Passend onderwijs -Klasse(n)spel - Ivo Dokman

 Samenvatting Klasse(n)spel Auteurs:
Annematt Colot d’Escury
Roel van Beusekom
Ivo Dokman
© 2014
Voor meer informatie zie L&Ving Factory (www.lving.nl)
Klasse(n)spel heeft als doel het optimaliseren van een veilig leer- en leefklimaat en richt
zich met name op de rol van de docent. Daarbij staat de zogeheten Possibilty Atmosphere
(PA) centraal. Dat wil zeggen een kansen klimaat waarin de leerlingen zich prettig,
gezien en veilig voelen, zich optimaal kunnen ontwikkelen binnen hun mogelijkheden en
de docent op een prettige manier kan lesgeven. Voor een docent is het complex om een
goede PA te creëren en de juiste balans te vinden tussen de inhoud van je les, de
dynamiek in de klas en je eigen lesgeefstijl. Uiteraard zijn een goede leeromgeving
(lokaal, temperatuur, inrichting etc), heldere regels en afspraken, belangrijke
randvoorwaarden (zie figuur 1; het 4-balansmodel).
GLOBE&
Het 4-balansmodel van Klasse(n)spel
Het vinden van een optimale balans als docent (midden van de wipwap) tussen de inhoud van je vak (HET),
creëren van een veilige groep (WIJ) binnen de GLOBE (randvoorwaarden, regels/afspraken etc)
Introductie
Groepsdynamiek leren zien, duiden en positief beïnvloeden speelt vaak een prominente rol in
workshops, trainingen en opleidingen vanuit Klasse(n)spel. De dynamiek in groepen en klassen lijkt
complexer te worden de afgelopen jaren door een toenemende persoonlijke problematiek, de grootte
van de groepen en de prestatiedruk in het onderwijs. Dat vraagt aanvullende competenties van
docenten die veelal niet of nauwelijks aan bod zijn geweest tijdens de lerarenopleiding.
2 Samenvatting
In onderwijs is de neiging als docent groot om meerdere interventies tegelijk te doen als iets niet
lekker loopt in een klas. Logisch ook; je constateert dat het niet lekker loopt en wil dit graag weer in
goede banen leiden. De intentie is wel goed maar het effect pakt regelmatig anders uit. De kans is
bijvoorbeeld groot dat dit tot onrust leidt bij leerlingen (onduidelijkheid, zeker als er meerdere
docenten los van elkaar interventies doen), onrust en toenemende stress bij de docent (gevoel van maar
iets te doen) en als het wel een positief effect heeft je niet precies weet wat er nou gewerkt heeft.
Bovendien kan er door de veelheid aan interventies tegelijkertijd een hele goede interventie niet
werken omdat de kracht verloren gaat door de andere interventies.
Groepsdynamiek speelt vaak een belangrijke rol bij veel voorkomende ‘symptomen’ van een onveilig
leer- en leefklimaat als onrust, pesten en ondermaats presteren. Immers individueel gedrag wordt vaak
gekleurd door de dynamiek in de groep. Je wil eerst een goede ‘groepsdiagnose’ stellen voordat je aan
de slag gaat. Te snel op de symptomen of de individuele leerling richten lijkt voor de hand te liggen,
maar biedt in veel situaties geen blijvende en duurzame verandering in de klas.
Analogie huisartsbezoek
Wanneer je met buikpijn naar de dokter gaat wil je graag dat de dokter uitgebreid en goed onderzoek doet
naar de reden van de buikpijn. Als de dokter zegt: “buikpijn, laten we dan eerst de blinde darm maar weg
halen en kijken of dat het is”. Wat zou je reactie zijn? Je laat je vast niet zo maar opereren?! Je wil eerst zeker
weten wat het is en waar de buikpijn (symptoom) vandaan komt. Pas als je dat weet, wil je dat de meest
logische actie ondernomen wordt! En natuurlijk kan het zijn dat de buikpijn veroorzaakt wordt door een blinde
darm ontsteking, maar je laat je toch niet zonder goede diagnose opereren?!
