Studiesucces: een nieuwe definitie

Studiesucces: een nieuwe definitie
landelijke studenten vakbond
STUDIESUCCES: EEN NIEUWE DEFINITIE
Utrecht, 19 juni 2014
Landelijke Kamer van Verenigingen (LKvV)
Interstedelijk Studenten Overleg (ISO)
Landelijke Studenten Vakbond (LSVb)
2
STUDIESUCCES: DE NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
VOORWOORD
Voor u ligt de notitie “Studiesucces: een nieuwe definitie” geschreven door het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO), de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) en de Landelijke Kamer van Verenigingen (LKvV). Omdat wij
ons grote zorgen maken over het grote aantal ingevoerde rendementsverhogende maatregelen, hebben wij de
handen ineengeslagen om deze notitie te schrijven. Onderwijsinstellingen slaan door in het rendementsdenken en het oorspronkelijke doel van de prestatieafspraken, een hogere kwaliteit van onderwijs, wordt naar onze
mening op deze manier niet gehaald. In dit stuk zullen wij niet alleen onze zorgen uitdragen en onderbouwen,
maar ook met oplossingen komen. Wij vinden het van belang dat de kwaliteit van onderwijs gewaarborgd blijft
en zelfs beter wordt, maar het doen van extracurriculaire activiteiten mag niet onder druk komen te staan.
Studenten moeten namelijk na hun studie niet alleen boordevol kennis zitten, maar ook beschikken over
diverse competenties die zij gedurende hun studententijd op hebben gedaan, zodat zij direct aan de slag kunnen op de arbeidsmarkt.
3
STUDIESUCCES: EEN NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
SAMENVATTING
Studiesucces is een belangrijke graadmeter in de beoordeling van hogeronderwijsinstellingen geworden. De
term studiesucces wordt echter steeds vaker als synoniem voor rendement gebruikt. De LKvV, de LSVb en het
ISO bepleiten dat studiesucces ook de persoonlijke ontwikkeling van de student, de maatschappelijke
betrokkenheid van de student gedurende de studie, en de ontwikkeling die de student hierin maakt, behelst.
Op dit moment worden op veel instellingen rendementsmaatregelen gesignaleerd die weliswaar binnen het
huidige wettelijk kader vallen maar die studiesucces in de brede definitie uit het zicht verliezen. Maatregelen
zoals het begrenzen van de geldigheidsduur van tentamens om andere redenen dan de actualiteit van de kennis, het doorvoeren van een BSA in jaar twee en het compensatoir toetsen zijn hier voorbeelden van. Rendementscijfers zijn enkel een indicator van studiesucces en behoren daarom niet als doel op zich te dienen.
Met een positieve benadering, gebaseerd op onder andere communityvorming, de kwaliteit van het onderwijs
en begeleiding, wordt daadwerkelijk gericht gestreefd naar ‘beter onderwijs’. Deze maatregelen brengen geen
negatieve bijeffecten met zich mee die gemotiveerde en ambitieuze studenten remmen in hun persoonlijke en
academisch ontwikkeling maar dragen wel positief bij aan het studiesucces in de bredere definitie.
De LKvV, de LSVb en het ISO roepen hogeronderwijsinstellingen op tot het loslaten van de rendementsmaatregelen zoals wij die nu kennen en om de uitdaging aan te gaan om middels een positieve benadering uiteindelijk de onderwijskwaliteit te verhogen, wat eveneens zichtbaar is in de rendementscijfers.
4
STUDIESUCCES: DE NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
INHOUDSOPGAVE
Voorwoord3
Samenvatting4
1. Te veel focus op rendement6
Studiesucces en studierendement6
Cumulatief effect7
De groep die door de negatieve bijeffecten wordt geraakt
7
2. Rendementsdenken belemmert de student8
Bindend studieadvies in jaar 28
Hoog BSA en compensatoir toetsen9
Inventief examineren door onderwijsinstellingen9
3. Op een betere manier op weg naar kwaliteit
11
Vorm een community11
Zorg voor goede overgangen in het onderwijs12
Begeleiding in het hoger onderwijs13
Onderwijskwaliteit moet hoog zijn13
Wat werkt?14
Conclusie16
5
STUDIESUCCES: EEN NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
1. TE VEEL FOCUS OP RENDEMENT
Het bevorderen van studiesucces is een belangrijk thema in het hoger onderwijs en in het onderwijsbeleid. Dit
is eerder onderstreept door de Onderwijsinspectie in 20091 en is nogmaals benadrukt bij het sluiten van de
prestatieafspraken. De LKvV, de LSVb en het ISO zien echter een zorgelijke trend: het studiesucces van de
individuele student wordt door instellingen vervangen door succes voor de instelling, namelijk studierendement.
