GRENS lesmap - Klas op stap

WIM GEYSEN
PRODUCTIES I.S.M.
KAREL DE GROTEHOGESCHOOL
GRENS
LESMAP
17-9-2015
Educatief medewerker: Ronny Smet
Lesmap GRENS
Inhoud
Voorwoord ....................................................................................................................................................................3
Wim Geysen Producties........................................................................................................................................... 5
Grens - het theaterstuk ............................................................................................................................................ 5
De acteurs ...................................................................................................................................................................... 6
Over het thema ............................................................................................................................................................ 8
Schaamte overwinnen .........................................................................................................................................8
GRENS en de vakoverschrijdende eindtermen .............................................................................................. 9
Vanuit de gemeenschappelijke stam:............................................................................................................ 9
Vanuit de contexten: ......................................................................................................................................... 10
Ongewenst seksueel gedrag: waar liggen de grenzen? ........................................................................... 11
Het vlaggensysteem in de praktijk .............................................................................................................. 12
Soorten vlaggen en hun betekenis .............................................................................................................. 13
Het vlaggensysteem gebruiken bij GRENS ............................................................................................... 16
Seksualiteit en minderjarigheid ................................................................................................................... 18
Lesgeven over seks: hoe doe je dat? ................................................................................................................ 20
Praten over seks als leerkracht .................................................................................................................... 20
Veilig praten over seksualiteit met de PICKASOLL-afspraken ........................................................ 21
Lesgeven over seksueel grensoverschrijdend gedrag ............................................................................. 23
Leerdoelen ............................................................................................................................................................ 23
Seksueel grensoverschrijdend gedrag bij jongeren: feiten en cijfers ........................................... 23
Werkvormen ........................................................................................................................................................ 25
Aandachtspunten ............................................................................................................................................... 25
Didactische wenken voor klasgesprekken en gespreksvormen .......................................................... 26
Algemene tips voor een goed gesprek:...................................................................................................... 26
Nood aan variatie? ............................................................................................................................................. 28
Zinvolle voorbeeldlesjes .................................................................................................................................. 31
Hulplijnen aanreiken ........................................................................................................................................ 35
Lessuggesties voor een geslaagd theaterbezoek........................................................................................ 37
Belangrijke noot vooraf ................................................................................................................................... 37
De voorbereiding ................................................................................................................................................ 38
Het theaterbezoek .............................................................................................................................................. 40
De verwerking ..................................................................................................................................................... 41
Ideeënbank verwerkingsopdrachten: voor wie op zoek is naar meer… ..................................... 49
Werken met tekstfragmenten ....................................................................................................................... 52
Voor de dramaturgen: een semiotisch model voor de analyse van een theaterstuk .................. 59
Bijlagen ........................................................................................................................................................................ 61
Inspirerend materiaal ........................................................................................................................................... 61
1
Lesmap GRENS
Films ........................................................................................................................................................................ 61
Websites ............................................................................................................................................................ 61
Enkele toppers in het genre fictie ........................................................................................................... 62
Gedichten ............................................................................................................................................................... 67
boeken..................................................................................................................................................................... 68
Over seksuele meerderjarigheid....................................................................................................................... 68
Moedige getuigenissen.......................................................................................................................................... 72
Uit het nieuws ........................................................................................................................................................... 73
Over seks..................................................................................................................................................................... 76
GRENS
OVER SEKSUALITEIT EN HAAR
SCHADUWKANT
‘Het denken en spreken
mogen niet stoppen wanneer
de lichten uitgaan.’
2
Lesmap GRENS
Voorwoord
Door het grote aanbod en beschikbaarheid van informatie rond het thema seksualiteit, lijkt
het alsof jongeren vandaag de dag nog weinig nood hebben aan extra duiding. Maar tegen de
achtergrond van een zich steeds sneller ontwikkelende maatschappij - waarbij een intiem en
relationeel thema als seksualiteit zich steeds meer als een product profileert - wordt de opdracht
voor een jongere hoe hiermee om te gaan er niet makkelijker op. De nood aan dialoog tussen
jongeren onderling en tussen jongeren en volwassenen is groot. Een dialoog waarbij de
klemtoon ligt op hoe op een gepaste manier luisteren en kijken naar elkaar en elkaars lichaam,
over de gevolgen van grensoverschrijdend gedrag, over de risico’s die expliciete seksuele
beelden - toegankelijk voor iedereen - met zich meebrengen.
De theatervoorstelling ‘Grens’ brengt deze thema’s aan de orde, maar maakt vooral zichtbaar
en voelbaar waartoe dit alles - jammer genoeg - ook kan leiden. De media overlaadt ons met
berichten rond seksueel misbruik, vaak met details die beter niet openbaar zouden gemaakt
worden. Meestal betreft het feiten van volwassenen naar kinderen toe. De publieke opinie
reageert hier terecht afkeurend op. Ook onze jongeren horen en lezen deze berichten en ook zij
spreken hun afkeuring uit. Dit theaterstuk focust echter meer op hun leefwereld, waarin
dergelijk grensoverschrijdend seksueel gedrag ook plaatsvindt, waarvan zij misschien zelf reeds
slachtoffer of dader zijn (geworden). Plots staat het niet meer zo veraf, komt het onaangenaam
dichtbij.
Fragment uit het voorwoord van het begeleidend boek door
Stef Anthoni (algemeen directeur Vertrouwenscentrum Kindermishandeling
Antwerpen)
‘Seksualiteit is een basisbehoefte. We hopen dat iedereen in zijn leven veel
deugddoend seksueel genot mag ervaren en wensen daarbij dat dit voor iedereen in
een prettige, intieme en gelijkwaardige sfeer mag verlopen. Toch blijkt uit
onderzoek dat ongeveer 1 op de 5 kinderen en jongeren vóór de leeftijd van 18 jaar te
maken krijgt met ongewenst seksueel grensoverschrijdend gedrag. Vaak wordt dit
gedrag gepleegd door jongeren, meestal zelfs bekenden. Al heel wat jaren luisteren
we op het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen naar dergelijke
schrijnende verhalen. (…) Kunnen we een rol spelen in het voorkomen van dit
ongewenst, kwetsend gedrag? Seksualiteit en haar grenzen zijn vaak zaken waar
jongeren mee worstelen, mee flirten en vragen over hebben, maar het is zelden iets
waar ze met elkaar over praten. Hoe kunnen we jongeren helpen om in gesprek te
gaan over zoiets ingewikkelds? Die vraag en de bijbehorende uitdaging ligt aan de
basis van dit project. Toneel kan de wereld niet redden, maar mogelijks wel helpen
om over grenzen en seksualiteit na te denken en erover te praten. Dat is niet
makkelijk, maar erover praten als er al verkeerde zaken gebeurd zijn, is nog veel
moeilijker.’
3
Lesmap GRENS
Fragment uit de handleiding in het begeleidend boek
Door Bieke Detavernier & Stein De Sterck (psychologen VKA)
‘We zijn er ons bijzonder van bewust dat dit thema beroert en ook na de voorstelling zal
beroeren. Daarom willen we stilstaan hoe leerkrachten, opvoeders en anderen voor en na
het bekijken van het toneelstuk rond dit thema in dialoog kunnen gaan met jongeren. (…)
Door het grote aanbod en beschikbaarheid van informatie rond het thema seksualiteit, lijkt
het alsof jongeren vandaag de dag nog weinig nood hebben aan extra duiding. Maar tegen
de achtergrond van een zich steeds sneller ontwikkelende maatschappij - waarbij een intiem
en relationeel thema als seksualiteit zich steeds meer als een product profileert - wordt de
opdracht voor een jongere hoe hiermee om te gaan er niet makkelijker op. De nood aan
dialoog tussen jongeren onderling en tussen jongeren en volwassenen is groot. Een dialoog
waarbij de klemtoon ligt op hoe op een gepaste manier luisteren en kijken naar elkaar en
elkaars lichaam, over de gevolgen van grensoverschrijdend gedrag, over de risico’s die
expliciete seksuele beelden - toegankelijk voor iedereen - met zich meebrengen.’
4
Lesmap GRENS
Wim Geysen Producties
Nog aan te vullen
Grens - het theaterstuk
Grens is een theaterstuk rond seksueel grensoverschrijdend gedrag, de
invloeden van pornografie en het ontdekken van het eigen lichaam.
Het theaterstuk en het begeleidend boek en CD, zijn het resultaat van een
samenwerking tussen het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Antwerpen en
Wim Geysen Producties. ‘Grens’ werd mogelijk gemaakt met de steun van Sabam for
Culture en het Fonds Koningin Mathilde, beheerd door de Koning Boudewijnstichting.
Voor de uitwerking van de lesmap bij de theaterproductie deed Wim Geysen
Producties een beroep op de expertise van de lerarenopleiding van de Karel de GroteHogeschool.
Het theaterstuk ‘Grens’ vertelt het verhaal van de zeventienjarige Ruben, zijn beste
vriend Michiel en diens negenjarige zus Sofie. Door middel van een niet-chronologische
vertelling met flashbacks, flash-forwards en gebeurtenissen die zich afspelen in het
heden wordt de toeschouwer meegenomen in Rubens leef- en denkwereld en in dat van
de andere personages. Het resultaat: een aangrijpende vertelling over een verloren
vriendschap, liefde, verlangens en onuitgesproken geheimen.
Concept, tekst en regie
Wim Geysen
Vormgeving en dramaturgie
Tine Byloo
Wim Geysen
Productionele ondersteuning
Wim Geysen Producties
Financiën en boekhouding
Astrid Rubbens
Spel
Tine Byloo
Wim Geysen
Wim Van Deuren
Pianocompositie en uitvoering
Wim Van Deuren
Technische ondersteuning voorstelling
Cavern Audio & Light
5
Lesmap GRENS
Fotografie
G&C Fotografie
Personages
Ruben: diverse leeftijden, beste vriend van Michiel
Michiel: zeventien, beste vriend van Ruben
Sofie: negenjarige zus van Michiel; volwassen vrouw
Jolijn: vrouw van Ruben
Decor
Het kader van een feesttent, omspannen met doorzichtige plastiek, drie stoelen, een
plastieken bak met attributen, een ingepakte piano, een wasteil en een grote berg poppen.
De acteurs
Wim Geysen
schrijft, acteert, regisseert en musiceert. Hij is zaakvoerder van Wim
Geysen Producties. De voorbije jaren trad Wim op voor scholen, bibliotheken, verenigingen en
cultuurcentra. Via zijn boeken en theaterstukken maakt hij maatschappelijk relevante thema’s
bespreekbaar en doorbreekt hij taboes.
Wim kreeg heel wat erkenning voor zijn werk. Zijn boeken en poëzie vielen in de prijzen, zijn
multimediale theatermonoloog Flits! ( diverse vertalingen; meer dan 900 opvoeringen tot nog
toe) scheert na meer dan tien seizoenen nog altijd hoge toppen, en vorig jaar ontving hij een
Gouden Label voor zijn muziektheater Wereldschemer. Wim is bezieler van het cross-over
project Oerbos dat kunst verbindt met woord en muziek. Hij vormt ook 50% van De Wilde
Wimmen - een cabaretesk duo dat muzikale optredens verzorgt voor kinderen/families en
volwassenen. Vriend en compagnon-de-la-route Wim Van Deuren vult de overige 50% in.
6
Lesmap GRENS
Tine Byloo is gediplomeerd lerares
Lager Onderwijs. Zij werkt
als dramadocente voor de Academies van
Beringen, Kalmthout en Kapellen. Daar geeft
zij Woord (voordracht, dictie, toneel en
drama) en is mede-bezieler
van 'Kunstverkenner', een project dat
kansarme en allochtone jongeren de kans
biedt om op een actieve manier te proeven
van theater, muziek en dans. Ook andere
geïnteresseerden kunnen deelnemen aan
het project, waardoor de integratie tussen de verschillende culturen wordt bevorderd.
Tine verzorgt - samen met Wim Geysen- creatieve workshops voor klein en groot en geeft
muzische vorming in diverse kleuter- en basisscholen. Voor Wim Geysen Producties speelt zij de
kleutervoorstelling ‘Vroemtuut’ . Daarnaast is zij celliste, pianiste en zangeres in het project
‘Oerbos’. Tine behaalde de diploma's dansanimator en de hogere graad Muziek en Woord voor
Toneel (grootste onderscheiding), Voordracht (grote onderscheiding) en Piano
(onderscheiding).
Wim Van Deuren viel in de kleuterschool bij de juf op - en we citeren - ‘Muziek zit in
dat manneke en hij zou wel eens goed kunnen varen op de academie’. En gelijk had ze! Muziek
veranderde Wims leven niet, het werd zijn leven. Een klassieke opleiding ging een
jazz/pop/rock-getinte opleiding vooraf en samen vormden deze de basis van een leven vol
muziek. Maar net zoals één zwaluw de lente niet maakt, maken zelfs alle opleidingen ter wereld
de muzikant niet. Het waren de talloze projecten met muzikanten en artiesten in alle maten en
gewichten: spelen, spelen en spelen. In de studio en op het podium – dáár word je groot van. Zo
werkt en werkte Wim Van Deuren o.a. met The Scabs, Els De Schepper, Oerbos, De Wilde
Wimmen, The Radio Stars, Guy Van Sande, Raf Van Brussel, Brahim, Tommy Newton, Gene
Thomas, Coco Jr, Exit April e.v.a...
7
Lesmap GRENS
Over het thema
Seksueel misbruik; de cijfers
liegen er niet om. Zo wordt één
op de zes jongens en één op de
vier meisjes voor hun
achttiende levensjaar seksueel
misbruikt. En deze cijfers zijn
nog maar het topje van de
ijsberg. Van de meeste gevallen
van seksueel misbruik,
aanranding en verkrachting
wordt namelijk geen aangifte
gedaan.
Enkele cijfers en feiten over de aard en omvang van seksueel misbruik:
• Eén op de vier meisjes en één op de zes jongens krijgt voor het achttiende levensjaar te
maken met incest of seksuele intimidatie
• 95% tot 98% van de incestdaders is van het mannelijk geslacht
• Ooms en broers zijn in de meeste gevallen de dader, daarna worden stiefvaders en
vaders het vaakst als dader genoemd
• het duurt gemiddeld 5 jaar en 30 incidenten voordat iemand hulp zoekt
• bij seksueel huiselijk geweld is 43% van de slachtoffers jonger dan 18 jaar
• De meeste trauma’s worden opgelopen door incest gepleegd door vaders en stiefvaders.
• Vaders en stiefvaders gaan het verst in hun seksuele handelingen en gebruiken meer
fysiek overwicht.
• Veel daders zijn zelf in hun jeugd seksueel misbruikt.
• Door grote afhankelijkheid binnen het gezin blijft incest vaak een familiegeheim.
• Voor de buitenwereld lijken incestgezinnen veelal een modelgezin.
• Een seksueel misbruikt kind kan geen gevoel voor eigenwaarde ontwikkelen.
• Veel slachtoffers missen bescherming van hun moeder.
Schaamte overwinnen
Voor slachtoffers en zelfs ook voor plegers van geweld die hun misdaad beseffen is ontkenning
door de omgeving het allerergst. Het niet gehoord worden. We leven in een maatschappij waar
‘gelukkig zijn’ het hoogste doel is naast status. De lat ligt hierdoor nog hoger waardoor mensen
minder snel om hulp zullen vragen en de omgeving minder snel problemen van anderen zal
erkennen en herkennen.
8
Lesmap GRENS
GRENS en de vakoverschrijdende eindtermen
Uiteraard biedt de voorstelling omwille van het thema heel wat kansen om gericht te werken
rond de vakoverschrijdende eindtermen. Vele van de lessuggesties in deze lesmap zijn dan ook
specifiek daarop gericht. We zijn er bovendien van overtuigd dat dit theaterstuk een concrete en
veilige context kan bieden om zinvolle activiteiten, opdrachten, gesprekken, discussies…tot
stand te brengen. Het vormt een ideale en veilige katalysator om te werken rond thema’s die
vaak als ‘moeilijk’ of ‘delicaat’ worden ervaren.
We lijstten de meest relevante doelen uit de gemeenschappelijke stam en de specifieke
contexten alvast voor u op:
Vanuit de gemeenschappelijke stam:
De leerlingen…
5
6
7
12
13
14
15
17
18
20
24
houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen;
kunnen schoonheid ervaren;
kunnen schoonheid creëren;
zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken;
kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken;
gaan alert om met media;
participeren doordacht via de media aan de publieke ruimte;
toetsen de eigen mening over maatschappelijke gebeurtenissen en trends aan
verschillende standpunten;
gedragen zich respectvol;
nemen verantwoordelijkheid op voor het eigen handelen, in relaties met anderen en in
de samenleving;
maken gebruik van de gepaste kanalen om hun vragen, problemen, ideeën of meningen
kenbaar te maken.
9
Lesmap GRENS
Vanuit de contexten:
Context 2: Mentale gezondheid
De leerlingen…
4
5
6
7
8
aanvaarden en verwerken hun seksuele ontwikkeling en veranderingen in de puberteit;
kunnen zich uiten over en gaan respectvol om met vriendschap, verliefdheid, seksuele
identiteit en geaardheid, seksuele gevoelens en gedrag;
stellen zich weerbaar op;
gebruiken beeld, muziek, beweging, drama of media om zichzelf uit te drukken;
herkennen de impact van cultuur- en kunstbeleving op het eigen gevoelsleven en gedrag
en dat van anderen
Context 3: Sociorelationele ontwikkeling
De leerlingen…
1
3
5
8
10
11
kunnen een relatie opbouwen, onderhouden en beëindigen
accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid binnen een
relatie;
handelen discreet in situaties die dat vereisen
uiten onbevangen en constructief hun wensen en gevoelens binnen relaties en stellen en
aanvaarden hierin grenzen
beargumenteren, in dialoog met anderen, de dynamiek in hun voorkeur voor bepaalde
cultuur- en kunstuitingen;
gebruiken cultuur- en kunstuitingen om begrip op te brengen voor de leefwereld van
anderen
10
Lesmap GRENS
Ongewenst seksueel gedrag: waar liggen de grenzen?
Om te beoordelen of seksueel getint gedrag al dan niet grensoverschrijdend is, tellen niet enkel
objectieve criteria, maar bovenal subjectieve criteria.
Soms kunnen jongeren onderling met wederzijdse toestemming elkaars lichaam ontdekken en
plezier beleven aan seksualiteit. Als hierbij wederzijds geluisterd en rekening gehouden wordt
met wat de andere fijn vindt, is er van grensoverschrijdend gedrag geen sprake. Het wordt een
ander verhaal wanneer één van de twee toch verdere stappen wil ondernemen terwijl de andere
daar (nog) niet aan toe is. Daar stopt de wederkerigheid en kan de andere zich slachtoffer
voelen, ook al was er in aanvang een gedeeld plezier.
Naast wederzijdse toestemming zijn er nog een aantal criteria die een leidraad kunnen zijn bij
het beoordelen of bepaald gedrag grensoverschrijdend is of niet. Sensoa bedacht hiervoor het
vlaggensysteem (www.seksuelevorming.be ).
Jongeren leren omgaan met seksueel overschrijdend gedrag
Sensoa en Jong & Van Zin hebben een spel
voorgesteld rond seksueel overschrijdend gedrag. De organisaties willen met het spel het
onderwerp bespreekbaar maken bij jongeren.
di 17/09/2013 - 12:44 Pieterjan Huyghebaert
"De bedoeling is dat jongeren criteria leren kennen om in te schatten welk gedrag grensoverschrijdend
is en welk niet", zegt Svenja Vergauwen van Jong & Van Zin. Tijdens het spel bespreken de spelers
tekeningen waarop seksueel getinte situaties zijn afgebeeld. Op basis van zes criteria moeten de
jongeren dan nagaan of er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag. "Bijvoorbeeld een
meisje dat haar borsten toont op de webcam in ruil voor tien euro belkrediet op haar gsm."
Volgens de organisaties zijn jongeren wel degelijk vragende partij om te praten over grenzen en
seks. Naar schatting 1 op de 5 meisjes en 1 op de 10 jongens onder de 18 heeft te maken met seksueel
overschrijdend gedrag. Het probleem is dat jongeren wel vaak met elkaar in discussie gaan, maar dat
degelijke informatie vaak ontbreekt. Met het spel willen Sensoa en Jong & Van Zin daar iets aan doen.
Vorig jaar is er even ophef ontstaan toen het Steunpunt Jeugd een soortgelijke informatiedoos
lanceerde die leiders van jeugdverenigingen moest helpen bij het omgaan met seksueel getinte situaties
bij kinderen en jongeren. Het spel van Sensoa en Jong & Van Zin is gebaseerd op hetzelfde
vlaggensysteem.
11
Lesmap GRENS
Het vlaggensysteem in de praktijk
Het systeem bestaat uit zes criteria en vier vlaggen om seksueel gedrag te beoordelen. Alleen
gedrag dat aan de zes criteria voldoet, krijgt een groene vlag (aanvaardbaar seksueel gedrag).
De zes criteria zijn:
1. Wederzijdse toestemming : alle betrokkenen gaan akkoord en voelen er zich prettig bij
2. Vrijwilligheid: zonder manipulatie, druk of dwang
3. Gelijkwaardigheid op vlak van leeftijd, kennis, intelligentie, maturiteit, status…
4. Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat: verwacht je dit gedrag op deze leeftijd?
