Het Heelal

Een beetje aardrijkskunde, wiskunde, natuurkunde,
scheikunde en biologie
We gaan niet alle opgaven maken dus let goed op!
We kunnen helaas ook niet alle proefjes doen (alle
praktikum spullen zitten in de opslag)
Welke vragen heb jij over planeten en leven?
 Les 1: namen en eigenschappen van de planeten (1 t/m 6)
 Les 2: eigenschappen van de planeten (7 t/m 10)
 Les 3: maten in ons zonnestelsel (11 t/m 18, niet 15b, 19
alleen voor VWO)
 Les 4: reizen in ons zonnestelsel (20 t/m 23)
 Les 5: leven op Aarde (24 t/m 26)
 Les 6: water en warmte (27 t/m 29)
 Les 7: zuurstof en koolstofdioxide (30 t/m 37)
 CP in de laatste toetsweek gaat over planeten en leven
 Wat je moet leren: deze module en aantekeningen
 Een hemellichaam dat een baan om een ster beschrijft
Maar er zijn meer objecten die een baan om een ster
beschrijven..meteoroiden, asteroiden en kometen...
 Een planeet heeft een atmosfeer
 Een planeet heeft de omgeving van haar baan
schoongeveegd
 Een planeet is nagenoeg rond..
De planeten zijn
 Mercurius
 Venus
 Aarde
 Mars
 Jupiter
 Saturnus
 Uranus
 Neptunus
 Pluto...
Inhoud:
 Ontstaan van het heelal
 Ontstaan van ons zonnestelsel
 De bewegingen van de Aarde
 De Maan
Theorie van de Oerknal of Big Bang:
 13,7 miljard jaar b.p., 13,7 x 10 9 jaar before present
 Uitdijend vanuit één heet puntvormig begin
 Direct na de oerknal ontstonden lichte elementen als
waterstof en helium
 Hoe verder sterrenstelsels weg staan, des te ouder ze
zijn en des te sneller ze zich verwijderen
 Het heelal is niet superkoud → de kosmische
achtergrondstraling is 3˚ K (Kelvin)
 4,57 miljard jaar b.p.; 4,57 x 109 jaar
 Materiewolk in ons melkwegstelsel
 99 % waterstof en helium
 Ook zwaardere elementen: ontstonden in sterren en
kwamen vrij tijdens explosies → ‘stardust’
 Materiewolk verdichtte door supernova-explosie
 Er ontstond een roterende protoplanetaire schijf
 In centrum ontstond een protoster
 In deze protoster liepen druk en temperatuur steeds verder
op → het kernfusie-proces ontbrandde
 Enorme hoeveelheden energie kwamen vrij → de zon werd
geboren
 Temperatuur in het centrum is 15 miljoen (15 x 10 6) ˚C; in de
fotosfeer 5000 (5 x 103)˚C
 Zon bevat 99,86 % van de massa van ons zonnestelsel
 Rond de zon vormden zich protoplaneten
 Alle draaiend in zelfde vlak en richting
 De protoplaneten ‘stofzuigerden’ hun baan
‘schoon’
 Door voldoende massa werden de
protoplaneten bolvormig
 Daarnaast ontstonden in het zonnestelsel
manen, dwergplaneten, planetoïden en
kometen
 In de nabijheid van de zon condenseerden zwaardere
elementen → de binnenplaneten hebben
silicaatachtig (‘vast stenig’) oppervlak: Mercurius,
Venus, Aarde, Mars
 Verder van de zon ontstonden de gasreuzen →
grotendeels bestaand uit vloeibaar of bevroren
waterstof en helium: Jupiter, Saturnus
 Nog verder weg bevinden zich de ijsreuzen →
bestaand uit bevroren methaan, ammoniak en water:
Uranus en Neptunus
Hemellichaam
Diameter (km)
Afstand tot de zon (km)
Zon
1 392 000
0
Mercurius
4879
57 910 000
Venus
12 104
108 208 930
Aarde
12 756
149 597 870
Mars
6794
227 936 640
Jupiter
142 984
778 412 010
Saturnus
120 536
1 426 725 400
Uranus
51 118
2 870 972 200
Neptunus
49 572
4 498 252 900
 Maak Van Acht Meter Japanse Stof Uw Nachthemd
 Mijn Vader At Meestal Jonge Spruitjes Uit Nieuw-vennep
 Zon
1 - Mercurius
2 - Venus
3 – Aarde (1 maan)
4 – Mars (2 maantjes)
5 – Jupiter (28)
6 – Saturnus (35)
7 – Uranus (25)
8 – Neptunus (9)
 Een jaar bij Mercurius is 88 dagen.
 De diameter is 4,879 x 103 km, het is een wat
kleinere planeet.
 De kleur van Mercurius is donker grijs.
 Soms kan je hem zien vanaf de Aarde.
 Een jaar op Venus is 225 dagen.
 Op de planeet Venus kan je niet leven; het is er
464 graden Celsius.
 Venus is ongeveer even groot als onze planeet de
aarde
 Een jaar op Aarde is 365 dagen (zolang doet de
Aarde over een rondje rond de zon).
 Een dag is 24 uur op Aarde (zolang doet de
Aarde over een rondje rond haar eigen as).
 Op de Aarde is vloeibaar water, en de
temperatuur ligt tussen de -89 en 58 graden
Celcius
 Op Mars duurt een jaar 686,98 dagen.
 Een dag is er 24,6 uur.
 Op deze planeet is een bevroren meer gevonden.
 Sommige mensen denken dat er leven is op
Mars...
 Mars is kleiner dan de planeet Aarde.
 Jupiter draait in 4332,71 dagen (11,86 jaar) om de
zon heen.
 Een dag is daar 9,84 uur.
 Jupiter is de grootste planeet van ons
zonnestelsel.
 Het is er – 121 graden Celsius.
 Saturnus is ook een van de grootste planeten van
ons zonnestelsel.
 Om Saturnus zit een ring.
 Het is er – 130 graden Celsius.
 Hij doet 84,07 jaar erover om om de zon heen te
draaien.
 Een dag is daar 17 uur en 14 minuten.
 Uranus is een middelmatige planeet qua grootte
en breedte.

