Water, een vitale levensbron

Water,
een vitale levensbron
2
Water, een vitale levensbron
Dit dossier hoort bij de posterreeks ‘Water, een vitale levensbron’ van GoodPlanet Belgium
en geeft meer achtergrondinformatie over de thema’s die naar voor komen op de foto’s.
Leerkrachten en leerlingen kunnen dit dossier gebruiken om in het thema water te duiken aan de hand
van de posterreeks. Per poster vind je een informatiefiche met dezelfde titel als de poster. Je kan het dossier
als geheel gebruiken, maar je kan ook elke fiche afzonderlijk lezen. Op de fiches vind je de tekst die op de
bijhorende poster staat en meer achtergrondinformatie over dit thema. Daarnaast ontdek je in het dossier
ook haalbare tips voor duurzaam watergebruik, citaten over water, waterweetjes en interviews
met waterexperts.
Ook de posters zelf hebben we in dit dossier opgenomen. Wil je alleen de posters downloaden,
surf dan naar www.goodplanet.be.
Uiteraard biedt dit dossier geen antwoord op alle vragen die je kan stellen rond de
wereldwaterproblematiek. Stel jezelf dus gerust nog wat extra vragen en ga vooral samen met jouw
leerlingen op zoek naar antwoorden en oplossingen. Binnenkort kan je die oplossingen trouwens
met iedereen delen via www.waw2015.org, een website waarop mensen elkaar kunnen inspireren
met verschillende oplossingen voor de wereldwaterproblematiek.
Tot slot kan je ook een medewerker van GoodPlanet uitnodigen om bij jou op school
een workshop aan de hand van de posterreeks te geven.
Meer informatie over GoodPlanet Belgium en de campagne ‘Water, een vitale levensbron’
vind je op www.goodplanet.be.
Veel leesplezier!
het team van GoodPlanet Belgium
www.goodplanet.be
3
GoodPlanet Belgium bedankt voor deze publicatie :
Yann-Arthus Bertrand, erevoorzitter GoodPlanet Belgium
Jo Van Cauwenberge, directeur van de Nederlandstalige programma’s van GoodPlanet Belgium
Luc Michiels, directeur van de Franstalige programma’s van GoodPlanet Belgium
Voor hun bijdrage :
het team van de stichting GoodPlanet
Voor het grafisch concept :
Die Keure
Voor de foto’s :
Dieter Telemans
Voor de posters met teksten :
www.loesje.nl
Voor de cartoons en pictogrammen :
Bart Vantieghem, Natacha Sensique, Centre national de la recherche scientifique (Frankrijk)
Voor de redactie van de teksten :
het team van GoodPlanet Belgium
Voor de interviews :
Arnould Lefébure, secretaris-generaal van de Internationale Scheldecommissie
Murray Biedler, consultant in water en ontwikkeling
Bart Devos, voorzitter van het Wereldjongerenparlement voor Water
Kurt Beckers, leerkracht van het Koninklijk Atheneum Brakel
Michaël Dossin, Hortus Naturalis
De leerlingen van L’Etablissement Mekouar in Fez (Marokko)
Alexandra Vanessa Destin Pierre, lid van het Wereldjongerenparlement voor Water
Jolien Dekyvere, stagiair GoodPlanet Belgium
Kristien Vanpoucke, medewerker GoodPlanet Belgium
‘Water, een vitale levensbron’ is een initiatief van GoodPlanet Belgium.
Met de steun van onze stichtende partners:
Met de hulp van:
In samenwerking met:
www.goodplanet.be
4
GoodPlanet Belgium, voorheen GREEN vzw, leert
kinderen, jongeren en volwassenen duurzaam leven.
Sinds 1997 zetten onze meer dan 60 medewerkers
en vrijwilligers uit alle hoeken van het land dagelijks
hun knowhow en passie op het vlak van duurzame
ontwikkeling in.
GoodPlanet ontwikkelt en begeleidt projecten, vormingen
en lespakketten rond water, energie, mobiliteit, duurzame
consumptie, natuur,... We richten ons daarbij in de eerste
plaats naar kinderen en jongeren in scholen, maar
bereiken ook andere doelgroepen zoals
(jeugd)verenigingen, (lokale) besturen en bedrijven.
Want duurzaam leven, dat kan je leren.
www.goodplanet.be
5
Inhoudstafel
VOORWOORD ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 6
Water, een vitale levensbron ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7
De watercyclus �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������10
Water als centrum van het leven ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������13
Vochtrijke gebieden: half land, half water �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������16
Dorheid, of wanneer water de beperkende factor wordt ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������19
De zee middenin de watercyclus ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������23
Toegang tot water, onthullend voor sociale ongelijkheden ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������27
Water in ontwikkelingslanden ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������30
Water als ziektedrager ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������33
Water, onmisbaar voor de landbouw ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������36
Verontreiniging van waterlopen en –voorraden ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������41
Stromen die voor van alles en nog wat dienen ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������44
Water in het dagelijks leven van de stadsbewoner ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������47
Water in de cultuur �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������50
Klimaatverandering en de watercyclus
���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������
53
De noodzaak om water te delen �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������57
Water tot elke prijs ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������61
De functie van gletsjers �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������65
Beter gebruik maken van water ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������68
Wanneer de mens de omloop van het water verandert ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������72
BRONNEN ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������76
INTERESSANTE TIPS EN LINKS����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������77
www.goodplanet.be
6
“Même si la planète a changé et bien que de multiples menaces
pèsent sur elle, elle reste magnifique. Dire sa beauté c’est susciter
peut-être l’élan qui permettra de la préserver”
Yann Arthus-Bertrand (in het boek L’homme et la mer)
Water, een vitale levensbron
De waterproblematiek in enkele woorden omschrijven, het is geen eenvoudige opdracht. We weten allemaal
dat water een vitale levensbron is. We voelen allemaal dat er een wereldwijd probleem is. Maar toch lijkt dat
aan ons voorbij te gaan… Hebben we dan het gevoel dat we geen verschil kunnen maken?
Water is overvloedig aanwezig op aarde, maar minder dan 3% van al dat water is zoet water. Twee derde van
dat zoet water is bovendien bevroren of zit diep in de bodem. Met andere woorden, het grootste deel van het
water op aarde is ofwel zout ofwel ontoegankelijk. Je kan dus wel zeggen dat zoet water een beperkte bron is.
Toch heeft dat kleine beetje zoet water leven geschonken aan alle fauna en flora op aarde. Ook de mens
rekent op dat kleine beetje zoet water om in zijn behoeften te voorzien. En het is helaas ook dat kleine beetje
zoet water dat onder grote druk staat, zowel door verspilling als door vervuiling.
We weten dat water geen oneindige hulpbron is. De eerste stap is dus verspilling tegengaan. Vaak weten we
wel hoe we dat thuis kunnen doen, maar we moeten ook rekening houden met ons verborgen waterverbruik.
Dat is het water dat nodig is voor onze levensstijl. Minder en bewust consumeren verlaagt dus ook de druk op
onze watervoorraden.
We weten dat water een kwetsbare bron is. Kunnen we dan niet elke dag onze impact op water verminderen
door water niet te vervuilen? Dat betekent zowel directe vervuiling van waterlopen tegengaan als opletten
wat je thuis allemaal laat meespoelen met het afvalwater.
We weten dat water ongelijk verdeeld is over de wereld. We weten dat bijna een miljard mensen geen toegang heeft tot water. We weten dat twee mensen op vijf geen toegang hebben tot sanitaire voorzieningen.
Laten we dan ook samen met luide en vastberaden stem zeggen dat we dit niet aanvaarden. Laten we dit
fundamenteel mensenrecht verdedigen voor de mensen wiens stem minder luid klinkt.
Kortom, water is een zeldzame en kwetsbare bron die ongelijk verdeeld is op aarde en steeds vaker een bron
is van conflicten en onrechtvaardigheid.
Wat voel je als je dit weet? Onmacht, schuld, verantwoordelijkheid?
Eén ding is zeker: gevoelens kunnen iets wakker maken, iets in beweging brengen.
Wat doe je als je dit voelt? Je schouders ophalen of je tanden erin zetten?
Iedereen draagt een deel van de verantwoordelijkheid en iedereen kan een deel van de oplossing worden.
Beleidsmakers, bedrijfsleiders, wetenschappers, techniekers, burgers, jong en oud. Laat ons dus voluit kiezen voor verstandig watergebruik en solidair zijn met enerzijds de mensen die vandaag al leven met waterschaarste en anderzijds de toekomstige generaties. Niet alleen om water te beschermen, maar om alle leven
op aarde te vrijwaren.
Jo Van Cauwenberge
directeur van de Nederlandstalige programma’s van GoodPlanet Belgium
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Poster_Belges_Intro2012NL_21sept.indd 1
© Yann Arthus-Bertrand
Mangrove in het Hart van Voh.
Nieuw-Caledonië, Frankrijk
In samenwerking met :
Met de hulp van
Ontworpen in samenwerking met GoodPlanet
en onze stichtende partners :
EEN VITALE LEVENSBRON
natuurlijke cyclus niet kan volgen. Dit brengt grote problemen met
zich mee waarbij de grondwatervoorraden verontreinigd en
verstoord worden. De overexploitatie en verspilling van zoet water
zorgt er voor dat deze
levensbron schaarser wordt,
ondanks de overvloed eraan.
Daardoor krijgen niet alleen
de mensheid, maar ook
talrijke ecosystemen te
maken met schaarste en
lopen ze gevaar. Naast deze
grote uitdagingen duiken
ook nieuwe denkwijzen op
die gericht zijn op duurzame
ontwikkeling. Steden en
landen proberen de kwaliteit
van het drinkwater, de
verdeling en het verbruik
ervan te verbeteren en
tegelijkertijd verspilling te
bestrijden. De zoektocht
naar oplossingen voor de
verontreiniging van zoet water en zeewater is volop aan de gang.
De toekomst van water is bijzonder nauw verbonden met die van
de mensheid. We moeten ons blauwe goud dus goed beschermen.
Vanuit de ruimte gezien lijkt de aarde heel anders dan de overige
planeten in ons zonnestelsel. Ze lijkt een overwegend blauwe bol,
omdat drie vierde van het aardoppervlak bedekt is met water.
Water is een voorwaarde
om te kunnen leven. Het is
onmisbaar voor het
functioneren van de cellen
en de stofwisseling van elk
levend wezen. Er is een
ve r b a n d t u s s e n d e
aanwezigheid van water
enerzijds en het ontstaan
van leven en de evolutie
ervan anderzijds. De
geschiedenis van de
mensheid, nomaden, dorpsen stadsbewoners is
ve r b o n d e n m e t d e
aanwezigheid van
d eze o n o p h o u d e l i j k
vernieuwende en
zuiverende levensbron, of
we nu spreken over een meer, een rivier of een bron. Landbouw,
industrie en grote steden zijn de grote verbruikers van onze
watervoorraden. Ze verbruiken het aan zo’n hoog tempo dat de
WATER
21/09/12 12:55
7
8
1. Water, een vitale levensbron
Hart van Voh, Nieuw-Caledonië, Frankrijk © Yann Arthus-Bertrand
Een vitale levensbron
Vanuit de ruimte gezien lijkt de aarde heel anders dan de overige planeten in ons zonnestelsel. Ze lijkt een
overwegend blauwe bol omdat drie vierde van het aardoppervlak bedekt is met water.
Water is een voorwaarde om te kunnen leven. Het is onmisbaar voor het functioneren van de cellen en de
stofwisseling van elk levend wezen. Er is een verband tussen de aanwezigheid van water enerzijds en het
ontstaan van leven en de evolutie ervan anderzijds. De geschiedenis van de mensheid, nomaden, dorpsen stadsbewoners is verbonden met de aanwezigheid van deze onophoudelijk vernieuwende en zuiverende
levensbron, of we nu spreken over een meer, een rivier of een bron.
Landbouw, industrie en grote steden zijn de grote verbruikers van onze watervoorraden. Ze verbruiken het
aan zo’n hoog tempo dat de natuurlijke cyclus niet kan volgen. Dit brengt grote problemen met zich mee
waarbij de grondwatervoorraden verontreinigd en verstoord worden.
De overexploitatie en verspilling van zoet water zorgt ervoor dat deze levensbron schaarser wordt ondanks
de overvloed eraan. Daardoor krijgen niet alleen de mensheid, maar ook talrijke ecosystemen te maken met
schaarste en lopen ze gevaar.
Naast deze grote uitdagingen duiken ook nieuwe denkwijzen op die gericht zijn op duurzame ontwikkeling.
Steden en landen proberen de kwaliteit van het drinkwater, de verdeling en het verbruik ervan te verbeteren
en tegelijkertijd verspilling te bestrijden. De zoektocht naar oplossingen voor de verontreiniging van zoet
water en zeewater is volop aan de gang.
De toekomst van water is bijzonder nauw verbonden met die van de mensheid. We moeten ons blauwe goud
dus goed beschermen.
www.goodplanet.be
9
De toegang tot drinkwater is door de Verenigde Naties erkend als een basisrecht. Maar de weg naar
toegang tot drinkbaar water voor iedereen is nog zeer lang.
De wereldbevolking voorzien van degelijk drinkwater is één van de grootste uitdagingen waarvoor we
staan. En dit is niet enkel een uitdaging voor de toekomst. Nu al zien we op veel plaatsen overal ter wereld dat
het uiterst moeilijk, of zelfs onmogelijk is om te voldoen aan de vraag naar water. Dat komt niet alleen
omdat op sommige plaatsen de natuurlijke voorraad water ontoereikend is. Onze vraag naar water stijgt
ook steeds sneller. Dit komt door de ongecontroleerde bevolkingsgroei en doordat onze levensstijl ons
steeds meer water doet verbruiken.
Bovendien vervuilen landbouw en industrie ons water onrustwekkend veel. De schade die daardoor veroorzaakt wordt, is vaak onherstelbaar.
Het is duidelijk dat wij jongeren in de toekomst zullen moeten afrekenen met een hele reeks uitdagingen
wat watervoorziening betreft.
Hoe sneller we op de proppen komen met oplossingen, hoe sneller we krachtdadig handelen, des te
beperkter zullen de inspanningen zijn die we zullen moeten leveren. De beste garantie op succes, is de
uitdaging nu aangaan! De productie van 1 kilo rundsvlees vraagt ongeveer 15 000 liter water. Dat is gigantisch veel en het betekent dat wij consumenten een grote impact hebben op het milieu. Maar het betekent ook dat iedereen,
door bewuste keuzes te maken, een groot en positief verschil kan maken in zijn of haar dagelijks leven.
Ik hoop dat de verschillende campagnes rond water jullie doen inzien dat iedereen, door doordacht te
leven, kan bijdragen aan de oplossing.
Bart Devos, voorzitter van het Wereldjongerenparlement voor Water
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 1
Download deze poster via www.goodplanet.be
Water bedekt drie vierde van de oppervlakte van onze planeet. De wereldwijde watervoorraden lopen op tot 1386 miljoen kubieke kilometer. Bijna al dit water (97,5 %) is zout en vormt
de zeeën en oceanen. Zoet water staat slechts voor 2,5 % van de totale waterhoeveelheid op aarde, maar 70 % van deze zoetwatervoorraad zit vast in de poolkappen en in berggletsjers.
Water is overal op aarde te vinden, in vloeibare vorm (regen, rivieren, meren, oceanen), vaste vorm (sneeuw, gletsjers) en gasvorm. Deze verschillende vormen volgen elkaar op door
de interactie tussen de zon, de atmosfeer, het water en de aardkorst. Naargelang het reliëf waarop de regen terechtkomt, het seizoen en de latitude bevriest het water, stroomt het
weg of dringt het in de bodem. Het doordrenkt de bodem, filtert door tot in de grondwaterlagen, komt samen en stroomt vervolgens via de rivieren naar de zee. Door de verplaatsing
van luchtmassa’s, geologische variaties en de diversiteit van het reliëf is water ongelijk verdeeld over het land.
© Franck Renard
De Venen, dak van de Ardennen.
België
Anders dan bij andere natuurlijke grondstoffen is water onuitputtelijk. De hoeveelheid water op aarde veranderde niet in de loop van de verschillende geologische tijdperken.
DE WATERCYCLUS
21/09/12 12:41
10
11
2. De watercyclus
De Venen, dak van de Ardennen © Franck Renard
Anders dan bij andere natuurlijke grondstoffen is water onuitputtelijk. De hoeveelheid water op aarde veranderde niet in de loop van de verschillende geologische tijdperken.
Water bedekt drie vierde van de oppervlakte van onze planeet. De wereldwijde watervoorraden lopen op tot
1386 miljoen kubieke kilometer. Bijna al dit water (97,5 %) is zout en vormt de zeeën en oceanen. Zoet water
staat slechts voor 2,5 % van de totale waterhoeveelheid op aarde, maar 70 % van deze zoetwatervoorraad
zit vast in de poolkappen en in berggletsjers. Water is overal op aarde te vinden, in vloeibare vorm (regen, rivieren, meren, oceanen), vaste vorm (sneeuw, gletsjers) en gasvorm. Deze verschillende vormen volgen elkaar
op door de interactie tussen de zon, de atmosfeer, het water en de aardkorst. Naargelang het reliëf waarop
de regen terechtkomt, het seizoen en de latitude bevriest het water, stroomt het weg of dringt het in de bodem. Het doordrenkt de bodem, filtert door tot in de grondwaterlagen, komt samen en stroomt vervolgens
via de rivieren naar de zee. Door de verplaatsing van luchtmassa’s, geologische variaties en de diversiteit van
het reliëf is water ongelijk verdeeld over het land.
by BE (own work) [CC-BY-SA-3.0], via Wikimedia Commons
www.goodplanet.be
12
Water reist de wereld rond in een oneindige cylus
Water is kostbaar, uniek en onvervangbaar voor alles wat leeft op aarde. In de eerste plaats omdat de waterkringloop de kringloop van het leven is.
