd tegen de Duitse Wehrmacht in de ruimste betekenis van het woord, en 2) het waarnemen, resp. het beteugelen door aanhouden van de verdachten of daders, van elke uiting van rijksvijandige activiteit uitgaande van Joden, kommunisten, emigranten, vrijmetselaars en kerken. Gedurende de eerste acht maanden van de bezetting was de GFP op het onder 2) 27 L. Saerens, De Jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, p. 197-198. 18 genoemde terrein (staatsveiligheid) de enige politie met rechtstreekse executieve bevoegdheid. De belangrijkste taak van de GFP was echter van meet af aan – en zij zou spoedig, formeel althans, de enige worden – als executieve op te treden van de Abwehr, de bekende inlichtingsdienst van het OKW bevoegd voor spionage en sabotage (en de bestrijding van deze activiteiten wanneer ze van de vijand uitgingen). "29 De Militärverwaltungschef Eggert Reeder zag zich verplicht om bij de Reichssicherheitshauptamt te gaan aankloppen voor hulp. Het hoofd van de Sipo en de SD en baas van RSHA, Reinhard Heydrich greep deze kans aan om zijn politiediensten te laten infiltreren in wat technisch gezien voor hen nog steeds verboden terrein was. De partijorganen waren immers uitgesloten uit het bestuur van de veroverde gebieden in het België en Noord Frankrijk, daar deze zoals ik al eerder heb gezegd, onder een volledig militair bestuur stonden. De eerste Sipo SD agenten die werden ingezet in België bestond uit een groep van een twintigtal agenten rond Kriminaldirektor Franz Straub. Functioneel waren zij ondergeschikt aan de Militärverwaltungschef Reeder en van hem kregen ze dus ook hun instructies. Zij droegen ook het uniform van de GFP. Toch maakten zij nog steeds deel uit van de Sipo SD, niet van de GFP. Zij bleven dus onder het bevel staan van de RSHA.30 In deze vroege periode bleven de bevoegdheden van de Sipo SD nog beperkt. De Sipo SD kon inlichtingen verzamelen over staatsvijandige activiteiten, maar slechts indien de GFP niet in staat was arrestaties uit te voeren, mocht de Sipo SD ook executief op treden. Reeder bleef ook de touwtjes in handen houden. In tegenstelling tot Frankrijk, waar de Sipo SD onder de Kommandostab stond, kwam de Sipo SD in België en Noord Frankrijk onder de Verwaltungsstab, meer bepaald onder de groep Polizei.31 De Sipo SD mocht in deze periode technisch gezien niet executief optreden, tenzij in uitzonderingsgevallen, en zelfs in die 28 De Jonghe A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 ,p.18 29 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 , p. 22. 30 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 32. 31 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3, p.28. 19 gevallen enkel in opdracht van Reeder.32 Maar al snel begonnen de opeenvolgende bevelhebbers van de Sipo SD te Brussel actief hun macht uit te breiden. Op 27 juli 1940 werd de Sipo SD officieel geïnstalleerd. Er werden twee nieuwe Dienststellen opgericht, één in Brussel en één in Parijs. Dr. Max Thomas werd tot Beauftragte des Chefs der Sipo und SD für Belgien und Frankreich benoemd. Voor ons verhaal is enkel de Dienststelle in Brussel van enig belang. De 36 jaar oude SS Sturmbannnführer en Oberregierungsrat Karl Hasselbacher werd de eerste chef van deze Dienststelle.33 Deze Dienststelle was bevoegd voor het gebied dat bestuurd werd door de Militärverwaltung onder generaal Von Falkenhausen, dat bestond uit België (zonder de Ostkantons die al snel door Hitler weer "Heims in Reich" werden opgenomen) en de Franse departementen Nord en Pas de Calais. Deze Dienststelle bestond uit zes Abteilungen.De indeling volgde voor een groot deel die van de RSHA, maar er waren enkele verschillen in de structuur. Abteilung I Personeel - IA Personalangelegenheden - IB Erziehung, Ausbildung, Schulung - IC Registratur, Hauptgeschäfttsstelle Abteilung II beheer - IIA Organisation - IIB Haushalt und Wirtschaft - IIC Technische Angelegenheiten Abteilung III Lebensgebiete (evenknie van de Inland SD bij de RSHA) - IIIA Verwaltung und Recht - IIIB Volkstum und Volksgezundheit - IIIB1 Volkstum und Volkstumarbeit 32 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 , p.. 23-24. 33 L. Saerens, De Jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, p. 31. 20 - IIIB2 Minderhetien und Ausländer - IIIB3 Rasse und Volksgesunheit - IIIB4 Wanderung und Siedlung - IIIB5 Innerpolitische Lage der Bezetzten Gebiete - IIIC cultuur - IIIC1 Hochschule und Wissenschaft - IIIC2 Erziehung und Sport - IIIC3Volkskultur, Kunst, Theater, Film - IIIC4 Presse, Schrifttum, Rundfunk - IIID economie - IIID1 Ernährungswirtschaft - IIID2 Handel, Handwerk, Verkerhr - IIID3Finanzwirtschaft, Währung, Banken - IIID4 Industriewirtschaft, Energie - IIID5 Arbeits- und Sozialwesen - IIID6 Kolonialwirtschaft - IIIR Geschaftstelle Abteilung IV tegenstanders en Abwehr (Gestapo) - IVA1 Communisme, Marxismus, Feindpropaganda - IVA2 Sabotage, Sabotageabwehr, Fälschungen - IVB Kirchen, Sekten, Juden, Freimaurer - IVC1 Auskünfte - IVC2 Schutzschaft - IVC3 Presse und Schrifttum - IVC4 Emigranten - IVD Widerstand, Geiselen, Sühneleistungen, Ausweisungen, Abschiebingen, Schutzdienst - IVE1 Allgemeine Abwehr - IVE2 Allgemeine Wirtschaftsangelegenheiten, Wirtschaftsspionnageabwehr - IVG Geschaftsstelle der abt IV - IVN Nachrichten 21 Abteilung V Kriminalpolizei - VA Angelegenheden der Belgische Polizei und der JKPK - VB Kriminalpolizei Vollzugsdienst einschl. Fhandung V.B. Schl. Bekämfung des Schleichhandels u. Kriegswirtschaftsvergehens - VC Erkennungsdiesnt - VD Kriminaltechnische Untersuchungstelle Abteilung VI Nachrichtenwesen (beantwoorde aan de Ausland SD van de RSHA) 34 Enkel afdeling IV en afdeling V hadden executieve bevoegdheden, maar op zeer verschillende terreinen. De Kripo was enkel bevoegd voor niet politieke misdaden begaan door Duitsers of waarbij de Duitsers betrokken waren, voor zover deze misdaden niet onder bevoegdheden van een andere politiedienst vielen. Verder was de Kripo ook actief in de strijd tegen de sluikhandel. De Gestapo, het talrijkst aanwezig en door zijn executieve optreden ook de meest beruchte van de Sipo SD diensten, was voornamelijk bevoegd voor het opsporen en bestrijden van de politieke tegenstanders van het Derde Rijk. 35 Een andere afdeling die belangrijk is voor het verhaal van de Sipo SD te Leuven is afdeling III Lebensgebiete. Via één van haar onderafdelingen, de afdeling Volkstum, wist de SD een grote invloed te verkrijgen op vlak van de politiek. Deze afdeling was immers verantwoordelijk voor politieke collaboratie. Al snel kwam het tot een conflict tussen de Militarverwaltungscef Reeder toen de SD zich bemoeide met de collaborerende bewegingen binnen België. Zo ondersteunde ze de stoottroep Verbelen, en later het Veiligheidskorps van DeVlag.36 Dit is voor dit verhaal van belang omdat het Veiligheidskorps, of in elk geval enkele leden ervan, in het Leuvense regelmatig samenwerkten met de verschillende diensten van de Sipo SD. Maar daar wordt later dieper op ingegaan. 34 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 37-39 35 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 , p. 33. 36 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 82. 22 De opeenvolgende leiders van de Sipo SD België waren: Van 27 juli 1940 tot 13 september 1940 - Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Dr. Karl Haselbacher (hij was daarvoor de leider van de Stapo-Leitstelle Düsseldorf en overleed bij een auto ongeluk in Frankrijk op 13 september) 37 Van eind oktober 1940 tot november 1941 - Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Constantin Canaris (hij was daarvoor de leider van de Gestapo in Nederland)38 Van november 1941 tot begin 1944 - Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Ernst Ehlers (hij was verbonden aan Einsatzgruppe B)39 Van begin 1944 tot september 1944 - Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Constantin Canaris (terug van het Oostfront)40 Op 2 januari 1941 gaf het OKW een decreet uit over de verhouding tussen Sipo SD en de Militärverwaltung in België en Noord Frankrijk. Daarin werden de regels waaraan de Sipo SD zich moest houden, gespecificeerd. Op dit decreet volgde een Anordnung van Reeder, waarin hij het OKW decreet toepaste. De precieze inhoud van deze Anordnung wordt besproken in het deel over de arrestaties van de Nebenstelle Leuven. In het kort mocht de Sipo mensen aanhouden maar indien men de arrestanten langer dan een maand wou vast houden, had men daar de toestemming van de aan de Militärverwaltungschef ondergeschikte dienst Polizei voor nodig. De Sipo SD bleef ondergeschikt aan de Miltärverwaltung, maar had nu ook executieve bevoegdheden.41 Na februari 1941 was de 37 L. Saerens, De jodenjagers van de Vlaamse SS, Tielt, Alannoo, 2007, p31-32 L. Saerens, De jodenjagers van de Vlaamse SS, Tielt, Alannoo, 2007, p.32. 39 Ibidem, .p. 32-33. 40 Ibidem, p. 33. 41 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 , p. 46-47. 38 23 Geheime Feldpolizei op het vlak van staatspolitie enkel nog bevoegd indien de verdachten leden waren van de diensten van de Wehrmacht. Haar bevoegdheid als executieve van de Abwehr bleef echter, voorlopig, onaangetast.42 Canaris, die in maart 1944 terugkeerde als chef van de Sipo SD in België, merkte bij zijn terugkeer ook de sterk toegenomen invloed van de SS diensten, en dan vooral van de RSHA, binnen het ressort van Von Falkenhausen. Hij merkte op dat de controle van de Militärverwaltung, via de groep Polizei, op de door de Sipo SD uitgevoerde arrestaties, sterk verzwakt was door het stijgende aantal arrestaties. Het Sicherheitsschaft moest vanaf 1 mei 1944 niet meer bekrachtigd worden door de groep Polizei. Van dan af was stilzwijgen voldoende bevestiging. Tegelijk met deze afbrokkelende controle op de Sipo SD werd haar strijd met het Belgische verzet ook steeds heviger. Op 19 mei 1944 kregen de Sipo SD leiders in België van Himmler de instructie om "de contraterreur op alle mogelijke wijzen te ondersteunen". Men kreeg tevens de verzekering dat het SS- und Polizeigericht te Brussel de contraterreur niet zou bestraffen, maar zelfs zou aanmoedigen. Van terreur verdachte gevangen moesten naar Duitsland gevoerd worden, als het even kon zonder daar een gerechtelijk onderzoek naar te doen. Als er wel een onderzoek kwam moest dit dan toevertrouwd worden aan de SD, die het onderzoek dan op de lange baan moest schuiven en de verdachten alsnog naar Duitsland moest sturen.43 Op 13 juli 1944 besloot Hitler om de Militärverwaltung door een Zivilverwaltung onder Gauleiter Grohé te vervangen. Wat betekende dit concreet? Er waren een aantal verschillen tussen deze twee soorten besturen. Ten eerste, in de Militärverwaltung was de hoogste gezagsdrager een generaal, aldus ondergeschikt aan het OKH, en later ook aan het OKW. In een Zivilverwaltung is de hoogste gezagsdrager een belangrijk partijlid, vaak een Gauleiter. Die was direct ondergeschikt aan Hitler en was ook alleen aan Hitler gehoorzaamheid verschuldigd.44 Een ander verschil tussen de Militärverwaltung en de Zivilverwaltung was dat 42 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 , p. 22-23. 43 A. De Jonghe, d"De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Tweede deel: Het voorspel", in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1976, p..128. 44 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 167. 24 de Zivilverwaltung altijd een HSSPF in zijn ressort had. Dit betekende in het kort dat de dubbele hierarchie binnen de politie wegviel. De Sipo SD was niet langer ondergeschikt aan twee instanties, maar enkel aan Jungclaus, in zijn functie van HSSPF.45 Alhoewel Grohé, de nieuwe Reichskommisar, enkele maatregelen nam om het verzet te verminderen, kwamen deze maatregelen te laat. Gedurende de korte periode dat er een Zivilverwaltung en een HSSPF in België geïnstalleerd was werd de repressie steeds zwaarder. Jungclaus stelde gijzelaars terecht en paramilitaire, collaborerende bewegingen pleegden vergeldingsmoorden. Het verzet werd ook een steeds groter gevaar voor het Duitse leger en de collaboratie.46 De Duitse bezetting liep zichtbaar op zijn laatste benen. Dit zorgde ervoor dat het verzet de wind in de zeilen kreeg. Kort gesteld hebben we hier een situatie van een steeds toenemende radicalisatie in de strijd tussen het verzet langs één kant en de Duitse politiediensten langs de andere. De Sipo SD was er al vroeg in geslaagd om de Militärverwaltung te infiltreren. De restricties die haar werden opgelegd vielen weg of werden door de Sipo SD ondergraven. Zoals ik in de inleiding al zei, is de vraag wat voor impact dit had op de Sipo SD Nebenstelle te Leuven. 1.4 Leuven bezet Naast de voorgaande beschrijving van de situatie op nationaal vlak wil ik ook even stilstaan bij de lokale situate van de stad Leuven en omstreken, tenminste voor zover dit relevant is ten opzichte van mijn onderwerp. Leuven werd bij de aanvang van de oorlog en de Duitse aanval bestuurd door een coalitie van de Verenigde Katholieken (zelf bestaande uit een samenwerking tussen de Katholieke partij en de nog steeds deels onafhankelijke KVV) 47 en Rex.48 De burgemeester R. Vander 45 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 167-168. 46 Ibidem, p. 173-174. 47 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 22-23. 25 Vaeren was lid van de conservatieve vleugel van de Katholieke Partij. 49 Net als in vele andere steden en gemeenten in België was de burgemeester tijdens de Duitse opmars weggevlucht. Belangrijk voor de stad Leuven is dat, nadat de oude burgemeester Vander Vaeren uit zijn ambt werd ontheven, geen VNV'er maar wel een politiek neutrale figuur, prof. Dr. Richard Bruynoghe, werd benoemd om Vander Vaeren te vervangen. Hij werd in zijn taak bijgestaan door een waarnemend stadsbestuur. 50 51 Te Leuven werd tegen 20 mei een Kommandantur gevestigd.52 Deze werd werd gehuisvest binnen het justitiepaleis. De eerste Feldkommandant luitenant-kolonel Engelman werd al snel vervangen door Rittmeister (later majoor) von Thadden.53 De Leuvense kazerne Tarweschoof functioneerde vanaf 1941 als een gevangenis voor Russische krijgsgevangenen.54 Sommige van deze gevangen ontsnapten en gingen in een latere fase een rol spelen binnen het verzet. Vanaf 1944 werd deze kazerne gebruikt voor gevangengenomen officieren uit het in Groot Brittannië opnieuw opgerichte Belgische leger.55 Daarnaast functioneerde een andere Leuvense kazerne, kazerne De Bay, vanaf 1942 als een doorvoergevangenis voor Belgische werkweigeraars en voor gijzelaars.56 De activiteit van het VNV begon vanaf juli 1941 toe te nemen in Leuven. Voor Leuven en omstreken was gewestleider P. Debast verantwoordelijk, voor de stad Leuven afdelingsleider J. Raeymaeker. De stad was onderverdeeld in 16 wijken met telkens 10 tot 20 leden onder toezicht van een wijkleider. Midden 1942 waren er in Leuven 225 actieve leden.57 Midden 1941 werd ook DeVlag actiever in Leuven. Hun collaboratie ging verder dan het VNV en zij speelden een belangijke rol bij de werving van de Waffen-SS en steun aan de SS. Hun leden werden gegroepeerd per cel. Het celbestuur in Leuven stond onder toezicht van dr. H. Heremans, die verantwoordelijkheid moest afleggen aan Cleynkens die tevens instond voor 48 Ibidem, p. 26. Ibidem, p. 22. 50 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 38. 51 Ibidem, p. 43. 52 Ibidem, p. 38. 53 Ibidem, p. 46. 54 Ibidem, p. 46. 55 Ibidem, p. 46. 56 Ibidem, p. 46. 57 L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 20-21. 49 26 de omliggende gemeenten. Het aantal leden in Leuven in onduidelijk, maar het aantal abonnees op hun tijdschrift lag in het eerste semester van 1942 op een 200-tal.58 Het verzet in Leuven en omstreken begon al in januari en februari '41. 59 Naast enkele, grotendeels ludieke, acties uit het studentenmilieu kwam het verzet volgens Marc Maes voornamelijk uit de hoek van "de echte Leuvense milieu's".60 Al enkele weken na de Duitse inval ontstond het Revolutionair Anti-Fascistisch Front (R.A.F.F.) rond een groep jongeren uit de socialistische jonge wacht. Zij werden in het najaar van 1941 opgenomen in het Leuvense Partizanenkorps.61 62 De Gewapense Partizanen werden als verzetsbeweging gevormd na de Duitse invasie van de USSR en de daaropvolgende vervolgingen van de communisten.63 De overgang van het R.A.F.F. naar de partizanen ging in Leuven gepaard met een actie: op 24/10/1942 drongen zij het Arbeitsambt binnen en vernietigden hun dossiers. Onder impuls van Louis Van Brussel waren er in februari 1943 al 6 compagniën actief, waaronder het Leuvense korps 034. De aanwezigheid van een spoorweg in het arrondissement bepaalde mee hun acties: vanaf begin 1943 begon de spoorwegsabotage met een piek in juli. Het korps deinde echter te ver uit met als gevolg een dalende moraliteit en een stijgende criminaliteit.64 Een andere belangrijke groep was de Nationale Koninklijke Beweging (N.K.B.) gesticht door Eugene Mertens, een voormalige rexist en univeristeitsprofessor. Deze beweging sprak zich uit voor een sterk koninklijk gezag. Aanvankelijk waren zij geen verzetsbeweging en werden zij door de Duitsers getolereerd. Hun eerste bedoeling was de jeugd uit de collaboratie te houden. Langzaam aan werd de N.K.B. een verzetsbeweging. Zij was de eerste verzetsbeweging die massaal door de Duitse politediensten werd opgespoord. Al in 1941 werden verschillende kopstukken opgepakt wat leidde tot een reorganisatie en een hernieuwde toename van aktiviteiten in de winter van 1942. Zij leverden een strijd tegen de 58 L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 21. M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 62. 60 Ibidem, p. 62. 61 L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 31. 62 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 74. 63 Ibidem, p. 69. 64 L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 31-33. 59 27 verplichte tewerkstelling door o.a. het voorzien van onderduikadressen, valse papieren en zegels.65 Rond advocaat Delcon vormde zich een verzetsbeweging die voornamelijk bestond uit reservisten, die later opgenomen werd binnen het Belgische Legioen (later het Armée Belge Reconstituée).66 Dit was de grootste militaire verzetsbeweging van het land en de tegenhanger van de Gewapende Partizanen, de communistische verzetsbeweging. Hun acties in Leuven waren minder spectaculair, maar daarom niet minder noodzakelijk: o.a. inlichtingsnetwerken en sluikbladen. Na de aanhouding en fusillering van commandant Lambert op 24 februari 1942 kwam de Leuvense afdeling onder het bevel van reserveluitenant-kolonel Bégault.67 Eind '41 werd er te Leuven ook een afdeling van het Onafhankelijkheidsfront opgericht die de activiteiten van de NKB, het Belgische Legioen en de witte brigade Fidelio coördineerde.68 Volgens Maes begon de geweldspiraal tussen het verzet en de collaboratie in volle ernst in de periode van november 1942 en augustus 1943.69 Ook De Vos spreekt van een echte burgeroorlog in de streek van Leuven midden 1943, een vendetta waarin beurtelings zwart en wit acties ondernamen.70 Het verzet had rond die periode een stevige boost gekregen. Na het invoeren van de verplichte tewerkstelling in Duitsland, in het jaar 1942, waren vele Belgen ondergedoken. Al deze onderduikers deden de rangen van het verzet sterk zwellen. 71 Bij deze onderduikers kwamen ook nog Russische krijgsgevangen die ontsnapt waren uit de Duitse gevangenkampen.72 De toenemende verzetsactiviteit was een doorn in de zij van de Duitsers. Een Duitse reactie liet dan ook niet lang op zich wachten. 65 L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p. 33-34. M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 63. 67 L De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p. 36-37. 68 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 75. 69 Ibidem, p. 86. 70 L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p. 39. 71 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p 90. 72 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 90. 66 28 2. De Sipo SD in Leuven Voor de reconstructie van de Sipo Sd Nebelstelle van Leuven wordt gebruik gemaakt van strafdossiers van het Krijgsauditoraat, aangevuld met enkele dossiers over de Diensstelle Brussel uit het SOMA. Naast het strafdossier Gestapo Leuven worden ook de volgende strafdossiers gebruikt: Clement Ronsmans, Jospeh Junius, Jan Van Roosendael, Pieter Van Roosendael, Georges Caspers, Jan Weytjens en Albert Mestdagh, Maria Huyghens, Richard Delanoyer, François Boffé en de dossiers van DeVlag, meer bepaald deze van René Van Avondt en Robert Verbelen. 2.1 de installatie De ontwikkeling van de oorlog en de toenemende aktiviteit van het verzet hadden tot gevolg dat in de meest bedreigde gebieden Nebenstellen werden opgericht. Dit was het geval in Dinant, Aarlen, Hasselt, Douai en Leuven.73 Een Nebenstelle (letterlijk vertaald uit het Duits: onderafdeling) was een post van de Sipo SD die afhankelijk was van een grotere Sipo SD Dienststelle. Zij werden opgericht waar de druk het hoogst was, in gebieden waar het verzet sterk stond. Agenten uit de Dienststelle werden dan naar deze Nebenstelle gestuurd om daar te werken. De Nebenstelle Leuven was ondergeschikt aan de Dienststelle Brussel. Zowel de leider van de Nebenstelle als zijn assistent werden door de Dienstelle Brussel naar Leuven gestuurd om daar tegen het verzet op te treden. De Nebenstelle te Leuven werd opgericht op 6/12/1943.74 De Dienststelle kwam onder leiding van Kriminalsekretär Wilhelm Paulsen.75 In de dossiers wordt als kantoor telkens een 73 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 , p.35. 74 L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p.39 75 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel p.21 29 huis in de Vital De Costersstraat te Leuven genoemd.76 De Duitsers hadden dit huis van notaris Rooman in beslag genomen.77 Wat er met de notaris gebeurde wordt niet vermeld. Gevangenen werden er binnengebracht na hun arrestaties en werden er verhoord door de Duitse agenten en hun Belgische medewerkers. Arrestanten werden daar ook mishandeld en gevangen gehouden tot ze werden doorgevoerd naar de gevangenis van Sint-Gillis of het kamp Breendonk, of tot ze werden vrijgelaten. Uit de voorgaande informatie blijkt dat het verzet rond Leuven zeer sterk stond en erg actief was. Vooral de partizanen voerden vele aanslagen uit, zowel op personen als op, voor de Duitsers zeer belangrijke, infrastructuur zoals spoorwegen.78 In de literatuur wordt vaak verwezen naar het zeer actieve verzet in de provincie Brabant en meer bepaald in de streek van Leuven. Zo staat er o.a. in De Jodenjagers van de Vlaamse SS79 en De strijd HimmlerReeder80 dat de Nebendienststelle Leuven in 1944 werd opgericht om het verzet in Brabant te bestrijden. In één geval zei één van de Sipo SD agenten het zelf. Fernand Faingnaert verklaarde bij zijn arrestatie dat er op het eind van 1943 een speciaal kommando van de Gestapo uit Brussel kwam als reactie op de vele neergeschoten Duitsgezinden.81 Uit de geraadpleegde dossiers blijkt dat vele arrestaties te maken hadden met verzet, toch kan men geen volledige zekerheid geven hierover omdat bij een aanzienlijk aantal arrestaties en enkele moorden geen reden werd gegeven. Bij het toeschrijven van redenen, zeker als het post factum gebeurt, duiken er ook problemen op. Ten eerste is het mogelijk dat de reden die wordt opgegeven niet de juiste was. Sommige getuigen en verdachten hadden er alle belang bij te liegen, om zo hun daden beter te kunnen rechtvaardigen. Ten tweede is de evidente reden niet altijd de juiste. Zo kan een verzetsman die aanslagen pleegde op aanhangers van de Nieuwe Orde ook opgepakt zijn vanwege anti-Duitse opmerkingen. In elk 76 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor,verhoor van getuige Kympers Jean Baptiste 24/8/1945 77 Auditoraat Generaal, Dossier Huygens Madeleine, Brief van notaris Alban Rooman Leuven 12/9/1944 77 Dietschestraat 78 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p.97-99. 79 P 34 Saerens 80 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3, p35 81 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor, 30 geval lijken acties tegen het verzet een belangrijk deel uitgemaakt te hebben van het takenpakket van de Leuvense Sipo SD. 2.2 Structuur van de Sipo SD Nebenstelle Leuven Door de aard van de Belgische strafdossiers is er slechts in beperkte mate informatie te vinden over de structuur van de Sipo SD Nebenstelle en over haar Duitse medewerkers. Over diensten die de Belgische wetten en het oorlogsrecht niet overtraden tijdens hun activiteiten zijn er geen strafdossiers opgesteld. Bij de Sipo SD bemoeide de Kripo zich bijvoorbeeld enkel om misdrijven waar Duitsers, als dader of als slachtoffer, bij betrokken waren. Over deze dienst zullen we dus weinig terugvinden, als ze al aanwezig was in de Nebenstelle Leuven. De verschillende Duitse politieposten hadden immers vaak verschillende structuren. Hoewel er in de procesbundel weinig informatie staat over de Duitse agenten, worden wel twee namen vermeld: Heinrich Cuypers82 en Wilhelm Paulsen83. Allebei worden ze vermeld als actief binnen de SD. 84 SD kan natuurlijk wel gewoon slaan op de Sipo SD algemeen of op het insigne op hun uniform.85 Paulsen wordt vermeld als chef van de Belgische agenten Janssens en Faingnaert.86 Deze informatie werd aangevuld met opzoekwerk in het archief van het SOMA. Over Cuypers was daar informatie te vinden in de personeelsdossiers van de Dienststelle Brussel, waar hij ook actief was. In dit dossier bevonden zich enkele kopiën, uit het Berlin Document Center, van de pagina's uit het Duitse Sipo SD archief. Er wordt ook kort wat informatie gegeven over Cuypers in de bundel over de aanklacht tegen de agenten van de Dienststelle. Deze gegevens worden verwerkt in een volgend hoofdstuk. Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 82 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor,Verhoor van getuige Juul Theofiel Vervoort 16/8/1945 83 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor, Verslag van de veiligheid van de staat 29/8/1945 getuigenis Decoster Roger 84 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, algemeen onderzoek in zake Weijtjens, Jan en Mestdagh , Albert verhoor van getuige Jan Weytjens 3/4/1946 85 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3, p.14 86 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, algemeen onderzoek in zake Weijtjens, Jan en Mestdagh , Albert verhoor van getuige Jan Weytjens 3/4/1946 31 Eind 1943 werd te Leuven dus een onderafdeling van de Sipo-Brussel opgericht. Paulsen wordt aangeduid als de chef van de SD afdeling te Leuven. Hij had de rang van Kriminalsekretär. Zijn assistent en plaatsvervanger was Heinrich Cuypers. 87 Er staat nergens duidelijk in welke Amt deze mannen actief waren. Zij worden uitsluitend aangeduid als zijnde Gestapo of lid van de Sicherheitsdienst. Aangezien de verhoorde agenten zichzelf ook indelen bij de Sicherheitsdienst ga ik er van uit dat zij lid waren van deze dienst. Heinrich, ook soms gekend als Heinz, Cuypers werkte van 1943 tot 1944 in de Nebenstelle Leuven. Volgens zijn eigen verklaring88 werkte hij daarvoor in de Dienststelle Brussel, op de Louisalaan in Brussel. Hij werd naar Leuven gestuurd om Paulsen te assisteren. Hij was verantwoordelijk voor het verhoren van de vrouwen die werden gearresteerd tijdens de razzia's in het voorjaar van 1944. Hij stelde zich daarbij volgens de aanklacht vaak zeer brutaal op en mishandelde sommige van de vrouwen ook zwaar. Wilhelm Paulsen ondervroeg de mannen, bijgestaan door Emiel Van Thielen, beter gekend als Max Gunther het alias dat hij gebruikte tijdens de Tweede Wereldoorlog.89 Deze laatste was hoofd van de V-Leute, "personen die voltijds in dienst waren van de Sipo en infiltreerden in verzets- of andere vijandelijke bewegingen"90, en was actief in verschilldende streken, o.a. in Leuven. Emiel Van Thielen komt regelmatig voor in de verklaringen. Van Thielen had in de streek van Leuven een reeks razzia's gepland en uitgevoerd. Deze reeks begon in december 1943 en eindigde in maart 1944. 91 Als ondersteuning voor de Duitse agenten werden enkele Vlaamse medewerkers gerekruteerd. De Sipo SD agenten gingen daarvoor ook kijken bij de in Leuven al aanwezige 87 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel p.21 88 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, Stukken der terechtzitting Rechtspleging in zake van 1) Van Roosendael Jan 2) Geeraets Maria Catherina Verslag van de veiligheid van de staat, getuigenis van Heinz Cuypers 9/12/1946 89 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p.22 90 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 76. 91 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p.22 32 Feldgendarmerie groep.92 Vertaler agenten moesten natuurlijk enige kennis hebben van het Duits. Maar daarnaast lijkt de Sipo SD vooral intresse gehad te hebben in mannen die, naast Duits natuurlijk, allebei de landstalen spraken. Deze Vlaamse medewerkers binnen de Sipo SD hadden, zeker in de beginfase, een ondergeschikte rol. Bij de SD waren Fernand Faingnaert, Frans Lambert Janssens en Victor Hardiquest in eerste instantie actief als vertaler agenten of Dolmetscher. Zij hadden alledrie de rang van Staffelman. Hun taak werd door Fernand Faingnaert omschreven als "het opsporen, aanhouden en ondervragen van weerstanders".93 Naarmate de tijd vorderde begonnen de Vlaamse Sipo SD agenten in toenemende mate onafhankelijk te handelen. Dit ziet men ook naar boven komen in de bronnen. Terwijl men het in de beginfase vooral heeft over een groep Duitse agenten, vergezeld van enkele Vlaamse vertaler-agenten, ziet men dit langzaam overgaan naar een groeiend aantal betrokken Belgische agenten en een dalend aantal Duitse agenten. Verschillende redenen kunnen aan de basis van deze evolutie liggen. Het is mogelijk dat de Duitsers toenemend vertrouwen toonden in hun Vlaamse ondergeschikten en hun ook grotere verantwoordelijkheden gaven. Maar het kan ook betekenen dat de Duitsers met een toenemend gebrek aan mankracht kampten door de zware verliezen die zij leden tijdens deze fase van de oorlog, waardoor ze wel verplicht werden om te rekenen op de Vlaamse collaborateurs. Andere mannen die actief waren binnen de Sipo SD zijn Richard Delanoyer die, al dan niet verplicht, als chauffeur werkte tijdens verscheidene acties, en Edmond (“Mon”) Van Daele en Dionysuis Vandenhove die werkten als portier en bewaker op het kantoor van de Sipo SD van Leuven. Daarnaast deed de Dienststelle beroep op een gamma van tijdelijke medewerkers. Onder deze tijdelijke medewerkers bevonden zich verklikkers, SS'ers, overgelopen verzetsleden, leden van allerlei Nieuwe Orde groepen, enzovoort. Zij komen later nog uitvoerig aan bod. Een deel van de agenten en medewerkers waren slechts tijdelijk gestationeerd in Leuven. Cuypers werd begin 1944 aangeduid om Paulsen bij te staan in Leuven, maar ging na zes 92 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, uitreksel uit de minuten welke berusten in de archieven van het krijgsauditoraat van Leuven orineel berust in Cab II bundel 664/66 afschrift van het pv van verhoor van Faifnaert Fernand van 2 juli 1945 Leuven 18/7/1945 93 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, uitreksel uit de minuten welke berusten in de archieven van het krijgsauditoraat van Leuven orineel berust in Cab II bundel 664/66 afschrift van het pv van verhoor van Faifnaert Fernand van 2 juli 1945 Leuven 18/7/1945 33 maanden terug naar Brussel om bureelwerk te doen.94 Ook Van Thielen was maar gedurende een beperkte periode actief te Leuven. Albert Hendrickx, één van de eerste medewerkers van de Sipo SD Leuven werd vervangen door Hardiquest. Hendrickx was later actief in de Sipo SD Dienststelle te Brussel.95 Enkel Lambert Frans Janssens, Victor Hardiquest en Fernand Faingnaert zijn uitsluitend actief geweest in de Nebenstelle Leuven. Faingnaert werd in februari 1944 lid van de Sicherheitsdienst.96 Hardiquest sloot zich aan bij de Sicherheitsdeinst kort nadat hij tijdens de nacht van 17 februari 1944 werd gerarresteerd 97. Janssens werkte als hulpvertaler voor SD Leuven vanaf 15 december 1943 en als vertaler vanaf 1 februari 1944. Afgaande op het beperkte aantal Duitsers die er op de post aanwezig waren in vergelijking met het aantal Vlaamse medewerkers, zeker als men ook de verklikkers en hulptroepen in overweging neemt, lijken de Vlaamse leden een belangrijke rol gespeeld te hebben in de werking van de post. 2.3 De werking van de Sipo SD Nebenstelle Leuven Hoewel de Sipo SD oorspronkelijk niet bevoegd was om executief op te treden, viel deze restrictie op 4 februari 1941 al weg. In de studies van Van Eetvelde en Gobyn over Sipo SD Aussendienststellen van respectievelijk Antwerpen en Gent worden de verschillende reden en methoden van arrestaties goed omschreven. De dienst was bevoegd om om drie redenen arrestaties uit te voeren. "1) Wanneer een persoon een misdaad had begaan kon hij worden aangehouden met het oog op een strafvervolging door het militaire gerecht 94 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinant, map Brussel, p.10 95 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 200,p.19 96 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Faingnaert Fernand 17/1/1946 97 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p. 23. 34 2) Het was de Sipo toegestaan personen preventief aan te houden (Sicherheitsschaft) wanneer ze als een bedreiging werden ervaren zonder daarvoor sluitende bewijzen te kunnen voorleggen. 