monumenten in apeldoorn

6
MONUMENTEN
IN APELDOORN
Apeldoorn heeft een lange en interessante geschiedenis. Als ‘villa ut marca
Appoldro’ wordt Apeldoorn al in 792 in een schenkingsakte genoemd. De plaats
zal toen niet veel meer geweest zijn dan een buurtschap. In de eeuwen erna
groeide Apeldoorn uit tot de stad die het nu is.
De verschillende fasen van de ontwikkelingsgeschiedenis zijn nog goed
te herkennen aan de bouwwerken, het landschap en de structuren van
wijken en dorpen. Samen vormen ze ons cultuurhistorisch erfgoed en
geven de stad en de dorpen hun identiteit. De gemeente wil hier zorgvuldig
mee omgaan. Niet dat alles hoeft te blijven zoals het is. Apeldoorn moet
zich ook kunnen doorontwikkelen. Alleen de meest waardevolle historische
panden, gebieden en structuren worden door de gemeente beschermd.
In deze brochure kunt u meer lezen over de beschermde gebouwen in de
gemeente Apeldoorn.
Monumenten zijn niet alleen gebouwen.
Ook dit transformatorhuisje in Hoog Soeren,
gebouwd rond 1925, is beschermd.
(foto: gemeente Apeldoorn)
Niet alleen het entreegebouw maar de gehele begraafplaats aan de
Soerenseweg is een rijksmonument. (foto: gemeente Apeldoorn)
Monumenten
Monumenten vormen de topcollectie van ons gebouwde
erfgoed. Ze zijn een venster naar het verleden; ze
vertellen over het leven en wonen van de mensen
die vóór ons leefden en houden onze geschiedenis
levendig. De gemeente en het Rijk vinden het belangrijk dat deze bouwwerken behouden blijven en
kunnen ze daarom op de monumentenlijst plaatsen.
De gebouwen zijn daardoor beschermd tegen sloop
en rigoureuze veranderingen die het historische
karakter aantasten.
Het zijn overigens niet alleen gebouwen waarin
mensen wonen of werken die beschermd kunnen
worden. Monumenten zijn er in allerlei soorten en
maten. Zo zijn bijvoorbeeld ook de waterput in
Hoenderloo, de herdenkingsnaald aan de Loolaan
en de begraafplaats aan de Soerenseweg beschermd.
Waar in deze brochure gesproken wordt over gebouwen,
is de uitleg van dat begrip dus breder dan alleen ‘daar
waar je in kunt verblijven’.
Bent u nieuwsgierig naar welke gebouwen
aangewezen zijn als monument, kijkt u dan op
www.apeldoorn.nl/monumentenlijst. Apeldoorn
kent twee soorten monumenten: rijksmonumenten
en gemeentelijke monumenten.
Rijksmonument
Het woord zegt het min of meer al; het is een monument dat door de rijksoverheid beschermd is.
Het zijn gebouwen die een nationale betekenis hebben.
Voorbeelden in Apeldoorn zijn de Grote Kerk,
Huis Ter Horst, villa Het Kleine Loo nabij De Naald
Apeldoorn kende vroeger vele watermolens. Deze werden aangedreven door
het water uit de beken en sprengen. Een van de weinige windmolens die er
waren, staat nog aan de Marleweg in Wenum. Deze is gebouwd in 1840 in
Baambrugge. In 1913 is de molen naar Wenum verplaatst. De molen is nog
in bedrijf en staat op de rijksmonumentenlijst. (foto: gemeente Apeldoorn)
en het voormalige zendstation in Radio Kootwijk.
Deze monumenten zijn niet alleen belangrijk voor
Apeldoorn, maar voor heel Nederland. Sinds 1961
bestaat de Monumentenwet die het mogelijk maakt
gebouwen van nationaal belang aan te wijzen als
rijksmonument. Apeldoorn telt er circa 150.
Gemeentelijk monument
Als een gebouw van bijzonder plaatselijk belang is, kan
de gemeente het op de gemeentelijke monumentenlijst
plaatsen. Verspreid over de hele gemeente zijn er ruim
600 gemeentelijke monumenten. Een grote concentratie
monumenten is te vinden in De Parken. Maar ook in de
binnenstad (kijkt u maar eens omhoog als u aan het
winkelen bent, u zult verrast zijn door de vele fraaie
gevels die u ziet!), in de dorpen en op het platteland
staan gemeentelijke monumenten.