De hitte van de zon doet jaarlijks ongeveer 480.000 km³ oppervlaktewater verdampen tot wolken. Uit
deze wolken valt neerslag op het aardoppervlak. Die neerslag dringt in de ondergrond of vloeit via rivieren terug naar zee. Grondwater kan lang in de ondergrond blijven en al sijpelend vele kilometers afleggen,
maar op een dag komt het terug aan de oppervlakte om via rivieren naar zee te vloeien en te verdampen.
De watercyclus is cruciaal voor het hele ecosysteem dat onze aarde is. Deze cyclus regelt onder andere de
luchtvochtigheid en de temperatuur binnen de atmosfeer. In de woestijn kan het overdag bijvoorbeeld meer
dan 40 graden worden, maar ‘s nachts gaat het kwik snel onder het vriespunt. In de atmosfeer boven de
woestijn ontbreekt immers de waterdamp die overdag warmte opneemt en ‘s nachts afgeeft.
Door de klimaatverandering, watervervuiling, waterverspilling en indamming verandert het kwetsbare evenwicht binnen de waterkringloop. Dat is niet goed voor de verscheidenheid aan ecosystemen, zoals regenwouden, steppen, mangroves,…
“ In één waterdruppel n alle oceanen.”
vind je alle geheimen va
Gebruik regenwater
om de planten te gieten,
de wasmachine te laten draaien,
het toilet door te spoelen,
de auto te wassen,…
Kahlil Gibran
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 2
Download deze poster via www.goodplanet.be
Water is iets fundamenteel voor alle levende wezens. De eerste levensvormen – bacteriën – verschenen meer dan 3,5 miljard jaar geleden in een watermilieu. Het menselijk lichaam
bestaat voor 65 % uit water; het brein bevat 76 % en de beenderen 22,5 %.
Al het water dat we verliezen bij het uitademen, bij de stoelgang en vooral bij het zweten moet weer aangevuld worden. Zo moet een mens minstens twee liter vocht per dag opnemen
waarvan een deel uit de voeding komt. Als je niet regelmatig genoeg vocht opneemt, sterf je snel. Geen enkel levend wezen kan ontstaan en overleven zonder de hoeveelheden water,
nodig voor de werking van zijn organisme, aan te vullen en te vernieuwen.
Water is onmisbaar voor het leven. Een mens bijvoorbeeld overleeft slechts enkele dagen zonder water te drinken
WATER ALS CENTRUM VAN HET LEVEN
© Michel Loup
Rode kikkers onder water in een meer.
Frankrijk
21/09/12 12:41
13
14
3. Water als centrum van het leven
Rode kikkers onder water in een Frans meer © Michel Loup
Water is onmisbaar voor het leven. Een mens bijvoorbeeld, overleeft slechts enkele dagen zonder water te drinken.
Water is iets fundamenteel voor alle levende wezens. De eerste levensvormen – bacteriën – verschenen meer
dan 3,5 miljard jaar geleden in een watermilieu. Het menselijk lichaam bestaat voor 65 % uit water; het
brein bevat 76 % en de beenderen 22,5 %.
Al het water dat we verliezen bij het uitademen, bij de stoelgang en vooral bij het zweten moet weer aangevuld
worden. Zo moet een mens minstens twee liter vocht per dag opnemen waarvan een deel uit de voeding
komt. Als je niet regelmatig genoeg vocht opneemt, sterf je snel. Geen enkel levend wezen kan ontstaan
en overleven zonder de hoeveelheden water nodig voor de werking van zijn organisme aan te vullen en te
vernieuwen.
De eerste levensvormen verschenen en ontwikkelden zich in het water. Tijdens miljarden jaren evolutie
verlieten de meest geëvolueerde en complexe waterwezens traag maar zeker hun vertrouwde omgeving om
zich aan te passen aan het leven op het land.
Toch is water nog steeds levensnoodzakelijk. Niet alleen voor de mens, maar ook voor alle planten en dieren.
Water is immers integraal aanwezig in alle biologische weefsels. Daarom moeten alle levende wezens
regelmatig of constant water opnemen om een goed werkende stofwisseling mogelijk te maken.
Ook een mens gaat voor de geboorte door een ‘waterfase’.
De embryo bevindt zich immers in het vruchtwater. Een
embryo van 3 dagen bestaat voor 97% uit water. Een
fœtus van 6 maanden uit 94% water. Bij een zuigeling
bestaat 75% van het lichaamsgewicht uit water. Bij
een volwassene daalt dit percentage tot 70% of 50 liter
water voor een man van 70 kilogram.
“ Water is de drijvende
kracht in de natuur.”
Leonardo da Vinci
Een mens kan tot 40 dagen overleven zonder te eten. Als je echter langer dan 4 dagen niet drinkt, ga je dood.
Een volwassen mens heeft dagelijks minstens 2 liter water uit voedsel en drank nodig.
www.goodplanet.be
15
Door evolutie ontwikkelden levende wezens strategieën om zich aan te passen aan de hoeveelheid water
aanwezig in hun leefmilieu. Om zich te hydrateren, ontwikkelden planten en dieren bepaalde organische
kenmerken, eigen aan het milieu waarin ze leven. Ook de mens ontwikkelde vaardigheden om in zijn
waterbehoefte te voorzien.
Recht op water
Water is de bron van alle leven op aarde, maar… volgens de wet is het geen mensenrecht. Hoezo, geen
mensenrecht?! De Verenigde Naties riepen het recht op water in 2010 uit tot mensenrecht, maar die resolutie
wordt nog steeds niet bekrachtigd in het internationaal recht. Als het water afgesloten wordt bij iemand
die de waterfactuur niet meer kan betalen, is dat in strijd met het recht op water. Als overheden niet al het
mogelijke doen om drinkbaar water te voorzien en te vrijwaren voor hun inwoners is dat in strijd met het recht
op water. Sommige landen willen onder andere om die reden het recht op water niet als wettelijke verplichting
opnemen. Ze hebben immers de financiële middelen niet om dat recht op water ook voor iedereen waar te
maken. Andere landen, zoals de Verenigde Staten of China, zijn dan weer principieel tegen water als officieel
mensenrecht, onder andere omdat dit niet altijd te rijmen valt met de privatisering van water.
Hersenen
Long
Hart
Maag
Darm
Nier
Bot
Wist je dat?
Een giraf kan langer
overleven zonder water te drinken
dan een kameel. De giraf haalt immers veel
vocht uit de bladeren die ze eet.
Kangoeroeratten hebben zelfs geen water nodig
om te drinken. Ze halen hun vocht
volledig uit hun voedsel.
Spier
Bloed
Huid
©CNRS/sagascience
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 3
Download deze poster via www.goodplanet.be
Vochtrijke gebieden zoals moerassen, venen en mangroves zijn stukken land die minstens een deel van het jaar onder water staan. Omdat deze gebieden de overgang vormen tussen landen waterecosystemen, zijn ze bijzonder rijk aan dier- en plantsoorten. De groeiende landbouw, de verstedelijking en de uitbreiding van industrie- en havengebieden zorgden ervoor dat
deze gebieden langzaam uitdroogden. Lange tijd werden deze gebieden immers onterecht beschouwd als ongezond of onproductief. Omwille van het belang van deze vochtrijke zones
voor mens en milieu, wordt vandaag geprobeerd ze te beschermen en te herstellen. Waterzuivering, behoud van biodiversiteit, bescherming tegen gevaren als overstromingen, droogtes
en bodemerosie evenals hun vermogen om koolstof op te slaan, zijn slechts enkele voorbeelden van het belang ervan. De Conventie van Ramsar werd in 1971 goedgekeurd en ondertekend
door 162 staten. Deze conventie wil de bescherming van vochtrijke gebieden internationaal aanpakken en wil dat iedereen zich bewust wordt van de unieke functie van deze zones.
© Yann Arthus-Bertrand
Dorp in de moerassen van het
Zuiden nabij Bor.
Staat Jonglei, Zuid-Soedan
Vochtrijke gebieden beslaan slechts 6 % van de oppervlakte van de werelddelen. In een eeuw tijd heeft de mens de helft van alle vochtrijke zones op de planeet aangetast.
VOCHTRIJKE GEBIEDEN: HALF LAND, HALF WATER
21/09/12 12:41
16
17
4. Vochtrijke gebieden: half land, half water
Dorp in de moerassen van het Zuiden nabij Bor, Staat Jonglei, Zuid-Soedan
© Yann Arthus-Bertrand
Vochtrijke gebieden beslaan slechts 6 % van de oppervlakte van de werelddelen. In een eeuw tijd heeft de mens de helft van alle vochtrijke zones op de
planeet aangetast.
Vochtrijke gebieden zoals moerassen, venen en mangroven zijn stukken land die minstens een deel van het
jaar onder water staan. Omdat deze gebieden de overgang vormen tussen land- en waterecosystemen, zijn
ze bijzonder rijk aan dier- en plantsoorten. De groeiende landbouw, de verstedelijking en de uitbreiding van
industrie- en havengebieden zorgden ervoor dat deze gebieden langzaam uitdroogden. Lange tijd werden
deze gebieden immers onterecht beschouwd als ongezond of onproductief. Omwille van het belang van deze
vochtrijke zones voor mens en milieu, wordt vandaag geprobeerd ze te beschermen en te herstellen. Waterzuivering, behoud van biodiversiteit, bescherming tegen gevaren als overstromingen, droogtes en bodemerosie evenals hun vermogen om koolstof op te slaan, zijn slechts enkele voorbeelden van het belang ervan.
De Conventie van Ramsar werd in 1971 goedgekeurd en ondertekend door 162 staten. Deze conventie wil de
bescherming van vochtrijke gebieden internationaal aanpakken en wil dat iedereen zich bewust wordt van
de unieke functie van deze zones.
Waterrijke gebieden of ‘wetlands’ zijn gebieden waar water in overvloed aanwezig is, soms permanent, soms
seizoensgebonden. Moerassen, draslanden, venen, poelen, vijvers, lagunes,… Ze zijn essentieel voor de biodiversiteit en onmisbaar als waterreservoirs. Als ze droogvallen, verdwijnt hun grote diversiteit aan leven,
ontstaat waterschaarste én komen er overstromingen. Wetlands vangen bij hoog water immers veel water
op dat ze in droge tijden weer afgeven. Bovendien kunnen ze grote hoeveelheden CO2 opslaan, wat van groot
belang is in de strijd tegen de klimaatverandering.
Bedreigingen
De waterrijke gebieden ondergingen de revolutie van landbouw, industrie en steden in de 20ste eeuw. Dit leidde tot het droogleggen van
bijna de helft van deze gebieden. Ook het bouwen van grote dammen
heeft verregaande gevolgen voor de waterrijke gebieden en dus ook
voor de mensen, planten en dieren die ervan afhankelijk zijn. Een dam
verandert de waterhuishouding van een rivier immers ingrijpend.
www.goodplanet.be
Wist je dat?
Sinds 1900 verdween de
helft van de waterrijke
gebieden op aarde.
18
In Egypte bouwde men in de jaren 60 de Aswandam om de jaarlijkse overstromingen van de Nijl beter te
kunnen controleren en voor de opwekking van energie. Het land heeft er met de dam een meer bij gekregen,
het Aswanmeer, maar de Nijl overstroomt niet meer. De landbouwgronden worden dus niet meer overspoeld
met vruchtbaar slib, waardoor de boeren dure kunstmest moeten gebruiken.
Een andere bedreiging voor wetlands is ontbossing. Als de bomen en hun wortels verdwijnen, kan de grond
het regenwater niet meer opvangen. De grond spoelt mee weg met het regenwater naar de rivier. In lager gelegen gebieden stroomt het water trager, waardoor de weggespoelde grond naar de bodem zinkt. Zo slibben
wetlands dicht en kunnen ze minder water opvangen, wat stroomafwaarts dan weer voor overstromingen
kan zorgen.
Voortbestaan: de Ramsar-conventie
Deze overeenkomst over watergebieden werd in februari 1971 getekend in Iran en trad in werking in 1975.
Het verdrag dient als kader voor nationale acties en internationale samenwerking voor het behoud en rationeel gebruik van watergebieden en bijhorende hulpbronnen. Vandaag is de conventie goedgekeurd door 162
landen die 1650 watergebieden inschreven op de Ramsar-lijst, goed voor een oppervlakte van 149,6 miljoen
hectare. Deze lijst vertegenwoordigt de watergebieden van internationaal belang, voornamelijk grensoverschrijdende zones of migratieroutes van vogels en vissen.
België heeft 9 Ramsar-gebieden die samen een oppervlakte van 42 938 hectare vormen: Ijzerbroeken te Diksmuide en Lo-Reninge (2360 ha), Grotte des Émotions (3 ha), Hoge Venen (6000 ha), Vallée de la Haute Sûre
(29 000 ha), Kalmthoutse Heide (2200 ha), Marais d’Harchies (525 ha), Schorren van de Beneden Schelde
(420 ha), Vlaamse Banken (1900 ha) en het Zwin (530 ha).
er,
“ De roem is als een rividingen boven
die lichte en opgeblazen degelijke
doet drijven, en zware en
dingen doet zinken.”
Francis Bacon
Kampeer je in de natuur,
vervuil het water in de omgeving dan
niet met zeep, shampoo of afwasmiddel.
Kan je er niet onderuit, gebruik dan
zeker biologisch afbreekbare zeep.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 4
Download deze poster via www.goodplanet.be
Sommige leefmilieus worden gekenmerkt door weinig regenval en weinig waterbronnen. De dorheid zorgt ervoor dat de fauna en flora strategieën ontwikkelen om in zo’n bijzondere
situatie te kunnen overleven. Sommige diersoorten kunnen vrij lang zonder water, maar verkiezen bijvoorbeeld om ’s nachts actief te zijn en zo zichzelf te beschermen tegen de zon
en uitdroging. Overdag stoppen ze zich dan weg onder de grond. Bij sommige planten zijn de bladeren (waarlangs planten veel vocht verliezen) heel klein of zelfs naalden geworden.
Andere planten slaan water op in hun vetstengel. Nog anderen verliezen hun bladeren en verkeren langere tijd in een soort slaaptoestand of ze wachten als zaadkorrel tot de regen
terugkeert. Ook de mens past zich bij tekort aan water aan door veranderingen in gedrag en gewoonten. In de Sahara bijvoorbeeld draagt men ruime kleren, die isoleren tegen de
warmte en het zweten beperken, en gebruikt men een dromedaris als lastdier in plaats van bijvoorbeeld een ezel.
© Yann Arthus-Bertrand
Karavaan van dromedarissen in
de buurt van Nouakchott.
Mauritanië
Het vasteland bestaat voor 41% uit woestijnen en bijna-woestijnen. Een miljard mensen leeft in regio’s blootgesteld aan woestijnvorming en droogte.
DORHEID, OF WANNEER WATER DE BEPERKENDE FACTOR WORDT
21/09/12 12:41
19
20
5. Dorheid, of wanneer water
de beperkende factor wordt
Karavaan van dromedarissen in de buurt van Nouakchott, Mauritanië
© Yann Arthus-Bertrand
Het vasteland bestaat voor 41% uit woestijnen en bijna-woestijnen. Een miljard
mensen leeft in regio’s blootgesteld aan woestijnvorming en droogte.
Sommige leefmilieus worden gekenmerkt door weinig regenval en weinig waterbronnen. De dorheid zorgt
ervoor dat de fauna en flora strategieën ontwikkelen om in zo’n bijzondere situatie te kunnen overleven. Sommige diersoorten kunnen vrij lang zonder water, maar verkiezen bijvoorbeeld om ’s nachts actief te zijn en
zo zichzelf te beschermen tegen de zon en uitdroging. Overdag stoppen ze zich dan weg onder de grond. Bij
sommige planten zijn de bladeren (waarlangs planten veel vocht verliezen) heel klein of zelfs naalden geworden. Andere planten slaan water op in hun vetstengel. Nog anderen verliezen hun bladeren en verkeren langere tijd in een soort slaaptoestand of ze wachten als zaadkorrel tot de regen terugkeert. Ook de mens past
zich bij tekort aan water aan door veranderingen in gedrag en gewoonten. In de Sahara bijvoorbeeld draagt
men ruime kleren die isoleren tegen de warmte en het zweten beperken en gebruikt men een dromedaris als
lastdier in plaats van bijvoorbeeld een ezel.
Jemen behoort
tot de top 5 va
n landen
die met wate
rschaarste ka
mpen. De
klimaatverand
ering en de ex
plosieve
bevolkingsgro
ei verhogen d
e waterstress nog m
eer. Decennia
la
ng gebruikte de bev
olking bijna u
it
sl
uitend
regenwater om
de akkers te bev
loeien.
De introductie
van waterpom
pen in
de jaren zestig
veranderde de
houding
omtrent wate
r dramatisch.
De Jemenieten dachten
dat de onderaa
rdse zee
onuitputtelijk
was en spron
gen zeer
verkwistend o
m met het blau
w
e goud.
Fragment uit ar
tikel ‘Waterstre
ss in Jemen’ in
Magazine. Door
Mo
Yong Lee Van de
Casteele, 29 ju
http://www.m
ni 2011.
o.be/artikel/w
aterstress-jem
en
www.goodplanet.be
“ Toen ik in 1963 als wam, had
tienjarige in Sanaa toekaterput.
elke woning een eigen w minder dan
Het grondwater zat toen ag wordt tot
dertig meter diep. Vandaord.”
duizend meter diep gebo
ani,
Abdulrahman Al-Ery
en
ater en Milieu in Jem
W
van
ter
nis
mi
voormalig
21
© Bart Vantieghem
In veel regio’s ontstaat gebrek aan water omdat de bevolkingsdruk
toeneemt, de woestijn oprukt, regens langer uitblijven, waterrijke gebieden uitdrogen, grondwaterlagen uitgeput raken, enzovoort. Wanneer er jaarlijks minder dan 1000 m³ water per persoon beschikbaar
is (2740 liter per dag), spreken we over waterschaarste.
