Peter van den Hamer`s blog

Het reisschema (18-25 maart 2010) – kaft
19 maart 2010 - Luxor (West Thebe)
Tempel van Hatsjepsoet
Vallei der Koningen
Kolossen van Memnon
20 maart 2010 - Edfu & Kom Ombo
Horustempel in Edfu
Dubbele tempel van Kom Ombo
21 maart - Aswan
Onvoltooide obelisk
Tempel van Philae
Stuwdammen van Aswan
Eiland van Lord Kitchener
vrij te besteden (o.a. City Tour)
22 maart - Abu Simbel
Tempel van Abu Simbel (busreis)
u
23 maart - vaart Edfu Luxor
24 maart - Luxor
enkelen: ballonvaart bij zonsopgang
Tempels van Luxor & Karnak
vrij te besteden (o.a. Medinet Habu)
Kaft
Het mede door toeval samengestelde gezelschap van deze Nijlcruise bestond uit Nederlanders
en Vlamingen:
◦ Hilda & Adolf Cooreman met...
◦ Karin & Marc Pieters
◦ José, Peter en Marijke van den Hamer
◦ Kirsti Hendricx met beste vriendin...
◦ Carine van Hoeydonck
◦ Titi Koolsbergen en partner...
◦ Albert Massier
◦ Lutgarde & Staf Van der Snickt
◦ Maria (Ria) Looijen
◦ Mart & Juul Vanderhulst
◦ Josephine & Etienne Vankeirsbilck
onder leiding van Egyptenaar Hamad, onze gids die zichzelf Nederlands geleerd had. Lut, Staf,
Mart en Juul hadden een korter cruiseschema met aansluitend bezoek aan Cairo.
1
De auteursrechten van individuele foto's staan vermeld achterin dit boek.
(c) 2010 Peter van den Hamer.
De auteursrechten van individuele foto’s behoren toe aan de
desbetreffende fotografen, zoals vermeld in een annex achterin dit boek.
Luxor - De Tempel van Hatsjepsoet
Hatsjepsoet (ca. 1479 v.Chr. - 1458 v.Chr.) was een vrouwelijke farao uit de 18ᵉ Dynastie. Een
vrouwelijke farao was destijds ongehoord. Tijdens haar leven kleedde zij zich als man en werd zij
vaak als man afgebeeld (zie pagina 4). Tijdens haar bewind floreerde het Egyptische rijk en
werden veel grote bouwwerken gestart, waaronder de obelisken in Karnak. Na haar dood
werden echter veel afbeeldingen van Hatsjepsoet verminkt, mogelijk op last van haar stiefzoon
en opvolger Tutmosis III om de herinnering aan Hatsjepsoet uit te wissen. In 2007 meldden
Egyptische onderzoekers dat een vrij dikke vrouwelijke mummie, gevonden in graf KV60 in de
Vallei der Koningen, het lichaam van Hatsjepsoet zou zijn.
De Tempel van Hatsjepsoet is het bekendste gebouw in het Deir el-Bahari complex. De tempel is
bijzonder vanwege de diverse terrassen en de ligging in een steile rotskom. De tempel werd
reeds beschadigd onder het bewind van Tutmosis III.
Onderschift
Het "Metropolitan House" of "Polish House" ligt in zicht van de Tempel van Hatsjepsoet en is
tegenwoordig het werkverblijf voor Poolse egyptologen die bij deze tempel werken. Het werd in
1912 gebouwd voor een delegatie (met ondermeer Herbert Winlock) van het Metropolitan
Museum of Art in New York en heeft ondermeer Howard Carter gehuisvest.
Zie ook http://www.tawy.nl
Zal Marijke daar ooit binnen komen?
Onderschift
De onschuldige vraag aan onze gids Hamad hoe Hatsjepsoet als vrouw aan de macht kon komen
leidde tot een uitgebreid toneelstukje.
Links staat Hatsjepsoet, deze keer uitgebeeld zonder baard.
2
Helemaal rechts staat haar echtgenoot en voorganger Tutmosis II. Deze staat met gekruiste
armen al teken dat hij overleden is. Dus werd Hatsjepsoet de zaakwaarnemer voor de jonge
Tutmosis III, maar wist zich uiteindelijk zichzelf tot farao uit te laten roepen in plaats van
Tutmosis III. Toen Tutmosis III uiteindelijk zelf aan de macht kwam, nam hij wraak door al haar
cartouches en afbeeldingen te laten wegbeitelen.