BESCHOUWEN WONEN
IN EEN MONUMENT
ALS EEN EER
Veel mensen beschouwen werken of wonen in een
monument als een hele eer. Ze wonen immers niet in
zomaar een gebouw. Ook voor de gemeente spelen
begrippen als architectuurstijl, authentiek karakter
en historische waarde een rol als ze een gebouw
nomineert voor de monumentenlijst. Het initiatief
tot het beschermen van een gebouw komt doorgaans
van de gemeente, maar een eigenaar kan ook een
verzoek tot bescherming indienen.
Voormalige school voor kleuterleidsters aan de Henri Dunantlaan,
gebouwd in 1961, is een van de eerste naoorlogse gemeentelijke
monumenten. (foto: Harry Noback)
Twee grafheuvels (rijksmonumenten) in de buurt
van Ugchelen. (foto: gemeente Apeldoorn)
Sinds enkele jaren ligt de nadruk bij het aanwijzen
van gemeentelijke monumenten op gebouwen uit de
periode 1940-1970. Dat zijn vrij jonge gebouwen en
daarom is het soms wat moeilijker te begrijpen waarom
deze gebouwen beschermd worden. Maar bedenk wel
dat we over pakweg 100 jaar het alledaagse van nu met
net zoveel interesse zullen bekijken als we dat nu doen
met de panden uit de 19de eeuw. Gebouwen verdwijnen
tegenwoordig in een hoger tempo dan vroeger.
Als we nu niets doen, zijn we straks te laat.
Van gebouwen van vóór 1940 is er inmiddels een
representatief monumentenbestand. Alleen in bijzondere
gevallen worden nog gebouwen uit die periode op de
gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.
Archeologische monumenten
In deze brochure gaat het over gebouwde monumenten.
Er bestaan echter ook minder zichtbare monumenten:
de archeologische monumenten. Deze bevinden zich in of
vlak boven de grond. Dat kan bijvoorbeeld een grafheuvel
zijn, een prehistorisch graf waar een aarden heuvel over
werd opgeworpen, of sporen van een oude nederzetting
in de bodem. Net als voor gebouwde monumenten geldt,
zijn archeologische monumenten door het Rijk of door de
gemeente beschermd. Meer informatie over archeologie
in Apeldoorn vindt u op www.apeldoorn.nl/archeologie.
Gevolgen monumentale status
Gebouwen zonder een monumentale status mogen in
veel gevallen gesloopt worden zonder dat daarvoor
een vergunning nodig is. Voor monumenten geldt
dit niet; er is dan altijd een vergunning nodig.
Fraaie glas-in-loodramen in een rijksmonument
in De Parken. (foto: CODA, Christa Balk)
De monumentale status voorkomt dus dat een
gebouw ‘zomaar‘ verdwijnt. Omdat behoud uitgangspunt van monumentenzorg is, zal een sloopvergunning
alleen in uitzonderlijke gevallen worden verleend.
Bijvoorbeeld wanneer het monument na brand niet
meer te herstellen is.
Ook mag een monument niet zonder meer gewijzigd
worden. Dat geldt voor de buitenkant (exterieur) maar
ook voor de binnenkant (interieur). Elementen zoals
glas-in-loodramen, stucplafonds, en-suitedeuren en
geprofileerde houten kozijnen maken het monument
tot een monument. Die mogen daarom in principe
niet verwijderd of gewijzigd worden. Of daarvoor een
vergunning kan worden verleend, hangt er onder meer
vanaf of het om authentieke onderdelen gaat en of
de wijziging past bij het karakter van het monument.
Het is dus niet zo dat als een gebouw eenmaal een
monument is, er nooit meer iets gewijzigd mag worden.
De gemeente denkt ook actief mee in de wijzigingsplannen en geeft waar mogelijk en nodig alternatieven.
U kunt altijd, ook nog vóór een officiële vergunningaanvraag, voor overleg en advies contact opnemen
met de adviseur onderhoud en restauratie van de
gemeente. Hier zijn geen kosten aan verbonden.
Overigens is voor een beperkt aantal werkzaamheden
aan een monument geen vergunning nodig.
Kort gezegd gaat het om eenvoudige onderhoudswerkzaamheden en wijzigingen aan moderne
interieuronderdelen. U kunt hier meer over lezen op
www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning, onder
monumenten. U kunt ook contact opnemen met het
Omgevingsloket, telefoon 14 055.
Links het schildje van een gemeentelijk monument,
rechts van een beeldbepalend pand.
Beeldbepalend pand aan het Emmaplein. Sloop van dit pand zou het historische beeld ingrijpend veranderen.
(foto: gemeente Apeldoorn)
Subsidie monumenten
Regelmatig onderhoud van een monument is belangrijk.