Waterschaarste betekent niet noodzakelijk dat er niet genoeg zoet
water is. Wanneer waterbronnen slecht beheerd worden of de verdeling van het water niet goed verloopt, kan er ook waterschaarste ontstaan. Uit sommige rivieren wordt bijvoorbeeld zoveel water geput dat
ze droog staan nog voor ze de monding bereiken.
In streken zoals de Hoorn van Afrika leeft 90% van de bevolking van
de landbouw en wordt enorm veel water gebruikt voor irrigatie en veeteelt. Het meeste water gaat naar de teelt van exportgewassen. Bovendien versnelt de woestijnvorming nog door de klimaatverandering.
11 landen in de Sahel plannen een ‘grote groene muur’ dwars door Afrika om woestijnvorming tegen te gaan.
De ‘muur’ moet jaarlijks ook 3 miljoen ton CO2 uit de lucht halen. Er zijn echter ook tegenstanders van het
project. Zij vrezen dat de lokale bevolking weinig inspraak zal hebben en gedwongen zal moeten verhuizen.
© Dieter Telemans
Kenia, grens met Ethiopië. Door de klimaatverandering volgen de periodes van droogte elkaar nu veel vlugger op dan 20 tot 30 jaar geleden. De herders vinden geen water meer voor hun dieren.
www.goodplanet.be
22
De klimaatverandering wordt in grote mate veroorzaakt door de ontwikkelde landen. Bovendien
komt een groot deel van ons voedsel uit het Zuiden. Woestijnvorming is dus wel degelijk een probleem dat de hele wereld aangaat. De politieke wil om iets aan de oorzaken en de gevolgen te
doen, ontbreekt echter vaak. Kansarme bevolkingsgroepen kunnen immers weinig druk uitoefenen.
Wist je dat?
De droogste plaats op
aarde is de Atacama
woestijn in Chili. Op
sommige plaatsen heeft het
al meer dan 400 jaar niet
meer geregend!
Koop geen asperges uit Peru,
maar kies voor lokale asperges
tijdens het seizoen (april-juni).
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 5
Download deze poster via www.goodplanet.be
Tijdens z’n doortocht op de continenten, slijt water rotsen uit. Het voert de opgeloste mineralendeeltjes met zich mee die later zeezout worden. De watercyclus zorgt voor een
permanente watercirculatie tussen de oceanen, de atmosfeer en de waterlopen op het vasteland. Zo zijn zeeën de eindbestemming voor bijna alle waterlopen. Maar niet enkel
mineraaldeeltjes worden meegevoerd met het water, ook chemische en organische verontreiniging komt erin terecht, vermengt zich en stapelt zich op in het lichaam van zeefauna
en -flora. Elke dag wordt wereldwijd 2 miljoen ton urine en menselijke uitwerpselen rechtstreeks in waterlopen geloosd. Daarbij komen dan nog eens de drijfmest van de veeteelt
evenals de landbouwmeststoffen. Al deze vormen van vervuiling verstoren de werking van de ecosystemen van de zee. Steeds meer en steeds grotere mariene gebieden worden
als dood beschouwd. Overal ter wereld worden onderzoeksprogramma’s en beleidsinitiatieven opgezet om oplossingen te vinden voor deze problemen.
© Yann Arthus-Bertrand
Walvis in de open zee bij het
Valdés-Schiereiland.
Argentinië
Elk jaar wordt 6 miljoen ton aan chemische producten meegesleurd door stromen die uiteindelijk uitmonden in een oceaan. Dit zorgt voor verontreiniging die ongewenst terecht komt in de voedselketen.
DE ZEE MIDDENIN DE WATERCYCLUS
21/09/12 12:41
23
24
6. De zee middenin de watercyclus
Walvis in de open zee bij het Valdes schiereiland, Argentinië © Yann Arthus-Bertrand
Elk jaar wordt 6 miljoen ton aan chemische producten meegesleurd
door stromen die uiteindelijk uitmonden in een oceaan. Dit zorgt voor
verontreiniging die ongewenst terechtkomt in de voedselketen.
Tijdens z’n doortocht op de continenten, slijt water rotsen uit. Het voert de opgeloste mineralendeeltjes
met zich mee die later zeezout worden. De watercyclus zorgt voor een permanente watercirculatie tussen
de oceanen, de atmosfeer en de waterlopen op het vasteland. Zo zijn zeeën de eindbestemming voor bijna
alle waterlopen. Maar niet enkel mineraaldeeltjes worden meegevoerd met het water, ook chemische en
organische verontreiniging komt erin terecht, vermengt zich en stapelt zich op in het lichaam van zeefauna
en -flora. Elke dag wordt wereldwijd 2 miljoen ton urine en menselijke uitwerpselen rechtstreeks in waterlopen
geloosd. Daarbij komen dan nog eens de drijfmest van de veeteelt evenals de landbouwmeststoffen. Al
deze vormen van vervuiling verstoren de werking van de ecosystemen van de zee. Steeds meer en steeds
grotere mariene gebieden worden als dood beschouwd. Overal ter wereld worden onderzoeksprogramma’s
en beleidsinitiatieven opgezet om oplossingen te vinden voor deze problemen.
Oceanen reguleren het klimaat en slaan CO2 op. Daarom zijn ze essentieel voor alle leven op aarde. Bovendien voeden ze meer dan de helft van de wereldbevolking en leveren ze ons gigantische hoeveelheden grondstoffen en energie. Toch brengt de mens door vervuiling, overbevissing en de uitstoot van broeikasgassen
steeds meer schade toe aan onze zeeën. Het ziet er helaas niet naar uit dat het tij snel zal keren.
Onbekend is… onbemind?
De zeeën en oceanen bedekken 71% van het aardoppervlak,
maar blijven de minst goed gekende gebieden. De diepe
afgronden in de zeebodem zijn nog onbekend terrein en
elke dag worden nieuwe soorten ontdekt die in ongelooflijke
omstandigheden kunnen leven.
Volgens wetenschappelijke schattingen zijn deze ecosystemen
de leefomgeving van 90% van de biomassa en 80% van de
biodiversiteit op aarde, waarvan we vandaag slechts 5% kennen
(274 000 mariene soorten). Er zouden er nog meer dan een
miljoen te ontdekken zijn! Helaas heeft de mens ook al de
uitroeiing van enkele soorten op zijn geweten, zoals de zeekoe
van Steller die in 1768 verdween.
www.goodplanet.be
Wist je dat?
Op sommige plaatsen
in de oceaan zou de Mount
Everest helemaal onder water
kunnen verdwijnen en zelfs dan
zou er nog 2 kilometer water
boven de top staan.
25
© Bart Vantieghem
Bescherming van de oceanen
Meer dan de helft van de oceaangebieden valt buiten de nationale exclusieve bevoegdheden van de landen. Daarom is het
nodig dat landen overeenkomsten sluiten over het gebruik, de
exploitatie en de bescherming van de oceanen en hun hulpbronnen. Zo heeft het OSPAR-verdrag als doel door internationale samenwerking het maritieme milieu in de Noordoostelijke
Atlantische Oceaan (inclusief de Noordzee) te beschermen. Het
verdrag trad in werking in 1992 en werd ondertekend door 14
landen (waaronder België) en de Commissie van de Europese
Unie.
Vroeger dacht men dat de zee onuitputtelijk was. De wereldwijde visvangst steeg in enkele jaren tijd van 20 naar 90 miljoen ton vis per jaar. Ondertussen weten we dat bijvoorbeeld
sushi ervoor kan zorgen dat de blauwvintonijn uitsterft. Ook andere tonijnsoorten zijn bedreigd. In onze Noordzee wordt onder
andere kabeljauw overbevist. Volgende keer toch maar geen
broodje tonijnsla?
www.goodplanet.be
26
Wat heeft een file te maken met het
verdwijnen van koraal?
Wist je dat?
Auto’s stoten CO2 uit. Die CO2 komt in de atmosfeer terecht
en wordt vervolgens grotendeels opgenomen door de
oceanen. Door de chemische reactie met water vormt CO2
koolzuur in de oceanen. Zo stijgt de zuurtegraad. Hierdoor
lossen de koralen geleidelijk aan op. Dat vormt een probleem voor de vele dieren die afhankelijk zijn van koraalriffen als woonplaats of voor hun voedselvoorziening.
Japanse en Amerikaanse
wetenschappers filmden in
2013 voor het eerst een acht
meter lange reuzeninktvis
op 630 meter diepte in de
Stille Oceaan nabij Japan.
“ Wat wij doen, is slechts. Maar als we
een druppel in de oceaaneaan kleiner zijn
het niet deden, zou de oc e druppel.”
vanwege deze ontbrekend
Moeder T heresa
Eet minder vis en raadpleeg de
viswijzer om te vermijden dat je
overbeviste soorten koopt.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 6
Download deze poster via www.goodplanet.be
Voor de mens heeft water zowel een biologische als een sociale functie. We gebruiken water om ons lichaam te hydrateren maar evengoed voor huishoudelijke behoeften (keuken,
hygiëne, wassen, toilet,…). Als algemene regel geldt: hoe hoger de levensstandaard, hoe hoger het huishoudelijk waterverbruik. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie heeft een
mens minimum 20 liter water per dag nodig om te leven en aan zijn fysiologische, sanitaire en sociale behoeften te voldoen. In 19 landen wereldwijd ligt het huishoudelijk verbruik per
persoon per dag lager dan dit minimum. In Rwanda, Mozambique, Cambodja en Somalië ligt het zelfs lager dan 15 liter. In 38 landen ligt het dan weer boven de 250 liter per persoon
per dag (bijna 600 liter voor een Noord-Amerikaan, bijna 300 liter voor een Fransman). De nood aan water voor alle mensen op aarde doet vragen rijzen over een betere toegang tot
drinkbaar water voor iedereen. Daarnaast dienen er dringend maatregelen genomen te worden om de verspilling ervan in de ontwikkelde landen tegen te gaan.
Gemiddeld gebruiken we 110 liter water per persoon per dag. Maar dit cijfer verbergt enorme ongelijkheden.
©Yann Arthus-Bertrand
Verkaveling van villa’s met zwembad in de Var.
Frankrijk
TOEGANG TOT WATER, WAARDEMETER VOOR SOCIALE ONGELIJKHEDEN
21/09/12 12:41
27
28
7. Toegang tot water, onthullend
voor sociale ongelijkheden
Verkaveling van villa’s met zwembad in de Var, Frankrijk © Yann Arthus-Bertrand
Gemiddeld gebruiken we 110 liter water per persoon per dag.
Maar dit cijfer verbergt enorme ongelijkheden.
Voor de mens heeft water zowel een biologische als een sociale functie. We gebruiken water om ons lichaam
te hydrateren maar even goed voor huishoudelijke behoeften (keuken, hygiëne, wassen, toilet,…). Als algemene regel geldt: hoe hoger de levensstandaard, hoe hoger het huishoudelijk waterverbruik. Volgens de
Wereldgezondheidsorganisatie heeft een mens minimum 20 liter water per dag nodig om te leven en aan
zijn fysiologische, sanitaire en sociale behoeftes te voldoen. In 19 landen wereldwijd ligt het huishoudelijk
verbruik per persoon per dag lager dan dit minimum. In Rwanda, Mozambique, Cambodja en Somalië ligt het
zelfs lager dan 15 liter. In 38 landen ligt het dan weer boven de 250 liter per persoon per dag (bijna 600 liter voor een Noord-Amerikaan, bijna 300 liter voor een Fransman). De nood aan water voor alle mensen op
aarde doet vragen rijzen over een betere toegang tot drinkbaar water voor iedereen. Daarnaast dienen er
dringend maatregelen genomen te worden om de verspilling ervan in de ontwikkelde landen tegen te gaan.
Ongelijke toegang tot water
Zoet water is niet alleen geografisch gezien ongelijk verdeeld over de wereld. De toegang tot water wordt
ook beïnvloed door de sociale achtergrond en economische situatie van mensen. Zo heeft de rijkste bevolkingslaag in Bolivia 41% meer toegang tot water dan de armste inwoners. Omdat de rijkere mensen een betere toegang hebben, zullen ze ook meer verbruiken. Zo wordt de kloof en de beschikbare hoeveelheid water
tussen arm en rijk alleen maar groter.
Wist je dat?
In Spanje laten
makelaars vlakbij
nieuwe vakantieverblijven
golfterreinen aanleggen die
elk even veel water vragen
als een stad van 16 000
inwoners.
© Dieter Telemans
www.goodplanet.be
29
Rijkere landen die in luxe zwemmen, realiseren zich niet wat al die luxe aan water kost. Om voedsel, energie,
gebouwen, wegen, steden en producten te maken en onderwijs, sport, recreatie en cultuur te realiseren heb
je water nodig. Veel water.
Ondertussen bereikt de Colorado rivier haar monding niet meer. Landbouwers in Mexico moeten experimenteren met zoutwatergewassen omdat de vroegere wetlands een oprukkende woestijn werden door buitensporige irrigatie. Niet alleen landbouw, industrie en toerisme worden met de vinger gewezen. Ook de huishoudens in California gebruiken enorm veel water. Heel wat inwoners van deze Amerikaanse staat hebben
immers een privézwembad. In Los Angeles loopt een pilootproject waarbij elk gezin een bepaald rantsoen
water kreeg. Gebruik je meer, dan betaal je ook meer. Het waterverbruik daalde met 20%, maar heel wat rijke
mensen laten zich niet tegenhouden door de hoge prijs en blijven water verspillen.
Waterdistributie
In geïndustrialiseerde landen is de waterdistributie meestal gesubsidieerd. Mensen in het Zuiden moeten de
kosten echter volledig zelf dragen. Zo betalen ze veel meer voor hun kraantjeswater, dat vaak van twijfelachtige kwaliteit is.
Enkele landen voerden al een sociaal tarief in voor drinkwater. Zo kunnen mensen die het financieel moeilijk
hebben een verminderd tarief krijgen voor hun waterverbruik. In Vlaanderen bestaat er nog geen sociaal
tarief, maar krijgt elke inwoner jaarlijks 15m³ gratis drinkwater. Je kan wel een vrijstelling krijgen voor de
gemeentelijke bijdragen voor de infrastructuur van de waterdistributie en de bijdragen voor afvalwaterzuivering.
In Brussel maakte de vzw Straatverplegers een plan met drinkwaterfonteinen en toiletten in de 19 gemeenten. De folder werd onder andere aan daklozen gegeven, zodat ze op elk moment weten waar ze water ter
beschikking kunnen hebben.
Eigenlijk moeten we niet alleen de toegang tot water eerlijk verdelen, maar ook het evenwicht van de natuurlijke watercyclus respecteren en vervuiling vermijden zodat mariene ecosystemen en hun biodiversiteit
beschermd worden.
Water voor iedereen?
De wereldbevolking stijgt en de vraag naar
drinkbaar water stijgt nog sneller. Geen
paniek, er zal water genoeg zijn. Maar
we moeten er dan wel duurzaam mee
omgaan en het eerlijk verdelen. Op dit
moment gebruikt het rijkste deel van de
wereldbevolking het grootste deel van
de grondwaterreserves in zo’n snel tempo
op, dat de waterkringloop ze niet tijdig kan
aanvullen. Dat moet anders.
Ecotoerisme betekent niet noodzakelijk
dat je in een dure ecolodge moet
overnachten. Zorg er ook op vakantie
voor dat je respectvol omspringt
met water en energie en laat geen
afvalberg achter.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 7
Download deze poster via www.goodplanet.be
In ontwikkelingslanden, waaronder veel landen ten zuiden van de Afrikaanse Sahara, wordt water thuis geleverd bij slechts 16 % van de bevolking. In Amman, hoofdstad van het koninkrijk
Jordanië, komt er maar één keer per week water uit de kraan. Over de hele planeet kent bijna de helft van de mensheid niet het comfort van een kraan waaruit drinkwater komt. Vooral in
de Afrikaanse Sahel moeten vrouwen elke dag te voet een lange weg afleggen om water uit een put te halen. Deze taak neemt meestal verscheidene uren in beslag en heeft een grote
invloed op hun levensomstandigheden en hun ontwikkelingsmogelijkheden als mens. Omwille van de lange afstand en het gewicht is tevens de waterhoeveelheid, die beschikbaar is
voor huishoudelijk gebruik, beperkt. De strijd tegen armoede en vóór ontwikkeling houdt dus in dat iedereen een betere toegang tot kwaliteitsvol drinkwater moet krijgen.
Wereldwijd hebben ongeveer 1 miljard mensen geen toegang tot drinkbaar water.
WATER IN ONTWIKKELINGSLANDEN
© Yann Arthus-Bertrand
Vrouwen die water dragen op weg
naar huis.
Mali
21/09/12 12:42
30
31
8. Water in ontwikkelingslanden
Vrouwen die water dragen op weg naar huis in Mali © Yann Arthus-Bertrand
Ongeveer 1 miljard mensen ter wereld hebben geen toegang tot drinkbaar water.
