dikke darmkanker

Ik wil de Maag Lever Darm Stichting steunen:
Wilt u meer weten?
❑ Ja, natuurlijk steun ik het belangrijke werk van de
MLDS. Ik betaal na ontvangst van uw acceptgiro.
❑ Ik wil de MLDS actief helpen en geef mij op als
collectant. Het kost slechts één keer per jaar maar
2 tot 3 uurtjes in onze Nationale Collecteweek
(derde week van juni).
Wilt u naar aanleiding van deze brochure meer weten,
dan kunt u terecht bij de Maag Lever Darm Stichting
(MLDS). De MLDS wil patiënten met een ernstige ziekte
een beter toekomstperspectief bieden met kans op
genezing. Daarom financiert de MLDS onderzoek, geeft
voorlichting en biedt zorg en ondersteuning aan
patiënten en hun organisaties.
D IKKE DARMKANKER
Ik wil de volgende brochures bestellen:
Maagbrochures
❑ Brandend maagzuur
❑ Maagklachten
❑ Maagzweer
❑ Slokdarmkanker
Leverbrochures
❑ Hepatitis
❑ Levercirrose
❑ Leverkanker
❑ Voeding bij leveraandoeningen
Darmbrochures
❑ Aambeien
❑ Coeliakie
❑ Crohn en Colitis
❑ Darmflora
❑ Darmkanker
❑ Diarree
❑ Dikke darmpoliep
❑ Divertikels
❑ Ontlastingsincontinentie
❑ Prikkelbare Darm
Syndroom
❑ Verstopping
❑ Pouch
Hebt u specifieke of persoonlijke vragen over uw
maag-, lever- of darmaandoening of wilt u een brochure
aanvragen, bel dan de infolijn: 0900 - 20 25 625.
Ook kunt u een e-mail sturen naar: [email protected]
Kinderen
❑ Buikpijn bij kinderen
❑ Diarree bij kinderen
❑ Rottige buiken boekje
❑ Verstopping bij kinderen
Onderzoek
❑ Colonoscopie
❑ Ercp
❑ Gastroscopie
❑ Proctoscopie
❑ Sigmoïdoscopie
Sondevoeding
❑ Sondevoeding via een
neussonde
❑ Sondevoeding via een
stoma
❑ Sondevoeding bij u thuis
Voeding en spijsvertering
❑ Gezonde spijsvertering
❑ Spijsverteringskolder
❑ Spijsvertering bij 50+ ers
❑ Voeding bij chronische
MLD-aandoeningen
Maag Lever Darm Stichting
Postbus 430, 3430 AK Nieuwegein
Telefoon 030 60 55 88 1
Fax
030 60 49 87 1
Internet www.mlds.nl
E-mail [email protected]
Hoe kunt u ons helpen?
Wetenschappelijk onderzoek 40%
Met uw gulle gaven kunnen wij ons belangVoorlichting 36%
Eigen fondsenwerving 18%
rijke werk voortzetten en hopelijk uitbreiden. Zorg 6%
Duizenden MLD-ers wezen wij al de weg via
onze speciale infolijn en/of ons brede scala
aan brochures. In de eurometer kunt u zien
dat gemiddeld 40% van onze uitgaven wordt
besteed aan belangrijk medisch onderzoek.
Ook zorg staat bij ons hoog in het vaandel. Behalve
de bekende Prinses Margriet Huizen in Groningen
(logeerhuizen voor levertransplantatiepatiënten en hun
familie) heeft de MLDS onlangs ook een logeerhuis in
Rotterdam geopend, het ’Verkoop je Loop Huis’.
Op termijn hopen wij ook in Leiden een dergelijk logeerhuis te realiseren. De Maag Lever Darm Stichting knokt.
Zonder subsidie van de overheid, maar gelukkig met
uw financiële steun. Alvast veel dank voor uw support!
Als tegemoetkoming in de kosten wordt voor de
brochures een kleine bijdrage berekend.
22
Informatie: www.mlds.nl of 0900 - 2025625
3
4
Wat is dikke darmkanker?