Er is geen onderhoudsplicht, maar het voorkomt wel dure
restauratie en verval. Daarom stimuleert de gemeente
het onderhouden van gemeentelijke monumenten door
bij te dragen in de kosten voor het onderhoud.
De gemeente verstrekt alleen subsidie voor het
onderhouden van monumentale onderdelen. Het opnieuw
betegelen van een moderne badkamer valt er bijvoorbeeld niet onder, maar herstel van tegelwerk aan een
authentieke schouw wel. De gemaakte kosten waarover
u subsidie kunt krijgen, heten de subsidiabele kosten.
De subsidie bedraagt 20% van de subsidiabele kosten,
tot een maximum van € 10.000,-. Als ondergrens voor
het verkrijgen van subsidie geldt dat de geraamde
subsidiabele kosten ten minste € 1.500,- moeten
bedragen. Als de aanvraag ook voldoet aan de criteria
van de provincie Gelderland, dan kan de provincie het
gemeentelijke subsidiebedrag verhogen. De hoogte
van de provinciale subsidie fluctueert. Voor het actuele
subsidiepercentage kunt u contact opnemen met de
gemeentelijk adviseur onderhoud en restauratie.
Ook als u de werkzaamheden zelf uitvoert in plaats van
een bedrijf, kunt u subsidie aanvragen, zij het alleen
voor de materiaalkosten.
Rijksmonumenten vallen niet onder de gemeentelijke
subsidieregeling. Afhankelijk van het soort rijksmonument kunt u een subsidie of lening bij het
Rijk aanvragen. Bovendien kunnen kosten voor
onderhoud en restauratie van rijksmonumenten
aftrekbaar zijn voor de inkomstenbelasting. Meer
informatie vindt u op www.cultureelerfgoed.nl.
Om een goed inzicht te krijgen in het noodzakelijke
onderhoud, kunt u zich als eigenaar van een rijksof gemeentelijk monument abonneren op de
Monumentenwacht Gelderland. De Monumentenwacht
inspecteert op uw verzoek het monument.
De gemeente stimuleert het lidmaatschap door de
abonnementskosten te betalen. Meer informatie
vindt u op www.monumentenwacht.nl.
Karakteristieke en
beeldbepalende bebouwing
Naast rijks- en gemeentelijke monumenten kent
Apeldoorn ook karakteristieke en beeldbepalende
panden. Dit zijn bouwwerken die belangrijk zijn voor
het gebiedseigen beeld van een buurt of dorp.
Ze dragen als het ware het beeld van hun omgeving.
Wanneer deze bouwwerken gesloopt worden, gaat
daarmee een deel van de historische karakteristiek
van een gebied verloren. Daarom is voor het geheel
of gedeeltelijk slopen van deze panden een vergunning
nodig. Voor beeldbepalende panden is dat geregeld in
de Monumentenverordening, voor karakteristieke
panden in het bestemmingsplan.
Het karakter van deze gebouwen wordt niet alleen
bepaald door de hoofdvorm, maar ook door het
gebruikte materiaal en de detaillering. De bescherming
richt zich hier echter niet op. Wel kunt u wanneer u
vragen heeft over onderhoud, restauratie of verbouw
voor advies terecht bij de adviseur onderhoud en
restauratie van de gemeente. Dit is gratis en vrijblijvend. Het interieur van karakteristieke en
beeldbepalende panden is eveneens niet beschermd.
Voor karakteristieke en beeldbepalende panden
bestaat geen subsidieregeling.
Historische foto’s en oorspronkelijke bouwtekeningen kunnen een hulpmiddel zijn bij het renoveren van uw woning.
Links een woning aan de Bandalaan in 1934 (Collectie CODA, fotograaf B. van de Weerd), rechts een bouwtekening uit 1906
(Collectie CODA).
Oud beeldmateriaal
Als u van plan bent uw pand op te knappen en wilt
weten hoe uw pand er oorspronkelijk uitgezien heeft,
bezoekt u dan eens het Coda Archief en Kenniscentrum. Coda heeft onder andere een aanzienlijke
collectie historische foto’s en ansichtkaarten die u
kunt vinden op www.coda-apeldoorn.nl/beeldbank.
Ook voor bouwtekeningen vanaf 1906 kunt u bij
Coda terecht. Verder kunt u historisch beeldmateriaal
vinden op:
www.verenigingoudapeldoorn.nl/historie
gehele gemeente
www.oud-apeldoorn.nl
gehele gemeente
www.ohv-demarke.nl/fotoboeken
Beekbergen, Hoenderloo, Klarenbeek, Loenen, Ugchelen
www.parkenbuurt.nl
De Parken
www.indische-buurt.nl
Indische Buurt
www.gelderlandinbeeld.nl
gehele gemeente
Kleurstelling
Ook de kleurstelling draagt bij aan de uitstraling van
een pand. Veel panden zijn tegenwoordig donkergroen
en gebroken wit geverfd, maar wist u dat veel gebouwen
van oorsprong veel kleurrijker waren?
