Voor de oorlog Albert Schweitzer werd vooral bekend door

DE LEVENSLOOP VAN ALBERT SCHWEITZER
Voor de oorlog
Albert Schweitzer werd vooral bekend door Lambaréné, het ziekenhuis in Gabon in
Centraal-Afrika, waar hij het grootste deel van zijn leven heeft doorgebracht. Hij wordt
geboren op 14 januari 1875 in Kaysersberg, een klein plaatsje in de Elzas. Albert
Schweitzer was een ziekelijk kind, wat men de sterke, gezonde man van later niet zou
aangeven. Hij was ook, en dat is nog vreemder, laat met lezen en schrijven, en hij leerde
slecht. Daarom dwong hij zichzelf, toen hij opgroeide, om juist die onderwerpen te leren
beheersen, die moeilijk voor hem waren, zoals Hebreeuws. Op muzikaal vlak was hij wel
al vroeg begaafd. Toen hij 7 was, had hij reeds een psalm gecomponeerd.
Hij komt tot het besluit dat hij zich wil wijden aan het welzijn van de mensheid. Op zijn
dertigste pakt hij daarom na theologie, filosofie en Hebreeuws de studie geneeskunde
op. Het is inmiddels 1905. Schweitzer gaat medicijnen studeren aan de universiteit van
Straatsburg om daarna als arts te kunnen werken in Afrika. Na het beëindigen van zijn
medische studies in 1913, vertrok hij met zijn echtgenote, Hélène Bresslau, naar
Lambaréné in Gabon om daar een ziekenhuis te bouwen, in de buurt van een sinds 1872
bestaande zendingspost van het Amerikaanse Presbyteriaanse Zendingsgenootschap. Er
is hier verder helemaal niets, alleen een schuur die ingericht kan worden als ziekenhuis.
Daar heeft hij letterlijk duizenden mensen behandeld en geopereerd. Er was voorheen in
die regio nog geen arts voorhanden en jarenlang was Schweitzer de enige in het hele
ziekenhuis.
De Eerste Wereldoorlog
In 1914 brak de Eerste Wereldoorlog uit en omdat hij Duitser was op Frans territorium
werd hij officieel krijgsgevangen verklaard. Albert Schweitzer en zijn vrouw Hélène
moeten hun werk opgeven. Na een aantal maanden huisarrest mocht hij, omdat de
mensen nu van medische zorg verstoken waren, zijn werk in het ziekenhuis hervatten.
In 1917 werden hij en zijn vrouw alsnog als krijgsgevangenen geïnterneerd in Frankrijk,
aanvankelijk in een klooster in Garaison en later, in 1918, in St. Remy in de Provence,
eveneens in een oud klooster met ziekenhuis, waar destijds Vincent van Gogh een
tijdlang is opgenomen geweest. Schweitzer nam al zijn gedwongen rustperioden te baat
om verder te werken aan onder andere zijn "Cultuur en Ethiek". Hij zag deze
wereldoorlog als een teken van verval van de toenmalige beschaving, als een bewijs van
zijn overtuiging dat een onverschillige, niet-denkende mensheid geregeerd wordt door
strijd om kennis en macht ten koste van anderen, en daarmee steeds meer schuld op
zich laadt. Hij trachtte als het ware begrippen als 'liefde', 'toewijding', 'medelijden',
'deelgenootschap’ en 'solidariteit' weer op de agenda krijgen, om de mensheid te
stimuleren tot leven op een hoger plan.
Na de oorlog
Na het einde van de oorlog, in 1918 kreeg hij een baan als medisch assistent in het
Burgerziekenhuis in Straatsburg. Daarnaast hervatte Schweitzer zijn oude baan als
hulpprediker in de St. Nicolaikerk. In 1923 voltooide hij het boek "Cultuur en Ethiek".
Reeds in 1919 werd hij door Nathan Söderblom uitgenodigd om na Pasen in 1920 op de
Universiteit van Uppsala te komen spreken over cultuur en ethiek en orgelconcerten te
komen geven. Dankzij die lezingen is Schweitzer in staat om zijn levensfilosofie te delen
met het grote publiek. Dat publiek reageerde enthousiast op zijn verhalen en veel meer
spreekbeurten in heel Europa volgden. Zijn spreekbeurten en ook orgelconcerten
dienden overigens niet alleen voor het verbreiden van zijn gedachtegoed, maar ook om
de nodige geldelijke middelen bijeen te brengen voor het werk in Lambaréné. Zijn eigen
spaarpot had hij voor dat doel al ruimschoots aangesproken.