5
Wat zijn de klachten?
7
Wat zijn de oorzaken?
8
10
Wat kunt u zelf doen?
16
Hoe verder?
17
Belangrijke adressen
19
Meer weten?
22
Vereniging HNPCC
(erfelijke dikke darmkanker)
Postbus 2150
3800 CD Amersfoort
Telefoon 033 - 455 63 18
Stichting Opsporing Erfelijke Tumoren
Rijnsburgerweg 10, Poortgebouw Zuid
2333 AA Leiden
Telefoon 071 - 526 49 55
2
19
Handtekening
:
Telefoon
:
:
Woonplaats
E-mail
:
Postcode
Geboortedatum :
:
Adres
© Maag Lever Darm Stichting
eerste druk, december 2003
:
Dit is een uitgave van de afdeling voorlichting van de
Maag Lever Darm Stichting.
Naam
Hierlangs afknippen
✁
Wat kan de (huis)arts doen?
Nederlandse Stoma Vereniging Harry Bacon
Wilhelminastraat 45
3621 VG Breukelen
Telefoon 0346 - 26 22 86
Uw adresgegevens zullen worden gebruikt om u ook in de toekomst
op de hoogte te houden van nieuwe ontwikkeleingen en/of marketing
acties van de Maag Lever Darm Stichting.
❑ Ik wens niet op de hoogte gehouden te worden.
Hoe werkt de darm?
Stichting Polyposis Contactgroep
Jan van Kanrede 11
2901 TA Capelle aan den IJssel
Telefoon 010 - 450 93 86
Fax
010 - 441 47 68
M/V
Het verhaal van Richard Taal
Stichting Doorgang
Postbus 8152
3503 RD Utrecht
Telefoon 030 - 291 60 91
Internet www.kankerpatient.nl
Maag Lever Darm Stichting
Antwoordnummer 3141
3430 VP Nieuwegein
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave
Dikke darmkanker
Belangrijke adressen
Het verhaal van Richard Taal
‘Ik wist gewoon dat
het niet goed zat! Ik
was al een tijdje moe
en eigenlijk had ik ook
al maandenlang bloed
bij de ontlasting. Daar
schaamde ik me voor,
dus daar zei ik eerst
niets van. Op een
gegeven ogenblik was
ik bij de huisarts voor
iets anders en toen
vertelde ik hem van dat bloed. Hij stuurde me direct
door naar het ziekenhuis en toen kreeg ik een uitgebreid darmonderzoek en daar bleek uit dat ik darmkanker had! Geweldig schrikken, hoewel ik voorheen wel
het gevoel had, dat er iets met me aan de hand was. Ik
ben geopereerd en bestraald en nu krijg ik ook nog een
half jaar lang chemotherapie. Dat valt niet mee, maar ik
heb ervoor gekozen, dus ga ik ervoor. Tot nu toe kan ik
het vrij goed aan en de artsen zijn dan ook best optimistisch. Wel heb ik vaak last van kleine ongemakken
zoals zweertjes in mijn mond, diarree, misselijkheid,
tranende ogen, vervellende handen en blauwe plekken.
Volgens mijn huisarts gaat dat weer over zodra ik die
chemokuur af heb. Gewoon volhouden dus,’ aldus een
vastberaden Richard Taal. •
14
3
Werking
van
Wat
is
de darm dikke darmkanker
4
Hoe werkt de darm?
Wat is dikke darmkanker?
De darm is een belangrijk onderdeel van het spijsverteringsstelsel. Met het spijsverteringsstelsel worden alle
organen bedoeld die samen zorgen voor de voedselvertering. De darm bestaat uit twee delen: de dunne en de
dikke darm.
In de dunne darm worden belangrijke verteringssappen
aan het voedsel toegevoegd. Hierdoor verteert het
voedsel waarna de bij de vertering vrijkomende
voedingsstoffen aan het bloed worden afgegeven.