Fraaie Jugendstil-gevel aan de Hoofdstraat
(gemeentelijk monument). De architect A. van Driesum
gebruikte vaak diermotieven in zijn ontwerpen, zoals
hier aapjes op de topgevel. (foto: gemeente Apeldoorn)
De brochure “Kleur in de stad” geeft aan hoe u uw
pand een meer historische kleurstelling kunt geven
(zie www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie).
Subsidie herbestemming
In de huidige tijd is leegstand van gebouwen een
groeiend probleem. Onder andere kerken, industriegebouwen, scholen en boerderijen verliezen hun
functie. Leegstand leidt uiteindelijk tot verval.
Daarom heeft het Rijk voor deze categorieën gebouwen
waarvoor het niet zo makkelijk is een nieuwe functie
te vinden, een subsidieregeling voor herbestemming
in het leven geroepen. In aanmerking komen rijks- en
gemeentelijke monumenten, karakteristieke en
beeldbepalende panden, maar ook niet beschermde
panden waarbij wel cultuurhistorische waarden in
het geding zijn.
De subsidie kan aangevraagd worden voor:
- onderzoek naar de haalbaarheid van herbestemming;
- het monument in de tussentijd wind- en
waterdicht te houden.
Meer informatie over deze subsidieregeling vindt u
op www.cultureelerfgoed.nl/monumenten/subsidies.
Erfgoedverenigingen
In Apeldoorn zijn veel organisaties actief op het gebied
van erfgoed. Zij zijn verenigd in het Erfgoedplatform.
Op www.erfgoedapeldoorn.nl vindt u alle aangesloten
organisaties en hun websites. De aandachtsgebieden
van de verschillende organisaties variëren van
monumenten, archeologie en natuur tot Indisch en
koninklijk erfgoed.
Monumentale villa aan het Oranjepark.
(foto: CODA, Christa Balk)
Vereenvoudigd overzicht van beschermingsmogelijkheden
Rijksmonument
Gemeentelijk monument
Wat is beschermd?
Vergunning nodig voor:
Grondslag vergunningplicht
Subsidie mogelijk?
Exterieur, interieur en details
Slopen en wijzigen
Wet algemene bepalingen
omgevingsrecht
bij RCE (subsidie of lening)
Exterieur, interieur en details
Slopen en wijzigen
Monumentenverordening
bij gemeente en provincie
Beeldbepalend pand
(gelegen binnen beschermd
stads- of dorpsgezicht)
Exterieur,
de hoofdvorm
(geen details)
Slopen
Monumentenverordening
Karakteristiek pand
(gelegen buiten beschermd
stads- of dorpsgezicht)
Exterieur,
de hoofdvorm
(geen details)
Slopen
Bestemmingsplan
Let op: Dit is een vereenvoudigde weergave van de wetgeving. Via www.omgevingsloket.nl kunt
u bij de vergunningcheck nagaan of u een vergunning nodig heeft. Verder kunt u terecht
bij het Omgevingsloket in het stadhuis. U moet dan wel een afspraak maken, dit kan door
te bellen met telefoonnummer 14 055.
6A
KARAKTERISTIEKE PANDEN
Apeldoorn heeft een lange en interessante geschiedenis. Als ‘villa ut marca
Appoldro’ wordt Apeldoorn al in 792 in een schenkingsakte genoemd. De plaats
zal toen niet veel meer geweest zijn dan een buurtschap. In de eeuwen erna
groeide Apeldoorn uit tot de stad die het nu is. De verschillende fasen van de
ontwikkelingsgeschiedenis zijn nog goed te herkennen aan de bouwwerken, het
landschap en de structuren van wijken en dorpen. Samen vormen ze ons cultuurhistorisch erfgoed en geven de stad en de dorpen hun identiteit. De gemeente wil
hier zorgvuldig mee omgaan. Niet dat alles hoeft te blijven zoals het is. Apeldoorn
moet zich ook kunnen doorontwikkelen. Alleen de meest waardevolle historische
panden, gebieden en structuren worden door de gemeente beschermd. Panden
kunnen op verschillende manieren worden beschermd. Hieronder kunt u meer
lezen over karakteristieke panden in de gemeente Apeldoorn.