Luxor - Vallei der Koningen
De Vallei der Koningen diende tussen 1550 en 1070 v.Chr. als begraafplaats voor de farao’s. De
meeste van de 63 gevonden graven zijn lange tunnels die diep in de bergwand leiden. Ondanks
dat de ingangen van de tunnels volgestort en verstopt werden, zijn vrijwel alle graven al in de
oudheid geplunderd vanwege hun kostbaarheden.
Tien wisselende graven in de oostelijke helft van de vallei zijn open voor bezichtiging. Het
bekende graf van Toetanchamon is KV62 en is in 1922 door Howard Carter in vrijwel
ongeschonden staat ontdekt. In 2005 is KV63 ontdekt. Er zijn aanwijzingen voor het bestaan van
graven KV64 en KV65.
De nabij gelegen Vallei der Koninginnen bevat de graven van de vrouwen en kinderen van de
farao's.
Aangezien er in de vallei beslist niet gefotografeerd mocht worden is Peter met een
"behulpzame" gids uit de vallei geklommen.
Luxor - Kolossen van Memnon
De twee zittende Kolossen zijn afbeeldingen van de farao Amenhotep III. Ze dienden als ingang
van een tempelcomplex ter ere van deze farao. Dit was in zijn tijd het grootste tempelcomplex
van Egypte (36 hectaren). De fundamenten van de tempel bezweken echter door de jaarlijkse
overstromingen en er zijn nauwelijks sporen van de tempel over. In 2004 begon men hier aan
een opgraving.
De zwaar beschadigde Kolossen zijn, inclusief voetstuk, 18 meter hoog. De stenen hiervoor zijn
over land vanuit een steengroeve bij Cairo vervoerd. In de Romeinse tijd maakte één van de
beelden, na een aardbeving in 27 v.Chr., vaak bij zonsopgang een fluitend geluid - althans totdat
de Romeinen besloten het beeld te restaureren.
De beelden worden foutief genoemd naar de mythische koning Memnon. Memnon zou met
20.000 man vanuit Ethiopië het door de Grieken belegerde Troje (aan de Turkse kust) te hulp
gekomen zijn.
3
Varen - van Luxor naar Edfu
De ongeveer 200 cruiseschepen die toeristen vervoeren over de Nijl tussen Aswan en Luxor (en
soms Cairo) hebben allemaal een vergelijkbare opbouw: een "zonnedek" met een klein
zwembadje, drie decks met slaaphutten, een restaurant en bar- en dansruimte en een groot
open trappenhuis.
Doordat de afmetingen van de boten op elkaar afgestemd zijn, kunnen de boten tegen elkaar
aanmeren (zie blz. 42 en 142) met de deuren precies tegen elkaar aan. Soms liepen we dus via
zes andere boten tussen onze boot (Semiramis II) en de kade. Als de boten kort na elkaar
vertrekken ontstaan soms kleine files (zie foto hiernaast).
Onze boot had 50 man personeel en was berekend op 150 gasten. Belangrijk voor de gasten is
dat je in principe altijd eet en drinkt aan boord van deze drijvende hotels. Dit helpt
darmproblemen te voorkomen.
Esna – de sluizen
Op de heenreis bereikten wij de sluizen van Esna na zonsondergang. Cruise schepen worden
tijdens het voor anker liggen aan de noord kant van de sluizen belaagd door een vloot kleine
roeibootjes. In ons geval doemden een stuk of 10 bootjes op uit de duisternis. De kooplieden
roepen naar het cruiseschip om hun kleding te verkopen (“Lady! One Euro!”). Deze onverwachte
drijvende bazaar" gaf enige opschudding aangezien men soms zelfs het cruiseschip probeerde
binnen te klimmen via de openstaande ramen.
Dit fenomeen bij Esna is echter een dagelijks ritueel rondom het toerisme: in recente
satellietbeelden van Esna kan men zelfs de aangemeerde vloot blauwe bootjes ontdekken
(maps.google.com, “25.330, 32.555”) ten noorden van de sluizen.
