een kwalitatieve analyse van blogs in de Fatosphere.

Academiejaar 2015 – 2016
5 augustus ’16
“Thick and proud of it”:
een kwalitatieve analyse van blogs in de Fatosphere.
Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van
Master in Gender en Diversiteit
Promotor: Prof. Dr. Chia Longman
Demolder Lucie
01005309
Academisch artikel; 8982 woorden
Abstract
Overgewicht en obesitas komen volgens cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie
steeds meer voor. In de huidige westerse samenleving is slankheid de norm en worden
individuen gestigmatiseerd en gediscrimineerd omwille van hun lichaamsvorm en gewicht. De “Fat Acceptance beweging” gaat hier tegenin en heeft ook online een plek
veroverd: de Fatosphere. In deze kwalitatieve studie worden 100 blogposts in de Belgische
Fatosphere thematisch geanalyseerd. Er wordt gefocust op persoonlijke narratieven die
weergeven hoe bloggers hun lichaam beleven en hoe ze dit bewoorden in een online
setting. Vier thema’s werden teruggevonden in de blogs. Individuen schrijven over hun
verzet tegen de normen en over het leren accepteren van hun lichaam –tegelijkertijd ook
over het ervaren van ontevredenheid en onzekerheid. Hun lichaam dient als een
representatie en via het bloggen stralen ze positiviteit uit tegenover het dikke lichaam.
Met dit onderzoek wordt gepoogd om meer inzicht te verwerven in de leefwereld van het
individu dat blogt in de Fatosphere om ook mensen die buiten de “fat community” staan
zich ervan bewust te maken dat de stigmatisering bestaat en dat het activisme leeft.
Trefwoorden: beleving, blogs, Fatosphere, fat acceptance, kwalitatief
i
Inhoudsopgave
Abstract ....................................................................................................................................................................... i
Het dikke lichaam ................................................................................................................................................. 3
Het realisme ....................................................................................................................................................... 3
Het constructivisme ........................................................................................................................................ 5
Het gestigmatiseerde lichaam ......................................................................................................................... 6
Het gegenderde lichaam................................................................................................................................ 7
De beleving van het dikke lichaam ................................................................................................................ 8
Het aanvaarden van het dikke lichaam........................................................................................................ 9
De “Fat acceptance movement” en de Fat Studies.............................................................................. 9
De Fatosphere ................................................................................................................................................. 10
De onderzoeksvraag .......................................................................................................................................... 11
Methode .................................................................................................................................................................. 12
Politics of location.......................................................................................................................................... 12
Dataverzameling ............................................................................................................................................ 13
Data-analyse..................................................................................................................................................... 14
Resultaten .............................................................................................................................................................. 16
Verzetten ........................................................................................................................................................... 16
Accepteren ........................................................................................................................................................ 18
Zichzelf........................................................................................................................................................... 18
Diversiteit. .................................................................................................................................................... 20
Representeren ................................................................................................................................................. 20
Positiviteit delen............................................................................................................................................. 21
Discussie ................................................................................................................................................................. 23
De Belgische fat acceptance ....................................................................................................................... 23
De beleving van het dikke lichaam ......................................................................................................... 23
Evaluatie van het onderzoek ..................................................................................................................... 24
Conclusie ................................................................................................................................................................ 25
Referentielijst ....................................................................................................................................................... 26
ii
Nothing in my life
has been such an act of rebellion
as letting my fat body
my brown body
my hairy
lopsided titty
lazy eye
battled scarred and skin stretched body
be held tenderly
be seen as
glorious
beautiful
healing
perfect
sexy1
1
Uit het gedicht “Radical” van Galadriel Mozee; geraadpleegd via
http://fatpositivitybelgium.tumblr.com/ op 30 juni 2016.
1
Als master in de klinische psychologie heb ik altijd al belangstelling gehad voor de
subjectieve beleving van het individu: wat denkt een persoon, hoe gaat hij of zij om met
een welbepaalde realiteit en welke gevoelens zijn hiermee verbonden? Als jonge vrouw
zijnde in de huidige westerse maatschappij ben ik eveneens geïntrigeerd door –en wordt
ik ook geconfronteerd met– de cultureel geconstrueerde esthetische normen waaraan het
vrouwelijke lichaam moet voldoen. Als feministe, vind ik het frustrerend dat er altijd meer
belang wordt gehecht aan het uiterlijk van de vrouw dan aan dat van de man; dat
succesvolle vrouwen meer op hun uiterlijk worden beoordeeld dan op wat ze doen of
zeggen. De manier waarop de westerse maatschappij tegenwoordig schoonheid en
slankheid promoot heeft een invloed op hoe jonge meisjes en vrouwen –maar ook meer en
meer mannen– hun lichaam ervaren. Lichaamsontevredenheid is normatief geworden bij
de westerse vrouw en dit heeft zijn gevolgen; eetstoornissen komen steeds vaker voor
(Dickins, Browning, Feldman, &Thomas, 2016; Donaghue & Clemitshaw, 2012).