Karakteristieke panden
Iedere buurt en dorp in de gemeente Apeldoorn heeft zijn eigen
karakter. Wie aan De Maten denkt, zal aan woonerven, huizen
uit de jaren ’70 en ’80 en veel groen denken. Of bij Beekbergen
en Lieren aan de Oude Beek met de watermolens, de glooiende
akkers, de kleinschalige dorpsbebouwing, oude boerderijen en
de stoomtrein. We leven echter in een tijd waarin ontwikkelingen snel gaan. De eigen identiteit van een buurt of dorp kan
daardoor in het gedrang komen onder meer doordat oude
bebouwing gesloopt wordt en vervangen door moderne
woningen. Dat hoeft natuurlijk niet erg te zijn, maar er zijn
gebouwen die sterk het historische beeld van een gebied
bepalen. De gemeente wil deze karakteristieke panden graag
voor sloop behoeden en zo voorkomen dat alle buurten op
elkaar gaan lijken. Ze beschermt deze panden daarom via het
bestemmingsplan. Overigens kan een karakteristiek pand ook
iets anders zijn dan een gebouw, bijvoorbeeld een ijzeren
windmolentje of een brug.
Bescherming via het bestemmingsplan
Aanduiding op plankaart
Panden die als karakteristiek zijn aangewezen, staan op
de plankaart van het bestemmingsplan. Ze hebben daarop
de aanduiding ‘karakteristiek’. De regels van het bestemmingsplan die bij de aanduiding karakteristiek horen,
geven aan dat het verboden is om zonder (of in afwijking
van) een vergunning, het pand geheel of gedeeltelijk te
slopen. Deze sloopvergunningsplicht geldt alleen voor de
buitenkant van het pand, niet voor de binnenkant.
De bescherming is immers gericht op de beeldwaarde die
het pand heeft in de omgeving. Het interieur heeft daar
geen invloed op.
Wat precies onder gedeeltelijk slopen wordt verstaan, is
niet bij wet vastgelegd. Van een karakteristiek pand is
alleen de hoofdvorm beschermd. Met gedeeltelijk slopen
bedoelt de gemeente daarom het slopen van grotere
onderdelen die bepalend zijn voor de hoofdvorm van het
pand, zoals bijvoorbeeld een serre. Vaak gaat een
sloopplan gepaard met een bouwplan en wordt voor alle
werkzaamheden één omgevingsvergunning aangevraagd.
Deze aanvraag toetst de gemeente aan onder meer het
bestemmingsplan, het Bouwbesluit, welstand en de status
karakteristiek pand.
Weliswaar maken vaak ook de details dat een pand
karakteristiek is, maar de bescherming richt zich daar niet
op. Dit is een bewuste keuze van de gemeente om een
goed onderscheid te houden met monumenten, waarbij
wél voor wijzigingen en het verwijderen van details
(bijvoorbeeld glas-in-loodramen) een vergunning nodig is.
Daarnaast wil de gemeente in het algemeen meer aan de
verantwoordelijkheid van de inwoners overlaten. In dit
geval bijvoorbeeld de zorgvuldige omgang met historische details van het karakteristieke pand. Niet iedereen
heeft echter kennis van historische gebouwen en
materialen. Daarom kunt u met vragen over onderhoud,
isolatie, restauratie, verbouw en herbestemming voor
advies terecht bij de adviseur onderhoud en restauratie
van de gemeente: dhr. R. Wolfkamp, telefoonnummer
(055) 580 21 54, email [email protected].
Dit advies is gratis en vrijblijvend.
Bouwvlak- en hoogte
Een bestemmingsplan geeft onder meer aan waar en hoe
hoog gebouwd mag worden. Omdat de hoofdvorm van
een karakteristiek pand van belang is, kan bij de actualisering van een bestemmingsplan het bouwvlak en de
bouwhoogte voor het pand worden aangepast.
In het (ontwerp) bestemmingsplan kunt u het bouwvlak en
de bouwhoogte voor uw pand nagaan.
U wilt slopen, wat nu
Wanneer uw pand in het bestemmingsplan is aangemerkt
als karakteristiek pand en u wilt het (deels) slopen, dan
kunt u via www.omgevingsloket.nl een vergunning aanvragen. Als het een te slopen onderdeel betreft dat van
ondergeschikte aard is en daardoor geen wezenlijke
invloed heeft op de cultuurhistorische waarde van het
pand, wordt de vergunning verleend. Ook wordt rekening
gehouden met de huidige bouwkundige en/of gebruikstechnische staat van het gebouw. Als de bouwkundige
staat erg slecht is en de renovatiekosten zo hoog zijn dat
behoud van het pand redelijkerwijs niet geëist kan
worden, wordt de sloopvergunning verleend. De gemeente zal dan vragen dit aan te tonen met een rapport van
een deskundige op dit vakgebied. Soms is er al voldoende
informatie over de staat van uw pand voorhanden.
