CARDIOVASCULAIRE ZIEKTE

CARDIOVASCULAIREZIEKTE
Overzicht
1CORONAIREHARTZIEKTE 2HYPERTENSIE
watisCHD?
Derolvanstress
Vrouwenenchd
Box:kunnenkwaliteitenvanmannenenvrouweneen
effecthebbenopgezondheid?
Cardiovasculairereactiviteit,persoonlijkheidenCHD
Box:vijandigheidencardiovasculaireziekte
Wieiservijandig?
Ontwikkelingvanantecedents
Uitenvsharboringvijdandigheid
Vijandigheidensocialerelaties
Vijandigheidenreactiviteit
Mechanismesdiereactiviteitenpsychologische
factorenlinken
DepressiveenCHD
AnderepsychosocialerisicofactorenenCHD
Box:coronairehartziekteenhetweg
ModificatievanCHD;risicogerelateerdgedrag
Aanpassenvanvijandigheid
Managementvanhartziekte
Rolvanuitstellen
Beginbehandeling
Cardialerehabilitatie
Behandelingmetmedicatie
Dietenactiviteitlevel
Stressmanagement
Depressie
Problemenvansocialesteun
Box:hartpatiëntterugaanhetwerk
watishypertensie
metingvanhypertensie
oorzaakvanhypertensie
relatievanstressmethypertensie
onderzoeknaarstressenhypertensie
psychosocialefactorenenhypertensie
stressenhypertensiebijafr.amer.
johnhenryisme
behandelingvanhypertensie
medicatie
CBT
EvaluatievanCBTinterventeis
Problemeninbehandelingvanhypertensie
Verborgenziekte
Voorgeschiedenis
3BEROERTE
risicofactorenvanberoerte
gevolgenvanberoerte
interventies
4DIABETES
typesdiabetes
gezondheidsimplicatiesvandiabetes
problemeninzelf-management
interventies
1CORONAIREHARTZIEKTE
grootstedoodsoorzaakinVS
vroegergeengroteoorzaakvanziekteendoodomdatmensentoensnellerstiervenvaninfecties
meestemensenleefdennietlanggenoegophartziektestekrijgen
deziektevanmodernisatie
doorveranderingenineetgewoontes
doorminderactiviteit
belangrijkechronischeziekte
I.
WATISCHD?
=algemenetermvoorziektesdieveroorzaaktwordendoorartherosclerose
doorvernauwingvanadersiserminderflowvanzuurstofenvoedingsstoffen
tijdelijkteweinigzuurstofinhethartveroorzaaktpijn:anginapectoris(straaltuitoverborstenarm)
bijernstigedeprivatieontstaatereenhartaanval(myocardiaalinfarct)
factorendieeeninvloedhebben:
immuunsysteemenontstekingsprocessen
proinflammatoirecytokineIL-6speeltbelangrijkrolbij
hartziekteenartheroscleroseenplaques
predictorvanhartziekteislevenvanC-reactieveproteïnes
hogebloeddruk
diabetes
roken
obesitas
hogecholesterol
lagelevelsvanfysiekeactiviteit
luchtvervuiling
identificerenvanpatiëntenmetmetabolischsyndroomhelpthartaanvallenvoorspellen
=diagnosewanneereenpersoondrieofmeervanvolgendeproblemenheeft:
obesitas,hogebloeddruk,lageHDL(goedecholesterol),moeiteomsuikerinbloedtemetaboliseren(indicator
vandiabetes),hogelevelsvantriglyceriden(relatiemetslechtecholesterol),hogecardiovasculairereactiviteit
àbelangvanroutinescreeningenonderzoekenC-reactieveproteïnesbijmiddenvolwassenheid
‘hetzitindefamilie’àgenetischepredispositievancardiovasculaireziekte
invloedvanlageSESeneenmoeilijkefamilialeomgevingindekindertijd
stress,moeitevoorsterkerelatiesoptebouwenbelangrijkeredenwaaromSESensocialesteunbelangrijkis
allesrisicofactorensamenvoorspeltmaarhalfvandediagnosesvanCHD,veelfactorengeenduidelijkeoorzaak
II.
