11 - Doopsgezinde Gemeente Arnhem

Preek op zondag, 25 dec. 2013 KERST
ds.Paul F. Thimm
2013.34
Doopsgezinde Gemeente
Arnhem
Gaan voor vrede en vertrouwen
Bijbellezingen: Jesaja 52:7-10 en Matteüs 1:17-25
Preek: “Wees niet bang!”
Lieve gemeente!
I.
“Wees niet bang!” – Dat zijn vriendelijke woorden die je zegt om een angstig mens
gerust te stellen. – Bijvoorbeeld: als je als kind doodsbenauwd bent, trillend en huilend
van angst, dan helpt het als vader of moeder de armen om je heen legt en troostend
zegt: “Wees niet bang! Rustig, rustig maar! Niet bang zijn!”
“Wees niet bang!” is niet een bevel maar een poging om je paniek weg te nemen, je
spanning en angst te overwinnen.
Zusters en broeders, mij valt op dat in de kerstverhalen - net als in de paasverhalen
trouwens - niet alleen feestvreugde, gejubel en dikke pret in voorkomen – maar er is
ook paniek, angst en onzekerheid. Dat wordt in de kerstverhalen niet weggemoffeld.
Er zijn genoeg redenen om bang te zijn: we hebben onze toekomst niet helemaal in de
hand. We komen in ons leven mooie en minder mooie verrassingen tegen. En er
kunnen ons dingen overkomen, waardoor we ons zorgen maken. Schrik ook al je
zomaar in aanraking komt met het Heilige, met God.
“Wees niet bang!” – Eigenlijk is dat wel de kern van het hele kerstevangelie, ja van de
hele Bijbel: we hoeven niet bang te zijn. “Wees niet bang!” zijn vriendelijke woorden om
tot rust te komen en vertrouwen te vatten.
1. “Wees niet bang!” zegt de engel tegen de geschokte herders op het veld in het
kerstverhaal van Lucas, als hij hen het goede nieuws komt verkondigen.
2. Bij de geschrokken Maria begint de engel met dezelfde woorden: “Wees niet bang!”
En pas dan komt hij met zijn boodschap: “Jij zult zwanger worden en een zoon baren.
Je zult hem de naam ‘Jezus’ geven.”
3. En helemaal aan het begin van het evangelie van Lucas - vrijwel direct na zijn
voorwoord – horen we hoe de engel aan de priester Zacharias in de tempel van
Jeruzalem verschijnt en zegt: “Wees niet bang!” Daarna kondigt hij Zacharias de
geboorte van een zoon aan, die later bekend zou worden als Johannes de Doper.
II.
4. In het kerstverhaal van vanochtend van Matteüs horen we weer deze woorden:
“Wees niet bang!” Dit maal worden ze tegen Jozef gezegd, de verloofde van Maria.
De engel – of gewoon: een boodschapper van God (zoals u of ik dat kunnen zijn) komt
als geroepen. Hij komt op het goede moment om een drama te voorkomen of in goede
banen te leiden. Dat verwacht je niet in een kerstverhaal. Toch is het zo: het gaat er
menselijk, al te menselijk aan toe.
2
De engel of boodschapper van God komt bij Jozef die zich zorgen maakt. Hij is in
paniek en aan het piekeren:
“Hoe moet het nu verder met Maria en mij? Maria is in verwachting, terwijl wij nog
verkering hebben en net verloofd zijn. We zijn nog niet eens een stel dat bij elkaar
woont. – Pijnlijk. Zodra dit uitkomt, hebben we een groot probleem. De mensen zullen
er schande van spreken. Ik hoor ze al zeggen: ‘Is dit een ongelukje of is Maria
vreemdgegaan? We worden het mikpunt van geroddel, spot en misschien wel erger.’”
Volgens de wet was het duidelijk wat Jozef te doen stond: aangifte doen bij de oude
wijze mannen, de rechters in de poort van de stad. Officieel stond er op overspel de
gruwelijke doodstraf door steniging – zoals nu nog in sommige landen.