Vorig jaar verrichtte ik kwalitatief onderzoek naar de online gemeenschap die
zichzelf “Pro-Ana” oftewel “pro-anorexia” noemt. Ik ging op zoek naar wat “Ana”
betekende voor het individu, naar hoe meisjes hun “eetstoornis” beleefden en hoe ze dit
verwoordden op het internet. In het kader van deze masterproef leek het mij interessant
om kennis te maken met een beweging die zich bezighoudt met de andere kant van het
gewichtsspectrum en in tegenstelling tot het nastreven van het magere lichaam, het dikke
lichaam gaat aanvaarden en celebreren. Deze beweging is net zoals Pro-Ana present op het
internet en wordt benoemd als de “Fatosphere”. Het is een plek waar mensen –die zich al
dan niet als dik identificeren– anoniem ervaringen delen, steun vinden en
maatschappelijke normen uitdagen. In die zin is de Fatosphere niet erg verschillend van
Pro-Ana. Beide online gemeenschappen zijn van belang voor een verscheidenheid aan
individuen; beide zorgen evenzeer voor discussie en kritiek in de buitenwereld.
Deze masterproef vertrekt vanuit “het dikke lichaam” en hoe de westerse cultuur
hier tegenover staat; hoe het een object wordt dat men veroordeeld omdat het anders is
dan de norm, en hoe het bijgevolg bron wordt van activisme. Belangrijk in deze studie is
hoe het dikke lichaam wordt beleefd en hoe een individu weerstand biedt aan de
slankheidsnorm en omgaat met de druk om hieraan te moeten voldoen. In dit onderzoek
staan narratieven en blogposts in de Fatosphere centraal. Specifieker wordt er gefocust op
de Belgische Fatosphere. Er wordt gepoogd meer inzicht te verwerven in de persoonlijke
ervaring van mensen die actief zijn in de Fatosphere om op die manier buitenstaanders
ervan bewust te maken dat de stigmatisering van dikke mensen, hun verzet en streven
naar aanvaarding reëel en actueel is.
2
Het dikke lichaam
Patterson en Johnston (2012) beschrijven twee manieren waarop het dikke
lichaam tegenwoordig benaderd en bestudeerd wordt: er is het realisme dat
zwaarlijvigheid beschouwt als een biomedische bedreiging voor de gezondheid en er is het
constructivisme dat dikheid ziet als een sociaal construct, gevormd door politieke belangen
en culturele waarden. De realistische literatuur situeert zich in het veld van de
geneeskunde en de publieke gezondheidszorg; die van de constructivistische is verbonden
aan de culturele studies, fat studies, vrouwenstudies en de sociologie (Patterson &
Johnston, 2012).
Hoewel beide visies het dikke lichaam op een andere manier benaderen,
beschouwen beiden het als iets “slecht”; dik zijn lijkt tegenwoordig wel dé hoofdzonde bij
uitstek. Volgens Pieterman (2007) beïnvloeden de verschillende benaderingen elkaar
waardoor de stigmatisering2 van mensen met overgewicht en obesitas alsmaar toeneemt.
In wat volgt worden het realistische en constructivistische perspectief kort besproken.
Het realisme
In de huidige westerse samenleving is het realistische of medische discours
dominant: overgewicht is een gevaar voor de gezondheid; obesitas is een ziekte
(Pieterman, 2007). Het is onder invloed van de farmaceutische industrie en de
gezondheidszorg dat vanaf de jaren ’90 het idee toeneemt dat dikke mensen ongezond zijn
en een slechte conditie hebben (Lupton, 2013). Overgewicht en obesitas –beide
gedefinieerd als “een abnormale of excessieve vetophoping”– worden in verband gebracht
met allerlei kwalen zoals hartaandoeningen, verschillende types kanker, diabetes type-II
en metabolische stoornissen (Herrick, 2006). Aan de hand van de “body mass index” (BMI)
wordt bepaald of iemand al dan niet te veel weegt naargelang zijn of haar lengte. Vanaf een
BMI van 25 heeft iemand overgewicht; vanaf een BMI van 30 is hij of zij obese (WHO,
2015). Spier- en botmassa worden echter niet in rekening gebracht waardoor de BMIindex onder vuur komt te liggen (Herrick, 2006).