 Een jaar duurt 58 700,84 dagen op Neptunus.
 Neptunus is een vrij grote planeet.
 Een dag is daar 16 uur en 7 minuten.
 Het is er gemiddeld -220 graden Celsius.
 Pluto doet 248 jaar om om de zon te draaien.
 Een jaar op Pluto zijn 88 288 dagen.
 Pluto is te klein voor een planeet, daarom word het
sinds 2007 een dwergplaneet genoemd.
 Maar Pluto is eigenlijk weer te groot voor een dwerg
planeet.
 De aarde draait in een elliptische baan rond de zon
 Gemiddelde afstand bedraagt 150 miljoen km




→ Aphelium 152,1 miljoen km; Perihelium 147,1 miljoen km
Eén rondgang duurt 365,2425 dagen
De aarde draait in 23 uur 56 minuten om de aardas → een
sterrendag
Doordat de aarde tegelijkertijd doordraait om de zon, duurt een
dag 4 minuten langer → een zonnedag.
De rotatie-as staat onder een hoek van 23,5° → inclinatie,
waardoor de seizoenen ontstaan
Datum
Loodrechte stand zon:
NH begin:
ZH begin:
20/21 maart
Evenaar
Lente
Herfst
21/22 juni
23,5 ˚ NB
Zomer
Winter
22/23 sept
Evenaar
Herfst
Lente
21/22 dec
23,5 ˚ ZB
Winter
Zomer
Variaties in de bewegingen van de aarde
Tilt van de aardas
(varieert in 41.000 jaar
tussen 21,5 ˚ en 24,5 ˚)
Tolbeweging van de aardas
(omloopperiode 23.000 jaar →
zomer NH nu 7 dagen langer
dan winter)
Excentriciteit van de aardbaan
(varieert 1 % tot 6 % in
100.000 jaar)
Gevolg: glacialen en interglacialen
 4,527 miljard jaar b.p. botste een hemellichaam zo groot als





Mars met de Aarde
Het weggeslingerde materiaal vormde de Maan
Samenstelling van het gesteente is sterk overeenkomstig met
de Aarde
Omlooptijd om de aarde 27,3 dagen, waarbij altijd dezelfde
zijde naar de Aarde gekeerd is
Gemiddelde afstand bedraagt 384 450 km en neemt toe
Aarde en Maan draaien rond een gemeenschappelijk
zwaartepunt → oorzaak van eb en vloed
23,4°