Jarige Hubble trakteert op spectaculaire foto`s

Jarige Hubble trakteert op spectaculaire foto's
allesoversterrenkunde.nl, 24 april 2005
Stofkolom in de Adelaarnevel, waar nieuwe sterren worden geboren.
Donkere wolken van gas en stof verdampen langzaam onder invloed van de ultraviolette straling van hete sterren. Aan de randen
van de stofzuil worden nieuwe sterren geboren, mogelijk vergezeld door planetenstelsels. Deze indrukwekkende foto van een
klein deel van de Adelaarnevel (M16) in het sterrenbeeld Slang werd gemaakt door de Hubble Space Telescope, die op zondag 24
april zijn vijftiende verjaardag vierde. Samen met een opname van de Draaikolknevel is de foto ter gelegenheid van het derde
Hubble-lustrum gepubliceerd door het Space Telescope Science Institute in Baltimore.
De Draaikolknevel - een spiraalvormig sterrenstelsel met een begeleider.
De tweede 'verjaardagsfoto' van Hubble (links) toont de beroemde Draaikolknevel (M51), een sterrenstelsel in het sterrenbeeld
Jachthonden. De geboorte van sterren en planeten (zoals die plaatsvindt in de Adelaarnevel) en de structuur en evolutie van
sterrenstelsels zoals de Draaikolknevel vormen twee speerpunten van het Hubble-onderzoek. Daarnaast heeft de
ruimtetelescoop in de afgelopen vijftien jaar veel nieuwe inzichten opgeleverd over planeten in ons eigen zonnestelsel, over de
eindstadia van sterren zoals de zon, over supernova-explosies en over ontstaan en evolutie van het heelal. De Hubble Space
Telescope is een gezamenlijk project van de Amerikaanse NASA en de Europese ESA.
Closeup van de stofkolom in de Adelaarnevel.
Eind 1995 werd een ander deel van de Adelaarnevel ook al door Hubble gefotografeerd. Sterrenkundigen waren toen voor het
eerst getuige van het proces van 'stralingsverdamping', dat ook optreedt in het gebied op de nieuwe foto. De Adelaarnevel staat
op ca. 6500 lichtjaar afstand. Het is een stervormingsgebied waarin al een jonge, hete sterrenhoop is ontstaan. De energierijke
straling van die sterrenhoop blaast de nevel van binnenuit schoon. Op die manier ontstaan schokgolven en verdichtingen
waaruit nieuwe sterren geboren worden. De zuilen, pilaren en kolommen van donker stof hebben een wat hogere dichtheid,
waardoor ze minder snel verdampen. De stofkolom op de nieuwe Hubble-foto heeft een lengte van iets minder dan tien lichtjaar.
Op de detailopname van het uiteinde van de kolom zijn behalve ijle gasnevels ook verdichtingen te zien (op de uiteinden van de
twee langgerekte 'slierten' die doen denken aan de voelhorens van een slak), waarin waarschijnlijk nieuwe sterren ontstaan.
Details in een van de spiraalarmen van de Draaikolknevel.
De Draaikolknevel staat op 31 miljoen lichtjaar afstand. Het was het eerste sterrenstelsel waarvan (eind 19e eeuw) een
spiraalstructuur werd ontdekt. Het sterrenstelsel heeft kort geleden een ontmoeting gehad met een kleiner stelsel (rechts op de
foto), waardoor er in beide stelsels enorm veel stervorming op gang is gekomen. De detailfoto toont roodgekleurde
stervormingsgebieden in een van de spiraalarmen van de Draaikolk. Hubble-onderzoek heeft eerder uitgewezen dat zich in de
kern van de Draaikolknevel (net als in de kernen van de meeste andere sterrenstelsels) een superzwaar zwart gat bevindt. Vlak
daaromheen vindt ook een enorme stervormingsactiviteit plaats. De Draaikolkopnamen zijn in januari 2005 gemaakt; de foto's
van de Adelaarnevel in november 2004.
Illustratie van de Hubble Space Telescope in zijn baan om de aarde.
Hoewel de Hubble Space Telescope nog voortdurend nieuwe wetenschappelijke resultaten oplevert, is de toekomst van het
instrument onzeker. NASA besloot eerder dit jaar om geen onderhoudsvlucht naar de ruimtetelescoop meer uit te voeren. Dat
betekent dat Hubble waarschijnlijk in 2007 of 2008 de geest geeft. De hoop is nu gevestigd op de nieuwe NASA-topman Mike
Griffin, die heeft aangekondigd dat de beslissing over Hubble eind mei opnieuw 'bekeken' zal worden. Als Hubble wordt
voorzien van nieuwe gyroscopen, nieuwe batterijen, nieuwe zonnepanelen en nieuwe wetenschappelijke instrumenten, kan hij
waarschijnlijk nog zes jaar mee.