In 1924 keerden Schweitzer en zijn vrouw naar Lambaréné terug. Bij aankomst blijkt er
niets meer over te zijn van wat hij voor de Eerste Wereldoorlog had gebouwd. Hij moet
helemaal opnieuw beginnen. Van de overheid krijgt hij 75 hectare grond waarop binnen
een paar jaar nieuwe barakken worden gebouwd. Het ziekenhuis groeit snel uit tot een
soort dorp. Vanaf die tijd wordt hij geholpen door Europese artsen en verpleegsters. Na
enige tijd kon hij dan ook naar Europa gaan wanneer hij werd uitgenodigd voor
spreekbeurten of orgelconcerten. Geleidelijk kreeg zijn werk overal grote bekendheid en
ook erkenning. Behalve zijn filosofische denken sprak vooral zijn werk in Afrika
wereldwijd tot de verbeelding.
Van 1939 tot zijn dood
Van 1939 tot 1948 werd Schweitzer door de oorlogssituatie in Europa gedwongen in
Lambaréné te blijven. Vanaf 1948, drie jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog,
kon hij weer vrij reizen, spreken en concerten geven, niet alleen in Europa, maar ook in
de Verenigde Staten. Afgewisseld met zijn werk in Lambaréné is hij dit, voor zover zijn
gezondheid het toeliet, blijven doen tot zijn dood in 1965. In de laatste jaren van zijn
leven gaat Schweitzer weer een keer aan het studeren. Dit keer kernfysica. Hij zag het als
zijn taak om de wereld te waarschuwen voor de gevolgen van de kernbewapening en
kernproeven. In 1952 krijgt hij de Nobelprijs voor de vrede. Het geld besteedt hij aan de
bouw van een apart dorp voor leprapatiënten, het 'Village de Lumière', dorp van het
licht. Hij werd in 1954 opgenomen in de exclusieve Orde ‘Pour le Mérite’.
Schweitzer's voornaamste bijdrage aan het denken van de twintigste eeuw bestond uit
zijn positieve gerichtheid op het menselijk leven. Hij waarschuwde voor alles wat de
kwaliteit van het leven in de weg stond en had een diep respect voor wat de kwaliteit
van leven bevorderde. 'Als gij moet kiezen tussen het leven en de dood, kies dan het
leven'. Toen hij in een kano op een rivier aan het varen was, kreeg hij een visioen over
radicaal kiezen voor dat leven. 'Leven is leven dat leven wil te midden van leven dat
leven wil.'
Hij stierf op 4 september 1965 in Lambaréné, 90 jaar oud. In Deventer is in 1974 een
bronzen standbeeld van Schweitzer onthuld van Pieter de Monchy.
THEOLOOG
Het boek Geschichte der Leben-Jesu-Forschung, dat Albert Schweitzer als jong theoloog
publiceerde, vestigde zijn reputatie als Nieuw Testamenticus. Het verscheen in 1906. In
deze studie van eerdere levensbeschrijvingen van Jezus Christus interpreteerde hij het
spreken en handelen van Jezus in het licht van diens eschatologische overtuiging. Hij
schaarde zich daarmee grotendeels aan de zijde van Johannes Weiss en diens werk Die
Predigt Jesu vom Reiche Gottes (1892). Schweitzer kwam in zijn boek tot de slotsom dat
Jezus niet zozeer om zijn leer (hoewel hij de morele waarde van bijvoorbeeld de
Bergrede hoog aansloeg) dan wel om zijn wilskracht het navolgen waard is, om een
willen dat volgens Schweitzer vooral gericht is op de morele vernieuwing van de
mensheid. Hij vergrootte zijn reputatie met een aantal andere nieuwtestamentische
studies, zoals Die Mystik des Apostels Paulus (1930). Hieruit blijkt temeer zijn
belangstelling voor de bijbelse Messiaanse verwachting, christelijke eschatologie,
verlossing van het lijden en de vervulling van de belofte van het Koninkrijk van God.
Overigens wordt zijn werk ook gekleurd door een enigszins pantheïstische inslag en
door zijn belangstelling voor filosofieën.