5. Context: in elke context gelden andere regels voor seksueel getint gedrag
6. Zelfrespect: geen fysieke, emotionele of psychische schade
Door jongeren vertrouwd te maken met deze criteria, breng je ze de spelregels voor seksueel
gedrag bij. Dan weten ze waar ze rekening mee moeten houden zodra er seksualiteit in het spel
is.
Het Vlaggensysteem helpt je om seksueel gedrag juist te beoordelen en er gepast op te reageren.
Net zoals in het verkeer zijn er ook in het seksuele verkeer immers enkele regels die je aan je
leerlingen kan meegeven.
Met behulp van de criteria kunnen ze zelf inschatten of seksueel gedrag wel of niet oké is. Als
aan álle criteria voldaan is, is het seksueel gedrag oké. In alle andere gevallen niet. De criteria
zijn dus alle zes even belangrijk.
Toestemming
Seksueel gedrag is alleen oké als alle betrokkenen ermee akkoord gaan en zich er prettig bij
voelen.
Als we het allebei willen en prettig vinden, dan is het oké. Als ik niet wil, dan moet ik dat
duidelijk zeggen. Als mijn vriendje of vriendinnetje niet wil, dan mag ik niet aandringen.
Vrijwilligheid
Er mag bij seksueel gedrag geen vorm van beloning, misleiding, druk of dwang in het spel zijn.
Ik doe het alleen omdat ik het zélf wil. Niet voor een beloning, om iemand een plezier te doen of
te vermijden dat die boos wordt. Ik mag niet aandringen als mijn vriendje of vriendinnetje niet
wil.
Gelijkwaardigheid
Alleen seksueel gedrag tussen gelijkwaardige partners is oké. Die gelijkwaardigheid moet er zijn
op vlak van leeftijd, kennis, intelligentie, aanzien, macht, levenservaring, rijpheid, status …
Seksuele spelletjes met iemand die veel ouder, sterker of slimmer is of met iemand die veel
jonger of zwakker is, zijn niet oké.
Ontwikkeling
12
Lesmap GRENS
Bij elke ontwikkelingsfase hoort seksueel gedrag dat typisch en dus oké is voor die fase. Ook
seksueel gedrag dat niet bij een bepaalde leeftijd of ontwikkelingsfase past, zou dus
grensoverschrijdend kunnen zijn.
Alles op zijn tijd. Ik doe niets waar ik nog te jong of al te oud voor ben.
Context
In de ene situatie gelden andere regels voor seksueel gedrag dan in de andere. Gezond seksueel
gedrag is aangepast aan de situatie of omstandigheden.
Ik houd rekening met mijn omgeving en stoor of choqueer niemand met mijn gedrag.
Zelfrespect
Soms kan seksueel gedrag fysieke, emotionele of psychische schade veroorzaken. Dit is niet de
bedoeling. Aan seks hoor je een goed gevoel over te houden.
Ik doe niets dat schadelijk kan zijn voor mezelf. Ik denk na over de gevolgen van mijn gedrag en
neem geen risico’s.
Soorten vlaggen en hun betekenis
Groen
Seksueel gedrag dat perfect aanvaardbaar is, krijgt een groene vlag wanneer de betrokkenen
gelijkwaardig zijn, er duidelijk wederzijdse toestemming is en er geen enkele vorm van dwang of
druk gebruikt werd. Het gedrag moet ook aansluiten bij de ontwikkeling en mag niet storend of
schadelijk zijn.
Geel
Licht grensoverschrijdend seksueel gedrag komt veel voor. Kinderen experimenteren en gaan
soms licht over de grens. Zo leren ze. Op licht grensoverschrijdend seksueel gedrag reageer je
met de gele vlag. Dit betekent dat je het gedrag benoemt en begrenst. Verbieden is niet nodig,
uitleggen waarom je begrenst wel. Bij kleine kinderen hoef je bij dit soort gedrag zelfs niet te
begrenzen. Bij hen kan het volstaan ze even af te leiden. Seksueel gedrag krijgt de gele vlag als er
geen duidelijke wederzijdse toestemming is, als er lichte dwang of druk gebruikt wordt of als er
sprake is van lichte ongelijkwaardigheid tussen de betrokkenen. Ook onbeleefd gedrag, gedrag
van iets oudere of jongere kinderen en gedrag dat schade kan veroorzaken, krijgt een gele vlag.
Rood
Op ernstig grensoverschrijdend seksueel gedrag reageer je met de rode vlag. Dit soort gedrag
moet ook verboden worden. Seksueel gedrag krijgt een rode vlag als er geen toestemming is van
de betrokkenen, als er gebruik gemaakt wordt van misleiding, chantage of macht of als er sprake
is van een grote ongelijkwaardigheid tussen de betrokkenen. Seksueel gedrag dat beledigend of
kwetsend is voor anderen, gedrag dat fysieke, emotionele of psychische schade veroorzaakt en
seksueel gedrag dat niet bij de leeftijd en ontwikkeling aansluit, krijgt eveneens een rode vlag.
Zwart
Op zwaar grensoverschrijdend seksueel gedrag reageer je met de zwarte vlag. Bij de zwarte vlag
verbiedt men niet alleen, maar straft men ook. Als het gedrag op een onderliggende
problematiek lijkt te duiden of als het kind door het gedrag in de problemen kan komen, schakel
je hulp in.
13
Lesmap GRENS
Seksueel gedrag krijgt een zwarte vlag als er geen wederzijdse toestemming is, als het seksueel
contact wordt afgedwongen met dreigementen, agressie, geweld of als er een grote
ongelijkwaardigheid is tussen de betrokkenen. Ook gedrag dat choquerend is, zware schade
veroorzaakt of totaal niet past bij de leeftijd en ontwikkeling, krijgt de zwarte vlag.
Een overzicht:
toestemming
vrijwilligheid
gelijkwaardigheid
Leeft/ontw. adequaat
Context-adequaat
Zelfrespect
groen
geel
rood
zwart
OK
+- OK
- OK
--OK
OK
OK
OK
OK
OK
+- OK
+- OK
+- OK
+- OK
+- OK
- OK
--OK
- OK
--OK
- OK
- OK
- OK
--OK
--OK
--OK
14
Lesmap GRENS
Oefen je leerlingen op de beoordeling van de zes criteria met behulp van het vlaggensysteem.
Gebruik hiervoor het materiaal dat door Sensoa beschikbaar werd gesteld. We geven alvast
enkele situaties als voorbeeld:
15
Lesmap GRENS
Het vlaggensysteem gebruiken bij GRENS
⇒ Bespreek aan de hand van de criteria en het vlaggensysteem onderstaande
gebeurtenissen uit Rubens kindertijd.
⇒ Hoe zou je ze beoordelen?
Ik ben zeven jaar. Ik hou van voetbal, kampen bouwen en piraten. Vandaag ben ik heel blij
want ik ben jarig. Mama heeft een kroon voor me gemaakt en daarmee ging ik naar school. Ik
mocht bovenop een stoel staan en alle kinderen hebben voor mij gezongen. Toen ik thuis kwam,
kreeg ik cadeautjes. Een doos playmobil. En rolschaatsen. Nu is mijn familie op bezoek. Tante
Bé is mijn lievelingstante. Ze draagt een kort kleedje met allemaal rode en witte bolletjes erop.
Ze is mooi, mooier nog dan mama, vind ik. Als ze me zoent, ruik ik bloemetjes. Zij heeft een
pakje voor mij. Het is een shirt van mijn favoriete voetbalclub. Ik trek het aan en ren door het
huis, zo blij ben ik! Tante Bé heeft een nieuwe vriend. Ze giechelen de hele tijd, en hij legt soms
zijn hand op haar blote been. Dat lijkt me wel fijn voor Tanta Bé. We zitten aan tafel. Er is taart.
De grote mensen weten het niet, maar eigenlijk is deze tafel mijn schip. Ik leg kussens op de
grond en ga met de andere zeerovers op reis naar gevaarlijke landen. Onderweg beleven we
allerlei avonturen en moeten we heel veel vechten. Dat is niet erg, want ik win altijd. Ik ben de
sterkste van allemaal. Nu is mijn schip kleiner dan gewoonlijk, met al die grote-mensen-benen
rondom mij. Als ik mij omdraai, kijk ik recht onder Tante Bé’s kleedje. Het is wat naar boven
geschoven, en ze heeft geen slipje aan. Ik schrik en voel me een beetje betrapt. Snel ga ik aan
wal en ga voetballen in de tuin.
Nu ben ik tien. Ik ben al twee jaar bij de scouts, en dat vind ik heel fijn. We doen veel toffe
spelletjes en we hebben een heel leuke groep met jongens en meisjes. Mijn vrienden vinden
meisjes stom, maar ik niet. Laure is mijn beste vriendin. We vertellen alles aan elkaar. Nu zijn we
op weekend en blijven twee keer slapen. Da’s best spannend, zo zonder ouders. De jongens en
meisjes slapen in aparte kamers, maar ik heb met Laure afgesproken om mekaar op te zoeken.
’s Nachts sluip ik stil tot bij haar en ga ik naast haar liggen. De anderen slapen al, maar wij
fluisteren en giechelen uren aan een stuk. Het wordt koud in de kamer. Laure zegt dat ik bij haar
in de slaapzak mag. Ze ligt dicht tegen me aan, en dat geeft een heel fijn gevoel.
Ik ben twaalf. Op kamp in de Ardennen met de scouts. Een onbewaakt moment, tussen
twee activiteiten door. We liggen met een paar vrienden in de tent. Koen, Bart, Katrien, Veerle,
Laure en ik. Zomaar wat praten en niksdoen, liggend op onze veldbedden. ‘Ik verveel me’, zegt
Bart. ‘Zullen we iets doen?’ ‘Wat dan?’ ‘Waarheid, durven of doen!’ Instemmend geknik,
gegniffel. Ik begin en kies voor ‘Waarheid’. ‘Loser,’ snuift Koen minachtend. ‘Oké, waarheid voor
Ruben…’, zegt Bart. En dan: ‘Ik weet iets: heb je al een meisje binnengedaan?’ De nieuwsgierige
blikken van de anderen. Ik voel een lichte blos opkomen. ‘Ja’, lieg ik. Algemeen gelach. ‘Wie
dan? Wie dan?’ Ik maak me ervan af met een zwak ‘Ik heb geantwoord op de vraag, meer moet
ik niet vertellen…’ ‘Da’s maar flauw’, zegt Laure. ‘Ah ja?’, verdedig ik mezelf. ‘’t Is aan jou… Eens
zien of jij zo dapper bent. Waarheid, durven of doen?’ ‘Doen’, zegt Laure, en ze kijkt me
spottend aan. Even bekruipt me een moment van twijfel, maar dan zeg ik: ‘Laat me je borsten
zien.’ Ik schrik van mijn eigen vraag. Er valt een stilte in de tent. ‘Dat ga je toch niet doen?’, zegt
Veerle. Laure kijkt me recht in de ogen. Een kriebel in mijn buik. Dan richt ze zich op, draait zich
naar me toe en schuift haar T-shirt naar boven. ‘Ziezo’, zegt ze triomfantelijk. ‘Tevreden?’ In een
glimp vang ik haar prille welvingen op, de rozige tepels. Ik schrik, had niet verwacht dat ze op de
vraag zou ingaan. Ze schuift haar T-shirt weer naar beneden. ‘Ja, schoon’, zeg ik onhandig.
Gefluit en instemmend gejoel van de anderen.
16
Lesmap GRENS
Ik ben veertien. Ik zit in het derde middelbaar. Erik is nieuw in onze klas. Hij is best stoer. Ik
ben blij dat we vrienden zijn. Hij praat heel veel over seks. Ik denk dat hij er veel over weet. Na
enkele weken op onze school heeft hij al een lief, een meisje van twee jaar hoger. Daar ben ik
best jaloers op. ‘Wist je dat meisjes kunnen spuiten’, vraagt hij me op een dag. Nee, dat weet ik
niet. Ik weet echt niks. Ik voel me sullig. ‘Ja, tuurlijk’, lieg ik. Ik begrijp totaal niet wat hij bedoelt
en waar hij het in ’s hemelsnaam over heeft. Op een dag steekt hij me een boekje toe, onder de
bank. Het is een stripverhaal. De Schakelaar. Op de kaft staat een tekening van een naakte
vrouw. ‘Dat mag je een paar dagen lenen. Maar wel teruggeven, he,’ fluistert hij. Als ik thuiskom
verstop ik het boekje onder mijn hoofdkussen. ’s Avonds ga ik vroeger naar mijn kamer dan
gewoonlijk. Het boekje vertelt het verhaal van een vrouw die een apparaatje aankrijgt. Als
iemand de knop van dat apparaat omdraait, wordt ze helemaal hitsig en wil ze vrijen met alle
mannen in haar buurt. De prentjes in het boek winden me op. Ik schuif een kussen onder mij en
beeld me in dat ik een van de mannen in het boek ben. Als ik klaarkom, voel ik een onverwachte
schok van genot. Het gevoel verwart me en vervult me tegelijk met trots.
Ruben, Michiel. Bekijken porno op internet via Michiels laptop. Scherm weggedraaid van publiek.
Michiel: ‘En hier… Ken je deze site? Pornscène?’
Ruben: ‘Nope… Amai, da’s precies wel de moeite?’
Michiel: ‘Hier vindt ge echt alles, maat! En allemaal for free!’
Ruben: ‘Wow…’
Michiel: ‘Da’s soms best goor, wat daar allemaal op staat, man. Hier, klik eens op ‘Bizarre’.
Ruben: ‘Damn…’
Michiel: ‘Kijk jong. Vrouwen die het doen met geiten, en met honden en paarden. En hier:
‘Fetisj’. Da’s ook zottekes, vent! Da’s echt een megasite. Ge kunt het zo gek niet bedenken of ge
vindt het…’
Ruben: ‘Mmm. Vet…’
(Blijven nog wat kijken, lachen met wat ze te zien krijgen, raken wat opgewonden…)
Ik ben zeventien. Ik lig op een slaapmatje op de grond naast Michiels bed. Hij snurkt. Ik kan de
slaap niet vatten. Het spookt in mijn hoofd. Ik denk aan Sofie. Zou zij al slapen? Hoe zou het voelen
om… Ach kom. Sofie is een kind. Waar ben ik mee bezig? Dan doemen de beelden van Pornscène
weer op. Ik raak opgewonden. Shit man, die spanning… Ik draai me van mijn rug op mijn buik en van
mijn buik op mijn rug. Michiel mompelt een paar onverstaanbare woorden in zijn slaap. Hoe laat is
het? Ik kijk op Michiels wekker boven mij op het nachttafeltje. Vier uur dertien. Misschien moet ik
gewoon even gaan kijken of Sofie slaapt… Zo stil mogelijk wurm ik me uit mijn slaapzak, richt me op.
Op de tast zoek ik de deur, open ze, ga de gang op, sluit de deur zachtjes achter me. Sofie’s kamer…
Zou ik het doen? Ach kom, even kijken kan geen kwaad. Heel stilletjes leg ik mijn hand op de
deurklink, duw de deur voorzichtig open. In Sofie’s kamer brandt een nachtlampje. Zij slaapt. Haar
donsdeken is half van haar afgeschoven. Ik zie haar blote bovenlijf, en een stukje van haar
blauwgestreepte slipje. Ik kijk nog even de gang in, luister. Ik hoor enkel Sofie’s ademhaling. Ik stap
haar kamer binnen, sluit de deur achter me, ga naast haar op bed zitten. Waar ben ik mee bezig?
‘Sofie?’ fluister ik zacht. ‘Sofie?’ Ik aai haar over het hoofd. Ze opent haar ogen, wordt wakker.
‘Ruben?’, vraagt ze half slaperig. ‘Wat doe jij hier?’ ‘Sssjjt,’ fluister ik. ‘Ik kan niet slapen. Is het goed
dat ik hier even kom zitten?’ Ze lacht. ‘Jij bent grappig,’ zegt ze. Ik aai haar weer over haar haren.
‘Vind je dat fijn?’ vraag ik. Ze knikt, ietwat verwonderd. Mijn hand glijdt naar beneden, langs haar
wang, haar nek, haar buik. ‘Het kriebelt een beetje,’ zegt ze. ‘Maar vind je ’t fijn?’ vraag ik weer. ‘M17
Lesmap GRENS
mm,’ antwoordt ze. ‘En als ik je hier streel, is dat ook prettig?’ Mijn hand glijdt verder naar beneden,
blijft rusten op haar slipje. Sofie knikt. Ik streel haar. Mijn vingers zoeken zich een weg onder de stof.
Ik voel haar spleetje, en het windt me enorm op. Wat doe ik? Waar ben ik mee bezig? ‘Wil jij mij ook
eens strelen?’ hoor ik mezelf vragen. ‘Waarom?’ vraagt Sofie. ‘Dat zou me erg blij maken, ‘ antwoord
ik. Ik haal mijn hand uit haar broekje, pak haar hand vast, leg ze op mijn pyjamabroek. ‘Daaronder
zit mijn piemel,’ zeg ik. ‘Wil je die ook eens strelen?’ Ze lacht onwennig. ‘Mag dat dan?’ ‘Tuurlijk, zeg
ik. ‘Jij mag dat, omdat je mijn beste vriendin bent.’ Mijn woorden toveren een nieuwe lach op haar
gezicht. Ik trek mijn pyjamabroek naar beneden, leg Sofie’s hand op mijn penis. ‘Dat is raar, Michiel
heeft ook een piemel, maar die heb ik nog nooit aangeraakt,’ zegt Sofie. Ik glimlach. ‘Weet je wat ik
heel fijn vind?’, vraag ik. ‘Dat je nu zowat op en neer gaat met je hand, zo…’ Ze volgt mijn beweging.
Het is hemels. Een kreun van genot ontglipt me. ‘Doet het pijn?’ vraagt ze. ‘Nee, nee,’ antwoord ik,
‘helemaal niet, ik vind het juist heel prettig.’ Sofie’s hand gaat op en neer, en een nieuwe golf van
opwinding raast door mijn lichaam. Wat een heerlijk gevoel. Maar dit is nog een kind. Michiel’s zusje.
Dit kan ik toch niet doen? En dan zeg ik: ‘ Wil je me daar misschien ook een kusje geven?’ Ze
antwoordt niet. Ik neem haar hoofdje vast en druk het naar beneden. ‘Je mag me ook likjes geven als
je wil,’ zeg ik. Ze kijkt me schuin aan, buigt zich dan voorover. Ik voel haar tong tegen mijn penis. Een
meisje dat me likt. Hier heb ik al zo vaak van gedroomd… ‘Jij bent echt mijn beste vriendin,’ zeg ik, ‘
en je maakt me heel gelukkig.’
Seksualiteit en minderjarigheid
Seksuele handelingen zijn strafbaar als één van de partijen er niet mee heeft ingestemd of niet
kon mee instemmen vanwege leeftijd, bevattingsvermogen, overmacht of dwang. De leeftijd
speelt hierin een belangrijke rol, want sommige feiten zijn alleen strafbaar wanneer er een
jongere onder een bepaalde leeftijd bij betrokken is.
Wat is het verschil tussen aanranding en verkrachting, wanneer mag je zelf beslissen om 'aan
seks' te doen? Zo maar een aantal belangrijke vragen wanneer het over jeugd en seks gaat.
Vaak gebeurt het dat de termen ‘verkrachting' en ‘aanranding' door elkaar heen gebruikt
worden. Daarom is een verduidelijking hier op zijn plaats.
Wat is aanranding?
Aanranding of aanranding van de eerbaarheid is elke vorm van seksueel misbruik waarbij er
geen sprake is van penetratie. Enkele voorbeelden zijn: tegen de wil betast worden, gedwongen
worden zich uit te kleden, zodat de dader foto's kan nemen, gedwongen worden zichzelf of de
ander te masturberen (of pijpen, beffen). Het moet steeds gaan om een handeling waar je fysiek
bij betrokken bent. Schunnige praat is dus geen aanranding.
De wet gaat ervan uit dat iemand die nog geen 16 is, 'niet rijp genoeg' is om te oordelen of hij of
zij seksuele omgang wil. Dus als één van de betrokkenen 15 jaar of jonger is, veronderstelt de
rechter altijd dwang, ook al heeft de minderjarige ingestemd. Vanaf 16 jaar heb je wel seksueel
zelfbeschikkingsrecht.
18
Lesmap GRENS
Is aanranding van de eerbaarheid strafbaar?
De strafwet is van toepassing op alle meerderjarigen, dus je moet 18 jaar zijn om gestraft te
kunnen worden. Als je 18 bent, mag je dus met geen andere meerderjarige seks hebben (zonder
penetratie) als die ander dat niet wil. Je mag ook geen seks hebben zonder penetratie met een
jongere die nog geen 16 jaar is, ook als die dat wel wil. Je mag wel seks hebben met of zonder
penetratie met een jongere die 16 is of ouder, en die dat uiteraard ook wil.
Verkrachting
Aanranding en verkrachting liggen dicht bij elkaar, maar er is een nuance. Bij verkrachting is
sprake van binnendringen van het lichaam. Bij dit seksueel binnendringen (seksuele penetratie)
gaat het niet alleen om het gedwongen ondergaan van een geslachtsgemeenschap. Een
verkrachting kan ook het ongewenst binnendringen zijn in anus of mond. De penetratie hoeft
niet per se met de penis te worden uitgevoerd: binnendringen met vingers, voorwerpen of tong
(tongzoenen) kan verkrachting opleveren. Zowel jongens als meisjes kunnen het slachtoffer zijn
van een verkrachting.