Studiesucces en studierendement
Studiesucces wordt vaak gemeten aan de hand van de uitval in het eerste jaar en het aantal studenten dat de
studie binnen de nominale periode afrondt. De LKvV, de LSVb en het ISO stellen dat deze nauwe definitie van
studiesucces slechts studierendement behelst. De brede definitie van studiesucces omvat de persoonlijke
ontwikkeling van de student, de maatschappelijke betrokkenheid van de student gedurende de studie en de
ontwikkeling die de student hierin doormaakt tot het moment van afstuderen. Hierin wordt iedere individuele
student in ogenschouw genomen.
Steeds vaker gebruiken hogescholen en universiteiten rendementsverhogende maatregelen, zoals compensatoir toetsen, het verkorten van de geldigheidsduur van tentamencijfers of een bindend studieadvies in latere
jaren. Een logische trend aangezien rendementsindicatoren, zoals het aantal studenten dat nominaal studeert
en de uitval in het eerste jaar, onderdeel uitmaken van de prestatieafspraken. De nadruk ligt op snel studeren,
waardoor er voor studenten die zich in een ander tempo ontwikkelen onvoldoende aandacht is en zij mogelijk
zelfs vroegtijdig weg worden geselecteerd. Dit terwijl een student het beste tot zijn recht komt in een hechte
onderwijsgemeenschap, waar studenten en docenten elkaar inspireren en uitdagen en studenten verantwoordelijkheid nemen voor de invulling van hun studie, maar ook ruimte krijgen voor zelfontplooiing en persoonlijke
vorming2.
De LKvV, de LSVb en het ISO beargumenteren in deze publicatie dat instellingen ook met maatregelen die
daadwerkelijk het studiesucces in de brede zin van het woord bevorderen, aan de prestatieafspraken kunnen
voldoen. Maatregelen zonder negatieve effecten op studenten en de ontwikkeling van hun talent; bovendien
verminderen deze maatregelen perverse prikkels voor studenten om de eindstreep zo snel mogelijk te halen.
1
Inspectie van het Onderwijs (2009). Werken aan een beter rendement. Casestudy naar uitval en rendement in het hoger
onderwijs. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs
2
6
ISO (2013). Geef ruimte aan de student. ISO: Utrecht
STUDIESUCCES: DE NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
Cumulatief effect
Naast de perverse prikkels is er een tweede zorgelijke trend te zien in de combinatie van instellingsbeleid, waar
deze publicatie de nadruk op zal leggen, en landelijke beleid. Het kabinet Rutte II heeft in het Regeerakkoord
gesteld de basisbeurs te willen afschaffen en er is een versobering van het studentenreisproduct aangekondigd. Ook de mogelijke invoering van collegegelddifferentiatie en het reeds ingevoerde extra collegegeld voor
schakeljaren maken dat kosten die publieke investeringen waren, nu bij de student komen te liggen. De voorgenomen, dan wel reeds ingevoerde, belemmerende maatregelen voor de doorstroom tussen mbo-hbo en hbowo3, drukken ook zwaar op de mogelijkheden tot studiesucces voor de individuele student. Dit wordt versterkt
door de eerder benoemde trend van maatregelen op instellingsniveau die het studierendement verbeteren.
De groep die door de negatieve bijeffecten wordt geraakt
De rendementsmaatregelen die het studiesucces in de brede definitie belemmeren, hebben effect op alle
studenten. Echter, specifieke groepen worden hierbij harder geraakt. In het bijzonder de groep studenten die
zich verder wil ontplooien met extracurriculaire activiteiten. Voorbeelden hiervan zijn studenten die medezeggenschapsfuncties bekleden, een onderneming opzetten tijdens hun studie of bestuursfuncties in studie- en
studentenverenigingen vervullen. Juist deze studenten, die als groep hard worden geraakt door de rendementsmaatregelen, zijn de studenten die uitgroeien tot de meest gewaardeerde afgestudeerden door het
bedrijfsleven, zoals onder andere uit onderzoek van de LKvV en de Vereniging van Medezeggenschapsraden
van Hogescholen blijkt.