2
Volgens Dickins et al. (2011) gebeurt stigmatisering wanneer ‘labeling’, stereotypering, verlies
van status en discriminatie samengaan met een machtssituatie die het toelaat. Een stigma is als een
brandmerk dat deel wordt van de identiteit.
3
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beweert dat obesitas een chronische
ziekte is, die zich als een epidemie heeft verspreid over de wereld (Pieterman, 2007). Er
zijn alsmaar meer dikke mensen; volgens cijfers van de WHO (2015) is het percentage
obese mensen verdubbeld sinds 1980. Zwaarlijvigheid is snel uitgegroeid tot één van de
grootste gezondheidszorgen op globale schaal (Herrick, 2006). Concreet hadden 1.9
biljoen volwassenen overgewicht in 2014; 600 miljoen hiervan waren obese (WHO, 2015).
Wat betreft België, schrijft De Standaard in 2004 dat “overgewicht een maatschappelijke
tijdbom is”; het aantal Belgen met overgewicht stijgt razendsnel. Uit cijfers van het
Obesitas Forum blijkt dat drie miljoen Belgen een “ongezond” gewicht hebben –oftewel
een BMI boven de 25 (DS, 2004). De WHO maakt de voorspelling dat 89 procent van de
Belgische vrouwen tegen 2030 overgewicht zal hebben (DS, 2015).
Overgewicht en obesitas zijn een gevaar voor de volksgezondheid en brengen
enorme medische kosten met zich mee; overheden steken daarom geld in anti-obesitas
campagnes om een teveel aan vet zoveel mogelijk te voorkomen (Herrick, 2006). Mensen
aanzetten om te vermageren blijkt een lucratieve zaak te zijn: er is een ganse economische
markt afhankelijk van mensen die ontevreden zijn over hun lichaam en willen investeren
in allerlei dieetproducten en fitnesstoestellen (Rothblum, 2011). Het brengt op om de
bevolking bang te maken van “vet”; volgens Cooper (2010) hebben verschillende
instanties hun aandeel in het behouden van het anti-obesitasdiscours. Critici stellen zich
daarom de vraag of overgewicht zo ongezond is als men doet uitschijnen en of de ganse
“obesitasepidemie” niet overroepen is (Lupton, 2013). Het causale verband tussen
lichaamsgewicht en gezondheid is niet zo rechtlijnig; mediërende factoren zoals inkomen
en stress moeten in rekening worden gebracht (Herrick, 2007; Rothblum, 2011). De
medische visie wordt ervan beschuldigd eenzijdig, onjuist en contradictorisch te zijn
(Pieterman, 2007). De alsmaar toenemende berichtgeving over de “obesitasepidemie” en
de veronderstelde negatieve gevolgen ervan leidt tot een ware “vetfobie” en een “antiobesitas hysterie” die ervoor zorgt dat dikke mensen gestigmatiseerd worden (Patterson
& Johnston, 2012).
Volgens het medische discours is diëten de enige mogelijke –en noodzakelijke–
oplossing; er zijn weinig alternatieven die het welzijn en de gezondheid van dikke mensen
proberen te verbeteren zonder de nadruk te leggen op gewichtsverlies (Dickins, Thomas,
King, lewis, & Holland, 2011). Diëten blijkt echter niet de meest geslaagde oplossing te
zijn: 76 procent van diegenen die starten met een dieet zijn na drie jaar zwaarder dan toen
ze begonnen; 95 procent heeft na vijf jaar de kilo’s en meer teruggewonnen (Pieterman,
2007).
4
Het constructivisme
Niet alleen omwille van gezondheidszorgen en medische kosten, ook door
cultureel gegroeide ideeën wordt het dikke individu gestigmatiseerd. Westerse landen
lijken tegenwoordig geobsedeerd te zijn door het lichaamsgewicht, diëten en fitness en
promoten via de media een onrealistisch schoonheidsideaal waar slankheid centraal staat.