Vrijwillige seksuele handelingen
Vrijwillige seksuele handelingen mogen ook niet altijd. Vooral wanneer het gaat om handelingen
waarbij een van de partijen 15 jaar of jonger is. De wetgever maakt onderstaand onderscheid.
Wettelijke onderscheid
Zonder penetratie
Met penetratie
-14 jaar
14 of 15 jaar
16 jaar of ouder
aanranding
aanranding
geen misdrijf
verkrachting
aanranding
geen misdrijf
Hierbij worden seksuele handelingen met penetratie beschouwd als verkrachting omdat de -14
jarige nog niet in staat wordt geacht om niet met kennis van zaken een geslachtsgemeenschap
toe te staan. Tussen de 14 en 15 jaar wordt men geacht dat wel te kunnen en zal er ‘slechts'
sprake zijn van aanranding Vanaf 16 jaar mag men zelf beslissen.
Samengevat:
•
•
Onder de 16 jaar is seks strafbaar.
Onder dwang is seks altijd verboden.
Een wijze raad:
'Geniet ten volle van seks, maar wees op je hoede,
geef tijdig en duidelijk je grenzen aan en laat je nooit dwingen!'
19
Lesmap GRENS
Lesgeven over seks: hoe doe je dat?
Praten over seks als leerkracht
Om met kinderen en jongeren over
relaties en seks te praten hoef je
inhoudelijk geen expert zijn, maar een
goede begeleidershouding is wel
essentieel. Aanspreekbaarheid,
betrouwbaarheid, openheid, goed kunnen
luisteren en weten waarover je spreekt
zijn de belangrijkste kenmerken van een
goede begeleidershouding.
Goede begeleiders:
•
•
•
•
•
kunnen een positieve en veilige atmosfeer in de groep creëren.
kunnen het thema openlijk en humoristisch behandelen en met oog voor correct
taalgebruik.
hebben seksuele ervaring, kunnen omgaan met persoonlijke vragen en daarbij grenzen
stellen.
zijn goed geïnformeerd over seksuele ontwikkeling, lichaam, seks, veilig vrijen,
diversiteit en de leefwereld van jongeren.
kunnen zich inleven in wat leeft bij jongeren, hebben goed contact met de jongeren en
staan niet boven maar tussen hen.
10 gouden tips
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zorg voor een veilige omgeving en maak vooraf enkele afspraken. Dat de jongeren
luisteren naar elkaar, beleefd reageren en elkaars privacy respecteren is cruciaal voor
het welslagen van de vorming.
Houd er rekening mee dat niet alle jongeren hun persoonlijke ervaringen en gevoelens
met de rest willen of kunnen delen. Respecteer dit.
Maak jezelf een taal eigen om over seks en relaties te praten. Zo zal je je comfortabeler
voelen en kan je rustiger iets bespreken, toelichten ...
Bespreek taalgebruik over seksualiteit en installeer een ‘standaardtaal’ die je in de
sessies gebruikt.
Ga in gesprek met de groep maar laat persoonlijke ervaringen, voorbeelden en meningen
zoveel mogelijk achterwege. Jongeren hebben hier weinig boodschap aan. Als je toch je
mening geeft, doe dat dan uit eigen naam.
Let op met onderwerpen waarmee je weinig ervaring of feeling hebt. Een goede
voorbereiding is dus een must, anders merken jongeren dit snel en haken dan af.
Maak gebruik van de groep, want jongeren leren meer van elkaar dan van een
begeleider. Gebruik veel verschillende (interactieve) werkvormen en groeperingswijzen.
Werk met cases die aansluiten bij de leefwereld van jongeren. Gebruik geen cases uit de
eigen leefwereld.
Ga niet in discussie met de groep, maar daag uit tot een onderlinge discussie en gesprek.
Jij begeleidt het gesprek, maar je neemt niet deel.
20
Lesmap GRENS
•
Gebruik humor!
Veilig praten over seksualiteit met de PICKASOLL-afspraken
Om over seksualiteit te kunnen praten in een groep, moet je eerst een veilige sfeer kunnen
creëren. Jongeren én begeleiders maken afspraken over wat bespreekbaar is en wat niet en hoe
je respectvol op elkaars uitspraken reageert.
Een makkelijk én beproefd hulpmiddel is de PICKASOLL-methodiek. Die werd uitgewerkt door
Sensoa voor de Werkmap goede minnaars. Het letterwoord PICKASOLL vat de belangrijkste
afspraken samen.
P voor
Privacy
Persoonlijke informatie is vertrouwelijk en blijft binnen de groep. Wat we hier
horen, gebruiken we niet in andere situaties. Ook de begeleiders doen dat niet.
We praten over onszelf, onze gevoelens, ervaringen en opvattingen. We zijn
open en eerlijk in wat we vertellen.
Hou rekening met de verschillende culturele achtergronden die in de groep
C voor
meespelen. 'Cultuur' kan verwijzen naar je afkomst, maar ook naar je religie of je
Cultuur
thuiscultuur.
Kies wat je wel en niet vertelt. Niet alles is voor alle oren bedoeld. Je mag je
K voor Kies gevoelens en gedachten voor jezelf houden als je je niet comfortabel voelt in de
groep.
Wees actief in het groepsgebeuren. Je krijgt de kans om zelf te bepalen waarover
A voor Actief het gaat. Wacht dus niet af tot iemand anders iets inbrengt.
Seksualiteit betekent niet alleen met iemand naar bed gaan. Seks zit ook in je
hoofd en in je gevoelens. We hebben het hier dus over alle vormen van seks en
S voor
iedereen kan erover meepraten. Er zijn grote verschillen tussen culturen en
Seksualiteit mensen (mannen en vrouwen, jong en oud) in de wijze waarop ze met seks
omgaan.
I voor Ik
O voor
Oriëntatie
L voor
Luisteren
L voor
Lachen
Mensen kunnen heteroseksueel, homoseksueel, lesbisch of biseksueel zijn.
Welke seksuele oriëntatie je ook hebt, iedereen is uniek en verdient respect.
Luisteren is belangrijk, niet alleen praten. Je hoeft niet iedereen leuk te vinden,
maar respect voor ieders eigenheid is wel belangrijk.
Humor is belangrijk. Het is soms een middel om geladen onderwerpen te
ontmijnen. Uitlachen kan niet.
21
Lesmap GRENS
Respect en privacy zijn cruciaal
•
•
De afspraken houden ook in dat jij als begeleider nooit persoonlijke info met collega's of
anderen deelt. En dat je respectvol omgaat met bepaalde keuzes en voorkeuren.
De afspraak 'privacy' is cruciaal. Jongeren die na het programma met elkaar praten, zijn
snel geneigd om info over andere te delen. Moedig hen aan om hier zelf grenzen te
stellen tegenover andere jongeren.
Let goed op: 'Ik' of 'Wij'?
•
•
De 'ik' vorm hanteren is vaak moeilijk. Jongeren vervallen snel in uitspraken zoals 'Mijn
vrienden zeggen' of 'Mijn ouders willen'. Stimuleer hen om in de 'ik' vorm te blijven door
naar hun eigen mening of ervaring te vragen.
Jongeren met een bepaalde culturele achtergrond zullen sneller vanuit de 'wij' vorm
praten. 'Wij vinden maagdelijkheid' belangrijk', bijvoorbeeld. Je kan de vragen uitdiepen
door te vragen hoe ze daar zelf mee omgaan. Vraag hen niet of ze dat zelf ook vinden,
want dan lijkt het alsof deze jongeren hun achtergrond of thuiscultuur moeten
verdedigen.
PICKASOLL in de groep
Breng de afspraken in de groep vóór je aan een vormingssessie begint. Geef de groep ook de
gelegenheid om hier samen over na te denken. Zet de afspraken op flap, op het bord of
projecteer ze. Je kan ook werken met een hand-out. Zo kan je er altijd naar verwijzen als je het
gesprek wil bijsturen.
22
Lesmap GRENS
Lesgeven over seksueel grensoverschrijdend gedrag
1 meisje op 7 en 1 jongen op 14 maakt ernstig seksueel misbruik mee tijdens de jeugd. En 1 jongere
op 4 krijgt te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag, dikwijls van een leeftijdsgenoot.
Daarom is het belangrijk dat er met jongeren rond grenzen en weerbaarheid wordt gewerkt. Bij dit
thema is het nodig dat er zowel aan attitudes, vaardigheden als kennis wordt gewerkt.
Leerdoelen
Bij vorming over seksueel grensoverschrijdend gedrag kan je aan volgende doelstellingen
werken. Jongeren:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
weten wat seksueel grensoverschrijdend gedrag inhoudt en kunnen het in verschillende
vormen herkennen;
kunnen de verschillende criteria voor seksueel grensoverschrijdend gedrag in concrete
situaties interpreteren;
stellen grenzen (weerbaarheid) en aanvaarden grenzen van anderen;
nemen verantwoordelijkheid voor eigen daden en gedrag;
hebben communicatie- en onderhandelingsvaardigheden die helpen om seksueel
grensoverschrijdend gedrag te voorkomen;
kunnen ondersteunend en respectvol omgaan met leeftijdsgenoten als het gaat over
seksueel grensoverschrijdend gedrag;
hebben een kritische houding tegenover seksualisering door de media of
jongerencultuur, en laten zich niet onder druk zetten;
zijn op de hoogte van de wetgeving over seksueel grensoverschrijdend gedrag en weten
welke gedragingen strafbaar zijn;
kunnen mythes over seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik
benoemen;
kunnen informatie, hulp en ondersteuning vinden in geval van problemen of vragen over
seksueel grensoverschrijdend gedrag.
De belangrijkste leerdoelen situeren zich op het vlak van attitudes en vaardigheden. Maar het
blijft ook nodig om aan kennis werken. Zo willen veel jongeren weten wat de wet over seksuele
meerderjarigheid zegt en welke wetten uit de strafwet en de jeugdbeschermingswet op hun
situaties van toepassing zijn. Daarnaast moeten jongeren weten wanneer seksueel gedrag
grensoverschrijdend is, welke verwachtingen en normen er bestaan over seksueel gedrag en
waar je terecht kan voor hulp.
Seksueel grensoverschrijdend gedrag bij jongeren: feiten en cijfers
Risicofactoren en beschermende factoren
Welke factoren beïnvloeden seksueel grensoverschrijdend gedrag (SGG): wat maakt iemand
kwetsbaar? Wat werkt beschermend? En wat maakt iemand een pleger? In het algemeen zien we
een opvallend positief verband tussen slachtofferschap en plegerschap.
Individuele factoren
Om SGG mee te maken zijn zowel geslacht, seksuele oriëntatie als leeftijd belangrijke
risicofactoren. Jonge kinderen, meisjes en homoseksuele tieners zijn het vaakst slachtoffer van
23
Lesmap GRENS
SGG. Ook lagere opleiding, kwetsbare gezinsachtergrond, negatieve ervaring met SGG spelen een
rol. Jongeren die meer seksuele risico’s stellen (meerdere partners, alcohol, vroege start, losse
seksuele contacten) maken meer SGG mee.
Maar ook de invloed van bepaalde attitudes zoals genderstereotiepe opvattingen en houding
tegenover de toelaatbaarheid van dwang verhogen het risico op SGG. Negatieve seksuele
motieven (om iets negatiefs te vermijden), een laag seksueel zelfbeeld, en ambivalente
communicatie over grenzen zijn risicofactoren. Jongeren die minder goed in staat zijn grenzen te
voelen en aan te geven maken meer SGG.
Geslacht, oriëntatie en leeftijd
Jonge kinderen, meisjes en homoseksuele tieners zijn het vaakst slachtoffer van SGG. Ook
minder opleiding, een kwetsbare gezinsachtergrond, een negatieve ervaring met SGG spelen een
rol. Jongeren die meerdere partners hebben of losse seksuele contacten, die alcohol drinken of
vroeg aan seks beginnen maken meer SGG mee.
Weerbaarheid van jongeren
Hoe schatten jongeren hun eigen weerbaarheid in? Meisjes geven vaker dan jongens aan dat ze
ongewilde seks wellicht wel zouden kunnen weigeren in diverse situaties zoals verliefdheid,
verkering, flirten, bij opwinding, als ze dronken zijn, wanneer de ander hen overhaalt of dreigt
het uit te maken. Het meest riskant is opwinding of dronkenschap: 2 op 5 jongens en 1 op 4
meisjes denkt dan moeilijker te kunnen weigeren. Seks onder invloed van drugs of alcohol hangt
bij zowel jongens als meisjes samen met dwang.
Als jongeren zelf SGG stellen zien we vaak dezelfde risicofactoren terugkomen. Meestal gaat het
hier over jongens. Ook hier zien we ambivalente communicatie en opvattingen over dwang
terugkomen. Kijken naar gewelddadige porno kan ook een effect hebben.
Invloed van partners en peers
Bij SGG is de pleger in veel gevallen de partner, maar ook familieleden (bij meisjes) en kennissen
(bij jongens) scoren hoog. De relatie van een kind of een jongere met de pleger bepaalt in grote
mate of SGG zich voordoet en hoe het slachtoffer dat beleeft. Machtsverschil zal het voor het
slachtoffer moeilijker maken om te weigeren.
Het aantal partners, een vroege seksuele start en het soort seksuele contacten zijn
risicofactoren. Een oudere sekspartner of losse sekspartners hebben verhoogt de risico’s. Ook
vrienden en groepsdruk spelen een rol.
Relatie met de ouders
Een goede band met ouders maakt jongeren weerbaarder tegen verbale manipulatie. Die goede
band stelt jongeren in staat om adequater te communiceren en eigen beslissingen te nemen,
waardoor de kans om gemanipuleerd te worden afneemt. Ook steun en ‘redelijke’ controle door
ouders werkt, of als ouders weten waar hun kinderen mee bezig zijn.
Bij plegers van seksueel geweld zien onderzoekers vaak een verstoorde relatie met de ouders.
Deze jongeren ontwikkelen minder vaardigheden om intieme relaties aan te gaan. En dat kan
leiden tot seksueel agressief gedrag. We zien ook vaak transmissie doorheen generaties: ouders
die zelf misbruik hebben meegemaakt, zijn zich er vaak niet van bewust hoe hun verleden
invloed heeft op hun rol als ouder.
24
Lesmap GRENS
Risicovolle omgevingen
Op school worden kinderen en jongeren relatief vaker geconfronteerd met SGG. Dat heeft te
maken met de context: kinderen kunnen niet weg en kunnen situaties niet ontlopen, er is weinig
toezicht, er is geen laagdrempelige melding mogelijk. Meestal gaat het om minder ernstige feiten
en zijn de plegers leeftijdsgenoten.
Ook bij nieuwe media spelen contextfactoren een rol. Jongeren geven aan dat mobiele toestellen
de drempel voor grensoverschrijdend gedrag verlagen.
Volledig artikel:
http://www.sensoa.be/feiten-en-cijfers/seksueel-grensoverschrijdend-gedrag-jongeren-feiten-en-cijfers/page/0/7
Werkvormen
Geschikte werkvormen om rond dit thema te werken zijn de discussie, het groepsgesprek, het
stellingenspel, een getuigenis of situatie. Verderop in deze lesmap proberen we voor elk van
deze werkvormen concrete aanzetten te geven, al of niet met het theaterstuk als katalysator.
In de Leermiddelenbank van Sensoa vind je leermiddelen en vormingsmateriaal om rond
seksueel grensoverschrijdend gedrag te werken. Een ware schatkamer aan inspirerend
materiaal dat bovendien haar doeltreffendheid reeds afdoende heeft bewezen.
•
•
Het 'Vlaggensysteem' is een methodiek om seksueel gedrag van kinderen/jongeren te
bespreken. (zie eerder)
Bekijk ook de module grensoverschrijdend gedrag van de methodiek Tussen de lakens.
Aandachtspunten
•
•
•
Seksueel grensoverschrijdend gedrag kan een emotioneel geladen thema zijn. Daarom
zijn goede afspraken en ruimte voor persoonlijke reflectie belangrijk.
Inschatten of seksueel gedrag grensoverschrijdend is en gepast reageren is voor
jongerenbegeleiders een uitdaging. Het dossier Vlaggensysteem helpt je op weg.
Jongeren hebben vaak onvoldoende kennis en ervaring om seksuele situaties en
motieven goed in te schatten.
25
Lesmap GRENS
•
•
•
•
•
•
•
•
Het is belangrijk om niet alleen rond weerbaarheid, maar ook rond verantwoordelijkheid
te werken.
Stereotiepe ideeën over 'gepast' gedrag van meisjes en jongens bij seksueel contact
spelen een belangrijke rol bij seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Jongens worden dikwijls als verantwoordelijk gezien voor seksueel grensoverschrijdend
gedrag, terwijl zij soms ook slachtoffer zijn.
Het is mogelijk dat 1 van de jongeren in je groep ooit al te maken kreeg met seksueel
grensoverschrijdend gedrag.
Jongeren die geconfronteerd werden met seksueel grensoverschrijdend gedrag, hebben
vaak moeite om ermee naar buiten te komen.
Bij grensoverschrijdend gedrag wordt de verantwoordelijkheid nog vaak bij het
slachtoffer gelegd.
Jongeren krijgen in de meeste gevallen te maken met seksueel grensoverschrijdend
gedrag van een bekende.
Jongeren zijn niet alleen slachtoffer. Ze stellen ook zelf seksueel grensoverschrijdend
gedrag tegenover andere jongeren.
Didactische wenken voor klasgesprekken en gespreksvormen
Een nabespreking van het toneelstuk, een discussie over verliefdheid, liefde, relaties of
seksualiteit (en haar schaduwkant) bij jongeren of over een recent krantenartikel dat met het
thema te maken heeft…waarschijnlijk ga je deze niet uit de weg. Er zijn redenen genoeg om
hierover te praten met je leerlingen. Uiteindelijk is dat ook de bedoeling van het GRENS-project.
Hoe kan je zorgen voor variatie in gespreksvormen? We geven alvast uit eerste hand een aantal
tips en suggesties…
Algemene tips voor een goed gesprek:
Zet de deelnemers in een kring.
In een cirkel of een hoefijzervorm spreken jongeren meer vrijuit. Ze luisteren beter, voelen zich
dichter bij elkaar, hebben meer oogcontact, zien beter hoe een ander reageert als ze iets zeggen
en ze ondervinden minder onderlinge machtsverhoudingen: er zijn geen ogen in hun rug.
Vraag naar de mening en niet naar het gedrag.
Praten over waarden en normen mag niet als bedoeling hebben om te checken hoe jongeren zich
gedragen. Het gaat over opinies en meningen. Sommige deelnemers zullen zich achteraf de
bedenking maken dat ze zich anders gedragen dan hoe ze denken. Dat is een eerste stap naar
mentaliteitswijziging en verandering van gedrag.
26
Lesmap GRENS
Voorkom commentaar op elkaar.
Het is heel moeilijk om je mening te zeggen als je net hebt gemerkt dat iemand anders daar een
ironische reactie op kreeg. Stel als regel in de groep dat je een veilige sfeer nodig hebt om je
persoonlijke standpunten aan elkaar te kunnen uitleggen. Misschien kun je ook duidelijk maken
dat een ironische of sarcastische reactie wel eens een strategie is om je eigen onzekerheid te
verdoezelen…
Wees niet bang voor stilte
Stilte betekent niet dat het gesprek is gestopt. Gun de deelnemers tijd om na te denken. De
onderwerpen liggen vaak moeilijk. Je zou er zelf ook even over moeten nadenken. Tien tellen
wachten is dus geen luxe. Je kunt stilte wat behaaglijker maken door duidelijk te zeggen dat je
samen even gaat nadenken, of door een herkenbare denkhouding aan te nemen.
Stille deelnemers hebben soms weinig behoefte aan verbale expressie omdat ze evenveel leren
door te luisteren als hun meer uitgelaten vrienden leren door te praten. Andere jongeren die stil
blijven zouden eigenlijk willen meedoen maar zijn verlegen.
Houd je doelstelling voor ogen
Een open bespreking betekent niet dat je er geen richting aan mag geven. Je kan als leerkracht
makkelijk het rendement van een discussie naar beneden halen door altijd dezelfde leerlingen te
lang aan het woord te laten, door niet in te grijpen als leerlingen afdwalen, door niet terug te
koppelen… In het Engels spreekt men van een discussie from nowhere to nowhere.
Luister met een open vizier
Zorg dat je steeds mentaal alert en aanwezig bent als iemand aan het woord is. Luister met
inlevingsvermogen en engagement. Stel meer vragen als je zelf of iemand in de groep niet
begrijpt wat de spreker bedoelt. Probeer meningen die tegen je eigen overtuiging in gaan niet
weg te duwen door bijvoorbeeld te vragen of de leerling zich wel realiseert wat de
consequenties van zo’n mening zijn? Je kunt wel verduidelijkende vragen stellen die de
deelnemer laten nadenken om zijn zienswijze meer te motiveren.
Soms blijkt dan dat het niet om een weloverwogen mening ging, maar eerder een snel
uitgesproken vooroordeel. Ondeugdelijke argumenten komen wel vaker voor, tracht deze door
gerichte vragen bloot te leggen.
Verwacht echter niet dat iemand in de gesprekskring van mening verandert, alleen omdat hij die
niet voldoende heeft kunnen verdedigen. Er gaat in de kring soms teveel prestige mee gepaard.