In ontwikkelingslanden, waaronder veel landen ten zuiden van de Afrikaanse Sahara, wordt water thuis geleverd bij slechts 16 % van de bevolking. In Amman, hoofdstad van het koninkrijk Jordanië, komt er maar één
keer per week water uit de kraan. Over de hele planeet, kent bijna de helft van de mensheid niet het comfort
van een kraan waaruit drinkwater komt. Vooral in de Afrikaanse Sahel moeten vrouwen elke dag te voet een
lange weg afleggen om water uit een put te halen. Deze taak neemt meestal verscheidene uren in beslag en
heeft een grote invloed op hun levensomstandigheden en hun ontwikkelingsmogelijkheden als mens. Omwille van de lange afstand en het gewicht is tevens de waterhoeveelheid die beschikbaar is voor huishoudelijk
gebruik beperkt. De strijd tegen armoede en vóór ontwikkeling houdt dus in dat iedereen een betere toegang
tot kwaliteitsvol drinkwater moet krijgen.
De drinkbare watervoorraden zijn niet eerlijk verdeeld over de wereld. Bovendien verschilt de hoeveelheid
neerslag van regio tot regio en beïnvloedt het waterverbruik van de ene regio ook de watervoorraden in de
naburige gebieden. Over de hele geschiedenis van de mensheid slaagden we erin om op een efficiënte manier te voldoen aan onze behoefte aan water. Ook vandaag is dit meer dan ooit het geval, maar helaas voelt
niet iedereen die vooruitgang. In gebieden waar de bevolking arm is, wordt er weinig of geen werk gemaakt
van oplossingen om de toegang tot water te verbeteren of water te zuiveren.
Voor de Wereldgezondheidsorganisatie en
Unicef betekent een redelijke toegang tot water
dat het mogelijk is te beschikken over minstens
20 liter water per persoon per dag en dat de
bron zich op ten hoogste 1 kilometer van de
woonplaats van de gebruiker bevindt.
Waterdragers
Er is een rechtstreeks verband tussen toegang
tot water en armoede. Op het platteland van
Marokko is water bijvoorbeeld onmisbaar voor
landbouw en veeteelt. Maar bronnen en putten
leveren nu niet voldoende water meer aan de
plattelandsbevolking.
www.goodplanet.be
t
“ Ook vandaag nog heefg op het
een deel van de bevolkin niet al tijd
Marokkaanse plattelandater.
toegang tot drinkbaar w en niet naar
Heel wat kinderen kunnater moeten
school gaan omdat ze w n familie.”
halen voor zichzelf en hu
Leerlingen van de school
l’Etablissement Mekoua
r in Fez
32
© Dieter Telemans
In Mali bijvoorbeeld, leggen niet alleen kinderen,
maar ook heel wat vrouwen dagelijks een lange
weg af naar een rivier of bron. Mannen gaan
veel minder vaak op watertocht. Deze vrouwen
kunnen niet anders dan meerdere uren per dag
bezig te zijn met de waterbevoorrading van hun
familie. Sommigen gaan in het droogseizoen al
in het holst van de nacht op pad om geen uren te
hoeven aanschuiven aan de bron. Dat maakt het
voor deze vrouwen erg moeilijk of onmogelijk om
te gaan werken en geld te verdienen. Een kraan
of pomp in de buurt van hun huis zou niet alleen
voor hun levenskwaliteit, maar ook voor hun gezondheid een wereld van verschil maken.
Hoeveel stappen moet jij zetten om tot bij een kraan te komen waaruit
drinkbaar water komt?
Niet zo veel waarschijnlijk. Miljoenen mensen stappen echter elke dag
gemiddeld 6 kilometer, gewoon om water te halen voor hun basisvoorzieningen. Eigenlijk is het best wel gek als je dan bedenkt dat
heel wat mensen er heel wat geld voor over hebben om water in
flessen te kopen. Die flessen moeten dan ook nog vervoerd worden en zorgen voor een grote afvalberg. En dat allemaal terwijl
we thuis de luxe hebben om de kraan open te draaien en meteen
drinkbaar water ter beschikking hebben.
Wist je dat?
Wereldwijd heeft 1
persoon op 10 geen
toegang tot drinkbaar
water.
Wist je dat?
Wereldwijd kunnen
18 miljoen kinderen niet
naar school omdat ze water
moeten halen. Geen basisopleiding betekent geen kansen
om uit de armoede
te geraken.
www.goodplanet.be
Neem een douche in de plaats
van een bad. Voor een bad heb
je minstens twee keer zo veel
water nodig.
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 8
Download deze poster via www.goodplanet.be
Er is een duidelijk verband tussen water en ziekten. Als water besmet is door giftige stoffen of bacteriën, virussen of parasieten,… is het niet drinkbaar. Ook onvoldoende gefilterd of
onbehandeld kan water mens en dier ziek maken, net daar waar water de overdracht van ziekten zou moeten tegengaan. Elke minuut sterven er wereldwijd 3 kinderen door diarree
veroorzaakt door ongezond water en het gebrek aan wc’s. Diarree, cholera, tyfuskoorts en vele andere ziekten vormen een bedreiging wanneer de afvoer en sanering van afvalwater
niet correct gebeurt en de natuurlijke zuiveringscapaciteit de vervuiling niet meer kan verwerken. Wereldwijd leven er dagdagelijks 2,4 miljard mensen in een dergelijke situatie.
Ziekten die overgedragen worden door water of te maken hebben met watergebrek zijn niet alleen dodelijk, ze tasten ook de ontwikkelingsmogelijkheden van de bevolking aan en
zijn dus evengoed oorzaken van armoede.
© Yann Arthus-Bertrand
Mens en dier op de oevers van
de Senegalstroom in Kayes.
Mali
Niet-drinkbaar water is de eerste doodsoorzaak ter wereld. Het doodt 5 miljoen mensen per jaar. Dat is tien keer meer dan er mensen sterven in oorlogen.
WATER ALS ZIEKTEDRAGER
21/09/12 12:42
33
34
9. Water als ziektedrager
Mens en dier op de oevers van de Senegalstroom in Kayes, Mali ©Yann Arthus-Bertrand
Niet-drinkbaar water is de eerste doodsoorzaak ter wereld. Het doodt 5 miljoen
mensen per jaar. Dat is 10 keer meer dan er mensen sterven in oorlogen.
Er is een duidelijk verband tussen water en ziekten. Als water besmet is door giftige stoffen of bacteriën, virussen of parasieten,… is het niet drinkbaar. Ook onvoldoende gefilterd of onbehandeld kan water mens en dier
ziek maken net daar waar water de overdracht van ziekten zou moeten tegengaan. Elke minuut sterven er wereldwijd 3 kinderen door diarree veroorzaakt door ongezond water en het gebrek aan wc’s. Diarree, cholera,
tyfuskoorts en vele andere ziekten vormen een bedreiging wanneer de afvoer en sanering van afvalwater
niet correct gebeurt en de natuurlijke zuiveringscapaciteit de vervuiling niet meer kan verwerken. Wereldwijd
leven er dagdagelijks 2,4 miljard mensen in een dergelijke situatie. Ziekten die overgedragen worden door
water of te maken hebben met watergebrek zijn niet alleen dodelijk, ze tasten ook de ontwikkelingsmogelijkheden van de bevolking aan en zijn dus evengoed oorzaken van armoede.
In een groot deel van de ontwikkelingslanden doodt besmet water meer dan gewelddadige conflicten. Elk jaar
sterven 5 miljoen mensen aan ziekten veroorzaakt door onzuiver water. In sommige gebieden in Afrika liggen
in 4 op de 5 ziekenhuisbedden mensen die besmet water hebben gedronken. Waar mens en vee hetzelfde
water gebruiken, drinkwater en afvalwater niet grondig gescheiden worden of waar beken en sloten als open
riolen gebruikt worden, lopen mensen makkelijk ernstige of dodelijke ziekten op. Wie niet beschikt over zuiver
water en/of over een minimale sanitaire infrastructuur, kan zich als mens niet ontplooien en ontwikkelen.
Interview met Murray Biedler,
consultant in water en ontwikkeling:
Wat zijn de meest voorkomende ziektes
veroorzaakt door besmet water?
“Meestal denkt men bij ziektes veroorzaakt door besmet water aan diarree. Maar besmet water kan ook een broeihaard
zijn voor ziekten als Guineaworm en Schistosomiasis (parasitaire wormen die via besmet water in het menselijk lichaam
terechtkomen) of insecten die slaapziekte, malaria en denguekoorts overbrengen. De risico’s variëren van verlamming door worminfecties of langdurige infecties door terugkerende malaria en denguekoorts tot de dood door hoge
koorts of uitdroging bij cholera.”
www.goodplanet.be
Wist je dat?
Wereldwijd hebben
2 mensen op 5 geen toegang
tot sanitaire voorzieningen
of een afvalwatersysteem.
35
Is het belangrijk dat water proper en helder is?
“Drinkbaar water of water voor huishoudelijk gebruik moet veilig zijn, maar dat betekent niet per se dat het
water proper of helder moet zijn. Het is belangrijk dat de lokale bevolking de smaak, aanwezige mineralen,
reuk en geur accepteert. In Europa denken we immers dat helder water veilig is, maar elders weigeren mensen om helder, behandeld water te drinken. In hun leefomgeving is helder water meestal vergiftigd of besmet en niets kan erin leven. Daarom verkiezen ze soms water dat een lichte bruine of groene kleur heeft en
tekenen van leven vertoont. Ook de specifieke geur en smaak van behandeld water wordt niet door iedereen
geapprecieerd. Zo verkiezen mensen soms besmet water boven behandeld water, met alle gevolgen vandien.
In bepaalde gevallen is het dus beter om water te hebben dat veilig, maar een beetje ‘vuiler’ is.”
Cholera is zonder twijfel één van de ergste en meest dodelijke ziekten die veroorzaakt worden door besmet
water. Aan de andere kant is de toegang tot drinkbaar water volgens Maslow een basisbehoefte van de
mens. Zonder drinkbaar water en dus zonder bevrediging van de basisbehoeften, kan een mens ook zijn andere levensbelangrijke behoeften, zoals zelfontplooiing of educatie, niet vervullen.
De armoede in de steden is wereldwijd een groeiend probleem. De helft van de wereldbevolking woont in de
steden, een half miljard daarvan in sloppenwijken. Extreme weersomstandigheden en schulden drijven vele
boeren naar de stad, in de hoop daar een betere toekomst te vinden. Daar aangekomen hebben ze geen
andere keuze dan te gaan wonen in de overbevolkte krottenwijken. Drinkbaar water is er schaars en duur. De
open riolen veroorzaken allerlei ziektes.
In India bijvoorbeeld, is de bevolking in de steden
de laatste eeuw vertienvoudigd. In de sloppenwijken rond New Delhi is er in het beste geval slechts
enkele uren per dag stromend water, soms is er
helemaal geen. Als er al toiletten zijn, zijn ze dikwijls zo slecht onderhouden dat de bewoners hun
schaarse roepies liever aan iets anders uitgeven en
hun behoefte in open lucht doen. Door het gebrek
aan deze basisvoorzieningen lijden mensen in de
sloppenwijken dikwijls aan ziektes die veroorzaakt
worden door onzuiver water, huidziektes en tuberculose.
© Dieter Telemans
“ We zullen aids, noch ia, noch elke
tuberculose, noch malar te die
andere besmettelijke ziekzijn greep
ontwikkelingslanden in dat we de strijd
houdt, overwinnen voor nitatie en
voor drinkbaar water, sanen.”
basisgezondheidszorg win
sec retaris-generaal
Kofi Annan, voormalig
es
van de Verenigde Nati
www.goodplanet.be
Wist je dat?
Elke dag sterven 6000
kinderen aan ziektes
die veroorzaakt worden door
onzuiver water of een gebrek
aan sanitaire voorzieningen
en hygiëne.
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 9
Download deze poster via www.goodplanet.be
Voor voedselproductie is er water nodig, of dat nu van de regen komt of via irrigatie. Zo wordt 20 % van de bewerkte oppervlakte wereldwijd bevloeid omwille van de beperkte of onregelmatige regenval
of om het rendement van de grond te verbeteren. Deze bevloeide landbouwoppervlakte staat in voor 40 % van de productie en neemt steeds toe: sinds 1950 is de bevloeide oppervlakte verdubbeld. Het
water dat onttrokken wordt aan rivieren brengt echter verdrogingen met zich mee. Zo droogden delen van het Aralmeer, de Dode Zee en het Tsjaadmeer op door bevloeiing van land via hun zijrivieren.
Grondwaterlagen worden te veel geëxploiteerd, zoals in India, waar over het hele land het waterpeil met 1 tot 3 meter gezakt is. Gronden nemen ook veel zout op. In Egypte bijvoorbeeld, zorgt het warme
en droge klimaat voor snelle verdamping . Hierdoor blijft een hoge concentratie aan minerale zouten achter op de bevloeide percelen. Om het milieu te beschermen en water te besparen schakelen
landbouwers steeds vaker over op alternatieve technieken zoals druppelgewijze bevloeiing, het filteren en hergebruiken van afvalwater en kiest men voor planten die minder water nodig hebben.
Wereldwijd gaat 10 % van het water naar huishoudelijke behoeften, 20 % dient voor de industrie en 70 % voor de landbouw.
WATER, ONMISBAAR VOOR DE LANDBOUW
© Yann Arthus-Bertrand
Teelt in vakjes, begoten met
putwater.
Mali
21/09/12 12:42
36
37
10. Water onmisbaar voor de landbouw
Teelt in vakjes, begoten door putwater in Mali ©Yann Arthus-Bertrand
Wereldwijd gaat 10 % van het water naar huishoudelijke behoeften, 20 % dient
voor de industrie en 70 % voor de landbouw.
Voor voedselproductie is er water nodig, of dat nu van de regen komt of via irrigatie. Zo wordt 20 % van de
bewerkte oppervlakte wereldwijd bevloeid omwille van de beperkte of onregelmatige regenval of om het
rendement van de grond te verbeteren. Deze bevloeide landbouwoppervlakte staat in voor 40 % van de
productie en neemt steeds toe: sinds 1950 is de bevloeide oppervlakte verdubbeld. Het water dat onttrokken wordt aan rivieren brengt echter verdrogingen met zich mee. Zo droogden delen van het Aralmeer, de
Dode Zee en het Tsjaadmeer op door bevloeiing van land via hun zijrivieren. Grondwaterlagen worden te
veel geëxploiteerd, zoals in India, waar over het hele land het waterpeil met 1 tot 3 meter gezakt is. Gronden
nemen ook veel zout op. In Egypte bijvoorbeeld, zorgt het warme en droge klimaat voor snelle verdamping .
Hierdoor blijft een hoge concentratie aan minerale zouten achter op de bevloeide percelen. Om het milieu te
beschermen en water te besparen schakelen landbouwers steeds vaker over op alternatieve technieken zoals
druppelgewijze bevloeiing, het filteren en hergebruiken van afvalwater en kiest men voor planten die minder
water nodig hebben.
70% van het zoet water op aarde wordt gebruikt in de landbouw.
Van deze grote hoeveelheid wordt nog eens 60% verspild omdat
de irrigatie niet aangepast is aan de lokale omstandigheden. Het
watertekort veroorzaakt door droogte en slecht beheer ligt aan de
basis van ernstige conflicten in landen waar landbouw en veeteelt
de belangrijkste bron van inkomsten vormen.
“ Met ‘Terre des
we de kennis
Jeunes-Haïti’ brengenprecolumbiaanse
en vaardigheden uit het de aandacht.
tijdperk opnieuw onder immers in
De mensen toen leefden .”
harmonie met de natuur
lement
het Wereldjongerenpar
Alexandra, Haïti. Lid van
merika en Caraïben
coördinatrice Latijns-A
voor Water - regionale
Wist je dat?
Voor 1 kilogram
rijst is er 3000 liter
water nodig.
Katoenteelt
In 1918 besloot de Sovjet-Unie om met water uit rivieren die in het Aralmeer uitmondden de omliggende
woestijn te irrigeren en zo grootschalige katoenproductie mogelijk te maken. Die beslissing zorgde ervoor dat
dit gigantisch zoetwatermeer vandaag bijna helemaal
verdwenen is. Het water dat nog overblijft, is bovendien
veel zouter en vervuild door de massa’s pesticiden en
meststoffen die gebruikt werden bij de katoenteelt.
www.goodplanet.be
38
Tegelijkertijd gaat het verspillen in onze ontwikkelde landen verder: de verspilling van voedsel. In Europa
verspillen we jaarlijks zo’n 95 tot 115 kilogram voedsel per persoon. Je gooit ook niet alleen het voedsel
zelf weg, maar ook het water en alle energie en CO2-uitstoot die nodig was om het voedsel te produceren, te
verpakken en te vervoeren.
Op dit moment kan de wereldwijde landbouwproductie bijna 12 miljard mensen voeden. Dat is bijna het
dubbele van de huidige wereldbevolking. Toch leiden volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie van
de Verenigde Naties meer dan 800 miljoen mensen aan chronische ondervoeding. De steeds groeiende
wereldbevolking voeden kan dus zeker, maar niet op de manier waarop we bezig zijn. We staan dus voor een
grote uitdaging.
© Dieter Telemans
En bij ons?
Ook in Vlaanderen wordt zuiver water schaarser.
Het grondwaterpeil is gedaald omdat we jarenlang
te veel water opgepompt hebben. Op heel wat
plaatsen is het water ook vervuild, onder andere door
pesticiden en mestoverschotten van de landbouw.
Boeren gaan dus wereldwijd op zoek naar
alternatieve en meer duurzame landbouwtechnieken.
spaarrekening.
“Grondwater is zoals je ken als je ze
Het is ok om ze te gebruiniet aangevuld
nodig hebt, maar als ze n.”
wordt, zal ze ooit leeg zij
M. Rodell, NASA
www.goodplanet.be
39
Druppelirrigatie
Irrigatie is nodig om de landbouwgewassen van water te voorzien als het niet voldoende regent. Bij klassieke
irrigatie komt echter minder dan de helft van het water tot bij de gewassen. De rest vloeit weg of verdampt.
Bij druppelirrigatie krijgt elke plant via een systeem van leidingen en druppelaars net de nodige hoeveelheid
water. Geen druppel meer, maar ook geen druppel minder.