Een deskundigenrapport is dan niet meer nodig.
Meer informatie over het aanvragen van een vergunning
vindt u op www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning.
Vergunningvrij bouwen mag
Voor een aantal kleinere bouwwerken is door het Rijk bij
wet bepaald dat deze zonder vergunning kunnen worden
gerealiseerd. Het gaat dan om bijvoorbeeld dakramen,
dakkapellen, serres, schuurtjes, schuttingen en carports
tot een bepaalde afmeting en situering. Ook als uw pand
is aangeduid als karakteristiek pand, kunt u deze bouwwerken/wijzigingen gewoon zonder vergunning realiseren.
De wetgeving is complex en laat zich niet in een paar
zinnen samenvatten. Wilt u weten of u wel of geen
vergunning nodig heeft, dan kunt u dit nagaan op
www.omgevingsloket.nl. U kunt ook contact opnemen met
het Omgevingsloket in het stadhuis, telefoon 14 055.
© 2014, Gemeente Apeldoorn
6B
BESCHERMDE STADS- EN
DORPSGEZICHTEN
Apeldoorn heeft een lange en interessante geschiedenis. Als ‘villa ut marca
Appoldro’ wordt Apeldoorn al in 792 in een schenkingsakte genoemd. De plaats
zal toen niet veel meer geweest zijn dan een buurtschap. In de eeuwen erna
groeide Apeldoorn uit tot de stad die het nu is.
De verschillende fasen van de ontwikkelingsgeschiedenis zijn nog goed
te herkennen aan de bouwwerken, het landschap en de structuren van
wijken en dorpen. Samen vormen ze ons cultuurhistorisch erfgoed en
geven de stad en de dorpen hun identiteit. De gemeente wil hier zorgvuldig mee omgaan. Niet dat alles hoeft te blijven zoals het is. Apeldoorn
moet zich ook kunnen doorontwikkelen. Alleen de meest waardevolle
historische panden, gebieden en structuren worden door de gemeente
beschermd. Hieronder kunt u meer lezen over de beschermde gebieden
binnen de gemeente Apeldoorn.
Beschermde stads- en dorpsgezichten
Net als gebouwen kunnen ook gebieden door de overheid (het Rijk of
de gemeente) beschermd worden. Deze gebieden noemen we beschermde stads- en dorpsgezichten. Het zijn gebieden die zeer bijzonder
zijn omdat het oorspronkelijke karakter goed bewaard is gebleven. Dat
karakter is nog goed te herkennen aan bijvoorbeeld de bebouwing, het
Foto boven
Het voormalige radiozendstation in Radio Kootwijk. Het dorp
ontstond door de bouw van de korte en langegolfzendstations.
Er was bewust gekozen voor deze toen nog afgelegen locatie op
de heide en zandverstuiving. Zo had men zo min mogelijk last
van storende invloeden vanuit de omgeving op het zendverkeer.
groen, de wegenstructuur en de wijze waarop grond en gebouwen
worden benut. Het doel van de bescherming is om waardevolle historische kenmerken te behouden en een plaats te geven in toekomstige
ontwikkelingen. Het houdt dus geen bevriezing van de huidige situatie
in. In het gebied moet gewoon gewoond en gewerkt kunnen worden.
Foto onder
Karakteristieke straat in de Indische Buurt, de Gardenierslaan,
genoemd naar de Apeldoornse architect C.M. Gardenier.
Wel is het belangrijk dat nieuwe ontwikkelingen passen binnen het
waardevolle karakter van het gebied.
Een belangrijk kenmerk van De Parken is het vele groen, zowel in de openbare ruimte als
in de particuliere tuinen. Het beeld van de buurt zou heel anders worden als het groen
verdwijnt. In het bestemmingsplan is daarom bepaald dat onder meer een vergunning
nodig is voor het verharden van de voor- en/of zijtuin.
Opvallend in Hoog Soeren zijn de grote open vlakten, de vroegere akkers (enk) zoals hier
bij de kerk. Deze gronden zijn in het bestemmingsplan aangeduid met ‘open landschap’.
Dat houdt in dat de openheid in stand gehouden moet worden.