27
Lesmap GRENS
Nood aan variatie?
Discussies of besprekingen kunnen op tal van manieren georganiseerd worden. We maakten voor u
alvast een kleine selectie van alternatieve werkvormen. Afwisseling in werkvormen werkt immers
motiverend en verfrissend, zowel voor de leerling als voor de leerkracht. De keuze van de
werkvorm is uiteraard sterk afhankelijk van de vooropgestelde doelstellingen en de kenmerken van
de (klas)groep.
De klassieke discussie
Leerlingen zitten in een kring en discussiëren met elkaar. Speciale aandacht moet naar de
gespreksleider gaan. Achteraf of tussendoor moet je ook wel stilstaan bij het verloop van de
discussie. Er zijn verschillende soorten discussies, zoals probleemaftastende en
probleemoplossende.
Discussie met dubbele kring
Deze werkvorm garandeert ten aanzien van leren luisteren en spreken een veel groter
leerrendement. Slechts de helft van het aantal leerlingen van de klas voert de discussie in de
binnenste kring, de buitenste leerlingenkring observeert algemeen of gericht en brengt achteraf
verslag uit.
Discussie met lege stoel
In deze discussievorm werken we eveneens met twee kringen. De binnenste kring discussieert,
de buitenste observeert. Maar wanneer iemand van de observanten inhoudelijk wil deelnemen
aan de discussie mag hij op de lege stoel in de binnenste kring gaan zitten en zijn interventie
plaatsen. Daarna kan hij zijn oorspronkelijke positie innemen zodat ook anderen van de lege
stoel gebruik kunnen maken. Een variant bestaat erin om altijd één stoel leeg te houden.
Wanneer er dus iemand naar binnen komt en de lege stoel bezet, moet één van de andere
discussiepartners verdwijnen.
Stillewanddiscussie
Elke leerling mag een inbreng op het bord komen schrijven. De manier waarop hij dit doet kan
ook van belang zijn: de plaats, de grootte, de kleur… Wat op bord verschijnt, kan dienen als
aanloop voor een discussie. Een goede werkvorm om beknopt en gebald te discussiëren of om
een thema af te tasten. Erg laagdrempelig voor leerlingen die niet graag het woord nemen!
Debat
In een debat staan twee uitgesproken standpunten tegenover elkaar. De deelnemers aan het
debat bereiden hun standpunten voor. Het debat wordt in goede banen geleid door een
moderator (leerkracht of leerling). Na het debat krijgt het publiek het woord om te reageren op
inhoud en debatverloop.
Fichecarrousel
Elke leerling krijgt een steekkaart en moet op de voorkant een mening of reactie neerschrijven.
Vervolgens laat je de fiches in carrouselvorm door de klas circuleren, waarbij elke leerling op de
achterzijde mag reageren op de eerste reactie. Op een bepaald moment stopt de carrousel en
brengt een leerling verslag uit van de kaart die hij op dat moment in zijn bezit heeft.
28
Lesmap GRENS
Chatten
Laat de leerlingen op een blad papier een uitdagende stelling over druggebruik opschrijven. De
leerlingen geven het blad door aan iemand anders, die schrijft daar een reactie op en geeft het
weer verder door. De leerlingen mogen passende nicknames of icoontjes voor zichzelf
gebruiken. Ze reageren zoals op het internet, maar dan op papier. Op een bepaald moment stopt
het doorgeven en krijgt elke leerling zijn eigen blad weer terug. De verschillende reacties
worden bekeken en besproken in de groep.
Twitteren
Laat leerlingen op een bepaalde situatie of stelling reageren met een tweet: een korte reactie van
maximaal 140 karakters dus. Laat deze noteren op een fiche. De fiches met tweets worden
verzameld door de leerkracht en hardop voorgelezen. Vervolgens worden de fiches lukraak
doorgegeven. Voelt iemand de behoefte om te re-tweeten dan wordt de fiche met de re-tweet
aangevuld. Ook hierop kan weer gereageerd worden…
Vier hoeken oefening
Deze oefening begint met een probleem of een vraag waarover de deelnemers hun mening
moeten vormen. De mogelijke antwoorden worden voorgesteld in de vier hoeken van het lokaal.
De vierde hoek moet altijd open zijn voor eigen voorstellen of eigen ideeën. De groepsleider stelt
luidop een vraag aan de groep. Bijvoorbeeld “Je vriend laat je een website zien met extreme
vormen van porno en wil dat je meekijkt naar enkele van de filmpjes. Wat doe je?”
Hoek 1: je zegt gewoon neen
Hoek 2: je zegt ok en kijkt mee
Hoek 3: je laat hem alleen en zoekt andere vrienden op
Hoek 4: open hoek voor eigen suggesties
Als groepsleider stel je elk van de vier mogelijkheden voor door in de betreffende hoek te gaan
staan en het standpunt uit te leggen. Leg het standpunt uit met telkens een goed argument en
zorg dat er geen idiote hoek bij is. Het is van belang dat je zelf neutraal blijft ten aanzien van de
verschillende opties.
Dan vraag je om in de hoek te gaan staan die overeenkomt met hun eigen mening. Het is
toegestaan om van hoek te veranderen als je de argumenten van iemand anders hoort.
29
Lesmap GRENS
De deelnemers hebben vervolgens even tijd om in hun hoek in groepjes van twee of drie van
gedachten te wisselen waarom ze deze hoek hebben gekozen. Maak de groepjes niet groter,
anders is de neiging te groot om tot één argumentatie te komen.
Als er iemand als enige voor een hoek heeft gekozen, ga dan als groepsleider bij die persoon
staan en leid het gesprek van daaruit. Maak duidelijk dat het niet gemakkelijk is om als enige een
standpunt te kiezen. Geef in de open hoek de kans aan alle groepsleden die daar staan, hun
mening te uiten. Als alle hoeken aan bod zijn gekomen, gaan de deelnemers weer zitten. Als
afronding is het niet de bedoeling om één oplossing als beste aan te wijzen, maar duidelijk te
maken dat je open moet staan voor verschillende argumenten en meningen.
Stellingenspel
Alle leerlingen krijgen kaartjes om te stemmen (rood en groen of kaartjes met cijfers 1; helemaal
oneens, 5; helemaal eens. Er wordt een uitspraak gedaan. De leerlingen tonen tegelijkertijd het
kaartje van hun keuze. De keuzes worden toegelicht en besproken. Dit spel kan ook in kleinere
groepjes gespeeld worden met in elke groep een gespreksleider die de stellingen voorleest en
telkens laat stemmen, hij leidt ook de besprekingen…
⇒ We geven alvast een voorzet met een reeks stellingen over
genderverschillen en de geseksualiseerde samenleving
In relatie tot dagelijks leven:
1. Schelden doet geen pijn
2. Het is intimiderend/gewoonweg vervelend als je wordt nagefloten op straat
3. Seksistische grapjes op verjaardagen moet je niet al te serieus nemen.
4. Ik heb er geen probleem mee dat ik op allerlei formulieren mijn sekse in moet vullen
5. Met zo’n rokje vraagt ze er om!
In relatie tot (fysiek) geweld
1. Als jij een klap krijgt van je vriendje/vriendinnetje, ga je meteen bij hem/haar weg
2. In iedere relatie valt wel eens een klap
3. Maar hij/zij bedoelde het niet zo…. (na een klap)
4. “Hij/zij houdt gewoon van ruwe seks” (iemand heeft wel erg veel blauwe plekken
na een vrijpartij)
5. Een jongen die zich laat misbruiken is een lozer! Dat laat je je toch niet gebeuren!
In relatie tot seksualiteit
1. Meisjes willen liefde, jongens seks
2. Jongens willen altijd wel seks! En als ze dat niet willen, zeggen ze dat toch!
3. Jongens hebben geen grenzen, meisjes wel
4. Meisjes die andere meisjes zoenen, doen dat om jongens op te geilen
5. Homo’s zijn geen echte mannen
In relatie tot media:
1. Ik vind het niet raar dat een onbekende op MSN een foto vraagt
2. Ik vind dat het verboden moet worden dat rappers in hun clips vrouwen zo
denigrerend neerzetten
3. Mijn profielfoto moet wel sexy zijn
4. Iedereen kijkt porno
30
Lesmap GRENS
5.
6.
7.
8.
Porno kijken hoort bij het opgroeien.
Er is iets verkeerd met jongeren die porno kijken.
Je kan verslaafd geraken aan porno.
Door porno te kijken kan je veel leren over seks.
In relatie tot ‘volwassen leven”
1. Om meer vrouwen aan de top te krijgen (bedrijfsleven en politiek) zou een quotum
ingesteld moeten worden
2. Het wordt tijd dat mannen zich emanciperen, zich meer inzetten in huishouden en
zorg voor kinderen
3. Mannen die een ‘pappa-dag’ willen doen dat meestal omdat dat van hun vrouw moet
4. Moeders kunnen van nature beter voor de kinderen zorgen dan vaders.
5. Citaat boer Henk van Boer zoekt vrouw: “Op het platteland wordt toch wel verwacht
van de vrouw iedere dag zeg maar kookt en de boodschappen doet.” Wat vind jij,
daarvan?
In relatie tot relaties
1. Ik wil later een rijke man/rijk worden
2. Als ik maar niet zo wordt als mijn eigen moeder/vader
3. Ik mag thuiskomen met wie ik wil
4. Romantiek vind ik belangrijk
5. Seks hoort bij een relatie
Zinvolle voorbeeldlesjes
Discussie aan de hand van stellingen
Tijdsduur
Doel
Werkvorm
Middelen
Werkwijze
Nabespreking
20 a 30 minuten
Deelnemers leren een eigen mening te vormen over
seksueel grensoverschrijdend gedrag,
Discussie aan de hand van stellingen
Een ruimte waarin de deelnemers kunnen rondlopen
1. De zaal wordt ingedeeld in twee delen, eens en oneens.
2. Lees stelling voor en vraag de deelnemers een antwoord te
kiezen door naar een kant van de zaal te lopen.
3. Vraag aan een aantal deelnemers waarom zij voor een
bepaalde hoek kiezen. Daag vervolgens de deelnemers uit om
met elkaar in discussie te gaan en uit te leggen waarom ze een
andere mening hebben.
4. Maak na iedere vraag een korte samenvatting van wat er
gezegd is en of deelnemers van mening zijn veranderd.
5. Maak op het einde van de discussie een grotere samenvatting.
Vraag aan een aantal deelnemers waar zij door deze oefening over
na zijn gaan denken. Zijn zij van mening veranderd?
31
Lesmap GRENS
Stellingen plaatsen bij de juiste criteria
(toestemming, vrijwilligheid, gelijkwaardigheid, leeftijdsadequaat,
context en zelfrespect)
Tijdsduur
Doel
Werkvorm
Middelen
Werkwijze
Nabespreking
20 minuten
Deelnemers leren eigen mening te vormen over seksueel grensoverschrijdend
gedrag
Discussie aan de hand van de zes criteria en stellingen. (zie hieronder)
Licht de zes criteria toe
Kies een aantal stellingen zonder erbij te vermelden bij welk criterium ze
horen. Deel de groep op in 4 a 5 personen
Aan de deelnemers krijgen een aantal stellingen voorgelegd met de opdracht
deze te plaatsen onder het juiste criterium. Voorwaarde is dat zij uitleg hebben
gekregen over de zes criteria.
Laat de groepjes aan elkaar presenteren welke stelling ze onder welk
criterium hebben geplaatst. Vergelijk en ga in op de verschillen en
overeenkomsten.
Vraag aan een aantal deelnemers waar zij door deze oefening over na zijn gaan
denken. Zijn zij van mening veranderd?
⇒ Mogelijke stellingen bij de 6 criteria:
Toestemming
1. Wie A zegt, moet ook B zeggen
2. Giechelen is een teken dat ze het leuk vindt
3. Niets zeggen betekent dat iemand vast wel wil
4. Als ik alcohol drink, heb ik sneller zin in seks
5. Jongens willen altijd, overal en met iedereen seks
6. Ik heb onze vrijpartij opgenomen op de cam, zonder dat hij/zij dat weet. Wat niet weet
wat niet deert.
Vrijwilligheid
1. Als ik een drankje aanneem moet ik eigenlijk wel met hem zoenen
2. Zeuren om seks moet kunnen/Iemand ‘het bed inpraten’ moet kunnen
3. Mijn vriend(in) heeft gezegd dat hij/ze mijn zusje wat aandoet als ik het uitmaak
4. Jaloezie is altijd een teken van liefde
5. Als ik nou zwanger van hem wordt, of net doe alsof ik zwanger ben, dan blijft hij vast bij
mij
Gelijkwaardigheid
1. Leeftijdsverschil? Ach daar voel je toch niets van!
2. Als ik (13 jaar) wil vrijen met mijn vriendje (17 jaar) moet ik dat zelf weten
3. Het is toch juist leuk als een jongen door een volwassen vrouw verleid en ontmaagd
wordt?
4. Mijn docent(e) is een lekker ding, die ga ik eens versieren
Context
1. In de klas laat iemand een plaatje van een aanranding zien op de smart Phone
2. Mijn ouders willen niet dat ik met dat meisje/die jongen omga, dus doe ik het stiekem
32
Lesmap GRENS
3. Mijn buurjongen van 6 loopt in een t-shirt met de afbeelding van play boy erop
4. Op mijn kamer heb ik posters van blote vrouwen/mannen. Dat moet ik toch zelf weten?
5. Foto’s waar ik zoenend opsta zet ik op facebook
Leeftijd
1.
2.
3.
4.
Ik (14 jaar) droom van jong moeder/vader worden, een baby’tje lijkt me zo leuk
Ik wil voor mijn 15e ontmaagd zijn, anders loop ik achter op de rest
Het is beter dat je eerst jezelf leert kennen voordat je het met een ander doet
Porno kijken kan geen kwaad, het maakt niet uit hoe oud je bent.
Zelfrespect
1. Mijn profielfoto moet wel sexy zijn
2. Met mijn vrienden(innen) doe ik wedstrijdjes wie het meeste jongens/meisjes heeft
gehad
3. Als een willekeurig jongen graag gepijpt wil worden, heb ik daar niet zoveel
problemen mee (15 jaar)
4. Ik geloof in de liefde, als het uit is doe ik alles om die persoon terug te krijgen
5. Een striptease voor de webcam kan geen kwaad
6. Bij de 1e keer is altijd ‘even doorbijten’ als het vrijen een beetje pijn doet. Dat hoort
erbij.
Dilemmaspel
Doel
Tijdsduur
Groepsgrootte
Werkvorm
Middelen
Werkwijze
Oplossingen inventariseren, afwegen en kiezen
45 minuten
6 tot 10 mensen, of meer als je het plenair doet
Werkopdracht
Post-its, stiften
Deel post-its uit, stiften of kaartjes en leidt het thema/dilemma in dat je
wilt bespreken/probleem waarvoor je een oplossing wilt in.
Opdracht:
• Laat iedere deelnemer 1 of meer tips over de oplossing op post-its noteren.
De tips kunnen uit literatuur komen maar ook op basis van eigen ervaringen.
• Laat de deelnemers de post-its op een flap/muur plakken.
• Laat de deelnemers samen vervolgens minstens 10 tips kiezen die
interessant zijn voor de discussie.
• Discussieer over de haalbaarheid van iedere tip
Nabespreking Vragen wat het opleverde voor de deelnemers.
⇒ Mogelijke dilemma’s
Je bent op een verjaardagsfeestje en je speelt: ”Durven en doen”. Je wordt uitgedaagd om bij
een meisje haar borsten aan te raken/een jongen in zijn kruis te voelen. Jij doet dat
voorzichtig maar iedereen om je heen roept dat je steviger moet beetpakken. Wat doe je?
33
Lesmap GRENS
Je bent op een feestje samen met je date. Hij/zij wil graag zoenen en betast je. Je zegt: sorry, ik
heb niet zo’n zin nog. Hij/zij geeft je een pilletje en zegt: “neem deze maar, then the party can
start”, Je bent wel nieuwsgierig. Wat doe je?
Op het schoolplein sta je bij een groepje dat je broer belachelijk zit te maken omdat ie nog geen
seks heeft gehad op zijn 16e. Hoe reageer je?
Je klasgenoot van 14 vertelt je dat hij/zij naar bed is geweest heeft met de buurman/vrouw
van 32. Hoe reageer je?
Wat zou je doen als je denkt dat die jongen/dat meisje het thuis niet leuk heeft, en misschien
wel mishandeld wordt?
Dilemma’s “genderongelijkheid en geseksualiseerde samenleving”
Een groepje van jongens van 6/7 jaar scheldt elk meisje en vrouw die voorbij komt uit voor
slet en hoer. Jij staat op een afstandje te kijken. Wat doe je?
Je hebt het gevoel dat je leerkracht jongens voortrekt omdat hij denkt dat jongens slimmer zijn.
Hij maakt daar af en toe ook opmerkingen over. Wat doe je?
Je beste vriend/vriendin vertelt je dat hij op jongens/zij op meisjes valt en verliefd is op
iemand anders uit jullie vriendengroepje. Hoe reageer je?
Je vriend wil dat je vaker sexy kleding draagt als jullie uitgaan, hij vindt het vet zoals vrouwen
er uit zien in videoclips van rappers. Wat doe je?
Je vriendin wil graag dat je je meer gedraagt als een man, als een echt macho. Bijvoorbeeld de
deur voor je open houden, maar ook andere jongens op afstand houden als jullie uit zijn en
al het initiatief nemen bij zoenen en vrijen. Wat vind je daarvan?
34
Lesmap GRENS
Hulplijnen aanreiken
Jongeren dienen te weten bij wie ze terecht kunnen, mochten ze daar de nood toe voelen.
Hieronder vind je alvast enkele van deze hulplijnen.
Lessuggestie: laat je leerlingen de diverse websites verkennen. Eventueel kan je de organisaties
verdelen over verschillende groepjes lln en hen de opdracht geven om deze aan hun
medeleerlingen voor te stellen. Wie zijn ze? Wat doen ze? Actieterreinen? Voorbeelden?
Campagnes?
Enkele mogelijkheden:
1. Het CLB, een vertrouwensleerkracht of iedere andere leerkracht die in vertrouwen
kan worden genomen
2. 1712
1712 luistert naar verhalen van slachtoffers, daders en getuigen van seksueel geweld
www.1712.be
3.
JAC
Het JAC helpt jongeren tussen 12 en 25 zoeken naar een antwoord op hun vragen en
problemen.
Problemen thuis? Op zoek naar je eigen stek? Vragen over seks? Slachtoffer van geweld
of misbruik? Geldproblemen? Vragen over drugs? Over pesten? Of over je rechten en
plichten? Informatie nodig om zelfstandig te wonen? Je bent welkom met om het even
welke vraag. Het JAC helpt je erdoor.
www.jac.be
4. Vertrouwenscentrum Kindermishandeling
Het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) is een centrum waar iedereen die
ongerust is over een kind of een gezin terecht kan. Deze ongerustheid kan gaan over
geweld, mishandeling, verwaarlozing en/of misbruik.
Naast het bespreken van deze problemen kan een hulpverlener van een
Vertrouwenscentrum Kindermishandeling ook samen met jou nadenken over situaties
waarbij er sprake is van seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen jongeren
onderling.
Op het VK werkt een team van maatschappelijke werkers, psychologen, pedagogen en
artsen. Elke situatie die op het VK wordt aangemeld, wordt in dit team besproken. Een
belangrijke opdracht van het VK is om samen met de gezinsleden en betrokken
hulpverleners te werken aan een veilige thuissituatie voor ieder kind/jongere.
35
Lesmap GRENS
In overleg met een Vertrouwenscentrum Kindermishandeling kan er nagedacht
worden over het thema grensoverschrijdend gedrag en de impact er van. Hierbij
kunnen er handvatten worden aangereikt om over dit thema in dialoog te gaan.
www.kindermishandeling.be
5. Awel
Awel luistert naar alle kinderen en jongeren met een vraag, een verhaal en/of een
probleem.
Missie: alle kinderen en jongeren kunnen ons anoniem contacteren over alles wat hen
bezighoudt. We zijn er voor hen door te luisteren, mee te voelen en mee te denken.
Visie: Awel wil een betrouwbaar aanspreekpunt zijn voor kinderen en jongeren via een
voor de hand liggend, gratis en makkelijk bereikbaar contactkanaal. We geloven sterk in
de kracht van kinderen en jongeren en nemen hen serieus. Waar nodig signaleren wij
tendensen.
www.awel.be
6. Child Focus
Naast hun werk om vermiste kinderen terug te vinden en (offline en online) seksuele
uitbuiting tegen te gaan, is er ook de chatlijn nupraatikerover.be. Hier kunnen jongeren
in alle vertrouwen over seksueel misbruik praten. Mensen die op beelden van misbruik
van kinderen op internet botsen, kunnen dit anoniem melden via het burgerlijk
meldpunt stopchildporno.be.
www.childfocus.be
7. Sensoa
Sensoa is het Vlaams expertisecentrumcentrum voor seksuele gezondheid
Sensoa werkt aan het voorkomen van risico's op ongeplande zwangerschap, seksueel
grensoverschrijdend gedrag, seksueel overdraagbare aandoeningen en hiv. Maar
seksuele gezondheid betekent ook: ervoor ijveren dat seks altijd vrij is van dwang,
discriminatie en geweld én aandacht hebben voor de plezierige en aangename kanten
van seksualiteit.