Biologische landbouw
De biologische landbouw gebruikt technieken die ervoor zorgen dat de bodem het water beter vast kan houden. Zo is er minder risico op afvloeiing en heeft de boer minder irrigatie nodig. In de biologische landbouw
worden ook geen pesticiden gebruikt. Dat komt de waterkwaliteit van het grondwater en de waterlopen ten
goede.
Helaas hebben mensen in het Zuiden vaak niet de financiële middelen om te investeren in alternatieve technieken.
© Dieter Telemans
www.goodplanet.be
40
© Dieter Telemans
Ga voor een groentepakket!
Zo ben je elke week zeker
van verse, biologische en
seizoensgebonden groenten van
eigen bodem.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 10
Download deze poster via www.goodplanet.be
Verstedelijking, de zich snel ontwikkelende industrie en intensieve landbouw hebben in toenemende mate gezorgd voor de verontreiniging van onze waterlopen. De chemische
verontreiniging komt onder andere door synthetische meststoffen en pesticiden en van giftige lozingen door industrie en mijnbouw. Het wegspoelen van regenwater de
inspijpe-ling in de bodem zorgen voor verontreiniging van beken en rivieren en uiteindelijk ook van de oceanen. Meer en meer worden ook de grondwaterlagen, die minder
kwetsbaar horen te zijn dan oppervlaktewater, vervuild. Omdat grondwaterlagen slechts langzaam worden opgevuld, is deze vorm van watervervuiling zeer hardnekkig. Eén op
drie van de gekende zoetwatervissen in Europa is met uitsterven bedreigd.
25% van de waterlopen in Zuid- en West-Europa is extreem vervuild.
VERONTREINIGING VAN WATERLOPEN EN WATERVOORRADEN
© Yann Arthus-Bertrand
De haven van Antwerpen.
België
21/09/12 12:42
41
42
11. Verontreiniging van waterlopen
en watervoorraden
De haven van Antwerpen ©Yann Arthus-Bertrand
De helft van de rivieren en grondwatervoorraden van de planeet is verontreinigd.
Verstedelijking, de zich snel ontwikkelende industrie en intensieve landbouw hebben in toenemende mate
gezorgd voor de verontreiniging van onze waterlopen. De chemische verontreiniging komt onder andere door
synthetische meststoffen en pesticiden en van giftige lozingen door industrie en mijnbouw. Het wegspoelen
van regenwater en insijpeling in de bodem zorgt voor verontreiniging van beken en rivieren en uiteindelijk
ook van de oceanen. Meer en meer worden ook de grondwaterlagen, die minder kwetsbaar horen te zijn dan
oppervlaktewater, vervuild. Omdat grondwaterlagen slechts langzaam worden opgevuld, is deze vorm van
watervervuiling zeer hardnekkig. Eén op drie van de gekende zoetwatervissen in Europa is met uitsterven
bedreigd. Maar er is hoop: landbouwers, bedrijven en lokale besturen zoeken samen naar preventieve oplossingen om de waterkwaliteit te verbeteren en het tij te keren.
Vervuiling door landbouw, industrie en huishoudens
In de landbouw worden steeds meer pesticiden en meststoffen gebruikt die met de regen wegstromen naar
rivieren of in de bodem doorsijpelen en zo het grondwater vervuilen.
Bedrijven die niet willen investeren in waterzuivering wijken vaak uit naar armere landen waar de sociale
en milieuwetgeving vaak een pak soepeler is. En dat terwijl plaatselijke industrie en boeren vaak wel willen
investeren in waterzuivering, maar zich dat niet kunnen veroorloven. Zo belanden bijvoorbeeld de giftige chemicaliën die gebruikt worden in de textielindustrie in Bangladesh massaal in rivieren. Stroomafwaarts worden
deze rivieren gebruikt voor irrigatie. Gevolg? De giftige stoffen komen via de landbouw ook in de voedselketen
terecht. Ook thuis kan je proberen om de watervervuiling te beperken. Hoe? Bijvoorbeeld door verfrestjes niet
in de gootsteen te gieten, maar bij het klein gevaarlijk afval te sorteren. Natuurverf gebruiken is natuurlijk nog
beter. Je kan ook kiezen voor biologisch afbreekbaar afwasmiddel of schoonmaakproduct. Ook regenwater
wordt vervuild door ons toedoen. Denk maar aan uitlaatgassen
of sigarettenpeuken die op de grond belanden.
Integraal waterbeleid
De Europese kaderrichtlijn water wil tegen 2015 alle Europese
waterlopen ecologisch in een ‘goede toestand’. Dat is een
ambitieuze doelstelling waarvoor iedereen zijn steentje moet
www.goodplanet.be
“ Vuil water
kan je niet wassen.”
woord
West-Afrikaans spreek
43
bijdragen. Niet alleen de industrie of de landbouw, maar ook de huishoudens zijn verantwoordelijk voor de watervervuiling.
Water stopt ook niet aan de grens van
een land. Daarom is een integraal waterbeleid op Europees niveau een noodzaak. Elke lidstaat moet de kaderrichtlijn
water omzetten naar een eigen wetgeving en uiteraard ook toepassen. Onderzoek toont aan dat de waterkwaliteit in
België langzaam verbetert, maar we boeken
niet genoeg vooruitgang om de doelstelling
van de kaderrichtlijn water te halen.
Wist je dat?
Volgens een grootschalig
Europees biomonitoringonderzoek
heeft een Spanjaard meer kwik in zijn
lichaam dan een Belg. Waarom? Omdat een
Spanjaard meer vis eet. Roofvissen, zoals haai,
zwaardvis of tonijn, staan helemaal bovenaan
de voedselketen. Ze hebben dus de grootste
concentraties kwik en andere vervuilende
stoffen in hun lichaam
opgestapeld.
Waterzuivering
Water kan gezuiverd worden, maar dat is erg duur. Niet elk land heeft de financiële middelen om een goede
afvalwaterzuivering te voorzien. Voorkomen is dus beter dan genezen. Bovendien glippen bepaalde stoffen,
zoals microplastics, door de filters van zuiveringsinstallaties en vinden ze hun weg naar de oceaan. Microplastics zitten in onze kledij, cosmetica, verzorgingsproducten, enzovoort. Zeedieren stapelen alle vervuilende
stoffen op in hun lichaam en zo komt de vervuiling uiteindelijk op ons bord terecht.
Wist je dat?
De plastic soep, het zevende continent?!
In onze oceanen drijven gigantische plasticeilanden. Die plastic
vervuiling kan van overal ter wereld komen omdat het afval
meegevoerd wordt door oceaanstromen met als eindbestemming
‘het zevende continent’.
Al dat afval vormt een bedreiging voor de zeedieren.
Zo zien schildpadden het verschil niet tussen plastic zakken en
kwallen en raken ze verstrikt in het plastic afval. Greenpeace schat
dat op wereldschaal ongeveer 1 miljoen vogels en 100 000
zoogdieren jaarlijks sterven aan de gevolgen van plastic in hun
lichaam. Begin 2013 spoelde een potvis aan voor de kust van het
Spaanse Granada. Onderzoek wees uit dat het dier stierf
door plastic in te slikken. De potvis had naast 18
kilogram (!) plastic ook nog touw, waterslangen,
bloempotten en een spuitbus in zijn maag…
Men schat dat er
wereldwijd 300 miljoen ton
plastic geproduceerd wordt,
waarvan bijna 10% in de
oceanen eindigt.
Maak je eigen
afwasmiddel met soda,
ecologische zeep, water en
eventueel een druppeltje
etherische olie voor
een lekker geurtje.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 11
Download deze poster via www.goodplanet.be
Al sinds de prehistorie verkiest de mens valleien om zich te vestigen. De nabijheid van waterlopen biedt voordelen zoals visvangst, wateraanvoer en het vervoer van goederen. Vandaag
zijn de meeste stromen ingedijkt voor de binnenvaart of om hoogwater de baas te blijven. Water is ook nuttig in de elektriciteitsproductie: de beweging van het water drijft turbines
aan maar het wordt evengoed gebruikt als koelwater in elektriciteitscentrales. In het begin van de 20ste eeuw waren er wereldwijd 600 grote stuwdammen. Nu zijn er ongeveer
50 000. Deze stroomproductie doet de industrie draaien met stijgend succes, vooral in landen als China. Het reusachtige Drieklovendam-project op de Yangtze rivier zette een enorm
gebied onder water en zorgde ervoor dat meer dan 1,2 miljoen mensen moesten verhuizen, om nog te zwijgen over de aangebrachte schade aan het milieu.
Dankzij de stuwkracht van water produceren dammen wereldwijd 16,2 % van de elektriciteit.
STROMEN DIE VOOR ALLES EN NOG WAT DIENEN
© Yann Arthus-Bertrand
Overwelfde dam op de
Coloradorivier.
Verenigde Staten
21/09/12 12:46
44
45
12. Stromen die voor van alles en nog
wat dienen
Overwelfde dam op de Coloradorivier in de Verenigde Staten © Yann Arthus-Bertrand
Dankzij de stuwkracht van water produceren dammen wereldwijd 16,2 % van de
elektriciteit.
Al sinds de prehistorie verkiest de mens valleien om zich te vestigen. De nabijheid van waterlopen biedt voordelen zoals visvangst, wateraanvoer en het vervoer van goederen. Vandaag zijn de meeste stromen ingedijkt
voor de binnenvaart of om hoogwater de baas te blijven. Water is ook nuttig in de elektriciteitsproductie: de
beweging van het water drijft turbines aan maar het wordt evengoed gebruikt als koelwater in elektriciteitscentrales. In het begin van de 20ste eeuw waren er wereldwijd 600 grote stuwdammen. Nu zijn er ongeveer
50 000. Deze stroomproductie doet de industrie draaien met stijgend succes, vooral in landen als China. Het
reusachtige Drieklovendam-project op de Yangtze rivier zette een enorm gebied onder water en zorgde ervoor dat meer dan 1,2 miljoen mensen moesten verhuizen; om nog te zwijgen over de aangebrachte schade
aan het milieu.
Rivieren krijgen het overal op aarde zwaar te verduren. Zelfs de grootste en meest machtige stromen op
aarde, zoals de Mekong, de Ganges of de Río de la Plata, moeten door ingrijpen van de mens heel wat nieuwe
hindernissen overwinnen om hun einddoel, de oceaan, te bereiken.
Een stuwdam levert hernieuwbare energie. Maar is dat wel schone energie?
Grote dammen bieden mogelijkheden voor irrigatie, watervoorziening voor grote steden en industrie of energieproductie. Bij de bouw van kolossale dammen, zoals de Drieklovendam in China, zijn de negatieve ecologische en sociale gevolgen echter meestal groter dan de voordelen.
Een stuwdam verandert het karakter van een rivier. Zo raakt het hele ecosysteem rond de rivier ontregeld.
Talrijke dier- en plantsoorten verdwijnen. Dat heeft dan weer ingrijpende sociale gevolgen voor de mensen
die voor hun voedselvoorziening of broodwinning afhankelijk zijn van de rivier.
Vaak begint de bouw van een grote dam met een massale gedwongen volksverhuizing. Volgens een rapport
van de Wereldcommissie over Dammen moesten in de loop van de vorige eeuw tussen de 40 en 80 miljoen
mensen noodgedwongen verhuizen voor de bouw van een stuwdam.
De legende van Nyaminyami
Nyaminyami is een riviergod van de Afrikaanse Tonga volksstam in Zambia en Zimbabwe. Samen met zijn
vrouw woont hij in de rivier de Zambezi. Toen de blanken in 1955 begonnen met de bouw van een stuwdam
in hun woonplaats Kariba, was Nyaminyami’s vrouw bij de mensen stroomafwaarts om hun gebeden te aanhoren. Door de dam kon ze dus niet terugkeren naar haar man. Enkele jaren later veroorzaakte Nyaminyami
www.goodplanet.be
46
de grootste overstromingen sinds 1000 jaar in het gebied, in een poging om zich met zijn vrouw te herenigen.
Een honderdtal mensen verloor het leven en ook de dam werd zwaar beschadigd. Tot slot vroeg men via de
stamoudsten aan Nyaminyami de toestemming om de Zambezi in te dammen. Nyaminyami stemde uiteindelijk toe, maar werd zo gedoemd om gescheiden te leven van zijn vrouw.
Interview met Arnould Lefébure,
secretaris-generaal van de Internationale Scheldecommissie:
Wat is het belang van een commissie rond een grote stroom, zoals de
Schelde? Hoe kan zo’n commissie helpen bij de bescherming van water op
kleine en grote schaal?
“Waarschijnlijk had je dit ook wel al door, maar water kent geen grenzen! Zowel bovengronds (via waterlopen,
meren en de zee) als ondergronds doorkruist water verschillende landen en wijst hen pijnlijk op hun administratieve beperkingen. Op haar weg brengt water immers ook vervuiling en overstromingen met zich mee. Dat
zorgt dan weer voor conflicten over de grenzen heen. […] De stroomcommissies hebben de delicate rol om
watergebruik en waterpolitiek wat betreft vervuiling, duurzaam waterbeheer, transport, overstromingen en
droogte op elkaar af te stemmen aan weerskanten van de landsgrenzen. Want elk land heeft, volgens haar
ligging stroomop- of stroomafwaarts, haar geschiedenis en haar economische ontwikkeling, verschillende
plannen met het beschikbare water. Elk land ziet zijn buurlanden ook als reële concurrenten die de economie, het leefmilieu en het welzijn van de inwoners van dat land kunnen bedreigen. Een stroomcommissie
moet dus een vertrouwensbasis leggen die een dialoog over water én concrete en coherente acties mogelijk
maakt. Water kan immers de oorzaak zijn van een conflict, maar ook een reden voor vrede en samenwerking.
Daarom verklaarden de Verenigde Naties het jaar 2013 tot Internationaal Jaar voor Watersamenwerking.”
www.greenbelgium.org
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 12
Download deze poster via www.goodplanet.be
Door steden te bouwen langs stromen en rivieren, hebben ze steeds voldoende water om te voldoen aan de vraag en de behoeft en van hun inwoners. Dankzij de rivier heeft de
stad ook een natuurlijke aan- en afvoerroute. Dijken, bruggen en talrijke werken aan de oevers richten de rivier in en zorgen ervoor dat ze overgestoken kan worden. Het stromende
water is ook belangrijk in het stedelijke landschap. De schoonheid en charme van water in de stad trekt immers heel wat bewoners en toeristen aan. Maar water wordt ook verbruikt
in de vorm van voedings- en industriële producten die bij de fabricatie veel water nodig hebben.
© Yann Arthus-Bertrand
Oude stadskern van Brugge.
België
Er is meer dan 1000 liter water nodig om 1 kilo aluminium te maken, 8000 liter water voor een paar schoenen en ongeveer 15 000 liter water voor 1 kilo rundsvlees
WATER IN HET DAGELIJKSE LEVEN VAN DE STADSBEWONERS
21/09/12 12:46
47
48
13. Water in het dagelijks leven van de
stadsbewoners
Oude stadskern van Brugge, België © Yann Arthus-Bertrand
Er is meer dan 1000 liter water nodig om 1 kilo aluminium te maken, 8000 liter
voor een paar schoenen en ongeveer 15 000 liter voor 1 kilo rundsvlees.
Door steden te bouwen langs stromen en rivieren, hebben ze steeds voldoende water om te voldoen aan de
vraag en de behoeften van hun inwoners. Dankzij de rivier heeft de stad ook een natuurlijke aan- en afvoerroute. Dijken, bruggen en talrijke werken aan de oevers richten de rivier in en zorgen ervoor dat ze overgestoken kan worden. Het stromende water is ook belangrijk in het stedelijke landschap. De schoonheid en charme
van water in de stad trekt immers heel wat bewoners en toeristen aan. Maar water wordt ook verbruikt in de
vorm van voedings- en industriële producten die bij de fabricatie veel water nodig hebben.
Water speelde vaak een belangrijke rol bij het ontstaan en de groei van
steden. Vroeger doorkruisten heel wat kanalen, grachten of rivieren de
stad. Tegenwoordig zien we echter nog bitter weinig water door onze steden stromen. Omwille van hygiëne, vervuiling of om plaats te maken
voor het verkeer werd het water in de stad verbannen naar de ondergrond. Water kan nochtans een grote meerwaarde betekenen voor
een stad. Denk maar aan toeristische steden als Brugge of Venetië. De
laatste jaren proberen meer en meer steden hun waterlopen dan ook
opnieuw te integreren in het stedelijk landschap.
Wist je dat?
Het dorp Koh Panhee
in Thailand werd door
Indonesische vissers op stelten
gebouwd. Ze hebben zelfs een
drijvend voetbalveld!
Virtueel water
Virtueel water is verborgen water. Het water zit niet in het eindproduct,
maar het was wel nodig om dat product te maken, te verpakken en te
vervoeren.
Een Belg verbruikt gemiddeld 7400 liter water per dag. Het overgrote
deel daarvan is virtueel water dat vooral in onze voeding zit.
Een rund drinkt 50 tot 100 liter water per dag. Er is echter ook (veel!)
water nodig om graan en soja te verbouwen. Door de stijgende vraag
naar vlees, voornamelijk van het Westen, zijn er immers niet veel koeien
meer die kunnen grazen op de weide.
www.goodplanet.be
Wist je dat?
Voor 1 kilogram
rundsvlees er ongeveer
15 000 liter water nodig is.
49
Als we asperges buiten het seizoen eten, dan komen die meestal uit Peru. Prinsessenbonen in de winter?
Uit Kenia. Zou het niet beter zijn als de lokale bevolking het schaarse water en de beperkte vruchtbare
landbouwgrond voor zichzelf kan gebruiken?