Edfu - De Tempel van Horus
De tempel in Edfu is gewijd aan Horus, de valkengod, en zoon van Isis (blz. 28).
De Griekse farao Ptolemaeus III begon met de bouw van de tempel in 237 v.Chr. Zijn opvolgers
bouwden verder, totdat de tempel in 57 v.Chr. voltooid was.
In het hart van de tempel stond een schrijn met het beeld van Horus. De Egyptenaren geloofden
dat de goden in dergelijke beelden leefden en brachten offers aan de beelden. De priesters
voer-den speciale rituelen uit voor en met het beeld. Regelmatig werden er processies
4
gehouden in en om de tempel. De priesters droegen dan een boot (bzd. 37)met daarop het
beeld van Horus over het tempelterrein. Sommige processies gingen door de stad, zodat het
gewone volk ook deel kon uitmaken van de festiviteiten.
Vlakbij de tempel (foto hiernaast) staat een geboortekapel (mammisi) voor de godheid. Eens per
jaar werd het beeld van Horus via een processie naar de geboortekapel gebracht om door
middel van een ritueel nieuwe energie te krijgen en herboren te worden.
Kom Ombo - De Dubbele Tempel
De bijzondere dubbeltempel van Kom Ombo is gewijd zowel aan de valkengod Haroeris (een
gedaante van Horus) als aan de krokodillengod Sobek. Kijkend naar de ingang, is de rechterhelft
voor Haroeris en de linkerhelft voor Sobek, beiden inclusief directe familie. Ofschoon de tempel
dus met een twee-onder-één-kap gedachte ontworpen is, was de scheiding niet strikt: er zijn
doorgangen tussen de helften en op sommige plaatsen vloeien de afgebeelde scènes in elkaar
over.
De tempel werd opgericht door koning Ptolemaeus VI Philometor rond 170 v.Chr. De tempel
werd voltooid in de 2ᵉ eeuw na Christus en werd daarna als Koptische kerk gebruikt.
Naast de tempel is een nilometer. Deze nilometer is een grote ronde put met een trap omlaag.
De treden werden gebruikt om te meten hoe hoog het water stond. De waterstand was
belangrijk voor de landbouw maar indirect ook voor het bepalen van de belasting: hoog water
betekende goede oogst en dus hoge belasting.
De twee hoofdingangen van de dubbeltempel van Kom Ombo
(onderschrift)
Boven iedere ingang hangt het Ur-Uatchti symbool: een gevleugelde zonneschijf (Horus) met
twee slangen (Nekhebet en Uatchit) die samen de vijanden van de zonnegod Ra versloegen. Het
symbool wordt consequent gebruikt boven toegangen tot een heiligdom en dient om deze
tegen het kwaad te beschermen.
Aswan - De Onvoltooide Obelisk
Er zijn minder dan 30 obelisken uit de Egyptische oudheid bewaard gebleven. Vele daarvan zijn
afkomstig uit eenzelfde granietgroeve in Aswan. Slechts acht of negen staan (of liggen) nog in
Egypte want obelisken waren een gewilde trofee danwel geschenk. Authentieke Egyptische
obelisken staan ondermeer in Rome/Vaticaan (7), Parijs (1), Londen (3), Istanbul (1), Florence
(1), en zelfs Poznań (1), Israel (1) en New York (1).
Deze obelisk zit nog aan de onderkant vast aan de heuvel en heeft geen opschriften. Het werk is
waarschijnlijk gestopt omdat er bij de bouw een barst ontdekt- of ontstaan is.
5
Mogelijk diende deze 42 m hoge onvoltooide obelisk de tegenhanger te worden van een obelisk
voor Tutmosis III in Karnak. Deze obelisk van 32 m (en was ooit langer) is de grootste bekende
obelisk. Ze werd door de Romeinen naar het Circus Maximus in Rome gebracht en staat sinds
1588 op het Piazza di San Giovanni in Laterano.
Aswan - De Tempel van Philae
Isis vond op het eiland Philae het hart van haar (door broer Seth vermoorde) echtge-noot Osiris.
Ptolemaeus II liet daarom op Philae een Isistempel bouwen. Er kwamen zowel Egyptenaren als
Nubiërs naartoe om Isis te vereren. Philae huisde uiteindelijk meerdere tempels uit de Griekse
en Romeinse periode.