3) ten slotte werden arrestaties uitgevoerd als represaille voor acties van het verzet, waarna de arrestanten dienst deden als gijzelaars."98 De Sipo SD mocht in België mensen, theoretisch gezien, enkel tijdelijk aanhouden. De gevangenen werden in nabijgelegen gevangenissen of op de bureau's ondergebracht. In het geval van de Leuvense Nebenstelle ging het voornamelijk over het bureau in de Vital de Costerstraat, de grote en de kleine gevangenis van Leuven en de gevangenis van het nabijgelegen Sint Gillis. Deze laatste gevangenis diende, net als Breendonk, ook als doorvoerkamp voor politieke gevangenen naar Duitsland. Normaal gesproken kon de Sipo SD mensen dus niet zomaar voor onbepaalde tijd gevangen houden. Doordat zij in België en Noord-Frankrijk onder de Militarverwaltung moest werken, waren aan haar agenten door de Militärverwaltung enige restricties opgelegd. Eén van deze restricties was dat als de Sipo SD agenten iemand aanhielden, zij de Haftnachweiszentrale van de groep Polizei, binnen Verwaltungschef Eggert Reeders administratieve staf, hiervan op de hoogte moesten brengen. In hun verslag aan de groep Polizei moesten zij de duur van de arrestaties en hun redenen vermelden. Zo kon de Militärverwaltung enige controle behouden over de acties van de Sipo SD en vermeden ze het ontstaan van complete willekeur. De Sipo SD kon volgens deze richtlijnen iemand slechts zeven dagen vast houden zonder hem te beschuldigen. Daarna moest ze de verdachte vrijlaten ofwel, in het geval dat ze de zaak verder wilde onderzoeken, konden de agenten voor de zevende dag een Sicherheitshaftsbefehl (SHB) bij de Brusselse Dienststelle aanvragen. Dit Sicherheitshaftbefehl stelde hun in staat om de verdachten nog éénentwintig dagen gevangen te houden. Als men na deze vier weken de gevangene nog langer wilde aanhouden, dan moest men daarvoor de toestemming krijgen van de groep Polizei. Als de groep Polizei het SHB echter niet bevestigde dan moest de gevangene onmiddelijk in vrijheid gesteld worden. 99 98 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 122. 99 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p.59-60 35 Maar wat bleef er van deze regels in de praktijk overeind? Over de effectieve procedures en de aanvragen voor een Sicherheitshaftbefehl vond ik niets terug in de strafdossiers van de Vlaamse Sipo SD medewerkers. Ook stond er nergens iets over aanvragen tot verlenging van arrestatie aan de groep Polizei of de Verwaltungsstab van Reeder. Bovendien verdwenen deze bestuursorganen samen met de rest van de Militärverwaltung toen die in het begin van juni 1944 werd vervangen door een Zivilverwaltung onder Gauleiter Grohé en Jungclaus. Jungclaus kreeg van Himmler, in zijn functie van chef van de Duitse politie en Reichsführer SS, de toestemming om de "terreur" te beantwoorden met contraterreur. De Sipo SD kreeg dus vrij spel. Veel van de controlemechanismen verdwenen, voor zover deze al niet eerder uitgehold waren door de Sipo SD.100 In de bronnen wordt soms wel vermeld wat er met de gearresteerden gebeurde na hun aanhouding. Uit de dossiers blijkt dat het voorkwam dat mensen soms weken lang in de gevangenis zaten zonder dat ze van iets beschuldigd werden en zonder verhoord te worden. Anderen werden naar Duitsland gedeporteerd, waar ze buiten het bereik en de bevoegdheid van de Militärverwaltung vielen. Dit was ook één van de methoden die de Belgische afdeling van de Sipo SD toepaste om gevangenen aan de controle van de Militärverwaltung te ontrekken. In Duitsland vielen de gevangen immers onder de bevoegdheid van de Reichssicherheitshauptamt, het hoofdbureau van de Sipo SD.101 Daar komt nog bij dat de Sipo SD vanaf april 1944 via de RSHA het bevel had gekregen om politieke gevangen naar de werkkampen in Duitsland te deporteren. Deze transporten duurden tot in augustus. 102 2.3.1 Arrestaties Hoewel er belangrijke gelijkenissen zijn tussen de individuele arrestaties en de razzia's uitgevoerd door de agenten van de Sipo SD Leuven, ga ik ze apart behandelen. Dit doe ik omdat er naast de gelijkenissen ook een aantal belangrijke verschillen zijn tussen deze twee 100 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 128. 101 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 64 36 soorten acties, niet in het minste het verschil in schaal van zowel ingezette agenten als het aantal arrestanten. Wie voerde de arrestaties uit en wie voerde welk soort arrestaties uit? De Gestapo, de politieke politie en tevens één van de Sipo SD diensten die het talrijkst aanwezig was in de bezettingszone België en Noord Frankrijk, was degene die als executieve optrad als het ging over politieke misdrijven. Haar bevoegdheden overlapten grotendeels met die van de politieke politie van het leger, de GFP. Daarnaast was er de Kriminalpolizei, die echter, ten opzichte van de twee hierboven vermelde politiediensten, qua numerieke sterkte en bevoegheden beperkter in omvang was. De Kriminalpolizei mocht enkel optreden voor misdaden die niet rechtstreeks onder de bevoegdheden van andere diensten vielen, als bij deze misdaden Duitse onderdanen betrokken waren als slachtoffer of misdadiger. We moeten echter in het achterhoofd houden dat in de periode waarin de Leuvense Nebenstelle actief was, Duitsland onder zware druk stond en dat er door deze steeds verslechterende situatie slechts weinig middelen konden worden vrijgemaakt worden voor de Militärverwaltung te Brussel. De Duitse politiediensten in België moesten dus roeien met de riemen die ze hadden. Dit betekende ook dat ze het aanwezige personeel zo efficiënt mogelijk moesten proberen in te zetten. Het gevolg hiervan was dat de bevoegdheidszones van de verschillende ordediensten van de Sipo SD begonnen te vervagen gedurende de bezetting. Aangezien de Sipo SD Nebenstelle te Leuven in een late fase in de oorlog actief was, mag het dan ook niet verbazen dat leden van de Sicherheitsdienst, een dienst die zich normaal gezien uitsluitend bezig hield met het verzamelen van informatie103, ook zeer actief waren tijdens razzia's en arrestaties. Winne Gobyn wijst hier al op in zijn thesis over de Aussendienststelle van de Sipo SD te Gent.104 In de woorden van de laatste chef van de Gentse Aussenstelle, de SS-Hauptsturmführer Albrecht gesteld: "Heel in de beginner was de scheiding tusschen 'narichten' (SD) en executieve dienst (Sipo) zeer scherp. Maar hoe langer 102 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 64 103 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3, p. 14. 104 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 99. 37 de oorlog duurde en [naarmate] op het einde de toestand ernstiger werd, versmolt langzaam-aan SD en Sipo."105 Niet alleen de Duitse agenten maar ook hun ondergeschikten voerden arrestaties uit. Zo voerden de vertaler agenten van de SD Leuven, in samenwerking met de Duitse agenten en onder het bevel van Duitsers maar soms ook afzonderlijk, tientallen arrestaties uit. Daarnaast waren tijdens deze arrestaties ook regelmatig leden van verschillende Nieuwe Orde bewegingen actief als ondersteuning. Maar niet alle medewerkers van de Sipo SD waren bevoegd voor het zelfstandig uitvoeren van arrestaties. Zo werd één van de medewerkers van de Sipo SD Leuven, Jan Van Roosendael, op de vingers getikt door zijn Duitse superieur, Kriminalsekretär Wilhelm Paulsen, omdat hij iemand had gearresteerd zonder dat hij daarvoor van de Duitsers toestemming had gekregen.106 Slechts enkele van de Vlaamse medewerkers hadden het recht om op eigen initiatief arrestaties uit te voeren. Deze medewerkers waren, voor zover ik het uit de bronnen kon afleiden, de drie vertaler agenten, vanwege hun ambt als agent bij de Sipo SD. Hoe pakte de Sipo SD Leuven deze arrestaties aan? Meestal arresteerde de Sipo SD hun verdachten 's nachts of in de vroege ochtend, toen het nog donker of schemerdonker was. Zo werd bijvoorbeeld Louis De Becker om half zes s'ochtends uit zijn bed gehaald door door drie "Gestapo's", waaronder Faingnaert.107 De Duitsers en hun medewerkers opereerden meestal in groep. De structuur van deze groepen varieerde. Het aantal aanwezige Duitsers en Vlaamse medewerkers verschilde van actie tot actie. Zoals ik al eerder opmerkte, traden de Duitse agenten, naarmate de tijd vorderde, meer terug op de achtergrond. Zoals men kan zien in de tabel in de bijlage I zijn de Duitsers het sterkst vertegenwoordigd in de eerste maanden. Vanaf juni lijken er nauwelijks nog Duitsers aanwezig geweest te zijn bij 105 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 101. 106 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,provincie Brabant arrondissement Leuven stad Leuven pv 861 4/7/45 verklaring 107 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Haacht pv nr 1606 De Becker Louis 3/8/1945 38 normale arrestaties. Deze vielen dan quasi volledig onder de bevoegdheid van hun Vlaamse medewerkers. Maar ook binnen de Vlaamse medewerkers zelf was er variatie in de samenstelling van de groep: mannen uit verschillende Nieuwe Orde organisaties werden aangesproken om bijstand te verlenen. (dit wordt later besporken in het deel over Samenwerking met andere politiediensten en Nieuwe Ordebewegingen). Bij de arrestaties werd ook systematisch zwaar geweld gebruikt. Op de geringste vormen van tegenspraak of verzet antwoorden de agenten met geweldadig gedrag. Een man vertelt hoe hij, toen hij toestemming vroeg om naar de WC te gaan, met zijn gezicht tegen de muur werd geslaan door een van de aanwezige medewerkers van de Sipo SD.108 Het mishandelen van arrestanten was voor de Sipo Sd agenten schering en inslag. De arrestanten werden ook vaak bedreigd. Een getuige vertelt hoe hij tijdens een huiszoeking met de dood werd bedreigd door leden van de Sipo SD.109 Het geweld en de bedreigingen kwamen niet enkel uit de hoek van de Duitse agenten, de Belgische medewerkers stelden zich even (soms zelfs nog meer) geweldadig op. Om welke redenen voerde de Sipo SD deze arrestaties uit? De meeste arrestaties vallen onder de Duitse categorie Terror. Onder deze categorie valt een heel spectrum van verzetsactiviteiten, van het verspreiden van propaganda of gewoon antiDuitse sentimenten tot het opblazen van treinsporen en het vermoorden van Duitsers en collaborateurs. Zowat alle gearresteerden, waarvoor de Duitsers een reden gaven tot arrestatie, werden aangehouden vanwege "terrorisme". Aan de bundel opgesteld over Janssens, Faingnaert en de broers Van Avondt werden een reeks arrestatieformulieren toegevoegd.110 De Sipo SD, en dan vooral de Gestapo zijn ook berucht vanwege de rol die zij speelden in het opsporen en deporteren van de Joden in België (net als in de rest van Europa). In de dossiers 108 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Ruelens Gustaaf 10/7/45 109 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, verhoor van getuige Verdeyen Marie Andre Joseph 4/6/1945 110 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand Einlieferungsschein 39 rond de Nebenstelle Leuven wordt er echter nauwelijks melding gemaakt over arrestaties van Joden. In één enkel geval wist de Sipo SD, na verklikking van Frans Vleugels, het joodse gezin Schiller op te sporen. Dit gezin bestond uit de moeder, en een broer en zus. Hoewel de zoon van het gezin in het verzet was, kunnen we er van uit gaan dat ze werden aangehouden omdat ze joods waren. Het feit dat er nauwelijks sprake is van acties tegenover Joden in Leuven kan verschillende oorzaken hebben. Vanaf 1/6/1942 werden Joden verplicht zich te vestigen in Antwerpen, Brussel, Charleroi en Luik.111 Leuven had nooit een sterke joodse aanwezigheid gekend en diegenen die er woonden gaven zich niet aan en overleefden de bezetting.112 Er is een aantal maal sprake van arrestaties van Russen die in de buurt van Leuven ondergedoken waren. Zoals ik al in het voorgaande deel over Leuven tijdens de bezetting heb vermeld was er in Leuven een gevangenis voor Russische krijgsgevangen. Een aantal onder hen wist kennelijk uit deze gevangenis, of uit andere gevangenissen uit de buurt, te ontsnappen. In elk geval zaten er een aantal Russen ondergedoken in de omgeving van Leuven. Eén groep zat verborgen in een bos in de buurt van Ransberg. Zij werden geholpen door leden van het verzet en ze beschikten over wapens, want toen de Sipo SD een actie deed te Ransberg om deze Russen op te sporen kwam het tot een vuurgevecht tussen beide partijen113. Als getrainde soldaten zullen de Russen waarschijnlijk zeer geschikte rekruten geweest zijn voor het verzet, in het bijzonder voor de gewapende partizanen. Bovendien hadden deze krijgsgevangen niks te verliezen. Als zij terug in Duitse handen vielen wachtte hen bijna zeker de dood. Minstens één razzia uitgevoerd door de Leuvense Sipo SD Nebenstelle, die te Ransberg op 23 juli 1944, was gericht tegen ondergedoken ontsnapte Sovjetrussische krijgsgevangenen. Verder werden nog minstens twee Sovjetburgers door de Sipo SD Leuven gearresteerd.114 Eén van hen, Abdoullah Raoupof, getuigde daar later over 111 R. Van Doorslaer, E. Debruyne, F. Serebrechts, N. Wouters, Gewillig België. Overheid den Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen, Meulenhoff/Manteau, 2007, p. 373. 112 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 66 113 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, Rijkswacht compagnie Leuven brigade Tienen district Kersbeek Miskom pv 409 getuigenissen over actie te Ransberg 114 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, Rijkswacht compagnie Leuven brigade Tienen district Kersbeek Miskom pv 409 getuigenissen over actie te Ransberg, 40 op het proces. Twee andere, onbekende Sovjets werden door leden en medewerkers van de Sipo SD Nebenstelle Leuven vermoord.115 Een andere reden voor arrestatie was het onderduiken om te ontkomen aan de verplichte arbeidsdienst in Duitsland. Dit was eerder het territorium van de Feldgendarmerie die bevoegd was voor de werkweigeraars.116 De Feldgendarmerie had ook de bestrijding van de zwarte markt op zich genomen. Gevallen van smokkel werden afgehandeld door de Feldgendarmerie en de Belgische Rijkswacht. Maar gezien veel van deze onderduikers uiteindelijk bij het verzet terecht kwamen is het mogelijk dat er werkweigeraars gearresteerd werden door de Sipo SD. In dat geval woog de verzetsactiviteit immers zwaarder door dan het onderduiken om aan arbeidsdienst te ontkomen. Een praktijk die, hoewel theoretisch gezien verboden, niet ongewoon was voor de Sipo SD agenten was het arresteren van familieleden van verzetslui, de Sippenhaft.117 In het geval men een arrestatie wou uitvoeren, maar men de gezochte persoon niet vond, gebeurde het soms dat de Sipo Sd agenten in de plaats, één of meerdere van zijn familieleden meenamen, zelfs als deze familieleden zelf niks strafbaar hadden gedaan. Zij werden behandeld als alle andere gevangengenomen personen, ze werden mishandeld en verhoord. Een voorbeeld is Wilhelmina Sellekaert, die werd gearresteerd in plaats van haar man, Marcel Haesendonk, een partizaan, die gezocht werd door de Sipo SD.118 Zij werd mishandeld om haar te dwingen haar man te verklikken. Later werd zij naar het Duitse concentratiekamp Ravensbruck gedeporteerd. Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, Verhoor van getuige Haesendonck Theophiel Marcel 13/5/46 115 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, Proces verbaal van verhoor 25/9/1945 aanklacht tegen Dirickx Frederic Henri 116 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 , p. 21 117 R. Van Eetvelde De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD) Aussendienststelle Antwerpen Het politionele repertoire van een lokale Duitse politiedienst in bezet België in: <http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf > p.185 geraadpleegd op 21/3/2010 118 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,verhoor van getuige Sellekaerts Wilhelmina 17/4/1946 41 Wanneer vonden de arrestaties plaats? Op basis van gegevens uit de verschillende dossiers kon ik een overzicht op maken van de door de Leuvense Sipo SD uitgevoerde arrestaties. Dit overzicht werd in bijlage I toegevoegd. Aan de hand van deze gegevens werd de hierna volgende grafiek opgesteld. Dit is uiteraard maar een schatting van het aantal arrestaties uitgevoerd door de Sipo SD. Er kan nog informatie ontbreken in de dossiers. Bovendien heb ik het aantal arrestaties tijdens de razzia's niet aan deze tabel toegevoegd. Uit deze gegevens blijkt dat er in de maanden februari, maart, mei en augustus pieken zijn in het aantal arrestaties. Op momenten dat het aantal arrestaties stijgt of op een hoog punt staat, lijken er ook vaak razzia's plaats te vinden. Zo was er op 18/2/1944 een razzia en werden er verschillende arrestaties vermeld op dezelfde dag en de daaropvolgende dagen. Dit kan verscheidene redenen hebben. Ten eerste kan er overlapping voorkomen. Zoals ik al eerder heb uitgelegd is er vaak een zeer dunne lijn tussen normale acties en grootscheepse 42 razzia's. Uit de dossiers blijkt niet altijd duidelijk of de arrestaties individueel waren of deel uitmaakten van een razzia. Op 18/2/1944 wordt er bijvoorbeeld melding gemaakt van een arrestatie in aanwezigheid van een vijftigtal SS'ers.119 Zelfs indien dit getal overdreven is kunnen we er van uitgaan dat bij een individuele arrestatie niet zoveel mensen op de been werden gebracht. Aan de andere kant is het ook mogelijk dat mensen die op razzia's gearresteerd werden tijdens verhoren braken en informatie gaven over andere verzetsleden, die vervolgens door de Sipo SD agenten werden opgepakt in operaties op een kleinere schaal georganiseerd op dezelfde dag of de daaropvolgende dagen. Het omgekeerde is natuurlijk ook mogelijk. Een voorbeeld hiervan is het geval M. A. Hij was lid van het partizanenleger en werd tijdens een kleine actie gearresteerd. A. brak tijdens het verhoor door de Leuvense Sipo SD en gaf hun inlichtingen die bijdroegen tot de razzia's van Meensel Kiezegem en Wespelaer Tildonk.120 2.3.2 Razzia’s Tussen de arrestaties en de razzia's die werden uitgevoerd door de Sipo SD, zijn er zowel verschillen als gelijkenissen. Net zoals de arrestaties vonden de razzia's meestal plaats tijdens de nacht of in de vroege ochtend. De Sipo SD was in grote aantallen ter plaatse en deed beroep op andere politiediensten en collaborerende bewegingen. Zowel bij arrestaties als bij razzia's werd geweld niet geschuwd. Bij een razzia lag het aantal mensen dat ingezet werd en het aantal dat gearresteerd werd echter hoger dan tijdens arrestaties. Er werden ook meer arrestanten naar Duitsland gedeporteerd dan bij gewone acties het geval was. Belangrijk is dat diegenen die tijdens een razzia gearresteerd werden niet allemaal betrokken waren bij verzetsactiviteiten. Tijdens razzia's arresteerden de Sipo SD agenten en hun medewerkers niet alleen leden van de weerstand, maar ook personen die weinig of niets met het verzet te maken hadden. 119 Auditoraat Generaal, Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Verslag van de veiligheid van de staat pv nr 1664 Getuigenis Geeraarts Maria13/7/1945 120 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel Nederlansche Rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake Delanoyer Richard en Consoorten nr 25 der notitiën van 1944 43 Tegen wie waren de razzia's gericht? De razzia's waren voornamelijk gericht tegen het verzet. De Sipo SD had geluk gehad. Eén van de leden van het verzet die door hun was gearresteerd, Vleugels, sloeg tijdens de verhoren door. Vleugels werd gearresteerd op 21/12/1943.121 Hij had, in samenspraak met een andere gevangengenomen verzetsman Rega, een groot deel van het lokale verzetsnetwerk verklikt. De arrestaties die volgden op deze verklikking leverden in sommige gevallen nieuwe informatie op over de lokale weerstandsbewegingen, soms eveneens door verklikking van gevangengenomen verzetsleden122. Hierdoor ontstond er een watervaleffect dat ervoor zorgde dat de Sipo SD te Leuven een redelijk betrouwbaar beeld had van het verzet in Leuven en omstreken. Informatie verkregen van Vleugels en Rega werd aangevuld met andere informatiebronnen vooraleer men overging tot razzia's.123 Het breken van Vleugels was een zware klap voor de partizanen, één van de grootste verzetsorganisaties in de omgeving van Leuven. Hoe werd een razzia aangepakt? Bij een razzia ging de Sipo SD meestal op dezelfde manier te werk. Er werd een bepaald gebied uitgekozen op basis van inlichtingen die al vergaard waren door de Sipo SD. Vervolgens werden er nog extra inlichtingen verzameld door de agenten en hun medewerkers.124 Aan de hand van hun inlichtingen werd er een lijst opgesteld van de te arresteren personen. Tijdens de acties zelf vertoont het optreden van de Sipo SD, zoals al gezegd, veel gelijkenissen met de normale arrestaties. Ze sloegen vaak s’nachts toe, net als bij de meeste arrestaties. De mannen en vrouwen werden thuis gearresteerd. De Duitsers waren in grote aantallen aanwezig. Er werd beroep gedaan op andere Duitse politiediensten, in dit geval, volgens de getuigen voornamelijk de Feldgendarmerie. Naast de Feldgendarmerie en de Geheime Feldpolizei werden ook soldaten van de Wehrmacht en leden van de SS, de Waffen SS, het NSKK, DeVlag, e.a. ingezet als extra mankracht. Eénmaal 121 P. Dewever, Leuven en Oost-brabant in de Tweede Wereldoorlog, Tienen, Aqua Fortis, 2006, p. 175 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 123 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 124 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 122 44 aangekomen op hun bestemming splitsten ze zich op in kleinere groepen, die zich dan over het gebied verspreiden. Op het einde van de actie werden de gevangenen verzameld. Dan ging men na of al degenen die vermeld stonden op de lijst ook gearresteerd waren. Daarna werden de gevangenen op transport gezet in vrachtwagens. Uitgevoerde razzia's De Sipo SD voerde razzia's uit te Linden125, Herent126, Rotselaer (7 februari 1944)127, Kortrijk Dutsel (18 februari 1944 en maart 1944)128, Diest (9 mei 1944)129, Drieslinter (2 juli 1944)130, Lovenjoel131, Ransberg (23 juli 1944)132, Molenbeek Wersbeek (augustus 1944)133, Wespelaer Tildonk (1 augustus 1944)134en Meensel Kiezegem (1 augustus 1944 en 11 augustus 1944)135. Volgens Faingnaert werden er ook razzia's uitgevoerd in Heverlee, Wijgmaal en Leefdaal.136 Van al de razzia's is Meensel Kiezegem de bekendste. Tijdens deze razzia's vielen ook doden. In totaal worden er bij de razzia's in de strafdossiers vijf doden 125 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond; Hardiquest Jean Victor,verslag van de veiligheid van de staat pv nr 2358 21/9/1945 verklaring Fernand Faingnaert 126 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid van de staat 22/9/1945 pv nr 2383 verklaring Fernand Faingnaert 127 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,algemeen onderzoek in zake Weijtjens, Jan en Mestdagh Albert. Nr. 64.732 Notitien van 1945 7 128 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,24a HB/ EV st.1833 krijgsauditoraat bij den Krijgsraad van Brussel parket nr 64737 N 45 verklaring Aerts Gabrielle wwe Melijn 24/6/46 129 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, copie pro justitia Déposition de témoin 20/5/1946 en cause de Evers Joseph Conrad getuige Faingnaert Fernand 130 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige in zake van Richard Delanoyer getuige Dugardeiu Maurice 23/2/1945 131 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,verslag van de veiligheid van de staat pv nr 2357 20/9/1945 verklaring Fernand Faingnaert 132 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Kersbeek-Miskom pv nr 409 15/5/1945 getuigenissen over de razzia te Ransberg 133 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,verslag van de veiligheid van de staat pv nr 2365 22/9/1945 verklaring Fernand Faingnaert 134 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven stukken bijgevoegd na de terechtzitting, verslag van de veiligheid van de staat 23/10/1945 verklaring Fernand Faingnaert 135 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,krijgsauditoraat proces verbaal van verhoor Janssens Lambert François 18/7/1945 136 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor,Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 45 vermeld. Tijdens de eerste razzia te Meensel Kiezegem werden drie mannen neergeschoten, namelijk August Craeninckx, Petrus Vandermeeren en Oscar Beddegenoots.137 Zij zouden verklikt geweest zijn door M.A..138 Tijdens de tweede razzia viel er ook een dode, Jules Schotmans.139 Jean Wouters, een jonge partizaan, werd door leden van de Sipo SD, waarschijnlijk door René Van Avondt, neergeschoten tijdens de razzia van 1 augustus 1944 te Wespelaer Tildonk.140 De razzia die het meest aan bod komt en het uitvoerigst behandeld wordt in de strafdossiers, namelijk de tweede razzia van Meensel Kiezegem op 11 augustus 1944, zal ik hier als casusvoorbeeld gebruiken. Tijdens deze razzia werden ongeveer 75 mannen en vrouwen opgepakt en werd één man, Jules Schotmans gedood door de Duitsers en hun Vlaamse medewerkers. De inlichtingen voor de razzia werden gedeeltelijk door de broers Albert en Marcel Merckx vergaard.141 Ook de gevangengenomen verzetsman A., die na verhoor door de Sipo SD doorsloeg, lijkt erbij betrokken te zijn geweest. Enkele getuigen zagen hem in het dorp rondlopen tijdens de razzia.142 Volgens Fernand Faingnaert, één van de Vlaamse Sipo SD agenten, werd de lijst van de te arresteren personen opgesteld door A., de broers Merckx en ene N.P.. Eveneens volgens Faingnaert werkten de broers Merckx tijdens de razzia als indicateurs voor de agenten. 143 De Sipo SD agenten gingen rond in het dorp en de omstreken om mensen te arresteren. De arrestanten werden om zeer 137 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 306 22/9/1944 verklaring dokter Goyen 138 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, krijgsauditoraat bij de krijgsraad te Leuven, proces verbaal van verhoor van Andtries Maurits Ludovicus 28/21945 139 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, Krijgauditoraat bij de krijsraad van Leuven procesverbaal van verhoor 25/9/1945 aanklacht tegen Dirickx Frederic Henri 140 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgauditoraat bij de krijsraad van Leuven verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945 141 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,verslag van de veiligheid van de staat pv nr 2365 22/9/1945 verklaring Fernand Faingnaert 142 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge nr 1028 27/10/44 getuigenissen over de razzia van Meensel Kiezegem 143 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor Fernand Faingnaert 18/7/1945 46 uiteenlopende redenen aangehouden. Zo werd een man aangehouden in plaats van zijn broer (hij was echter ook lid van de Witte brigade).144 Enkelen werden aangehouden vanwege lidmaatschap van of vermoedens dat ze lid waren van weerstandsbewegingen. 145 Een arrestant beweert dat hij aangehouden werd omdat hij had gelachen met één van de broers Merckx.146 Naast Sipo SD agenten Janssens, Hardiquest en Faingnaert waren er Feldgendarmen147 aanwezig op de razzia. Volgens de strafdossiers van DeVlag werkten verschillende leden van DeVlag, die ook actief waren binnen Robert Verbelens Veiligheidskorps, mee met de Duitsers tijdens deze razzia. De arrestanten werden verzameld in de meisjesschool van Meensel Kiezegem, waar Fernand Faingnaert de namen van de arrestanten vergeleek met de lijst die opgesteld was voor de razzia. Verschillende mannen werden al tijdens hun arrestatie of tijdens hun gevangenschap in de school mishandeld. 148 Daarna werden zij naar Duitsland gedeporteerd. Velen zijn daar overleden.149 De Duitse razzia's te Leuven waren dus zorgvuldig uitgewerkte acties. Ze waren bijna uitsluitend gericht tegen het verzet. De razzia's zijn een goed voorbeeld van hoe de Sipo SD omging met haar beperkte mankracht en hoe de lokale acties kaderen binnen een groter geheel. De inlichtingen voor razzia's in het voorjaar van 1944 kwamen niet alleen van lokale informatiebronnen, maar ook van onderzoeken gevoerd op nationaal vlak en in Brussel door het hoofd van de V-mannen, Emiel Van Thielen (onder zijn alias Max Gunther). Vertaler agent Fernand Faingnaert verklaart ook dat de Leuvense Sipo SD agenten voor ze begonnen 144 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge pv nr 871 145 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge nr 1028 27/10/44 getuigenissen over de razzia van Meensel Kiezegem 146 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge nr 1028 27/10/44 getuigenissen over de razzia van Meensel Kiezegem 147 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor Janssens Lambert François 18/7/1945 148 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge nr 1028 27/10/44 getuigenissen over de razzia van Meensel Kiezegem 149 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Kaart met foto's van de gedeporteerden uit Meensel Kiezegem 47 met razzia's inlichtingen gingen halen in Brussel.150 De acties van de Nebenstelle Leuven vonden plaats binnen de grotere strijd tussen het verzet en de Duitse politiediensten en collaborerende milities. Er lijkt, om evidente redenen, vooral een samenwerking te bestaan tussen de Dienststelle Brussel en de kleinere, nabijgelegen Nebenstelle Leuven. Deze samenwerking ziet men ook op vlak van het inzetten van mankracht. Het Veiligheidskorps van Verbelen werd ook in het Leuvense ingezet, onder bevel van één van de agenten van de Brusselse Dienststelle.151 Opvallend is de afwezigheid van de Vlaamse Wachtbrigade en andere paramilitaire formaties. Voor onderscheid tussen de verschillende Duitse diensten en collaborerende milities moeten we echter vooral rekenen op de verklaringen van de medewerkers van de Sipo SD Leuven. De uniformen die door de verschillende diensten werden gebruikt leken vaak sterk op elkaar, en waren in sommige gevallen zelfs volledig identiek. Men kan er dus van uitgaan dat de meeste getuigen het onderscheid niet konden maken. Het is dus mogelijk dat hierboven niet vermelde formaties toch meededen aan de razzia's. De razzia's vonden vrijwel allemaal plaats binnen een beperkt gebied rond Diest, Tienen en Leuven. De meeste razzia's vallen in de driehoek tussen deze drie steden. Enkele andere, namelijk die van Wespelaer Tildonk, Rotselaer en Herent vormen een uitsteeksel ten noord westen van Leuven. Dit gebied is mogelijk het defacto ambtsterrein van de Sipo SD Nebenstelle Leuven (kaart in bijlage II). We moeten natuurlijk wel in gedachte houden dat de Sipo SD posten, in tegenstelling tot de hedendaagse politiediensten, geen vaste ambtsgebieden hadden. Dit is vooral het geval in de bezette gebieden, waar de bezettingsbesturen, zoals ik al vaak heb gezegd, op een quasi constante basis onderbemand waren en dus flexibel moest omspringen met de beschikbare mankracht. 150 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 151 Auditoraat Generaal, dossier DeVlag, map VI bis, dossier Verbelen Robertus, arrondisement Antwerpen parket van den procureur des konings gerechtelijke politie 2 e afdeeling 1762 pv nr 1357verklaring 22/1/46 48 2.3.3 Deportaties Zoals hierboven al vermeld werd, maakte de Sipo SD gebruik van de mogelijkheid om gevangenen naar Duitsland te deporteren om ze zo aan de controle van de Militärverwaltung te ontrekken. Op 2 juni 1944 kreeg de Belgische Sipo SD van Himmler het bevel om alle van verzetsactiviteiten verdachte personen naar Duitsland te deporteren. 152 Hoe ging dit in zijn werk? Slechts in uitzonderlijke gevallen werden de gearresteerden rechtstreeks vanuit Leuven naar Duitsland gevoerd. Vaker werden ze met een vrachtwagen, door de Leuvense agenten gevorderd, naar Breendonk en de gevangenis van Sint-Gillis gebracht. De gevangenis werd voor deportaties uit Leuven als tussenstation gebruikt. Volgens de getuigenissen werden de gevangenen gedwongen om tijdens de reis op hun kniëen te zitten. Een man vertelt hoe mensen die tijdens de tocht omver vielen werden geslagen door de bewaker.153 Eénmaal aangekomen werden ze daar vaak enkele dagen tot zelf enkele weken vastgehouden. Daarna werden ze met treinen naar Duitsland vervoerd. Enkele arrestanten hadden geluk. Ook zij gingen normaal gezien gedeporteerd worden, maar de deportatie ging niet door omwille van de snelle opmars van de geallieerden na de doorbraak in Normandië. Afgaande op de verslagen over de gedeporteerde uit Meensel Kiezegem154 en getuigenissen over individuele acties155 lijkt het aantal overlijdens bij gedeporteerden te variëren. Bij Meensel Kiezegem is het zeer hoog, 63 van de 71 gedeporteerden stierven in Duitsland. Bij de arrestaties tijdens kleinere acties lag het aantal overlijdens veel lager, rond de 17% van de gedeporteerden overleefden de Duitse kampen niet. Problematisch bij het bepalen van het aantal in Duitsland overleden personen is het grote aantal vermiste personen onder de 152 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p.217-128. 153 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Verhoor van getuige De Groote Camiel 9/8/1945 154 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, Kaart met foto's van de gedeporteerden uit Meensel Kiezegem 155 Zie tabel bijlagen 49 gedeporteerden, waarvan men niet zeker wist of ze in Duitsland overleden waren. 156 Een vertegenwoordiger van het verzet, E.V.L., verklaarde gedurende het proces dat er uit Leuven en omstreken ongeveer zeshonderd mannen en vrouwen werden aangehouden en naar de Duitse concentratiekampen werden gedeporteerd. Volgens hem was van dertig van deze zeshonderd gedeporteerden rond de tijd van zijn getuigenis (6 september 1944) al bevestigd dat ze overleden waren. Van honderdvijftig anderen had men nog geen nieuws ontvangen. Verder waren er volgens hem vijfenvijftig tot zestig mensen ook direct vermoord door de verschillende Duitse en collaborerende orde- en politiediensten.157 Dit aantal is overdreven. Het is evenwel moeilijk om het totale aantal in te schatten. De meesten onder hen werden naar Buchenwald weggevoerd en in enkele gevallen daarna naar andere kampen. Velen van de gedeporteerden overleden in de Duitse concentratiekampen. 