DEROLVANSTRESS
BelangrijkelinktussenchronischestressenlifeeventsmetCHD
CardiovasculairereactiviteitontstaatdoorstressàinvloedopCHD
Kandoorverlengderecoveryperiode
Cardiovasculaireactivatiebijstress;erontstaatvagalemodulatievansympatischereactiviteit(hartrate)
Acutestresszoalsemotioneledruk,woede,opwinding,negatieveemoties,uitbarstingenvanactivieitkunnen
bijdragenaanplotseklinischeevents(vbhartaanval)
Reactiviteittotstressencopingviavijandigheidkaninteractiehebbenmetandererisicofactorenzoalscholesterol
Stressisgelinktaanontstekinginhetalgemeen
Hoegroterdechronischestresserervarenwordt,hoelagerdepersoonvaakopdeSESladderis.
CHDiseenziektevanmodernisatieenindustrialisatie
Stressophetwerkisbelangrijkefactor;risicofactorenzoalshogeeisenvanwerkenthuis,lagecontrole,discrepantie
tusseneducatieeneisenvanhetwerk,lagejobzekerheid,weinigsocialesteunophetwerk,hogewerkdruk,…
Onderzoeknaarinbalanstussencontroleeneisenvanhetleveniseenrisicovoorartherosclerose(kamarack)
StressdoorsocialeinstabiliteitisgelinktmethogereCHD(vbMigranten)
Slechtesocialesteunisookeenvoorspellervoorverhoogdrisico
III.
VROUWENENCHD
CHDgrootstedoodsoorzaakvanvrouweninVSeagoedontwikkeldelanden
Ontstaatvaakveellaterbijvrouwendanbijmannen
Maarmeervrouwenstervenaaneenhartziektedanmannen
Onderzoekisvaakgefocustopmannen,weinigisgewetenoverpatronenbijvrouwen
Vooraldiscrepantieomdatvroegesterftevancardiovasculaireziektemindervaakvoorkomtdanbijmannen(women
getsick,mendie)
Vrouwenzijnwelmeerbeschermdtijdensjongerejarendanmannen(tegenhartziekte)
Reden: hogerelevelsvanlipoproteïne(HDL)datgelinktisaanpremenopausalehogerelevelsvanoestrogeen
Oestrogeenvermindertarousalvansympatischzenuwstelselàbeschermendefactortegenhartziekte
Voormenopauzehebbenvrouwenkleinereverschilleninbloeddruk,neuroendocrien,metabolischereacties
opstressdanouderevrouwenenmannen
namenopauzewelgroterrisico(bijkomengewicht,verhoogdebloeddruk,verhoogdecholesterolentriglyceriden)
derelatietussenoestrogeenenhartziekteisnietduidelijkdusERT,HRThelptniettegenhartziekte(fabel)
minderinterventieenonderzoekbijvrouwen
dusvrouwenwordenmindergewaarschuwd,krijgenminderinformatie,etc.Envaakgeenofverkeerdediagnose
voldoendebeweging,lagerecholesterolentriglyceriden,socialesteun(vooralinhuwelijk)zijnbeschermendefactoren
voorvrouwen
vijandigheidgelinktmetslechtcardiovasculairherstelnastressenslechtereprognose.
Ookwoedeenmetabolischsyndroomvoorspeltprogressievanartherosclerose
Depressieisookeenbelangrijkerisicofactorbijvrouwen
LageSES(cfhierboven)enstressophetwerk
Box:kunnenkwaliteitenvanmannenenvrouweneeneffecthebbenopgezondheid?
Onderzoekvooralgedaannaarrisicofactorendiezowelbijmanalsvrouwaanwezigzijn.
Maarerkunnenenkelepersoonlijkheidsfactorenzijndietypischmannelijkofvrouwelijkzijn,dieookeenbelangrijke
risicofactoris.
Agency(focusopzichzelf)vscommunion(focusopanderen)
Unmitigatedcommunion(extremefocusopanderenenuitsluitenvanfocusopzichzelf)
Mannenscorenhogeropagencydanvrouwen.Agencylinkmetbeteregezondheid
Communionishogerbijvrouwenenmeernegatievereuitkomsten.
IV.
CARDIOVASCULAIREREACTIVITEIT,PERSOONLIJKHEIDENCHD
Woedeenvijandigheidbelangrijkerisicofacctoren
Uitenvanwoedeispotentielerisicofactorenpredictorvooroverlevingskansenenpotentiëletriggervaneen
hartaanval.
