Doorwortelbare ruimte in verhardingen
advertisement
Tom Joye, Inverde Doorwortelbare ruimte in verhardingen voldoende ruimte nodig. In een verstedelijkte omgeving moeten doorwortelbare ruimte en verharding op een duurzame wijze worden gecombineerd. Bomenzand en skeletbodems leveren goede resultaten, maar daarnaast Bomen bepalen in grote mate de structuur en de kwaliteit van het openbaar groen, zeker oude en grote bomen. Daarom kiezen we, volgens het Technisch Vademecum Bomen – Harmonisch Park- en Groenbeheer van het Agentschap voor Natuur en Bos, zoveel mogelijk voor bomen die oud kunnen en mogen worden. Bij de (her)aanleg van de openbare ruimte wordt maar al te vaak vergeten dat een duurzame, oude en grote boom niet alleen boven, maar zeker ook onder de grond voldoende ruimte nodig heeft. Geen enkele boom kan langer dan enkele jaren probleemloos groeien in de paar kubieke meter grond waarin hij nu vaak wordt geplant. Een boom van eerste grootte zoals een eik of een linde vraagt al vlug meer dan 100m3 doorwortelbare grond om zonder problemen te kunnen uitgroeien. Maar in een verstedelijkte omgeving moeten bomen de beschikbare ruimte delen met kabels, leidingen, wegen, fiets- en voetpaden, rioleringen. Grote on­ gestoorde grondvolumes voor bomen zijn dan ook zeldzaam. © Inverde © Inverde Bomen worden meer en meer draagconstructies gebruikt. Tegenstrijdige eisen Bomen moeten via hun wortels kunnen voldoen aan hun vraag naar water, zuurstof en mineralen. De ideale situatie is luchtige, structuurrijke grond met genoeg organisch materiaal. Verharding stelt precies tegenovergestelde eisen aan de ondergrond: voldoende draagkracht om de belasting te dragen zonder vervorming, dus een grote verdichting en weinig organische stof. In onze verstedelijkte omgeving trekken bomen meestal aan het kortste eind. Ze worden in een plantgat gestopt, omgeven door sterk verdichte funderingen die de verharding moeten dragen maar die niet door­wortelbaar zijn. De boomgroei valt stil door een gebrek aan water en mineralen. Soms vindt de boom een uitweg door de vorming van dikke wortelpakketten net onder de verharding, waardoor die wordt opgedrukt. Bomenzand was een grote verbetering voor de bomen, later volgden skeletbodems met lavabrokken en draagconstructies die de doorwortelbare ruimte niet verdichten 52 Bomenzand en skeletbodems Een van de eerste pogingen om op een duurzame manier doorwortelbare ruimte en verharding te combineren, was de ontwikkeling van Amsterdams bomenzand in de jaren ‘60. Dit is eentoppig zand, met 3,5 tot 5 procent organische stof en ongeveer evenveel klei. Doordat alle zanddeeltjes ongeveer even groot zijn, vormen ze bij verdichting een ‘skelet’ dat de belasting van een lichte verharding kan dragen. Tussen de zanddeeltjes blijft voldoende ruimte voor de boom­ wortels om te groeien. De organische stof en de klei verzorgen de mineralenen watervoorziening. Bomenzand geeft goede resultaten als fundering onder trottoirs of fiets­ paden. Bij zwaardere belasting treedt er verzakking op. Bovendien is er vaak een tegenvallende groei van de bomen, wordt wortelopdruk niet volledig voorkomen en raakt de organische voorraad na een tiental jaar uitgeput. Toch is het voor de boom een hele stap vooruit in vergelijking met een klassieke zandfundering. Voortbouwend op het principe van bomenzand zijn allerlei skeletbodems ontwikkeld: de belasting wordt opgevangen door een ‘skelet’ terwijl de boom kan wortelen in rijke grond in © Inverde Oude en grote bomen hebben niet enkel boven maar ook onder de grond praktijkboek Publieke Ruimte 2009 Draagconstructies Tom Joye Inverde, opleidingen bos-, groen- en natuurbeheer vzw Domein Groenenberg Konijnenstraat 172b 1602 Sint-Pieters-Leeuw T +32 (0)2 454 81 61 [email protected] www.inverde.be Meerkost verwaarloosbaar Een vaak aangehaald argument tegen deze methoden is de hoge investeringskost. Maar als je de kostprijs per jaar berekent van een kwarrende boom die na dertig jaar moet worden geveld en heraangeplant, en van een boom die door een aangepast ontwerp tachtig jaar gezond blijft, dan is het verschil miniem terwijl de beeldkwaliteit van het openbaar groen merkelijk verbetert. In grotere totaalprojecten voor de heraanleg van de openbare ruimte valt de meerkost helemaal in het niet vergeleken met de totale kost voor infrastructuurwerken. Dus als we in de toekomst écht kiezen voor duurzame bomen in de stad, dan zal die er binnen enkele tientallen jaren heel erg groen uitzien. © Inverde De laatste jaren worden meer en meer draagconstructies gebruikt die de belasting doorgeven aan de ondergrond zonder de doorwortelbare ruimte van de boom te verdichten. In eerste instantie werd geëxperimenteerd met klassieke betonnen L-profielen en afdekplaten. Nu zijn er allerlei systemen op de markt die speciaal voor bomen werden ontwikkeld, van kratten in kunststof voor een lichte belasting tot prefab betonelementen of gewelven met ‘verloren’ bekistingen die met een minimale deklaag de zwaarste Achtergrondinformatie verkeersklasse aankunnen. Het grote voordeel van deze constructies ten opzichte van compromismaterialen als bomenzand en skeletbodems is dat de boom kan wortelen in ideale omstandigheden: onverdichte grond. Bovendien ontstaat door inklinking een tweede maaiveld, waardoor er geen problemen zijn met wortelopdruk en water- en luchtvoorziening. Zelfs de organische stof kan worden aangevuld. Technisch Vademecum Bomen – Harmonisch Park- en Groenbeheer, uitgegeven door Agentschap voor Natuur en Bos, Koning Albert II-laan 20, bus 8 1000 Brussel www.bosengroen.be Stadsbomenvademecum 3B – Boomverzorging en groei­plaats­ verbetering, IPC Groene Ruimte © Inverde de holtes. De meest courante systemen gebruiken lavabrokken of graniet van 8 tot 150mm als skelet, dat gevuld wordt met (bomen)grond. Ook kanten-klare bomengranulaten steunen op dit principe. Deze skeletbodems zijn in tegenstelling tot bomenzand, ook bruikbaar onder zwaar belaste verhardingen zoals wegen. Een aandachtspunt is dat de inerte skeletstructuur, afhankelijk van het gebruikte substraat, weinig tot niets bijdraagt aan de water- en mineralenvoorziening en dat dus minstens de helft van het beschikbare volume verloren gaat. In de meeste gevallen moet bovendien in een infiltratie- en beluchtingssysteem worden voorzien. Prefab betonelementen of gewelven met verloren bekistingen kunnen zwaar verkeer aan terwijl de bomen in ideale omstandigheden kunnen wortelen 53