3
Brief: Inwerkingtreding wet Kwaliteit in verscheidenheid, 30 augustus 2013
7
STUDIESUCCES: EEN NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
2. RENDEMENTSDENKEN BELEMMERT DE STUDENT
Het grote aantal voorbeelden van beleidsmaatregelen die universiteiten en hogescholen de afgelopen jaren
hebben doorgevoerd, laat zien dat de maatregelen voor rendementsverhoging niet uit de lucht gegrepen zijn.
Diverse groepen studenten ervaren last door de invoer van rendementsmaatregelen, doordat zij belemmerd
worden in hun activiteiten en ontwikkeling naast de studie. De arbeidsmarkt vraagt steeds meer van studenten, zoals goede cijfers en uitgebreide curricula vitae, terwijl de invoer van rendementsverhogende maatregelen
dit voor studenten steeds lastiger maakt. In 2011 is de strategische agenda ‘Kwaliteit in Verscheidenheid’
gepresenteerd en deze is in 2013 doorgevoerd. Deze strategische agenda bevat een pakket met maatregelen
om het hoger onderwijs toekomstbestendig te maken. De lat in het hoger onderwijs moest hoger komen te
liggen, het onderwijs moest intensiever worden en de norm moest nominaal worden4. Hier zijn verschillende
beleidsmaatregelen uit voortgekomen, zoals het genereren van een zo hoog mogelijk studietempo, het verbeteren van de onderwijskwaliteit en het implementeren van een uitdagender studieklimaat5. Er kunnen vraagtekens gezet worden bij de effectiviteit van deze maatregelen. Sommige van deze maatregelen lijken elkaar
namelijk tegen te werken. Is het wel zo zeker dat door deze rendementsverhogende maatregelen ook daadwerkelijk de kwaliteit van onderwijs omhoog gaat? Bovendien is er in sommige gevallen sprake van een grijs
gebied; het is onduidelijk of bepaalde maatregelen indruisen tegen de gedachte van de wet of onwettig zijn.
Een ander zorgelijk feit is dat met deze rendementsverhogende maatregelen er niet nagedacht wordt over
studenten die uitvallen. Uitvallende studenten zullen door deze maatregelen zonder diploma, maar wél met
een schuld op straat komen te staan. Ook zal er hierdoor sprake zijn van kennisverlies. Het is een zorgelijk feit
dat aan deze studenten geen aandacht geschonken wordt in de strategische agenda.
Op hogescholen en universiteiten worden steeds meer rendementsverhogende maatregelen toegepast. Hierbij
wordt niet de kwaliteit, maar de studietijd van de afgestudeerde als maat genomen om te zien of iemand succesvol studeert. Hieronder een aantal voorbeelden ter verduidelijking:
Bindend studieadvies in jaar 2
Sinds vorig jaar is het voor onderwijsinstellingen mogelijk om mee te doen met een experiment voor een bindend studieadvies (BSA) in het tweede jaar van de opleiding. Een BSA in het tweede jaar belemmert studenten
om hun studie flexibel in te richten en zich extracurriculair te ontwikkelen. Sinds september 2013 hanteert de
universiteit Leiden voor een groot aantal opleidingen het bindend studieadvies in het tweede jaar. 1 april 2014
was de deadline voor onderwijsinstellingen om zich aan te melden voor het experiment in de tweede tranche.
4
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2011). Kwaliteit in verscheidenheid: Strategische Agenda Hoger Onder-
wijs, Onderzoek en Wetenschap. Pag. 8
5
8
http://tweedekamer.nl/kamerstukken/detail.jsp?id=2013D48992&did=2013D48992 Pag. 9
STUDIESUCCES: DE NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
Waar veel instellingen al een BSA in het eerste jaar hebben, werd het pas sinds 2013 mogelijk om te experimenteren met een BSA in het tweede jaar.
Naast deze wettelijke weg zijn er ook opleidingen die in het grijze gebied van deze regeling vallen. Zo zijn er
opleidingen die experimenteren met een verkapt BSA in het tweede jaar, zoals te zien is op enkele faculteiten
aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. In het tweede jaar moeten daar ook 60 studiepunten gehaald
worden om de vakken in jaar drie te kunnen volgen. Vervolgens geldt er een harde knip van bachelor naar
master, dus wederom moeten er 60 studiepunten gehaald worden in jaar drie.