Woedeenvijandighedhangtsamenmethypertensie,hogerecytokines,metabolischsyndroom
Cynischevijandigheid(suspicious,resentment,frequentewoede,antagonisme,wantrouwen,negatieveovertuigingen
overdewereld,perceptiedatanderebedreigendzijn,verbaalagressief,tegenstrijdiggedrag)àmoeitemetsociale
steundiezenodighebbenuitomgeving(zoweluitomgevinghalenalsgebruiken),meerconflictmetandderen,meer
negatieveaffectiviteit,meerslaapstoornissenàhogerrisicoinalgemeen
Vijandigheidincombinatiemetdefensiefzijnisproblematisch.
WIEISERVIJANDIG?
Meermannendanvrouwen
MeerAfr.Am.
MeerlageSES
Metingenbijjongejongenskanpredictorzijnvoorlaterevijandigheid(nietbijmeisjes)
ONTWIKKELINGS-VOORGESCHIEDENIS
Vijandigheidhangtsamenmetoppositioneleoriëntatietovmensendatvaakontwikkeltinkindertijd
Hangtsamenmetemotiesvanonzekerheidennegatieveemotiestovanderen
Opvoedingsstijlheeftbelangrijkeinvloed
Omgevinginhetalgemeentijdensdekindertijd
Vijandigheidzitindefamilie,heeftgenetischeenomgevingsinvloeden
Hyperactiviteitbijkinderenisookeenpredictorvoorcardiovasculaireziekte
UITENVS.BINNENHOUDENVANVIJDANDIGHEID
Uitenvanvijandigheid(woede,cynisme)meergeassocieerdmetcardiovasculairereactiviteit
Onderdrukkenvanwoedeenvijandigeattitudesbijvrouweninvloedopartherosclerose
VIJANDIGHEIDENSOCIALERELATIES
Meerinterpersoonlijkconflict,mindersocialesteunhangtsamenmetvijandigheid
Reactiviteitisnoghogertijdensperiodesvanconflict
VIJANDIGHEIDENREACTIVITEIT
Vijandigepersoonlijkheidzoektookvaakmeerproblemenopinhetdagelijksleven
OnduidelijkofCHDrisicoveroorzaaktwordtdoorproblemeninsocialesteun,doordewoedezelfofdoor
onderliggendecardiovasculairereactiviteitdieuitvijandigheidontstaat
CardiovasculairereactiviteitinsocialesituatieslegtderelatietussenvijandigheidenontwikkelingvanCHDuit
(Guyll)
Chronischevijandigheidtoontmeerfysiekereactiesinresponstotinterpersoonlijkestressoren
TypeAslechteantagonischeresponstotsympathischeactiviteitdieontstaatbijstress
Bijprovocatiegrotereenlangerdurendebloeddruk
Verschillendepatronenvanimmuunsysteemactivatiedieontstaatuitsympathischeactivatie
Relatietussenvijandigheidenontstekingsprocessen
Relatiewoedeendepressie,vijandigheidvoorspelthogerelevelsvanC-reactieveproteïne
Reactiviteit-vijandigheidrelatiemoetgezienwordenalseebnbiopsychosociaalproces
MECHANISMESDIEREACTIVITEITENPSYCHOLOGISCHEFACTORENLINKEN
Stresskanvoorvasorestrictie(samendrukkenvanaders)inperiferegebiedenvanhethartzorgenen
ondertussenookhethartritmeversnellen.Metalsgevolgdatdepersoonmeerenmeerbloeddoorde
krimpendeaderswilduwen.
Ditzorgvoorwearentearvandeadersenhethart.(Sloan)
Catecholamineshebbeneendirectchemischeffectopbloedaders.Schommelingenindelevelshiervan(bij
chronischestress)kanvoorcontinueveranderingeninbloeddrukzorgen.Heeftinvloedopveerkrachtvan
aders.
Sympatischeactivatiezorgtvoorlipidsinbloedstroomdatbijdraagtaanartherosclerose.
Stressenangstisgelinktaanhethartdoorveranderingeninbloedcoagulatieenfibrinolytischeactivatie.