MUZIEK, ORGEL & BACH
Albert Schweitzer was in zijn tijd een beroemd organist. Hij was bijzonder
geïnteresseerd in de muziek van Johan Sebastiaan Bach en bestudeerde onder andere de
religieuze elementen in diens muziek. Daaruit voortvloeiend ontwikkelde en
publiceerde hij een eenvoudige, onopgesmukte stijl van uitvoeren, waarvan hij vond dat
dat meer paste bij Bach en zijn tijd. Dit werkte hij uit in het boek Johann Sebastian Bach,
dat hij in 1905 schreef op verzoek van de Parijse organist en componist Charles-Marie
Widor. Schweitzers boek zette een trend in die tot op heden de stijl van uitvoeren van
Bachs muziek beïnvloedt. Hij stond ook bekend om zijn actieve belangstelling voor de
constructie van het orgel.
EERBIED VOOR HET LEVEN
Albert Schweitzer is vooral bekend geworden door zijn unieke visie samengevat in de
woorden 'Eerbied voor het Leven'. Hij wees via zijn ethiek en levenshouding op de
onderliggende universele principes die álle humanitaire en religieuze stromingen met
elkaar verbindt. Schweitzer's voornaamste bijdrage aan het denken van de twintigste
eeuw bestond uit zijn positieve gerichtheid op het menselijk leven. Hij waarschuwde
voor alles wat de kwaliteit van het leven in de weg stond en had een diep respect voor
wat de kwaliteit van leven bevorderde: "Als je moet kiezen tussen het leven en de dood,
kies dan het leven". Toen hij in een kano op de Ogowe rivier in Gabon aan het varen was,
kreeg hij een visioen over radicaal kiezen voor dat leven: "Ik ben leven dat leven wil, te
midden van leven dat leven wil."
NOBELPRIJS VOOR DE VREDE
In 1952 ontving Albert Schweitzer de Nobelprijs voor de Vrede voor het stichten van het
Lambaréné ziekenhuis in Gabon, Afrika. De Nobelprijs is ingesteld uit de nalatenschap
van de Zweedse industrieel en uitvinder van het dynamiet, Alfred Nobel (1833-1896).
De Nobelprijs voor de vrede, die sinds 1901 jaarlijks wordt toegekend, is soms
toegekend aan politici die bijv. voor een doorbraak in de onderhandelingen tussen
strijdende partijen hadden gezorgd. Vaker is de prijs echter gegeven aan personen en
organisaties die opkomen voor de rechten van de mens of als onafhankelijke activist
voor de vrede hebben laten gelden, zoals o.a. Moeder Teresa (1979), Nelson Mandela
(1993) en dus ook Albert Schweitzer (1952).
Het geld wat Albert Schweitzer ontvangt bij deze prijs besteedt hij in Lambaréné aan de
bouw van een apart dorp voor leprapatiënten, het 'Village de Lumière', dorp van het
licht.
ALBERT SCHWEITZER IN HET KORT
1875
Albert Schweitzer werd in 1875 geboren in Kaysersberg, in de
noordelijke, toen Duitse Elzas, het tegenwoordige Franse Haut-Rhindepartement.
1893
Hij studeert filosofie en theologie aan de Universiteit van
Straatsburg, Berlijn en Parijs. Maar dat niet alleen: hij studeert ook
muziek bij de beroemde organist Charles-Marie Widor in Parijs.
1900
Hulpprediker in de St. Nicolaikirche in Straatsburg.
1901
Hoofd van het Theologisch Seminarie in Straatsburg.
1905 - 1913 Hij studeert medicijnen en chirurgie.
1913
Wordt zendingsarts in Lambaréné, Gabon, Afrika.
1917
Internering in Frankrijk.
Medisch assistent en assistent-pastor in Straatsburg (St.
1918
NicolaiKirche).
Eerste grote voordracht over "Cultuur en Ethiek", aan de
1919
Universiteit van Uppsala in Zweden.
Terugkeer naar Lambaréné en wederopbouw ziekenhuis; bezoekt
1924
Europa regelmatig voor spreekbeurten.
1939 - 1948 Lambaréné.
1949
Bezoekt voor het eerst de Verenigde Staten.
Wint de Nobelprijs voor de Vrede. Het geld besteedt hij aan de bouw
1952
van een apart dorp voor leprapatiënten, het 'Village de Lumière',
dorp van het licht.
1965
Albert Schweitzer overlijdt op 4 september 1965 in Lambaréné.