Hoog BSA en compensatoir toetsen
Een variant op het BSA is Nominaal=Normaal. Deze regeling houdt in dat het BSA in het eerste jaar uit 60
studiepunten bestaat. De opleidingen van de Faculteit der Sociale Wetenschappen (FSW) van de Erasmus
Universiteit Rotterdam (EUR) zijn in het collegejaar 2011-2012 gestart met een proef van de onderwijsaanpak
Nominaal=Normaal. De Erasmus Universiteit hanteert bij deze aanpak eveneens het compensatoir toetsen,
wat kan leiden tot calculerend studeren. Het is integraal doorgevoerd dat struikelvakken gecompenseerd kunnen worden met hoge cijfers voor de meer eenvoudige vakken; het is dus maar de vraag of de kwaliteit van de
opleiding gewaarborgd blijft, omdat hierdoor wellicht cruciale vaardigheden onvoldoende aanwezig zijn bij de
afgestudeerden. Door de focus op studierendement gaat de kwaliteit van het onderwijs achteruit. Daarnaast
blijft er geen ruimte over voor extracurriculaire ontwikkeling naast de studie: alle tijd van de studenten gaat
naar het studeren zelf, waardoor ontwikkeling via bijvoorbeeld bestuursjaren, topsport of jong ondernemerschap praktisch niet meer mogelijk is.
Inventief examineren door onderwijsinstellingen
De regelgeving omtrent examinering is helder, maar door instellingen wordt onder druk van rendementsdenken
soms de grens opgezocht. Zo is bijvoorbeeld de maximalisering van het aantal kansen dat een student krijgt
om een bepaald vak te halen niet toegestaan. Immers kan de student, mits hij een eventueel BSA haalt, niet
worden beperkt in het aantal keren dat hij een vak volgt of tentamen maakt6. De negatieve effecten van het
maximalisering van herkansingsmogelijkheden, zijn voor de student zeer omvangrijk. Zo kan de student de
omzetting van de prestatiebeurs naar een gift hierdoor mislopen en worden de overige studiepunten die een
student heeft gehaald mogelijk minder waard. In het collegejaar 2013-2014 heeft Hogeschool de Kempel
onterecht een maximaal aantal kansen voor een tentamen gehanteerd. Ook de Onderwijsinspectie heeft laten
weten dat dit in strijd is met de wet7.
6
Zie art. 7.34 lid 1 sub b WHW
7
http://www.dub.uu.nl/artikel/nieuws/onderwijsinspectie-fluit-hogeschool-kempel-terug.html
9
STUDIESUCCES: EEN NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
Ook met de geldigheidsduur van tentamens wordt gerommeld. De minister geeft aan dat de geldigheidsduur
van tentamens beperkt mag worden in het geval van verouderde kennis, of als middel om sneller af te studeren8. Volgens onderwijsjurist Peter Kwikkers echter, mogen trage studenten niet opgejut worden met dergelijke
regelingen. Kwikkers in DUB nieuws: ‘’Het gaat om een uitzonderingsbepaling waar een gedegen motivering
voor moet worden gegeven. Op grond van tekst, strekking en rechtshistorie kunnen rendementsoverwegingen
nooit een noodzaak vormen om studiepunten te laten vervallen. De noodzaak is er alleen als de getentamineerde kennis totaal achterhaald is’’9. Het is dus maar de vraag of de maatregel ‘cijfers laten verlopen om
rendementen te halen’ überhaupt op deze manier ingezet mag worden. Begin september 2013 zijn er 25 rechtenstudenten van de Universiteit Leiden van de opleiding weggestuurd, omdat hun tentamencijfers verlopen
waren. Er is veel ophef geweest over deze gebeurtenis.