Virtueel water in
onze consumptiegoederen
Denk er dus aan: als je voedsel weggooit, gooi je ook liters water en energie weg!
1 pint = 75 L
1 kg = 3000 L
1 koffie =140 L
1 kg = 5000 L
1 glas = 170 L
1 blad = 10 L
1 kg = 3900 L
1 kg = 15500 L
1 hamburger = 2400 L
1 kg suiker = 1500 L
1 thee = 30 L
“ Economische groei
is een dorstige zaak.”
is-generaal
Ban Ki-moon, sec retar
es
van de Verenigde Nati
Probeer 1 dag per week
vlees van je menu te schrappen.
Lukt dat best? Maak er dan 2 dagen van!
De keuze voor vlees of een vegetarisch
alternatief drukt namelijk een grote stempel
op jouw ecologische voetafdruk. Wist je dat
1 dag per week geen vlees eten gedurende een
jaar gelijk staat aan een jaar lang een half
miljoen auto’s van de weg halen?
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 13
Download deze poster via www.goodplanet.be
Water is een belangrijk element in het culturele en artistieke leven van mensen. Omwille van de verbondenheid met het leven en de associatie met zuiverheid komt het voor in talrijke
mythologische en godsdienstige symbolen en riten: doopwater bij christelijke religies, zuiveringsrituelen in de islam of hindoecultus. Het staat centraal in heel wat verhalen over
de schepping van de wereld. In het hindoeïsme zijn stromen heilig: de as van doden wordt in de Ganges verstrooid opdat de reïncarnatiecyclus kan starten. Dit is een paradoxale
toestand, want deze grote Indische stroom wordt ook sterk vervuild. Water wordt geschilderd, bezongen, verwerkt in architectuur en tuinen, er wordt over verteld, het wordt
gevierd. Water dient als symbool voor het leven, de tijd die voorbij gaat, het roept emoties op, straalt rust uit,…
In talrijke culturen wordt water gelinkt aan zuiverheid en gezien als bron van leven.
WATER IN DE CULTUUR
© Yann Arthus-Bertrand
Ritueel baden in de
Ganges in Varanasi.
India
21/09/12 12:46
50
51
14. Water in de cultuur
Ritueel baden in de Ganges,Varanasi, India © Yann Arthus-Bertrand
In talrijke culturen wordt water gelinkt aan zuiverheid en gezien als bron van
leven.
Water is een belangrijk element in het culturele en artistieke leven van mensen. Omwille van de verbondenheid met het leven en de associatie met zuiverheid komt het voor in talrijke mythologische en godsdienstige
symbolen en riten: doopwater bij christelijke religies, zuiveringsrituelen in de islam of hindoecultus. Het staat
centraal in heel wat verhalen over de schepping van de wereld. In het hindoeïsme zijn stromen heilig: de as van
doden wordt in de Ganges verstrooid opdat de reïncarnatiecyclus kan starten. Dit is een paradoxale toestand,
want deze grote Indische stroom wordt ook sterk vervuild. Water wordt geschilderd, bezongen, verwerkt in
architectuur en tuinen, er wordt over verteld, het wordt gevierd. Water dient als symbool voor het leven, de tijd
die voorbij gaat, het roept emoties op, straalt rust uit,…
Varanasi is de oudste stad van India en is voor
Hindoes de heiligste der heilige steden. Heel wat
mannen, vrouwen en kinderen uit alle kasten
reizen duizenden kilometers doorheen India op
bedevaart naar deze stad en om te baden in de
Ganges. Een Indische mythe vertelt dat de godin
Ganga de vorm van een rivier aannam om de
mensen te zuiveren.
Het water van de Ganges is belangrijk voor de
mensen en dat heeft het beleid beïnvloed. De
politiek in India maakt er een prioriteit van om
de vervuiling van de Ganges aan te pakken. De
vervuiling verminderen betekent immers ook het
risico op besmetting verkleinen voor de tientallen
miljoenen mensen die in de Ganges baden als
zuiveringsritueel.
Ook in andere religies en culturen heeft water
overal en altijd al een grote symbolische waarde
gehad. Denk maar aan het doopsel in de
katholieke kerk of de rituele reiniging voor het
gebed in de islam.
www.goodplanet.be
hoe water, en dan
“In India heb ik gezien s, vervat zit in de
vooral de rivier de Gangeoe zou minstens één
hindoecultuur. E lke hind Ganges moeten
keer in zijn leven naar demet het water
gaan en een flesje vullen g voor hen. Voor ons
ervan. Het water is heiliwansmakelijk beeld
was het persoonlijk een ensen zich wassen in
in Varanasi dat zoveel m n een ritueel, maar
deze rivier. Het is voor he
k vies. We wisten dat
lij
or
ho
be
t
he
en
nd
vo
ij
w
orden, de assen van
w
en
av
gr
be
in
er
n
se
en
m
id worden, er dode
oo
tr
es
tg
ui
in
er
s
ie
at
em
cr
dieren in liggen…”
J. Dekyvere, België
52
© Bart Vantieghem
Water staat symbool voor leven en
vruchtbaarheid. Heel wat kunstenaars,
dichters, schrijvers, muzikanten,… lieten
zich inspireren door water.
Water heeft ook een therapeutisch
effect. Het maakt je licht, het laat je
zweven. Daarom kan een bad wonderen
doen om tot rust te komen. De
Romeinen wisten dat als de besten en
brachten dan ook elke dag een bezoekje
aan de thermen.
en
“ Water brengt mensenals de
culturen samen, net zo eft samengebracht
stad Fez mensen ooit he van water, net
dankzij de aanwezigheidmenbrengt en net
zoals Brakel mensen saject nu Belgische en
zoals ons Twinning-pro n samenbrengt rond
Marokkaanse leerlinge toch?”
het thema water. Mooi
K. Beckers, leerkracht
KTA Brakel, België
Water, goddelijk of gewoon?
In verschillende culturen dansen mensen om de regengod gunstig te stemmen.
Ze vragen regen voor een goede oogst.
De rijkere landen daarentegen, zijn hun respect voor water ergens onderweg verloren. Water is voor ons
vanzelfsprekend geworden. Het komt zuiver uit onze kraan, maar we staan er niet bij stil.
Vaak associëren we kraantjeswater zelfs niet meer met drinkwater.
Om het waterbewustzijn te vergroten, beslisten de Verenigde Naties in 1992 om 22 maart uit te roepen tot
Wereldwaterdag. Op die dag staat elk jaar de wereldwijde waterproblematiek in de kijker.
Niemand kan zonder water. Zal water ons dan allemaal bij elkaar brengen om samen te werken aan een
duurzame toekomst? Of staan we voor een toekomst van wateroorlogen…?
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 14
Download deze poster via www.goodplanet.be
Een van de gevolgen van de klimaatverandering ( door de stijging van de gemiddelde temperatuur van de atmosfeer) is het veranderde regenpatroon. Een warmer en onstabieler
klimaat gaat echter ook gepaard met extreme gebeurtenissen – zoals overstromingen en droogteperioden met gevolgen voor waterlopen en watervoorraden – die nog vaker
en intenser zullen voorkomen. De stijging van de zeespiegel zet kustgebieden onder druk en zorgt ervoor dat zout water er kan binnendringen in de grondwaterlagen. De
klimaatverandering beperken is dus een prioritaire uitdaging. Des te meer omdat door bevolkingstoename en stadsvlucht de vraag naar zuiver drinkbaar water de komende jaren
zal blijven toenemen.
Elk jaar worden 500 miljoen mensen getroffen door overstromingen. Meer dan de helft hiervan leeft in Azië.
KLIMAATVERANDERING EN DE WATERCYCLUS
© Yann Arthus-Bertrand / Altitude
Stilstaande wagens op een
overstroomde autosnelweg
nabij Khu Bang Luang.
Thailand
21/09/12 12:46
53
54
15. Klimaatverandering en de watercyclus
Stilstaande wagens op een autosnelweg tijdens een overstroming nabij Khu Bang Luang in
Thailand © Yann Arthus-Bertrand
Elk jaar worden 500 miljoen mensen getroffen door overstromingen. Meer dan
de helft hiervan leeft in Azië.
Een van de gevolgen van de klimaatverandering (door de stijging van de gemiddelde temperatuur van de
atmosfeer) is het veranderde regenpatroon. Een warmer en onstabieler klimaat gaat echter ook gepaard
met vaak voorkomende en extreme gebeurtenissen: overstromingen en droogteperioden met gevolgen voor
waterlopen en watervoorraden. De stijging van de zeespiegel zet kustgebieden onder druk en zorgt ervoor dat
zout water er kan binnendringen in de grondwaterlagen. De klimaatverandering beperken is dus een prioritaire uitdaging. Des te meer omdat door bevolkingstoename en stadsvlucht de vraag naar zuiver drinkbaar
water de komende jaren zal blijven toenemen.
Wat is het verband tussen water en de klimaatverandering ?
Het klimaat op aarde was nooit een vast gegeven. De huidige klimaatverandering wordt echter niet enkel
door natuurlijke fenomenen veroorzaakt. Wetenschappers zijn het erover eens dat de mens bijgedragen
heeft en nog steeds bijdraagt aan het versterkt broeikaseffect. Door de klimaatverandering is ook de watercyclus zwaar verstoord. Dat zorgt voor ernstige gevolgen, zowel nu als in de toekomst.
Gevolgen op korte termijn
Op korte termijn zullen we vooral te maken krijgen met
extreme weersomstandigheden, zoals stormen, orkanen en
hittegolven. Als het veel en lang regent, zullen steden overstromen. Door het rechttrekken en indammen van rivieren,
ontbossing, verstedelijking, intensieve landbouw en het
verdwijnen van waterrijke gebieden, kan het regenwater immers niet meer in de bodem dringen. Woestijnen rukken op en
ook waterschaarste is één van de problemen die we dringend
moeten aanpakken. De bevolking groeit, maar de hoeveelheid
zoet water op aarde blijft hetzelfde of vermindert nog door
vervuiling, overdreven consumptie en toenemende droogte.
www.goodplanet.be
“ Als we nog wat
schoonheid en leven
willen overlaten voor de
toekomstige generaties, er
moeten we zoals een rivi
beginnen te denken.”
David Brower
55
© Dieter Telemans
In de Verenigde Staten is men bijvoorbeeld al volop bezig met de recyclage
van afvalwater. Dit water wordt gezuiverd en gemengd met drinkwater. Ook
grondlagen worden opnieuw gevuld
met gerecycleerd water.
Gevolgen op
langere termijn
Denken op langere termijn, daar zijn
we helaas nog niet zo goed in. Vooruit
kijken naar de toekomst is nochtans
erg belangrijk. De klimaatverandering
veroorzaakt globale opwarming,
smeltende gletsjers en een stijgende
zeespiegel. In de Stille Zuidzee moeten
mensen nu al hun eiland verlaten.
Als Bangladesh echter overstroomt,
moeten 20 tot 40 miljoen mensen naar
hoger gelegen gebieden uitwijken.
Waar moeten ze naartoe? De armsten
zullen er niet in slagen om elders een
goed leven op te bouwen.
erkte ik voor
“ In Madagaskar wwaterbeheer in
een project rond zoet r is de laatste jaren
het droge zuiden. Daaseizoen meer geweest.
geen fatsoenlijk regenontregeld. Door de
Het klimaat is totaal rdwijnen bossen ook
groeiende bevolking vew en veeteelt. Met het
massaal voor landbou e de lokale bevolking om
project sensibiliseren w laten grazen en bossen
hun kuddes niet vrij teg aan te planten, vooral
te beschermen en teru t die niet eroderen en
op de rivieroevers zodaoestijnachtige droge
uitdrogen tot brede, wst geven we tips en
beddingen. Daarnaa gewassen te telen en de
nieuwe technieken om te bepalen. Hun eigen
weersomstandighedent wispel turige klimaat
methodes zijn door he ouwbaar.”
immers niet meer betr
ië
K. Vanpoucke, Belg
www.goodplanet.be
56
© Dieter Telemans
Mensen in het Zuiden houden ons een spiegel voor
De problemen die mensen in het Zuiden door de klimaatverandering ondervinden, hebben wij veroorzaakt.
De spiegel toont ons ook wat ons zelf te wachten staat in de toekomst, als we de klimaatverandering geen
halt toeroepen. Daarnaast hebben mensen in het Zuiden de financiële middelen niet om zich te beschermen
tegen de gevolgen van de klimaatverandering. Hun basisbehoeften, zoals voedsel en water, staan dus onder
grote druk. Miljoenen mensen zullen moeten vluchten omdat het veranderende klimaat hen daartoe dwingt.
De geïndustrialiseerde landen moeten hen helpen om zich te beschermen tegen de klimaatverandering en
een koolstofarme samenleving te ontwikkelen.
Bespaar energie,
want alle beetjes helpen. Kies
voor zuinige toestellen en ga voor
groene stroom.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 15
Download deze poster via www.goodplanet.be
Als verschillende landen water delen uit eenzelfde stroom die over hun grondgebied loopt, moeten ze samenwerken en overleggen over de noodzakelijk geachte inrichtingswerken.
Als dat niet gebeurt ontstaan er steeds weerkerende conflicten. Zo ruziën Turkije, Syrië en Irak bijvoorbeeld over het water van de Tigris en de Eufraat. De toestand wordt nog
ingewikkelder als het gaat om een grensoverschrijdende grondwatervoorraad. Op dit moment bestaat er immers nog geen enkel internationaal akkoord over de uitbating van de
grondwatervoorraden. Gelukkig werden reeds veel conflicten voorkomen door samen te werken. In het verleden werd bijvoorbeeld al vanaf 1856 internationale scheepvaart toegestaan op de Donau. Recenter werd in 1987 de ‘Stroomgebied Autoriteit voor de Niger’ opgericht door negen staten langs de stroom en zijrivieren ervan. Internationale samenwerking
zorgt voor een duurzamere verdeling van het water.
© Yann Arthus-Bertrand
Dorp aan de oevers van de
Niger rivier .
Mali
Meer dan 260 rivieren stromen door meer dan één land. De rechtvaardige verdeling van toegang tot dit water moet berusten op samenwerking en niet op concurrentiestrijd.
DE NOODZAAK OM WATER TE DELEN
21/09/12 12:46
57
58
16. De noodzaak om water te delen
Dorp aan de oevers van de Niger rivier in Mali © Yann Arthus-Bertrand
Meer dan 260 rivieren stromen door meer dan één land. De rechtvaardige
verdeling van toegang tot dit water moet berusten op samenwerking en niet op
concurrentiestrijd.
Als verschillende landen water delen uit eenzelfde stroom die over hun grondgebied loopt, moeten ze samenwerken en overleggen over de noodzakelijk geachte inrichtingswerken. Als dat niet gebeurt ontstaan er
steeds weerkerende conflicten. Zo ruziën Turkije, Syrië en Irak bijvoorbeeld over het water van de Tigris en de
Eufraat. De toestand wordt nog ingewikkelder als het gaat om een grensoverschrijdende grondwatervoorraad. Op dit moment bestaat er immers nog geen enkel internationaal akkoord over de uitbating van de
grondwatervoorraden. Gelukkig werden reeds veel conflicten voorkomen door samen te werken. In het verleden werd bijvoorbeeld al vanaf 1856 internationale scheepvaart toegestaan op de Donau. Recenter werd in
1987 de ‘Stroomgebied Autoriteit voor de Niger’ opgericht door negen staten langs de stroom en zijrivieren
ervan. Internationale samenwerking zorgt voor een duurzamere verdeling van het water.
© Dieter Telemans
www.goodplanet.be
59
Bij het startschot voor het Internationaal jaar voor
Watersamenwerking in 2013 stelde Mega Kumar uit
India haar winnende slogan voor: “Water, water
everywhere, only if we share.”
Helaas denkt niet iedereen er zo over. In het zuiden
van de Gobiwoestijn in Mongolië bijvoorbeeld, vreest de
bevolking dat de dorstige mijnbouw het schaarse drinkwater
zal opgebruiken. Als dat gebeurt, is het drinkwater
binnen 12 jaar op.
Wist je dat?
Een tiental landen
beschikt over meer dan de
helft van de wereldwijde
zoetwaterbronnen.
Water is een gemeenschappelijk goed
De Schelde ontspringt in Frankrijk, maar is geen eigendom van Frankrijk. Daarna zet de stroom haar weg
immers voort door ons land. We ‘delen’ dus dezelfde rivier. Als er stroomopwaarts vervuiling is, zijn de
gevolgen stroomafwaarts te voelen.
De toegang tot water speelt een hoofdrol in het conflict tussen Israëli’s en Palestijnen. De inwoners van Israël
gebruiken elke dag ongeveer even veel water als wij. Zij wonen echter in een gebied waar waterschaarste
heerst. Dat heeft als gevolg dat de Palestijnen het met veel minder en vaak ook vervuild water moeten doen.
En dat terwijl ze voor hun levensonderhoud grotendeels afhankelijk zijn van de landbouw. Je zou voor minder
ruzie krijgen. Eigenlijk zouden alle landen rond de Jordaan afspraken moeten maken over het water dat
erdoor stroomt.
Water in de wereld
Water bedekt 71% van onze blauwe planeet, maar 97% van dit water is zout. Slechts 2,5% van al het water op aarde is zoet én maar 0,3% van deze zoetwatervoorraad is rechtstreeks beschikbaar voor menselijke
consumptie. Het meeste zoet water zit immers vast in ijskappen en gletsjers of bevindt zich diep in de ondergrond.