Apeldoorn heeft zes gebieden die zijn aangewezen als
zijn regels voor de locatie van bijgebouwen en aanbou-
beschermd stads- of dorpsgezicht. De Parken, Hoog
wen; voor de dakvorm, nokrichting en dakafdekking
Soeren en Radio Kootwijk zijn door het Rijk beschermd
van gebouwen; voor de grootte (inhoud) van woningen
en vertegenwoordigen een nationale waarde. De
en voor gebruik van grond. Dergelijke regels staan ook
Indische buurt, de Metaalbuurt en Wiesel zijn door de
in bestemmingsplannen voor onbeschermde gebieden,
gemeente beschermd. Van elk van deze gebieden is
maar in beschermde gezichten wordt nadrukkelijker
een brochure beschikbaar waarin de geschiedenis en
gekeken naar de historische eigenschappen van het
het historische karakter van het gebied is beschreven.
gebied en hoe daarop aan te sluiten. Er gelden daarom
U kunt de brochure downloaden van
op onderdelen aanvullende regels. Dat zorgt ervoor
www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie.
dat de woon- en/of werkomgeving in de beschermde
gebieden niet ingrijpend verandert.
Gevolgen beschermd gezicht
Omgevingsvergunning voor slopen
Bestemmingsplan
De bebouwing in beschermde stads- en dorpsgezichten
De bescherming van het oorspronkelijke en waardevolle
heeft vaak een belangrijke historische en karakteristieke
karakter van een beschermd gezicht vindt hoofdzakelijk
waarde. Sloop van een bouwwerk kan het karakter van
plaats via het bestemmingsplan. Een bestemmingsplan
het gebied aantasten. Om dit te voorkomen is in
geeft onder andere aan waarvoor gronden en gebouwen
rijksbeschermde en gemeentelijk beschermde gezichten
gebruikt mogen worden, waar gebouwd mag worden
een vergunning nodig voor het geheel of gedeeltelijk
en hoe groot. Bouw- en verbouwplannen worden
afbreken van een bouwwerk. Het gaat daarbij niet
getoetst aan het bestemmingsplan.
om het gebouw zelf dat gesloopt wordt, maar om het
In het geval van een beschermd gezicht worden de
effect dat de sloop heeft op de omgeving. Het is gericht
historische karakteristieken van het gebied vertaald
op het voorkomen van gaten in het bebouwingsbeeld.
naar bestemmingen en regels. Voorbeelden daarvan
Als het gebouw zelf belangrijk is voor het historische
© 2014, Gemeente Apeldoorn
De meeste wegen in Hoog Soeren bestaan uit zand, leem en grind. Ze vormden ooit
de ontsluitingspaden van de akkers en zijn van cultuurhistorische waarde. In het
bestemmingsplan zijn ze bestemd als onverharde weg waardoor ze niet zomaar
bestraat of geasfalteerd mogen worden.
Over de Koning Lodewijklaan liep vroeger het spoorlijntje naar Het Loo en het lokaalspoor
Apeldoorn-Hattem. Daarom heeft deze straat nu nog zo’n brede middenberm met
laanbeplanting. De berm en bomen zijn beschermd via het bestemmingsplan.
beeld en het niet al als monument beschermd is, kan
in niet beschermde gebieden zonder vergunning mag
het gebouw worden aangewezen als beeldbepalend
worden gebouwd, mag ook in gemeentelijk bescherm-
pand. Meer informatie over deze vergunning kunt u
de gezichten. Dat neemt niet weg dat ook hier dakka-
vinden op www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning,
pellen, schuttingen en dergelijke van invloed zijn op
onder monumenten.
het historische beeld. Wilt u bijvoorbeeld een erfafscheiding of dakkapel plaatsen, kijkt u dan niet alleen
Vergunningvrij bouwen
naar wat past bij uw huis maar ook naar wat past bij
Voor een aantal kleinere bouwwerken is bij wet
de omgeving.
bepaald dat deze zonder vergunning kunnen worden
De regelgeving is best complex. Heeft u bouwplannen,
gerealiseerd. Het gaat dan om bijvoorbeeld dakramen,
dan kunt u op de site www.omgevingsloket.nl checken
dakkapellen, serres, schuurtjes, schuttingen en
of u een vergunning nodig heeft. Meer informatie vindt
carports tot een bepaalde afmeting en situering.
u op www.apeldoorn.nl/omgevingsvergunning, onder
Dat betekent dus ook dat er in die gevallen geen toets
monumenten.