Dit zijn de bouwstoffen en de brandstoffen voor het
lichaam. De rest, een dunne, onverteerbare massa
stroomt de dikke darm in. De dikke darm onttrekt water
en zouten aan de brij
waardoor de ontlasting
wordt ingedikt. Wat
overblijft is de normale
vaste ontlasting. Deze
wordt door het samentrekken van de dikke
darm voortgeduwd naar
het laatste deel van de
darm: de endeldarm.
Als deze vol is, krijgt u
‘aandrang’, het signaal
om naar het toilet te
gaan. Een volwassen
mens heeft gemiddeld
100 tot 200 gram ontlasting per dag.
Ons lichaam bestaat uit miljarden cellen. Die cellen zijn
niet allemaal hetzelfde. Een darmcel ziet er bijvoorbeeld heel anders uit dan een huidcel of een bloedcel.
Al deze cellen moeten constant vervangen worden,
omdat ze verouderen of beschadigd raken. Nieuwe
cellen ontstaan door celdeling: uit één cel ontstaan twee
nieuwe cellen, die zich vervolgens weer gaan delen,
telkens weer.
Bij kanker is de celdeling verstoord. Cellen blijven zich
in snel tempo delen, terwijl er geen behoefte is om verouderde cellen te vervangen. De cellen die op deze
manier ontstaan zijn iets anders van structuur dan de
oorspronkelijke cel, zodat ze geen nuttige functie hebben. Op den duur ontstaat een opeenhoping van
kwaadaardige cellen, ofwel een kwaadaardige tumor.
De tumor kan zich steeds verder uitbreiden, in het
omringende weefsel binnendringen en veel schade
aanrichten. Losgeraakte cellen van zo’n tumor komen
in de bloedbaan of het lymfestelsel terecht en verspreiden zich zo door het hele lichaam. Dit noemen we
uitzaaiingen of metastasen. Zo kunnen op drift geraakte
cellen van een darmtumor zich nestelen in de lever of
de longen en daar nieuwe tumoren vormen.
5
Klachten
bij
dikke darmkanker
Wat zijn de klachten?
De klachten zijn afhankelijk van de plaats waar de
tumor zich bevindt. Zit het gezwel in het eerste deel van
de dikke darm, dan zult u lange tijd geen of slechts wat
vage klachten hebben. Immers, vlak na de uitmonding
van de dunne darm in de dikke darm vormen de voedselrestanten nog een dunne brij, die het gezwel gemakkelijk kan passeren. U merkt in dit stadium dus weinig
en zult misschien wat vage buikpijn hebben of een
gevoelige plek in uw buik. In een later stadium krijgt u
meer klachten.
Bevindt de tumor zich in het laatste deel van de dikke
darm of in de endeldarm, dan treden de klachten
meestal veel eerder en duidelijker op. De vaste ontlasting kan dan immers moeilijk de tumor passeren.
Dikke darmkanker komt veel voor in de Westerse
wereld, voornamelijk op oudere leeftijd. Jaarlijks worden in Nederland ongeveer 8400 nieuwe gevallen van
dikke darmkanker vastgesteld. Bij vrouwen komt dikke
darmkanker, na borstkanker, op de tweede plaats. Bij
mannen op de derde plaats, na long- en prostaatkanker.
Dikke darmkanker komt meestal voor in het laatste
deel van de dikke darm. Bij vroegtijdige opsporing is
dikke darmkanker over het algemeen goed te behandelen. In een vergevorderd stadium zijn de vooruitzichten
veel minder gunstig, waardoor elk jaar in Nederland
ongeveer 4200 mensen aan deze ziekte overlijden.
6
De klachten kunnen zijn:
• Bloed en/of slijm bij de ontlasting.
• Veranderde stoelgang: verstopping of juist diarree.
• Buikpijn, vaak krampend.
• Bloedarmoede.
• Gewichtsverlies.
• Vermoeidheid.
• Voor het oog onzichtbare hoeveelheden bloed in de
ontlasting (occult bloed).