Je kan dus op z’n minst wel stellen dat zoet water ongelijk verdeeld is over de wereld. Meer dan de helft van
de wereldbevolking woont in Azië, terwijl in Azië slechts een derde van de zoetwatervoorraden ligt. Ook in
Afrika is de watervoorraad niet in verhouding met het aantal inwoners. In Europa zitten we relatief goed,
maar door de hoge bevolkingsdichtheid hebben ook heel wat regio’s bij ons waterschaarste. Noord-Amerika,
Zuid-Amerika en Oceanië hebben dan weer veel water in vergelijking met het aantal mensen dat in die werelddelen woont.
www.goodplanet.be
60
Omdat veel zoetwatervoorraden de landsgrenzen overschrijden, moeten de landen overeenkomsten afsluiten
om deze bronnen duurzaam te beheren. Daarnaast moeten ook de verschillende watergebruikers (huishoudens, industrie, energiesector, toeristische sector, landbouw) het water delen en met zorg behandelen. Door
de stijging van de wereldbevolking zal de vraag naar zoet water immers enkel nog toenemen.
© Bart Vantieghem
Toeristen in luxueuze resorts hebben vaak een onbeperkte toegang tot proper water, terwijl de lokale bevolking het met een bescheiden hoeveelheid per dag moet stellen. Alsof de ongelijkheid nog niet groot genoeg
is, vervuilen heel wat hotels het grondwater met ongezuiverd afvalwater. De lokale bevolking is alweer het
slachtoffer. Als toerist merk je hier niets van, want je mag gerust zijn dat de ijsblokjes in je mojito met flessenwater gemaakt werden. Toerisme kan een positief verhaal zijn voor een land, maar dan moet het wel met
respect voor mens en milieu.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 16
Download deze poster via www.goodplanet.be
In talrijke gebieden van de wereld zoeken bevolkingsgroepen naar oplossingen voor waterschaarste. In India graven landbouwers waterbekkens om de moessonregens in op te slaan. In
Chili vangen dorpelingen nevelwater op door middel van netten. In Spanje importeert de stad Barcelona water uit Frankrijk met boten. In het Nabije en Midden-Oosten ontzilten de meeste
landen zeewater. Grote nadeel hiervan is dat het ondanks de moderne technologieën erg veel energie kost. In Libië wordt fossiel grondwater aan een hoge kostprijs over honderden
kilometers vervoerd om steden te kunnen bevoorraden. In Israël wordt afvalwater behandeld en gezuiverd om teelten te bevloeien. In Mali wordt regen opgewekt door vliegtuigen
door de wolken te jagen. Elders dromen weer anderen ervan om ijsbergen weg te slepen uit Antarctica. Of het nu over eeuwenoude of nieuwe technieken gaat, het waterbeheer van
de 21ste eeuw zal een evenwicht moeten zoeken tussen winst op korte termijn en het vooruitzicht van een toekomst met bevoorradingsmoeilijkheden.
In de loop van de 20ste eeuw verdrievoudigde de wereldbevolking. Het waterverbruik verzesvoudigde in diezelfde periode.
WATER TOT ELKE PRIJS
© Yann Arthus-Bertrand
Bevloeide teelten in de
woestijn.
Jordanïe
21/09/12 12:47
61
62
17. Water tot elke prijs
Bevloeide teelten in de Jordaanse woestijn © Yann Arthus-Bertrand
In de loop van de 20ste eeuw verdrievoudigde de wereldbevolking. Het waterverbruik verzesvoudigde in diezelfde periode.
In talrijke gebieden van de wereld zoeken bevolkingsgroepen naar oplossingen voor waterschaarste. In India
graven landbouwers waterbekkens om de moessonregens in op te slaan. In Chili vangen dorpelingen nevelwater op door middel van netten. In Spanje importeert de stad Barcelona water uit Frankrijk met boten. In
het Nabije en Midden-Oosten ontzilten de meeste landen zeewater. Grote nadeel hiervan is dat het ondanks
de moderne technologieën erg veel energie kost. In Libië wordt fossiel grondwater aan een hoge kostprijs over
honderden kilometers vervoerd om steden te kunnen bevoorraden. In Israël wordt afvalwater behandeld en
gezuiverd om teelten te bevloeien. In Mali wordt regen opgewekt door vliegtuigen door de wolken te jagen.
Elders dromen weer anderen ervan om ijsbergen weg te slepen uit Antarctica. Of het nu over eeuwenoude of
nieuwe technieken gaat, het waterbeheer van de 21ste eeuw zal een evenwicht moeten zoeken tussen winst
op korte termijn en het vooruitzicht van een toekomst met bevoorradingsmoeilijkheden.
Water kent geen grenzen, ook in de economie niet. En als drinkwater schaars wordt, dan wordt het plots ook
meer waard. Kraantjeswater, het ‘blauwe goud’, wordt dus in- en uitgevoerd over de landsgrenzen heen.
Bij de export van voedsel of consumptiegoederen wordt er eigenlijk ook water uitgevoerd. Er is namelijk heel
wat water nodig in de landbouw. Ook voor de productie, het verpakken en vervoeren van consumptieproducten zijn er vaak duizenden liters virtueel of ‘verborgen’ water nodig.
Het water op aarde is van iedereen en van niemand. Het is iets wat we nodig hebben om te overleven, geen
handelsgoed. Daarom vinden heel wat mensen het geen goed idee om waterbeheer- en verdeling over te laten aan privébedrijven. Het risico bestaat immers dat winst belangrijker wordt dan het milieu, de gezondheid
van de mensen of sociale rechtvaardigheid. Bovendien is privatisering ook geen garantie voor een prijsdaling. Na de privatisering van de waterverdeling in Engeland in 1989 werd het water dubbel zo duur.
Van zout naar zoet
Als de NASA van de urine en het zweet van astronauten een soort sportdrank kan maken, dan kan je zout
water toch ook wel omtoveren tot zoet water?! Jazeker, dat kan. Er hangt alleen een duur prijskaartje aan.
Enkel rijke landen, zoals Saoedi-Arabië in het Midden-Oosten, kunnen zich deze techniek veroorloven. Het
ontziltingsproces vraagt ook veel energie. Die kan Saoedi-Arabië uit de zon halen. Zo haalt dit land 70% van
het drinkwater uit de zee.
www.goodplanet.be
63
Mist oogsten
Jawel, dat heb je goed gelezen. Dankzij de
waterkringloop vind je water immers niet alleen
onder de grond of aan de oppervlakte, maar ook
in de lucht. Waarschijnlijk dacht iemand ooit:
“Wat de Namibische woestijnkever kan, moet ons
ook lukken!”. Dit beestje haalt immers water uit
ochtendnevel. Een ingenieur zette dit om naar een
systeem waarbij mistschermen water verzamelen
door condensatie en dit opslaan in reservoirs. Bij
een pilootproject in een Chileens bergdorp haalde
men zo dagelijks per inwoner 30 liter water uit de
lucht.
t te staan,
“ Als de bron droog komn water.”
kennen we de waarde va
Benjamin Franklin
Exotisch water
Andere landen moeten water uit buurlanden of verder gelegen landen importeren om in hun waterbehoefte
te voorzien.
Het project IceDream heeft zelfs plannen om ijsbergen voor de kust van Groenland te verslepen naar Tenerife
om daar als drinkwater te gebruiken. Zo gaat het zoete water niet verloren in de zoute oceaan. We hebben
het hier over een afstand van bijna 4500 kilometer, maar simulaties tonen aan dat het wel eens kan lukken.
Ook flessenwater kan exotisch zijn. In de Verenigde Staten drinken mensen graag water uit Frankrijk, Duitsland, Italië, IJsland en zelfs… Fiji! Dat betekent dat het verpakte water duizenden kilometers aflegt voordat
je het drinkt. En dat terwijl heel wat mensen op Fiji zelf geen toegang hebben tot drinkbaar water.
What’s in a name?
Beroemdheden zijn ook fan van Bling H2O, het duurste water ter wereld. Voor een liter betaal je net geen
50 euro. Het is dan nog maar de vraag of je eerder voor het water of voor de fles zelf betaalt. Het Celebrity
tap-project speelde hierop in en vroeg bekende gezichten om hun kraantjeswater te bottelen. Wie een klein
bedrag doneerde voor de waterprojecten van Unicef, maakte kans op zo’n unieke fles.
Of het nu voor het goede doel is of niet, blijkbaar vallen heel wat mensen voor een mooi ontwerp. Waarom
dan niet hetzelfde doen met kraantjeswater? De Nederlandse organisatie WeTapWater bedacht een ‘merk’
voor water uit kraan: KRNWTR. Ze verkopen mooi vormgegeven karaffen en drinkbussen voor de horeca,
bedrijven of gewoon bij jou thuis.
www.goodplanet.be
64
De integrale drinkwaterprijs in België
De gemiddelde integrale drinkwaterprijs in België steeg in de periode 2005-2011 met 64 %. De voornaamste
reden voor deze prijsstijging is de afvalwaterzuivering en de uitbouw en het beheer van de gemeentelijke saneringsinfrastructuur. In België kost een liter kraantjeswater gemiddeld 3 eurocent per 10 liter. Als je die prijs
vergelijkt met flessenwater, zou je kunnen zeggen dat je een heel jaar lang kraantjeswater kan drinken voor
de prijs van 1 fles! Kraantjeswater wordt bovendien het strengst gecontroleerd van alle voeding en drank.
Vul je drinkbus met
kraantjeswater. Niet alleen gezond
en goedkoop, maar ook geen
afval en geen transport naar
en van de winkel.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 17
Download deze poster via www.goodplanet.be
Berggletsjers stapelen in de winter sneeuw op dat door het gewicht van de volgende lading sneeuw tot compact ijs wordt samengedrukt. Tijdens het warme seizoen smelten de
gletsjers en geven het opgeslagen water vrij. De gletsjers vloeien weg en vullen waterlopen stroomafwaarts. De opwarming van het klimaat doet de gletsjers echter sneller smelten en
vermindert de aanvoer van sneeuw. In de Andes krimpen gletsjers met ongeveer 10 meter per jaar. In de Himalaya zouden ze tegen 2030 één vijfde van hun omvang kunnen verliezen.
Als een gletsjer smelt, ontstaat er eerst een teveel aan water waarna de gletsjerrivieren uitdrogen. Daardoor kunnen sommige stromen in de tweede helft van de 21ste eeuw seizoensgebonden worden. Wat zullen dan de gevolgen zijn voor de stedelijke en plattelandsbevolking, de teelten, de stuwdammen en de elektriciteitscentrales langs deze rivieren?
© Yann Arthus-Bertrand
De gletsjer van de Ijszee in de Alpen.
Frankrijk
De gletsjers in de Himalaya voorzien de Yangtze, de Mekong, de Ganges, de Indus en andere grote stromen van water. Op hun beurt bevloeien deze rivieren vlaktes waar bijna twee miljard mensen wonen.
DE FUNCTIE VAN GLETSJERS
21/09/12 12:47
65
66
18. De functie van gletsjers
De gletsjer van de IJszee in de Franse Alpen © Yann Arthus-Bertrand
De gletsjers in de Himalaya voorzien de Yangtse, de Mekong, de Ganges, de
Indus en andere grote stromen van water. Op hun beurt bevloeien deze rivieren
vlaktes waar bijna twee miljard mensen wonen.
Tijdens het warme seizoen smelten de berggletsjers. Dan geven ze het in de loop van de winter opgeslagen
water vrij in de vorm van sneeuw die zich opstapelt en geleidelijk compact ijs wordt. De gletsjers vloeien weg
en vullen waterlopen stroomafwaarts. De opwarming van het klimaat doet de gletsjers echter sneller smelten
en vermindert de aanvoer van sneeuw. In de Andes krimpen gletsjers met ongeveer 10 meter per jaar. In de
Himalaya zouden ze tegen 2030 één vijfde van hun omvang kunnen verliezen. Als een gletsjer smelt, ontstaat
er eerst een teveel aan water waarna de gletsjerrivieren uitdrogen. Daardoor kunnen sommige stromen in
de tweede helft van de 21ste eeuw seizoensgebonden worden. Wat zullen dan de gevolgen zijn voor de stedelijke en plattelandsbevolking, de teelten, de stuwdammen en de elektriciteitscentrales langs deze rivieren?
In Zuid-Amerika trekken gletsjers zich in een alarmerend
snel tempo terug. Dat zorgt er niet alleen voor dat de zeespiegel stijgt, maar ook dat er een groot deel van de zoetwatervoorraden verloren gaat in de zoute zee. In de Andes zijn enorm veel mensen afhankelijk van smeltwater
van gletsjers voor hun drinkwatervoorziening.
Wist je dat?
In 2009 verdween de
18 000 jaar oude gletsjer
Chacaltaya in het Boliviaanse
deel van de Andes. Ooit de
hoogste skipiste ter wereld, nu
helemaal weggesmolten.
Niet alleen de klimaatverandering zorgt ervoor dat gletsjers sneller smelten. In Azië bijvoorbeeld, zorgt de roetvervuiling van onder andere dieselmotoren en steenkoolcentrales ervoor dat het gletsjerijs in de Himalaya sneller
smelt. Doordat de roetdeeltjes op de sneeuw vallen, wordt
het zonlicht veel minder teruggekaatst en zal de sneeuw meer warmte opnemen en dus sneller smelten. Ook
de as van bosbranden versnelt het smeltproces.
Het smeltwater van de Himalaya-gletsjers voedt verschillende grote stromen, zoals de Ganges, de Indus of
de Mekong. Meer dan een miljard mensen zijn voor hun watervoorziening afhankelijk van deze rivieren. Het
sneller smelten zal voor deze mensen dus zeker een invloed hebben op de beschikbaarheid van drinkwater en
het risico op overstromingen.
www.goodplanet.be
67
Antarctica
De ijskap van Antarctica is eigenlijk een immense gletsjer, maar dan eentje die op het land ligt en er niet
door ingesloten wordt. Wij Belgen hebben doorheen de geschiedenis een band opgebouwd met de zuidpool.
-Van 1897 tot 1899: Marineofficier Adrien de Gerlache leidt de Belgische Antarctische Expeditie. Hij trekt
met zijn driemaster, de Belgica, naar de zuidpool. Het schip kwam echter vast te zitten in het ijs. Zijn team
was het eerste dat, weliswaar noodgedwongen, overwinterde in het zuidpoolgebied.
-Van 1957 tot 1958: Gaston de Gerlache volgt de voetsporen van zijn vader en gaat ook naar Antarctica.
Zijn expeditieleden bouwen er de Koning Boudewijnbasis, het eerste Belgische wetenschappelijke station.
-In 1967: Door geldgebrek en dus te weinig onderhoud is de Koning Boudewijnbasis ondergesneeuwd en
dus niet meer bruikbaar. Het station wordt verlaten.
-In 1997: Poolreizigers Alain Hubert en Dixie Dansercoer maken de langste oversteek van Antarctica. In 99
dagen legden ze te voet en zonder hulp 3924 kilometer af.
-Van 2007 tot 2009: België bouwt de CO2-neutrale Prinses Elisabethbasis op Antarctica.
-In 2009: De Prinses Elisabethbasis wordt officieel geopend met Alain Hubert als expeditieleider. Wetenschappers zullen er van november tot maart (zomer) de gevolgen van de klimaatverandering op Antarctica
en wat dat betekent voor het klimaat wereldwijd, bestuderen.
1897
1899
1957
1958
www.goodplanet.be
1967
1997
2009
2007
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 18
Download deze poster via www.goodplanet.be
De waterhoeveelheden gebruikt voor landbouw, industrie en steden kunnen niet onbeperkt blijven stijgen. Water is immers een beperkte levensbron. Ook de energie-,
economische en sociale kostprijs van het oppompen, behandelen, opslaan, afvoeren en zuiveren van water neemt toe naarmate bevolkingsgroepen achtergesteld zijn. We
moeten ons gedrag veranderen en water niet langer verspillen, het behandelen en opnieuw gebruiken. Thuis kan afvalwater van de gootsteen dienen voor het begieten
van de tuin of als spoelwater voor de wc. Composttoiletten besparen 50 liter drinkwater per dag en per persoon. De opvang van regenwater, spaarkranen en bescheidener
omgaan met water zijn eenvoudige maatregelen om het blauwe goud te vrijwaren.
Wereldwijd wordt slechts 1 % van het geproduceerde drinkwater ook echt gedronken.
BETER GEBRUIK MAKEN VAN WATER
© Yann Arthus-Bertrand
Behandeling van afvalwater in een
zuiveringsinstallatie.
Frankrijk
21/09/12 12:47
68
69
19. Beter gebruik maken van water
Behandeling van afvalwater in een zuiveringsinstallatie in Frankrijk © Yann Arthus-Bertrand
Wereldwijd wordt slechts 1 % van het geproduceerde drinkwater ook echt gedronken.
De waterhoeveelheden gebruikt voor landbouw, industrie en steden kunnen niet onbeperkt blijven stijgen.
Water is immers een beperkte levensbron. Ook de energie-, economische en sociale kostprijs van het oppompen, behandelen, opslaan, afvoeren en zuiveren van water neemt toe naarmate bevolkingsgroepen achtergesteld zijn. Zelfs in rijke landen waar kraantjeswater van goede kwaliteit is, wordt water in flessen verpakt
en vervoerd. Dit heeft een grote impact op het milieu. In 2006 werd wereldwijd 178 miljard liter flessenwater
verbruikt. We moeten ons gedrag veranderen en water niet langer verspillen, het behandelen en opnieuw
gebruiken. Thuis kan afvalwater van de gootsteen dienen voor het begieten van de tuin of als spoelwater
voor de wc. Composttoiletten besparen 50 liter drinkwater per dag en per persoon. De opvang van regenwater, spaarkranen en bescheidener omgaan met water zijn eenvoudige maatregelen om het blauwe goud te
vrijwaren.
Regenwater
De vloer dweilen, de planten water geven, het toilet doorspoelen, de wasmachine laten draaien,… het kan ook met regenwater! Veel beter voor het
milieu en je krijgt het gratis en voor niets als je het opvangt in een regenwaterput of -ton. Regenwater bevat ook minder kalk. Dat is beter voor je
wasmachine én je hoeft ook niet zo veel wasmiddel te gebruiken.