Gelukkig werd die door allerlei beperkende maatregelen vrijwel nooit uitgevoerd in
Israël. - Toch werd je als verdachte vrouw door ieder brave burger met de nek aangekeken, doodgezwegen, uitgestoten. – Dat wil Jozef Maria niet aandoen. In geen geval.
Nou ja, er was nog een tweede oplossing: Jozef kan Maria in het geheim – dat wil
zeggen zonder het aan de grote klok te hangen een “scheidingsbrief” afgeven. In die
brief staat dat hij van zijn rechten afziet, dus van een huwelijk. Ook dat is pijnlijk.
Dat is de optie, die Jozef overweegt: het minste kwaad van twee kiezen. Als “rechtschapen”, als integer mens wil hij Maria zoveel mogelijk de schande en openlijke
vernedering besparen.
Jozef staat voor een verdraaid moeilijke keuze voor de toekomst. Hij worstelt met een
dilemma – zo lijkt het. Zusters en broeders, blijkbaar zijn de bijbelse kerstverhalen
minder onbekommerd en zoet dan we ze in herinnering hebben.
Maar de vraag is: Is Maria niet verder van huis als zij het nu alleen met haar kind moet
zien te redden, zonder man en vader die de zorg kan delen?
Misschien weet Jozef niet meer zo goed hoe hij met de situatie om moet gaan. Paniek,
schadebeperking. Is er geen andere weg, een betere mogelijkheid?
Piekerend en zuchtend valt Jozef eindelijk in een onrustige slaap, de zorgen
achtervolgen hem.
Een bekend spreekwoord zegt: “Angst is een slechte raadgever.”
Daarom raakt hem de stem van de engel in de droom: “Jozef, zoon van David, wees
niet bang je vrouw Maria bij je te nemen, want het kind dat ze draagt is verwekt door de
heilige Geest! Ze zal een zoon baren. Geef hem de naam Jezus…” (De Heer zal
redden.)
III.
Dan ontwaakt Jozef uit zijn droom. Niet om te zeggen: “Dromen zijn toch maar bedrog
en engelen bestaan niet.”
Jozef beseft, dat het kind waarvan Maria in verwachting is – een door God gewild kind
is.
Lieve gemeente, wie moeite heeft om te geloven in de maagdelijke geboorte, wat
theologen er later met de beste bedoelingen van gemaakt hebben, kan hiermee genoegen nemen:
3
Matteüs probeert iets uit te drukken van het diepste geheim van Jezus: dat hij door
God gewild is en tot leven geroepen is. Of kort gezegd: vanaf zijn prilste begin staat
God helemaal achter Jezus – zoals een goede vader achter zijn kind.
Opgelucht ontwaakt Jozef: niet omdat nu alle problemen en moeilijkheden opgelost en
als weggeblazen zijn. De droom met de engel heeft hem op een ander spoor gezet. Hij
is hem nu duidelijk wat hij gaat doen.
Jozef is niet meer in de ban van de angst wat de mensen zullen denken en wat ze
zullen zeggen. Daar hoeft hij zich niet door te laten bepalen. Hij is nu zo vrij om te doen
wat zijn innerlijke stem, de stem van de engel in zijn droom hem ingegeven heeft:
“Wees niet bang, Maria bij je te nemen, want het kind dat ze draagt is bij uitstek kind
van God.
God met ons, De Heer is redder. Dat zal in het leven van Jezus nog zichtbaar worden.
Dit is maar het begin van het evangelie – de geboorte van Jezus.
Jozef wordt gevraagd om te geloven, om te vertrouwen in wat hem in een droom is
opgedragen. En het mooie is, is dat Jozef vertrouwt en open is voor een andere betere
weg dan hij zelf had bedacht. Hij laat zich leiden en corrigeren door een goede droom.
Ook na de geboorte van Jezus laat Jozef nog drie keer zien dat hij vertrouwen heeft in
dromen:
1. Op de aanwijzing van een droom brengt hij zijn vrouwen kind in veiligheid door met
hen naar Egypte te vluchten. (Matt.2:13)
2. Als Herodes gestorven is, gaat Jozef met zijn gezin op aanraden van een droom
weer terug naar Israël. (Matt.2:19).