Alarmsignalen
U moet meteen naar uw huisarts als:
• u bloed in de ontlasting ziet;
• uw ontlastingspatroon verandert;
• u gewicht verliest zonder aanwijsbare oorzaak;
• u steeds terugkerende buikpijn hebt.
7
Oorzaken
van
darmkanker
Wat is de oorzaak?
Dikke darmkanker ontstaat uit poliepen. Heel veel
mensen hebben poliepen. Meestal zijn darmpoliepen
goedaardig, maar sommige veranderen na verloop van
tijd in kwaadaardige gezwellen en veroorzaken dan
darmkanker. Waarom sommige poliepen uitgroeien tot
kankergezwellen is niet bekend.
Al langere tijd werd gesuggereerd dat voeding een
belangrijke rol zou spelen bij het ontstaan van dikke
darmkanker, omdat deze ziekte veel vaker voorkomt in
West-Europa en Noord-Amerika dan in bijvoorbeeld
Japan en India. Recent wetenschappelijk onderzoek
heeft inderdaad aangetoond dat het nuttigen van veel
dierlijke producten, met name rood vlees (bijvoorbeeld
rund- en varkensvlees) de kans op dikke darmkanker
doet toenemen. Dat risico verdubbelt nog eens als vlees
gedeeltelijk verbrand of verkoold is (barbecue!).
Zuivelproducten, fruit, groente en granen bieden juist
bescherming tegen darmkanker. Bij vegetariërs komt
dikke darmkanker dan ook nauwelijks voor. Vis en
gevogelte (kip, kalkoen) hebben geen invloed op het
ontstaan van darmkanker.
Welke poliepen wel en welke niet uitgroeien, kun je aan
de buitenkant niet zien. De verwijdering van alle poliepen vermindert dan ook het risico van darmkanker.
Mensen die een hoger risico hebben op dikke darmkanker wordt aangeraden om zich te laten onderzoeken
op poliepen.
Deze risicogroep bestaat uit mensen die:
a. chronische darmontstekingen hebben, met name
colitis ulcerosa;
b. eerder behandeld zijn voor tumoren in de dikke
darm. De kans op herhaling ligt voor iemand die al
eerder darmkanker heeft gehad aanzienlijk hoger;
8
c. familieleden met dikke darmkanker hebben.
Komt darmkanker in de familie voor dan is het risico
hierop voor familieleden ook groter. Dit geldt met
name voor mensen met:
c1. eén eerstegraads familielid (ouders, broers,
zussen, kinderen) met dikke darmkanker vastgesteld voor de leeftijd van 50 jaar;
c2. twee eerstegraads familieleden met dikke
darmkanker, ongeacht de leeftijd waarop de
ziekte werd vastgesteld;
c3. een erfelijke aandoening in de familie. Er
bestaan twee vrij zeldzame vormen van erfelijke
darmaandoeningen die de kans op darmkanker
enorm doen toenemen:
• Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP),
kortweg polyposis genoemd. Deze ziekte
kenmerkt zich door het optreden van honderden poliepen in de dikke darm, vaak reeds op
jonge leeftijd. Als hier niets aan wordt
gedaan, ontaarden deze poliepen meestal in
darmkanker.
• Heriditaire Non-Polyposis Colorectum
Carcinoom (HNPCC of Lynch syndroom).
Dit is een vorm van erfelijke darmkanker, die
zich vaak al rond 45 jaar aandient. De tumoren bevinden zich vooral in het eerste deel
van de dikke darm. Bij ‘gewone’ darmkanker
is dat voornamelijk het laatste deel.
NB. Denkt u te behoren tot de categorie zoals hierboven
omschreven bij c1, c2 of c3, dan kunt u voor meer
informatie contact opnemen met de Stichting
Opsporing Erfelijke Tumoren. (Zie onder belangrijke adressen).
Voor meer informatie over Darmpoliepen en Chronische
darmontstekingen kunt u onze brochures hierover
bestellen. (Zie achterin deze brochure)
9
Hulp vragen
Wat kan de (huis)arts doen?
bij de dokter
Onderzoek
Uw huisarts zal eerst naar uw klachten vragen en u
vervolgens lichamelijk onderzoeken.