2.3.4 Moorden Minstens zes moorden en verschillende moordpogingen lijken represailles te zijn voor de moorden of moordpogingen op verschillende Nieuwe Orde gezinde personen. Hieruit blijkt dat de Sipo SD sterk leek te reageren als er een aanval op aanhangers van de Nieuwe Orde werd uitgevoerd door het verzet. Laten we ze even overlopen. Na de moordaanslag op Vanautgaerden, een kennis van Victor Hardiquest en een SS man uit Tienen, vond de beruchte moordnacht van Tienen plaats. In de nacht van 8 op 9 augustus 1944 verzamelde zich een groep SS’ers, Sipo SD agenten en VNV-hulpgendarmen te Tienen. In de kantine van een kazerne te Tienen stelden zij een lijst op van personen, die verdacht waren van hulp aan het verzet of anti Duitse sympathieën. Uit deze lijst kozen zij een aantal personen. Daarna verdeelden de mannen zich in twee groepen en verspreiden ze zich over het dorp. De eerste groep ging eerst naar het huis van schepen Vandenschrieck, maar toen 156 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Scherpenheuvel pv nr 178 verklaringen van Blockx Frans Marcel en Theunis Jean Eduard 10/4/1946 157 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Van Loo Eugène 6/9/1945 50 men aanbelde deed er niemand open. Daarna bezochten zij het huis van dokter Paul Moers. Daar werd de deur wel geopend. Toen ze de dokter zelf niet vonden namen ze zijn vrouw, Elisa Callebaut-Moers, mee. Zij werd even later meegevoerd naar een zijweg en daar neergeschoten, waarschijnlijk door René Van Avondt158. Later brak deze groep ook binnen bij Armand Guillaume. Ook hij werd meegevoerd en geëxecuteerd, opnieuw waarschijnlijk door René Van Avondt159. Daarna probeerde men nog binnen te raken bij de schepen Rowie, die eveneens bekend stond om zijn anti-Duitse gevoelens. Maar hier was niemand thuis. 160 Uiteindelijk ging de eerste groep terug naar de kazerne. Een tweede groep ging naar het huis van Armand Janssens. Victor Hardiquest en Marcel Ponsaert vielen er binnen en schoten Janssens neer. Later braken ze nog binnen bij Verheyden. Toen deze uit het raam kwam kijken werd er een schot op hem gelost. Om een onduidelijke reden vertrok de tweede groep hierna. De twee groepen kwamen weer samen bij de kazerne, waarna een deel van de mannen terug naar huis vertrok. Armand Janssens en Armand Guillaume161 werden vermoord vanwege hun inzet binnen de weerstand. De redenen die gegeven werden voor de moord op Elisa Moers lopen uiteen. Leon Cornu beweerde dat Hardiquest haar op de lijst zette omdat ze de Russen bevoorraade162, terwijl Fernand Faingnaert beweerde dat mevrouw Moers gewoon in plaats van haar man, dokter Moers, die binnen het verzet zeer actief was, werd meegenomen163. 158 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Janssens, Hardiquest en kten moorden te Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Lambert François Janssens 25/7/45 159 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Janssens, Hardiquest en kten moorden te Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Lambert François Janssens 25/7/45 160 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Janssens, Hardiquest en kten moorden te Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Leon Victor Guillaume Cornu 22/8/45 161 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Janssens, Hardiquest en kten moorden te Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Lambert François Janssens 25/7/45 162 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Gerard Paenhuyzen 7/9/1945 163 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven proces verbaal van verhoor van Faingnaert Fernand Raymond Louis 2/7/1945 51 De moordpoging op Eduard Reiquin gebeurde nadat het verzet een reeks aanslagen pleegde op leden van de Germaansche SS.164 Op een vergadering van de Germaansche SS besloten Frans Janssens, Fernand Faingnaert, René Van Avondt en Rutgeers om tot represailles over te gaan. René Van Avondt koos ervoor Eduard Reinquin165, van wie ze wisten dat hij lid was van de Witte Brigade, te vermoorden166. Reinquin werd op 10 oktober 1944 toen hij 's avonds op weg was naar huis, tegengehouden door de vier mannen. Hij werd meegenomen. Onderweg vroegen zij hem naar ene Vandevijver of Devijver. Op een afgelegen plek werd hij op bevel van Rutgeers neergeschoten.167 Zij lijken gemist te hebben, waarna Reinquin bewusteloos viel. Zij lieten hem, gewond en buiten bewustzijn, voor dood achter. Reinquin wist het bewustzijn te herwinnen en kon ontsnappen. Hij werd gevonden door de broeders van het Heilig Hart.168 Een derde voorbeeld van moorden als represaille vinden we tijdens de eerste razzia te Meensel Kiezegem. Hoewel de razzia op zich waarschijnlijk weinig te maken had met de moord op Gaston Merckx, lijkt de aanpak te verschillen met die van de andere razzia’s die werden uitgevoerd door de Sipo SD. Opvallendst zijn de drie doden die er tijdens de razzia vielen. Over het algemeen vielen er tijdens de razzia's geen of zeer weinig doden. Zoals ik al eerder vermeldde worden in de strafdossiers maar twee andere gevallen genoemd: de razzia te Tildonk op 1 augustus 1944 waar er één dode viel, Jean Wouters, en hij stierf tijdens een vuurgevecht169 en de tweede razzia van Meensel Kiezegem170 waar Jules Schotmans werd 164 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verhoor van getuige Rutgeers Albert 24/8/1945, Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Lubbeek pv nr 901 15/8/1945 getuige Beeckman 165 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Frans 29/8/1945 166 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verhoor van getuige Rutgeers Albert 24/8/1945 167 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verklaring van getuige Eduard Reinquin 10/10/1944 168 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verklaring van getuige Eduard Reinquin 10/10/1944 169 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945 52 gedood. Dit waren echter uitzonderingen. In vergelijking werden veel meer mensen gearresteerd dan er vermoord werden. Tijdens de eerste razzia te Meensel Kiezegem werden maar elf mensen opgepakt en werden er drie mensen vermoord. Vanwege deze drie doden vermoed ik dat deze razzia ook deels werd georganiseerd als represaille. Een aantal gevallen moet eerder geplaatst worden onder de categorie van wat men kan definiëren als moord op zich. Een goed voorbeeld is de moord op Clement Jusgen. Op 24 februari 1944 belden de Duitsers en hun medewerkers aan bij het huis waar Clement Jusgen en zijn schoonbroer Louis Somers, een lid van de partizanen, verbleef. Jusgen ging naar de deur om te kijken wie er aanbelde. Toen hij in het zicht kwam van de deur werd hij neergeschoten door de agenten. Hij was ongewapend en vormde dus geen bedreiging voor de Duitse agenten. Zij hadden zich ook niet kenbaar gemaakt of Jusgen en zijn schoonbroer bevolen om zich over te geven.171 Onduidelijker is het geval van Cluydts. 172 Op 7 mei 1944 vielen de Sipo SD agenten binnen in het huis van Marie De Wit. Op dat moment waren daar enkele personen aanwezig om zich te laten scheren. Verder was ook de zoon van Marie De Wit, die sinds 1942 een lid was van de partizanen, aanwezig. Toen de auto's van de agenten zag aankomen, waarschuwde zij de mannen die in de keuken aanwezig waren en een deel van hun wist te ontsnappen via de achterdeur. De andere mannen, die niet konden vluchten voordat de Sipo SD agenten hun de weg afsneden, werden aangehouden. Toen de Sipo SD agenten mensen zagen wegvluchten openden zij het vuur op de vluchters. Daarbij werden zowel Gaston Van Tilt als Constant Cluydts geraakt. Van Tilt slaagde erin te ontkomen aan de Duitsers en hun Vlaamse medewerkers. Constant Cluydts overleefde het echter niet. Over wat er precies gebeurde heerst onenigheid tussen de getuigen. Volgens een getuige was Cluydts al dood toen de 170 Auditoraat Generaal, dossier DeVlag, map VI bis, dossier Verbelen Robertus, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel nr III in zake van (1) Verbelen Robertus Jan Petrus nr 13155 der notitiën van 1944 inlichtingsbestelling Brussel, den 28 mei 1947 1E.V./ st. Cit. 33 171 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Somers Louis Joannes Jozef 8/8/1945 172 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, conclusies voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44 getekend Richard Delanoyer, Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Veltem Beisem 5/2/1945 getuigenis Marie De Wit 53 agenten hem vonden.173 Een andere getuige beweert dat Cluydts nog leefde. Volgens hem werd Cluydts door de agenten meegesleurd naar hun auto, waar ze hem zware slagen toebrachten. Als gevolg van zijn wonden en deze mishandeling zou hij dan overleden zijn. 174 Er vielen ook doden tijdens vuurgevechten met de Sipo SD agenten. Ook dit viel volgens de Belgische wetten onder de categorie moord. Soms kwam het tot een confrontatie tussen de Sipo SD en leden van de weerstand. De weerstanders waren immers ook bewapend en verzetsmannen die door de Sipo SD in het nauw gedreven werden, besloten soms om hun kansen te wagen in een gevecht met de Duitse agenten in plaats van zich gevangen te geven. Dit is waarschijnlijk ook een van de redenen waarom de Sipo SD agenten en hun medewerkers meestal in groep opereerden tijdens arrestaties, zoals ik hierboven al heb opgemerkt. De razzia van Tildonk geeft ons een goed voorbeeld van een dode die viel tijdens een vuurgevecht met de Sipo SD. Tijdens de nacht van 1 augustus 1944 vielen de Sipo SD en leden van het Veiligheidskorps van DeVlag binnen in het huis van Maria Jennes. Er zaten daar twee ondergedoken partizanen, Jean Wouters en Arthur Van Dessel, die de nacht doorgebracht in haar huis. Zij waren het doelwit van de Sipo SD agenten. Kort ervoor had de Sipo SD de partizaan M. A. gevangen genomen. Hij had al snel andere partizanen en onderduikadressen aan de agenten verraden. Louisa Jennes was één van diegenen die hem onderdak had geboden toen hij ondergedoken was. A. wist eveneens te vertellen dat er daar nog een andere partizaan aanwezig was, namelijk Jean Wouters. A. had hem ontmoet toen ze daar allebei onderdoken. Vermoedelijk wisten de Duitse agenten echter niet dat er nog een tweede partizaan aanwezig was. Ze lijken in elk geval niet op de hoogte geweest te zijn van de identiteit van de tweede man, aangezien ze dit later vroegen tijdens de verhoren van Louisa Jennes en haar dochter, Maria Engelborghs.175 De twee partizanen en de Sipo SD agenten en hun medewerkers raakten verwikkeld in een vuurgevecht. Op een bepaald moment, toen de partizanen hun munitie opraakte, probeerden zij te vluchten. De Sipo SD 173 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Veltem Beisem 5/2/1945 getuigenis Marie De Wit 174 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Veltem Beisem 5/2/1945 getuigenis Marie De Wit 175 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht krijgsaudit bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa 54 agenten openden het vuur. Wouters raakte hierbij dodelijk gewond, Van Dessel werd ook geraakt, maar wist te ontsnappen. René Van Avondt zou Wouters neergeschoten hebben. 176 2.3.5 Informatieverzameling De utigevoerde acties konden niet doorgaan zonder de nodige voorafgaande informatie. Deze informatie verzamelde de Sipo SD via allerlei kanalen. Er was het Belgische informatiebeheer. Sinds mei 1940 verschaften de Belgische overheden een massa informatie gaande van processen-verbaal van ordediensten en gerechtelijke dossiers tot informatie over bedrijven en het lokale vereniginsleven. Dit kaderde binnen de politiek van het minste kwaad, maar binnen deze 'normale' dagelijkse administratieve gang van zaken werd er wel informatie verschaft die de Duitsers konden gebruiken voor repressieve doeleinden, namelijk Duitse tegenstanders identificeren, lokaliseren en aanhouden. Vanaf 1943 vroegen Duitse overheden en diensten langs elkaar heen allerlei informatie over personen. Deze informatie werd dan onderling doorgespeeld en gebruikt. Het probleem van het informatiebeheer werd nooit opgelost en zorgde na de bezetting voor en probleem: het militaire gerecht zou moeten oordelen of het doorgeven van informatie aan de Duitsers al dan niet als verklikking kon worden beschouwd. 177 In dit informatiebeheer speelden op lokaal vlak de burgemeesters een centrale rol. Zij konden toegang verlenen tot de dossiers van de burgerlijke stand. Volgens Wouters raadpleegden de Duitsers ook vaak de burgemeester van de gemeente eer ze gevangenen vrijlieten. 178 De VNV partijleiding schreef op 24/11/1941 naar de lagere partijkaders waarin de leiding hun aanraadde om persoonlijke contacten te onderhouden met de Duitsers en waarin de leiding pleitte voor "100% samenwerking".179 Tegen het einde van de bezetting waren veel van de oude burgemeesters vervangen door Nieuwe Orde figuren. Hoewel dit voor Leuven zelf niet 176 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945 177 N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 134141. 178 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p 310. 179 Ibidem, p. 309. 55 het geval was, was er voor de Sipo SD Leuven onder andere het geval Clement Ronsmans, de VNV oorlogsburgemeester van Leefdaal. Volgens Lambert Janssens, ééen van de vertaler agenten, was Ronsmans actief als indicateur van de Sipo SD Nebenstelle Leuven.180 Er waren ook duidelijke gevallen van verklikking en zij waren uiteindelijk één van de belangrijkste informatiebronnen van de bezetter. Wat wordt precies verstaan onder verklikking? De volgende definitie wordt gegeven in De Fuhrerstaat van Nico Wouters: "Verklikking werd omschreven in artikel 121bis van het strafwetboek. In het algemeen kwam verklikking neer op het 'blootstellen van mensen aan vervolging of repressie door de vijand'."181 In de dossiers wordt verklikking omschreven als: het bewust blootstellen van personen, om een echte of verzonnen reden, aan 'gestrengheid van de bezetter'. Belangrijk hierbij is de nadruk op het al dan niet bewuste karakter van de verklikkingen. Wouters wijst er op dat voor feiten na januari 1943, ten gevolge van de besluitwet van 17 december 42, kwaadwillig werd vervangen door wetens. Hierdoor kon men na januari 1943 al vervolgd worden als men er zich van bewust was, of als men er bewust van kon zijn, dat verklikking de verklikte personen schade toe kon brengen. 182 Aangezien de bewijslast voor verklikking na 1942 niet meer zo zwaar moest zijn en er ook meer verklikkingszaken door het Belgische gerecht konden weerhouden worden, betekent dit dat er vanaf dan meer informatie beschikbaar moet zijn over de verklikkingen. Ook voor de Sipo SD Leuven gezien deze dienst actief was na het invoeren van deze besluitwet. Sommige verklikkingen lijken vooral uit persoonlijke motieven te komen. Deze gebeurden dan vooral vanwege persoonlijke conflicten tussen de verklikker en zijn slachtoffer. Het best uitgewerkte voorbeeld is de verklikking van M. A., een lid van de partizanen. A. had een affaire met een getrouwde vrouw. Volgens verschillende getuigenissen was haar man daar 180 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans 29/6/1945 181 N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 198 182 Ibidem, p. 198 56 achter gekomen en had hij hun bespied. Nadat hij hun had betrapt, had hij A. aan de de Sipo SD verklikt. Zowel zijn vrouw als A. werden gearresteerd.183 Maar de voor de Sipo SD Nebenstelle belangrijkste categorie van verklikkers waren de bekeerde verzetsmannen. Zoals al eerder vermeld werd, hadden de Sipo SD agenten van Leuven geluk. Zij wisten tijdens een razzia te Linden Frans Vleugels, een korpscommandant van de partizanen, te arresteren. Al snel sloeg hij door, in samenspraak met een andere, te Linden gevangengenomen partizaan Rega. Vleugels verklikte veel van de Leuvense partizanen, hun activiteiten, hun schuilplaatsen en opslagplaatsen, en hun sympathisanten. Hoeveel mannen Vleugels heeft verklikt is voor mij moeilijk te bepalen, omdat hij voor het einde van de oorlog al overleden was en er dus ook geen dossier over hem opgesteld door de Belgische justitie.184 Naast het geval Vleugels werden er nog enkele gevallen vermeld in de bronnen. J. F., alias de kek185, hielp de Duitsers tijdens een reeks arrestaties tijdens de nacht van 9 op 10 mei 1944. Een getuige, Maria Theresia Florentina Robeyns, beschrijft hoe de Duitsers aan F. vroegen om een arrestant, de zoon van mevrouw Robeyns, te indentificeren. De Duitsers gaven F. klappen , waarop hij antwoorde dat ze beloofd hadden hem niet meer te slaan. Een ander geval was M. A., een verzetsman die was opgepakt door de Gestapo en die aanwezig was tijdens de razzia in Meensel Kiezegem, waar hij volgens de getuigenis vrij mocht rondlopen.186 Een andere getuigenis heeft het over A. die samen met een Sipo SD medewerker gearresteerde mannen uit Meensel Kiezegem in de gevangenis van Leuven probeerde te overhalen om net als hij mee te werken met de Duitsers. 187 Nadat deze 183 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel Nederlansche Rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van Delanoyer Richard en Consoorten nr 25 der notitiën van 1944 verklaring Richard Delanoyer 184 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel p22 185 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, afschrift pro justitiaRrijkswacht district Tienen opsporingsdienst getuigenissen over razzia in nacht 9-10 mei 186 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges,Verhoor van getuige Pijpen Joannes Ludovicus Maria 23/2/1945 187 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges Verhoor van getuige Pijpen Jozef Maria 20/2/1945, 14 Delannoyer Rijkswacht compagnie Leuven district Vilvoorde brigade Wolvertem 1/3/1945 getuigenis Veuchelen Achille 57 mannen hun rol hadden gespeeld lieten de Duitse agenten hun koudweg vallen. F. en Vleugels werden, nadat ze geen nut meer hadden voor de Sipo SD, naar de Duitse concentratiekampen gedeporteerd.188 Een tweede belangrijke informatiebron waren de 'zwarte gendarmen'. In het dossier Weytjens/Mestdagh wordt er veel informatie gegeven over de band tussen de Sipo SD Nebenstelle Leuven en de Belgische Rijkswacht. Albert Mestdagh en Jan Weytjens waren volgens de getuigen “zwarte gendarmen”, rijkswachters die meewerkten met de bezettende overheid, in dit geval met de Sipo SD. Dit gebeurde op verschillende manieren. Ten eerste lijkt het erop dat een groep rijkswachters te Leuven verder ging dan was toegelaten volgens de Belgische wet. Zij mengden zich op een actieve wijze in de strijd tussen het politieke verzet en de Duitse en collaborerende ordediensten door inlichtingen te verzamelen die ze aan de Duitsers doorspeelden. Voor het verkrijgen van deze inlichtingen schuwden ze ook geen geweld. Het beste casusvoorbeeld is het geval van de verzetsgroep rond Karel Booghmans, een onderofficier uit het Belgische leger.189 Booghmans groep maakte deel uit van het partizanenleger. Zijn groep was actief in de sabotage. Op 7 december 1944 werd Booghmans te Leuven aangehouden door de Rijkswacht voor het illegaal vervoeren van vlees. Maar tijdens de arrestatie bleek dat hij in het bezit was van een plan met daarop uitleg voor het maken en gebruiken van tijdbommen en een lijst met daarop de valse namen van de leden van zijn groep. Daarop werd Booghmans meegenomen door enkele rijkswachters, waaronder Weytjens en Mestdagh. Deze rijkswachters brachten hem naar een kelder waar ze hem verhoorden over de blauwdruk van de tijdbom en de lijst met namen. Toen Booghmans weigerde te vertellen wie de personen waren die op de lijst stonden, werd hij 188 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, afschrift pro justitia rijkswacht district Tienen opsporingsdienst getuigenissen over razzia in nacht 9-10 mei, Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Desiron Fernandus 24/7/1945 189 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, Krijgsauditoraat bij den Krijgsraad te Brussel proces verbaal van onderzoek ter plaatse nr 64732 not 45 21/5/46 getuigenis Willems Emile Louis 58 door Weytjens, Mestdagh en de andere rijkswachters zwaar geslagen. Toen hij daarna nog steeds weigerde te bekennen werd hij nog twee maal mishandeld, telkens op het bevel van een rijkswachtofficier (eerst adjudant W., dan luitenant D.). Na een dag lang mishandeld te zijn, gaf Booghmans de echte namen van drie van de op de lijst vermelde personen. Al snel werden twee van deze mannen door de rijkswacht gearresteerd (de eerste, Auguste Swevers werd al op 8 december opgepakt, de tweede, Willems Emile Louis werd daags erna gearresteerd) en afgevoerd naar de rijkswachtskazerne in de Bondgenotenlaan. Ook zij werden door de rijkswachters mishandeld. Later werden deze gevangenen door de rijkswachters aan de Sipo SD overgedragen.190 Dit was niet toegelaten en zelfs verboden door de Belgische wetten. Maar de Sipo SD kreeg nog meer hulp uit de hoek van de Rijkswacht. In verschillende gevallen kregen de Duitse agenten tips over gevangenen van de Rijkswacht. Meestal werd dezelfde methode gevolgd. Als een gevangene, die de Duitsers kon intresseren, op het punt stond om vrijgelaten te worden door het Belgische gerecht bracht iemand bij de Rijkswacht de Duitse politiediensten op de hoogte. Die arresteerden de gevangene dan toen hij werd vrijgelaten door het Belgische gerecht. Op deze manier wist de Sipo SD verschillende gevangenen, die de Belgische overheid had laten lopen, in handen te krijgen.191 Naast Nieuwe Orde sympathiëen speelde ook andere motivaties hier waarschijnlijk een rol bij. Volgens een getuigenis van een van de betrokken rijkswachters kregen zij hiervoor van de Duitsers een vergoeding.192 Jan Weytjens verklaarde dat Mestdagh hem had verteld dat hij vermoedde dat de Duitsers een beloning gaven voor deze tips. Maar de Sipo SD Leuven kreeg niet enkel inlichtingen van lokale informatiebronnen. Zij kreeg ook hulp van de baas van de Belgische V-Leute, Emiel Van Thielen, en zijn ondergeschikten. Zoals al eerder vermeld werd, lagen onderzoeken van Van Thielen aan de basis van een 190 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Krijgsauditoraat bij den Krijgsraad te Brussel proces verbaal van onderzoek ter plaatse nr 64732 not 45 21/5/46 getuigenis Willems Emile Louis, 16a weytjens Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven 20/11/1945 getuigenis karel Booghmans 191 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Krijgsauditoraat bij den Krijgsraad te Brussel proces verbaal van onderzoek ter plaatse nr 64732 not 45 21/5/46 getuigenis Willems Emile Louis 192 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Verhoor van getuige Weyntjens Jean 3/4/1946 59 reeks razzia's die plaats namen in het voorjaar van 1944.193 Veel informatie wordt er in de strafdossiers echter niet gegeven over de activiteit van V-Leute, mogelijk omdat de Nebenstelle Leuven niet over V-Leute beschikte. 2.3.6 Samenwerking met andere politiediensten en Nieuwe Ordebewegingen Om al eerder vermelde redenen is er in de strafdossiers over het algemeen maar weinig uitleg over hulp van Duitse politiediensten aan de Sipo SD. Zoals al in de inleiding werd uitgelegd zijn de strafdossiers die als voornaamste informatiebron voor deze studie werden gebruikt, vooral gericht tegen Belgische collaborateurs en collaborerende bewegingen. Eén van de collaborerende agenten, Fernand Faingnaert,²²² vertelt in zijn verklaringen wel over de activiteiten van de verschillende Duitse inlichtingsdiensten in Leuven en omstreken. 194 Over banden met de Abwehr of de Geheime Feldpolizei vindt men in deze dossiers dus niet veel terug. De GFP werkte in België, na het toekennen van executieve bevoegdheden aan de Sipo SD, voornamelijk als executieve van de Abwehr, de inlichtingendienst van de Duitse Wehrmacht. Zij had ongeveer dezelfde bevoegdheden als de Sipo SD.195 In Leuven was er voor de oprichting van de Nebenstelle van de Sipo SD al een post van de GFP aanwezig. De GFP en de Abwehr lijken grotendeels parallel gewerkt te hebben met de Sipo SD. De GFP kwam zoals ik al heb gezegd slechts zelden voor in de strafdossiers rond de Sipo SD Leuven. Ze lijken zelden of nooit samengewerkt te hebben. Volgens Fernand Faingnaert werkten er in Leuven soms groepen van de GFP en Abwehr zonder dat Sipo SD hiervan op de hoogte werd gebracht. Daarnaast was de Abwehr ook een tijdlang actief te Kortrijk Dutsel. Het is natuurlijk mogelijk dat de mannen die tijdens de acties van de Sipo SD door getuigen werden herkend als Duitse soldaten in feite GFP agenten waren. Maar ook de Sipo SD agenten zelf 193 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p22 194 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 195 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3, p. 22 60 hebben het nooit over hulp van de GFP tijdens hun acties. Wel lijken de GFP en de Sipo SD verscheidene Belgische verklikkers en medewerkers te delen. Verschillende verklikkers rapporteerden aan zowel de GFP als de Sipo SD.196 Over samenwerking met de Feldgendarmerie is wel wat informatie te vinden in de dossiers. Hier moet men wel rekening houden met de mogelijkheid dat de locale bevolking en de getuigen slechts in uitzonderlijke gevallen de vele Duitse politiediensten en hun respectievelijke uniformen kon onderscheiden. Met dit in het achterhoofd hebben we in het geval van de Feldgendarmerie wel het voordeel dat ze vanwege hun ringkraag (vandaar dat ze ook bekend stonden onder de bijnaam “geketende honden”) wel goed herkenbaar waren. Bovendien zijn de taken van de GFP en de Feldgendarmerie goed omschreven in de literatuur. Gobyn schrijft in zijn werk over de Gentse Sipo SD dat de lokale Feldgendarmerie veranderde in een soort van hulppolitie voor de Sipo SD. In Leuven lijkt het niet zo'n vaart gelopen te hebben. De Feldgendarmerie werkte wel verschillende keren samen met de Leuvense Sipo SD afdeling. De gendarmerie leverde extra manschappen bij de grotere acties en razzia’s.197 Maar ook bij minder belangrijke acties werden soms één of meerdere Feldgendarmen ingezet.198 Veel meer informatie wordt er gegeven over de samenwerking met andere organisaties met Nieuwe Orde sympathiën, zoals het Veiligheidskorps, de Algemeene SS Vlaanderen, het VNV, het NSKK, en de "zwarte gendarmen'. Het Veiligheidskorps werd eind 1943 opgericht door Robert Verbelen, SS Stormbanleider van Brabant en Limburg. Haar doel was om de acties van het verzet en de verliezen van de collaborateurs te wreken door door terreur tegen het verzet, tegen notabelen, die moreel verantwoordelijk geacht werden voor de acties van het verzet, en ook tegen de Joden. Zij 196 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 197 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 198 Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven proces verbaal van verhoor Pijpops Adolphe Albert 61 schuwden geen dodelijk geweld tijdens hun acties.199 Het Veiligheidskorps opereerde ook in het Leuvense. Soms werkten zij samen met de Sipo SD. Zo waren o.a. Van Dooren, Verstappen en Purser200, allen leden van DeVlag, aanwezig tijdens de razzia’s te Meensel Kiezegem. Maar zij voerden soms ook acties uit onafhankelijk van de Sipo SD. Zo voerde Verbelen in 1944 een moordcommando aan bestaande uit Michiels, Prevoo, De Meyer, Van Houtte en enkele onbekenden met als bestemming Leuven om daar repressailles uit te voeren. Een lokale indicateur, Frans Boffé, werd door Verbelen geraadpleegd voor het verkrijgen van namen van lokale verzetslui. Op zijn aanwijzing werd uiteindelijk een verzetsman met als bijnaam « boerken Nysskens » vermoord.201 René Van Avondt was lid van het Veiligheidskorps. Hij werkte mogelijk als infiltrant van de SS en de Sipo SD binnen het Veiligheidskorpskorps. De SD was immers, politiek gezien, de dienst die bevoegd was voor de pro-Duitse collaborerende bewegingen. De leider van de SD in België, Jungsclaus, gebruikte deze bevoegdheid om zich te mengen in de politiek van de verschillende Nieuwe orde bewegingen, onder andere in de politiek van DeVlag en die van de aan DeVlag verbonden organisaties. Veel SD agenten waren in het Veiligheidskorps geïnfiltreerd, waarschijnlijk met als doel een politiek betrouwbare, collaborerende opsporingsdienst te creëeren.202 De Sipo SD had ook banden met de lokale afdeling van de Algemeene SS Vlaanderen, later de Germaansche SS. Enkele leden van de SS, zoals Leon Cornu, werkten soms mee aan razzia's . Net als het Veiligheidskorps van DeVlag en de Feldgendarmerie assisteerde de SS en de Waffen SS tijdens razzia's en arrestaties. Volgens Faingnaert moesten de lokale SS mannen ook verplicht meehelpen tijdens de arrestaties, op straffe van uitsluiting uit de SS.203 Eén van de SS'ers die deel uitmaakte van de afdeling te Leuven speelde een belangrijke 199 L. Saerens, De Jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, p.198 Auditoraat Generaal, dossier DeVlag, map VI bis, dossier Verbelen Robertus, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel nr III in zake van (1) Verbelen Robertus Jan Petrus nr 13155 der notitiën van 1944 inlichtingsbestelling Brussel, den 28 mei 1947 E.V./ st. Cit. 33 Verdacht Van 201 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François,krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Janssens Maria Cécile Germaine 9/4/1946 202 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 82. 203 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 200 62 rol in de Leuvense Sipo SD. René Van Avondt, een Schärfuhrer,204 lijkt srtikt genomen binnen de post gefunctioneerd te hebben als een agent. Samen met zijn broer Raymond was hij betrokken bij arrestaties en werkte hij mee tijdens razzia's. Zij namen ook actief deel aan verhoren van de gearresteerde verdachten. Toch lijken ze volgens hun dossiers geen lid geweest te zijn Sipo SD of enig andere Duitse politiediensten. Puur wettelijk gezien was de positie van de broers Van Avondt illegaal. Ondanks alles bleven ze de hele periode lang functioneren. Voor een medewerker van een politiebureau zonder feitelijk statuut kregen ze een zeer grote speelruimte. Een voorbeeld van de grote handelingsvrijheid die de broers Van Avondt had is het geval R. K. Deze vrouw werd door Van Avondt, in het gezelschap van een Duitser, gearresteerd. Daarna werd zij verhoord over de schuilplaats van haar man, die lid was van de partizanen205. De naam van de Duitser wordt niet vermeld. Evenmin staat er of hij lid is van de SIPO SD, de GFP, de Feldgendarmerie. Uiteindelijk kan het ook altijd een Belg in Duits uniform geweest zijn. Het is opvallend dat de Leuvense Sipo SD maar één keer echt een beroep deed op leden van het VNV voor ondersteuning tijdens hun acties. Enkel bij de actie te Tienen in de nacht van 8 op 9 augustus 1944 waren leden van het VNV in grote getallen aanwezig. Gezien het chronische tekort aan mannen waar zowel het hele bezettingsbestuur in het algemeen en de Duitste politiediensten, dus ook de Sipo SD, in het bijzonder onder lijdde, lijkt het vreemd dat de Sipo SD niet alle hulpkrachten inzette waarover het kon beschikken. Maar aan de andere kant moeten we het conflict tussen de SS en de aan haar geliëerde diensten en het VNV in gedachten houden. Dit conflict escaleerde tijdens de bezetting steeds verder. Tegen 1944 had de relatie tussen het VNV langs één kant en de SS en haar beschermeling, de DeVlag, langs de andere kant een kookpunt bereikt. De SS schoof het VNV aan de kant voor de DeVlag. Het lijkt niet meer dan normaal dat deze conflicten op nationaal vlak ook zijn weerslag hadden op de relatie tussen de Sipo SD, die in essentie een aan de SS ondergeschikte organisatie was, en de lokale afdeling van het VNV. Het is mogelijk dat het VNV haar leden had aangeraden om samenwerking met de Sipo SD in de mate van het 204 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Rutgeers Albert 205 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige K. R. S. 63 mogelijke te vermijden. Het is echter eveneens mogelijk dat de leiders van de Sipo SD hun vertrouwen waren verloren in het VNV en haar leden en dat ze voor hulptroepen liever beroep deden op politiek betrouwbaardere instellingen, lees de SS diensten. Persoonlijk vind ik de tweede verklaring waarschijnlijker. Het Duitse bezettingsbestuur was gemakkelijker in staat om hulp van het VNV te weigeren dan het het VNV in staat was om hulp aan de Duitsers te weigeren. Ondanks alles bleef er altijd een symbiose bestaan tussen het Duitse bezettingsbestuur en het VNV. De Duitse politiediensten rekenden nog steeds op de medewerking van de VNV leden en de VNV burgemeesters. Leden van het VNV bleven inlichtingen geven aan de Sipo SD. Het VNV langs haar kant bleef op de Duitsers rekenen om de partij te ondersteunen. Dit was in deze periode meer dan ooit tevoren nodig. Het Nieuwe Orde bestuur had immers elke vorm van legitimiteit verloren, zeker toen het steeds duidelijker werd dat haar dagen geteld waren. De lokale VNV kaders moesten steeds meer beroep doen op Duitse hulp om hun wil door te drijven.206 Leden van het VNV, in ieder geval de broers Merckx bleven de Sipo SD helpen en hun van inlichtingen voorzien en zij bleven mensen verklikken. Volgens Janssens kreeg de Sipo SD ook inlichtingen van VNV leden Arthur Bogaerts, D. D., J. H., Clement Ronsmans, J. F. en Jules Van Cartenbergh. 