Stressinvloedopimmuuncellen(infectieenontsteken),meeractivatievanleukocyten(wittebloedcellen)en
verhoogdeontstekingsreactiesdiebijdragenaanschadeenplaqueindeaders
V.
DEPRESSIEENCHD
WisselwerkingtussendepressieenCHD
DepressieiseenonafhankelijkerisicofactorvoorCHD(staatlosvanandererisicofactoren)
Link tussensymptomenvanstressenmetabolischsyndroom
Tussendepressieencardiovasculaireziekte
Tussendepressieenhartfalen
Tussendepressieenwaarschijnlijkheidvanahartaanval
Tussenhopeloosheidenhartaanval
LinkmetC-reactieveproteïnes,artherosclerose,ontstekinginhetalgemeen,metabolischsyndroom
Antidepressivakunnenzichgedragenalsbloedverdunners
VI.
ANDEREPSYCHOSOCIALERISICOFACTORENENCHD
Coping
Angst
Spanning
Hulpeloosheid
Pessimisme
Rumineren
Psychiatrischestoornissen
Socialedominantie(patrooninpogingomsocialeinteractiesdiegebeurendoorverbalecompetitie,snelspreken,
iemandonderbreken
Vitaleuitgeputheid(extremevermoeidheid,gevoelverslagentezijn)
Verhoogdeirriteerbaarheid
Socialeisolatie
Positieveemotiesenoptimismezijneenbeschermingtegendepressievesymptomenenhartziekteenontwikkeling
vanCHDopzich
VII.
MODIFICATIEVANCHD;RISICOGERELATEERDGEDRAG
Sporten,Roken,Eten
Interventiesmoetenzichfocussenopkwetsbaarheid,controlerenvanrisicofactoren,slechtegewoontes
Aanpassenvanvijandigheid(wantduidelijkaangetoonderelatie)
Interventiesmetprincipesvanrelaxatie,ademhalingsoefeningen,progressieverelaxatie,meditatie,ea.
Aanpassingvanspreekstijlbijvijandigeindividuen,managementvanreactiesopstress.
VIII.
MANAGEMENTVANHARTZIEKTE
ROLVANUITSTELLEN
Vaakuitstellenvanbehandelingzoeken.
Symptomenzijnvaaksilentkillers
Kleinehartaanvallenervarentussendoor
Belangvanherkennenvansymptomenenkenmerken
BEHANDELING
CABG:bypass,behandeltblockagesinbelangrijkeaderen
Gevolgenvaneenhartaanval:
Belangrijkecomplicatieisvaakischemia(zuurstoftekort)
PTSDismogelijk
Psychologischeproblemenzoalsnachtmerries,angst,depressie,lageverwachtingvanherstel
CARDIALEREHABILITATIE
Nadatacutefasevoorbijis,kunnenpatiëntenaangemoedigdwordenomterugactieftezijn
Definitiecardialerehabilitatie:actiefenprogressiefproceswaarbijindividuenmeteenhartziekteproberenop
optimalefysiek,medische,psychologische,sociale,emotionele,werk-gerelateerdeeneconomischestatuste
verkrijgen.
Doel:symptomenverminderen,ernstigheidvanziekteverlagen,vermijdenvanmeerprogressievandeziekte,
promotenvanpsyhologischeensocialeaanpassing.
Succeswordtbepaalddooractieveparticipatieencommitmentvandepatiënt
Ookdeovertuigingvandepatiëntzelfomteherstellen,self-efficacyisbelangrijk.
Actievedeelnameaaninterventiesheeftpositiefeffectophetproces.
Componenten:sporten,psychologischecounseling,supportgroepen,voedingscounseling,psychoeducatie,..
interventiesrondrisico’s,training,werk,emotionelestresskanbeginnen
box:beeldvaneigenhart
box:hartpatiëntterugaanhetwerk
BEHANDELINGMETMEDICATIE
Medicatietegenklonters
Betablockers
Aspirine
Stanins:invloedopcholesterol
DIEETENACTIVITEITLEVEL
Gezonderevoeding
Matevanalcohol
Cholesterolgehaltehangtafvanvoeding
STRESSMANAGEMENT
DEPRESSIEBEHANDELEN
PROBLEMENVANSOCIALESTEUN
Omgevingookbenaderen.