Daarvoor hebben we een uitgebreid informatieaanbod voor iedereen, inspireren we het
onderwijs en werken we ook naar volwassenen, jongeren, homomannen, kwetsbare
migranten en mensen met hiv. Daarbij vragen we ook op dit terrein aandacht voor de
vaak aangrijpende situatie van kwetsbare groepen in landen in ontwikkeling.
36
Lesmap GRENS
Sensoa verdedigt de seksuele rechten. Iedereen heeft recht op een maximale
ontplooiing van de eigen seksualiteit, waarbij er toestemming is van alle betrokkenen en
men zichzelf en de ander geen schade toebrengt.
Sensoa is een dynamische organisatie die niet enkel reageert , maar ook anticipeert op
toekomstige ontwikkelingen. Om onze doelstellingen te realiseren, trachten we zoveel
mogelijk samen te werken met externe partners. Evidence based werken is essentieel.
We kiezen voor een aanpak die gebaseerd is op feiten en goede praktijken.
www.sensoa.be
Lessuggesties voor een geslaagd theaterbezoek
Belangrijke noot vooraf
Het bekijken van het toneelstuk doet de (jonge), toeschouwers mogelijk denken aan situaties
waarbij één of meerdere van de criteria i.v.m. grensoverschrijdend gedrag niet gerespecteerd
werden. Het kunnen seksuele handelingen zijn die zij zelf hebben meegemaakt of die zij zelf
hebben gesteld. Het toneelstuk wil geen klassikale biecht uitlokken, maar misschien kan het hen
helpen woorden te geven aan verdrongen of verborgen gedachten. Misschien kan dit toneelstuk
aanleiding geven om eindelijk de hulp te zoeken waarop ze recht hebben en niet alleen te blijven
zitten met deze lastige gedachten.
Het lijkt ons zinvol om de inhoud en de doelstellingen van dit theaterstuk vooraf met hen te
bespreken zodat ze enigszins kunnen verwachten wat ze te zien zullen krijgen. Daarnaast dient
er stilgestaan te worden bij de mogelijke emotionele impact ervan. Van iedereen wordt dan ook
een respectvolle houding verwacht. Jongeren dienen vooraf te weten dat er na de voorstelling
de tijd zal genomen worden om te reflecteren op het theaterstuk. Daarnaast dienen ze te
vernemen bij wie ze - mochten ze daar behoefte aan hebben - individueel terecht kunnen op
een later moment.
De mogelijkheid bestaat dat een jongere op voorhand naar je toe komt en aangeeft dat hij/ zij
liever niet naar dit toneelstuk gaat kijken. Voor sommige jongeren zit dit onderwerp te dicht op
37
Lesmap GRENS
hun vel en roept het té heftige emoties op. Een begripvolle houding waarbij gekeken wordt naar
een alternatief lijkt hierbij aangewezen.
De voorbereiding
Een analyse van een toneelstuk kan op verschillende manieren. Men hoeft dit niet steeds te
formaliseren in een welomlijnde schriftelijke taak waardoor het theaterbezoek vaak uitmondt in
een anticlimax: de zoveelste schoolopdracht... Vaak bereikt men meer betrokkenheid en
motivatie door een aantal aspecten mondeling te bespreken, in kleinere groepjes of klassikaal.
Bekijk samen met de leerlingen de affiche en de flyer die bij deze productie horen
Affiche GRENS
38
Lesmap GRENS
Flyer GRENS
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Welke informatie vind je terug op de affiche over deze productie?
Wat is de bedoeling van deze affiche?
Welke informatie vind je terug op de flyer over deze productie?
Wat is de bedoeling van deze flyer?
Welke verschillen en gelijkenissen stel je vast tussen affiche en flyer?
Welke informatie vind je nergens terug en zou je wel willen hebben?
Wat verwacht je van deze voorstelling?
Spreekt dit theaterstuk je aan?
Zou je uit eigen beweging naar dit stuk gaan kijken? Waarom wel/niet?
Bezoek de website http://www.wimgeysen.be/ en laat leerlingen even vrij verkennen.
•
•
•
•
•
•
•
Spreekt de website je aan? Is ze duidelijk? Overzichtelijk? Gebruiksvriendelijk?
Wat vertelt de website over Wim Geysen?
Welke informatie krijg je over Wim Geysen Producties?
Wat vind je terug in hun aanbod?
Welk soort theaterstukken brengt WGP?
Zijn er bepaalde andere theaterproducties die je wel zou willen zien?
Hoe bestel je tickets? Wat is de kostprijs?
Laat leerlingen zelf interviewvragen bedenken. (Dit kan ook na het theaterbezoek.)
Vraag leerlingen naar hun mening over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Laat de leerlingen
hun standpunt beknopt opschrijven en bijhouden. Stel deze vraag opnieuw na het theaterbezoek
en confronteer hen met hun eerste antwoord.
39
Lesmap GRENS
Lees met je leerlingen onderstaande tekst die oorspronkelijk de inleiding van de
theatervoorstelling vormde.
Ruben vooraan op podium, stoel.
Seks is overal. Overal is seks. In tijdschriften, in kranten, in films, op televisie, op internet. Het is
zo. Ik Val misschien wat met de deur in huis, maar ’t is wat het is. Alles is seks. Seks is alles. ‘Seks’ is
een van de meest voorkomende zoektermen op internet. Wist je dat mannen gemiddeld elf erecties
per dag hebben? En nog eens negen ’s nachts? Da’s samen twintig. De gemiddelde Vlaamse man
heeft het eerst seks op zijn zestien jaar. Bij vrouwen is dat zeventien. Op dit moment hebben
wereldwijd zesentwintigduizend koppels seks met elkaar. En op dit moment weer. En op dit
moment weer… Straf toch? Volgens een onderzoek van de Universiteit Gent hebben wij 237 redenen
om seks te hebben. Vier op vijf mannen masturbeert. Bij vrouwen is dat twee op drie. Zo goed als
niemand praat erover, maar we doen het wel, zelfs in een relatie. Nog iets waar we het niet vaak
over hebben: porno kijken. Drie kwart van de mannen doet dat, één derde van de vrouwen. Iedere
seconde kijken 30000 internetgebruikers naar porno. Dus dat is nu. En nu weer. En nu weer. Twaalf
procent van alle internetpagina’s is gewijd aan porno. Dat zijn zo’n vijfentwintig miljoen sites.
Vijfentwintig miljoen!
•
•
•
•
Bespreek de ‘facts and figures’ over seks die in deze tekst terug te vinden zijn.
Vraag naar reacties. Hadden ze dit verwacht?
Laat hen eventueel nog andere feiten over seks opzoeken, zorg ervoor dat ze
betrouwbare websites raadplegen.
Hoe oversekst is onze maatschappij?
Lees en bespreek ter oriëntatie op het thema één van de artikels in de bijlagen.
Vraag je leerlingen naar hun ervaringen met theaterbezoek. Wie gaat er regelmatig naar
theater? Waarom wel/niet?
Maak duidelijke afspraken omtrent houding en gedrag tijdens het theaterbezoek. Stilte tijdens
de voorstelling, geen GSM gebruiken, zaal netjes houden, ordelijk plaats nemen en zaal
verlaten,…enz.
Het theaterbezoek
Zorg voor voldoende begeleidende leerkrachten om er op toe te zien dat het bezoek rustig en
ordelijk verloopt.
Herinner leerlingen die zich niet gedragen aan de afspraken.
Neem plaats tussen je leerlingen.
Observeer zo nu en dan je leerlingen:
• Zijn ze geboeid?
• Hoe reageren zij op het stuk?
• Zijn er bepaalde scènes die hen duidelijk sterk aangrijpen?
• Welke appreciatie illustreert het applaus dat ze geven?
Sprokkel onmiddellijk na de voorstelling spontane reacties.
De informatie die je observatie opleverde en de directe commentaar van de leerlingen kan je
gebruiken tijdens de nabespreking.
40
Lesmap GRENS
De verwerking
Nabespreking van de voorstelling
Laat leerlingen in eerste instantie spontaan hun ervaringen verwoorden. Geef hen de kans om
onmiddellijk te ventileren wat ze écht over het stuk willen zeggen.
Nadien kan je gerichter vragen stellen zoals:
• Wat vond je van het verhaal?
• Welk moment in het toneelstuk sprak je het meest aan?
• Welk moment in het toneelstuk sprak je het minst aan?
• Wat vond je van de manier waarop de acteurs de personages speelden?
• Vormden spel, vormgeving, belichting en muziek een goed geheel?
• Wat deed je denken aan je eigen leefwereld?
• Wat vond je van de manier waarop het stuk eindigt?
• Welk einde zou jij bedenken voor dit toneelstuk?
• Kan dit echt gebeurd zijn? Is het verhaal realistisch? Waarom wel/niet?
• Wat heb je geleerd uit het stuk?
• Zou je dit toneelstuk aanraden aan vrienden, familie? Waarom wel/niet?
• Vul aan met één woord: ‘Ik vond deze voorstelling….’
Werken rond verhaalbegrippen
Taalgebruik
Vragen voor de leerlingen kunnen zijn:
• Hoe praten de personages?
• Is hun taal verheven? Plechtig? Plat? Herken je bepaalde dialecten?
• Waarom spreken zij zo? Welk effect heeft dit op het verhaal?
• Zijn de dialogen geloofwaardig? Herkenbaar?
Tijd als structurerend element
41
Lesmap GRENS
Het verhaal wordt niet chronologisch verteld maar zit vol sprongen in de tijd. Vraag de
leerlingen of deze overgangen altijd duidelijk waren. Waaraan konden ze merken dat er een
sprong werd gemaakt?
De vele sprongen in de tijd en de wisselende personages dwingen de toeschouwer om
aandachtig te blijven en geven de voorstelling meer spankracht en ‘drive’. De toeschouwer
wordt hierdoor tot grotere alertheid gedwongen en krijgt nauwelijks de kans om te verpozen…
Vraag je leerlingen of ze enig idee hebben wat de totale vertelde tijd zou kunnen zijn? Waarop
baseren ze zich dan?
Verhaallijnen
Mogelijke vragen:
• Vertel in eigen woorden het verhaal.
• Wie vertelt het verhaal?
• Zijn er nog andere personages die hun versie (of een deel van) het verhaal vertellen?
• Krijgen we enkel het verhaal van de ‘pleger’ of van de ‘dader’?
• Wie vertelt het verhaal van het ‘slachtoffer’?
• Hoe vullen het verhaal van Ruben en het verhaal van Sofie elkaar aan?
• Wat is het belang van de woorden ‘vergeten’ en ‘vergeven’ voor Ruben en Sofie?
• Vind je de titel passend?
Bespreek met je leerlingen ook de mate waarin licht en geluid het verhaal ondersteunen.
• Maakt men gebruik van opvallende uitlichting? In welke mate (veel/weinig)? Wat
probeert men met dit licht te creëren?
• Welke rol vervult de muziek in het toneelstuk?
• Wat vond je van de muzikale begeleiding? Welk effect creëerde dit?
• Lees en bespreek met de lln de tekst van het lied dat op het einde wordt gezongen.
42
Lesmap GRENS
Flink zijn
wat te doen met de angst
de stilte
het piepen van de deur
het zware ademhalen
het hijgen
de sigarettengeur
niet bewegen
niet kijken
en doen of ze niks voelt
en niet begrijpen
wat hij hiermee bedoelt
wat te doen met de angst
de stilte
het piepen van de deur
niet denken aan zijn handen
het hijgen
de brute beestengeur
gewoon maar flink zijn
gewoon maar flink zijn
en ’s morgens vroeg
bij het ontbijt
als hij zacht over haar haren strijkt
dan schrikt ze
dan huivert ze
en ze weet niet
wat gedaan
ze kijkt naar zijn handen
ze ziet alleen zijn handen
ze voelt alleen zijn handen
ze voelt overal handen
•
•
•
•
Op welke wijze grijpt dit lied terug naar het verhaal?
Wat vind je van de tekst?
Waarom zingt men dit lied op het einde van de voorstelling ?
Wat gebeurt er op de scène? (Black outs en beelden van de voorstelling als een soort
van herhaling)
43
Lesmap GRENS
Perspectief
We zien de gebeurtenissen vooral vanuit het standpunt van Ruben en van Sofie. Zij zijn het ook
die de toeschouwers recht in de ogen kijken en rechtstreeks aanspreken…hun verhaal doen…
We krijgen hierdoor een wisselend perspectief van dader en slachtoffer en de wijze waarop zij
worstelen met hetgeen gebeurd is. Het niet kunnen vergeten, het niet kunnen vergeven, de
onmacht om erover te praten, de schuldvraag, het onverwerkte trauma…
Nergens bespeur je een moraliserende ondertoon of beïnvloeding. De toeschouwer wordt
gerespecteerd in zijn rol van neutrale buitenstaander, is getuige van wat er gebeurt en vormt het
klankbord voor de personages, misschien zelfs het luisterend oor waar zowel slachtoffer als
dader nood aan hebben.
44
Lesmap GRENS
Tijd, plaats en cultuur
De gebeurtenissen kunnen zich overal afspelen. De sobere, eerder symbolische decorinvulling
wil het universele karakter beklemtonen. We komen niets te weten over de plaats. Het decor
wordt plots een winkel, een eetkamer met een grote tafel, een plek ergens buiten, of de
slaapkamer van Sofie… Het publiek moet heel veel zelf ‘invullen’.
Vragen voor de leerlingen:
• Wanneer speelt het verhaal zich af? (verleden, heden, toekomst)
• Waar speelt het verhaal zich af? (werelddeel, land, streek of soort van omgeving)
• Geef een korte beschrijving van het decor en de attributen.
• Op welke plaatsen speelt het verhaal zich af?
• Geeft het decor enig houvast hiervoor?
• Binnen welke cultuur speelt het verhaal zich af? Welk milieu?
Personages
Ruben: diverse leeftijden, beste vriend van Michiel
Michiel: zeventien, beste vriend van Ruben
Sofie: negenjarige zus van Michiel; volwassen vrouw
Jolijn: vrouw van Ruben
Sofie en Jolijn worden door dezelfde actrice vertolkt.
Volgende vragen zijn hier relevant:
• Welke zijn de hoofdfiguren in het verhaal?
• Welke zijn de bijfiguren?
• Hoe verhouden de personages zich ten opzichte van elkaar? Wat is hun relatie? Maak
een schematische voorstelling.
• Welke personages komen er met elkaar in conflict? Duid dit aan op het gemaakte
schema.
• Wat kom je te weten over de karakters van de personages?
• Hoe zou je Ruben, Michiel, Sofie en Jolijn omschrijven qua karakter?
• Maakt men gebruik van kostumering? Waarom wel/niet?
• Merk je een verandering bij de personages? Bij wie?
• Met wie kan je je het makkelijkst identificeren?
• Voor wie heb je sympathie?
• Wie trok je het minst aan? Waarom?
• Wat vind je van de manier waarop de acteurs hun personage hebben neergezet?
• Wat vind je goed/minder goed van deze acteur(s)? Waarom?
• Welke rol zou je zelf ook wel eens willen spelen? Waarom?
45
Lesmap GRENS
Laat leerlingen voor elk personage minstens vijf karaktereigenschappen aanduiden.
aanhankelijk
aantrekkelijk
aardig
achterdochtig
actief
afhankelijk
afwezig
agressief
angstig
arrogant
asociaal
behulpzaam
beledigend
bescheiden
beschermend
bezorgd
blij
boosaardig
brutaal
charmant
cynisch
dapper
deftig
depressief
dominant
doorzetter
driftig
dromerig
druk
durvend
eenzaam
eerlijk
egoïstisch
enthousiast
fantasierijk
fier
geduldig
gehoorzaam
gemeen
geniaal
gesloten
gestresst
gevaarlijk
gevoelig
gewillig
goedaardig
grappig
hatelijk
heerszuchtig
hevig
hoogbegaafd
huilend
humoristisch
hyperactief
hysterisch
intelligent
irritant
jagend
jaloers
kalm
koppig
krachtig
kwaadaardig
kwetsbaar
lawaaierig
leergierig
leidinggevend
levendig
levenslustig
lief
listig
lui
luidruchtig
luisterend
mensenschuw
moedig
mooi
mysterieus
naief
nerveus
nieuwsgierig
onafhankelijk
onbetrouwbaar
onbevreesd
ondeugend
ongeduldig
onweerstaanbaar
onzeker
open
opgewekt
opgewonden
oppervlakkig
opschepperig
optimistisch
paniekerig
passief
populair
prikkelbaar
respectvol
roekeloos
romantisch
rusteloos
rustig
saai
sadistisch
schattig
slim
slordig
sluw
sociaal
speels
spontaan
sportief
sterk
sympathiek
teder
teruggetrokken
triest
trots
verantwoordelijk
verdraagzaam
verlegen
verleidelijk
verrassend
verstandig
verstrooid
vijandig
volgzaam
volwassen
voorzichtig
vredelievend
vriendelijk
vrolijk
waakzaam
wantrouwig
wild
wisselvallig
woedend
wraakzuchtig
zachtaardig
zelfstandig
zelfzeker
zorgeloos
zwijgzaam
46
Je kan leerlingen ook vragen om in de huid van één bepaald personage te kruipen om dan als
Ruben, Michiel, Sofie, Jolijn geïnterviewd te worden door de klasgenoten.
De rollen worden vertolkt door acteurs. Zij moeten op de scène het personage ‘worden’. Dit
vereist doorgaans een groot inlevingsvermogen. Tijdens het repetitieproces ging het er heel
intens aan toe en werden de acteurs ook bijgestaan door mensen die actief zijn in de
hulpverlening aan slachtoffers (en plegers) van grensoverschrijdend seksueel gedrag.
We vroegen aan de acteurs hoe zij het repetitieproces ervaren hebben…een greep uit hun
reacties…
Nog aan te vullen
Afloop van het verhaal:
Vraag leerlingen naar het gevoel dat ze hadden bij het einde.
Hadden ze deze afloop verwacht? Waarom wel/niet?
Waar staat iedereen aan het einde van het verhaal? Welke evolutie hebben de personages
doorgemaakt?
Mogelijke opdrachten:
• Laat leerlingen een vervolgscène schrijven met als titel: ‘Eén jaar later…’.
• Laat leerlingen in de huid van Ruben kruipen en beginnen met de woorden: ‘Ik ben 55
jaar…’
• Nodig je leerlingen uit om als Jolijn te vertellen wat Ruben haar verteld heeft.
• Laat je leerlingen als Michiel reageren op wat hij ontdekt heeft.
• Laat de leerlingen als Sofie vertellen over haar leven als volwassen vrouw. Wat doet ze?
Is ze gehuwd? Heeft ze kinderen? Welke impact heeft de gebeurtenis uit haar kindertijd
op haar dagelijks leven? Haar seksueel leven?
Lesmap GRENS
Symboliek
In de voorstelling zit ook heel wat symboliek verweven. Bespreek met de leerlingen de
bedoeling of de betekenis van volgende attributen en handelingen:
•
•
•
•
•
•
•
Wat is de functie van de plastic kamer op het midden van de scène?
Waarom ligt er een berg poppen op de scène?
Waarvoor zouden al die poppen symbool kunnen staan?
Waarom moeten de poppen verstopt worden?
Sofie pakt de poppen (en later ook zichzelf) in met plastic folie. Waarom?
Wat is de functie van het kinderbadje?
Waarvoor wordt het water gebruikt?
48
Lesmap GRENS
Ideeënbank verwerkingsopdrachten: voor wie op zoek is naar meer…
Werken met aanvulzinnen
Geef je leerlingen een reeks zinnen die ze schriftelijk moeten aanvullen. Nadien laat je de
leerlingen per twee of in kleine groepjes de resultaten vergelijken.
Elke groepje brengt nadien verslag uit. Waren er opvallende overeenkomsten? Grote
verschillen? Opmerkelijke aanvullingen?
Voorbeeldzinnen:
• Duid aan wat je van de voorstelling vond:
Boeiend, spannend, ontroerend, saai, grappig, moeilijk, confronterend, ingewikkeld,
slaapverwekkend, origineel, schitterend, flauw, aangrijpend, …of geef zelf nog andere woorden…
• Geef voor drie van de aangeduide woorden ook een woordje uitleg.
Ik vond de voorstelling boeiend want…
• Eén ding dat ik heel goed heb onthouden uit de voorstelling is…
• Wat ik niet zo goed begreep in de voorstelling was…
• Ik had niet verwacht dat…
• Ik kon me goed vereenzelvigen met . . . . . . . . . . . omdat…..
• Een situatie die ik herken is…
• Dit zou ik anders doen als ik Ruben was…
• Dit zou ik anders doen als ik Sofie was…
• Dit zou ik anders doen als ik Michiel was…
• Ik zou aan Ruben willen zeggen dat…
• Ik zou aan Sofie willen zeggen dat…
• Ik zit na het zien van deze voorstelling met de vraag…
• …
Vraag aan je leerlingen of ze andere boeken, films, gedichten, toneelstukken…over seksueel
grensoverschrijdend gedrag kennen. Laat hen hierover vertellen.
Laat leerlingen een beeldreportage maken over het theaterbezoek. Foto’s, film- en
geluidsfragmenten kunnen later eventueel op de website van de school worden geplaatst.
Laat een groepje leerlingen d.m.v. interviews (leerlingen, leerkrachten, acteurs,…) een verslag
maken van het theaterbezoek.