In een aantal gevallen kan het wel nodig zijn om eerst de symptomen te onderdrukken. Bij hoge koorts en veel
pijn kan een paracetamol verlichting bieden, maar is verder onderzoek noodzakelijk!
Voor de koppeling naar de symptomen van een onveilige klas geldt min of meer hetzelfde. Soms moet je eerst
‘paracetamol’ inzetten om bijvoorbeeld de rust terug te krijgen in de klas of het pesten (tijdelijk) te stoppen.
Maar daarna wil je toch weten waarom er onrust is of er gepest wordt? Waar komt het vandaan, waarom
gebeurt het, wat levert het op (hoe paradoxaal vaak ook), wie zijn er betrokkenen etc zijn dan belangrijke
vragen. Pas als je de ‘groepsdiagnose’ gesteld hebt ga je actie ondernemen en de meest kansrijke interventie
inzetten!
Het stellen van een ‘groepsdiagnose’ is een belangrijk speerpunt binnen Klasse(n)spel en daar zijn de
workshops, trainingen en opleidingen vaak op gericht.
De rol van docent is binnen Klasse(n)spel cruciaal. We willen de docent competent maken in het leren
stellen van de goede ‘diagnose binnen het 4-balansmodel’. De empirische cyclus speelt daarin een
belangrijke rol en wij hanteren daarin de volgende 6 stappen. Ze zijn hieronder kort toegelicht en het
kijkschema kan ondersteunend werken om de groepsdynamiek in kaart te brengen:
1. Constateren: Vaststellen van het probleem of de huidige situatie. Aan de hand van
observaties, inhoudelijke toetsen en/of van meetinstrumenten (SAQI en SST test) kan je de
disbalans in het 4-balansmodel in kaart brengen
2. Observeren: In kaart brengen van wat er speelt met concrete waarnemingen en verzamelen
van aanvullende en relevante informatie
3. Analyseren: De meest plausibele verklaring zien te vinden voor de problemen die er spelen
in de klas.
4. Interveniëren: De meest kansrijke interventie selecteren die het probleem helpt nuanceren.
3 5. Controleren: hoe wil je meten of in kaart brengen wat het effect is geweest van je
interventie? Dit kan zijn door de SAQI of SST opnieuw af te nemen, maar kan ook zijn door
bijvoorbeeld te turven of bepaald gedrag is afgenomen (dan moet je dit bij constateren
uiteraard ook hebben gedaan).
6. Implementeren: dit is de fase waarbij een gedragen aanpak onderdeel zou moeten zijn van
een team docenten. Dit lijkt logisch, maar is in de praktijk vaak complex.
n.b. in werkelijkheid gaat het niet zo mooi in een rijtje van boven naar beneden, soms merk je dat je er
niet achter komt met constateren en observeren dan doe je als het ware een proef borinkje. Je zet een
bepaalde activiteit neer waar je veel informatie uit kan halen, of je kijkt hoe een activiteit verloopt als
één van de leerlingen er niet is.
+++++
Kijkschema+Expert+in+Groepsprocessen
+
+
Van$observatie$naar$analyse$en$gerichte$interventie$
+
Wat+roept+de+klas+op+(intuïtie):+
+
+
Indruk+als+groep+
+
+
+
+
+
3/D)sociogram)
+
+
Bij+jou+als+docent+
+
+
+
+
Concreet+waarneembaar+gedrag+
+
Normen+en+Normdrager++
+
+
+
+
Normlijn)
+
Betekenisverlening+normdrager+
+
+
+
+
Motief+van+de+normdrager+
+
Ik+wil+boven+op+de+berg+zitten+(controle+
houden)+en+dan+doe+ik……………+om+te+
voorkomen+dat…………+
+
De+wijze+waarop+ruimte+genomen+
wordt+(fysiek,+verbaal+etc).+
+
+
+
+
+
Lastlijn)
Ruimte+nemers+en+Ruimte+gevers.+
RN’ers+
RG’ers+
+
Interventie+++rol+van+de+docent(en)+
++++++++++++++++
+++
+
+
+
kijkschema van Klasse(n)spel om te komen tot een groepsdiagnose.