Het tempelcomplex stond sinds de bouw van de Lage Aswandam in 1910 gedeeltelijk onder
water (p 62). Omdat het door de bouw van de Hoge Aswandam helemaal onder water dreigde
te lopen, besloot de UNESCO de monumenten naar het nabije eiland, Agilkia, te verplaatsen.
Hiertoe werd Philae in 1972 door een Nederlands bedrijf drooggelegd. De tempels werden
tussen 1977 en 1980 ver-plaatst. Delen van de kofferdam rondom Philae zijn nog zichtbaar
vanaf Agilkia.
Een obelisk uit Philae met hiërogliefen en Griekse tekst (met een soort bezoeksregle-ment) staat
nu op het Britse landgoed van de ontdekker die ze gedeeltelijk wist te vertalen.
Aswan - De dammen
De Lage Aswandam is tussen 1898 en 1902 gebouwd tijdens de Britse bezetting van Egypte. De
dam diende om meer controle te krijgen over de zomerse overstromingen van de Nijl en om het
hele jaar door voldoende water voorhanden te hebben. De verhoogde waterstand boven de
dam betekende echter dat de tempels van Philae ruim 50 jaar gedeeltelijk onder water stonden.
Het ontwerpen van de Hoge Aswandam is direct na de onafhankelijk van Egypte in 1954
begonnen. Het project vereiste massale technische en financiële steun (leningen) uit het
buitenland. Deze steun kwam, na een zware politieke strijd, van Rusland. Bij de dam staat
daarom een monument ter ere van de nauwe Egyptisch-Russische samenwerking.
De Hoge Aswandam ligt 7 km stroomopwaarts t.o.v. de Lage dam. Hierdoor is de oude dam min
of meer gereduceerd tot een verkeersweg. De nieuwe dam levert irrigatiewater en elektriciteit
en voorkomt overstromingen. Het vruchtbare slib, dat tijdens de jaarlijkse overstromingen op
de akkers kwam, blijft nu in het gigantische Nassermeer achter en de Nijldelta groeit niet meer
aan. Echter zonder de dam zou Egypte nog minder dan nu in staat zijn om zijn bevolking te
voeden.
Aswan - Eiland van Kitchener
6
Het langgerekte Eiland van Kitchener bij Aswan werd in 1899 geschonken aan de beroemde
Britse veldmaarschalk Sir Horatio Herbert Kitchener. Kitchener werd beroemd door de Britse
militaire campagnes in Soedan en Zuid-Afrika. Zijn besnord portret is tegenwoordig vooral
bekend vanwege de wervingsposters voor het Britse leger tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Kitchener liet zijn eiland verbouwen tot een grote botanische tuin. Toeristen worden nu
routinematig per boot afgezet aan de noordpunt van het eiland, en weer opgehaald bij de
zuidpunt.
Het eiland ligt tussen de oudheidkundig interessantere Elephantine Eiland en zandheuvels (met
tombes) aan de westoever. De foto hiernaast is genomen vanuit de graftombes aan de
westoever.
Aswan – de Fatimid begraafplaats
De Fatimid begraafplaats in Aswan is bekend om de lemen rouwkapellen die gedeeltelijk
stammen uit de 9e eeuw. De begraafplaats is te zien (zie foto op blz. 58) vanuit de steengroeve
met de Onvoltooide Obelisk. De oorspronkelijke marmeren versieringen zijn echter ooit na een
zware regenbui losgeraakt en naar Cairo gebracht - helaas zonder de exacte vindplaatsen te
documenteren.
Het Fatimid volk was een tak van de Islam die af zou stammen van Fatima, de dochter van de
profeet Mohammed. Het volk viel rond 969 n.Chr. Egypte binnen vanuit het huidige Tunesië en
stichtte het huidige Cairo.
Wij zijn de begraafplaats met de bus gepasseerd. Peter ging er tijdens de vrije middag alleen
naartoe en kreeg van de beheerder (zie foto op deze bladzijde, spreekt nauwelijks Engels) een
geïmproviseerde rondleiding. De begraafplaats is nog steeds in actief gebruik en er komen
vrijwel geen buitenlandse bezoekers.