Hierbij hoort ook een rectaal onderzoek, waarbij de arts
met een vinger via de anus de binnenkant van de
endeldarm bevoelt. Vervolgens zal hij uw ontlasting
doorsturen voor onderzoek in een laboratorium. Kan de
huisarts geen verklaring voor uw klachten vinden terwijl u deze wel blijft houden of vermoedt hij dikke
darmkanker of een andere aandoening, dan zal hij u
doorsturen naar een internist of maag-darm-lever-arts
(gastro-enteroloog).
De gastro-enteroloog zal u ook lichamelijk onderzoeken
en nog meer onderzoeken (laten) doen om een juiste
diagnose te kunnen stellen, zoals:
• Bloedonderzoek
Naast een algemeen bloedonderzoek wordt een speciaal onderzoek gedaan om te zien of er sprake is
van dikke darmkanker. Hierbij wordt het CEA-gehalte (carcino-embryonaal-antigeen) van het bloed
bepaald. Sommige gezwellen produceren deze stof.
Hoe meer CEA in het bloed, des te uitgebreider de
ziekte.
Daarna laat de arts via een slang in uw endeldarm
bariumpap in de darm lopen, waarna een serie foto’s
wordt gemaakt. Röntgenstralen kunnen niet door
barium heendringen, waardoor op de foto’s goed te
zien is hoe de binnenkant van uw darm eruit ziet. Als
de bariumpap is weggelopen, worden de darmen
door dezelfde slang met lucht gevuld en wordt weer
een serie foto’s gemaakt. Hierna wordt de slang verwijderd. Het is mogelijk dat er een paar dagen na het
onderzoek in de ontlasting nog restjes witte bariumpap zitten. Hier hoeft u zich niet ongerust over te
maken.
• Endoscopie
Dit is een onderzoek waarbij de binnenkant van de
dikke darm wordt bekeken met behulp van een
endoscoop. Dit is een dunne flexibele glasvezelbuis
die licht kan doorgeven. Aan de onderkant van de
buis zit een klein lampje dat de binnenkant van uw
darm verlicht. Aan de bovenkant zit een kijkertje
waar de arts doorheen kijkt. De meeste endoscopen
hebben aan de bovenkant ook een piepkleine videocamera, waardoor het onderzoek op een televisiescherm te volgen is. Bovendien kunnen er tijdens de
endoscopie foto’s, films of dia’s worden gemaakt. Dit
stelt uw arts en uzelf in staat de beelden achteraf
• Röntgenonderzoek
Voor het doen van dit onderzoek moeten uw darmen
leeg zijn. Daarom moet u de avond voor het onderzoek laxeermiddelen innemen. Vlak voor het onderzoek krijgt u ook een klysma met lauw water toegediend om de darm te reinigen (de methode die wordt
toegepast kan per ziekenhuis wel verschillen).
10
11
nog eens rustig te bekijken. Tijdens een endoscopie
kunnen ook kleine stukjes weefsel worden weggenomen, we noemen dit een biopsie, voor verder
onderzoek in een laboratorium.
Voor het opsporen van dikke darmkanker kunnen
drie verschillende soorten endoscopieën worden uitgevoerd, afhankelijk van het gebied dat de specialist
wil controleren.
• Bij een proctoscopie wordt alleen het rectum
(de endeldarm) onderzocht.
• Bij een sigmoïdoscopie wordt behalve naar de
endeldarm ook nog verder gekeken naar het
laatste, bochtige deel van de dikke darm
(het sigmoïd) vlak voor de endeldarm.
• Bij een colonoscopie wordt de gehele dikke darm
en het laatste deel van de dunne darm bekeken.
Voor meer informatie over deze onderzoeken kunt u
onze brochures Colonoscopie, Sigmoïdoscopie en
Proctoscopie bestellen. (Zie achterin deze brochure).