Zoals eerder aangegeven, verwacht de arbeidsmarkt ervaren en verantwoordelijke studenten. Door de rendementsverhogende maatregelen wordt het voor studenten steeds lastiger om dit doel te behalen, omdat er
geen ruimte is om extracurriculaire activiteiten te ondernemen. De genoemde maatregelen leiden ertoe dat
studenten risico’s op studievertraging vermijden. Niet alleen de al actieve studenten worden beperkt door rendementsverhogende maatregelen, er zijn ook andere risicogroepen te onderscheiden zoals studenten met een
handicap en/of chronische ziekte die het al lastiger vinden om nominaal hun studie af te ronden. Daarnaast
moet ook gedacht worden aan topsporters of aan studenten die te kampen krijgen met onverwachte omstandigheden waar vooraf geen rekening mee gehouden kan worden, zoals bijvoorbeeld ziekte. Tot slot vindt Nederland het belangrijk aantrekkelijk te zijn voor internationale studenten10. Blijft Nederland wel een aantrekkelijk studieklimaat houden met alle ingevoerde rendementverhogende maatregelen?
8
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2014/03/12/kamerbrief-over-beperken-geldig-
heidstermijn-tentamens.html
9
http://www.dub.uu.nl/artikel/nieuws/bussemaker-informeert-tweede-kamer-onjuist-houdbaarheid-studiepunten.html
10
Bijvoorbeeld ‘Make it in the Netherlands’
10
STUDIESUCCES: DE NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
3. OP EEN BETERE MANIER OP WEG NAAR KWALITEIT
De vorige twee hoofdstukken concentreerden zich voornamelijk op de problemen die studentenorganisaties
zien bij rendementsmaatregelen. Niet alleen beschreven deze hoofdstukken op welke wijze hogescholen en
universiteiten proberen de rendementen te verhogen, ook werd stilgestaan bij de bezwaren tegen het type
maatregelen dat wij nu voorbij zien komen. Belangrijkste boodschap: studenten worden belemmerd in hun
ontwikkeling door veel rendementsmaatregelen. Er zijn echter ook maatregelen die zowel de kwaliteit van
afgestudeerden als studiesucces verbeteren. Belangrijk is dat er geen “one size fits all”-aanpak is11, net zomin
als dit het geval is bij rendementsmaatregelen. Iedere opleiding en instelling is uniek en zal de zaken op een
andere manier aanpakken. Juist de effectiviteit van de algemene aanpak (zoals bijvoorbeeld via een bindend
studieadvies in jaar 2) is twijfelachtig. Wij willen in dit hoofdstuk graag aandacht vestigen op wat wij positieve
studiesuccesmaatregelen noemen. Maatregelen die het studiesucces kunnen verbeteren maar (belangrijker
nog) ook de kwaliteit van afgestudeerden kunnen verbeteren: communityvorming, betere overgangen in het
onderwijs, betere begeleiding tijdens het onderwijs en een hoge kwaliteit van onderwijs.
Vorm een community
Een belangrijk onderdeel van het creëren van een community is het zorgen voor betrokkenheid van studenten
en docenten bij het onderwijs, de opleiding en de instelling. Eén van de succesfactoren van studievoortgang
(en een rem op uitval), is sociale en academische integratie12. Dit laatste is de mate waarin studenten tevreden
zijn over hun opleiding. Academische betrokkenheid hangt daarnaast samen met de bereidheid om tijd te
investeren in de studie13. De geïnvesteerde tijd in de studie klinkt als een logische voorspeller van studievoortgang. Er moet echter wel een situatie gecreëerd en gefaciliteerd worden waarin studenten tijd in hun studie
willen en kunnen steken. Dit kan door bijvoorbeeld actieve werkvormen aan te bieden waarbij ook van studenten een actieve bijdrage verwacht mag worden, zoals debatten en onderwijs in kleinschalige groepen. Sociale
integratie is de mate waarin studenten zich thuis voelen tussen hun medestudenten en docenten14. Dit kan
bereikt worden door bijvoorbeeld studie- en studentenverenigingen te faciliteren en te zorgen dat studenten
ook buiten de formele momenten bij elkaar komen.
11
Kamphorst, J. & Janssen, E. (2013). Effectiviteit algemene aanpak studiesucces onzeker. Via http://www.expertisevisie-
blad.nl/effectiviteit-algemene-aanpak-studiesucces-twijfelachtig/
12
Kamphorst, J.C. (2013). One size fits all? Differential effectiveness in higher vocational education. Groningen: Rijksuniver-
siteit Groningen.
13
Tartwijk, J. van, Driessen, EW, Vleuten, C.P.M. van der & Wubbels, Th. (2014). Onderwijswetenschap, ‘de allermoeilijkste
wetenschap’. Nederlands Tijdschrift Tandheelkunde: 119(1): p. 302-305
14
Kuh, G.D. & Love, P.G. (2000). A cultural perspective on student departure. In J. Braxton (red.), Rethinking the departure
puzzle: New theory and research on college student retention. Nashville: Vanderbilt University Press.