Aswan – Graftombes van de Edelen
Tijdens een vrij programmadeel zijn Marijke en Peter met de felouka van schipper Farouk naar
de westoever van de Nijl gevaren. Farouk, met wie wij het uitstekend konden vinden, heeft een
rood-witte felouka genaamd Moon Revr waarmee hij toeristen vervoert. Aangezien zijn bootje
overdag nabij de McDonald’s van Aswan aanmeert, had hij een kleine McDonald’s spandoek in
zijn zeil verwerkt.
Aan de westoever vindt men de Graftombes van de Edelen. De tombes zijn twee genummerde
rijen uit de bergwand gehakte grafkamers die soms onderling verbonden waren (bij families). Zo
was bijvoorbeeld graf 31 dat van de garnizoenscommandant van Elephantine Eiland. Het
bouwwerk bovenop de heuvel is van later datum.
7
Veel tombes kan je binnenlopen (voor zover er genoeg buitenlicht is - voorzichtig). Er zijn vooral
zuilen, wandschildering en inscripties te zien. In tegenstelling tot de Vallei der Koningen was het
hier dus geheel verlaten, waren de graven vrij dicht aan het oppervlak en waren de ingangen
niet verborgen. De graftombes vallen tegenwoordig extra op omdat ze 's nachts verlicht
worden.
Abu Simbel
Vroeger lagen de tempels van Abu Simbel diep in Nubië. Ze liggen 20-50 km van de huidige
grens met Soedan (waar trouwens geen wegverkeer over toegestaan is). Aangezien de bekende
Nijl cruiseschepen niet voorbij Aswan kunnen komen wegens de stuwdammen, kost een reis
vanaf Aswan drie uur met een bus, of overstap op een andere boot, of een vlucht naar een klein
vliegveldje.
Vanaf 1960 zijn de tempels door de UNESCO 65 meter omhoog verplaatst naar een kunstmatige
heuvel. Hierdoor liggen zij ruim boven het water van het huidige Nassermeer.
De grote tempel met 20 meter hoge beelden van Ramses II is gewijd aan Amon, Ra-Horakhty,
Ptah en Ramses zelf (tevens een god). Ramses II liet in heel Egypte veel monumenten en vooral
beelden van zichzelf na. De kleinere tempel is gewijd aan zijn lievelingsvrouw Nefertari (hij had
circa 200 vrouwen) en de godin Hathor.
Luxor - De Tempel van Luxor
De Tempel van Luxor is voornamelijk gebouwd onder Amenhotep III (14e eeuw v.Chr.) ter ere
van de goden Amon, diens vrouw Moet en hun zoon Chonsoe. De ingang werd met pylonen en
een tweetal obelisken uitgebreid onder Ramses II (13e eeuw v.Chr.) - inclusief grote beelden van
deze farao.
De obelisken werden in 1829 aan Frankrijk geschonken. Eén obelisk werd verplaatst naar de
Place de la Concorde. De ander bleef om praktische redenen in Luxor. Deze Franse obelisk in
Luxor werd ten tijde van President Mitterand formeel aan Egypte teruggegeven.
De tempel van Luxor is ongeveer 242 m lang. Er is later aan de zijkant een Koptische kerk en
daar bovenop een moskee gebouwd. Deze Abu el-Haggag moskee, gewijd aan een plaatselijke
heilige, is nog steeds in gebruik.
De tempel werd verbonden met Karnak door een 2,5 km lange sfinxenrij (dromos). Tijdens het
jaarlijkse Opetfeest werden hierover beelden van Karnak naar Luxor gedragen.
Luxor - Tempelcomplexen van Karnak
Tussen 2000 v.Chr. en het begin van onze jaartelling werd er vrijwel continue gebouwd in
Karnak. Het best bewaarde deel is de hoofdas (blz. 123) van het 30 ha grote ommuurde
tempelcomplex gewijd aan de machtige god Amon-Ra. Buiten die muren zijn er echter ook twee
8
kleinere tempel-complexen gewijd aan diens vrouw Moet en aan de valkengod Mentoe. Een
vierde complex, gebouwd door de monotheïst Achnaton ter ere zijn zonnegod Aton, werd na
de dood van deze ketter danwel her-vormer weggevaagd toen de priesters van Amon-Ra hun
oude macht terugkregen.