3. En na een derde droom trekt hij met hen verder naar Galilea. (Matt.2:22)
IV.
Zo is de geboorte van Jezus omgeven door dromen én door mensen die daarover
nadenken en de moed hebben erop te vertrouwen.
Hoe is dat eigenlijk bij mij en bij u? Hebt u een droom, een ideaal om na te streven?
Waar u zich voor inzet, om die droom een beetje waar te maken?
Ik heb verschillende dromen en ze zijn belangrijk voor mij. Eén ervan gaat over onze
Doopsgezinde Gemeente: in mijn droom zie ik deze kerk vol jonge en oude mensen die
naar elkaar luisteren en met elkaar praten over: “hoe kunnen we Christus navolgen in
onze tijd? en hoe kunnen we anderen laten zien, dat geloof ertoe doet, dat de wereld er
beter van kan worden: menselijker, vriendelijker, duurzamer...
Het is niet uit te denken, hoe de geschiedenis verder was gelopen als Jozef zich had
laten bepalen door de angst en paniek. Dat hoeven ook helemaal niet te bedenken.
Jozef heeft zijn onzalige plannen los gelaten en geluisterd naar die engel in de stilte van
de nacht. Dat loslaten en vertrouwen maakt hem ondanks zijn bescheiden rol toch
groot. Voor hem betekent het concreet dat hij nu zijn verantwoordelijkheid voor Maria
en Jezus, dat hij zijn opdracht als partner en als ouder, als vader kan aannemen.
Een jong meisje, een eenvoudige timmerman – ze mogen iets betekenen in het verhaal
van God met de mensen.
4
En zo worden we deze kerst opgeroepen om na te denken over wat andere mensen,
wat onze innerlijke stem, wat onze kleine en grote kwetsbare dromen tot ons zeggen en
dat we daarop meer leren vertrouwen.
Want waarom zou God niet op allerlei menselijke manieren met ons spreken en nieuwe
wegen wijzen?
Ieder van ons krijgt een waardevol plekje toegewezen op deze aardbodem. Een taak,
een levensvulling. Maria mag Gods kindje dragen en zij aanvaardt haar rol in geloof:
‘Mij geschiede naar uw Woord’. Jozef mag het kind van God als aardse vader
aannemen en de naam geven.
En Jezus, hun zoon, zal later rondtrekken om de mensen de ogen te openen voor Gods
Koninkrijk dat creatief maakt voor vreedzame, liefdevolle alternatieven die onze
beperkte dilemma’s en angsten overstijgen. Een koninkrijk waar liefde en vertrouwen te
boventoon voeren, bij welke moeilijke keuze dan ook maar.
Lieve gemeente, ik geloof, dat kerstmis het feest van sjaloom is – verlangen naar
harmonie, vrede, welbevinden, in een leven met elkaar.
En ik geloof dat er nog steeds dromen en engelen zijn die ons kunnen aanzetten tot
creatieve ingevingen en ideeën – als wij daar open voor zijn en ons niet vastbijten in
vastgeroeste schema’s en benauwende dilemma’s.
En ik geloof dat zulke dromen en engelen – ook na kerstmis – hun heilzame invloed op
ons kunnen uitoefenen.
Gisteren kwam de inspiratiebrief van de abdij Berne (waar ik een paar dagen was) in
mijn mailbox binnen. Ik las een gedicht dat ook mijn droom verwoordt:
Mogelijk
Je leven vieren. Nieuwe woorden voor oude tradities. Gedichten 2013
Vrede op aarde.
Mensen saamhorig mens met elkaar,
mens met de dieren, met alles wat leeft.
Geloof het maar. Godsonmogelijk.
Zoveel onrecht, zoveel geweld.
Mensen die geen mens,
dieren die geen dier mogen zijn.
Maar dat kind dan,
die mens van aarde en licht,
mens van Gods dromen,
één en al liefde,
deelt maar en deelt,
brood, wijn, goede herder.
Vrede op aarde. Godsonmogelijk.
Maar bij God, bij zijn Zoon,
hoe mogelijk, volstrekt mogelijk. Amen.