207 In Oorlogsburgemeesters vermeldt Nico Wouters de VNV burgemeester van Sint Joris Wingene, Hector Huybens, als informant van de Sipo SD.208 Intressant is dat deze leden, voor zover er informatie wordt gegeven over hun positie binnen het netwerk van het VNV, op lokaal vlak binnen het VNV een belangrijke positie hadden. Ronsmans was de VNV burgemeester van Leefdaal209 en één van de broers Merckx was wijkleider.210 Arthur Bogaerts was arrondissementsleider, Jules Van Cartenbergh was burgemeester van Bertem.211 Alhoewel de Sipo SD verbonden was aan de SS, de binnenlandse concurrent van het VNV, stond ze in de strijd tegen het verzet wel aan dezelfde kant als het VNV. Het is vanzelfsprekend dat het VNV, als het verzet de leden van de partij aanviel, hetgeen in het Leuvense gedurende de 206 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004,p. 309. Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans 29/6/1945 208 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p. 606 209 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p. 319. 210 http://www.verzet.org/content/view/376/ 1/ geraadpleegd op 1/5/10 211 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean 207 64 oorlog verschillende keren gebeurde,212 in de tegenaanval ging met alle middelen die tot tot haar beschikking stonden. Samenwerking met de Sipo SD was in dit geval één van deze middelen. Een andere dienst die in de dossiers wordt vermeld is het NSKK. Het Nationalsozialistisches Kraftfahrkorps (NSKK) had een kazerne te Diest. Als de Sipo SD acties uitvoerde te Diest, zette ze leden van het NSKK in als hulptroepen. Ze verdeelden de NSKK mannen dan op in verschillende groepen, met in elke groep een SD man.213 Daarnaast gaf de leider van de kazerne ook informatie, die hem werd doorgespeeld door lokale collaborateurs, aan de Sipo SD.214 In het deel over informatieverzameling kwam al duidelijk naar voor dat sommige leden van de Rijkswacht , de "zwarte gendarmen" actief meewerkten met de Sipo SD, vooral op het vlak van het doorgeven van voor de bezetter belangrijke informatie. Twee agenten waren ook actief betrokken bij sommige arrestaties, Mestdagh en Weytjens. Zo waren Weytjens en Mestdagh aanwezig toen leden van de Sipo SD Rene Natus probeerden aan te houden. 215 Zij waren ook aanwezig op de aanhouding van Germaine Melijn, een koerierster van de partizanen en haar moeder.216 Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans 29/6/1945 212 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 213 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,copie pro justitia Déposition de témoin 20/5/1946 getuige Faingnaert Fernand 214 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor,verslag van de veiligheid van de staat Leuven pro justitia 3/9/1945 verklaringen van Blockx, Adams, Janssens, Faingnaert 215 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,verslag van de veiligheid van de staat Leuven pro justitia pv nr 1178 aanwijzer 2624 getuigenis van Natus Rene 12/9/1945 216 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,HB/ EV st.1833 krijgsauditoraat bij den Krijgsraad van Brussel parket nr 64737 N 45 Melijn Simonne 24/6/46; HB/ EV st.1833 krijgsauditoraat bij den Krijgsraad van Brussel parket nr 64737 N 45 verklaring Melijn Germaine 24/6/46 65 2.3.7 Verhoorpraktijken en mishandelingen door de Leuvense Sipo SD Zoals bij alle politiediensten werden ook bij de Sipo SD de arrestanten door de agenten verhoord. De methoden die ze tijdens deze verhoren hanteerden waren natuurlijk zwaar beïnvloed door de nazi ontstaanscontext van deze politiedienst. Verhoren en mishandelingen zijn bij de Sipo SD sterk verbonden. De meeste mannen en vrouwen die verhoord werden door de Duitse agenten en hun Belgische medewerkers werden geslagen om hun te laten praten. Sommigen werden echter zwaarder mishandeld. Mishandelingen waren door de Sipo SD toegestaan onder de noemer "verscherpt verhoor". Er waren enkel regels bij deze verscherpte verhoren. De voorschriften van het "verscherpt verhoor worden uitgelegd in een geheime richtlijn van de RSHA van 12/6/1942. 1) Verschaerfte Vernehmung was enkel toegelaten als er op basis van het onderzoek verondersteld kan worden dat de verdachte die men aan het "verscherpt verhoor" wil onderwerpen, belangrijke informatie heeft over Rijks- of staatsvijandige activiteiten, en dat hij of zij hetgeen wat hij weet niet wil toegeven en dat het niet door een onderzoek ontdekt kan worden. 217 Het behoeft weinig woorden dat de Sipo SD agenten het lemma Rijks- of staatsvijandige activiteiten zo wijd mogelijk interpreteerden. Maar ook bij zaken waar het vooronderzoek weinig of geen reden laat om te vermoeden dat de verdachte iets met deze activiteiten te maken had, werden de gearresteerde mannen en vrouwen mishandeld door de Sipo SD agenten en hun medewerkers. 2) Verscherpte verhoren mogen normaal enkel toegepast worden op "communisten, marxisten, Bijbelnavorsers, saboteurs, terroristen, leden van verzetsbewegingen, in valscherm neergelaten agenten, "asocialen" Poolse of 217 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11 66 Sovjetrussische werkweigeraars of landlopers"218. Voor anderen moet de toestemming gevraagd worden. Net als bij de vorige voorwaarde vielen sommige van de mishandelde personen niet onder één van de boven omschreven categoriën. Zo werden mensen die gewoon onderdak hadden gegeven aan leden van de gewapende partizanen soms mishandeld om hun de namen van de daar ondergedoken partizanen te doen verraden. Nooit werd er in welke bron dan ook vermelding gemaakt van een aanvraag aan een hogere autoriteit voor toestemming om over te gaan tot een verscherpt verhoor van een verdachte. 3) Verscherpt verhoor mag niet toegepast worden om de verdachte tot toegevingen te doen over strafbare feiten die hij zelf heeft begaan. Eveneens mag het niet toegepast worden op personen die tijdelijk tot de beschikking van de Sipo SD gesteld werden door het gerecht "met het oog op verdere opzoekingen"219. Deze regel werd met, waarschijnlijk niet verrassende, regelmaat door de Leuvense Sipo SD met de voeten getreden. Het tegendeel was eerder de regel. Als de Leuvense Sipo SD agenten een verdachte aan mishandelingen onderwierpen was het quasi altijd voornamelijk om hem bekentenissen over door hem persoonlijk begane strafbare feiten af te dwingen. Vaak vroegen de Sipo SD agenten wel naar hun contactpersonen en andere mannen en vrouwen in hun organisaties, maar informatie over de activiteiten van anderen lijkt vaak op de tweede plaats te komen tijdens de verscherpte verhoren. Ook gevangen die de Sipo SD tijdelijk in handen kreeg van het Belgische gerecht werden soms mishandeld. 4) Verscherpt verhoor kon bestaan, afhankelijk van de zaak, uit: 218 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11 219 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11 67 "Eenvoudigste verzorging (water en brood), plankebed, donkere cel, verbod te slapen, uitputtingsoefeningen, maar ook in het toebrengen van stokslagen (bij meer dan 20 stokslagen moet een geneesheer bijgeroepen worden)."220 De Sipo SD agenten gingen in hun verscherpte verhoren veel verder dan de boven omschreven mishandelingen. Ook de agenten uit de Nebenstelle Leuven lijken een aantal vaste martelingen te volgen. De meest populaire methode van martelen onder de agenten was hun slachtoffer, deels of volledig ontkleed, dwingen met hun buik op een kleine kruk te gaan liggen waarna de agenten hem of haar over het hele lichaam sloegen. 221 Een andere marteling waar de Sipo SD Leuven gebruik van maakte was de slachtoffers onderdompelen in een bad met ijskoud water. Hier maakten de Sipo SD agenten minstens een aantal keer gebruik van.222 Verder hingen ze hun slachtoffers ook soms aan een katrol, waarna ze hem of haar sloegen met matrakken en zwepen.223 Over de aanwezigheid van een dokter tijdens deze mishandelingen wordt nooit enig gewag gemaakt. Nochthans bleef het tijdens mishandelingen zelden bij twintig stokslagen. Deze mishandelingen gebeurden meestal over de loop van verschillende verhoren. In het begin van hun verhoor werd de gearresteerden gevraagd om te bekennen. Indien zij dit weigerden, werden zij vervolgens geslagen. Na afloop van het "verscherpt verhoor" werd hun dan opnieuw gevraagd om te bekennen. Als ze weer weigerden begon alles weer van vooraf aan. Gevangenen werden tijdens hun ondervragingen soms geconfronteerd met andere gevangenen, die ook betrokken waren bij de zaak.224 220 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11 221 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Borremans Joseph 222 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven stukken bijgevoegd na de terechtzitting Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 508115/10/1945 Tastenoye Jan Baptiste Julius 223 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven pj Verhoor van getuige Borremans Joseph 224 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht krijgsaudit bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa 68 Er wordt nog andere regel vernoemd in het werk van Van Eetvelde. Volgens deze regel mochten de agenten die de arrestatie uitvoerden niet aanwezig zijn bij het verhoor.225 De reden voor deze regel is mij onbekend. Ook deze regel werd echter koudweg genegeerd. De arresterende agenten namen regelmatig zelf het verhoor af. In Leuven namen de verhoren plaats in het kantoor van de Sipo SD in de Vital de Costerstraat , in het kantoor van de Leopoldstraat of in het concentratiekamp Breendonk. Gobyn vermeldt dat een verscherpt verhoor technich gezien enkel mocht plaatsvinden in Breendonk. 226 Een goed voorbeeld van een "verscherpt verhoor" is dat van Louisa Jennes en haar dochter Maria Engelborghs, een voorbeeld dat ik al eerder heb aangehaald. Zij waren gearresteerd in de nacht van 1 op 2 augustus 1944 door de Sipo SD voor het herbergen van onderduikers. De Duitsers waren dit te weten gekomen van een gevangen genomen verzetsman genaamd A.. Tijdens de inval kwam het tot een vuurgevecht tussen de Duitse agenten epn twee partizanen die zich die nacht in het huis van Lousia Jennes bevonden. Toen de partizanen probeerden te vluchten werden zij allebei geraakt. Eén van hen, Jean Wouters, stierf ter plekke aan zijn verwondingen. De vrouwen werden gearresteerd door een groep van Sipo SD agenten en leden van het Veiligheidskorps. Aanwezig waren onder andere René Van Avondt, Lambert Janssens, Fernand Faingnaert en M. A.. Zij werden gedwongen om met hun handen in de lucht te gaan staan, met hun gezicht tegen de muur. Zo moesten zij eerst een tijdlang wachten. Daarna werd Louisa Jennes op een stoel gezet en werd ze met haar handen vastgebonden aan de stoel, waarna ze werd geslagen. Daarna volgende een andere mishandeling, ze moest met haar buik op een stoel gaan liggen waarna ze door de agenten Janssens, Faingnaert en Van Avondt op haar rug en achterste werd geslagen. Daarna werd zij ondergedompeld in een kuip ijskoud water. Haar dochter onderging dezelfde mishandelingen. De twee vrouwen werden verschillende keren ondervraagd en mishandeld. Ook hier wordt er niets vermeld over een dokter die aanwezig zou zijn tijdens het verhoor. Tijdens één van deze verhoren werd Maria Engelborghs geconfronteerd met M. A., de door 225 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD) Aussendienststelle Antwerpen Het politionele repertoire van een lokale Duitse politiedienst in bezet België, in: <http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf >,geraadpleegd op 6/3/2010 p. 159 226 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 65. 69 de Duitsers gevangengenomen partizaan die was doorgeslaan en hun had verklikt. A. raadde haar aan om Van Dessel, de ontsnapte partizaan waar de Duitsers en A. geen informatie over hadden, te verklikken.227 Het confronteren van gevangen met gevangengenomen verzetsmannen die over waren gelopen naar de Duitse kamp kwam soms voor. Zij namen dan deel aan het verhoor van de mannen en vrouwen die zij verklikt hadden. 2.3.8 Andere misdaden Diefstal lijkt endemisch geweest te zijn bij de Sipo SD Leuven. Regelmatig werd door zowel Duitse228 als Vlaamse agenten zaken gestolen tijdens huiszoekingen. Maar vooral de Vlaamse agenten lijken zich hieraan bezondigd te hebben. Meestal nam men gewoon spullen mee van de mannen en vrouwen die zij arresteerden. Als er geld aanwezig was tijdens een huiszoeking werd dit vaak meegenomen. Andere spullen die vaak gestolen werden waren radio's229, eten230 en voertuigen zoals motors231, fietsen232 en auto's.233 Agenten werden hiervoor slechts zelden op de vingers getikt. Zo stalen agenten en medewerkers van de Sipo SD tijdens de eerste razzia te Meensel Kiezegem een auto, een motorbatterij, 10 bussen 227 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht krijgsaudit bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa 228 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid van de staat RP TP Leuven pv nr 2215 indicateur 3188/45 verhoor van Janssens Lambert 30/8/1945 229 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,compagnie Leuven district Tienen brigade Boutersem 17/11/1944 getuigenis Delmon Karel 230 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor,brief van Emile Vanhoutvin aan de auditeur van 19/7/45 231 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Van Obbergen Maria 232 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Boutersem 17/10/1944 getuigenis Delmon Karel 233 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, verslag van de Veiligheid van den staat nr 2081 ind 3189/45 30/8/1945 getuigenis van dokter Smekens 70 benzine, 11 liter olie, een wisselwiel, een autopomp en een fiestpomp. 234 In een ander geval namen Van Avondt en een man in een grijs uniform vier kostuums, een hoop linnen, een fiets en een schrijfmachine mee. De schrijfmachine werd daarna gebruikt op het kantoor van de SS in de Leopoldstraat.235 In één geval lijkt de diefstal een meer systematisch en organiseerd karakter te krijgen. Jan Van Roosendael, een medewerker van de Sipo SD Leuven, ontwikkelde een methode om geld, eten en luxeartikelen zoals tabak van zijn slachtoffers af te persen. Hij was een verklikker voor de Sipo SD en werkte ook actief mee aan razzia's en arrestaties die werden uitgevoerd door de Duitse politiediensten. Kort na de aanhoudingen keerde hij dan terug naar de huizen van de gearresteerde mensen, waar hij hun familie vroeg om aan hem geld, eten, etc. mee te geven zodat hij deze spullen aan hun gevangen familielid zou kunnen geven.236 Natuurlijk was dit allemaal op vraag van dit gevangengenomen familielid. In sommige gevallen dreigde hij ook met zijn wapen. 237 Geen van deze spullen lijken ooit de gevangen bereikt te hebben. Hoogstwaarschijnlijk stak Van Roosendael alles in eigen zak. Deze hypothese wordt versterkt door een getuigenis van de Duitse agent Heinrich Cuypers.238 Na een tijd zijn de Duitse agenten achter de handel van Van Roosendael gekomen en had zijn superieur, Kriminalsekretar Wilhelm Paulsen, hem hievoor op zijn vingers getikt. Over eventuele andere onderzoeken naar of disciplinaire straffen vanwege het gedrag van Van Roosendael staat er niks in de strafdossiers. Het is mogelijk dat de Belgische krijgsraad slechts weinig intresse had voor de disciplinaire maatregelen die werden getroffen door de Duitse politiediensten vanwege misdaden van hun eigen agenten. Maar dit is weinig waarschijnlijk in dit geval. Een Belgische onderdaan had gebruik gemaakt van zijn functie binnen en banden met de Sipo SD om onder valse voorwendselen zaken te stelen 234 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, lijst van gestolen voorwerpen door dokter Goyen 235 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Creffier Victorina 236 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Van Hoof Francisca 13/5/1946 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Albety Cesar Jozefus 18/4/1946 237 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Van Hoof Francisca 13/5/1946 238 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,verslag van de Veiligheid van de staat nr 2751 ind 3274 9/12/1946getuigenis Heinz Cuypers 71 van andere Belgische onderdanen, wiens familileden in de meeste gevallen verklikt en gearresteerd waren door diezelfde Belgische onderdaan. Waarschijnlijker is dat het de Duitsers gewoon niet echt veel kon schelen. Een zwaarder wegend misdrijf is een beschuldiging van een poging tot verkrachting van Martia Engelborghs tegen één van de broers Van Avondt. Ook dit valt binnen het geval van de razzia te Tildonk en de arrestatie en mishandeling van Louisa Jennes en haar dochter, Maria Engelborghs. Van Avondt en Janssens zouden Maria Engelborghs tijdens de huiszoeking meegevoerd hebben naar haar kamer waar zij, of in elk geval Van Avondt, haar probeerden te verkrachten. Volgens haar getuigenis stond Van Avondt met zijn broek op zijn enkels voor haar. Zij zouden zijn tegengehouden door een Duitse officier die haar geschreeuw had gehoord. Volgens haar verklaring waagde Van Avondt een tweede poging toen ze gevangen zat in het bureau van de Sipo SD in de Vital De Costerstraat. Ook toen werd hij tegengehouden toen Janssens in het gezelschap van Maria Huyghens de kamer binnenkwam.239 Er waren geen andere getuigen van de pogingen tot verkrachting dan Maria Engelborghs en haar moeder. De broers Van Avondt werden nooit door het Belgische gerecht gevat en zijn dus bij verstek veroordeeld, waardoor er niet al te diep op de zaak is ingegaan. Dit maakt het moeilijk om te zeggen of deze getuigenis volledig op de waarheid berust. Maria Engelborghs en haar moeder waren immers zwaar mishandeld geweest door de Sipo SD agenten en hadden dus reden om ze zwaar gestraft te willen zien. Maar er is een opvallend element dat we hierbij ook in overweging moeten nemen. Beide broers Van Avondt waren volgens het inlichtingsbulletijn dat over hen was opgesteld al eens eerder veroordeeld voor schending van de eerbaarheid van een minderjarige. 240 In elk geval meen ik dat, indien er geen sprake is van een poging tot verkrachting, men in elk geval moet spreken van het dreigen met verkrachting van Maria Engelborghs om haar of haar moeder te doen praten. 239 Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsraad van Brussel zetelende te Brussel Vlaamsche kamer pro justitia proces verbaal der openbare zitting 28/2/45 de heer krijgsauditeur tegen Huygens Maria annex getuigen Engelborghs Maria 240 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo 21/1/1945 72 Verder smokkelden Richard Delannoyer, zijn broer Seraphin en Victor Hardiquest, volgens een verklaring van Richard Delanoyer zelf, suiker, met medeweten van mensen in de Tiense fabriek. Hardiquest vervoerde suiker en mocht tijdens het transport zijn part uitkiezen, dat hij dan verkocht aan onder andere, de broers Delanoyer, die het op hun beurt dan weer doorverkochten.241 Of dit ook echt zo was is twijfelachtig. Het is mogelijk dat Delanoyer, die tijdens de oorlog ontslaan werd en daarna werkte als chauffeur bij de Sipo SD, loog over waar hij zijn geld vandaan haalde. 2.4 Vlaamse medewerkers Een eerste categorie van medewerkers waren de agenten en de vaste medewerkers bij de Sipo SD. In dit geval gaat het om de vertalers in dienst van de Sipo SD, namelijk Frans Lambert Janssens, Fernand Faingnaert en Victor Hardiquest. Als vertalers waren zij vaak aanwezig op arrestaties, razzia's en verhoren. Maar naast hun taak als tolk lijken ze ook op te treden als volwaardige agenten. In vele gevallen voerden zij zelf arrestaties uit. Andere mannen in dienst van de Sipo SD Nebenstelle Leuven waren Edmond Van Daele, werkzaam in het bureau in de Vital De Costerstraat als portier, en Richard Delanoyer die er werkte als chaufeur. Ook zij waren regelmatig betrokken bij acties van de Duitse politiediensten. 242 243 Een tweede groep trad wel regelmatig op naast de Sipo SD op arrestaties en razzia's maar deze mannen waren geen lid. Dit waren eerst en vooral Van Avondt René en Raymond die op zeer regelmatige basis samenwerkten. Daarnaast waren er meer occasionele medewerkers: Gerard Paenhuysen, Léon Cornu, Dierickx Henri, Willem Paenhuysen en de zwarte gendarmen Albert Mestdagh en Jan Weytjens. Er waren ook er een reeks éénmalige 241 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, uitreksel uit de minuten berustende ter griffie der rechtbank van eerste aanleg zittinghoudende te Leuven 26/9/44 verhoor van betichte Delanoyer Richard 242 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, verslag van de Veiligheid van den staat nr 2081 ind 3189/45 30/8/1945 getuigenis van dokter Smekens 243 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, conclusies voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44 getekend Richard Delanoyer 73 medewerkers: Albert Beelen, Marcel Ponsaert, Gustaaf Clement, Robert Poot, Jan Claes, Louis Paenhuysen en Herman Saen. Een derde groep waren de verklikkers.Hoewel deze personen vaak de verschillende Duitse inlichtingsdiensten hielpen, namen ze in de meeste gevallen niet actief deel aan de arrestaties. Ronsmans Clement, Jan Van Roosendael, François, Boffé en George Caspers vallen onder deze categorie. 2.4.1 Biografiën De biografiën worden beperkt tot de belangrijkste medewerkers van de Sipo SD Leuven: Faingnaert, Janssens en Hardiquest, Van Daele en Delanoyer en ten slotte de broers Van Avondt. De Duitse agenten worden uitvoerig behandeld in een later deel. Emiel Van Thielen's biografie geef ik hier niet, hiervoor verwijs ik naar de thesis van Van Eetvelde over de Aussendienststelle Antwerpen.244 2.4.1.1. Fernand Faingnaert Faingnaert werd geboren te Vorst op 10/121/1921 en woonde te Herent. Hij was ongehuwd en was student.245 Faingnaert had een blanco strafblad.246 In de zomer van 1941 begon Faingnaert als vertaler te werken bij de Kommandantur. 244 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.111-113 245 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent 20/7/1945 246 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent 20/7/1945 74 Volgens zijn eigen verklaring was dit vooral omdat zijn vader wou dat hij ook iets bijdroeg tot het huishouden en omdat hij zijn kennis van het Duits wou uitbreiden. Hij werkte er van 8.30 tot 18.30. Nadat hij op de Kommandantur begon te werken contacteerde het lokale hoofd van DeVlag hem om te vragen of hij geen lid wou worden. Deze man wist hem te overtuigen. Op de Feldkommandantur raakte hij in contact met de Feldgendarmerie en al snel begon hij ook voor hen te werken. Faingnaert beweert dat hij een lid van de SS kende en dat deze had hem al verschillende keren had voorgesteld om lid te worden van de SS. Volgens zijn eigen bewering trad Faingnaert echter pas toe nadat men het hem op de Feldkommandantur verplichte als hij zijn job wilde houden. In oktober 1943 sloot hij zich aan bij de Algemeene SS Vlaanderen247 Kort daarna begon hij te werken bij de Feldgendarmerie. Daar werkte hij als vertaler.248 Faingnaert kon Frans, Nederlands en Duits spreken.249 Toen er eind 1943 een speciaal kommando van de Sipo SD uit Brussel kwam, in reactie op de vele aanslagen die het verzet, en dan voornamelijk de gewapende partizanen, pleegden op Nieuwe Orde aanhangers, sloot Faingnaert zich aan bij de Sipo SD. In februari 1944 werd hij lid van de Sicherheitsdienst.250 Hij was lid samen met Lambert Frans Janssens en Albert Hendrickx. Zij werkten daar als vertaler agenten. Hun taak was het opsporen en ondervragen van weerstanders. Later werd Hendrickx overgeplaatst en vervangen door Victor Hardiquest. Alle drie, Faingnaert, Janssens en Hardiquest, hadden de rang van Staffelman SS. 251 Faingnaert zou, volgens Lambert Janssens, tevens de verantwoordelijke overste van het Veiligheidskorps van DeVlag te Leuven zijn, aangesteld door Sipo SD. Of dit ook zo was is 247 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 248 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 249 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent 20/7/1945 250 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Faingnaert Fernand 17/1/1946 251 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Faingnaert Fernand Raymond Louis 2/7/1945 75 niet zeker, maar het is een mogelijkheid.252 De Sicherheitsdienst was immers verantwoordelijk voor de met de Duitsers collaborerende bewegingen binnen België. Toen het Veiligheidskorps door DeVlag werd opgericht sloten veel SD'ers zich al snel aan bij de nieuwe militie. Volgens zijn eigen verklaring kreeg hij door zijn activiteiten binnen de Sipo SD zware problemen met zijn ouders. Zijn vader zou daarom niet meer met hem hebben willen praten. Als reden voor zijn collaboratie heeft hij het over zijn intresse voor het politiewezen en zijn hang naar avontuur. Hij beweert dat hij na een tijd afkerig werd voor de geweldadigheid van sommige van de andere leden van de Sipo SD. Maar tegen die tijd was hij volgens hem er al te veel in diep geraakt en vreesde hij dat de SS hem als een verrader zou beschouwen als hij er uit stapte en dat ze dan represailles zouden plegen.253 Faingnaert werd na de oorlog terechtgesteld.254 2.4.1.2. Victor Hardiquest Hardiquest Victor werd geboren te Sluizen op 3/3/1906 en woonde in Hoegaarden. Zijn vader was Arthur Gustave Hardiquest, zijn moeder was Claes Melanie Odila.255 Hij was in de omstreken van Leuven bekend als fietser. 256 Hardiquest was voor de oorlog veroordeeld voor stropen en het dragen van een wapen zonder vergunning.257 252 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans 29/6/1945 253 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 254 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p.250 255 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, Janssens Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946 Hoegaarden 256 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p. 119. 257 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946 Hoegaarden 76 Hij kwam in contact met de Sipo SD toen hij gearresteerd werd tijdens de nacht van 17 februari 1944 toen hij met enkele anderen probeerde in te breken in de Tiense suikerfabriek. Hij droeg toen ook een wapen waar hij geen vergunning voor had. Zijn medeplichtigen werden veroordeeld tot 2 jaar celstraf (effectief). Hardiquest kreeg maar een voorwaardelijke straf met een uitstel van onbepaalde duur. Hij lijkt onder een straf uitgekomen te zijn door te beweren dat hij deel uitmaakte van de SS. Dit betekende dat hij, als lid van een aan de Wehrmacht gelieerde beweging onder de bevoegheid van de Sipo SD viel.258 Kort daarna nam hij dienst bij de Sipo SD, meer bepaald bij de Sicherheitsdienst. Hij werkte daar als vertaler agent, met Janssens en Faingnaert. Tijdens zijn dienst bij de Sipo SD was Hardiquest, samen met de andere twee vertaler agenten, betrokken bij zo goed als elke grote actie van de Sipo SD Nebenstelle Leuven. Hij sloot zich ook aan bij de SS. Hij stond op een lijst van beschermende leden van de Algmeene SS Vlaanderen; later de Germaansche SS.259 En hij was geabonneerd op de SS-Man260 Toen de Duitsers en collaborateurs naar Duitsland begonnen te vluchten uit angst voor de geallieerde opmars sloot Hardiquest zich bij hun aan. In Duitsland sloot hij zich aan bij het Jagdverband Nord West, een commandogroep opgericht onder de beruchte Otto Skorzeny, die werd opgericht met als doel sabotage en spionage op het nu door de geallieerden gecontroleerde Belgische grondgebied. België was immers op dat moment vlak achter het geallieerde front en informatie over de staat van de legers van de westelijk geallieerden was zeer kostbaar. Hardiquest was, vanwege zijn kennis van het terrein, gelast met sabotage in de streek van Tienen.261 Na de oorlog keerde Hardiquest terug naar Hoegaarden en leefde daar, ondanks een terdoodveroordeling bij verstek, tot in 1961.Toen werd hij aangehouden te Sint Amandsberg, in de buurt van Gent. De doodstraf was tegen dan al afgeschaft en 258 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p. 23. Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, proces verbaal van Jans Guillaume aande centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal over de bijdragelijsten van beschermende leden Germaansche SS 27/11/1945 260 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, proces verbaal van Jans Guillaume aande centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal over lijst abonnementen op blad de SS man 15/1/1946 261 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven doc lijsten n°75 procesverbaal van Florimond Lox overgemaakt aan kabinet II not 664/44 over Hardiquest's activiteit bij Jagdverband Nord West 2/2/46 259 77 Hardiquest's veroordeling werd omgezet naar levenslang. Hij stierf in 1971 in de gevangenis262 2.4.1.3 Lambert François Janssens Lambert Janssens was, net als Fernand Faingnaert, gedurende de hele periode waarbinnen de Nebenstelle te Leuven actief was, werkzaam bij de Sipo SD. Hij werd geboren op 26 juli 1919 te Leuven en dit was ook zijn woonplaats. Zijn beroep was haarkapper. Zijn vader was Lambert Gustave Janssens en zijn moeder Marie Louise Alexandrine Hougaerts.263 Hij had twee zussen, Marie Cecile Germaine en Marie, die samen met hun echtegenoten, Frans Boffé en Richard Delanoyer, net als hun broer betrokken raakten in de collaboratie. Ook zij werden in verband gebracht met de Sipo SD Leuven. Richard Delanoyer werkte er, al dan niet verplicht als chauffeur terwijl Frans Boffé beschuldigd werd van verklikking aan zowel de Sipo SD Leuven als aan Robert Verbelen's Veiligheidskorps.264 Janssens was ongehuwd, maar hij had een relatie met Maria Huygens, eveneens betrokken bij de zaken rond de Sipo SD Nebenstelle Leuven. 265 Hij had een blanco strafblad.266 Volgens het inlichtingsbulletijn kon hij goed lezen en schrijven, wat waarschijnlijk betekent dat hij enig onderwijs had genoten. Hij sprak Vlaams, Frans en Duits.267 262 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p. 251. Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven 21/10/1944 264 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Mirjolet François 8/4/1946 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, conclusies voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44 getekend Richard Delanoyer 265 Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Kympers Jean Batiste Marguerite Leopold 9/2/45 266 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven 21/10/1944 267 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean 263 78 Al voor de oorlog had Janssens banden met Nieuwe Orde organisaties. Als student was hij lid geweest van het AVNJ (Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond), de jeugdorganisatie van het VNV, die zich later net als haar moederpartij in de collaboratie engageerde.268 Hij beweert echter dat hij slechts enkele weken van deze vereniging lid was, en dat hij daarna nooit meer lid was van een politieke beweging. 269 Toch lijkt het erop dat hij actief bleef binnen de VNV jeugdbeweging. Hij werd de leider van het NSJV (Nationaal-socialistisch Jeugdverbond, de opvolger van het AVNJ) in Leuven.270 Ook het deel van Janssens' bewering dat hij daarna nooit meer lid was van een politieke vereniging lijkt niet te kloppen. Hij werd al vroeg lid van de SS, al in september 1941. Hij wordt vermeld als FKman, met als rang SSman, lid van Storm 14/1 SS Standard op 1/9/41.271 De Storm 14/1 was de Storm Leuven. Hij lijkt ook lid geweest te zijn van het VNV zelf, aangezien hij volgens een verslag van de staatsveiligheid zeer actief was binnen het VNV. 272 Janssens wordt vermeld op een leden lijst van de Dietsche Militie/Zwarte Brigade.273 Aangezien hij rond de periode van 1941 lid werd van de SS en dubbel lidmaatschap van de SS en het VNV verboden was door het VNV274, kunnen we ervan uit gaan dat Janssens op een bepaald moment overstapte naar het meer radicale deel van de collaborerende bewegingen in België zoals DeVlag. Hij stond op de Victor, Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven 21/10/1944 268 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid van de staat rechterlijke politie TB Brussel pv nr 7260/45 9/7/1945 aanklacht tegen en verklaring van Janssens Lambert François 269 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Verslag van de veiligheid van de staat rechterlijke politie TB Brussel pv nr 7260/45 9/7/1945 aanklacht tegen en verklaring van Janssens Lambert François 270 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, verslag van de Veiligheid van den staat RP TP Leuven pro justitia pv nr 2043 aanwijzer 2920/45 27/8/1945 271 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor de documentatie auditoraat generaal over een lijst gevonden op bureau legioen Vlaanderen 28/2/1945 272 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, ministerie van justitie veiligheid van de staat TP Leuven pv nr 41 verslag van Henri Pennickx aan Braem Louis bij de veiligheid van de staat 20/10/1945 273 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal over de ledenlijsten van de DMZB 19/7/45 274 B. De Wever Greep naar de macht in:http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0074.php geraadpleegd op 20/4/2010 79 ledenlijst van DeVlag, onder stamnummer 22966.275 Tijdens de bezetting werkte hij een tijd als bediende bij de Nationale Landbouw en Voedingscorporatie, een door de Duitsers opgerichte corporatie waar alle landbouw- en voedingsbedrijven verplicht lid van moesten zijn en voedsel aan moesten leveren.276 277 Volgens Janssens zelf kwam hij bij de Duitse politiediensten terecht via de Arbeidsambt. Hij verklaart dat hij eind 1942, begin 1943 naar de Arbeidsambt ging om werk te zoeken. Vanwege zijn talenkennis werd hij benoemd tot vertaler op een bureau dat afhing van de Feldkommandantur. Op deze manier werd hij vertaler op de Feldkommandantur, waar hij dan in contact kwam met de Duitse politiediensten. 