Het complex voor Amon-Ra, het grootste religieuze bouwwerk ter wereld, bevat tien pylonen,
obelisken, een heilig meer en twee grote zalen (Hypostyle en Achmenoe) met enorme zuilen.
De tempelcomplexen voor Moet (9 ha) en Mentoe (2 ha) zijn gesloten voor het publiek
respectievelijk weinig bezocht. Al deze complexen en de Tempel van Luxor zijn onderling
verbonden door kilometers lange sfinxenrijen (domos).
Luxor - Vier fiere quad helden
Terwijl anderen de minder bekende tempels van Luxor opzochten, gingen Marijke, Peter, Karin
en Marc een heel klein beetje ruig doen.
Wij kregen eerst vijf minuten les in het gebruik van een quad (foto rechts boven). Vervolgens
trokken wij, begeleid door een gids en op afstand een jeep, in colonne een zandvlakte in aan de
westkant van het Nijldal.
Wij begonnen ergens aan de horizon van de foto hiernaast, dichtbij de Vallei der Koninginnen
(heuvels links boven). De foto's zijn genomen bij een rustplaats op een heuveltje, compleet met
grotje (vermoedelijk gelegen op noord 25.7128 en oost 32.5625). Hier kregen wij drinken uit de
jeep. En kon Peter foto's nemen (de fototas was voor de veiligheid in de jeep meegegaan).
Wij kwamen ondanks doekjes en uitkloppen onder een laag stof terug bij de boot..
Luxor - Deir el-Medina
Het enigszins afgelegen dorpje Deir el-Medina was de huisvesting van de handwerk lieden en
kunstenaars die werkzaam waren aan het bouwen van de koninklijke rotsgraven in de Vallei der
Koningen en Vallei der Koninginnen.
Ofschoon het dus een heel bijzonder dorpje was, bood het archeologen een schat aan
informatie over het dagelijkse leven in het oude Egypte. De ongeveer 70 woningen bestonden
doorgaans uit twee slaapkamers, een woonkamer en een voorraadkamer.
Men werkte steeds acht dagen, gevolgd door twee dagen rust. Inclusief feestdagen, betekende
dit dat er slechts 2/3 van het jaar gewerkt werd. Hierdoor konden de werklieden ondermeer,
gebruikmakend van hun bijzondere vaardigheden, ook hun eigen gezinnen van prachtig
versierde uitgehakte graven voorzien in de omgeving van het dorp.
9
Er was een uitgebreide organisatie nodig om te zorgen dat de werklui efficiënt konden werken.
Zo waren er mensen om water te halen en zelfs maaltijden te leveren. Het is bekend dat
wanneer dit, in instabiele periodes, wanneer dit niet naar behoren verliep, de werklui soms
staakten.
Luxor – Medinet Habu
Hoewel Medinet Habu een opvallend goed bewaard gebleven tempel is, staat het in de schaduw
van de vele beduidend beroemdere monumenten rondom Luxor. Het plafond van de
hoofdtempel is grotendeels intact en er zijn veel reliëfs en oorspronkelijke kleuren behouden
gebleven.
Men betreedt het 6 hectaren grote ommuurde terrein via een versterkte wachtpoort (migdol;
blz. 140 toont de binnenzijde). Naast de poort is een kleinere Amontempel uit de tijd van
Hatsjepsoet en Tutmosis III.
De grote tempel is de dodentempel voor Ramses III. Men betreedt deze via een eerste (blz. 136)
en een tweede pyloon en komt vervolgens in een zuilenzaal (hypostyle).
De buitenmuur van de tempel bevat afbeeldingen van een oorlog tussen Ramses III en
zeevarend volkeren ("Zeevolken") die gezamenlijk Egypte bedreigden. Egypte had tijdig troepen
opgesteld voor een veldslag bij Djahy (in het tegenwoordige Libanon) en een zeeslag bij de
Nijldelta. Ofschoon de reliëfs een glorieuze overwinning van Ramses III tonen, was de afloop
minder duidelijk. Ramses II wordt beschouwd als de laatste grote Egyptische farao en het
Egyptische rijk begon na zijn dood af te takelen.
10