Cardialeinvaliditeit:kangevolgzijnvaneenhartaanval.Zowelpatiëntalspartnerzietdepersoonalsiemandmet
lageremogelijkheden.Belangrijkomditprobleemookaantepakken.
CPR:trainingvanomgevinginEHBOvoornoodgevallen
2HYPERTENSIE
I.
HOEISHYPERTENSIEGEMETEN
levelsvansytolischeendiastolischebloeddrukdooreensphygmomanometer
systolischebloeddrukisdegrootstekrachtdieontwikkelttijdenscontractievandeventrikelsvanhethart
diastolischebloeddrukisdrukinarterieënwanneereenhartontspant
systolischebloeddruk mildehypertensie
tussen140en159
matigehypertensie
tussen160en179
ernstigehypertensie >180
onderde120houdenishetbeste.
Personenmetrisicovoorhogebloeddruktonentragerherstelvansympatischearousal
Langereperiodenastressorvanhogerebloeddruk,hogerereactiviteit
II.
OORZAAKVANHYPERTENSIE
falenvandenieren
90%vandegevallen‘essential’;ongekendeoorzaak
risicofactorenwelgekend:temperamentalskind,gewicht,reactiviteitvanbloeddrukinjongerejarenvoorspelt
bloeddrukoplatereleeftijd,genetischemechanismes,voor50mannenhogerrisico,na50zowelmanalsvrouwhoger
risico,lageSES,emotionelefactoren,familialeomgeving(stressvol,vijandig,weinigsocialesteun),socialecompetentie
envaardighedenhebbeneenbeschermendefactor(belanginterventieinomgevingvankinderenenadolecenten
gerichtomwoede/vijandigheidencommunicatie)
III.
RELATIETUSSENSTRESSENHYPERTENSIE
herhaaldelijkeblootstellingaanstressorenverhoogtbloeddrukenkanchronischehogebloeddrukontwikkelen
hogebloeddrukdoorstressinsocialeconflictenofwerkgerelateerd(Pickering)
onderzoekverschillendemethodes:
ineenlabo
stressvolleomstandighedenzoalsstressvolwerkendaaronderzoekenvanbloeddruk
onderzoekeninnatuurlijkesettings
mensenmethypertensiehebbenhogerebloeddrukreactiesopstressorendananderepersonen(zowelpassieve
stressorendiegeenactienodighebbenalsactievestressorendiewelactie(gedragsmatigereactie)nodighebben)
IV.
PSYCHOSOCIALEFACTORENENHYPERTENSIE
kenmerkenvanpersoonlijkheid(woede,vijandigheid)
socialesteun
SES(stressenhypertensiebijAf.Am)
JohnHenryismeàrelatievanbloeddruk,stressenzwartemensen
V.
BEHANDELINGVANHYPERTENSIE
lagesodiuminvoeding
alcohol
verminderengwicht
caffeïne
medicatie
CBT
CombinatievanCBTenmedicatiegoedebehandeling.
VI.
PROBLEMENINBEHANDELENVANHYPERTENSIVE
-verborgenziekte
-ontwikkeling:‘symptoomvrije‘ziekte,nietwetenwanneerbloeddrukhoogis(correlatietussenovertuigingdat
bloeddrukhoogisendatbloeddrukeffectiefhoogis,islaag)àhierinpsycho-educatiebelangrijkvoorhetleren
herkennenvanhogebloeddruk
3STROKE/BEROERTE
derdegrootstedoodoorzaakvanVS
doorstopinbloedtoevoernaardehersenen;eenbepaaldgebiedvandehersenendoorartheroscleroseof
hypertensie;bloedkonter(thrombi)ofcirculerendebloedklonters(emboli)diebloedtoeverblokkeren.
Kanookveroorzaaktwordendoorcerebralebloedingdooreenbloedvatdatbreekt.
Kanleidentotbeperkingenofdood.
Aspirinevermindertrisico’s.
I.
RISICOFACTORENVANBEROERTE
overlappenmetrisicofactorenvanhartziekteinhetalgmeen.
Sommigefactorendoorerfelijkheid,anderedoorlevensstijl,noganderegeenduidelijkeoorzaak.