• Endo-echografie
Bij dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van
geluidsgolven. Via de anus wordt een buis in uw
endeldarm geschoven met daaraan gekoppeld een
echografie-apparaatje. Dit zendt geluidsgolven uit en
ontvangt ze vervolgens weer. De verschillende soorten weefsels in de darm kaatsen deze golven allemaal op een andere manier terug. De teruggekaatste
golven zijn zichtbaar op een monitor en hierdoor kan
de arts zien of de tumor reeds door de darmwand is
heen gegroeid. Een endo-echografie is op zich pijnloos en neemt slechts weinig tijd in beslag. Wel
vinden veel mensen het inbrengen van de buis in de
endeldarm vervelend.
12
Bij verdenking op uitzaaiingen en om te kunnen
bekijken of, en zo ja hoever de tumor is doorgegroeid in andere organen in de buikholte, kunnen
nog de volgende onderzoeken worden gedaan:
• CT-scan of computertomografie
Dit is een bijzondere röntgentechniek, waarbij u
heel langzaam door een kokervormige scanner
wordt bewogen. De scanner maakt veel afbeeldingen van ‘telkens kleine stukjes’ van het
lichaam. Vaak moet u op de dag voorafgaand aan
het onderzoek en op de dag zelf nog contrastvloeistof innemen waardoor het beeld nog duidelijker wordt. Soms wordt ook nog tijdens het
onderzoek contrastvloeistof in de aders gespoten,
om een zo optimaal mogelijk beeld te krijgen van
de tumor en eventuele uitzaaiingen.
• MRI of magnetic resonance imaging
Dit is een soort CT-scan, waarbij in plaats van
röntgenstralen een magnetisch veld wordt
gebruikt. Ook hier ligt u in een kokervormige
scanner. Vaak wordt voor dit onderzoek ook
contrastvloeistof in een ader gespoten.
• Echografie van de lever
Omdat dikke darmkanker zich vaak uitzaait naar
de lever wordt een echografie van de bovenbuik
gedaan. Bij dit onderzoek wordt gebruik gemaakt
van geluidsgolven, waarvan de weerkaatsing
zichtbaar is op een beeldscherm. Tijdens het
onderzoek ligt u op een onderzoekstafel en wordt
uw huid met een (koude!) gel ingesmeerd. Daarna
beweegt de arts een instrumentje over uw buik
dat geluidsgolven opvangt en weer terugkaatst.
De teruggekaatste geluidsgolven zijn zichtbaar op
het beeldscherm. Een echografie is een eenvoudig en pijnloos onderzoek.
13
Behandeling
De behandeling die u krijgt, hangt af van de grootte en
de plaats van de tumor in de dikke darm, of deze al
door de darmwand heen groeit en of er uitzaaiingen
zijn.
Operatie
De meest toegepaste behandeling is een operatie,
waarbij alleen een tumor, een deel van de darm of de
gehele dikke darm wordt verwijderd al naar gelang de
grootte en het aantal gezwellen in de darm.
Een kleine tumor in de endeldarm kan worden verwijderd door zogenaamde elektro-fulguratie, een methode
waarbij het gezwel met een elektrisch apparaat als het
ware wordt verdampt.
Bij een tumor in de dikke darm zelf wordt aan beide
kanten van het gezwel ook gezond weefsel en een deel
van het lymfestelsel weggenomen. Daarna worden de
twee darmuiteinden weer aan elkaar vast gemaakt.
We noemen dit een anastomose.
Als de hele dikke darm wordt verwijderd, krijgt u een
(tijdelijk) stoma. Dit is een kunstmatige darmuitgang
door de buikwand heen. De ontlasting wordt dan opgevangen in een speciaal stomazakje.
In enkele gevallen kan het stoma na verloop van tijd
worden opgeheven en vervangen door een 'pouch'. De
pouch moet als 'nieuwe' endeldarm gaan functioneren
en is gemaakt van een gedeelte van de dunne darm.
(Voor uitgebreide informatie over de pouch kunt u de
brochure bestellen).