Contact:
Ivo Dokman
Mail: [email protected]
Tel: 06-25078485
www.lving.nl
4 Achtergrondinformatie:
Annematt Collot d’Escury is kinder en jeugd specialist (gepromoveerd) en werkzaam voor de
Universiteit van Amsterdam. Zij verzorgt samen met Roel en ondergetekende al een aantal jaren een
schoolthema voor de Calo en heeft veel expertise over groepen, complexe individuen en onderzoek.
Roel van Beusekom is ruim 20 jaar gedragstherapeut geweest bij diverse hulpverleningsinstanties.
Daarnaast is hij 6 werkzaam geweest als opleidingsdocent aan Calo Windesheim en heeft hij een eigen
sportschool.
Ivo Dokman heeft ruim 10 jaar als docent bewegingsonderwijs gewerkt in het voortgezet onderwijs
van LWOO tot en met gymnasium en is 7 jaar werkzaam geweest als opleidingsdocent aan Calo
Windesheim. Binnen Windesheim is hij werkzaam voor de Corporate Academy (interne
opleidingscentrum van Windesheim voor medewerkers) en is hij verantwoordelijk voor diverse
scholingen rondom projectmanagement.
Wij hebben de expertise rondom groepsdynamica en het beïnvloeden van ‘probleemgedrag’ opgedaan
in zeer verschillende contexten (onderwijs van primair tot en met hbo, speciaal onderwijs, KNVB –
voetbal, kinder & jongerenwerk en binnen justitie). Vanaf januari 2015 start er ook een gezamenlijk
met Windesheim ontwikkelde minor rondom deze thematiek.
Tot slot zal het hier beschreven model, de ervaringen (casussen) en de methodiek ook in boekvorm
verschijnen. Doelgroep: docenten en docentopleidingen
Literatuur:
Anderson, G.J., & Walberg, H.J. (1974). Learning environments. In: H.J.
Walberg (Ed.), Evaluating Educational Performance: A Sourcebook
of Methods, Instruments, and Examples (pp. 81-98). Berkeley, CA:
McCutchan.
Golly, A. & Sprague, J. (2011). Positive Behaviour Support. Goed gedrag kun je leren! Doelmatige
strategieën voor in de school. Huizen: Uitgeverij Pica.
Haertel, G.D., Walberg, H.J., & Haertel, E.H. (1981). Socio-psychological
environments and learning: a quantitative synthesis. British
Educational Research Journal, 7, 27-36.
Hieneman, M., Dunlap, G. & Kincaid, D. (2005). Positive support strategies for students with
behavioral disorders in general education settings. Psychology in schools, 8, 779-794.
Fraser, B.J., & Fisher, D.L. (1986). Using short forms of classroom climate
instruments to assess and improve classroom psychosocial environment.
Journal of Research in Science Teaching, 5, 387-413.
Fraser, B.J., Walberg, H.J., Welch, W.W., & Hattie, J.A. (1987). Syntheses
of Educational Productivity Research. International Journal of
Educational Research, 11(2), 145-252.
Torrance, K. (2010) Omgaan met gedragsproblemen in het onderwijs. Remediaal, 6, 26-30.
Wubbels, T., & Brekelmans, M. (2005). Two decades of research on teacher–student
5 relationships in class International Journal of Educational Research, 43, 6-24.
Maslowski, R. (2004) Klimaat in de klas.
Moos, R.H. (1980). Evaluating classroom learning environments. Studies in Educational Evaluation,
6, 239-252.
Maslowski, R. (2004) Klimaat in de klas.
Cohn, R. C. (1993 3e druk) Van Psychoanalyse naar Themagecentreerde Interactie
Remmerswaal, J (2011 10e druk) Handboek groepsdynamica
B. Oldeboom/C. Hazelbach (2002) Loopt ‘t, lukt’ leef
6