11
STUDIESUCCES: EEN NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
Het begin van de studie is een belangrijk moment om betrokkenheid te creëren, waarbij introductieweken een
goed middel zijn om een saamhorigheidsgevoel te creëren. Hoewel het belangrijk is dat studenten in een introductieweek elkaar leren kennen, is het ook belangrijk wanneer er tijdens introductieweken wordt kennisgemaakt met de docenten van een opleiding, er rondleidingen plaatsvinden door de vakgroep en ze bijvoorbeeld al een eerste college krijgen.
Op het moment dat studenten eenmaal begonnen zijn met studeren, kan de betrokkenheid versterkt worden
door een veilige leeromgeving. Uit onderzoek15 blijkt dat er een samenhang is tussen veiligheidsproblemen en
studieresultaten. Studenten die zich veilig en betrokken voelen op hun instellingen, scoren beter wat betreft
studieresultaten en vallen minder vaak uit. De verantwoordelijkheid van het creëren van deze leeromgeving is
zowel de verantwoordelijkheid van de instellingen, immers moeten zij de faciliteiten bieden, maar ook van de
docenten en studenten die zich moeten inzetten bij de vorming van een community.
Zorg voor goede overgangen in het onderwijs
In Nederland is er sprake van een zeer vroege selectie. De meeste studenten worden immers na het laatste
jaar op de basisschool al geselecteerd voor een vervolgopleiding op het vmbo, havo of vwo. Door meerdere
onderwijsniveaus te doorlopen (stapelen) kunnen studenten die de capaciteit en inzet hebben, alsnog een
hoger onderwijsniveau bereiken dan op vroege leeftijd van hen verwacht werd16. De laatste jaren is de doorstroom van mbo naar hbo en van hbo naar wo echter steeds verder aan banden gelegd. Voorbeelden hiervan
zijn het hogere collegegeld voor schakelprogramma’s, de beperktere toelaatbaarheid van studenten met een
hbo-propedeuse in een wo-bachelor en de beperktere doorstroommogelijkheden van mbo naar hbo. Vanuit de
universiteiten en hogescholen wordt hierbij vaak verwezen naar het studiesucces van de zogenoemde stapelaars. De Onderwijsraad17 geeft in zijn advies over overgangen in het onderwijs (2014) aan dat het juist belangrijk is dat hogescholen en universiteiten “ruimhartig zijn in het bieden van tweede kansen”. Ze raden aan om
bijvoorbeeld Massive Open Online Courses (MOOC’s) in te zetten voor bijspijkercursussen. Aankomend studenten zouden daarnaast een zelftoets kunnen doen18. Deze zelftoetsen spelen volgens de Onderwijsraad
“geen rol in de toelatingsbeslissingen, maar laten aan studenten zien in hoeverre ze adequaat zijn voorbereid
op een vervolgopleiding en op welke punten ze zich zouden moeten laten bijspijkeren.”
Omdat de ontwikkeling van studenten niet gelijk is, zal op latere leeftijd overstappen naar een hoger onderwi15
http://www.windesheim.nl/over-windesheim/persberichten/2012/november/sterkere-band-met-school-kan-studievertrag-
ing-en-uitval-voorkomen/
16
ISO (2008). Een kijkje over de schutting. Utrecht: ISO.
17
Onderwijsraad (2014). Betere overgangen in het onderwijs. Den Haag: Onderwijsraad
18
Onderwijsraad (2009). De weg naar de hogeschool. Den Haag: Onderwijsraad.
12
STUDIESUCCES: DE NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
jsniveau altijd blijven gebeuren. Een groot deel van de overgangen kan echter wel worden verbeterd middels
een sterk matchingsproces; een goede voorbereiding op de middelbare school, ruim aandacht voor oriëntatie,
objectieve studievoorlichting en een kwalitatief sterke studiekeuzecheck19. Betere overgangen kunnen er aldus
voor kunnen zorgen dat het studiesucces verbeterd wordt20.