Wist je dat?
Een Belg verbruikt
thuis gemiddeld 110 liter
water per dag.
www.goodplanet.be
70
geen toegang tot
n
se
en
m
el
ve
zo
en
bb
“ Vandaag de dag he sisbehoefte. Anderen moeten dan
water, nochtans een bae druppel, terwijl wij drinkwater
weer strijden voor elkcaliën weg te spoelen. Ik wou deze
gebruiken om onze fe stand houden en daarom besloot
paradox niet blijven int te gebruiken. Het principe is heel
ik om een composttoileet eruit zoals elk ander toilet en je
eenvoudig: het toilet zis je dat gewoon bent. Alleen, in de
gebruikt het ook zoal len met water, bedek je jouw kleine
plaats van door te spoeet organisch materiaal. Dat kan
of grote boodschap mk blaadjes of varens. In tegenstelling
zaagsel zijn, maar oo den, komen er geen geurtjes vrij.
tot wat je zou vermoe mer! Als het reservoir vol is,
Zelfs niet in hartje zoud apart van mijn gewone compost.
composteer ik de inho posteerd is, spreid ik de compost uit
Van zodra alles gecom bodem op een natuurlijke manier te
over het gras om zo de
verrijken.”
aturalis, België
M. Dossin, Hortus N
Mag het ook wat minder zijn?
Water besparen is vaak veel eenvoudiger dan je denkt. Enkele tips:
- Neem een douche in de plaats van een bad. Voor een bad heb je minstens twee keer zoveel water nodig.
Ook een spaardouchekop en een thermostatische mengkraan verminderen je verbruik.
- Kies bij aankoop voor zuinige toestellen, zoals een toilet met een spaartoets of een (vaat)wasmachine met
waterbesparende wasprogramma’s. Je kan het watervolume in het reservoir van je toilet ook eenvoudig
zelf aanpassen.
- Laat de (vaat)wasmachine enkel draaien als ze vol zit.
- Laat het water niet onnodig lopen als je de afwas doet, je handen wast of je tanden poetst.
- Herstel een lekkende kraan meteen.
- Was je auto niet met de tuinslang, maar gebruik een emmer.
- Hergebruik het spoelwater van fruit of groenten om de planten water te geven.
- Moet je veel koud water uit de kraan laten lopen voordat het water warm wordt? Vang het dan op en gebruik het om schoon te maken.
…
www.goodplanet.be
71
© Bart Vantieghem
Na gebruik moet ons afvalwater gezuiverd worden voordat het zijn weg terugvindt naar onze rivieren. Dat
gebeurt in een waterzuiveringsstation. Het gezuiverde water moet voldoen aan bepaalde kwaliteitseisen,
maar is niet drinkbaar.
www.goodplanet.be
www.goodplanet.be
Posters_Belges_2012-NL_21sept.indd 19
Download deze poster via www.goodplanet.be
Als een rivier buiten haar oevers treedt en de onbewoonde bodem van een vallei doet onderlopen, brengt dat geen ramp met zich mee. Hoogwater is immers een normaal en
wederkerend fenomeen. Pas wanneer een stroomvlakte ingericht en bewoond is, wordt de overstroming een ramp waarvan de oorzaken zowel bij de natuur als bij de mens zelf liggen.
Heel vaak zijn de omvang van de overstroming en de schade ervan te wijten aan onaangepaste ruimtelijke planning. Is een bos omgehakt, dan stroomt het regenwater weg zonder in de
bodem te kunnen dringen en ontstaat er makkelijker overstromingsgevaar door hoog water. In verstedelijkte gebieden versterkt de bodemverharding en asfaltering dit verschijnsel.
Tot slot is landbouw en bebouwing in de winterbedding van waterlopen een verhoogd risico op schade. Om al deze redenen worden overstroomgebieden niet geschikt bevonden
als bouwgrond of worden er alarmsystemen of aanpassingen ter bescherming voorzien.
© Yann Arthus-Bertrand
Leopoldkanaal en Schipdonkkanaal bij Brugge.
België
Voor irrigatie, transport of energieproductie past de mens de omloop van waterlopen aan zijn noden aan. Het gevolg hiervan zijn vaak overstromingen of volksverhuizingen.
WANNEER DE MENS DE OMLOOP VAN HET WATER VERANDERT
21/09/12 12:47
72
73
20. Wanneer de mens de omloop van
het water verandert
Leopoldkanaal en Schipdonkkanaal bij Brugge, België © Yann Arthus-Bertrand
Voor irrigatie, transport of energieproductie past de mens de omloop van
waterlopen aan zijn noden aan. Het gevolg hiervan zijn vaak overstromingen of
volksverhuizingen.
Als een rivier buiten haar oevers treedt en de onbewoonde bodem van een vallei doet onderlopen, brengt
dat geen ramp met zich mee. Hoogwater is immers een normaal en wederkerend fenomeen. Pas wanneer
een stroomvlakte ingericht en bewoond is, wordt de overstroming een ramp waarvan de oorzaken zowel bij
de natuur als bij de mens zelf liggen. Heel vaak zijn de omvang van de overstroming en de schade ervan
te wijten aan onaangepaste ruimtelijke planning. Is een bos omgehakt, dan stroomt het regenwater weg
zonder in de bodem te kunnen dringen en ontstaat er makkelijker overstromingsgevaar door hoog water. In
verstedelijkte gebieden versterkt de bodemverharding en asfaltering dit verschijnsel. Tot slot is landbouw en
bebouwing in de winterbedding van waterlopen een verhoogd risico op schade. Om al deze redenen worden
overstroomgebieden niet geschikt bevonden als bouwgrond of worden er alarmsystemen of aanpassingen
ter bescherming voorzien.
Betonnen jungle
Waterlopen worden rechtgetrokken, bedijkt, ingedamd
of verlegd. Niet alleen om ruimte te creëren voor
landbouw, industrie en steden, maar ook om water
sneller af te voeren of de scheepvaart te verbeteren.
Al dat asfalt en beton zorgt ervoor dat regenwater niet
meer in de bodem kan dringen. Het water moet dus
bovengronds een weg zoeken. Zo stroomt bij zware
regenval al het regenwater in de rivieren.
Door de gebetonneerde oevers en ondergrond stroomt
het ook veel sneller en is het vlugger beneden. Een
rechtgetrokken rivier is immers veel korter dan een
kronkelende rivier. Overstromingen stroomafwaarts
zijn dan het gevolg.
www.goodplanet.be
“ Een statisticus waadden rivier
vol vertrouwen door ee diep was.
die gemiddeld één meter
Hij verdronk.”
Godfried Bomans
Wist je dat?
60% van de rivieren
wereldwijd stroomt niet
meer op hun natuurlijke
manier.
74
© Dieter Telemans
Leven met de watercyclus
Overstromingen horen bij de waterkringloop. Grote delen van Bangladesh overstromen regelmatig, maar
de bevolking heeft geleerd om te leven volgens het ritme van het water. De klimaatverandering ver­oor­zaakt
echter veel hevigere en extremere overstromingen dan vroeger.
Door ontbossing kan de aarde het water niet meer vasthouden en spoelt het weg, met modderstromen als
gevolg. Mangroven werden vernietigd voor het kweken van vissen en garnalen. Zo verdween ook de buffer
tussen het land en de zee. De tsunami in 2004 liet pijnlijk zien wat de rampzalige gevolgen daarvan waren.
www.goodplanet.be
75
Vismigratie
Verschillende vissen leggen tijdens hun leven heel wat kilometers af. Zo migreert de zalm van de zee naar de
rivier om zich voor te planten. De paling doet het omgekeerde. Onderweg komen ze hindernissen tegen, zoals
dammen of watermolens. Dat maakt het moeilijk of onmogelijk om de paaiplaats te bereiken. En de beren?
Die wachten hongerig op zalm die niet komt…
Om de visbestanden te herstellen, moeten we dus meer doen dan de waterkwaliteit verbeteren. We moeten
de rivieren terug laten kronkelen met natuurlijke groene oevers in de plaats van een betonnen harnas. Alleen
zo krijgen we terug rivieren vol leven, met een bloeiende rijkdom aan planten en dieren.
Wist je dat?
De Stinker en de Blinker
Door de vlasindustrie rond Kortrijk was de Leie vervuild.
Omdat men dat vervuilde water liever niet door Gent
zag stromen, bouwde men stroomopwaarts van Gent
een afleidingskanaal tussen de Leie en de Noordzee, het
Schipdonkkanaal. Het Leopoldkanaal werd gegraven
als afwateringskanaal voor de Belgische polders.
Beide kanalen stromen vanaf Maldegem naast elkaar
naar de zee en worden in de volksmond de Stinker
(Schipdonkkanaal) en de Blinker (Leopoldkanaal)
genoemd.
Leg een poel aan
en geef zo water ook thuis of
op school terug
een plaatsje.
www.goodplanet.be
76
Bronnen
Boeken
- Blauw Boek
Belgaqua, s.d.
- HaatweeOoh! Water in de wereld
Protos, GoodPlanet Belgium, Jeugd & Vrede, Bakermat, 2002
- L’homme et la mer
Yann Arthus-Bertrand, Ed. La Martinière, 2012
Lespakketten en leermiddelen
- Pedagogische fiches ‘L’eau, une ressource vitale’
Stichting GoodPlanet
- Troubled Waters
Protos, GoodPlanet Belgium
- Jongeren keren het klimaat - dossier kranig water
GoodPlanet Belgium
Websites
- www.antarcticstation.org
- www.belgaqua.be
-www.isc-cie.org
-www.greenpeace.org
-www.ledeveloppementdurable.fr
-www.leefmilieubrussel.be
-www.oxfamsol.be
-www.mina.vlaanderen.be
-www.panda.org
-www.pmje.org
-www.protos.be
-www.ramsar.org
-www.unesco.org
-www.unesco-vlaanderen.be
-www.unwater.org
-www.vivaqua.be
-www.vlaanderen.be/nl/natuur-en-milieu/water
-www.vmm.be
-www.waterdragers.be
-www.watervoetafdruk.be
-www.wikipedia.be
-www.unwater.org
Artikels van deze websites
-www.dewereldmorgen.be
-www.goodplanet.info
-www.knack.be
-www.mo.be
Documentaires
- La soif du monde
Yann Arthus-Bertrand
www.goodplanet.be
77
Interessante tips en links
Bezoeken
Bezoek aan een drinkwatermaatschappij of watertoren
Via www.vmm.be/waterloket kan je opzoeken bij welke drinkwatermaatschappij jouw gemeente aangesloten is.
Hidrodoe
Een interactief waterDOEcentrum voor basis- en secundair onderwijs.
www.hidrodoe.be
Milieuboot
Educatieve milieuboottochten voor leerlingen van de tweede en derde graad lager en de eerste graad secundair onderwijs.
www.demilieuboot.be
Brochures, leermiddelen, educatieve pakketten, tentoonstellingen
Zin in water
Pedagogisch dossier voor het basisonderwijs. Initiatief van Leefmilieu Brussel.
Dit dossier voor leerkrachten koppelt nieuwe kennis aan actie. De uitvoering van het dossier kan je aan de
leeftijd van de kinderen aanpassen.
www.documentatie.leefmilieubrussel.be/documents/Dossier_Scholen_Water_Scholen_Zin_in_water_basisonderwijs_NL.pdf
Themabundel water van MOS (milieuzorg op school)
Deze themabundel geeft leerlingen de kans om het waterverbruik op school te inventariseren en het kritisch
te bekijken. Op basis hiervan kunnen ze doelstellingen en maatregelen uitwerken die leerlingen, leerkrachten
en directie tot een bewustere omgang met water aanzetten. Als je al MOS-school bent, vraag je deze bundel
aan bij je MOS- begeleider. www.milieuzorgopschool.be
Waterwijs met professor Aquarius
De brochure ‘Waterwijs met professor Aquarius’ van het VMW bundelt nuttige én leuke weetjes over de
watercyclus, de productie en distributie van drinkwater, waterzuivering, water in de derde wereld, zuinig omspringen met water ... Voor jongeren vanaf 10 jaar, voor gebruik thuis en in de klas. Je vraagt de gratis brochure aan op www.vmw.be.
Waterwaaier
10 wetenschappelijke proefjes over water en drinkwater voor thuis of in de klas. Een initiatief van Technopolis
en de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening. www.vmw.be
www.goodplanet.be
78
Mensen maken drinkwater
Welke weg legt kraantjeswater af van de bron tot in ons glas? ‘Mensen maken drinkwater’ vertelt je de
levensloop van kraantjeswater. Deze brochure voor het secundair onderwijs is een uitgave van de Vlaamse
Maatschappij voor Watervoorziening. www.vmw.be
HaatweeOoh! - watergids
Aan de hand van het alfabet laat het boek jongeren vanaf 15 kennis maken met water in de wereld. Een
initiatief van GoodPlanet Belgium, PROTOS en Jeugd en Vrede. www.goodplanet.be
HaatweeOoh! - tentoonstelling
Een reizende en interactieve watertentoonstelling die aantoont waarom we respectvol met het water van
deze wereld moeten omgaan. Je reserveert de tentoonstelling op www.jeugdenvrede.be.
Educatieve watersite
Deze website biedt je een mix van nuttige weetjes en leuke spelletjes. Jongeren van 6 tot 14 jaar ontdekken
er op een speelse manier hoe drinkwater wordt gemaakt en krijgen tips om zorgzaam met water om te springen. Bij de website hoort een educatief pakket voor de leerkrachten. www.kids.vmw.be
Floepje en het water
Dit boek voor kleuters en kinderen van de eerste graad basisonderwijs vertelt via een leuk verhaaltje over de
thematiek van watervervuiling. Er is een bijhorende handleiding voor de leerkracht en werkblaadjes voor de
leerlingen. Een uitgave van de Vlaamse Milieumaatschappij. www.vmm.be
Het waterboek van Piet Duizer
Wetenschap, feiten en fictie vermengd in een boek dat kinderen van 9 tot 12 jaar tot echte waterkenners
omtovert. Duizer Piet (2000). Het waterboek. Amsterdam: Ploegsma.
Blauw goud
Iedereen heeft recht op water, maar van zodra dat water in handen van privé bedrijven komt, kan dit recht in
gevaar komen. Op deze problematiek gaan Maude Barlow en Tony Clarke dieper in.
Barlow, Maude en Clarke, Tony. Blauw Goud, De strijd tegen de privatisering van water door multinationals.
Rotterdam: Lemniscaat.
Troubled waters
Dossier, tentoonstelling, boek en educatief pakket over de wereldwaterproblematiek door Protos en GoodPlanet Belgium, met prachtige foto’s van Dieter Telemans. Meer informatie op www.troubledwaters.eu
Blauw boek
Het antwoord op al je vragen over drinkwater en de behandeling van afvalwater. Een uitgave van Belgaqua.
www.belgaqua.be/document/Blauwboek.pdf
www.goodplanet.be
79
Films en documentaires
La soif du monde
Yann Arthus-Bertrand
www.goodplanet.info/Contenu/Videos/La-soif-du-monde-Bande-annonce
Oceans
Jacques Perrin en Jacques Cluzaud
www.oceans-lefilm.com/
Planète océan
Yann-Arthus Bertrand en Michael Pitiot
www.yannarthusbertrand.org/fr/films-tv/planet-ocean
The story of bottled water (enkel in het Engels, met ondertitels in het Engels, Frans en andere talen)
http://storyofstuff.org/bottledwater
Workshops
GoodPlanet Belgium biedt een workshop aan die gebruik maakt van de posterreeks ‘Water, een vitale levensbron’. Daarnaast hebben we een uitgebreid aanbod workshops over het thema water, zowel voor kleuters,
lager onderwijs als secundair onderwijs. Neem een kijkje op www.goodplanet.be voor meer informatie.
Projecten en campagnes
Jongeren keren het klimaat – Wereldwaterdag @ school
Op 22 maart, Wereldwaterdag, stappen we de ‘walk for water’ en lessen we onze dorst met ‘kranig water’.
Schrijf je in en ontvang het dossier ‘Kranig water’ en leuke affiches om de campagne op school in de kijker te
zetten. Meer informatie op www.jongerenkerenklimaat.be
Schelde Jongerenparlement
Jongeren van 17-25 jaar uit het Internationale stroomgebiedsdistrict van de Schelde (Frankrijk, Nederland
en België) komen 2 maal per jaar samen in de kerngroep van het Schelde Jongerenparlement om rond verschillende thema’s (biodiversiteit, toerisme, economie, waterbeheer…) te werken. Samen schrijven zij een
waterboodschap. Meer informatie op www.goodplanet.be
WAW2015
Samen op weg naar oplossingen voor de wereldwaterproblematiek.
Voeg jouw oplossing vanaf september 2013 toe op www.waw2015.org
Big Jump
Big Jump is een actie voor iedereen die propere en levende rivieren wil. Op precies hetzelfde tijdstip springen
in heel Europa duizenden mensen in rivieren, waterlopen en meren om te tonen dat ze wakker liggen van
proper water – én dat ze daar iets willen aan doen. Meer informatie op www.bigjump.be
www.goodplanet.be
80
Interessante links
www.waterloketvlaanderen.be: de waterwebsite van de Vlaamse overheid.
www.ibgebim.be, www.biwd.be: de waterwebsite van Leefmilieu Brussel.
www.svw.be: site van de koepelorganisatie van de waterbedrijven in Vlaanderen.
www.vmw.be: Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (VMW).
www.mina-vlaanderen.be
www.vmm.be
www.unwater.org
www.protos.be
www.goodplanet.be
www.goodplanet.org
www.goodplanet.be