Laat de leerlingen een vervolgscène schrijven en ook spelen: 1 jaar later, 10 jaar later,…
Maak een soort ‘babbelbox’ waarin leerlingen hun mening kwijt kunnen over het theaterbezoek
of over seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Laat leerlingen bij wijze van reactie op het toneelstuk uit tekst- en beeldmateriaal fragmenten
selecteren. Die moeten ze samenvoegen tot ze op een of andere manier een coherent geheel
hebben gecreëerd. Dit kan met krantenartikels, passages uit romans of gedichten, foto’s,
slogans…enz.
Laat leerlingen eenzelfde soort tekst- of beeldcollage maken waarin ze hun standpunt duidelijk
maken.
Laat leerlingen zelf een affiche of flyer ontwerpen voor deze voorstelling.
49
Lesmap GRENS
Daag je leerlingen uit om een preventiecampagne voor de school uit te werken.
Simuleer via rollenspel een gelijkaardige situatie zoals die in het stuk aan bod kwam.
Bijvoorbeeld: drie leerlingen (twee meisjes en een jongen of twee jongens en een meisje) spelen
het spelletje waarheid, durven of doen. Iemand kiest ‘doen’. De anderen dagen hem/haar uit om
haar vagina/zijn penis te laten zien. Het meisje/jongen heeft hier echter geen zin in.
In een goed rollenspel wordt op aanvraag het spel stilgelegd en kunnen de leerkracht of ander
leerlingen vragen aan spelers om bepaalde dingen te doen of uit te proberen. Centraal staan de
vragen: Hoe geraken de personages uit het conflict? Welke is de beste oplossing?
Een andere manier van sturing bestaat erin leerlingen te laten instappen in een rollenspel dat
aan de gang is. In een situatie kan plots een nieuw personage geïntroduceerd worden…
Laat leerlingen een brief schrijven aan Ruben of aan Sofie.
Na de try-outs in mei 2015 - bijgewoond door programmatoren, leerkrachten, therapeuten,
psychologen en psychiaters uit Vlaanderen en Nederland – sprokkelden we reacties bij het
publiek. Je vindt ze hieronder. Neem ze met je leerlingen onder de loep. Zijn ze het eens met al
deze ‘lovende’ commentaren? Waarom wel/niet? Laat ze eventueel zelf een recensie schrijven.
‘Adembenemend theater ... omdat het raakt, confronteert, de deuren naar de gekwetste ziel
op een kier zet. Puurheid in woord, beeld en muziek.’
‘Sterk acteerwerk, mooie beelden en knappe muziek. Proficiat om dit moeilijke thema
op zo’n respectvolle manier te brengen.’
‘Knap, de suggestie die jullie opbouwen met het plastiekfolie. Bij de aanvang dacht ik: alles is
beschermd, moet proper en ongeschonden blijven. Het leek wel een cadeau, één grote verrassing
die je mag uitpakken en waarvan je mag genieten. Plots werd het plastiekfolie een middel om
het publiek af te schermen van de werkelijkheid. Tegelijkertijd bleef je alles zien en horen; werd
het een schreeuw naar erkenning. Even was het ook een manier om afstand te nemen, inpakken
en wegdoen, geen speelpop meer willen zijn.
50
Lesmap GRENS
Uiteindelijk werd het verstikkend.’
‘Sterk! Beklijvend van begin tot einde! Goed initiatief en broodnodig om dit thema
bespreekbaar te maken. Knap gedaan!’
‘De wazige cabine is een sterk stuk decor op de scène. Zo is het leven toch vaak? Onduidelijk,
onverstaanbaar, onbegrijpelijk, mistig. Ook de muziek kwam uit dit doosje. Ingepakt.
Te nemen of te laten. Mooi.’
‘Soms ben ook ik sprakeloos… Erg onder de indruk. Sterk, diep en
inspirerend!’ ‘Een zeer knappe voorstelling!’
‘Onrust, onzekerheid, twijfel, verdriet, angst, verwarring, verlangen, genot, onwetendheid… Al
deze gevoelens worden gevoelig neergezet op het podium.’
‘Echt een aanrader!’
‘Een zeer aangrijpende, gedurfde, confronterende en mooie voorstelling. Knap werk. Een
gemeend dankjewel en proficiat aan de makers, de spelers en aan iedereen die deze voorstelling
mogelijk maakte.’
‘Het was super! Bedankt voor de mooie avond. Heel pakkend!’
‘Realistisch en pakkend. Echt een aanrader voor (toekomstige) leerkrachten en voor anderen die
met de materie te maken krijgen.’
‘Schitterende vertoning. Aangrijpend en heel actueel. We waren er stil van.’
‘Ik was ontroerd na de voorstelling. Ik voelde me fier op de vele collega's die elke dag weer
werken met jongeren die op seksueel vlak over de grens gaan. Omdat we die jongeren toch graag
zien, ondanks hun gedrag. Ik voelde ik me verbonden met Sofie, Ruben en Michiel. Er werd heel
mooi acteerwerk neergezet. Het bleef nazinderen, dat is zeker.’
Nodig iemand uit de zorgverlening uit of een ervaringsdeskundige. Het Vertrouwenscentrum
Kindermishandeling Antwerpen kan je hierbij helpen.
Uiteraard komen ook tal van films in aanmerking om bij dit thema te gebruiken.
Ook heel wat boeken, gedichten en songs handelen over seksueel misbruik.
In bijlage geven we alvast een voorzet.
Link de thematiek aan de actualiteit. Seksueel misbruik komt –jammer genoeg- vaak in de
actualiteit. Laat leerlingen artikels meebrengen uit kranten of online nieuwssites die hen hebben
aangegrepen of waarover ze iets kwijt willen.
In bijlage vind je alvast een aantal voorbeelden van de voorbije maanden.
51
Lesmap GRENS
Werken met tekstfragmenten
UNDER CONSTRUCTION
Ruben
Ik ben vierenveertig. Ik stap de kruidenier binnen, sla de deur van de winkel achter me dicht. Er
staan drie mensen voor mij, een man met een kind en een jonge vrouw. De dochter van de kruidenier
staat achter de toog. Zij knikt me kort toe. De vrouw voor haar is aan het bestellen en draait zich
midden in haar zin om. Dat gezicht… Waarvan ken ik haar? De vrouw draait zich weer om. Er valt
een ongemakkelijke stilte. Waarom bestelt zij niets? Het kind begint een liedje te zingen. Ik ben
vandaag zo vrolijk, zo vrolijk. De vrouw aan de toog blijft zwijgen. Ik zie hoe de kruideniersdochter
haar aankijkt, ietwat ongeduldig… ‘Ja?’ vraagt ze. Stilte. Wat een vreemde situatie. De vrouw draait
zich weer om, kijkt me aan… En dan plots: een schok van herkenning. Ik weet wie zij is. Dat is Sofie,
Michiel’s zus! Het is jaren geleden dat ik haar zag. Ze staart me aan, ik kijk van haar weg. Mijn blik
flitst niets ziend over het rek met de voedingswaren naast me. Ik voel het bloed wegtrekken uit mijn
gezicht. Ik weet me geen houding te geven. Sofie draait zich zwijgend weg van de
kruideniersdochter. Ze stapt mijn richting uit, schuifelt voorbij mij, opent de deur van de winkel en
vertrekt. Ik kijk haar schichtig na door het vitrineraam. ‘Da’s ook een rare’, zegt de
kruideniersdochter achter me. ‘Die vertrekt midden in haar bestelling. Tsss. Er zijn toch vreemde
mensen, tjonge!’ ‘Dan is ’t aan mij zeker?’ vraagt de man met het kind. ‘Voor mij 150 gram
Plopworst, alsjeblief.’
Sofie
De deur van de winkel slaat achter mij dicht. Ik kijk om, herken en verstar. Voorzichtig draai ik
mijn hoofd weer naar voren. Mijn hart bonst als bezeten. Het beest. Het is hier. Het heeft
plaatsgenomen, achteraan de rij. Het is mijn beurt om te bestellen, maar de woorden blijven steken
in mijn keel. Alles verstomt. Het enige geluid dat tot me doordringt is het hijgen van het beest. Ik
hoor het ademen in mijn rug, vals en koud. Ik probeer iets te zeggen, maar mijn tong ligt dood in
mijn mond. Ik hoor het schuifelen van de anderen, gekuch, een kind dat een liedje zingt. Ik ben
vandaag zo vrolijk, zo vrolijk… Plakkerig zweet, onder mijn oksels. Ik moet. Moet kijken. Moet
opnieuw kijken. Dwing mezelf het hoofd te draaien. Ik kijk en vind de ogen, de ogen die me ’s nachts
wakker houden, die me al die jaren iedere nacht opnieuw wakker houden. Angst legt haar ijzige
handen op mijn keel en schroeft ze dicht. Ik weet het, ik weet: hij is het. Ik ken hem. Schaamteloos is
hij mijn leven opnieuw binnengedrongen. Ik verkil. Verschraal. Draai mijn hoofd naar voor.
Moeizaam. Ik word ijs. Alles rondom mij wordt ijs. Het houten rek met de voedingswaren naast me
kraakt. De spiegelwand wordt overwoekerd door ijsbloemen. Mijn handen klitten vast aan het glas
van de koeltoog. De kruideniersdochter kijkt mijn richting uit, opent en sluit haar mond, murmelt
klanken zonder betekenis. Haar adem bevriest en valt kletterend uiteen op de betegelde vloer. Weg!
Ik moet hier weg!
Scène 7 *
Sofie
Het meisje had bruine haren.
De pop blonde.
Het meisje had bruine ogen.
52
Lesmap GRENS
Die van de pop waren blauw.
Toch leken ze op elkaar.
Het meisje hield erg veel van de pop.
Van de pop weet niemand of ze van het meisje hield.
Het meisje ging dood.
De pop bleef.
Nu weet niemand nog of het meisje van de pop hield.
En de pop past in geen enkele la.
De pop maakt alle koffers open.
De pop breekt alle kasten open.
De pop is groter dan alle dingen in huis.
De pop is overal.
De pop vult het hele huis.
We moeten de pop verstoppen.
We moeten de pop doen verdwijnen. Voor altijd.
We moeten de pop vermoorden. Begraven.
*Naar het gedicht ‘Theater van de pop’ - Carlos Queiroz
Ik ben vijftien. Laure en ik zijn nog altijd goed bevriend. Zij is boven mij uitgegroeid, de
laatste maanden. Ik moet vaak aan haar denken, ook al is ze niet bij mij in de buurt. En als ze bij
mij in de buurt is, voel ik vlinders in mijn buik. Op een dag fietsen we samen naar huis. Ik wil haar
zo graag kussen, vastpakken. De gedachte aan haar houdt me al maandenlang bezig. ‘Stop hier
even’, zeg ik, een honderdtal meter van waar zij woont. Mijn hart bonst in mijn keel. Zal ik… Hoe
zal zij reageren? Laure stopt en stapt van haar fiets. ‘Wat is er?’, vraagt ze verwonderd. Ik stap
ook af, zet mijn fiets tegen een boom en ga naast haar staan. ‘Weet je…’, stamel ik. Honderd
zinnen schieten door mijn hoofd, maar ik weet niet hoe het haar te zeggen. ‘Ik zie je graag’, hoor
ik mezelf stamelen. Ik leg mijn hand op haar hand. ‘Mag ik je kussen?’ Laure kijkt me verbijsterd
aan. ‘Ruben’, zegt ze… Ik zie haar onwennigheid, de schaamte flitst door me heen en ik weet: dit
is niet oké, dit had ik niet moeten doen. ‘Het spijt me, Ruben, maar ik voel niks voor jou.’ Ze trekt
haar hand weg vanonder de mijne, legt ze op haar stuur. ‘Waarom zeg je nu zoiets? Ik dacht dat
wij gewoon goeie vrienden waren. Ik dacht altijd dat zoiets moet kunnen, gewoon goeie
maatjes…’ En dan opnieuw, een beetje verontwaardigd deze keer: ‘Waarom zeg je nu zoiets.?’ Ik
weet me geen houding te geven. Het liefst van al verdween ik ter plaatse in het niets. ‘Gewoon…
Ik weet niet… Als ik je zie…’ Laure stapt op haar fiets. ‘Het spijt me…’, hoor ik haar nog zeggen.
Dan is ze weg. Wat een afgang.
Ik ben vijfentwintig. Na mijn studies Taal- en Letterkunde heb ik een job gevonden als
bibliothecaris in de plaatselijke bibliotheek. Dat had ik niet verwacht, met zoveel andere
kandidaten… Maar het is mijn ding, dat moet gezegd. Het werk ligt me wel. Ik voel me goed
tussen de boeken, de cd’s, de dvd’s. Die stellen geen vragen. Of wel, soms, maar je bent niet
verplicht erop te antwoorden.
53
Lesmap GRENS
Als bibliothecaris mag ik ook de sollicitatiegesprekken bijwonen van nieuwe medewerkers.
Het is dan dat Jolijn mijn pad kruist. Haar sollicitatiebrief ademt enthousiasme. Zij is
drieëntwintig en charmeert me met haar woorden. Bij het eerste kennismakingsgesprek voel ik
een vreemd soort opwinding. Jolijn is intelligent, knap, vlot en open, en ik ben erg blij dat de
andere examinatoren er net zo over denken. Haar schriftelijke proef vervult ze met brio. In het
beslissende mondelinge gesprek zijn haar geestdrift en enthousiasme tastbaar in ieder woord
dat zij zegt. Zij wordt aangenomen als balieverantwoordelijke, en ik vier haar aanwerving
stiekem thuis met een fles Champagne. Vanaf dan zie ik Jolijn dagelijks, en iedere dag dat ik
haar zie, groeit mijn genegenheid voor haar. Wekenlang worstel ik met de gedachte om haar te
zeggen wat ik voor haar voel – in mij leven zoveel twijfels… lafbek… ik durf haar gewoon niet te
vertellen dat… lafbek… wat als ze me afwijst… lafbek… ik ben bang van mezelf… lafbek… ik
walg van mijn verleden… lafbek… ik haat mezelf… lafbek… ik verafschuw de man die ik ben…
lafbek… ik haat de jongen die ik was… lafbek… - maar op een dag beslist zij onze toekomst voor
ons. ‘Ik heb tickets voor een theaterstuk, vanavond. Zin om mee te gaan?’ Het is een zin die me
tot op de dag van vandaag als muziek in de oren klinkt. Al die jaren was ik het Geluk kwijt, maar
nu heeft het me teruggevonden.
Scène 11
Ruben
Ik ben zestien. ‘k Heb niet meer zoveel contact met Laure. De maanden na mijn stomme
aanzoek had ik het gevoel dat ze me meed. Daarna ging het wel weer wat beter, maar nu heeft
ze een vriendje. Een of andere lul van haar klas. Nu ja, ze doet maar. Iedereen heeft
tegenwoordig een vriendje of een lief. Iedereen, behalve ik. Weet ik veel wat ik fout doe. Het lukt
me precies niet iemand te vinden. Zowat de hele scouts doet het met mekaar, en op de voetbal
gaat het ook over niks anders. En ik, ik blijf achter. Ik heb nog nooit een meisje gekust, laat staan
ermee in bed gelegen. Hoe zou dat zijn, je tong in iemands mond voelen? Of met iemand vrijen?
Lijkt me heerlijk… Misschien komt het omdat ik zo klein ben. Al mijn vrienden zijn groter dan ik.
Meisjes vinden dat leuker, een groot lief. Pfff. Alsof dat zo belangrijk is. Maar ja. ’t Is wat het is.
Het is dikke shit. Gelukkig kan ik altijd bij Michiel terecht. Die zegt daar tenminste niks over. Die
vindt mij tof zoals ik ben. Denk ik toch. Voor hem is ’t ook allemaal niet zo moeilijk. Die versiert
grieten bij de vleet. Maar da’s dan weer omdat hij muzikant is en geniaal piano speelt. En hij
moet maar beginnen zingen en de meisjes hangen aan zijn lippen. Ik heb niks speciaals om mee
uit te pakken. Ik ben gewoon, alledaags, doordeweeks. Ik kan niks wat iemand anders niet kan.
Ik ben een nitwit, een sul, een loser. Wat zouden ze in mij zien?
Ik ben achtentwintig. Jolijn en ik wonen exact drie jaar samen. Zij is het beste dat mij kon
overkomen. Zij is lief, warm en attent. Op straat zie ik de afgunstige blikken van andere mannen
als ik met haar voorbij stap. Nu is ze zwanger. Eerlijk gezegd: ik schrok toen ze het me vertelde.
Niet dat ik geen kinderen zou willen, maar het gaat wel snel allemaal. Ik hoop niet té snel. Soms
54
Lesmap GRENS
doemen de demonen uit het verleden op, en dan weet ik met mezelf geen blijf. In ieder geval - en
dat klinkt misschien vreemd - ik hoop uit de grond van mijn hart dat het een jongen is.
Ik ben vijfendertig. Mijn zoon is zeven jaar oud. Gisteren is Jolijn bevallen van ons tweede
kind. Het is een meisje. Ik weet niet goed wat ik ervan moet denken. Ik ben blij, natuurlijk, maar
een meisje… Een dochter… Misschien was het dit wat me al die jaren weerhield om een tweede
kind op de wereld te zetten. Maar Jolijn wilde het zo graag… Toen ik het kind gisteren zag, dat
gevoel… Het is zo vreemd allemaal. En later, op de kamer, met haar in mijn armen… Hoe moet ik
hier mee omgaan? Hoe kan ik hiermee verder?
Scène 13
Michiel: ‘Shit man, ik krijg er zin van, als ik dat allemaal zie…’
Ruben: ‘Ja, zeg dat wel…’
Michiel: ‘Spijtig dat er hier geen meisjes op bezoek zijn… Een volgende keer toch eens werk van
maken.’
Ruben: ‘Wie had je zoal in gedachten?’
Michiel: ‘Leila is wel een heet wijf, vind ik. En Petra zou het ook geen twee keer moeten vragen.’
Ruben: ‘Ja, da’s inderdaad een lekker ding.’
Michiel: ‘En Freya en Kimberley natuurlijk, maar die heb ik al allebei gehad.’ (lacht)
Ruben: ‘Ja, jij wel…’
Michiel: ‘Sukkel… Dan moet ge die dat eens vragen, he? Die staan ‘open’ voor veel dingen…
(lacht). Maar goed. Een volgende keer dus… Wat denk je, gast. ’t Is half drie. Ik kruip mijn
beddenbak in. Wat jij?’
Ruben: ‘Ja, da’s goed.’
Ruben, Michiel en Sofie lopen door mekaar op het podium. Ontmoetingen .
Ontmoeting 1:
Sofie: ‘Kan jouw piemel ook groot en hard worden?’
Michiel: (Lacht ongemakkelijk) ‘Wat vraag jij nu?’
Sofie: ‘Of jouw piemel ook groot en hard kan worden…’
Michiel: ‘Waarom vraag je nu zoiets, mal kind?’
Sofie: ‘Gewoon, zomaar…’
Ontmoeting 2:
55
Lesmap GRENS
Ruben: ‘Dit is ons geheim, Sofie. Je mag het aan niemand vertellen.’
Sofie: (knikt)
Ruben: ‘Echt aan niemand. Niet aan je ouders, en ook niet aan Michiel.
Sofie: (knikt)
Ruben: ‘Sofie, ik meen het. Wij zijn beste vrienden, niemand anders mag het weten!’
Sofie: ‘Ok.’
Ruben: ‘Als iemand het te weten komt, kan ik je beste vriend niet meer zijn. Begrijp je dat?’
Sofie: (knikt)
Ruben: ‘Goed dan. Tot morgen.’ (Geeft haar een kus.) ‘En je weet het: mondje dicht, he!’
Ontmoeting 3:
(Sofie zittend op de grond. Michiel naast haar op een stoel. Ze speelt met haar poppen. Ze legt
een pop op de andere en maakt kreungeluidjes.)
Michiel: ‘Wat doe je, Sofie?’
Sofie: ‘Niks.’
Michiel: ‘Wat ben je aan ’t spelen?’
Sofie: ‘Beste vrienden.’
Michiel: ‘Wat bedoel je?’
Sofie: ‘Dit is wat beste vrienden doen.’
Michiel: ‘Waar haal je dat nu weer vandaan?’
Sofie: ‘Nergens vandaan. Dat weet ik gewoon…’
Ontmoeting 4:
Michiel: ‘Ons Sofie doet zo raar de laatste tijd.’
Ruben: ‘Hoe bedoel je?’
Michiel: ‘Wat ze zegt, en hoe ze zich gedraagt…’
Ruben:’Wat dan?’
Michiel: ‘Vorige week vroeg ze of mijn piemel groot en hard kon worden. En gisteren liet ze haar
poppen met mekaar vrijen.’
Ruben: ‘Tja…’ (lacht ongemakkelijk) Misschien heeft ze iets op televisie gezien of zo? ‘k Weet
niet…’
Michiel: ‘Ik vind dat toch vreemd. En ze wil niet vertellen waar ze dat allemaal vandaan haalt…’
56
Lesmap GRENS
Ruben: ‘Je hebt haar toch niks getoond op internet of zo?’
Michiel: ‘Gek! Ben je niet goed wijs of zo? Sofie is nog een kind!’
Ruben: ‘Ach… Laat haar toch. Dat waait wel over zeker.’