Begeleiding in het hoger onderwijs
Tutoren, studieadviseurs en studiebegeleiders zijn bij uitstek de personen die kunnen inschatten of studenten
wel of niet met een diploma op zak hun studie zullen afronden21. Goed contact met een tutor is vanaf het
eerste moment belangrijk omdat deze de student in een vroeg stadium te hulp kan schieten als iemand dreigt
vast te lopen. De rol van een tutor zal daarbij van student tot student verschillen. Een voorbeeld van de rol van
een tutor of studieloopbaanbegeleider is hulp bij de studieplanning. Door het beter plannen van de studie kan
er rekening worden gehouden met de wensen van de student wanneer deze extracurriculaire activiteiten wil
ondernemen of bijvoorbeeld een half jaar naar het buitenland zou willen. Ook kan een student die op enig
moment vertraging oploopt dat door een goede planning inhalen. Wanneer studenten de keuzevrijheid krijgen
om hun eigen studieprogramma in te richten gaat dit gepaard met een toenemende verantwoordelijkheid voor
de student. Hier hoort dan ook begeleiding bij.
Zoals eerder benoemd ervaren sommige studenten ook problemen bij de overstap van het voortgezet onderwijs naar het hoger onderwijs. Hulp bij de studie kan studenten stimuleren om beter hun best te doen tijdens
colleges. Zelfdiscipline kan worden getraind en gestimuleerd door bijvoorbeeld studiecoaches. Kortom: studenten leren te leren.
Onderwijskwaliteit moet hoog zijn
Onderzoek22 laat zien dat studenten die intrinsiek gemotiveerd zijn minder vaak uitvallen. Uitdagend(er) onderwijs kan studenten motiveren. Wanneer studenten meer uitgedaagd worden, meer contacturen krijgen en
harder moeten werken, blijven ze bij de les. Maatregelen die aanzetten tot regelmatig studiegedrag bevorderen
daarmee dus de studievoortgang23. Om dit te bereiken zijn actieve(re) onderwijsvormen nodig en dient de kwal19
Tinto, V. (1993). Leaving college: Rethinking the causes and cures of student attrition. Chicago: University of Chicago Press.
20
Lent, S. van & de Beer, F. (2012). Het gebruiken van studievoorlichting levert mannelijke studenten meer studiepunten op.
Tijdschrift voor lerarenopleiders: 33(4): p. 24 - 29.
21
Wijnia, L., Loyens, S.M.M., Derous, E., Koendjie, N. S. & Schmidt, H.G. (2014). Predicting educational success and attrition
in problem-based learning: Do first impressions count? Studies in Higher Education.
22
Prins, J. (1997). Studie-uitval in het wetenschappelijk onderwijs. Studentkenmerken en opleidingskenmerken als verklaring
voor studie-uitval. Academisch proefschrift.
23
Jansen, E.P.W.A. (1996). Curriculumorganisatie en studievoortgang: een onderzoek naar zes studierichtingen aan de Rijk-
suniversiteit Groningen. Groningen: GION.
13
STUDIESUCCES: EEN NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
iteit van onderwijs hoog te zijn.
Een belangrijke rol is hierin weggelegd voor inspirerende docenten. In dit kader is het van belang dat docenten
professioneel zijn en het doceren in de vingers hebben. Een Basiskwalificatie Onderwijs (BKO) en een Seniorkwalificatie onderwijs (SKO) behalen kan hieraan bijdragen. Helaas hebben de meest recente voortgangsrapportages van de prestatieafspraken laten zien dat het aantal docenten met een BKO in het wo nog sterk achterloopt bij de ambities24.
Naast inspirerende colleges hebben groepsgrootte en onderwijsvormen effect op de onderwijskwaliteit. In
kleine groepen hebben studenten meer de mogelijkheid om input te kunnen leveren en is er meer ruimte voor
persoonlijk contact tussen student en docent, wat ook de betrokkenheid ten goede komt. Middels digitalisering van onderwijs kan een deel van de kennisoverdracht worden gefaciliteerd. De nieuwste ontwikkelingen
geven veel feedback aan docenten en door het gebruik van digitale middelen blijft er ruimte voor het zojuist
genoemde kleinschalig contactonderwijs.