Bestraling
Bestraling (radiotherapie) wordt alleen toegepast bij een
tumor in de endeldarm, het laatste stuk van de dikke
darm. Bestraling beschadigt de kankercellen, maar ook
de gezonde cellen eromheen. De kankercellen herstellen zich moeilijk of niet, de gezonde cellen herstellen
zich meestal wel. Bestraling wordt meestal toegepast
vóór de operatie, om de tumor zo klein mogelijk te
maken en de operatie te vergemakkelijken. Na de
operatie wordt vaak ook een bestralingskuur gegeven,
om de kans op plaatselijke terugkeer van de tumor zo
klein mogelijk te maken.
Chemotherapie
Door het toedienen van kankerremmende medicijnen
kunnen ook uitgezaaide kankercellen worden aangepakt. Chemotherapie remt de celdeling van kankercellen en hiermee kunnen uitzaaiingen worden verkleind. Tegenwoordig wordt chemotherapie meer
toegepast dan vroeger, omdat onderzoek heeft aangetoond dat deze behandeling als aanvulling zinvol is
voor patiënten met uitzaaiingen in de lymfeklieren,
vlakbij de tumor.
Aanvullende en experimentele therapieën
Er wordt op dit moment in de diverse academische
ziekenhuizen en gespecialiseerde kankercentra veel
onderzoek gedaan naar nieuwe behandelingsmogelijkheden van dikke darmkanker. Hiertoe behoren o.a.:
cryotherapie, immuno-, thermo-en gentherapie.
14
15
Zelfhulp
bij
dikke darmkanker
Wat kunt u zelf doen?
U kunt uw risico op darmkanker zo klein mogelijk houden door gezond te leven (zie onderstaande adviezen).
Hebt u reeds darmkanker, dan houdt u uw conditie en
kwaliteit van leven het best op peil door eveneens de
volgende leefregels aan te houden:
• Eet gezond en gevarieerd.
• Rook niet en vermijd teveel alcoholgebruik.
• Houdt uw conditie en gewicht op peil.
• Probeer zoveel mogelijk te bewegen, wandelen in de
buitenlucht doet wonderen. Ook sporten, zwemmen
en fietsen zijn prima.
• Doe zoveel mogelijk prettige dingen en vermijd te
veel stress.
• Leef ontspannen en neem voldoende rust.
16
Recent onderzoek heeft de relatie van voeding en leefstijl met dikke darmkanker duidelijk aangetoond. Door
gezond en gevarieerd te eten en voldoende te bewegen,
kunt u de kans op darmkanker zo klein mogelijk
houden. Dit houdt in: eet veel groente, fruit, en
volkorenproducten. Melk en vooral yoghurt schijnen een
beschermende werking te hebben.
Eet niet te veel ‘rood’ vlees, vooral
rund- en varkensvlees kunnen de
kans op darmkanker verhogen. Eet
liever vis en gevogelte en gebruik
voor het bakken en braden (olijf)olie.
Vermijd vet voedsel en kant-en-klare
maaltijden en snacks. Drink min1
stens 1 ⁄2 tot 2 liter vocht per dag.
Hoe verder?
Dikke darmkanker is een ernstige ziekte, die uw leven
en dat van uw naasten behoorlijk overhoop kan halen.
Na de diagnose breekt vaak een moeilijke periode aan
vol angst, zorg en verdriet. Praat hierover met de
mensen om u heen, hoe moeilijk dat misschien ook is.
Overleg ook met uw huisarts. Hij of zij zal u kunnen
vertellen, wat de kansen en de vooruitzichten zijn.
Vraag indien nodig via uw huisarts professionele hulp
aan van een psycholoog of een andere hulpverlener.
In ziekenhuizen zijn ook mensen, die u kunnen ondersteunen bij verschillende emotionele en praktische
problemen, zoals maatschappelijk werkers of sociaalverpleegkundigen. Ze zijn er ook voor u!
Misschien hebt u meer aan praten met lotgenoten.
Zij weten immers wat u doormaakt. Hieronder vindt u
enkele belangrijke adressen.
17