Michiel: ‘Mmm. We zien wel…’
Ontmoeting 5:
Michiel: ‘Sofie… Weet je wel wat je zegt? Ruben… Dat kan gewoon niet waar zijn. ’
Sofie: … (begint te huilen)
Michiel: ‘Je mag niet liegen, Sofie. Wat je allemaal vertelt is heel heel erg…’
Sofie: ‘Ik lieg niet!’
Michiel: ‘Maar Ruben is mijn beste vriend. Weet je wel wat de mensen zullen zeggen als ze je
verhaal horen?’
Sofie: ‘Ruben is ook mijn beste vriend…’
Michiel: (neemt haar in z’n armen) ‘Sofie…’
Sofie: ‘Ben ik stout geweest?’
Michiel: (met tranen in de ogen) ‘Nee zus, jij bent niet stout geweest… Ruben is stout geweest.
Heel stout.’
Sofie: (huilend) ‘Vertel dit niet door aan mama of papa, Michiel. Dat heb ik Ruben beloofd.’
Michiel: …
Sofie: ‘Beloof je van het niet door te vertellen?’
Michiel: (streelt haar over de haren) ‘Zusje toch…’
Scène 16
Ik ben achttien. Ik voel me ellendig. Ik worstel me door het zesde jaar. Mijn punten gaan in
dalende lijn. Michiel mijdt me als de pest. Hij heeft me gezegd dat ik voor hem niet meer besta.
Andere vrienden spreken me erover aan. ‘Zeg, wat is dat met jullie? Hebben jullie ruzie gehad of
zo?’ Ook mijn klastitularis roept me apart. ‘Wat is er met je aan de hand?’ vraagt ze. ‘Je
rapport… Zo’n lage cijfers zijn we van jou niet gewend… Is er iets? Je zondert je zo af van de
anderen… En Michiel? Vroeger waren jullie zo close, en nu… Kan ik je ergens mee helpen?’ Ik
weet niet wat zeggen. Even schiet het door me heen dat ik haar in vertrouwen moet nemen, dat
ik haar misschien maar gewoon alles moet vertellen, maar ik kan het niet. Ik krijg mijn vreselijke
verhaal niet over mijn lippen. ‘Er is niks,’ zeg ik. ‘Ik voel me gewoon niet zo goed in mijn vel de
laatste tijd. Het zal wel beteren…’ ‘Dat hoop ik echt, ‘ antwoordt mijn titularis. ‘Weet dat je bij
mij altijd terecht kunt als je wil praten.’ ‘Ja, bedankt,’ zeg ik. Ik verlaat de klas. In de gang
57
Lesmap GRENS
schieten de tranen me in de ogen. Ik begin te huilen. De tranen stromen me over de wangen. Ik
haast me de school uit. Ik haat mezelf. Ik ben een laffe zak, een smeerlap, een lul. Ik wou dat ik
er niet meer was.
Paniek. De zoveelste keer: paniek. Hard en onverwacht. Ik ren naar de badkamer, ruk mijn
kleren uit. Het gaat niet over. Het gaat nooit over. Ik stap in de douche. Kou. Het is zo kou. Ik sluit
het gordijn, draai de kraan open. (Ze neemt water in de handen, gooit het over zich heen). Water.
Warm water! Het valt naar beneden, op mijn haren, mijn schouders, de rest van mijn lichaam. Lucht
happen. Ademen. Kou. Het water is warm en ik ben kou. Niet over. Het gaat niet over. Vuil. Ik ben
vuil. Het gaat niet weg. Het gaat nooit weg. Vuil. Kou. (Met beide handen pakt ze het washandje
vast. Ze schrobt haar buik, haar billen. Radeloos wrijven.) Vuil. (Tussen haar benen.) Het vuil
wegkrabben. Vuil. Vuil. Vuil. Het water klettert tegen de muur, tegen het gordijn. (Drukt haar
handen tegen haar oren, gilt). Laat mij met rust! Laat mij met rust! Kou. Klein. Ik ben nog klein. (Ze
zakt ineen op de grond, slaat haar armen om haar knieën. Ze opent haar mond, krijst zonder geluid.)
Scène 18
Ruben (+ Sofie op de grond)
Vergeven, vergeten, vergeven, vergeten. Iemand moet het weten. Ik moet het aan iemand
vertellen… Nee. Ik mag het aan niemand vertellen. Dat mag niet. Dat kan niet. Vergeten. We
moeten vergeten. Niemand mag het weten. Ik heb een vrouw, Sofie. Ik heb een zoon van zeventien
en een dochter van negen. Is het toeval? Hij is zo oud als ik toen, en zij zo jong als jij… Negen jaar
was je… Wat heb ik in ’s hemelsnaam gedaan? Wat heeft me in ‘s hemelsnaam bezield? Ik ben
vierenveertig. Ik ben een vader. Ik ben zeventien. Ik ben een dader. Ik heb alles te verliezen. Ik heb
niks te verliezen. Ik ben niks. Vergeten. Vergeven. Vergeten. Vergeven. Waarom zeg je niks? Zeg
iets. Praat met mij ! Wij moeten praten. Jij en ik. Ergens waar niemand ons ziet. Ergens waar
niemand ons hoort. Praten. We moeten praten over dingen die niemand wil horen. We moeten de
dingen een naam geven. We moeten onze daden plaatsen. Alles komt terug. Alles komt altijd terug.
Nee! Zwijg! Vermijd het spreken. Zeg niks ! Vergeven, vergeten, vergeven, vergeten. Vergeten! We
verzwijgen het verleden. Verzwijgen wat we deden. De stilte. Hoor je de stilte, Sofie? Hoor je het
zwijgen ? Hoor je het zwijgen van de anderen? Zie je wel ? Het is niet mijn schuld. Niet mijn schuld.
Waarom geloof je me niet? Stel je niet boven mij. Praat met mij ! Geef me een kans het je uit te
leggen. Vergeven, vergeten, vergeven, vergeten! Vergeef me, Sofie. Ik kan het niet. Ik kan het niet
vergeten! Iemand moét dit weten.
Ruben : Jolijn. Jolijn? Kom… Kom je even bij me zitten ? ‘k Moet… ‘k moet je iets vertellen. Iets
over vroeger…
Pianomuziek naar intro ‘Flink zijn’.
58
Lesmap GRENS
Voor de dramaturgen: een semiotisch model voor de analyse van een theaterstuk
Wil je met je leerlingen een grondige dramaturgische analyse maken van deze productie ?
Hieronder vind je een analyseschema dat je kan helpen om een theaterstuk helemaal te
ontrafelen…
I PRODUCTIECONTEXT:
Gegevens: wie, wat, waar, wanneer, hoe, waarom?
II DRAMA/THEATER ANALYSE (vorm/formeel en inhoud)
A De theatrale laag:
Theatrale middelen:
1. Acteurs:
• Houding
• Beweging
• Gebaar
• Mimiek
2. Spel:
• Karaktertrekken
• Motieven
• Emoties
3. Verhaalelementen:
• Personages
• Bedrijven
• Scènes
• Teksten
4. Toneelbeeld, ruimte:
• Locatie
• Speelruimte
• Speelvlak
• Indeling van het speelvlak
• Plaats van het publiek
• Verplaatsingen van de acteurs
•
•
•
•
Stemgebruik
Kostuum
Grime
Kapsel
•
•
Handelingen
Acties en interacties
•
•
•
•
Beelden
Ontwikkeling
Verloop
Fragmenten
•
•
•
•
•
•
Decor
Rekwisieten
Licht
Geluid
Muziek
Film- en videomateriaal
Samenhang: Hoe zijn de theatrale middelen geordend in ruimte en tijd?
59
Lesmap GRENS
5. (Regie)concept: de ideeën en uitgangspunten van de regisseur en andere vormgevers.
6. Vormgeving: het gebruik van de middelen door de vormgevers: acteur, regisseur, decor-,
kostuum-, licht-, geluid-, muziekontwerper.
7. Enscenering: de wijze waarop middelen zijn samengevoegd tot het geheel van de voorstelling.
B De narratieve laag:
1. De inhoud:
• Waar gaat het theaterstuk over? Wat zegt de titel van het stuk?
• Wat wordt er verteld?
• Wat is het onderwerp? Het thema?
• Wordt er natuurlijk of gestileerd gespeeld?
• Welke emoties komen er aan bod?
• Wat is de sfeer van de voorstelling?
2. Soort verhaal:
• Zijn de situaties en gebeurtenissen opgenomen in een duidelijk verhaal?
• Zijn de situaties en gebeurtenissen tragisch, komisch, absurd?
• Zijn er meerdere verhaallijnen?
3. Ontwikkeling:
• Welke situaties en gebeurtenissen spelen zich af?
• Waar gebeurt het?
• Wanneer?
• Welke personages spelen er in mee?
• Wat gebeurt er met die personages?
• Wat doen die personages? Waarom?
4. Sfeer:
• Wat is de sfeer?
• Wisselt de sfeer?
• Is er spanning, een conflict, een hoogtepunt?
C De symbolische laag:
1. Wat is de boodschap van het theaterstuk? Wat leert het stuk jou?
2. Wat willen de makers bereiken?
3. Waar is de regisseur van uitgegaan? Een toneeltekst? Welke? Van wie? Van wanneer? Of worden
er eigen ervaringen gebruikt, een eigen verhaal?
4. Vanuit welke opvatting of interpretatie heeft de regisseur gewerkt?
Levensbeschouwelijk
Religieus, ritueel, viering
Esthetisch
(anti-)Schoonheid, inleving, herkenning, vervreemding, confrontatie
Politiek
Status, huldiging, protest, bewustwording
Economisch
Werk, reclame
Educatief
Opvoeding, therapie, zelfreflectie, voorlichting, informatief
Vermaak
Amusement, decoratie, expressie, verpozing
III DE GEBRUIKSCONTEXT:
De rol van de toeschouwer:
1. Probeer te beschrijven welk effect het theaterstuk op je had.
2. Breng dit in verband met de bedoeling die de regisseur had.
3. Kun je belangrijke factoren om het theaterstuk te begrijpen schetsen: is het gericht op een
actuele situatie, op een politieke context, op bepaalde subculturen,…?
4. Jouw persoonlijke mening over het theaterstuk (= interpretatie = subjectief).
Deze moet uiteraard goed onderbouwd worden.
60
Lesmap GRENS
Bijlagen
Inspirerend materiaal
Bij de verwerking van seksueel misbruik blijkt inspiratie een belangrijke rol te spelen. Vaak wordt
herkenning en begrip gevonden in muziek. films of boeken. Maar ook het zelf bijhouden van een
dagboek of het schrijven van gedichten kan helpen.
Films
Websites
Op onderstaande websites vind je een grote verzameling films, docu’s en filmreportages
over seksueel misbruik:
http://www.projectspeaknow.nl/films-2/
61
Lesmap GRENS
http://www.seksueelmisbruik.info/3809-2/page/2/
Enkele toppers in het genre fictie
Deze bekende Deense dramafilm uit 1998
onder regie van Thomas Vinterberg kaapte
tientallen internationale prijzen weg, en
terecht.
De vader van de familie, Helge Klingenfeldt,
(Moritzen) wordt 60 jaar en er wordt een
groot feest gehouden. Er zijn nog wat
spanningen binnen de familie vanwege de
zelfmoord van één van Helge's dochters
enkele weken terug. Dit wordt natuurlijk
voor de gasten zoveel mogelijk verborgen,
totdat zoon Christian (Thomsen) na het
diner een speech geeft, waarbij de waarheid
over de geliefde Helge naar boven komt.
62
Lesmap GRENS
JAGTEN
Beklemmend drama over een
kleuterleider die ten onrechte
beschuldigd wordt van seksueel
misbruik
Wanneer kleuterleider Lucas door de
5-jarige Klara ten onrechte wordt
beschuldigd van misbruik, verandert
zijn leven van het ene op het andere
moment in een nachtmerrie. Het
nieuws verspreidt zich snel en de
inwoners van het dorp beginnen zich
tegen hem te keren. De eens zo hechte
lokale gemeenschap valt uit elkaar,
terwijl Lucas tot doelwit is verklaard.
Op het Filmfestival van Cannes werd
Mads Mikkelsen uitgeroepen tot Beste
Acteur voor zijn hoofdrol in dit
beklemmende Deense drama van
Thomas Vinterberg, regisseur van
'Festen'.
ANKLAGET
Een jong meisje klaagt haar vader aan
voor seksueel misbruik. De vader en moeder
zijn erdoor geschokt en het is vanaf het begin
duidelijk dat het heel moeilijk wordt voor
deze familie ooit weer gezamenlijk door het
leven te gaan. De rechtszaak beïnvloedt alle
drie de levens en alle drie moeten ze logische
gedachten en leugens van elkaar proberen te
onderscheiden. Het vertrouwen van de
afzonderlijke familieleden naar elkaar en
richting de wereld is van het ene op het
andere moment voor het grootste deel weg.
63
Lesmap GRENS
SLEEPERS
Film over 4 jongens die door cipiers worden misbruikt. Veel aandacht voor de tijd van het
misbruik, maar ook voor de gevolgen voor de 4 in hun volwassen leven. Ontkenning, schaamte
en isolement ontaarden uiteindelijk in wraak. Top cast met Kevin Bacon, Brad Pitt, Robert de
Niro en Dustin Hoffman.
PRIEST
Engelse film over seksueel misbruik (dochter wordt door
vader misbruikt),. De priester is degene die het aan de kaak
stelt. Een goede priester dus !
Als de jonge priester Greg Pilkington (Linus Roache) zijn
nieuwe aanstelling in Liverpool aanvaardt, heeft hij nog
geen roeping. Zijn traditionele, herderlijke instelling ligt
niet geheel in de lijn van de maatschappelijke realiteit in
deze industriestad en de kerkelijke politiek. Greg ontdekt
de ware praktijk. De liberale Father Matthew (Tom
Wilkinson) neemt het niet zo nauw met het celibaat en heeft
een verhouding met de huishoudster. Het biechtgeheim
maakt het Greg onmogelijk een jong meisje te helpen dat
misbruikt wordt
door haar vader. Greg wordt danig op de proef gesteld. Als
hij aan zijn homoseksuele gevoelens toegeeft en ten
schande wordt gezet in de krant is de ontgoocheling totaal.
Greg lijkt aan het eind van zijn religieuze loopbaan en is
emotioneel uitgeput. De bisschop wil van hem af en hij
wordt weggestuurd. Maar Father Matthew is er ook nog en
laat het er niet bij zitten. Gesterkt en gelouterd hervindt Greg zichzelf en zijn roeping.
64
Lesmap GRENS
PRIMAL FEAR
Over misbruik in de kerk.
Een arrogante advocaat neemt de zaak aan van een jongen
die door de politie opgepakt werd terwijl hij wegrende van
een moord op een bisschop. De zaak wordt complex als
duidelijk wordt dat er, naast de jongen, misschien nog een
derde persoon aanwezig was ten tijde van de moord.
PRINCE OF TIDES
Nick Nolte speelt de hoofdrol in een film, die laat zien hoe iemand 30 jaar lang herinneringen aan
seksueel misbruik weet te verdringen. Top cast met Barbara Streisand en een (gemeen)
bijrolletje voor Jeroen Krabbe.
65
Lesmap GRENS
BOYS FROM ST.VINCENT
Erg goede televisiefilm over misbruik in een
Katholiek jongensinternaat in Canada.
In het weeshuis St. Vincent worden jongens
misbruikt en mishandeld door hun voogden.
Hun benarde situatie komt pas aan het licht
als de conciërge en een lokale politieagent
zich uitspreken tegen de walgelijke manier
waarop de broeders de wezen behandelen.
Tijdens het daaropvolgende onderzoek zijn
de jongens zo moedig om tegen de broeders
te getuigen. Maar uit angst voor een
schandaal besluiten de kerk en de gemeente
de zaak in de doofpot te stoppen en de
desbetreffende geestelijken over te plaatsen.
Vijftien jaar later besluiten de slachtoffers
alsnog met hun verhaal naar buiten te komen.
Het geheim dat zij na al die jaren ontsluieren
brengt over de hele wereld een golf van
verontwaardiging teweeg.
TRUST
Een tienermeisje wordt het slachtoffer van
een online seksuele pervert. Krachtige film als
waarschuwing tegen de gevaren van social
media..
66
Lesmap GRENS
Gedichten
Lieve mama
Verstijfd in bed
Lig ik te wachten
Tot je bij me bent
Om mijn pijn te verzachten
Lieve woorden
Een aai over mijn wang
Een deken steeds lager
Mijn god wat ben ik bang
De angst wordt groter
Niemand in de buurt
Zelfs geen lieve mama
Die even in mijn kamer tuurt
Alleen ben ik met papa
En doe grote-mensen-dingen
Ik wil alleen maar chocola
En een kinderliedje zingen
_________________________________
Klein
Klein ben ik
En kan me niet verweren
Jouw zwarte schaduw
Over me heen al die keren
Jouw voetstappen op de trap
Doen me verstijven
Dan een harde klap
Een hand op mijn mond
Ik wil de angst verdrijven
Want ik ben nu echt gewond
Machteloos en hulpeloos
Lig ik daar maar
In bed al die keren
Zo klein ben ik
En kan me niet verweren
__________________________________
Papa’s kleine meid
Je bent boos
Maar ik heb niets gedaan
Papa’s kleine meid
Gaf je steeds ruim baan
Nu nog voel ik jouw handen
Over mijn lichaam
En mijn gezicht
67
Lesmap GRENS
Besef je eigenlijk wel
Wat je hebt aangericht
Walging, angst en tranen
Beheersen mijn leven
Dankzij jou
Kan ik beamen
Dat ik echt niet van je hou
http://www.projectspeaknow.nl/marianne-kimmel/
boeken
Nog aan te vullen
Over seksuele meerderjarigheid
Seksuele meerderjarigheid: tussen
bescherming en zelfontplooiing
09/04/2015 - 16:53
Alle seksuele handelingen strafbaar onder de 16
Het wettelijk kader rond seksuele meerderjarigheid dateert van 1912. Een belangrijke
doelstelling van dit kader is de bescherming van kinderen en jongeren tegen misbruik. Dit is
nog steeds nodig, maar de realiteit van vandaag ziet er anders uit, de huidige wet bemoeilijkt
een gezonde ontwikkeling van kinderen en jongeren.
De leeftijd van de seksuele meerderjarigheid of ‘age of consent’ is de minimumleeftijd
waarop iemand wettelijk bekwaam wordt geacht om toestemming te geven voor seksuele
handelingen. Toestemming geven wil zeggen dat je een geïnformeerde keuze kan maken en
dus de gevolgen van die keuze kan inschatten. In België ben je seksueel meerderjarig vanaf
16 jaar. Vóór die leeftijd kan je vanuit juridisch oogpunt dus geen toestemming geven voor
seksuele handelingen. Dat betekent dat alle seksuele handelingen als aanranding of
verkrachting gecategoriseerd worden. De wet geeft geen definitie van seksuele handelingen.
In principe gaat het ook over seksuele handelingen zoals tongzoenen, strelen, orale seks of
coïtus.
Onderzoek toont verder aan dat de meeste kinderen en jongeren een seksueel traject
afleggen:
van minder intiem (tongzoenen (13),
aanraken (14),
betasten (15),
naar meer intiem (vingeren (15) en
coïtus (16).
68
Lesmap GRENS
De partner is in de meeste gevallen een leeftijdsgenoot. De wet houdt echter geen
rekening met de leeftijd van de partner. Het kader lijkt zich alleen te richten op bescherming
tegen misbruik en gaat voorbij aan de ontwikkeling en ontplooiing op het vlak van seksualiteit
van kinderen en jongeren. Een absoluut verbod op seksuele handelingen tussen minderjarige
jongeren onderling heeft een aantal nadelige effecten.
Problemen bij jongeren…
Seksuele handelingen tussen gelijkwaardige minderjarigen waarin ze beiden toestemden,
worden vaak door henzelf niet als ongewenst ervaren. Van overheidswege of door de naaste
omgeving kan men van die seksuele handelingen tussen jongeren onderling een
strafrechtelijk probleem maken. Jongeren riskeren dus een ingrijpen door politie of parket,
terwijl vaak een pedagogische reactie meer aangewezen én effectief is . Sommige interventies
of reacties leiden zelfs tot schade of trauma’s bij de betrokkenen.
Als daders minderjarig zijn, vallen zij onder de wetgeving betreffende de
jeugdbescherming.
Wie is er slachtoffer of dader als twee 15-jarigen seks met toestemming hebben?
Of zijn ze allebei slachtoffers of daders?
Vaak blijkt dat vooral jongens worden aangewezen als daders en eventueel bestraft worden.
De beschikbaarheid van hulp en informatie voor jongeren is cruciaal: het taboe werkt
ook op jongeren die nergens terecht kunnen/ terecht durven met informatieve vragen over
seksualiteit, belevingen, (negatieve) ervaringen.
… én bij opvoeders en ouders
Dat wettelijke kader zorgt in bepaalde gevallen voor een (negatieve) invloed op het
handelen of het denken van opvoeders of ouders. Het zorgt voor het in stand houden van het
taboe op seksualiteit m.b.t. jongeren en het versterkt de handelingsverlegenheid van
opvoeders. Zo weten opvoeders niet of ze seksueel gedrag van minderjarigen, dat bij hun
ontwikkelingsfase past (“leeftijdsadequaat”), al dan niet moeten bestraffen als zij zich
beroepen op de strafwet.