Flexibilisering van het onderwijs zorgt er niet alleen voor dat studenten hun onderwijsprogramma meer naar
hun eigen kwaliteiten kunnen inrichten, ook biedt het de mogelijkheid om het concurrentiemechanisme
gedurende tentamens tegen te gaan. Dicht op elkaar geroosterde tentamens hebben namelijk het effect dat
ze concurreren om de tijd van de student25. Daarnaast voorkomt flexibilisering het nodeloos wachten op een
moment waarop een betreffend vak wordt aangeboden. Studenten moeten nu veelal een jaar wachten voordat
ze een cursus of één enkel tentamen opnieuw kunnen doen. In het private onderwijs is flexibele toetsing veel
gebruikelijker en het bekostigde onderwijs zou daarvan kunnen leren. Het niet halen van een toets leidt dan
niet per definitie tot forse studievertraging. Ook kan flexibilisering de ruimte bieden voor het integreren van
extracurriculaire activiteiten in de studieperiode, bijvoorbeeld door middel van een bestuurlijke minor.
Wat werkt?
De vraag welke methoden werken om studenten meer uit zichzelf te laten halen, is niet eenduidig te beantwoorden. Helaas lijken veel hogescholen en universiteiten dat wel te proberen. Via generieke maatregelen die
zich focussen op rendementen in plaats van kwaliteit, probeert men studiesucces te verbeteren. Generieke
24
http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2014/02/18/kamerbrief-over-voortgang-hoofdli-
jnenakkoorden-en-prestatieafspraken-hoger-onderwijs-en-onderzoek.html
25
Jansen, E.P.W.A. (1996). Curriculumorganisatie en studievoortgang: een onderzoek naar zes studierichtingen aan de Rijk-
suniversiteit Groningen. Groningen: GION.
14
STUDIESUCCES: DE NIEUWE DEFINITIE | 19 JUNI 2014
maatregelen die zich richten op één enkele factor dragen weinig tot niets bij aan studievoortgang .
Een voorbeeld is een verhoging van het bindend studieadvies. Een dergelijke maatregel geldt voor alle studenten maar het is maar de vraag of het voor alle studenten ook hetzelfde effect sorteert . Het antwoord is dat
maatwerk geboden moet worden. Zowel per opleidingsgebied als voor mannen en vrouwen, zijn andere instrumenten belangrijk om studenten te helpen het beste uit zichzelf te halen.
CONCLUSIE
In deze publicatie vestigen de LKvV, de LSVb en het ISO aandacht op de gevolgen van de toenemende druk op
rendementscijfers voor het onderwijs en de deelnemers van het hoger onderwijs. Het rendement wordt vaak
gelijk gesteld aan studiesucces. Studiesucces moet echter worden beoordeeld vanuit de individuele student
waarbij naast de academische vorming, ook de persoonlijke ontwikkeling van de student en het bredere spectrum van maatschappelijke ontwikkeling moet worden meegewogen. Rendementen volgen studiesucces maar
de begrippen zijn niet vergelijkbaar.
Diverse rendementsmaatregelen die in dit stuk zijn omschreven, komen veelal voort uit de ambities van de
prestatieafspraken. Deze afspraken hebben als doel om de kwaliteit van het onderwijs te verhogen. Echter
blijkt dat het nastreven en behalen van de rendementsafspraken op dit moment negatieve bijeffecten met zich
meebrengen. Deze bijeffecten zijn onder andere kennisdekwalificatie, wanneer studenten zonder diploma gedwongen moeten stoppen met hun opleiding en het verlies van de ruimte voor zelfontplooiing en -vorming. De
LKvV, de LSVb en het ISO concluderen dat veel van de huidige maatregelen zijn gericht op het behalen van
rendementen en niet gericht zijn op het onderliggende doel: het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs.
Wanneer maatregelen gericht zijn op onder andere communityvorming, begeleiding en onderwijskwaliteit in
algemene zin, gaat dit niet gepaard met ongewenste neveneffecten zoals het verlies van kennis of het beperken van de individuele ontwikkeling. De LKvV, de LSVb en het ISO beargumenteren dat via deze positieve benadering de harde rendementsmaatregelen niet noodzakelijk zullen zijn. Enkel via deze positieve benadering
zullen het rendement, de kwaliteit van het onderwijs en het niveau van de individuele student stijgen.
Deze positieve benadering vergt veelal een grotere inzet van de onderwijsinstelling dan bijvoorbeeld een BSA
in jaar twee. Desalniettemin dagen de LKvV, de LSVb en het ISO onderwijsinstellingen uit om, in samenwerking
met studenten, tot een integrale aanpak te komen.
15