278 Janssens werkte als hulpvertaler voor SD Leuven vanaf 15 december 1943 en als vertaler vanaf 1 februari 1944.279Hij was als vertaler aanwezig bij bij arrestaties 280 en bij verhoren.281 Toen de Duitsers in het begin van september 1944 Leuven evacueerden vanwege de geallieerde opmars vluchtte Janssens naar Duitsland. Hij werd later opgepakt en werd te Leuven tot de doostraf veroordeeld. Lambert Frans Janssens werd terechtgesteld.282 275 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, proces verbaal Jans Guillaume aan het Auditoraat Generaal centrale dienst voor documentatie over de ledenlijsten van Devlag 28/11/1945 276 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, proces verbaal van Jans Guillaume commisaris aan de centrale dienst voor documentatie auditoraat generaal over de lijst van op bureau legioen Vlaanderen 28/2/1945 277 B. De Wever Greep naar de macht in:http://www.dbnl.org/tekst/jacq003belg01_01/jacq003belg01_01_0017.php geraadpleegd op 17/4/10 278 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert François 25/6/1945 279 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 2368 20/9/1945 verklaring van Lambert Frans Janssens 280 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 2378 19/9/1945 verklaring van Lambert Frans Janssens 281 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 2370 20/9/1945 getuigenissen Cnops Ludovica en Johanna, verklaring van Lambert Frans Janssens 282 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p.250 80 2.4.1.4 Edmond Philemon Van Daele Edmond Edmond Vandaele was één van de werknemers van de Sipo SD Nebenstelle. Hij werkte er als bewaker en portier op het kantoor van de Sipo SD Leuven in het huis van notaris Rooman in de Vital de Costerstraat. Als portier was zijn taak de namen op te schrijven, mensen aan te melden en naar boven te leiden. Hij was ook aanwezig op verschillende van de acties van de Sipo SD. Hij werd geboren te St. Amandsberg op 15/12/1906. Zijn vader was Pierre Frans Van Daele, zijn moeder Roels Coralie. Hij woonde te Oplinter in de Stockstraat. Zijn beroep was oorspronkelijk bediende.283 Hij was getrouwd met Vanberwaer Helena, een onderwijzeres,284 met wie hij vier kinderen had, geboren in 1933, 1934, 1936 en in 1940.285 In de zomer van 1942 werd hij lid van het VNV, Zwarte Brigade en Fabriekswacht. Hij beweerde geen lid te zijn geweest van de Germaansche SS, maar hij geeft wel toe dat hij aanvraag had gedaan om lid te worden, en verklaarde dat hij, indien de bezetting langer had geduurd, zich waarschijnlijk inderdaad bij de Germaansche SS zou hebben aangesloten. Hij moest eerst 6 maanden op proef voor hij werd aangenomen.286 Faingnaert beweert echter dat Vandaele wel bij de SS aangesloten was. Dit lijkt erg waarschijnlijk aangezien Vandaele in dienst was van een SS politiedienst, en dus door de agenten daar als politiek betrouwbaar moet beschouwd zijn. Hij sloot zich tijdens de oorlog aan bij de Wachtbrigade.287 In juni-juli 1944 werd hem gevraagd dienst te doen als portier bij de SD in de Vital De Costerstraat te 283 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele 12/7/1945 284 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/10/1945 285 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele 12/7/1945 286 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/10/1945 287 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken,verslag van de veiligheid van den staat OP TP Tongeren pv nr 5172 aanwijzer 7266 verslag over lijst van voorwerpen gevonden in de kadettenschool van de Vlaamse wachtbrigade te St.Truiden 2/2/1946 81 Leuven. In augustus '44 vluchte hij naar Duitsland en werkte daar een tijd als schrijnwerker.288 2.4.1.5 Richard Delanoyer Richard Delanoyer werd geboren te Leuven op 19/4/1906 als zoon van Henri Delanoyer en Dekleyn Catherine. Hij woonde te Leuven in de Bondgenotenlaan 17. Hij was getrouwd met Marie Cecile Janssens. Delanoyer sprak beide landstalen. Hij gaf als beroep handelaar op.289 Voordat hij bij de Sipo SD werkte, baatte hij samen met zijn vrouw een winkel van Delhaize uit, maar hij werd door Delhaize ontslaan vanwege zijn Nieuwe Orde sympathiëen. 290 Delanoyer verklaarde dat hij vanaf eind 1943 actief was als autobestuurder bij de Gestapo.291 Hij geeft wel toe dat af en toe chauffeur was op bevel van de Gestapo maar hij ontkent lid te zijn geweest van de Duits politiediensten. 292 Volgens een bijgevoegd psychologisch rapport was zijn vader alcoholicus en leden verscheiden leden van zijn familie aan geestesziekten. Delanoyer zelf werd ook omschreven als slechts deels verantwoordelijk te houden voor zijn eigen daden.293 Hij was gedurende de oorlog lid van de Germaansche SS, en moet toegetreden zijn ten laatste in 1944. Delanoyer komt immers voor op lijst van beschermende leden van de Germaansche SS van 1944 die toegevoegd waren aan storm 14/1, de storm Leuven.294 288 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/10/1945 289 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Stad Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer 1-2 datum onvolledig 290 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht compagnie Leuven district Vilvoorde brigade Wolvertem proces verbaal nr 286 getuigenis van Rosier Gustaaf 1/3/1945 291 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven opsporingsdienst pv nr 348 stuk 19 verklaring Richard Delanoyer 28/9/1944 292 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Delannoyer conclusies voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44 getekend Richard Delanoyer 293 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, nota voor Delanoyer Richard tegen het openbaar ministerie Psychologisch onderzoek Delanoyer 294 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal over de bijdragelijsten beschermende leden Germaansche SS 27/11/1945 82 2.4.1.6 Raymond Van Avondt Raymond Van Avondt werd geboren op30/8/1916 te Wespelaar. Hij woonde in Kessel-Loo in de Boulevardstraat 10. 295Zijn vader was Edmond Antoon Van Avondt, zijn moeder was Virginie Vloebergh.296 Net als zijn broer René werkte hij bij de Sipo SD als agent zonder echter benoemd te zijn als agent of enige officiele functie te houden binnen de Sipo SD. Hij was aangesloten bij de Algemeene SS Vlaanderen, later de Germaansche SS. Hij hield de rang van SS Sturmmann. 297 Volgens een politieverslag was Raymondt Van Avondt één van de eersten bij de SS afdeling Vlaanderen.298 Hij vertrok naar het Oostfront op 11/8/1941.299 Hij raakte gewond aan het Oostfront. Hierna werd hij gedemobiliseerd en keerde hij terug naar België. Van Avondt was lid van het VNV300 en stond op de ledenlijst van DM ZB.301 Hij was een lid van DeVlag en stond in contact met leden van het Veiligheidskorps van DeVlag.302 Hij werkte in 1944 regelmatig mee aan acties van de Leuvense Sipo SD. Van Avondt was vaak betrokken bij 295 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken,Dossier IV verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 36908/46 verslag over Raymondt Van Avondt 24/1/1946 296 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn Kessel-loo over Raymondt Van Avondt 24/1/1945 297 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, proces verbaal Florimond Lox substituut van den krijgsauditeur te Leuven 25/7/1945 298 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 299 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 36908/46 verslag over Raymondt Van Avondt 24/1/1946 300 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 301 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal over de ledenlijsten van de DM ZB 19/7/1945 302 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 83 aanhoudingen en hij was daarbij steeds gewapend.303 Volgens verklaringen van andere aanwezigen was hij degene die tijdens de razzia te Tildonk Jean Baptiste Wouters neerschoot toen deze probeerde te vluchten.304 Volgens een getuige was Raymond ook aanwezig op een grote razzia tegen het verzet en ondergedoken Russen in Limburg. Men had in Limburg om versterkingen van andere posten gevraagd. Van Avondt voerde de groep uit Leuven aan. 305 Toen de geallieerden naderden vluchtte hij samen met zijn broer naar Duitsland. 2.4.1.7 René Karel Van Avondt René Van Avondt werd geboren op 21/02/1919 te Wespelaar en woonde te Kessel Loo op het Martelarenplein nr. 177. Hij was getrouwd met Marie Felice Louise Podoor. Ze hadden geen kinderen. Hij was bediende.306 Hij werkte net als zijn broer Raymond, onder hetzelfde statuut bij de Sipo SD Leuven. Hij maakte deel uit van de SS Standarte Flanders, hij was Führer des Truppes.307 Volgens en verslag van de veiligheid van de staat was hij tijdens de bezetting een lid van de Gestapo en werkte hij op de Kreiskommandantur.308 De term Gestapo zal hier waarschijnlijk gebruikt geweest zijn als pars pro toto voor de Duitse politiediensten. Hij was eveneens lid van de 303 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 67 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 304 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Haacht pv nr 2270 getuigenissen over inval agenten leuven op begrafenis Jean Baptiste Wouters 4/11/1945 305 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, Afschrift orgineel bij kabinet IV Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Dottermans Leonard August 10/10/1945 306 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo 21/1/1945 307 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken,verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 36908/46 verslag over René Van Avondt 24/1/1946 308 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken,verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 495 verslag over RenéVan Avondt 24/9/1946 84 DeVlag cel Leuven.309 Net als zijn broer werkte hij vaak mee met de Sipo SD. Hij was aanwezig op vele arrestaties en razzia's en hielp tijdens verhoren in zijn functie van SS'er. 310 Samen met zijn broer René werd hij voor de oorlog veroordeeld voor een geval van aanranding van de eerbaarheid.311 2.4.2 Analyse Deze analyse is gebaseerd op een aantal criteria: leeftijd, woonplaats, lidmaatschap van verenigingen en partijen, scholing en beroep, strafrechterlijk verleden, gezinsstructuur en motivatie. De gegevens van bovenvermelde biografiën worden verwerkt in alle criteria, voor een aantal criteria (lidmaatschap van verenigingen en partijen en motivaties) wordt ook informatie uit de andere dossiers gebruikt. 2.4.2.1 Leeftijd Eerst wil ik mij richten op de factor leeftijd. Voor het gemak heb ik de geboortedata onderverdeeld per decenium. Er bestaan verschillende theorien over een mogelijk verband tussen de tijd waarin men opgroeide en wat men tijdens zijn jeugd ervaarde én nazisme en een hogere graad van gewelddadigheid. Eén ervan is de theorie van Benoît Majerus en Antoon Vrints. Deze theorie stelt dat de crisis en de opkomst van het fascisme en de Nieuwe Orde partijen en de toenemende martïalisering en romantisering van het geweld die het fascisme propageerde een grote invloed hebben gehad op de decivilisering van de bevolking, 309 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 495 verslag over RenéVan Avondt 24/9/1946 310 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 311 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo 21/1/1945 85 en dus op de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. Vele van de Leuvense agenten waren afkomstig uit het Nieuwe Orde milieu en werden dus van dichtbij met deze evolutie geconfronteerd. De opkomst van de Nieuwe Orde en het fascisme lijkt inderdaad zijn impact gehad te hebben op de Vlaamse medewerkers van de Sipo SD Leuven. Zij waren allemaal lid van Nieuwe orde verenigingen, in minstens één geval (namelijk Lambert Janssens) al voor het begin van de oorlog. Vermoedelijk waren enkelen van de anderen, zoals de broers Van Avondt, ook al voor de oorlog betrokken bij de Nieuwe Orde. geboortejaar Vlaamse medewerkers 1901-1905 0 0.00% 1906-1910 3 42.86% 1911-1915 0 0.00% 1916-1920 3 42.86% 1921-1925 1 14.29% Bij deze groep valt het ook op dat alle betrokkenen te jong waren om in de Eerste Wereldoorlog te hebben meegevochten gezien de meeste werden geboren in de periode 86 tussen het jaar 1906 tot het jaar 1925. Zij groeiden op in de periode na de oorlog. De meesten waren nog onder de 25 toen de crisis van 1929 de wereld door elkaar schokte. Dit heeft mogelijk wel invloed op hen gehad. Het betekent immers dat ze op jonge leeftijd geconfronteerd werden met de zware armoede en de onzekerheid die de grote crisis veroorzaakte. De meeste medewerkers werden dus geboren tussen 1906 en 1925. Als men dit vergelijkt met de geboortedata van de Vlaamse collaborateurs uit de studies van Gobyn312 en Van Eetvelde313 ziet men dat ook deze mannen meestal geboren waren tussen 1900 en 1925. Slechts in uitzonderlijke gevallen zijn de Vlaamse medewerkers van de Sipo SD dus ouder dan 45 jaar. Ook op basis van de veroordelingen van militiaire collaboraboratie blijkt dat militaire collaboratuers door de band erg jong waren: 57% van de veroordeelden was in 1920 of later geboren en was dus op het eind van de oorlog ten hoogste 24 jaar oud. Van een kwart van de veroordeelden lag de leeftijd bij de bevrijding tussen 25 en 35 jaar. Het aandeel van de 45-plussers bedroeg slechts 5%.314 Als we dit vergelijken met deze groep zien we dat van de agenten Faingnaert (24 jaar op eind van de oorlog) onder de eerste categorie valt, Janssens (26 jaar) onder de tweede en Hardiquest (39 jaar) tussen de twee laatste categorieën in. De broers Van Avondt vallen onder categorie twee: René was was 26 jaar in 1945, Raymond was 29 jaar. Delanoyer (39 jaar) had dezelfde leeftijd als Hardiquest. 2.4.2.2 Woonplaats Waar kwamen de Belgische medewerker vandaan? De meeste medewerkers lijken allemaal uit Leuven en omstreken afkomstig te zijn, een rurale omgeving, in de periferie van Brussel. De Duitse agenten hadden hun Belgische medewerkers dus voornamelijk lokaal gerekruteerd. Twee van de zeven vaste medewerkers woonden te Leuven, namelijk 312 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p.157 313 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 113. 314 L. Huyse, S. D'Hondt, Onverwerkt verleden. Collaboratie en repressie in België 1942-1952, Leuven, Kritak, 1991, p. 211. 87 Janssens en Delanoyer.315 Faingnaert woonde te Herent316, Hardiquest te Hoegaarden317 en Van Daele in Oplinter318. De broers Van Avondt woonden te Kessel-loo.319 De meesten waren ook in de streek geboren, zij kenden dit gebied en haar inwoners dus erg goed en dit was een belangrijke troef voor de Duitsers. 2.4.2.3 Scholing en beroep De informatie in de strafdossiers over de opleidings en kennisniveau's van de aangeklaagden is beperkt. Het beroep wordt wel meestal vermeld. De beroepen van de vertaler agenten en mannen die in dienst stonden van de Sipo SD afdeling Leuven vertonen niet echt patronen. Ze lijken op het eerste gezicht weinig met elkaar te maken te hebben. Lambert Janssens was kapper, Fernand Faingnaert was nog student.320 Réne Van Avondt en Edmond Van Daele gaven als beroep bediende op. 321 Het 315 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven 21/10/1944; Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Stad Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer 1-2 datum onvolledig 316 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent 20/7/1945 317 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946 Hoegaarden 318 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele 12/7/1945 319 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn Kessel-loo over Raymondt Van Avondt 24/1/1945; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo 21/1/1945 320 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven 21/10/1944; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, 88 beroep van Raymond Van Avondt wordt niet vermeld.322 Richard Delanoyer baatte voor de oorlog en tijdens een periode in de bezetting, samen met zijn vrouw, een winkel uit voor de keten Delhaize.323 Victor Hardiquest was, volgens het inlichtingsbulletijn dat aan het strafdossier rond de Gestapo Leuven was toegvoegd, schrijnwerker van beroep.324 Twee mannen, Lambert Janssens en Richard Delanoyer, vallen dus qua beroep binnen de categorie van zelfstandige. Victor Hardiquest was als schrijnwerker een geschoolde arbeider, en mogelijk ook een zelfstandige. Of hij voor een firma werkte of als zelfstandige wordt echter niet vermeld in het strafdossier. Réne Van Avondt en Edmond van Daele waren allebei bediende. Geen enkele Vlaamse agent was dus een ongeschoolde fabrieksarbeider. (Faingnaert werkte nog niet en kan dus niet vergeleken worden met de rest als het gaat over hun beroepsactiviteit.) Als men de beroepen bekijkt van de veroordeelde miliataire collaborateurs behoorde, in de gevallen waarover informatie betreffende beroep gekend was, 74% tot de arbeidersbevolking. Bedienden en zelfstandigen bedroegen 9 %, studenten 4 %. 325 Het valt op dat de vaste medewerkers van de Sipo SD Leuven op dit gebied uitzonderingen waren. In Leuven zijn, op een totaal van 7, zeker twee medewerkers zelfstandigen, eventueel aangevuld met Hardiquest, twee waren bediende. Vanuit hun beroepen zou men deze mannen dus kunnen indelen in de middenklasse. Intressant is dat dit ook het geval lijkt te zijn bij de Vlaame medewerkers van de Dienststelle Antwerpen en de Dienststelle Gent. In de studie van Van Eetvelde over de Sipo SD Aussendienststelle Antwerpen wijst hij er op dat Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent 20/7/1945 321 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele 12/7/1945; Janssens Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo 21/1/1945 322 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn Kessel-loo over Raymondt Van Avondt 24/1/1945 323 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel Nederlansche Rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake Delanoyer Richard en Consoorten nr 25 der notitiën van 1944 324 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946 Hoegaarden 89 een groot deel van de Vlaamse Sipo SD medewerkers voor hun dienst bij de Duitse politie een eigen zaak hadden, en dat slechts enkelen onder hun in de secundaire sector actief waren.326 Ook bij de Vlaamse medewerkers die onderzocht werden door Gobyn waren er weinig arbeiders. 6 van de 11 medewerkers van de Dienststelle Gent waren eigenaar of vertegenwoordiger van een handelsonderneming. Daarnaast waren er twee bedienden en een student.327 Wat ik vond bij de Leuvense medewerkers valt dus binnen de lijnen van wat eerder gevonden is in andere studies over de Sipo SD in België. Maar waarom werkten er vooral mannen uit deze achtergrond bij de Sipo SD? Hun beroep zou hen enige vorm van welstand moeten geven in normale economische omstandigheden. Maar tijdens de beurscrash van 1929 en daaropvolgende economische crisis werd diezelfde groep zeer zwaar getroffen. Veel middenstanders verloren veel geld toen banken over kop gingen en geld veel van zijn waarde verloor. Het niveau van de middenstanders was ook een sterke voedingsbodem voor vele Nieuwe Orde bewegingen tijdens het interbellum, waaronder ook de nazi's. Eén van de redenen was de economische malaise en de schijnbare machteloosheid van de democratische instituties om de staat en haar burger hiertegen te beschermen. Ook de angst voor het, vaak zeer beperkte gevaar, van de communisten dreef de middeklasse in het interbellum in de armen van sterk anti-communistische, extreem rechtse bewegingen dreef. Dit heeft mogelijk bijgedragen tot hun activiteit binnen de collaboratie. Wat betreft het onderwijs - en opleidingsniveau is men in de meeste strafdossiers helaas zeer vaag. Het enige dat in de meeste gevallen wordt vermeld is of de verdachte goed of slecht kon schrijven en lezen. Informatie hoelang de verdachte school liep en waar hij zijn opleiding volgde wordt er niet gegeven. 325 L. Huyse, S. D'Hondt, Onverwerkt verleden. Collaboratie en repressie in België 1942-1952, Leuven, Kritak, 1991, p. 211. 326 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 116-117 327 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p.160 90 Bij de meeste medewerkers van de Sipo SD Nebenstelle Leuven staat, bij het vak 'opleiding', de keuze "kan goed lezen en schrijven d.w.z. kan gebruik maken van zijn kennis" aangeduid. Dit betekent dus dat alle leden van de Sipo SD op zijn minst konden lezen en schrijven. Dit was toen nog belangrijk voor juridische procedures. Als iemand niet kon lezen moest daar tijdens het onderzoek uiteraard rekening mee gehouden worden. Dit geldt voor de dossiers van Van Daele, Janssens, en Delanoyer. Bij Fernand Faingnaert werd er niks bij onderwijs aangeduid, maar hij studeerde nog, gezien zijn leeftijd mogelijk aan de universiteit van Leuven.328 Faingnaert valt dus ook onder deze categorie. Janssens zou ook voor de oorlog gestudeerd hebben, althans volgens zijn verklaring.329 Wat hij studeerde of waar hij studeerde wordt echter niet vermeld. In de dossiers van o.a. de broers Raymond en Réne Van Avondt wordt er niks vermeld over de graad van onderwijs. Maar gezien René Van Avondt als beroep bediende opgaf, kunnen we ervan uitgaan dat een zekere graad van opleiding aanwezig was. De talenkennis wordt in sommige gevallen wel vermeld.De drie vertaler agenten, Lambert Janssens, Fernand Faingnaert en Victor Hardiquest spraken alle drie zowel Nederlands (in de strafdossiers vaak als Vlaamsch benoemd), Frans en, weliswaar niet expleciet in de bronnen vermeld, maar gezien hun functie redelijk logisch, Duits. De Belgische vertaler agenten spraken dus beide landstalen. 330 Deze nood aan tweetaligheid werd mogelijk ingegeven door de locatie van de Sipo SD Nebenstelle waar zij actief waren. In het toen nog verenigde Brabant werd immers zowel Nederlands als Frans gesproken. Een 328 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele 12/7/1945; Janssens Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven 21/10/1944; Delannoyer Stad Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent 20/7/1945 329 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid van de staat rechterlijke politie TB Brussel pv nr 7260/45 9/7/1945 aanklacht tegen en verklaring van Janssens lambert François 330 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven 21/10/1944; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent 20/7/1945; L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001,p.21 91 ééntalige vertaler zal voor de Duitsers waarschijnlijk minder nuttig geweest dan een tweetalige. De meeste medewerkers van de Sipo SD hadden dus een waarschijnlijk behoorlijke opleiding genoten. Dit gold zeker voor de vertaler agenten. Wat opvalt in dit stuk over de loopbanen en opleidingen dat geen van de agenten voor de oorlog enig contact had met het politiewezen. Ze werden tijdens de oorlog tot agent benoemd zonder dat ze enige ervaring in dit vak hadden, en zonder dat ze ooit een opleiding tot agent gevolgd hadden. Enkel Faingnaert en Janssens hadden voor hun dienst bij de Sipo SD enige ervaring. Zij hadden al eerder bij de Feldgendarmerie gewerkt. Ervaring en vakkennis van het politiewezen waren dus geen criteria voor de Duitse leden van de Sipo SD in het uitkiezen van de Belgische leden van de post. 2.4.2.4 Gezinsstructuur Van de 7 vaste medewerkers van de Sipo SD waren er 3 ongehuwd: Raymond Van Avondt, Fernand Faingnaert en Lambert Janssens. Janssens had wel een vriendin, Maria Huyghens. 331 Réne Van Avondt, Victor Hardiquest, Edmond Van Daele en Richard Delanoyer waren getrouwd.332 Victor Hardiquest had drie kinderen geboren in 1931, 1933 en 1937.333 Edmond 331 Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Kympers Jean Baptisite Marguerite Leopold 9/2/1945 332 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Stad Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer 1-2 datum onvolledig, Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo 21/1/1945, Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946 Hoegaarden, Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele 12/7/1945 333 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946 Hoegaarden 92 Van Daele had 4 kinderen.334 Over hun partners is weinig bekend. De vrouw van Van Daele was onderwijzeres.335 De vrouw van Réne Van Avondt en Maria Huyghens waren ook aanwezig op het kantoor van de Sipo SD in de Victor De Costersstraat.336 Volgens sommige getuigen was Huyghens ook betrokken bij de mishandelingen van enkele gevangen. 337 Volgens een getuige zou zij ook minstens één keer als typiste aanwezig geweest zijn tijdens een verhoor.338 De werknemers van de Sipo SD Nebenstelle lijken een normaal gezinsleven gehad te hebben. De meeste waren in een relatie. Een gezin met kinderen was eerder uitzondering. 2.4.2.5 Strafrechterlijk verleden De meeste agenten en medewerkers hadden voor het uitbreken van de oorlog nauwelijks contact gehad met het gerecht. Ze waren geen bekenden bij het gerecht. Slechts in twee dossiers is er sprake van veroordelingen. René en Raymond Van Avondt werden éénmaal veroordeeld voor aanranding van de eerbaarheid op een minderjarige en kreeg hiervoor een voorwaardelijke celstraf.339 Later werd één van de broers Van Avondt, zoals ik eerder vermeldde, door een door de Sipo SD 334 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele 12/7/1945 335 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven procesverbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/10/1945 336 Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven procesverbaal van verhoor van Huygens Maria Carolina Magdalena 23/9/1944 337 Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Engelborghs Maria Felicia Ludovica 19/2/1945 338 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Somers Joannes Ludovicus Jozef 13/6/1945 339 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn Kessel-loo over Raymondt Van Avondt 24/1/1945; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo 21/1/1945 93 gearresteerde jonge vrouw beschuldigd van seksuele intimidatie en poging tot verkrachting.340 Richard Delanoyer, die als chauffeur actief was bij de Sipo SD Nebenstelle Leuven, vertoonde gewelddadige trekken. Volgens een psychologisch rapport, toegevoegd aan zijn procesbundel, leed hij aan psychologische problemen en moest hij maar als deels verantwoordelijk voor zijn daden beschouwd worden.341 Men zou geneigd zijn om vanuit dit eerdere gedrag, dat wijst op een geweldadig karakter, de link te trekken naar zijn latere activiteit bij de Sipo SD. Maar Delanoyer was slechts zelden bij mishandelingen aanwezig. Andere agenten, zoals Faingnaert of Janssens, die veel vaker gevangen mishandelden, vertoonden dan weer voor de oorlog geen tekenen van geweldadigheid. Men kan hier het type van de "slaper" in zien.342 Er lijkt dus bij de agenten geen verband te bestaan tussen geweldadig gedrag voor de oorlog en hun participatie aan de gewelddaden van de Leuvense Sipo SD afdeling. Deze mannen waren binnen de maatschappij op het eerste zicht normale , onopvallende mensen die net als al de anderen meedraaiden binnen de samenleving. De oorlogs- en bezettingscontext creëerde echter een uitzonderlijke situatie waarin sommigen onder hen een grote macht over hun medemensen kregen, die gecombineerd werd met een quasi volledige straffeloosheid. Als medewerker van de Sipo SD stonden ze immers buiten de Belgische wetten en vielen zij onder de jurisdictie van de Duitse diensten. Maar deze Duitse diensten oefenden weinig controle uit over de leden van de Sipo SD. Hetgeen Nico Wouters stelt over de oorlogsburgemeester gaat, mijns inziens, ook op voor de Sipo SD agenten.343 Dat de agenten hun macht misbruikten kan als misdadig aanzien worden, maar is eveneens weinig verwonderlijk als men deze context acht neemt, het gebrek aan controle van zowel de Belgische als de Duitse autoriteiten leidde vaak tot een ontsporing van de macht. 340 Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsraad van Brussel zetelende te Brussel Vlaamsche kamer proces verbaal der openbare zitting 28/2/45 de heer krijgsauditeur tegen Huygens Maria annex getuigen Engelborghs Maria 341 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, nota voor Delanoyer Richard tegen het openbaar ministerie Psychologisch onderzoek Delanoyer 342 C.Browning, Doodgewone mannen : een vergeten hoofdstuk uit de jodenvervolging, Amsterdam, de Arbeidspers, p. 206 94 2.4.2.6 Lidmaatschap van verenigingen en partijen Tijdens de bezetting waren verschillende Nieuwe Ordebewegingen actief. Drie bewegingen kwamen het vaakst voor in de dossiers: de afdeling SS Vlaanderen, DeVlag en het VNV. Ten eerste is er de SS afdeling Vlaanderen. De Vlaamse tak van de SS werd in 1940 opgericht als de Algemeene SS Vlaanderen. Later werd de naam veranderd in de Germaansche SS. Deze beweging vertegenwoordigde, om evidente redenen, de meest radicale nationaal socialistische en pro Duiste elementen binnen Vlaanderen. Men zou verwachten dat de Belgische Sipo SD vertaler agenten zich al vroeg bij de SS zouden aansluiten. Maar dit lijkt niet altijd het geval geweest te zijn. Hoewel zij allen lid waren voor zij in dienst kwamen van de Leuvense Sipo SD afdeling zijn er verschillen in het tijdstip van aansluiting bij de SS. Over Raymond Van Avondt wordt in het dossier verteld dat hij een van de eersten was die zich aansloten bij de Algemeene SS Vlaanderen.344 Ook zijn broer René was aangesloten.345 Andere leden waren Hardiquest346, Van Daele347, Willem Paenhuysen348, Gerard Paenhuysen349, Delanoyer350 en Ponsaert351. Lambert Janssens sloot zich aan bij de SS in 1941352, Henri Dirickx op 27 augustus 1942.353 Faingnaert werd echter pas lid in 1943. Een 343 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p.319 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 345 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, Koninkrijk België Veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 96264/46 verslag over René Van Avondt 24/1/1946 346 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, 27 november 1945 koninkrijk België auditoraat generaal centrale dienst voor documentatie Jans Guillaume 27/11/1945 bijdragelijsten van beschermende leden van de Germaansche SS 347 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/11/1945 348 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuyzen Willem Albrecht Severin, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Willem Paehuysen 21/9/1945 349 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Gerard Paehuysen 21/9/1945 350 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Delanoyer proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie over bijdragelijsten beschermende leden Germaansche SS 27/11/1945 351 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Ponsaert Marcel 31/8/1945 352 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean 344 95 mogelijke verklaring hiervoor is dat, terwijl de anderen direct voor de SS kozen, Faingnaert eerst een proces van radicalisatie doorliep. Deze evolutie wordt goed beschreven in de verklaring die hij aflegde te Krefeld na zijn arrestatie. Begin 1942 werkte hij op de Leuvense kommandantur als vertaler. In 1943 begon hij te werken voor de Feldgendarmerie in Leuven. Volgens zijn getuigenis sloot hij zich daarna aan bij de Sipo SD. Hij zou daar eerst voornamelijk papierwerk hebben gedaan. Voor de beschreven periode kunnen we helaas enkel putten uit deze ene verklaring van Faingnaert. Over wat er later gebeurde is er meer informatie. Faingnaert werkte als tolk bij de Sipo SD. Zijn taak bestond er uit de verklaringen van gevangenen en verdachten voor de Duitsers te vertalen, en vice versa, tijdens de arrestaties en verhoren. Faingnaert lijkt, net als de andere vertaler agenten, naarmate de tijd vordert, vanuit de louter ondersteunende taak van vertaler, een steeds actievere rol te spelen in de razzia's en arrestaties.354 Daarnaast was er de Duits Vlaamse Arbeidsgemeenschap, beter bekend onder de afkorting DeVlag. Deze organisatie bestond al voor de oorlog. DeVlag werd opgericht in 1936 door Duitse en Vlaamse studenten en professoren. Oorspronkelijk was de DeVlag een uitwisselingsproject tussen Duitse en Vlaamse, maar in de praktijk quasi uitsluitend Leuvense, studenten en professoren. De activiteiten van DeVlag beperkten zich voor de oorlog voornamelijk tot reizen, uitwisselingen en bezoeken die Vlaams Duitse cultuurdagen werden genoemd. Het doel was het vormen van culturele en wetenschappelijke banden tussen Vlaanderen en Duitsland.355 Hoewel deze activiteiten van DeVlag op het eerste zicht onschuldig lijken, kwam de organisatie voor de oorlog steeds meer onder de invloed van het nationaal socialistische gedachtegoed. Tijdens de oorlog werd DeVlag ingeschakeld door de SS en Himmler in de strijd tegen de Militärverwaltung en haar bondgenoot het VNV. DeVlag engageerde zich radicaler in de collaboratie en het Duitse gedachtegoed. Zij streefde naar annexatie binnen het groot Duitse rijk en leunde aan bij de Germaansche SS. Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat-generaal over lijst van op bureau legioen Vlaanderen 28/2/1945 353 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Dirickx Frederic Henri 28/5/1945 354 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 355 http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0087.php 96 Leon Cornu356, Lambert Janssens357, Fernand Faingnaert358, René Van Avondt359 en Raymond Van Avondt360 waren lid van DeVlag. Wanneer zij toetraden wordt in de dossiers niet vermeld. Daarnaast waren Gustaaf Clement361, Herman Saen, Francois Boffé, Marcel Ponsaert, Willem Paenhuyzen, Henri Dirickx en Jules Stijckmans lid. Strijckmans362, Boffé363 en Saen364 sloten zich aan in 1941. Willem Paenhuyzen365 en Marcel Ponsaert366 was lid vanaf 1942. Dirickx werd pas lid in 1943.367 Van Gustaaf Clement is geen datum van toetrede gekend. Vele van de medewerkers van de Sipo SD Leuven waren gedurende de oorlog lid van het VNV. Het Vlaams Nationaal Verbond had zich in het begin van de bezetting in de collaboratie gestort. Maar vergeleken met de andere hierboven vernoemde collaborerende bewegingen in Vlaanderen waren zij, natuurlijk zeer relatief gezien, de minst radicale van de drie. Het Vlaams Nationaal Verbond werd opgericht in het jaar 1933. De partij was een amalgaam van verschillende kleinere Vlaams nationalistische bewegingen. Al in de beginfase volgde de 356 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Cornu Leon Victor Guillaume, verslag van de Veiligheid van den staat Op tp Tienen pro justitia pv nr 525 6/6/1945 357 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, proces verbaal van Jans Guillaume voor de centrale dienst documentatie auditoraat generaal rapport over Janssens op ledenlijst Devlag 29/11/45 358 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 359 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, Ministerie van landsverdediging Veiligheid van den staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 495 verslag over René Van Avondt 24/9/1944 360 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 361 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, proces verbaal van Florimond Lox documentatie lijsten n°24 over ledenlijsten Devlag 4/5/1945 362 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans JuliusKarel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules Karel 30/5/1946 363 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Boffé Pieter Frans 9/4/1946 364 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Proces verbaal van verhoor van Saen Herman 21/9/1945 365 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuyzen Willem Albrecht Severin, proces verbaal van Florimond Lox documentatie lijsten n°24 krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Brussel 4/5/1945 366 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Ponsaert Marcel Gaston François, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen pv nr 833 getuigenissenVankerkhoven Marie, Claes Ghislain, Vanroye Eduard, Dereze Marcel, Denayer Henri, Bertran Emile 9/7/1945 367 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Dirickx Frederic Henri 28/5/1945 97 partij een extreem rechtse richting. In haar stichtingsproclamatie pleitten de opstellers al voor het bestrijden van marxisme, materialisme, liberalisme, en parlementarisme. Zij streefde dus toen al voor een herordening van de samenleving naar een autoritair model. 368 Albert Beelen369 en Clement Ronsmans370 waren al lid van het VNV voor de oorlog. Julius Strijckmans371 was lid vanaf 1940. Henri Dirickx372, Jan Weytjens373, Marcel Ponsaert374, Robert Poot375, Georges Caspers376 en Francois Boffé377 werden lid in 1941. Edmond Van Daele378, Claes Jan379en Gustaaf Clement380 sloten zich aan in 1942. Louis Paenhuyzen381 en Herman Saen382 sloten zich aan in 1943. Verder waren Raymondt Van Avondt383, Lambert Janssens384, John Bogaerts385en Gerard Paenhuyzen386 lid, het tijdstip van hun intrede werd 368 B. De Wever Greep naar de macht in:http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0019.php geraadpleegd op 20/4/2010 369 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus, beheer van de veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744 getuigenissen Bruyninckx Charles en Den Ruyter August 3/10/1945 370 Auditoraat Generaal, dossier Ronsmans Clement, uitreksel uit de minuten berustende ter griffie van het krijgshof 21/3/1946 371 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans JuliusKarel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Strijckmans Jules 30/5/1946 372 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Frederic Henri Dirickx 28/5/1945 373 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, krijgsauditoraat bij de krijgsraad bij de krijgsraad van Leuven Proces verbaal van verhoor van Jan Jacob Weijtjens 374 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Ponsaert Marcel Gaston François, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen pv nr 833 getuigenissenVankerkhoven Marie, Claes Ghislain, Vanroye Eduard, Dereze Marcel, Denayer Henri, Bertran Emile 9/7/1945 375 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Poot Robert Pieter,verslag van de veiligheid van den staat pro OD TP Tienen pv nr 265 verslag over Robert Poot 8/3/1945 376 Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John,uiteenzetting der zaak in zake van Caspers Georges en Begine Therese nr 4745/45 377 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven nederlandsche rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van Boffe Pierre François nr 1156 der notitiën van 1944 Leuven 18/7/45 378 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, brief 27/7/1945 van Van Daele 379 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, Rijkswacht compagnie Leuven distictr Leuven brigade Leuven pv nr 479 verslag over Claes Jean 16/10/1944 380 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, Rijkswacht compagnie leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 9 verklaring Clement Gustave 16/10/1944 381 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Louis Corneille, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Louis Paenhuysen 3/7/1945 382 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel kamer Leuven doc lijsten n°24 4 mei 1945 PV Florimond Lox substituut van den krijgsauditeur te Leuven 383 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 384 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, ministerie van justitie, veiligheid van de staat TP Leuven pv nr 41 verslag over Lambert Janssens 20/10/1945 98 in de dossiers niet gegeven. Het VNV is ook zowat de enige politieke formatie waar de agenten en de medewerkers van de Sipo SD van de Leuvense Nebenstelle bij betrokken waren. De enige medewerkers waarvan het strafdossier vermeldt dat zij ooit lid zijn geweest van een niet-Vlaams Nationalistische organisatie waren Francois Boffé en Georges Caspers. Boffé maakte deel uit van Rex totdat Rex Vlaanderen werd overgeheveld naar het VNV na het akkoord tussen Degrelle en Declerq.387 Ook Caspers zat in Rex.388 Maar deze mannen speelden een relatief kleine rol binnen de Sipo SD afdeling te Leuven. De verhoudingen tussen het VNV en DeVlag veranderden gedurende de periode van de bezetting. In de beginperiode was er nog geen groot conflict, de twee organisaties werkten soms zelfs samen. Maar naarmate de DeVlag steeds meer steun kreeg van de Duitsers, meer bepaald van de SS en haar leiding, die de DeVlag gebruikten als werktuig in hun constante pogingen het gezag van de Militärverwaltung in België en Noord-Frankrijk te ondermijnen en de invloed van de SS in het door de Militärverwaltung bestuurde gebieden uit te breiden. Als deel van die politiek van Hineinregieren werd DeVlag gesteund, soms, en naarmate de oorlog vorderde steeds vaker, tegen het VNV in. DeVlag begon zich steeds meer te richten op de Groot Duitse gedachte. Waar het VNV eerder streefde naar een onafhankelijk "Dietsland" binnen een Germaanse statenbond, opteerde DeVlag voor het nastreven van annexatie bij Duitsland.389 Het conflict tussen DeVlag en het VNV groeide tijdens de oorlog. Een breukmoment kwam er toen het leden van het VNV werd verboden om tegelijk lid te zijn van de DeVlag. Eerder had het VNV al lidmaatschap van het VNV en de SS onverenigbaar verklaard.390 385 Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John,stadsbestuur van Gent politie 5e wijk pv 544 verklaring John Bogaerts 8/5/1945 386 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, Rijkswacht compagnie leuven district Tienen brigade Kersbeek-Miskom pv nr 409 verslag over Gerard Paenhuyzen 15/5/1945 387 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven nederlandsche rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van Boffe Pierre François nr 1156 der notitiën van 1944 Leuven 18/7/45 388 Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, uiteenzetting der zaak in zake van Caspers Georges en Begine Therese nr 4745/45 389 A. De Jonghe "De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (1942-1944). Tweede deel: Het voorspel". In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1976, 5, p .65 390 B. De Wever Greep naar de macht in:http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0074.php geraadpleegd op 20/4/2010 99 Het is interessant de dossiers even in dit kader te bekijken. Iemand die in 1941 of voor de oorlog lid was van DeVlag wist toen dus nog niet dat zij in conflict zou komen met het VNV. Strijckmans, Boffé en Saen werden lid van DeVlag in 1941 en waren tevens lid waren van het VNV, Strijckmans sinds 1940, Boffé in 1941, van Saen is geen tijdstip gekend. Toen was er nog geen sprake van zware onenigheid tussen het VNV en DeVlag. Willem Paenhuysen, Marcel Ponsaert waren lid van DeVlag sinds 1942, Dirickx sinds 1943. Zij behoorden tevens alle drie tot de SS. Tegen 1942 en zeker in 1943 waren er al duidelijke barsten gekomen in het front van de Nieuwe Orde bewegingen. Het conflict tussen DeVlag en het VNV werd steeds openlijker en bitsiger uitgevochten. Het zal dan ook niet toevallig zijn dat in deze periode twee van de drie eerst genoemde mannen, Saen391 en Strijckmans,392 uit de DeVlag stapten. Zij bleven wel lid van het VNV. Dit is duidelijk een keuze voor het VNV boven DeVlag. Een derde man, Gustaaf Clement, maakte het zelf nog duidelijker. Hij verklaarde dat hij uit de DeVlag was gestapt na de ruzie tussen DeVlag en het VNV. 393 Andere medewerkers van de Sipo SD lijken na een tijd de DeVlag en de SS verkozen te hebben boven het VNV. Zij werden lid van DeVlag en bleven lid, ook nadat de leider van het VNV dubbel lidmaatschap van het VNV en DeVlag verbood. Dit kan wijzen op een toenemende radicalisatie van enkele van deze collaborarteurs. Raymond Van Avondt, Janssens, Ponsaert, Dirickx en Van Daele moeten gedurende de bezetting uit het VNV gestapt zijn. Zij waren lid van de SS en dubbel lidmaatschap van zowel de SS als het VNV was door de leiders van het VNV verboden.394 Zij konden dus niet van allebei lid zijn. Bij Janssens en Van Avondt moet dit al voor het begin van 1944 gebeurd zijn, aangezien zij dan al lid waren van de Germaansche SS. Van Daele trad maar later toe tot de SS. Hij zal dus waarschijnlijk ook uit het VNV gestapt zijn. Of hij dit al eerder had gedaan of pas deed toen hij toetrad tot de SS wordt niet vermeld. Vermoedelijk zijn ook Ponsaert en Dirickx uit het VNV gestapt voor 1944. Ook zij waren leden van de SS afdeling Vlaanderen, respectievelijk 391 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Saen Herman 21/9/1945 392 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans JuliusKarel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules 30/5/1946 393 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, Rijkswacht compagnie leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 9 verklaring Clement Gustave 16/10/1944 394 http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0074.php 7/5/2010 100 sinds 1942 en 1943. Tot slot werd Francois Boffé in 1942 uit zowel het VNV als de Zwarte Brigade gezet op beschuldiging van diefstal.395 Als men kijkt welke van de agenten en medewerkers van de Sipo SD Nebestelle lid waren van welke organisatie valt er dadelijk een trend. De Sipo SD agenten vertalers zelf, Janssens, Faingnaert, Hardiquest en zijn voorloper Hendrickx, net als de bewaker en portier van het Sipo SD kantoor in Leuven, Edmond Van Daele waren lid van de SS, of van de SS en DeVlag. De mannen die geen agenten waren, maar die toch regelmatig meewerkten op acties van de Sipo SD afdeling Leuven, namelijk de broers Van Avondt, waren lid van de Vlaamse afdeling van de SS en DeVlag. De mannen die slechts uitzonderlijk in contact kwamen met de Sipo SD zijn echter voornamelijk leden van het VNV. Strijckmans, Clement en Saen verkozen het VNV boven DeVlag en hadden alle drie slechts weinig te maken met de Leuvense Sipo SD. Zij waren enkel betrokken bij de drie moorden die te Tienen in de nacht van 9 augustus 1944 werden gepleegd.396 Diegenen die voor het meer radicale DeVlag kozen, zoals Henri Dirickx en Willem Paenhuyzen, waren wel bij andere acties aanwezig. Dirickx en Paenhuyzen werden herkend tijdens een razzia te Ransberg.397 Enkel DeVlag-lid Marcel Ponsaert was maar bij één actie van de Sipo SD betrokken.398 De agenten en 'vaste medewerkers ' van de Sipo Sd hadden dus voor de meer radicale weg gekozen in vergelijking met de meeste 'losse medewerkers'. Bij de verklikkers is het resultaat minder duidelijk. De Sipo SD Leuven kreeg 395 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven nederlandsche rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van Boffe Pierre François nr 1156 der notitiën van 1944 Leuven 18/7/45 verslag over Frans Boffé 396 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph, Kijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Proces verbaal van verhoor van Saen Herman aanklacht tegen Saen Herman; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans Julius-Karel Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules 30/5/1946; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Clement Gustaaf 10/8/1945 397 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuyzen Willem Albrecht Severin, Afschrift pro justitia compagnie Leuven district Tienen brigade Kersbeek Miskom Verhoor Vanderstukken Justine 15/5/1945; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Dirickx Frederic Henri 28/5/1945; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, verslag van de veiligheid van den staat OD TP Tienen pv nr 165 getuigenis Vandeplas Edmond 16/1/1945 398 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Ponsaert Marcel Gaston François, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Ponsaert Marcel 21/9/1945 aanklacht tegen Marcel Ponsaert 101 immers inlichtingen via verklikkingen van mensen uit alle hoeken van de samenleving. Ideologische achtergrond maakte daarbij minder uit dan bij medewerking tijdens acties. Frans Boffé was bijvoorbeeld lid van DeVlag en had banden met het Veiligheidskorps. Hij stond bekend als een verklikker in dienst van de Sipo SD en het Veiligheidskorps van DeVlag.399 Clement Ronsmans en Georges Caspers waren leden van het VNV. Men kan uit dit onderscheid een aantal mogelijke conclusies trekken. Ten eerste lijken de Duitsers, in dit geval de Sipo SD, hun medewerkers te kiezen uit het segment van de samenleving dat door hun als het meest betrouwbare werd beschouwd. Dit ligt in de trend van de bestuurspolitiek van de Duitse Militärverwaltung. Door een gebrek aan mankracht en met als doel België en Noord Frankrijk met zo weinig mensen als mogelijk te besturen en in te schakelen binnen de Duitse oorlogseconomie, zagen de leiders van de Duitse Militärverwaltung, Alexander Von Falkenhausen en Eggeert Reeder, zich vanaf het begin verplicht om samen te werken met de Belgen. Op belangrijke plekken binnen het netwerk van de Belgische staatsstructuur werden dan leden van pro-Duitse groeperingen, bijvoorbeeld leden van het VNV en Rex, benoemd. Onbetrouwbaar geachte elementen werden vervangen door voor de Duitsers betrouwbare mannen. Het rekruteren van Belgische collaborateurs voor het leveren van hulp aan de Duitsers kwam vaak voor tijdens de bezetting. Zo werd de Fabriekswacht opgericht om de bewaking van voor de Duitsers belangrijke plekken over te nemen van de Duitse soldaten, of het NSKK dat het transport met vrachtwagens gedeeltelijk overnam van de Wehrmacht. Het lijkt dus logisch dat ook de Sipo SD, toen het een Nebenstelle oprichtte in Leuven, Belgische collaborateurs inzette om de werklast van de kleine groep Duitse agenten, die naarmate de oorlog verliep steeds kleiner werd, te verlichten. Ten tweede blijkt dat de medewerkers die het meest actief waren en de meeste verantwoordelijkheid kregen, diegenen waren die zich het verst engageerden in pro-Duitse bewegingen. Zij waren lid van DeVlag en de SS. De mogelijkheid bestaat dat de Sipo SD de personen die zij in dienst nam om haar agenten te helpen, verplichtte om lid te worden van de SS, als bewijs van politieke betrouwbaarheid. Dit hoeft niet noodzakelijk een vereiste geweest te zijn, andere verklaringen zijn ook mogelijk. Het kan hier ook gaan om groepsdruk 399 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, verslag van de Veiligheid van den staat post Auditoraat Generaal pv nr 1390/1440 verklaring Lambert Janssens 102 of verbeterde carrièrekansen. Al de agenten waren lid van de SS, dus nieuwe leden zullen zich waarschijnlijk ook bij de SS aansluiten om in de groep te passen. Gobyn en Van Eetvelde halen het onderwerp van lidmaatschap vaan SS of DeVlag ook aan in hun studies over respectievelijk de Aussendienststelle Gent en de Aussendienststelle Antwerpen. Door een Gentse agent werd verklaard dat zijn chef nooit had aangedrongen op lidmaatschap van SS en DeVlag.400 Van Eetvelde schrijft dat hij nergens informatie vond over druk van de Duitse agenten op hun Vlaamse medewerkers om lid te worden van de SS of DeVlag.401 Ten derde, dat de medewerkers die slechts sporadisch bij acties van de Sipo SD betrokken enkel lid waren van het VNV kan te maken hebben met de moeilijke verhouding tussen VNV en SS. De Sipo SD was immers nauw verbonden met de grote concurrent binnen de collaboratie van het VNV, de SS. De civiele politiediensten en de SS waren verbonden via Himmler, die naast de Reichsführer SS ook het hoofd van de Duitse politiediensten was. Daarnaast was de Sicherheitsdienst de inlichtingsdienst van de SS. Als VNV leden zich niet mochten of wilden aansluiten bij de Sipo SD zou dat verklaren waarom er geen leden van het VNV binnen de Nebenstelle als vaste medewerker of agent actief waren. Naast deze drie organisaties waren er ook nog een aantal kleinere actief: de Unie van Handen en Geestesarbeiders, het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond (AVNJ), de paramilitaire formatie van politieke aard, de Dietse Militie/Zwarte Brigade402 en de paramilitaire bewegingen, de Fabriekswacht en de Vlaamse wacht.403 De Dietsche Militie/Zwarte Brigade en haar voorloper, de Zwarte Brigade, waren de milities van het VNV en lidmaatschap van de DM/ZB hing ook sterk samen met lidmaatschap van het VNV. De DM/ZB ontstond in 1941 toen de Zwarte Brigade in het kader van het ontstaan van de eenheidsbeweging samensmolt met de DMO (Dietsche militanten orde) en de Strijdformatie van Rex Vlaanderen.404 Van Daele, Janssens405, Raymond Van Avondt406, Poot, 400 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 162. 401 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 118. 402 L. Huyse, S. D'Hondt, Onverwerkt verleden. Collaboratie en repressie in België 1942-1952, Leuven, Kritak, 1991, p209 403 Ibidem, p209 404 B. De Wever, Greep naar de macht , in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0097.php >geraadpleegd 20/4/2010 103 Claes407, Strijckmans408, Caspers409, Weytjens410, Louis Paenhuysen411 en Boffé waren lid van de DM/ZB. Clement Ronsmans was al lid vanaf de oprichting van de Zwarte Brigade in 1940 en hield de rang van gewestcommandant.412 Edmond Van Daele413 werd lid in 1942. François Boffé was lid van 1941 tot 1942.414 Robert Poot415 stapte er uit in 1943. Voor de andere zijn er geen data bekend. Voor zover we er informatie over hebben zijn zij slechts later tijdens de oorlog bij de DM/ZB gegaan. Bovendien is lidmaatschap bij een aanzienlijk aantal enkel bewezen door vermelding op ledenlijsten. Aangezien vanaf 12 maart 1942 elk lid van het VNV tussen 18 en 25 jaar automatisch ook verplicht lid werd van de DM/ZB416 betekent lidmaatschap ook nog niet noodzakelijk actieve participatie. Het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond (AVNJ) werd vanaf 1933 geïntegreerd in het VNV. Het zwaartepunt van de organisatie lag bij haar militie, de Vlaamse verweer. Toen in 1934 er een verbod op privé milities kwam, werd deze militie opgegeven. Van dan af lag de focus op de jeugdbeweging. Begin 1936 werd het AVNJ gereorganiseerd. Vanaf dan was het AVNJ volledig geïntegreerd binnen het VNV en was ze teruggebracht tot het statuut van een 405 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor, procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal over de ledenlijsten van de DM/ZB 19/7/45 406 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor,procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal over de ledenlijsten van de DM/ZB 19/7/45 407 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal 28/2/1945 408 Auditoraat Generaal, Map II dossier Strijckmans Julius-Karel procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatievan het auditoraat generaal over de ledenlijsten van DM/ZB 28/2/1945 409 Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, uiteenzetting der zaak in zake van Caspers Georges en Begine Therese nr 4745/45 410 Weytjens procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal over de ledenlijsten van de DM/ZB 19/7/1945 411 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Louis Corneille, Verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen pv nr 900 getuigenissen over Louis Paenhuysen 30/7/1945 412 Auditoraat Generaal, dossier Ronsmans Clement, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van Ronsmans Clement 16/5/1945 413 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven procesverbaal van verhoor Van Dale Edmond 11/10/1945 414 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven nederlandsche rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van Boffe Pierre François nr 1156 der notitiën van 1944 Leuven 18/7/45 415 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Poot Robert Pieter, krijgsauditoraat bij de krijgsraad bij de krijgsraad van Leuven Procesverbaal van verhoor van Poot Robert 20/9/1945 416 B. De Wever, Greep naar de macht, in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0097.php> geraadpleegd 20/4/2010 104 normale jeugdbeweging.417 Later werd het AVNJ, na een samensmelting van deze jeugdbeweging met de Rexjeugd, jong Dinaso, het Dietsch Jeugdverbond en de Vlaamsche Jeugd, herbenoemd tot Nationaal Socialistisch Jeugd Verbond (NSJV).418 Janssens en Saen waren allebei lid van het NSJV. Daar hadden ze beide leidinggevende functies. Lambert Janssens was de leider van het NSJV afdeling Leuven. Herman Saen was schaarleider bij het NSJV in 1942.419 Janssens was daarvoor, voor het begin van de oorlog, ook nog lid geweest van het AVNJ.420 De Unie van Handen en Geestesarbeiders was een eenheidsvakbond die na de bezetting werd opgericht. Zij moest de oude vakbonden vervangen, die door de Duitse autoriteiten werden opgeheven en verboden.421 Deze vakbond genoot echter geen groot succes in het Leuvense. Dit kwam volgens Marc Maes door tegenwerking van de leden van de vroegere socialistische en katholiek vakbonden.422 Gerard Paenhuyzen423, Marcel Ponsaert, Claes424, Georges Caspers425 en Louis Paenhuysen waren lid van het UHGA. Louis Paenhuysen stapte er gedurende oorlog uit.426 Marcel Ponsaert was in 1942 gedurende een periode celleider van het UHGA.427 417 B. De Wever, Greep naar de macht , in:>http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0029.php> geraadpleegd 20/4/2010 418 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 72. 419 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond ,Hardiquest Jean Victor, verslag van de veiligheid der staat RP TP Leuven pv nr 2043 aanwijzer 2920/45 verslag over Janssens 27/8/1945 420 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van Saen Herman 21/9/1945; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph, schaarverslag NSJ Vlaanderen gebied Brabant gouw Hageland vendel Tienen schaar Tienen 2de der zomermaand 1942 421 B. De Wever,Greep naar de macht , In: <http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0097.php >geraadpleegd 20/4/2010 422 M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 85. 423 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, steekkaarten van de UHGA 2 bodefiches op naam van Gerard Paenhuyzen 424 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, Lidkaart van de UHGA op naam van Claes, adres Keistraat 35 Tienen 425 Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, krijgshof griffie te Brussel pj procesverbaal van neerlegging van stukken van overtuiging in zake Caspers Georges nr 218 P./ 3112 D./ 766/47 Elsene Fransen Charles adjunkt griffier bij het Krijgshof 18/4/1947 426 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Louis Corneille, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Louis Paenhuysen 31/9/1945 427 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Ponsaert Marcel Gaston François, Verklaring Marcel Ponsaert Te velde 15/7/45 105 De Fabriekswacht werd opgericht om er voor te zorgen dat, voor zover dit mogelijk was, de lokale bevolking de taken van het bezettingsleger overnam. Dit gebeurde in de context van het weghalen van een groot aantal Duitse soldaten voor operatie Barbarossa, de Duitse invasie van de USSR. De Fabriekswacht leunde dicht aan bij het VNV, dit in tegenstelling tot de andere door de Duitsers voor bewakingsdiensten opgerichte formatie, de Vlaamse Wachtbrigade. De Fabrieksbrigade rekruteerde uitsluitend onder het VNV. Het VNV wist steeds meer macht te veroveren binnen de Fabriekswacht.428 maar dit duurde niet lang. In 1943 werd de Fabriekswacht gedepolitiseerd en herwon Trucksin, de oorspronkelijke leider van de Fabriekswacht de controle. Als een reactie hierop verlieten veel VNV leden de Fabriekswacht na afloop van hun contract.429 Robert Poot sloot zich aan bij de Fabriekswacht in 1941. Hij stapte er in 1942 weer uit. 430 Edmond Van Daele431, Albert Beelen432, Georges Caspers433, Gustaaf Clement434, Jan Claes435 en Francois Boffé436 werden lid in 1942. Clement stapte er in 1943 terug uit. 437 Ook Frans Van Roosendael was lid van de Fabriekswacht.438 Boffé werd uit de fabriekswacht, en zoals ik 428 B. De Wever, Greep naar de macht, in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0081.php> geraadpleegd op 22/4/2010 429 M. Van De Wijngaerde, e.a., België tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antweren, Standaard Uitgeverij, 2004, p. 199-200 430 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Poot Robert Pieter, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van Poot Robert 20/9/1945 431 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/11/1945 432 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Beelen Albert 14/3/1945 433 Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, uiteenzetting der zaak in zake van Caspers Georges en Begine Therese nr 4745/45 434 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Clement Gustaaf 20/9/1945 435 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 479 16/11/1944 of 6 pj 19 juli 1945 (5) proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal 19/7/1945 over ledenlijsten van de fabriekswacht 436 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Boffé François Pierre 9/4/1946 437 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Clement Gustaaf 10/8/1945 438 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,verslag van de veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 4433 aanwijzer 3361/46 getuigenissen Vanderlick Jan, Lemmens Oscar, Vanderlick Louis, Vandegaer Remy Achille, Verheyden Guillaume, Verbraecken Eduard, Regent Jozef Petrus 25/11/1946 106 al eerder zei ook uit het VNV, gezet in 1943 op verdenking van diefstal. Daarvoor was hij commandant geweest in de Fabriekswacht.439 De Vlaamse wacht ontstond in 1941, grotendeels om dezelfde redenen als de Fabriekswacht. Al op 28 april 1941 hadden de Militärverwaltung en de Vlaamse Oudstrijdersbond contact gehad met als bedoeling om een wachtbrigade van betrouwbare Belgen met enige militaire ervaring op te richten. Deze brigade zou onder het bevel komen te staan van het Duitse leger. De VOS en het VNV hoopten allebei via de Vlaamse Wachtbrigade hun politiek gewicht te vergroten. De Militärverwaltung slaagde er echter in om hun het gras van voor de voeten te maaien. De Duitsers probeerden de Wacht te onttrekken aan elke politieke invloed. Zij slaagden daar ook voor het grootste deel in. De Vlaamse Wachtbrigade bleef onder Duits bevel.440 Edmond Van Daele441 en Albert Beelen442 waren lid van de Vlaamse Wacht. 2.4.2.7 Motivatie Zoals Bruno De Wever stelt zijn de motieven voor collaboratie even gevarieerd als de menselijke natuur. "Persoonlijke ambitie, winstbejag, broodwinning, avonturisme, querulantisme,…ja zelfs de liefde heeft mensen bewogen tot samenwerking met de bezetter".443 Maar de politiek-ideologosche collaboratie blijft belangrijk. Het motief is hier politiek-ideeël, het is hen te doen om de maatschappij, dit kan echter niet helemaal 439 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven nederlandsche rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van Boffe Pierre François nr 1156 der notitiën van 1944 Leuven 18/7/45 440 B. De Wever, Greep naar de macht, ,in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0081.php >geraadpleegd op 20/4/2010 441 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, brief van 3 juni 1943 van Van Daele 442 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, verslag van het beheer van de veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744 3/10/1945 getuigenissen van Den Ruyter August, Boon Pierre Fracois, Blocquiaux Louise 443 J. Gotovich, C. Kesteloot, Het gewicht van het oorlogsverleden, in: <http://books.google.be/books?id=dOcAonRuuC0C&pg=PA26&dq=sicherheitsdienst+in+belgie&lr=&cd=61#v =onepage&q=&f=false>, geraadpleegd op 18/4/2010, p. 40. 107 gescheiden worden van persoonlijke motieven. Vaak ging het natuurlijk om een combinatie van motivaties, waar de verschillende elementen elkaar versterkten. De motivaties die de agenten en medewerkers dreef varieert. Van de meesten is het ook erg onduidelijk. Omdat deze mannen in de beklaagdenbank zaten was het voor hen immers van groter belang de verantwoordelijkheid van de door hun begane misdaden voor een deel of zelfs volledig van zich af te schuiven dan de motivaties van deze daden tot in de details uit te leggen. De beklaagden hebben het zelden over wat de redenen waren voor hun activiteiten binnen de Sipo SD. Toch krijgen we occasioneel een inzicht in de motivaties van deze mannen. Sommige mannen handelden uit ideologische overtuiging. Voor dit motief moeten we quasi volledig op indirect bewijs vertrouwen. Om begrijpelijke redenen was het voor deze mannen geen goed idee om het tijdens hun proces te hebben over hun liefde voor het nationaal socialistisch gedachtegoed. De aanklachten die tegen hen waren ingediend waren in de meeste gevallen al zeer zwaar en bij de meesten hing de doodstraf hun boven het hoofd. Dus geen goed moment om nog wat meer bezwarende verklaringen af te leggen. Collaboratie uit ideologische overtuiging kan geassocieerd met politiek militantisme en/of lidmaatschap van een collaborerende politieke groepering of het verkondigen van welbepaalde politieke meningen en in ruimere zin ook met vormen van para-militaire, militaire of politionele collaboratie.444 De meeste medewerkers waren al lang binnen het Nieuwe Orde milieu actief. Tijdens de oorlog kozen zij ook voor de meest radicale groepen binnen de collaboratie. Men kan er van uit gaan dat ideologische overtuiging een rol heeft gespeeld bij de naaste medewerkers van de Sipo SD. Zij waren, zoals al eerder opgemerkt is, allemaal diep betrokken in de Nieuwe Orde. Zij kwamen ook uit voor hun politieke mening. Stijckmans werkte bijvoorbeeld als propagandist bij het VNV445. Een ander mogelijk teken 444 J. Gotovich, C. Kesteloot, Het gewicht van het oorlogsverleden, in: <http://books.google.be/books?id=dOcAonRuuC0C&pg=PA26&dq=sicherheitsdienst+in+belgie&lr=&cd=61#v =onepage&q=&f=false>, geraadpleegd op 18/4/2010,p. 40. 445 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans JuliusKarel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules Karel 30/5/1946 108 van politieke affiliatie zijn de kranten die zij lezen. Faingnaert was geabbonneerd op de SSMan.446 Louis Paenhuyzen verkocht de Nationaal Socialist.447 Een ander motief is opportunisme en hebzucht. Sommige mannen kozen voor de collaboratie uit eigen belang. De Duitse bezetter betaalde haar medewerkers goed. Voor Jan Van Roosendael, een verklikker in dienst van de Sipo SD, was dit waarschijnlijk een sterke motivatie. Hij ging bij de Fabriekswacht omdat hij vond dat hij niet genoeg verdiende. Hij kreeg premies voor zijn werk ten dienste van de Sipo SD en gebruikte zijn functie, zoals hierboven al staat vermeld, om mensen geld en goederen af te persen.448 Ook Claes449 en Beelen450 verlieten hun werk om deze reden. Beelen sloot zich aan bij de Fabriekswacht.451 Ook het ontkomen aan verplichte arbeidsdienst in Duitsland was een motief. In het geval van Joseph Junius beweerde Faingnaert dat Junius zijn hulp had aangeboden aan de Sipo SD om niet naar Duitsland gedeporteerd te worden. Hij zou dan de Sipo SD helpen met het zoeken naar onderduikers. Hoewel het geval Junius erg onzeker is, toont het in elk geval aan dat er mannen waren die met de Sipo SD meewerkten om verplichte arbeidsdienst in Duitsland te vermijden, of dat dit in sommige gevallen in elk geval een rol speelde in de beslissing om te collaboreren. Ook Beelen452 geeft toe dat hij, naast bovenvermeld motief, bij de Fabriekswacht ging om aan de verplichte arbeidsdienst te ontsnappen. Dit motief wordt ook aangehaald door medewerkers in de Dienstellen van Gent en Antwerpen. Een chauffeur bij de Antwerpse Sipo SD kon tewerkstelling in Duitsland vermijden omdat hij een auto kon 446 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken, Ministerie van landsverdediging Veiligheid van den staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 853/1142 verslag over Faingnaert 9/2/1946 447 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Louis Corneille, Verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen getuigenissen over Louis Paenhuysen 30/7/1945 448 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, verhoor van getuige Janssens Lambert François 6/7/1945 449 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van Claes Jean Felix 20/9/1945 450 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus, beheer van de veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744 getuigenissen van Bruynickx Charles, Den Ruyter August, Boon Pierre François, Blocquiaux Louise 3/10/1945 451 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus, beheer van de veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744 getuigenissen van Bruynickx Charles, Den Ruyter August, Boon Pierre François, Blocquiaux Louise 3/10/1945 452 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus,Procesverbaal van verhoor krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven van Beelen Albert 14/3/1945 109 besturen en onderhouden.453 Drie medewerkers uit Gent verklaarden dat zij tewerkstelling bij de Sipo SD aanvaarden om tewerstelling in Duitsland te vermijden. 