Bij opvoeders kan onzekerheid bestaan over hun pedagogische rol, verantwoordelijkheid
en aansprakelijkheid:
-Moeten ze kinderen jonger dan 16 seksualiteit verbieden of ontraden?
-Hoe kunnen ze dan nog een open en ondersteunende rol spelen in de ontwikkeling?
-Zijn opvoeders en hulpverleners strafbaar als ze kennis hebben van seksuele activiteiten
bij jongeren en niet ingrijpen?
- Mag een apotheker een noodpil verschaffen aan een -16 jarige?
Scholen of residentiële jeugdhulpvoorzieningen zullen zich eerder terughoudend opstellen
om een open en proactief beleid inzake seksualiteit te voeren, en worden gehinderd in hun rol
als vertrouwenspersoon en pedagogische hulp .
Open het debat!
69
Lesmap GRENS
Sensoa en verschillende organisaties die voor en met jongeren werken zijn voorstander
van een debat over een aangepast legaal kader rond seksuele meerderjarigheid. Dit
aangepaste kader de-criminaliseert consensuele seksuele handelingen tussen gelijkwaardige
minderjarigen, klaart de juridische schemerzone in de huidige wetgeving op en biedt
voldoende garanties op bescherming tegen misbruik.
Dit is een organisatiestandpunt en vertegenwoordigt niet noodzakelijk de visie van de
subsidiërende overheid.
Bron: http://www.sensoa.be/nieuws/seksuele-meerderjarigheid-tussen-bescherming-enzelfontplooiing
Door: redactie
9/04/15 - 09u28 Bron: De Standaard
© thinkstock.
WETGEVING
Sp.a en PS willen de grens van seksuele meerderjarigheid verlagen naar 14 jaar. Volgens beide
partijen moet seks vanaf 14 jaar kunnen als de partner niet meer dan drie jaar ouder is. Dat schrijft De
Standaard.
In het regeerakkoord staat dat de leeftijd van seksuele meerderjarigheid 'geharmoniseerd' zal worden.
Tot nog toe werden daar door de meerderheidspartijen echter geen stappen toe ondernomen. Kamerleden
Karin Jiroflée (sp.a) en Karine Lalieux (PS) namen dan ook het heft in eigen handen en dienden zelf een
wetsvoorstel in om seks met wederzijdse toestemming én onder bepaalde voorwaarden al wettelijk toe te
laten vanaf 14 jaar.
Als het voorstel wordt goedgekeurd, betekent dat concreet dat er bij 'seksuele handelingen tussen een
minderjarige vanaf de leeftijd van 14 jaar en een persoon die maximaal drie jaar ouder is, niet langer sprake
is van 'aanranding van de eerbaarheid''.
Het voorstel van de socialisten komt er naar aanleiding van een oproep van jongerenorganisaties, het
kinderrechtencommissariaat en Sensoa om de leeftijd van seksuele meerderjarigheid aan te passen aan de
realiteit. "We moeten ons hoeden voor conservatieve schijnheiligheid", klinkt het.
Bron: http://www.hln.be/hln/nl/35/Seks-Relaties/article/detail/2280935/2015/04/09/Socialistenwillen-seksuele-meerderjarigheid-op-14-jaar.dhtml
70
Lesmap GRENS
Verlaging leeftijd seksuele meerderjarigheid tot 14 jaar
tijdens regering Michel?
Seks op 14 ligt op tafel bij regering Michel. De federale regering wil de seksuele meerderjarigheid
hervormen. Alle seksuele handelingen zijn vandaag in principe strafbaar voor wie jonger is dan 16
jaar. “De wetgeving omtrent de leeftijd van seksuele meerderjarigheid zal worden geharmoniseerd”,
zo staat te lezen op pagina 87 van het federale regeerakkoord. Het is een antwoord op de vraag van
de Vlaamse Jeugdraad, Sensoa, het Kinderrechtencommissariaat en de vzw Jong en Van zin. “We
willen dat het wettelijke kader wordt aangepast aan de realiteit”, zegt Caroline Verschueren van de
Vlaamse Jeugdraad. “We weten dat jongeren al voor hun zestiende seksueel actief zijn. Een
dertienjarige die zijn eerste tongzoen beleeft, overtreedt vandaag in principe de wet.”
De wet die seksuele handelingen bij jongeren onder de achttien regelt, dateert uit 1912. Uit Vlaams
onderzoek blijkt dat jongeren gemiddeld 16,8 zijn als ze voor de eerste keer gemeenschap hebben.
Maar een kwart van de 15-jarigen is al met een partner naar bed geweest.
Het kabinet van minister van Justitie Koen Geens benadrukt zaterdag intussen dat de regering de
discussie over de harmonisatie van de leeftijdsgrenzen van seksuele meerderjarigheid nog moet
voeren.
“Op heden gelden verschillende leeftijdsgrenzen met betrekking tot verschillende aspecten van
seksuele meerderjarigheid. Dat is verwarrend. Daarom voorziet het regeerakkoord dat een
harmonisatie van de leeftijdsgrenzen”, luidt het.
“De discussie hierover moet nog gevoerd worden binnen de regering, over de opties of modaliteiten
kunnen we ons niet uitspreken. Een voorafname doen op dit debat lijkt dan ook niet aangewezen.”
(HBvL 18/10/2014)
Bron : http://www.hbvl.be/cnt/dmf20141018_01328439/seks-op-14-ligt-op-tafel-bij...
De krant HBvL hield een online poll omtrent het verlagen van de seksuele
meerderjarigheid. Maar liefst 70 procent van de lezers die stemden in onderstaande
poll vindt het geen goed idee om de seksuele meerderjarigheid op 14 te leggen. Nu
zijn seksuele handelingen nog strafbaar voor wie jonger is dan 16.
71
Lesmap GRENS
Moedige getuigenissen
Laat leerlingen getuigenissen opzoeken op het internet, geschreven of gefilmd.
Onderstaand filmpje kan je alvast als voorbeeld gebruiken.
https://www.youtube.com/watch?v=uWZLlfD_xv4
72
Lesmap GRENS
Uit het nieuws
Nederlandse app om van je seksverslaving
af te komen
Praten over cocaine gebruik is makkelijker dan over pornoverslaving
Door Gerard Driehuis - dinsdag 22 oktober 2013, 09:52 in categorie: Gezond
Als gevolg van de overvloedig beschikbare hoeveelheid porno raken er steeds meer mensen,
vooral mannen maar ook vrouwen, zo in de ban van seks dat je het een verslaving zou kunnen
noemen. De
Een speciale app ontwikkeld door GGZ-instelling Ready For Change wil seksverslaafden
helpen van hun verslaving af te komen. Daarnaast is de applicatie voor smartphones een
opstapje naar professionele hulpverlening.
De in Rotterdam gevestigde instelling voor verslavingszorg ontwikkelde een applicatie voor
smartphone of tablet die hulp biedt aan seksverslaafden, schrijft het Nederlands Dagblad.
Mensen kunnen er onder meer een ‘seks screening test’ doen die hen helpt bij de beoordeling
van hun gedrag. Daarnaast wil de app een opstapje zijn naar hulpverlening of
zelfhulpgroepen.
‘Op seksverslaving rust nog altijd een groot taboe’, zegt Morris van Dijk van Ready For
Change tegen het ND. ‘Mensen vinden het makkelijker om te vertellen dat ze cocaïne
gebruiken dan dat ze pornosites bezoeken. Deze app is een hulpmiddel seksverslaving uit de
taboesfeer te halen. Mensen kunnen anoniem in contact komen met hulpverleners.’
De applicatie is gebaseerd op het 12 stappensysteem waar ook de AA mee werkt. Het is niet relgieus, maar enig
geloof is wel nodig. De app is Engelstalig en is dan ook bedoeld voor internationaal publiek. Hij is gratis te
downloaden en op de platforms van Apple en Android te vinden met de zoekterm ‘sex addiction’.
Bron: http://www.welingelichtekringen.nl/gezond/232405/nederlandse-app-om-van-jeseksverslaving-af-te-komen.html
73
Lesmap GRENS
Schooldirecteur onterecht beschuldigd
van misbruik
19/05/15 - 06u00 Bron: Het Laatste Nieuws © Mozkito.
Een leerkracht heeft de directeur van de Gemeentelijke Tuinbouwschool in Merchtem
valselijk beschuldigd van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat stelt de Kamer van
Beroep van Onderwijs. Daniel Herinckx werd eind maart geschorst, na verklaringen dat hij
leerlingen masseerde en aanspoorde om te masturberen.
Daniel Herinckx, directeur van de gemeentelijke tuinbouwschool in
Merchtem. © Mozkito.
Het gemeentebestuur onder leiding van burgemeester Eddie De Block (Open Vld) nam op 27
maart geen enkel risico. Nadat de zware beschuldigingen hen ter oren kwamen, werd
Herinckx onmiddellijk geschorst. Ook het gerecht kreeg een dossier overhandigd. Twee
dagen later liet de parketwoordvoerder weten dat er mogelijk sprake was van ongepaste
communicatie. Maar niemand had aanwijzingen van misbruik gevonden. Het onderzoek
loopt nog, maar de speurders hebben ook nu geen bekentenissen die in die richting wijzen.
Directeur Daniel Herinckx hield al die tijd zijn onschuld staande en tekende beroep aan
tegen zijn schorsing. "De betrokken leerkracht en de inrichtende macht voerden een
beschadigingsoperatie", zo meende hij. De Kamer van Beroep, een instelling van het
Ministerie van Onderwijs, geeft hem daarin nu gelijk. Herinckx is opgelucht. "Ik heb altijd gezegd dat de getuigenissen tegen mij vals waren", zegt hij. "Van seksuele handelingen is
nooit sprake geweest. De inrichtende macht heeft zich beroepen op één mondelinge klacht
en enkele onsamenhangende getuigenissen uit tweede of derde hand. De burgemeester heeft
die leugens meteen voor waarheid genomen. Dit is geen manier van werken. Zo kan je
iedereen van om het even wat beschuldigen."
http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/2327062/2015/05/19/Schooldi
recteur-onterecht-beschuldigd-van-misbruik.dhtml
74
Lesmap GRENS
Vlaamse acteur beschuldigd van seksuele relaties
met studentes 16/07/2015 om 08:00 door jva | Bron: De Volkskrant
Acteur Jappe Claes wordt beschuldig van seksuele relaties met zijn studentes. Foto: VTM
De Vlaamse acteur Jappe Claes ligt onder vuur in Nederland. Begin 2014 stapte de acteur op
als docent aan de Amsterdamse Theaterschool, nu blijkt waarom. Oud-studenten en docenten
van de school beschuldigen Claes van seksuele relaties met studentes, zo meldt De
Volkskrant.
Een groep jonge docenten van de Theaterschool in Amsterdam hadden een onderzoek
ingesteld naar hun Vlaamse collega Jappe Claes. Daaruit bleek dat Claes met verschillende
studentes seksuele relaties had gehad, er is sprake van 10 tot 20 studentes. Sommige studentes
gaven ook aan zich door hem geïntimideerd te voelen. De directeur stelde Claes vervolgens
voor een keuze: ofwel een diepgravend onderzoek naar ‘grensoverschrijdend gedrag’, ofwel
een vrijwillig vertrek. Claes koos voor de laatste optie.
Ook een andere docent, artistiek leider en theaterregisseur Ruut Weissman, wordt door de
Volkskrant genoemd. De man geeft zelf toe in de jaren ‘80 seksuele relaties gehad te hebben
met drie studentes, maar gaat niet over tot verdere bekentenissen. Nochtans had een docente
in 2012 over hem een beschuldigende brief gestuurd naar de vertrouwenscommissie van de
school. Twee jaar later stapte Karin Bloemen, een bekende Nederlandse cabaretière en
zangeres, stapte in 2014 met verklaringen van zes vrouwen naar de leiding.
Om de privacy van de vrouwen in de zaak te beschermen, wil de school zelf geen verdere
commentaar geven bij de zaak.
Bron: http://www.hbvl.be/cnt/dmf20150716_01778992/vlaamse-acteur-beschuldigd-vanseksuele-relaties-met-studentes
75
Lesmap GRENS
Over seks
Hoe overleef ik: De eerste keer seks?
10 oktober
Hoe overleef ik: de eerste keer seks?
Een erg spannend onderwerp deze week: De eerste keer seks, hoe gaat het en waarom zou je
het doen? Veel jongens en meiden die voor het eerst seks gaan hebben willen dat het perfect is.
Maar: de eerste keer is bijna nooit perfect, want je moet immers nog veel leren. Om het je
allemaal wat makkelijker te maken zijn hier wat handige adviezen en tips!
De eerste keer is altijd ontzettend spannend. De meeste beleven hun eerste keer met een
partner waarmee ze al een lange tijd verkering hebben, zodat ze deze ervaring kunnen delen
met iemand die ze vertrouwen. Dat is heel belangrijk, je moet je namelijk goed op je gemak
voelen en kunnen aangeven als jij je er niet prettig bij voelt. Daarom is het ook fijn om er veel
over te praten.
Weetjes en feitjes over de eerste keer
De gemiddelde leeftijd is 16 of 17 jaar. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat als jij al 18 bent je
seks moet hebben. Het is alleen maar een gemiddelde leeftijd. Sommige mensen zijn er
eerder bij en sommige wat later, het maakt niet uit zolang jij er maar klaar voor bent.
Praat van te voren
Ben jij klaar voor je eerste keer? Geef dit dan aan bij je partner, waarschijnlijk gaat dit
‘automatisch’ en voelen jullie al bij elkaar aan dat jullie er klaar voor zijn. Jullie kunnen
76
Lesmap GRENS
praten over het feit waar jij jezelf het meeste op je gemak voelt om het te doen. Zorg in ieder
geval dat jullie alle tijd en vrijheid hebben als het gebeurt en niet dat jullie voor een
‘verrassing’ komen te staan en dat je moeder opeens met koekjes binnenkomt.
Het is ook belangrijk om te weten of jouw partner al ervaring heeft. Misschien heeft hij/zij al
eerder seks gehad. Het is belangrijk om elkaar te leren kennen en het is ook helemaal niet
vreemd om te vragen met hoeveel hij/zij al naar bed is geweest. Bottom line, praat met
elkaar en niet alleen met je grote liefde, maar ook met je ouders kan nooit kwaad. Ook al is
het waarschijnlijk erg ongemakkelijk, ze zullen het fijner vinden als je het erover hebt met ze
dan dat je het 'stiekem' doet.
De pijn
Zorg dat je op het moment van de seks helemaal ontspannen bent, dan zal de eerste
keergeen of minder pijn doen. Ben je nog wel een beetje gespannen, dan zal het minder
makkelijk gaan. Geef het daarom ook aan dat je gespannen bent, zodat jullie eerst nog even
de tijd hebben om te ontspannen. Op een gegeven moment voel jij dat je er klaar voor bent
en dan gebeurd het allemaal vanzelf.
Hoe doe je ‘het’ eigenlijk?
Er zijn niet echt regels om ‘het’ te doen. Je zult alles gewoon moeten leren. Dat geeft niet,
want dat moet iedereen. Laat daarom, zoals gezegd, je partner helpen. Die kan aangeven wat
hij of zij fijn vindt. Wees niet bang, het is niet zo moeilijk als je denkt.
Tien tips voor de eerste keer
Omdat het toch best spannend is, is het altijd fijn om een aantal tips te krijgen!
1. Begin pas als je er klaar voor bent
Dit klinkt makkelijk maar meestal gaan meisjes hier de mist in. Doordat ze hun partner niet
willen teleurstellen doen ze het toch maar. Niet doen! Het is jouw lichaam en jij bepaalt wat
er gaat gebeuren en wanneer er iets gaat gebeuren. Luister naar je eigen gevoelens en alleen
jij bepaalt voor jezelf wanneer het gaat gebeuren.
2. Doe het met iemand die jij vertrouwt
Dus niet met die spetter waarme je nu een paar weken date.. Zorg dat je eerst degene goed
kent en vertrouwt voordat je deze stap zet. Als je hem/haar vertrouwt, wordt het een veel
fijnere ervaring voor beide.
77
Lesmap GRENS
3. Kies een fijne plek
Kies een plek waar julie je op je gemak voelen. Dus niet ergens stiekem in een parkje hé! Hoe
fijner de plek des te meer ontspannen je wordt. Wat ook kan helpen zijn wat romantische
kaarsjes of een lekker rustig muziekje op de achtergrond. Owja en een douche, een douche
van tevoren zou ook fijn zijn!
(dit is wel erg overdreven )
4. Bouw het langzaam op
Seks heb je niet in een keer. Begin eerst met zoenen en met wat strelen. Als jullie er beide
klaar voor zijn zal het allemaal vanzelf gebeuren.
5. Luister naar je gevoel
Als je eenmaal begonnen bent kan het toch zijn dat je geen zin hebt, geef dit dan aan. Doe
niets wat je eigenlijk niet wil, en voel je zeker niet schuldig als je afhaakt.
6. Let op je partner
Seks heb je met zijn tweeën. Houd elkaar daarom ook goed in de gaten of één van jullie
zenuwachtig is of zich ongemakkelijk voelt.
78
Lesmap GRENS
7. Praat met elkaar
De eerste keer weet je natuurlijk nog niet zo goed wat je moet doen, daarom is het belangrijk
met elkaar te praten zodat jullie het elkaar kunnen ‘leren’. Door veel met elkaar te praten zul
je elkaar ook meer vertrouwen. Schaam je niet als je een ''rare'' vraag hebt. Misschien heeft
je partner ook wel vragen.
8. Gebruik een condoom
Simpel. Ga niet onveilig vrijen omdat je partner zegt dat het zonder condoom veel lekkerder
is. Veiligheid staat altijd voorop. Een condoom voorkomt niet alleen zwangerschap, maar
beschermt je ook tegen soa's.
.
9. Fake niet een orgasme
Voel niet de verplichting alsof je moet doen of je klaarkomt. Het is heel normaal als je niet
klaarkomt de eerste keer. En je partner zal zich er zeker niet beter door voelen als hij merkt
dat je het faked.
79
Lesmap GRENS
10. Plezier
Seks is geen sollicitatiegesprek, je kan dus gewoon plezier hebben en lachen. Jullie doen het
tenslotte omdat jullie het fijn vinden en niet omdat het een verplichting is!
Bron: https://www.whatthefean.nl/is/nieuws-jongeren-heerenveen/hoe-overleef-ik-deeerste-keer-seks
8 redenen waarom mannen geobsedeerd zijn door seks
80
Lesmap GRENS
"Mannen denken maar aan één ding", zo klinkt het. Een boutade, want die mannen denken
meestal ook wel eens na over voetbal, hun eten, geld, hun auto, die knappe buurvrouw... en
bingo, daar gaan we weer. Niet elke man is geobsedeerd door seks, maar de meeste wel. Een
man legt ons uit waarom:
1) Binnen
Voor mannen is seks een uitdaging, omdat vrouwen hen (letterlijk) moeten binnenlaten. Zij
controleert de toegang, maar hij kan vanalles doen om 'uitgenodigd' te worden. Voor vele
mannen onweerstaanbaar spannend.
2) Symbool
Seks is een successymbool voor mannen. Hoe vaker je het hebt, hoe meer je geprezen wordt.
Wie niet vaak seks heeft, wordt dan weer zwaar uitgelachen en beledigd. Daarom denken
sommige mannen "als ik lief ben, raak ik misschien in haar bed", in plaats van "als ik lief ben,
vindt ze me misschien wel leuk".
3) Helden
Seksueel promiscue gedrag bij mannen is totaal maatschappelijk aanvaard én wordt zelfs
opgehemeld. Kijk maar naar George Clooney: de ene serveerster na het andere wannabemodel, maar zijn imago lijdt er niet eens onder.
4) Opgroeien
Seks neemt een belangrijke plaats in in het leven van een opgroeiende man. De hormonen
razen door je lijf, maar ook de oudere jongens en mannen leggen veel druk op je schouders
om je maagdelijkheid kwijt te geraken.
5) Porno
Porno helpt mannen om bepaalde noden te bevredigen, maar het creëert ook bepaalde
noden. Een vicieuze cirkel dus!
6) Controle
Seks is een manier om meer logica en controle te krijgen over de wispelturigheid van
81
Lesmap GRENS
vrouwen, die mannen dus knettergek maakt. Seks wordt zijn toevluchtsoord, na de seks is
alles (eventjes) goed. En dan begint het circus natuurlijk opnieuw.
7) Denken
Mannen denken gewoon vaak aan seks, aan welke vrouwen ze wel zouden willen versieren
en wat ze ermee zouden willen doen. Als het gaat over een vrouw die ze niet kennen of die ze
binnenkort gaan leren kennen, vragen mannen ook maar één ding: is ze knap?
8) Strijd
De competitieve natuur van mannen, maakt dat ze vrouwen willen veroveren en liefst veel.
Een kus is natuurlijk niet genoeg, het is tussen de lakens dat het gebeurt.
"Natuurlijk gelden ze niet alle acht voor alle mannen, maar het zal herkenbaar zijn. Gelukkig
zijn veel mannen slim genoeg hun obsessie onder controle te houden en verder te gaan met
hun leven", klinkt het nog. (edp)
09/11/09 15u49
Bron: http://www.goedgevoel.be/gg/nl/10/Seks-enRelaties/article/detail/1027159/2009/11/09/8-redenen-waarom-mannen-geobsedeerdzijn-door-seks.dhtml
82
Lesmap GRENS
BIBLIOGRAFIE
UNDER CONSTRUCTION
83