Kansverhoogtmetdeleeftijdenkomtmeervoorbijmannendanbijvrouwen.
Ookdepressieishierweereenrisicofactor.
II.
GEVOLGENVANBEROERTE
effectopalleaspectenvanhetleven:persoonlijk,sociaal,beroepslevenenfysiek
hetkanookvoorkomenbijjongeremensen(hoewelhetmeestalbijmensenisdiealmetpensioenis)
leidtbijnaaltijdtotverhoogdeafhankelijkheidvananderen
PROBLEMEN :
-motorischeproblemen
-cognitieveproblemen
-emotioneleproblemen
-relationeleproblemen
III.
INTERVENTIES
4benaderingen:
psychotherapy(oaookbehandelingvoordepressie)
cognitieveremediëletrainingomintellectueelfunctionerentehertellen
kinesitherapie(trainingvanspecifiekevaardigheden)
aanpassinginomgeving(structuur)omtecapaciteitenvandepatiënttestimuleren
meestalgroepstherapie
nieuwevorm:neurorehabilitatie(obvplasticiteit)
meesteherstelbinnende6maanden,maarnuooknogaanpassingenmogelijkerna(welliswaarinminderemate)
4DIABETES
derdemeestvoorkomendechronischezeikteinVS
verhoogdrisicoophypertensieenberoerte
chronischeziektemetbeperktecarbohydraat(eenproteïne)envetmetabolismedatontstaatdoorteweinigsecretie
vaninsulineofinsulineresistentie.
Glucosezorgtvoorenergieincellen;circuleertdoorbloedenwordtgeregelddoorinsuline.Teveelwordtopgeslagen.
Insulineiseenhormoondatgeproduceerdwordtdoorbetacellen(pancreas).Doortekortaaninsulineblijftglucosein
hetbloedenkomthetnietindecellen(hyperglycemie).Daardoorsignaalnaarhypothalamusdatermeervoedsel
nodigis(vanuitdecellen,wantzekrijgengeenglucose)
IV.
TYPESDIABETES
TYPE1DIABETES auto-immuunziektedoorabruptestartvansymptomendoorteweiniginsulinedatgeproduceerdwordtindepancreas
viraleinfectieenheeftgenetischebijdrage
ontwikkeltmeestalvrijvroeginhetleven(tweeperiodesmeeste:tussen5en6oftussen10en13)
eerderbijmeisjes
symptomen:veelurineren,veeldorstenveeldrinken,gewichtsverlies,vermoeidheid,zwakte,misselijkheid,
geïrriteerdzijn,oncontroleerbaarverlangennaareten,flauwvallen,…àontstaandoordatlichaamenergiezoekt
10%vanallediabetesvormen,deergstevormenmeestlevensbedreigendevorm
TYPE2DIABETES milderevorm
vooralinmiddelbareenlatereleeftijd
incombinatiemetobesitas(vaak)
inbalanstusseninsulineproductieeninsulineresponsiviteit
V.
GEZONDHEIDSIMPLICATIESVANDIABETES
relatiediabetesenverdikkenvanbloedvatendooropstapelingvanafvalstoffeninbloed
hogecomorbiditeitvandiabetesencoronairehartziekte
risicoopblindheidenverminderdedoorbloedingvanlichaamenbvafstervenvanbepaaldelichaamsdelen(vaak
amputatieaanbenen)
thedeadlyquartet:
interabdominaalvet
hypertensie
verhoogdelipids
diabets
àmetabolischsyndroom
belangrijkelinkmetstress:gevoeligereresponstotstress.
VI.
PROBLEMENINZELF-MANAGEMENTBIJDIABETES
controlevandiabetesvraagtactievezelf-management
MANAGEMENTVANTYPE1:
glucoselevelseninsulineondercontrolehouden
MANAGEMENTVANTYPE2:
eetgewoontesbelangrijk
effectievediabetesmanagementvraagtveelaspectenvangedragsveranderingenenlevensstijl
PREVENTIEISBELANGRIJK :GEZONDELEVENSSTIJL ,GEZONDEVOEDING
VII.
INTERVENTIESBIJDIABETES
CBT,gewichtscontrole,dieet,gezonderelevensstijl,stressmanagement,andereaspectenvbdepressieaanpakken