454 Sommigen sloten zich aan bij bij de Sipo SD, de SS of gewoon bij de collaboratie in het algemeen om aan een gevangenisstraf te ontkomen. Dit zou, zoals ik hievoor al heb uitgelegd, het geval geweest zijn bij Victor Hardiquest. Zoals reeds vermeldt onder het criterium leeftijd leefden deze mannen in periode van crisis en onzekerheid en tijdens de opkomst van de Nieuwe Orde. Dit zal zeker ook zijn effect gehad hebben. De motieven voor verklikkingen zijn grotendeels hetzelfde. Net als bij collaboratie in het algemeen kan men ook hier als motieven ideologische overtuiging of hebzucht (er werden op zijn minst aan sommigen van de verklikkers premies uitbetaald) aanduiden. Maar naast deze motieven zijn er ook andere, voor verklikking specifieke motieven. Eén van deze motieven is persoonlijke wrok. Soms werden ruzies of vetes verder uitgevochten via het inschakelen van de Duitse politiediensten. Sommige verklikkers lieten hun persoonlijke vijanden oppakken door de Sipo SD. Hier van zijn er enkele voorbeelden te vinden in de strafdossiers. Zo maakte Jan Van Roosendael gebruik van zijn functie als verklikker en medewerker van de Sipo SD Leuven om een persoonlijke vijand, ene Wyseur, naar Duitsland te laten deporteren. Wyseur had een verklaring tegen Van Roosendael afgelegd toen deze beschuldigd werd van diefstal op zijn werk. Hij had tegen de politie verklaard dat Van Roosendael had zien vertrekkken met pakken waarvan hij de inhoud niet kende. Van Roosendael werd om deze reden ontslagen.455 Later, toen er een aanslag werd gepleegd op Van Roosendael, wees hij Wyseur aan als de dader. Daarop werd hij naar 453 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p .86. 454 W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (19401945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 166. 455 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven opsporingsdienst pv nr 307 getuigenis Danneels Virginie Marie 16/9/45 110 Duitsland gedeporteerd. Volgens verschillende getuigen heeft Van Roosendael hun later verteld dat hij Wyseur had laten weghalen hoewel hij wist dat deze onschuldig was 456. Een specifiek geval van verklikking was verklikking die samenhangt met de uitgeoefende functie zoals bijvoorbeeld door oorlogsburgemeesters457. Zoals als eerder vermeld werd in het deel over informatieverzameling was er een probleem met het informatiebeheer. Gemeentelijke overheden en dus ook burgemeesters werden gedurende de hele bezetting in het ongewisse gelaten over welke informatie zij, al dan niet, aan de bezetter konden doorgeven.458 Door deze onwetendheid werd veel kostbare informatie vrijgegeven en begaven de plaatselijke overheden zich op de dunne en onduidelijke lijn tussen gedwongen en vrijwillige medewerking met de Duitse politiediensten. De burgemeester, als leider van het dorp, werd door de Duitsers gezien als een aanspreekpunt als zij informatie wilden. Dit gold ook voor informatie voor de voorbereiding van arrestaties en razzia's. Technisch gezien kon een burgemeester medewerking aan arrestaties weigeren, die vielen immers niet onder zijn bevoegdheid en waren dus niet zijn probleem, maar dat van de Duitse politiediensten. Maar de machtsbalans, die sterk doorhelde in het voordeel van de Duitsers, maakte weigeren in de praktijk soms zeer moeilijk, indien niet onmogelijk. Hun motivatie, al dan niet post factum, was dus medewerking in het kader van de politiek van het minste kwaad. Of dit al dan niet als verklikking kon worden beschouwd was een moeilijk gerechtelijk vraagstuk. Tegen het einde van de bezetting waren veel van de oude burgemeesters echter vervangen door Nieuwe Orde figuren. Hun medewerking moet in een ander kader gezien worden. De politieke macht grijpen was hier de eerste motivatie, later werd het doel vooral een doelgerichte repressie te voeren tegen tegenstanders.459 Voor de Sipo SD Leuven is er het geval Clement Ronsmans, de VNV oorlogsburgemeester van Leefdaal. Volgens Lambert Janssens, één van de vertaler agenten, was Ronsmans actief als indicateur van de Sipo SD. 460 456 Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, Krijgsauditoraat bij de Krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Timmermans Alphonsus Theodorus 11/4/1946 457 M. Van De Wijngaerde, e.a., België tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antweren, Standaard Uitgeverij, 2004, p. 179. 458 N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 135136. 459 N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 139. 460 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean 111 Hij wordt beschuldigd van de huizen van personen die gezocht werden voor de Sipo SD agenten aangeduid te hebben. Er worden echter geen concrete zaken genoemd in het dossier. Deze verklaring wint wel aan waarschijnlijkheid als men in overweging neemt dat Ronsmans eerder had samengewerkt met Duitse politiediensten. In de meeste gevallen waren de aanklachten tegen Ronsmans verzacht tot medeverantwoordelijkheid. 461 Dan zijn er ook nog verklikkingen van gevangengenomen weerstanders. Hun motivatie was vermoedelijk in eerste instantie zelfbehoud, om gevangenschap en mishandelingen te vermijden. Sommigen gingen echter na hun verklikking verder in hun medewerking met de bezetter. Ten minste twee gevangen genomen verzetsstrijders werkten mee met de Sipo SD agenten op razzia's en arrestaties en namen deel aan verhoren en ondervragingen van gevangengenomen verdachten. A. was aanwezig bij de razzia te Tildonk462 en de tweede razzia van Meensel Kiezegem.463 Ook Vleugels was regelmatig aanwezig tijdens arrestaties, vooral als hij degene die gearresteerd werd,had verklikt.464 Aan verhoren deden zij voornamelijk mee indien zij zelf bij de zaak betrokken waren. Zo assisteerden A. en Vleugels de Sipo SD agenten tijdens verhoren van verdachten die zij aan de Sipo SD verklikt hadden. In hoeverre hun initiële motivatie hier nog meespeelt, is moeilijk te achterhalen. Andere motieven kunnen hun plaats hebben ingenomen. Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans 29/6/1945 461 N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p.205-206 462 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, conclusies voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44 getekend Richard Delanoyer 463 Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van getuige Pijpen Joannes Ludovicus Maria 23/2/1945 464 Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, verslag van de Veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 1255 verklaring Helsocht Maria Rosalia 8/7/1945 112 2.5 Duitse agenten De Nebenstelle van Leuven werd geleid door Paulsen, bijgestaan door Cuypers. Mijn informatie over deze laatste is gebaseerd op het personeelsdossier uit een bundel personeelsdossiers van de Dienststelle Brussel en een dossier dat werd opgesteld tegen de Sipo SD Stelle te Brussel. 2.5.1. Biografiën 2.5.1.1. Heinrich Cuypers Heinrich Cuypers werd geboren op 29 mei 1908 in München Gladbach als oudste zoon van Jakob en Elisabeth Cuypers. Van zijn zesde tot zijn veertiende ging hij naar de capucijnenschool van München Gladbach.Tot zijn zeventiende studeerde hij in een handwerkrichting om, net als zijn vader, pasteibakker te worden. In 1935 legde hij zijn meesterproef af. Hij werkte daarna in de bakkerij van zijn ouders en nam de zaak over toen zijn vader overleed. Hij werd door zijn ouders katholiek opgevoed. Op 27 maart 1940 stapte hij uit de katholieke kerk.465 Hij was getrouwd, zijn vrouw was evangelisch katholiek.466 In 1931 sloot hij zich aan bij de NSDAP. Zijn lidnummer was 863862. Van 1932 tot 1936 was hij leider van de Ortsgruppe München Gladbach. Hij was op 16 jarige leeftijd, in 1923, actief in het neerslaan van een lokale seperatistische beweging. Aan de vooravond van de oorlog, op 18 juni 1939 sloot Cuypers zich vrijwillig aan bij de Wehrmacht. Hij bleef in het leger tot hij op 20 december 1939 gedemobiliseerd werd. Gedurende die periode maakte hij, als soldaat, deel uit van de Ers. Batl. I.R. 15 mot. Kassel.467 Volgens zijn R.u.S.-Fragebogen vocht hij echter niet aan het front.468 Daarna sloot hij zich aan bij de Sipo SD. 465 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII, lebenslauf 466 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden 467 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden 468 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden 113 Op 2 januari 1940 werd hij Kriminal Angestellter van de Kriminalpolizei Leitstelle Düssseldorf. Hij begon zijn carriére dus bij de Kriminalpolizei. Er staat nergens vermeld of hij enige specifieke opleiding tot politie agent heeft gevolgd voor hij toetrad tot de Kripo Leitstelle Düsseldorf. Dit lijkt echter weinig waarschijnlijk als men naar de data kijkt: op 20 december 1939 verliet hij het leger en op 2 januari neemt hij al dienst bij de Kripo te Düsseldorf. Er zijn dus maar twee weken verstreken tussen zijn vertrek bij het leger en zijn indienstname bij de politie van Düsseldorf. Over de ommezwaai van patissier naar lid van de politie staat in het dossier, dat tegen de leden van de Dienststelle Brussel werd opgesteld, dat hij "door bemiddeling van het arbeitsambt"469 een baan kreeg als Kriminal Angestellter bij de Kripo. Op 1 april 1940 werd Cuypers gepromoveerd tot Kriminal Anwarter en benoemt tot "ehrenamtlicher" medewerker van de SD Aussenstelle Düsseldorf.470 Op datzelfde moment sloot hij zich ook aan bij de SS. Hij had daar de rang van SS Oberscharführer.471 Het is opvallend dat hij uit de katholieke kerk stapte amper 4 dagen voordat hij toetrad tot de SS, promotie kreeg binnen de Kriminalpolizei en werd aangenomen als erelid voor de Sicherheitsdienst, essentieel de inlichtingendienst van de SS. Hoewel dit toeval kan zijn, lijkt het waarschijnlijker dat hij zijn kerk verliet en de nazi ideologie en de SS omarmde om zijn carriére sneller vooruit te helpen. Hij geeft als religie op zijn R.u.S. Fragebogen gottglaubig aan. Dit is een term die vaak in dit soort dossiers wordt gebruikt als term voor aanhanger van de nazi ideologie. Het dossier maakt dan een sprong naar 18 februari 1942. Op deze dag werd hij benoemd tot Sacharbeiter van de Amt IV in de Dienststelle van de Sipo SD in Brussel. Hij werkte daar eerst voor de afdeling IVC, verantwoordelijk voor emigranten en vreemdelingen. Op 20 januari 1943 werd hij in de rechter bovenarm geschoten tijdens een luchtaanval. Daarna werd hij in april 1943, vanwege een niet vermelde reden, overgeplaatst naar de afdeling IVA, de Gestapo afdeling verantwoordelijk voor kommunisten en marxisten, de linkse tegenstanders van de nazi's. Zo was hij betrokken in acties tegen de communistische partij en het leger van 469 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII, lebenslauf 470 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII, lebenslauf 471 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden 114 de gewapende partizanen in de zomer volgdend op de arrestatie van enkele leiders van de paritzanen. Op deze acties ga ik in het stuk rond de andere Duitse agent van de Nebenstelle Leuven, Wilhelm Paulsen, dieper in. Wanneer hij van de (theoretisch gezien) neutrale Kriminalpolizei overstapte naar de politieke politie, de Gestapo, en vervolgens naar de zeer politieke Sicherheitsdienst wordt niet duidelijk in de dossiers vermeld. Het is mogelijk dat hij pas van dienst veranderde op het moment van zijn overplaatsing naar een andere post. Mogelijk zette de Sipo SD gewoon agenten in waar ze nodig waren, zonder weinig belang te hechten aan de diensten waarin ze actief waren. Over de reden van deze overstappen wordt ook geen informatie gegeven. Een deel van wat er na 1943 met Cuypers gebeurde kon ik reconstrueren met behulp van twee andere bronnen. In het strafdossier van Jan Van Roosendael zit een getuigenis van Cuypers over de Sipo SD Nebenstelle Leuven en het gedrag van Van Roosendael. Hierin staat dat hij van januari 1944 tot juli 1944 in Leuven heeft gewerkt. De andere bron is de uiteenzetting van de aanklachten in de na oorlogse rechtzaak tegen de Sipo SD Dienststelle Brussel en haar leden. Ook hier wordt er een korte beschrijvinging van Cuypers leven en activiteit binnen de Sipo SD gegeven. Daarnaast wordt ook uitleg gegeven over enkele van de acties van de Sipo SD Nebestelle Leuven. De Leuvense Nebenstelle was immers hierarchisch ondergeschikt aan de Sipo SD Dienststelle Brussel, en agenten van de Dienststelle Brussel waren ook actief te Leuven. Cuypers zou in de razzia's in het begin van 1944 verantwoordelijk geweest zijn voor het ondervragen van de vrouwelijke gevangenen die werden opgesloten in de hulpgevangenis van Leuven. Volgens het strafdossier schuwde hij bij deze verhoren geen zwaar geweld. Zeven van de verhoorde vrouwen zouden vanwege de mishandelingen tijdens de verhoren deels of volledig werkonbekwaam geworden zijn. 472 2.5.1.2. Wilhelm Paulsen Over Paulsen is er veel minder informatie te vinden, noch in de strafdossiers, de personeelsdossiersdossiers van de Dienstelle Brussel of de aanklacht tegen de agenten van 472 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p. 22 115 deze Dienststelle. Dit komt mogelijk omdat hij, althans volgens de aanklacht tegen de Sipo SD Brussel, in 1945 te Duitsland overleden zou zijn.473 Volgens Van Roy was hij een Scharführer.474 Hij was dus ook aangesloten bij de SS. Hij werkte tijdens de oorlog zowel in de Dienststelle Brussel als in de Nebenstelle Leuven. Paulsen wordt in de strafdossiers van de Belgische medewerkers van de Sipo SD aangeduid als zijnde de chef van de SD in de afdeling Leuven.475 Ook de aanklacht tegen de Sipo SD Dienststelle Brussel vermeldt Paulsen als chef van de Sipo SD Leuven: "Einde 1943 werd te Leuven onder leiding van K.S. Paulsen een onderafdeling van de SIPO-Brussel opgericht. Cuypers werd aangeduid om Paulsen bij te staan en gebeurlijk te vervangen."476 Hij wordt, net als Cuypers, aangeduid als lid van de Sicherheitsdienst. Hij had binnen de Sipo SD de rang van Kriminalsekretar.477 Hij was betrokken bij acties van de Sipo SD Dienststelle Brussel tegen de communistische partij en de gewapende partizanen die volgden op de arrestatie van de leiders van de gewapende partizanen, namelijk Nothomb, Develer en Prevot. Paulsen voerde tijdens deze actie het onderzoek naar degenen die door gevangengenomen partizanen en op andere manieren verkregen informatie werden aangeduid voor het helpen onderduiken van leden van de gewapende partizanen. Hierdoor kunnen we afleiden dat hij, net als Cuypers, waarschijnlijk actief was in de afdeling IVA, die verantwoordelijk was voor het bestrijden van het linkse verzet tegen het naziregime. Verder wordt er kort wat informatie gegeven over de activiteit van Paulsen in Leuven. In het dossier heeft men het over de razzia's te Leuven van december 1943 tot april 1944. Deze razzia's zouden door Max Gunther georganiseerd en geleid zijn. Ze wijzen ook op de rol die de arrestatie en medewerking van de eerder vermelde Vleugels heeft gespeeld. Volgens het 473 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p. 20 474 L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 200, p. 19 475 Auditoraat Generaal, dossier Junius Joseph, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor Fernand Faingnaert 22/8/1945 476 SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p. 21 477 20, getuigenis Cuypers 116 dossier werden de mannen die gearresteerd werden eerst door Paulsen en Max Gunther ondervraagd. Daarna werden ze naar Breendonk vervoerd, waar ze verder werden ondervraagd door Duitsers, waaronder ook Paulsen, en door Gunther. 478 2.5.2 Analyse Gezien het feit dat ik van slechts één agent achtergrondinformatie heb is een vergelijking van de Duitse agenten binnen de Nebenstelle Leuven met andere Sipo SD agenten niet makkelijk. Toch wil ik Heinrich Cuypers achtergrond vergelijken met o.a. de Duitse agenten van de Sipo SD Aussendienststelle Antwerpen, die in Robby Van Eetvelde's thesis worden geanalyseerd, en andere bechikbare gevens in de literatuur. Net als de meeste van de Sipo SD agenten uit het werk van Van Eetvelde is ook Heinrich Cuypers geboren rond de eeuwwisseling, namelijk in 1908.479 88% van de Sipo SD Fürhers was geboren tussen 1897 en 1913.480 Zij leefden als jongere in een periode waarbinnen nazi propaganda en ideologische indoctrinatie deel uitmaakten van de maatschappij. 481 Het was ook een periode van crisis, de Weimarrepubliek bood weinig vooruitzichten, het nationaalsocialisme bood deze wel. 482 Het merendeel van de Sipo SD agenten kwam uit het noorden (60%).483 Cuypers was afkomstig uit het westen van Duitsland, dicht bij de grens met België, Nederland en Frankrijk. De Duitse agenten in Antwerpen waren bijna allemaal afkomstig uit de westelijke Duitse gebieden.484 Het is mogelijk dat de Sipo SD voor België liever mannen inzette uit de 478 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 9-21. 479 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII, lebenslauf 480 J. Banach, Heydrichs Elite, Paderborn, Schöningh, 1998, p. 67. 481 C. Browning, Doodgewone mannen: een vergeten hoofdstuk uit de Jodenvervolging. Amsterdam, De Arbeidspers, 1993, 482 J. Banach, Heydrichs Elite, Paderborn, Schöningh, 1998, p.326. 483 Ibidem,, p. 52. 484 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 56. 117 westelijke, meer katholiek gebieden. Zelfs indien zij uit hun kerk getreden waren, waren zij waarschijnlijk in vele gevallen katholiek opgevoed. Cuypers en de meeste van de Antwerpse agenten waren getrouwd (enkel bij de Antwerpse agent Seidel wordt expleciet vermeldt dat hij niet getrouwd was).485 Ongetrouwde mannen werden minder snel gepromoveerd dan getrouwde mannen. Dit speelde mogelijk hierbij ook een rol. 486 Cuypers volgde tot zijn veertiende school en leerde daarna voor pasteibakker. Dit toont veel gelijkenissen met de opleidingen van de Antwerpse agenten Veit, Verhulsdonck, maar vooral met Von Hören. Net als Von Hören sloot Cuypers zich mogelijk vanwege zijn werkloosheid aan bij de Sipo SD. De ouderlijke zaak, die Cuypers na de dood van zijn vader had overgenomen, was tijdens of kort na zijn legerdienst failliet gegaan, waarna Cuypers zich op voorspraak van de arbeidsdienst aansluit bij de Sipo SD.487 Von Hören ging bij de Sipo werken toen hij na zijn opleiding als bouwwerker geen werk vond in zijn vakgebied.488 Voor hij zich in 1939 bij de Wehrmacht aansloot, werkte hij dus als zelfstandige in de ouderlijke bakkerij. Binnen de onderzoeksgroep van Banach over de bereikte sociale beroepsklasse bevond het hoogste percentage, namelijk 56,5%, zich in de categorie van de hogere middenklasse waarvan zelfstandigen deel uitmaakten.489 De Antwerpse Sipo SD agenten waren katholiek.490 Cuypers was katholiek opgevoed, maar, zoals ik al eerder vermeld heb, stapte hij kort voordat hij zich aansloot bij de SS en 485 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.52. 486 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.52 487 SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII, lebenslauf 488 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 46. 489 J. Banach, Heydrichs Elite, Paderborn, Schöningh, 1998, p. 83. 490 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 57. 118 gepromoveerd werd binnen de Sipo SD, uit de katholieke kerk. Uit het onderzoek van Banach blijkt dat 81.2% van de agenten uit de kerk getreden was en als geloof "gottglaubig" opgaf491, net als Cuypers. Hij was lid van de NSDAP, hij sloot zich aan in 1931. Toetreden tot de NSDAP was na de overstap naar de Sipo SD volgens Sipo SD agent Hermann Veit zelfs verplicht. 492 Bij de Antwerpse Sipo SD lijken sommige agenten echter een afkeer te hebben tegenover de nazi's493, bij Cuypers heb ik hier geen enkel teken van gezien. In vergelijking met Cuypers sloten de Antwerpse Sipo SD agenten zich pas laat aan bij de NSDAP, in elk geval pas na de machtsovername van de nazi's. Verscheidene mannen hadden daarvoor echter al extreem rechtse sympathiëen.494 Cuypers deelde met enkele van zijn Antwerpese collega's een militaire en paramilitaire achtergrond. Cuypers was aan de vooravond en in het begin van de oorlog solddaat geweest bij de Wehrmacht. Daarvoor was hij al actief geweest in het neerslaan van seperatistische bewegingen in Beieren in 1923. De Sipo SD agenten Von Hören495, Schneiders496, Verhulsdonk497 en Fest498 waren eveneens voor de oorlog bij het leger of paramilitaire organisaties aangesloten. De meeste mannen van de Aussendienststelle Antwerpen lijken, net als Cuypers, hun carriére begonnen te zijn bij de Kripo, waarna ze later overstapten naar andere diensten.499 Enkel van Polony wordt er vermeld dat hij direct werd aangenomen door een andere dienst dan de Kripo.500 Een belangrijk verschil met de meeste mannen, uit de 491 J. Banach, Heydrichs Elite, Paderborn, Schöningh, 1998, p. 143. R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 48. 493 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 47-52 494 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. p. 49 495 Ibidem, p. 47 496 Ibidem, p. 46 497 Ibidem, p. 49 498 Ibidem, p. 52 499 Ibidem, p. 47-52 500 Ibidem, p. 51 492 119 Aussendienststelle Antwerpen, behalve Polony 501, is dat zij zich al voor de oorlog hadden aangesloten bij de politie.502 Cuypers sloot zich pas in 1940 aan bij de Sipo SD. Cuypers vertoont het meeste gelijkenissen met leden van de Antwerpse afdeling IV, de Gestapo, Verhulsdonck, Von Hören en Schneiders, en met Hermann Veit. Cuypers werkte in de Dienststelle Brussel ook voor de Gestapo, op de afdeling IVA. Van Eetvelde stelt in zijn werk dat de agenten weliswaar "gewone mannen" waren, in navolging van de terminologie van Browning in zijn werk over de politiebataljons aan het Oostfront, maar dat het een specifieke groep gewone mannen was.503 Het ging om mannen die teleurgesteld waren in de Weimarrepubliek en zich afgekeerd hadden van het liberaal democratische staatsbestel en de burgerlijke samenleving.504 Zij voelden zich aangetrokken tot de martiale cultuur van de nazi ideolologie. Ook Cuypers past bij deze lijst. 501 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 51 502 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 47-52 503 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p. 57 504 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.55 120 Algemeen besluit Eind '43 had de oorlog zich tegen de Duitsers gekeerd. In het begin van de bezetting helde het merendeel van de Begische bevolking en de overheidsinstanties over in de richting van accomodatie. Maar dit veranderde in het oog van de nieuwe oorlogssituatie. Verzet groeide, ook het gewapend verzet. Het was in deze periode dat de Sipo SD Nebenstelle Leuven werd opgericht op 6/12/1943. Ze werd opgericht omwille van de verhoogde verzetsactiviteit in Leuven en omstreken. Dat dit de voornaamste bestaansreden was bewijzen het aantal uitgevoerde arrestaties en razzia's tussen december 1943 en september 1944. De Leuvense afdeling van de Sipo SD leek zich nauwelijks met iets anders bezig hield. Op basis van de gegevens van de dossiers kan ervan uitgegaan worden dat er in totaal tussen de 300 en de 400 mensen gearresteerd werden door de Sipo SD Leuven. Het precieze totaal is wel moeilijk te schatten aangezien we in de meeste gevallen geen informatie hebben over het aantal arrestaties op de razzia’s. Bij de twee razzia’s te Meensel Kiezegem werden ongeveer 70 personen aangehouden, bij een razzia te Diest op zijn minst een 20-tal. Bij afzonderlijke arrestaties werden er tussen de 200 en de 250 mensen aangehouden. De meeste arrestaties en de razzia's waren gericht tegen het verzet. Niet iedereen die gearresteerd werd, werd naar Duitsland gedeporteerd. Dit gold slechts voor een minderheid. Het getal van 600 gedeporteerden dat door het verzet wordt opgegeven is overdreven. Ook het aantal moorden lijkt lager te liggen. De verzetsman E. V. L. geeft 55 à 60 doden op. 505 Op het eerste gezicht lijkt het aantal, door de Sipo SD Leuven gepleegde, moorden eerder rond 15 à 20 te liggen. Met andere woorden, tussen een derde en een kwart van het vermelde aantal. Bij dit cijfer zijn de in Duitsland overleden mensen niet meegeteld. Dat de Sipo SD voor de uitvoering van deze acties beroep deed op Vlaamse medewerkers is duidelijk. Zowel de vaste werknemers als de occasionele medewerkers, speelden een grote rol in het functioneren van de post. Deze rol werd steeds groter. De aanwezige Duitse agenten kwamen naarmate de oorlog vorderde steeds meer op de achtergrond en waren in de eindperiode nog nauwelijks aanwezig op acties. De Duitse Sipo SD agenten waren 121 onvoldoende getraind en niet talrijk genoeg. Ze waren in een vreemd, vijandig land,waarvan zij, in de meeste gevallen, de taal niet machtig waren. Alleen waren ze niet opgewassen voor hun taak. In quasi alle aspecten van hun taak moesten zij rekenen op de hulp van Vlaamse medewerkers. Voor hun acties waren ze sterk afhankelijk van lokale collaborateurs: voor informatie moesten ze rekenen op lokale verklikkers, voor extra mankracht tijdens acties moesten zij gaan aankloppen bij de collaborerende milities en voor verhoren moesten de Duitse agenten de hulp inroepen van hun Vlaamse vertaler agenten. De vertaler agenten deden veel meer dan alleen vertalen voor de Duitsers. Zij stelden zich steeds actiever op in de activiteiten van de Sipo SD Leuven. Zoals al eerder gezegd werkten zij mee aan arrestaties en razzia's en namen zij deel aan de verhoren van de gearresteerden. Zij gingen zeer ver in het uitoefenen van hun bevoegdheden. Zij misbruikten hun voorrechten ook om te stelen, mensen te mishandelen en in de meest extreme gevallen hen zelfs te vermoorden. In '43 was de werking van de Sipo SD onderworpen aan een aantal regels opgelegd door onder andere de Militärverwaltung. Gedurende de periode waarbinnen de Sipo SD actief was in België voerde de Duitse politiedienst een constante strijd tegen de haar opgelegde restricties. Zij probeerden onder deze regels uit te komen en in sommige gevallen, zoals bijvoorbeeld regels omtrent het verscherpte verhoor, werden de regels gewoon koudweg genegeerd. In het zicht van de nakende komst van de Zivilverwaltung en de toenemende onmacht van de Militärverwaltung vielen veel restricties weg of werden ze door de Sipo SD eenvoudigweg omzeild. Een profiel van de Duitse agenten van de Sipo SD Leuven maken was niet evident, aangezien ik slechts beschikte over de biografie van één agent. Toch kan een vergelijking gemaakt worden met andere studies. Daaruit blijkt dat Cuypers o.a. enkele gelijkenissen vertoonde met Antwerpse agenten, en dan voornamelijk met Antwerpse Gestapo agenten. Cuypers diende in Brussel ook bij de Gestapo. Net als zij was hij geboren rond de eeuwwisseling. Hij deelde zijn achtergond van zelfstandige met verschillende andere agenten. Cuypers onderwijsniveau was vergelijkbaar met dat van de meeste van de Duitse agenten van de Aussendienststelle Antwerpen. Zoals het merendeel van hen kwam hij uit het Westen van 505 Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Van Loo Eugène 6/9/1945 122 Duitsland en was hij katholiek opgevoed. Cuypers was wel uit de kerk getreden en gaf als religie Gottgläubig op. Gezien hun leeftijd groeiden ze op tijdens de crisisjaren van de Weimarrepubliek. Een periode die weinig vooruitzichten bood terwijl het nationaalsocialisme dat wel deed. De Vlaamse medewerkers van de Leuvense Sipo SD vallen qua leeftijd binnen het leeftijdssegment dat algemeen beschouwd wordt als de typische leeftijd voor millitaire collaboratie, namelijk geboren na 1920 en jonger dan 35 jaar. Zij woonden in de streek, hun scholing was goed maar niet hoog, de meesten hadden een zelfstandig beroep of waren bediende. Deze kenmerken hadden zij gemeen met de medewerkers van de Aussendienstellen van Antwerpen en Gent. In Leuven was het lidmaatschap van het VNV, DeVlag en de SS hoog. In alle dossiers kwam één of meerdere van deze organisaties voor. Daarnaast waren verschillende onder hen lid van de Fabriekswacht of de Vlaamse wacht. Van Eetvelde omschrijft dit lidmaatschap als een drang naar legitiem geweld en een geïdialiseerde groepsmentaliteit.506 De meeste Leuvense medewerkers waren lid van hun respectievelijke organisaties voor ze zich aansloten bij de Sipo SD. Hun motivaties waren verschillend, maar hun lidmaatschap van VNV, DeVlag en SS toont wel dat de ideolgishce motivaite een gemene deler is, zeker in het geval van de vaste Vlaamse medewerkers van de Sipo SD. Net als hun Duitse collega's groeiden zij op in een periode van crisis die ervoor zorgde dat zij zich afkeerden van het liberaal-democratische staatsbestel en dat zij hun heil zochten in extreem rechtse en nationalistische bewegingen. Een profiel van "de" Vlaamse Sipo SD agent bestaat niet, maar er bestaan voldoende gelijkenissen om een soort ideaaltype voor de Leuvense medewerkers te maken. De Sipo SD medewerker was na de eeuwwisseling geboren. Hij was niet enkel geboren in de streek van Leuven, maar groeide er ook op. Hij had voldoende opleiding gevolgd en was minstens tweetalig. Hij was lid van Nieuwe Ordebewegingen en koos voor de meest radicaal nationaal socialistische bewegingen. Gedurende de bezetting sloot hij zich aan bij de SS. Hij had geen ervaring met het vak van politieagent voor de oorlog. 506 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004, p.118. 123 Waren deze mannen nu, om het in de woorden van Browning te zeggen, 'ordinary men'? Op deze vraag moet ik zowel ja als nee antwoorden. Ja, want de mannen die voor de Sipo SD werkten waren normale mensen. Er was bij de meeste geen teken van extreme gewelddadigheid, sadisme of antisemitisme. Het waren doordeweekse mannen die onopvallende levens leidden. Op enkele gevallen na hadden zij geen zware misdaden op hun strafblad. Maar ik moet ook nee antwoorden. Hoewel zij normale mensen waren, blijkt dat de Sipo SD agenten allemaal uit een soortgelijke achtergrond kwamen. Deze achtergrond zorgde er mogelijk voor dat deze mannen zich sterker dan de meeste van hun tijdegenoten, aangetrokken voelden door de Sipo SD en hetgeen waar deze dienst voor stond. De studie van dit onderwerp is niet afgerond, er zijn nog mogelijkheden tot verder onderzoek. Aangezien ik voor dit werk enkel strafdossiers van de Belgische medewerkers van de Sipo/SD heb gebruikt zijn er een aantal mogelijkheden tot verder onderzoek naar de activiteiten van de Sipo/SD Nebenstelle te Leuven. Ten eerste zijn er de Duitse dossiers over de Leuvense politiepost en de dossiers van de Duitse agenten waar men hoogstwaarschijnlijk nog een schat aan informatie kan vinden. Niet alle diensten van de Sipo SD zijn vertegenwoordigd in de Belgische strafdossiers. De Kripo en de SD zouden normaal gezien niet in de dossiers mogen voorkomen, de Kripo omdat ze zich enkel bezighield met de Duitse onderdanen en de SD omdat ze geen excutieve bevoegdheden had. Zoals we gezien hebben was dit bij de Nebenstelle Leuven niet het geval. De leden van de SD traden daar wel executief op. Duitse agenten komen in de Belgische strafdossiers ook maar zelden voor. Meestal hield het Belgische gerecht zich enkel bezig met Belgische collabateurs. Verder heb ik relatief weinig aandacht besteed aan het verzet. Er bestaan verschillende bronnen van lokale verzetsbewegingen en verzetsmannen die meer informatie kunnen geven over de Duitse agenten en hun Belgische helpers. Wegens tijdsgebrek heb ik ook de strafdossiers van Albert Hendrickx en Dionysius Vandenhove niet meer kunnen natrekken. Ook daarin is mogelijk nog meer informatie te vinden. 124 Bibliografie Bronnen Archief van het Auditoraat Generaal -dossier Gestapo -Map I Persoonlijke dossiers dossier Van Daele Edmond, dossier Beelen Albertus dossier Claes Jean Felix, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, dossier Cornu Leon Victor Guillaume, dossier Dirickx Frederic Henri, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, dossier Paenhuysen Louis Corneille, dossier Paenhuyzen Willem Albrecht Severin, dossier Ponsaert Marcel Gaston François, dossier Poot Robert Pieter, dossier Saen Herman Joseph, -Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans Julius-Karel dossier Janssens, Hardiquest en kten moorden te Tienen -Map III, dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor, -Map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting; bijkomende stukken -Map V Documentatie, -dossier Devlag dossier nr 127 Van Avondt Renatus Karel, dossier Verbelen Robertus, map VI bis -dossier Ronsmans Clement, -dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, -dossier Boffé Pierre-François, -dossier Junius Joseph, -dossier Huygens Madeleine -dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, -dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, 125 -dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh -dossier Weytjens arrest 25/7/50 II archief van het SOMA -SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, -SOMA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII Literatuur BANACH (J.). Heydrichs Elite. Paderborn, Schöningh, 1998, 375 p. BROWNING (C.). Doodgewone mannen: een vergeten hoofdstuk uit de Jodenvervolging. Amsterdam, De Arbeidspers, 1993, 260 p. CRANSHAW (E.). Die Gestapo. Berlin, 1964, 259 p. DE JONGHE (A.). Hilter en het politieke lot van België (1940-1944): de vestiging van een Zivilverwaltung in België en Noord-Frankrijk. Antwerpen, De Nederlandsche Boekhandel, 1972, 488 p. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (19421944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in Belgie.' In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974, 3, pp. 9-81. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (19421944). Tweede deel: Het voorspel'. In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1976, 5, pp.5-151. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (19421944). Derde deel: Ontwikkeling van oktober 1942 tot oktober 1943'. In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1978,5 pp.5-178. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (19421944). Vierde deel: Salzburg voor en na. Politieke ontwikkelingen van augustus 1943 tot juni 1944'; In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1982, 7, pp. 7-187. 126 DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (19421944). Vijfde deel'. In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. , 1984, 8, pp.5-234. DELARUE (J.). Histoire de la Gestapo. Paris, Fayard, 1968, 635 p. DE VOS (L). Leuven in de Tweede Wereldoorlog. Stad Leuven, s.d., 54 p. DE WEVER (B). Greep naar de macht, in <www.dbln.org/tekst/weve009gree01_01/, geraadpleegd op 20/4/2010. DEWEVER (P). Leuven en Oost-Brabant in de Tweede Wereldoorlog. Tienen, Aqua Fortis, 2006, 316 p. GELLATELY (R.). The Gestapo and German Society: enforcing racial policy 1933-1945, Oxford, Clarendor, 1991, 297 p. GOBYN (W.). De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (1940-1945). Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, 183 p.(promotor: B. De Wever). GOTOVICH (J.), KESTELOOT (C.).Het gewicht van het oorlogsverleden, in: <http://books.google.be/books?id=dOcAonRuuC0C&pg=PA26&dq=sicherheitsdienst+in+belg ie&lr=&cd=61#v=onepage&q=&f=false>, geraadpleegd op 18/4/2010. HUYSE (L.), D'HONDT (S.) Onverwerkt Verleden. Collaboratie en Repressie in België 19421952. Leuven, Kritak, 1991, 210 p. MAES (M.). Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting. Leuven, (onuitgegeven licentiaatverhandeling Katholieke Universiteit Leuven), 1988, 133 p. SAERENS (L.). De jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, 301 p. VAN DEN WIJNGAERT (M.), e.a. België tijdens de Tweede Wereldoorlog. Antwerpen, Standaard uitgeverij, 2004, 517 p. VAN DOORSLAER (R.) DEBRUYNE (E.), SEREBRECHTS (F.), WOUTERS (N.). Gewillig België. Overheid en Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Antwerpen, Meulenhoff/Manteu, 2007, 1163 p. VAN EETVELDE (R.).De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis va Aussenstelle Antwerpen (1940-1945). Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, 270 p.(promotor: B. De Wever). 127 VAN EETVELDE (R.). De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD) Aussendienststelle Antwerpen Het politionele repertoire van een lokale Duitse politiedienst in bezet België in: http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf geraadpleegd op 5/3/2010 VERHOEVEN (E.). België bezet. 1940-1944. BRTN-uitgave, s.d., 456 p VAN ROY (L.). De wonden van hun tijd. Bjidragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het repressiegerecht. Tienen, Aqua Fortis, 2001, 271 p. WOUTERS (N.). De Führerstaat. Overheid en collaboratie in België (1940-1944)., Tielt, Uitgeverij Lannoo, 2006, 264 p. WOUTERS (N.). Oorlogsburgemeesters 40/44. Lokaal bestuur en collaboratie in België. Tielt, Lannoo, 2004, 750 p. 128 Bijlage 1: Overzicht arrestaties 1 2 3 naam Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Van Goietsenhoven Pierre Petit Jourand Gaston, Jourand Constant,Van Laer Henri, dottermans Georges, onbekende echtgenoot Verdeyen Lousie Toremans Jean datum plaats tijdstip misdaad 8/11/1943 thuis arrestatie 8/11/1943 thuis arrestatie 8/11/1943 begin december 1943 3/12/1943 thuis arrestatie openbar e weg thuis arrestatie arrestatie 8-9/12/1943 9/12/1943 9/12/1943 nacht thuis lid partizanen arrestatie arrestatie arrestatie poging tot arrestatie arrestatie arrestatie Vandevenne Henri nicht van Vandevenne Henri Boon Henri 10/12/1943 10/12/1944 21/12/1943 Igo Leonard 21/12/1943 arrestatie Phillipaerts Petrus 21/12/1943 arrestatie Stroobrants Jules 22/12/1943 nacht reden 13 14 thuis arrestatie 129 naam datum plaats tijdstip misdaad 15 16 17 Duchateau Louis en schepen Nackaerts (Leuven) Duchateau Louis Bollens Henri 22-23/12/1943 22-23/12/1943 22-23/12/1943 thuis nacht arrestatie arrestatie arrestatie 18 19 20 21 22 23 24 25 26 Beeckman Smeets Henri Ruelens Gustaaf Ruelens Gustaaf Geets Emiel Reinquin Pierre Reinquin Pierre Reinquin Pierre Jochmans Henri en Benony Jules 23/12/1943 23/12/1943 23/12/1943 23/12/1943 23/12/1943 begin 1944 thuis nacht nacht 1u ochtend 5u arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie moordpoging moordpoging moordpoging arrestatie 27 Maurice Costermans 28 29 30 31 Vervoort Jules vrouw docters Aline Valentine Neenckx Jean Baptiste en anderen Jacobs Bertha Laurent Denis en zoon Arthur 32 33 34 35 36 37 China Jean Baptiste, Tichelhout Elisabeth, Willems Leonie, Mommens Roul, Duzo Marcel Kamers Guillaume Goddevriend Marcelin Daman Jacques en dochter Hortense Driessens Godefroid Daman Jacques 38 39 Lembrechts Felix Notez Alfons thuis thuis avond begin 1944 4/01/1944 26/01/1944 26-27/1/1944 27/01/1944 27/01/1944 27/01/1944 feb/44 feb/44 15/02/1944 15/02/1944 15/02/1944 17-18/2/1944 17-18/2/1944 reden vergelding witte brigade arrestatie thuis thuis thuis nacht nacht thuis thuis thuis arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie nacht nacht nacht arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie nacht 4u nacht arrestatie arrestatie 130 40 41 42 naam Vanderaa Marcel 43 44 45 46 47 Luyten Felix en zoon Charles Derochette Guillaume Tastenoye Jan Baptiste Julius, zijn vrouw Theodoor en zijn vader Sterkx Franciscus Gielis Joanna en vader Gilbert Van Aerschot C. 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 Malherbe Adolf Carolus, Vandervelde Paula, Swiggers August, Germaan Van Zwavelbergh, Demarsin Henri Jozef, Smets Sylvain Malherbe Adolf Malherbe Adolf Evers Rene Desiron Fernand Desiron Fernand Desiron Fernand witvrouw antonius josephus en vader Aerts Frans en Vanderelst Jozef Rene Evers Rene Evers Leonard Aerts Pelsmaeker Louis Alfons Defoin Jusgen Clement Somers Louis Matys Maximiliaan Timmermans Alphonsus Theodorus datum 17-18/2/1944 17/02/1944 18/02/1944 18/02/1944 18/02/1944 18/02/1944 18-19/2/1944 19/02/1944 plaats tijdstip nacht misdaad arrestatie thuis thuis nacht 1uur nacht arrestatie arrestatie nacht nacht 3uur nacht arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie thuis 19/02/1944 19-20/2/1944 20/02/1944 20/02/1944 20/02/1944 20/02/1944 23-24/2/1944 23-24/2/1944 23-24/2/1944 23-24/2/1944 23-24/2/1944 24/02/1944 24/02/1944 24/02/1944 24/02/1944 24/02/1944 24/02/1944 nacht thuis nacht nacht nacht 9 u ochtend thuis arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie poging arrestatie arrestatie arrestatie moord arrestatie arrestatie arrestatie reden hij en zonen lid partizanen lid verzet onderduiker Aerts 131 naam datum plaats tijdstip misdaad reden 66 67 68 69 70 71 Havet Petrus Cnops Johanna François Boets Wouter Margareta ea Vanderbempt Franciscus Vandenbroeck Jean 24-25/2/44 mrt/44 1/03/1944 2-3/3/1944 2-3/3/1944 3/03/1944 thuis nacht arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie beschuldigd van chef in WB politieke activiteit man 72 Van Schoenland Helene en Eveline en echtgenoten Heps Alfons Hoeylaert Maurice 3/03/1944 thuis nacht 5,30 arrestatie 73 74 75 Van Houtvin Emile Decoster Roger De Groote Camiel 3/03/1944 3/03/1944 3/03/1944 thuis nacht 2u arrestatie arrestatie arrestatie 76 77 Verheyden Francois Verheyden Francois 3/03/1944 3/03/1944 arrestatie arrestatie 78 79 80 81 Kuyls Raymonde De Weerdt Josephine Libotton Remy Oliviers Jacobus maria Prudent 3/03/1944 3/03/1944 3/03/1944 3/03/1944 arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie 82 83 84 85 86 87 88 89 Materne Jules Materne Jules Trekker Maria Louisa Carolina en Moeder Cnops Ludovica en man Ronsmans Joseph Otzer Albert Kramers Felix August Antoine Cuypers Smekens A 90 91 Dewit Emiel en zoon Gaston Dujourie Joseph nacht nacht 0.30u 6 of 7/3/44 17-18/3/1944 thuis nacht 17-18/3/1944 17-18/3/1944 17/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 thuis thuis thuis thuis nacht nacht 18/03/1944 18/03/1944 thuis 5-7u ochtend arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie verzet partizaan politieke gevangene onderduikers herbergen 132 naam 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 datum Van Der Meeren Alexander Van Ingh Frans Gemoets Maria Deweerdt Remigius Herman Tastenoye Theodore Martin Noppen Theophiel Jules, Peeters Henri Constant, Rentmeesters Guillaumme Germaine Melijn en moeder Germaine Melijn en moeder 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 Bogaerts Rosalie Creses Céline Vanderelst Leander Gemoets maria Van Ingh Jan en zoon Emiel Creses Maria Celina Deweerdt Remigius Herman Vader Dewit 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 18/03/1944 19/03/1944 plaats misdaad nacht 2u arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie 3u 18/03/1944 18/03/1944 arrestatie arrestatie arrestatie thuis thuis thuis nacht 5.30 ochtend 19/03/1944 109 110 111 Demarsin Henri Jozef Sylvain Petrus Smets, Demarsin Henri Jozef Jozef Wittenbol en Vrouw Jozef Wittenbol en Vrouw bij buurman Sylvain Smets 19/03/1944 thuis 112 113 114 115 116 117 Trekker Alberta en Victor Frooninckx Joseph Frooninckx Joseph Delacroix Joanna Jean Liboton Julia Deherdt 108 tijdstip Germaine koerierster partizanen arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie ondergedoken lid verzet onderduikers herbergen 22/03/1944 arrestatie arrestatie arrestatie 23/03/1944 23/03/1944 23/03/1944 28/03/1944 28/03/1944 28/03/1944 arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie thuis thuis nacht 1.30 reden 4u ochtend beschuldigd van hulp moord Karel Vranckx 133 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 naam Nieuwling Victor Bosmans Georges Bosmans Georges 4 cellebroeders De Becker Louis Hermans Gustave Vandenbosch Frans De Becker Frans Hendrik vrouw en zoon Gilliams Pierre en zoon Vanderhoeven Irene Vanderheyden Emile Eugene Laurent Pennickx De Lamper De Lamper Henri 133 134 135 136 137 Stein Vital Verhaegen Louis Leopold Oliviers Oliviers L.L. Verhaegen 138 139 vrouw Van Peel Jean Francois en zoon Cluydts Constant Van Tilt Gaston, Bonnast Vital, Ginis Eugeen, Dewit Louis 140 141 142 143 Van Tilt Gaston Moeys Marcelen, Peeters Gaston, Cochet Marcel, Leys Jerome, De Wit Maria Alen Ferdinand datum plaats tijdstip klooster thuis nacht 5,30 apr/44 apr/44 apr/44 3/04/1944 4/04/1944 5/04/1944 6/04/1944 6/04/1944 6/04/1944 6/04/1944 6-7/4/1944 12/04/1944 13/04/1944 13/04/1944 24/04/1944 28/04/1944 28/04/1944 28/04/1944 28/04/1944 thuis thuis nacht 16u thuis thuis station station mei 44 7/05/1944 7/05/1944 9/05/1944 arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie moord 7/05/1944 7/05/1944 2u ochtend misdaad arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie thuis poging moord poging tot arrestatie reden lid SRA en geheim leger beschuldigd van betrokken bij aanslag beschuldigd van vervoer wapens vervalsen Ezkaarten en bezit morsepost hadden onderdak geboden aan onderduikers lid partizanen arrestatie arrestatie 134 144 145 naam René Delanier Frans Van Emelen datum 9-10/5/1944 10/05/1944 146 147 148 149 150 Jacquemeyn Alfons Oversteyns Camillus en Michaux Adolf Haezendonck Theophiel Menten Alfons Adams Emile 10/05/1944 12/05/1944 17/05/1944 19-20/5/44 20/05/1944 151 152 153 Adams Emile Mellaerts Blockx Marcel 20/05/1944 20/05/1944 20/05/1944 154 155 156 Blockx Marcel, Menten Alfons, Adams Emiel, Mellaerts Cyrille, Eraerts Jules, Theunis Eduard, Schroeven Georges Adams Emiel man Hendrickx Jeanne Maria 20/05/1944 20/05/1944 20/05/1944 157 158 159 160 Cuypers Jan en Marcel, Van Emelen Joseph en zonen Georges en Louis,Nolmans Alfons, Laenens Georges, Vinne Louis Theunis Jan Maurice Smets man Van Hoof Zuster, broer, moeder Kympers Jean 20/05/1944 20/05/1944 24/05/1944 27/05/1944 161 162 163 164 165 166 plaats thuis thuis tijdstip nacht nacht thuis misdaad arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie poging moord arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie nkb zegeldiefstal arrestatie arrestatie arrestatie thuis arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie Germaine De Becker Haesevoets Floossie Maria, Ponet, onbekende jongen en meisje uit Diest 30/05/1944 juni 44 moord arrestatie 14/06/1944 arrestatie Gemoets Carolus en zoon romain Leclerq Josée, vader (Carolus) Gemoets en zoon Romain Vermaelen josé Felix 15-16/06/1944 16/06/1944 30/06/1944 reden nacht arrestatie op weg van werk arrestatie arrestatie was korpscommandant code gerard zochten naar Lea Gemoets en broer Hilaire zochten naar Lea Gemoets 135 datum 172 173 naam Govaerts Frans Joseph Graulus Albert en August, Van Luyten Ludovicus (schoonboer) Rauopof Abdulla Natus Rene Vandermeulen Maria en vader Felix Aerts Gabrielle en docter Germaine Meleyn Sellekaerts Wilhelmina 7/07/1944 13/07/1944 arrestatie arrestatie 174 175 Seelekaerts Wilhelmina josephina Govaerts Jozef 13/07/1944 13 of 15/7/1944 arrestatie arrestatie zochten naar man 176 177 178 Vandeput Louis Edgard Graulus Auguste Stiers Frans arrestatie arrestatie arrestatie beschulidigd lid WB beschuldigd van sabotage 167 168 169 170 171 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 onbekende pastoor Hias André, 2 broers Vanderstegen, jongen uit Tienen Ombelets Jean Goossens Jozef Paul Swinnen Alfons Feyaerts Petrus Van Leemputten Tobback Francisca echtgenoot Swinnen Jennes Louisa en dochter Engelborghs Maria Wouters Jean Van Dessel Artur Vandeweyer Georges zoon Luwel Joseph plaats tijdstip misdaad arrestatie thuis Ransberg thuis thuis nacht 4 u dag nacht arrestatie arrestatie poging tot arrestatie mishandeling jul/44 1/07/1944 1/07/1944 1-2/7/1944 7/07/1944 15/07/1944 18/07/1944 24/07/1944 ochtend 5u ochtend 12-13u eind augustus begin september 1944 reden bedreiging in plaats van man arrestatie aug 44 aug/44 aug/44 1/08/1944 1/08/1944 1/08/1944 1/08/1944 thuis ochtend 6u 1/08/1944 1/08/1944 1/08/1944 2/08/1944 6/08/1944 thuis nacht nacht nacht thuis nacht 3.45 arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie moord poging moord arrestatie poging tot arrestatie verdachte moord Merckx vervoer papieren voor verzet herbergden onderduikers lid partizanen lid partizanen 136 192 193 194 195 196 197 198 naam Armand janssens Armand janssens elisa moers elisa moers guillaume Vuerinckx Ferdinand datum 8-9/8/1944 9/08/1944 9/08/1944 9/08/1944 9/08/1944 11/08/1944 199 Felix Dillemans en zoon Vanderstegen Cyprien Auguste, broer, Hias 200 201 202 203 204 Borremans Joseph Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius Grietens karel Vercammen Vital 16/08/1944 21-22/8/1944 21-22/8/1944 24/08/1944 24/08/1944 205 206 207 208 209 Vercammen Vital Fortau Clara, Van der Weger Louis Delmont Marcel Van Audenaerde Felix Joseph Frooninckx 24-25/8/1944 24-25/8/1944 1/09/1944 210 211 212 Smets Philibert Crabbe Pieter Michaux Adolf Deweerdt Josephine plaats Tienen thuis tijdstip nacht misdaad moord Tienen thuis nacht "" thuis nacht moord moord moord arrestatie 6,3 14/08/1944 arrestatie 15/08/1944 arrestatie thuis 9u ochtend nacht thuis op werk op werk thuis thuis herberg Smets 11 uur nacht nacht arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie arrestatie reden hulp aan russen beschuldigd lid WB sabotage spoorlijn lid weerstandsbeweging Boghe ltr Fidelio zonen ondergedoken arrestatie arrestatie arrestatie 137 1 naam Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa daders janssens ea naar overige informatie 2 3 Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa janssens ea 6-7 gest D'e militairen 4 Van Goietsenhoven Pierre 5 Petit 2 mannen Boffé 14 mannen in het grijs 6 7 8 Jourand Gaston, Jourand Constant,Van Laer Henri, dottermans Georges, onbekende echtgenoot Verdeyen Lousie Toremans Jean janssens, D'ers D'er, gestapo, belgen janssens, SS'ers horloge 5000fr gestolen 10tal dagen erna hebben gestapo waaronder janssens de boel komen slopen 21000fr gedreigd om vrouw te arresteren als hem niet vonden leitermitz (gautier) moest met buik op tafel liggen werd dan geslaan 9 10 Vandevenne Henri nicht van Vandevenne Henri janssens, 6 D'ers in uniform 11 Boon Henri de gestapo 12 Igo Leonard onbekende gestapo's 13 Phillipaerts Petrus gestapo oa faingnaert inlichtingen dr Detilloux? 14 Stroobrants Jules janssens verscheidene D'ers D breendonk buchenwald saxenhousen breendonk Buchenwald sangerhausen Breendonk buchenwald ellrich belsen nooit ondervraagd volgens wat vrouw Jacobs Bertha hoorde ondervraagd door janssens en faingnaert en gestorven te buchenwald 1/7/44 in februari 44 enkele spullen gestolen in elk geval radio, dag of 4 erna gunther paulsen cuypers en enkele andere Duitsers terug stalen 85000fr gouden trouwring autobanden 138 naam daders 15 16 17 Duchateau Louis en schepen Nackaerts (Leuven) Duchateau Louis Bollens Henri 18 19 20 21 22 Beeckman Smeets Henri Ruelens Gustaaf Ruelens Gustaaf Geets Emiel 23 Reinquin Pierre 24 25 26 Reinquin Pierre Reinquin Pierre Jochmans Henri en Benony Jules 27 Maurice Costermans gestapo agenten 5 mannen 3 in D uniform waren allemaal D'ers 28 29 Vervoort Jules vrouw docters Aline Valentine Neenckx Jean Baptiste en anderen janssens cuypers faingnaert? Gestapo D'ers 30 Jacobs Bertha 31 Laurent Denis en zoon Arthur D'er in uniform vlaming in burger 2 russen 3 gestapo 2 belgen 1 Duitser 32 33 China Jean Baptiste, Tichelhout Elisabeth, Willems Leonie, Mommens Roul, Duzo Marcel Kamers Guillaume gestapo, janssens rene van avondt, sipo de gestapo naar breendonk Buchenwald Hartsungen Belsen Breendonk breendonk buchenwald hartsungen ellrich Breendonk Buchenwald Breendonk, Buchenwald Breendonk Buchenwald janssens faingnaert rutgeers van avondt janssens faingnaert rutgeers van avondt 2 gestapo's, D'e soldaten, Max Gunther overige informatie janssens en anderen mishandelde op kommandantur opnieuw mishandeld dr janssens en faingnaert, moest op kniëen in kamion door Boffé geslaan op kommandantur moest met gezicht tegen muur gestaan mishandeling vader breendonk buchenwald moerder en valentine snt gillis breendonk en D 47000fr eten ondegoed uurwerk en oorringen Aline ltste 2 teruggegeven aline al snel vrijgelaten sint Gillis Ravensbruck tijdens verhoor in leopolgstraat geslaan dr janssens faingnaert en onbekende Breendonk (China Jean Baptiste) verhoord en mishandeld te Breendonk door Janssens 139 naam daders 34 35 36 37 Goddevriend Marcelin Daman Jacques en dochter Hortense Driessens Godefroid Daman Jacques onbekende gestapo's 38 Lembrechts Felix 39 40 Notez Alfons Vanderaa Marcel 41 42 43 44 45 46 Luyten Felix en zoon Charles Derochette Guillaume Tastenoye Jan Baptiste Julius, zijn vrouw Theodoor en zijn vader Sterkx Franciscus Gielis Joanna en vader Gilbert 47 Van Aerschot C. janssens geidentificeerd dr vleugels vleugels aanwezig bij arrestatie verscheidene gestapo gestapo 50tal SS'ers aantal D'ers 3 burgers waaronder Vleugels Boffé 48 49 Malherbe Adolf Carolus, Vandervelde Paula, Swiggers August, Germaan Van Zwavelbergh, Demarsin Henri Jozef, Smets Sylvain Malherbe Adolf gestapo gestapo, janssens 50 51 Malherbe Adolf Evers Rene 52 Desiron Fernand 53 Desiron Fernand janssens en faingnaert 2 anderen 5 gestapo janssens van avondt pelgrims vleugels faingnaert sipo 25tal D'ers janssens D'ers en gestapo gestapo D'er in uniform een sprak vlaams nog anderen buiten naar Breendonk, Buchenwald buchenwald hartzungen ellrich dora nordhausen geslaan dr janssens onbekende en max geslaan dr faingnaert en andere leden sipo breendonk leuven breendonk ellrich dora belsen breendonk n ijskoud water vrouw bedreigd om te doen praten 20000fr en pak boter gestolen D overleden te Dora smets Sylvain en Germaan Van Zavelbergh overleden Breendonk, Buchenwald, Hulpenstadt, Buchenwald Breendonk verklikt door vrouw aan zwarte gendarm (minnaar) janssens faingnaert mestdagh Wuyts (van hoof?) overige informatie oom van Igo Leonard, mishandeld door janssens faingnaert gefussileerd na enkele dagen handen achter kniën gebonden geslaan met sokken 2 weytjens IV4 janssens faingnaert en mestdagh hebben geslaan 140 naam 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 Desiron Fernand witvrouw antonius josephus en vader Aerts Frans en Vanderelst Jozef Rene Evers Rene Evers Leonard Aerts Pelsmaeker Louis Alfons Defoin Jusgen Clement Somers Louis Matys Maximiliaan Timmermans Alphonsus Theodorus daders naar overige informatie vrouw volgens vleugels hem verklikt breendonk buchenwald hartsungen 4/2/44 al eens geprobeerd aan te houden beschoten en 2 keer geraakt door zwarte gendarmen 2 maanden nadien gefussileerd Vleugels gestapo 2/3/44 gefussileerd de gestapo janssens 4 D'ers gestapo en D'ers janssens, faingnaert, richard delanoyer, gestapo en D'ers gestapo's Vanderbempt Detilloux 66 67 68 69 70 Havet Petrus Cnops Johanna François Boets Wouter Margareta ea Vanderbempt Franciscus 71 Vandenbroeck Jean verscheidene gestapo janssens 20 tal man deels in uniform 72 Van Schoenland Helene en Eveline en echtgenoten Heps Alfons Hoeylaert Maurice gestapo, janssens 73 74 Van Houtvin Emile Decoster Roger SD janssens faingnaert 4 d'ers gestapo faingnaert Breendonk, D Buchenwald Hartsungen D Hartsungen janssens en faingnaert mishandelden in breendonk op stoel liggen ophangen slaan met ossepens en stalen draad, moest op kniëen in kamion 15000fr gestolen, commentaar faingnaert over geld stelen, "in beslag genomen" janssens verhoorde 50tal gestapo, faingnaert Leuven Duitsland stalen 12000fr kommand breendonk buchenwald stalen hemden radio lakens en fototoestel Leuven D Coblenz holland Vught breendonk buchenwald alberstadt halle saale berga elster breendonk buchenwald wolfleben janssens thuis geslaan 2000fr kaas en boterzegels gestolen zat in dodenmars slagen gekregen 141 75 naam daders De Groote Camiel 5 duitse SD'ers Faingnaert 76 77 Verheyden Francois Verheyden Francois 78 79 80 81 Kuyls Raymonde De Weerdt Josephine Libotton Remy Oliviers Jacobus maria Prudent 82 83 84 Materne Jules Breendonk janssens en 2 Duitse officieren D'er en van avondt verklikker vleugels gestapo agenten verklikt dr Boffe Janssens 2 andere D'ers faingnaert janssens D'er 85 86 87 88 89 Kramers Felix August Antoine Cuypers Smekens A gestapo oa faingnaert Dewit Emiel en zoon Gaston 91 Dujourie Joseph overige informatie ondervraagd en geslaan dr Janssens tijdens ondervraging janssens had geld gestolen maar moest terug geven van duitser janssens faingnaert vleugels en D'er ondervraagden Breendonk buchenwald Materne Jules Trekker Maria Louisa Carolina en Moeder Cnops Ludovica en man Ronsmans Joseph Otzer Albert 90 naar buchenwald hadmerslepen pommern D, Buchenwald, Dora cuyoers paulsen detilloux karel leunens faingnaert en max sloegen Materne maar janssens zet hij niet wel aanwezig leuven snt gillis D 3 keer huiiszoeking bij hem janssens er altijd bij 3e keer stalen ze likeur en handschoenen moeder overleden te ravensbruck janssens verhoorde van avondt 5 D'er, 3 D'ers (2e keer) 8 SS'ers janssens en de zoon van Otto breendonk buchenwald schonnebeek buchenwald Breendonk, Buchenwald Breendonk breendonk buchenwald 8 dagen later stal Van Avondt en man in grijskostuum schrijfmachine, fiets, 4 kostuums en linnen werd mishandeld dr janssens Max en anderen 142 naam 92 93 Van Der Meeren Alexander Van Ingh Frans 94 95 96 Gemoets Maria Deweerdt Remigius Herman Tastenoye Theodore Martin 97 98 99 Noppen Theophiel Jules, Peeters Henri Constant, Rentmeesters Guillaumme Germaine Melijn en moeder Germaine Melijn en moeder 100 101 102 103 104 105 106 107 108 Bogaerts Rosalie Creses Céline Vanderelst Leander Gemoets maria Van Ingh Jan en zoon Emiel Creses Maria Celina Deweerdt Remigius Herman Vader Dewit 109 110 111 Demarsin Henri Jozef Sylvain Petrus Smets, Demarsin Henri Jozef Jozef Wittenbol en Vrouw Jozef Wittenbol en Vrouw 112 113 Trekker Alberta en Victor Frooninckx Joseph daders gestapo Leuven oa van avondt rene naar breendonk buchenwald overige informatie met 30 anderen naar breendonk gevoerd bedreigd en geslaan gestapoagenten een gewond aan hand een had litteken op wang rentmeesters Guillaumme kennelijk overleden tijdens of vlak na gevangenschap de gestapo Leuven Brussel D Oberspree Janssens snt Gillis D Wittenberg ook ondervraagd dr Janssens nt mishandeld janssens heeft 15OOOfr meegenomen Breendonk, Buchenwald zoon overleden te Dora de gestapo Breendonk faingnaert janssens D'ers in uniform 5 gestapo D janssens Janssens van avondt en weytjens Janssens, 2 onbekenden gestapo, faingnaert leuven snt gillis D Dora Henri Jozef overleden in D 1/12/44 Constant (vader) moeder en zus geslaan janssens aanwezig bij arrestatie en sloeg zus Marguerite mishandeling alberta geslaan door Janssens 143 naam 114 115 116 117 Frooninckx Joseph Delacroix Joanna Jean Liboton Julia Deherdt 118 119 120 Nieuwling Victor Bosmans Georges Bosmans Georges 121 122 123 124 4 cellebroeders De Becker Louis Hermans Gustave Vandenbosch Frans 125 daders naar overige informatie 6 man in burger een in D uniform, Janssens, weytjens en faingnaert tastenoy verklikker? 2 gestapo's D, Dora in dora gestorven stalen 4000Fr Ravensbruck Bergen Belsen gestorven te Bergen Belsen 4 man oa Van Roosendael, Vleugels Leuven breendonk Duitsland Hardiquest verklikt? gestapoman, Boffé, Janssens, 2 D'ers gestapo faingnaert 2 in D uniform janssens verklikker Vleugels Van Roosendael, Rene Van Avondt, 2 D'ers 126 De Becker Frans Hendrik vrouw en zoon faingnaert, verklikking Vleugels 127 Gilliams Pierre en zoon janssens, gestapo 128 Vanderhoeven Irene 129 Vanderheyden Emile Eugene 130 Laurent Pennickx 131 De Lamper Leuven breendonk D nooit ondervraagd Mmishandeld door Van Roosendael D pierre naar Leuven Breendonck zoon s'ochtend vrij vrouw overleden in D zoon neergeschoten tijdens actie in sintjoriswinge dr feldgendarmerie vrouw bedreigd janssens stal schrijfmachine 1,5 maand gevangen Janssens ondervroeg haar een keer na maand wou weten over activiteiten man en over andere leden van organisatie gestapo, oa faingnaert verklikt dr Vleugels en Dreesen janssens, faingnaert Gestapo Faingnaert Delannoyer Van Roosendael gestorven te Ellrich (Buchenwald) 29/11/44 D 144 naam 132 De Lamper Henri 133 134 135 136 Stein Vital Verhaegen Louis Leopold Oliviers Oliviers 137 L.L. Verhaegen 138 139 142 143 144 145 vrouw Van Peel Jean Francois en zoon Cluydts Constant Van Tilt Gaston, Bonnast Vital, Ginis Eugeen, Dewit Louis Van Tilt Gaston Moeys Marcelen, Peeters Gaston, Cochet Marcel, Leys Jerome, De Wit Maria Alen Ferdinand René Delanier Frans Van Emelen 146 147 148 149 150 Jacquemeyn Alfons Oversteyns Camillus en Michaux Adolf Haezendonck Theophiel Menten Alfons Adams Emile 151 152 153 Adams Emile Mellaerts Blockx Marcel 140 141 daders faingnaert delanoyer vrouw van roosendaal Faingnaert 2, 3 Sipo enkele D'e soldaten Van Roosendael en man op fiets naar overige informatie Gutshungen Rumschaat Breendonk Buchenwald D D snt Gillis Buchenwald Hartzungen Ellrich snt Gillis 15 gestapo's in burger en uniform gestapo Van Roosendael gestapo ondervraagd en mishandeld dr D Janssens en Vleugels zak geld 19000fr gestolen overleden in D overleden in D gestapo schoot op hem Dewit Leys Cochet en Peeters geslaan, Leys Cochet 3 weken De Wit 6 6500 fr meegenomen stalen 12000fr aan zilverstukken radio pick up platen en 900 gr boter van roosendael gestapo faingnaert sipo oa Janssens janssens en D'er 8tal gestapo in uniform 1 in burger 1 ervan was janssens 8 tal gestapo oa janssens janssens faignaert Buchenwald D janssens en faingnaert verhoorden 145 naam 154 155 156 Blockx Marcel, Menten Alfons, Adams Emiel, Mellaerts Cyrille, Eraerts Jules, Theunis Eduard, Schroeven Georges Adams Emiel man Hendrickx Jeanne Maria 157 Cuypers Jan en Marcel, Van Emelen Joseph en zonen Georges en Louis,Nolmans Alfons, Laenens Georges, Vinne Louis 158 159 160 Theunis Jan Maurice Smets man Van Hoof Zuster, broer, moeder Kympers Jean daders de gestapo Nolmans terug gekomen dan overleden, Frans en Louis overleden in D, al de rest vermist vijf man in grijs uniform Van Roosendael D faingnaert ea 161 162 Germaine De Becker Haesevoets 163 Floossie Maria, Ponet, onbekende jongen en meisje uit Diest weytjens mestdagh vanautgaerden verstraeten hardiquest Ponet zou verraden hebben? 168 Gemoets Carolus en zoon romain Leclerq Josée, vader (Carolus) Gemoets en zoon Romain Vermaelen josé Felix Govaerts Frans Joseph Graulus Albert en August, Van Luyten Ludovicus (schoonboer) 169 Rauopof Abdulla 170 Natus Rene 165 166 167 overige informatie Schroeven overleden, Blockx, Adams Emiel en Theunis terug de rest vermist Vanderbemden janssens fangnaert feldgendarm leunens van avondt en D'ers hardiquest 164 naar gestapo hardiquest en verbelen Hardiquest Van Autgaerden Weytjens Paenhuysen Gerard verklikker, gestapo 1e keer gestapo, 2e keer 8 man waaronder weytjens en mestdagh carolus 11 maanden Buchenwald overleden in D kympers mishandeld dr Janssens Floossie zelfde nacht terug naar huis gebracht wel mishandeld net als docter Strouwen Sabine hilaire later gevangengenomen en vermoord door D'ers Tienen Snt Gillis D ook 13 andere jongens die nacht aangehouden 146 naam daders 171 Vandermeulen Maria en vader Felix janssens ea overige informatie probeerden man rene laurentii te arresteren zat in verzet pick up gestolen 172 173 Aerts Gabrielle en docter Germaine Meleyn Sellekaerts Wilhelmina gestapo's ao janssen faingnaert van avondt janssens faingnaert en onbekende hebben har en dochter mishandeld stoelmarteling 174 175 Seelekaerts Wilhelmina josephina Govaerts Jozef 176 Vandeput Louis Edgard gestapo hardiquest 5 gestapo waaronder Hardiquest, Janssens en ene Mertens 177 178 Graulus Auguste Stiers Frans hardiquest weytjens en janssens weytjens indicateur, mestdagh 179 Een van broers Merckx, ene Piet 180 onbekende pastoor Hias André, 2 broers Vanderstegen, jongen uit Tienen 181 182 183 184 185 186 Ombelets Jean Goossens Jozef Paul Swinnen Alfons Feyaerts Petrus Van Leemputten Tobback Francisca echtgenoot Swinnen 187 Jennes Louisa en dochter Engelborghs Maria naar D verschillende kampen snt Gillis D Ravensbruck snt gillis Ravensbruck janssens faingnaert hardiquest broers merckx vanhoof denis 5 gest oa Weytjens en Hardiquest de gestapo 30tal gestapo de gestapo en SS'ers in leemputten de gestapo faingnaert, janssens, delanoyer Richard, pelgrims, verbelen, van avondt rene raymond, mestdagh, weytjens snt gillis etterbeek D eilenburg snt gillis D Janssens van avondt faingnaert al 24/6/44 inval slogen haar sloopten huis andervraagd dr janssens faingnaert delanoyer fiets gestolen janssens faingnaert hebben verhoord 6 keer verhoord en geslaan door ene Frans met 4 anderen mishandeld dr gestapo te Tienen hebben geslaan Leuven Brussel onvdervraagd en geslaan sint gillis 147 naam 188 Wouters Jean 189 Van Dessel Artur 190 191 192 193 194 195 196 Vandeweyer Georges zoon Luwel Joseph Armand janssens Armand janssens elisa moers elisa moers guillaume 197 Vuerinckx Ferdinand 198 199 200 daders faingnaert, janssens, delanoyer Richard, pelgrims, verbelen, van avondt rene raymond, mestdagh, weytjens faingnaert, janssens, delanoyer Richard, pelgrims, verbelen, van avondt rene raymond, mestdagh, weytjens janssens van avondt 2 feldgendarmen 5 man dirickx ea Felix Dillemans en zoon Vanderstegen Cyprien Auguste, broer, Hias 3 gestapo's en D'ers in uniform Mestdagh, Weytjens Hardiquest en Vanautgaerden Borremans Joseph janssens faingnaert en 3 anderen (Weytjens Van Avondt en Mestdagh) 201 Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius 202 Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius 12 man 2 in D uniform faingnaert, van avondt, weytjens mestdagh naar overige informatie janssens faingnaert en van avondt hebben verhoord vader mishandeld geslaand dr janssens hardiquest van avondt broers merckx faingnaert hebben Dillemans beschoten toen verzette tegen arrestatie zoon in bil geraakt, zoon in buik janssens en faingnaert verhoorden sloegen hem moest op stoel liggen wouden aan kartol hangen mishandelden vrouw zonen en dochter stalen 2 fietsen 85 kg tarwe radie 2 fotottoestellen 19500fr van hem 5270fr van schoonzus Natalie Jourand 148 naam daders naar 203 Grietens karel snt gillis D 204 205 206 207 208 209 Vercammen Vital Vercammen Vital Fortau Clara, Van der Weger Louis Delmont Marcel Van Audenaerde Felix Joseph Frooninckx faingnaert ea Faingnaert Janssens (ook bij verhoor) 6 man oa janssens en faingnaert 210 211 212 Smets Philibert Crabbe Pieter Michaux Adolf Deweerdt Josephine overige informatie vrouw geslaan moeder bedreigd gouden horloge gepikt Leuven snt gillis Leuven Louis mishandeld tot 4 september vast janssens gestapo snt Gillis D overleden in D Smets overleden Crabbe al snel losgelaten sint Gillis Buchenwald Janssens en Faingnaert 149 Bijlage 2: Geografisch overzicht van de razzia's 150