aan het bestemmingsplan en dus aan de karakteristieken van het gebied plaatsvindt. Maar het bestemmingsplan voor een beschermd gezicht is juist met
Ideeën voor kleine aanpassingen
huis en tuin
zorg samengesteld. Daarom is er voor het bouwen
zonder vergunning een uitzondering gemaakt voor
Als bewoner draagt u in grote mate bij aan het behoud
rijksbeschermde stads- en dorpgezichten. Dit is
van een beschermd gezicht. U zorgt immers voor het
beperkt mogelijk binnen een rijksbeschermd gezicht.
onderhoud van huis en tuin. Wanneer u van plan bent
Met name de plek waar u wat wilt veranderen is
uw huis of tuin aan te passen, kunt u hiervoor ideeën
hierbij van belang om te bepalen of het inderdaad
opdoen uit het beeldkwaliteitsplan dat voor de ver-
zonder vergunning mag. Voor gemeentelijk beschermde
schillende gebieden is gemaakt (met uitzondering van
gezichten is in de wet geen uitzondering gemaakt. Wat
de Metaalbuurt). Een tip daaruit is bijvoorbeeld om bij
© 2014, Gemeente Apeldoorn
De Loolaan is onderdeel van het assenstelsel vanaf paleis Het Loo, samen met de
Jachtlaan en Koning Lodewijklaan. Het rechte verloop, de breedte en de dubbele
bomenrijen maken het een monumentale laan. Deze karakteristiek is beschermd via
het bestemmingsplan.
Hoe klein soms ook, hekwerken dragen ook bij aan de uitstraling van een gebied.
Tips over welk hekwerk goed past in uw buurt en/of andere ideeën kunt u vinden in het
beeldkwaliteitsplan of voor De Parken in “Een buurt als park”.
het vervangen van het kozijn de negge (de ruimte
Meer lezen over de historische
ontwikkeling van Apeldoorn?
tussen voorkant gevel, metselwerk en voorkant kozijn),
in stand te houden waardoor de gevel zijn dieptewerking houdt. Het beeldkwaliteitsplan bevat ook een
Er zijn diverse boeken verschenen over de geschiedenis
formeel deel, het welstandskader. Dat zijn de regels
van Apeldoorn. Een kleine selectie:
waaraan de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit bouw-
C. Frank, F. Haans, H. Ummels, Apeldoorn;
plannen toetst.
architectuur en stedenbouw 1850-1940,
Voor De Parken waar het vele particuliere groen
Zwolle, 1997
mede het uiterlijk van de wijk bepaalt, vindt u naast
het beeldkwaliteitsplan, handreikingen specifiek
B. Kompanje, Wonen in De Parken; geschiedenis
voor de tuin in “Een buurt als park”.
van de villawijk De Parken in Apeldoorn,
De beeldkwaliteitsplannen vindt u op
Apeldoorn, 2005
www.apeldoorn.nl/welstand, onder documenten.
“Een buurt als park” vindt u op www.apeldoorn.nl/
cultuurhistorie.
© 2014, Gemeente Apeldoorn
Algemene informatie monumenten
Gemeente Apeldoorn
Team Ruimtelijke Vormgeving
Dhr. W. Dijkhof
Tel. (055) 580 24 82
www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie
[email protected]
Onderhoud/restauratieadvies en subsidies
Dhr. R. Wolfkamp, adviseur onderhoud en
restauratie
Tel. (055) 580 21 54
[email protected]
Historisch beeldmateriaal
Coda Archief & Kenniscentrum
Vosselmanstraat 299
7311 CL Apeldoorn
Tel. (055) 526 84 00
www.coda-apeldoorn.nl/beeldbank
Brochures
Naoorlogs erfgoed
Grind: een gift uit de grond
Monumentale kunst in Apeldoorn
Beschermde stads- en dorpsgezichten
Omgevingsvergunning en archeologie
Deze brochures vindt u op
www.apeldoorn.nl/cultuurhistorie.
Meer lezen over monumenten in Apeldoorn?
Er is een keur van boeken verschenen over de
Apeldoornse geschiedenis en monumenten.
Een kleine selectie:
D. Beaufort, Apeldoorn en omgeving
(Apeldoorn and surrounding area),
Zaltbommel, 2008
C. Frank, F. Haans, H. Ummels,
Apeldoorn; architectuur
en stedenbouw 1850-1940,
Zwolle, 1997
Gemeente Apeldoorn,
Een moment voor monumenten,
Apeldoorn, 2004
Gemeente Apeldoorn,
Een blik op naoorlogs Apeldoorn,
1945-1970, Apeldoorn, 2011
Colofon
Uitgave Gemeente Apeldoorn
Vormgeving True Communications
Fotografie Harry Noback, CODA en
gemeente Apeldoorn
© 2014, Gemeente Apeldoorn