Volgens de constructivistische visie is “het probleem” van overgewicht en obesitas
voornamelijk een product van de cultureel geïnstalleerde schoonheidsnormen, het antiobesitas discours en politieke machtsverhoudingen (Patterson & Johnston, 2012). Het
dikke lichaam is een sociaal construct dat verbonden is aan tijd en ruimte. Zo is een
zwaardere lichaamsvorm in andere culturen geen probleem en was er ook in westerse
landen een tijd dat “meer vet hebben” bewonderd werd en beschouwd werd als gezond,
aantrekkelijk en een teken van welgesteldheid (Rothblum, 2011). Vandaag de dag is dit
allesbehalve het geval en wordt het dikke lichaam beschouwd als minderwaardig en zelfs
lelijk. Hoe komt dit? Waarom is “dik zijn” iets slecht in de huidige westerse samenleving?
Volgens Rothblum (2011) werd dikheid minder aantrekkelijk toen de welvaart
toenam en voedsel voor iedereen voldoende beschikbaar werd. Meer vet hebben, was
geen statussymbool meer of een teken van rijkdom. Daarnaast leeft het joods-christelijk
idee dat “controle hebben” over de lichamelijke driften –zoals honger en seksuele
verlangens– een bewijs is van morele superioriteit; een gedisciplineerd lichaam staat
dichter bij God (Lupton, 2013). Hoewel de westerse maatschappij ondertussen sterk
geseculariseerd is, wordt zelfdiscipline –waarvan het lichaam een reflectie is– nog steeds
gewaardeerd (Lupton, 2013). Een dik lichaam hebben, wijst op een gebrek aan controle,
zelfdiscipline en zelfzorg; het is immoreel.
Zowel het realistische als constructivistische discours veroordelen dikheid en
dragen bij tot de stigmatisering van het dikke individu.
5
Het gestigmatiseerde lichaam
I am in my mid-30s, I am a postgrad student. I have children. I have a job. I am a pretty
normal person. Oh, but I am a FAT person and in today’s climate that makes me EVIL. Evil I
tell ya! 3
Bovenstaande quote is de introductie van een vrouw die blogt in de Fatosphere. Ze
illustreert dat “dik zijn” deel gaat uitmaken van de identiteit en dat het beïnvloedt hoe een
persoon door de maatschappij wordt gepercipieerd. Er is een overvloed aan empirische
data die aantoont dat men negatief bevooroordeeld is tegenover dikke mensen (Eller,
2014). Stereotype karakteristieken worden toegeschreven aan de obese persoon: ze zijn
lui, onsuccesvol, stom, vies, ongedisciplineerd en met een gebrek aan wilskracht (Clementi
& Ogden, 2010). Hoewel discriminatie omwille van overgewicht verboden is volgens de
Belgische Antidiscriminatiewet van 2007, worden mensen met overgewicht en obesitas
anno 2016 systematisch gediscrimineerd (De Neve, 2016). Eller (2014) heeft het over
onderdrukking en schrijft dat dikke mensen minder kansen krijgen op een goede scholing,
eerlijke gezondheidszorg, een goede baan, promotie, werkzekerheid, leuke vrienden en
geliefden. Ze worden geconfronteerd met vooroordelen, afwijzing en sociale vernedering
(“fat shaming”) puur omwille van hun gewicht en dit heeft zijn gevolgen: meer dan
anderen lijden dikke mensen aan depressie, angsten en een laag zelfbeeld (Lupton, 2013).
Niet alleen mentaal, ook fysiek heeft het stigma negatieve gevolgen en zorgt het voor
stress, ongezonde eetpatronen en het vermijden van fysieke activiteiten (Puhl, MossRacusin, Schwartz en Brownell, 2008).
De discriminatie tegenover dikke mensen is hardnekkig en in tegenstelling tot de
discriminatie van vrouwen, allochtonen en mensen met een beperking lijkt het
gerechtvaardigd te zijn (Lupton, 2013). Immers, waar zij op worden gediscrimineerd –
lichaamsvorm en -gewicht– wordt beschouwd als “flexibel”; het is maakbaar en te
veranderen (Eller, 2014). Ze zijn zélf verantwoordelijk voor hun lichaam en bijgevolg voor
de sociale consequenties die het “dik zijn” met zich meedraagt (Klaczynski, Goold, &
Mudry, 2004). Dat lichaamsvorm en -gewicht misschien niet altijd controleerbaar is, maar
een variabele trek afhankelijk van genetica en omgeving, zoals lengte, is een controversieel
idee (Eller, 2014). De schuldige is de persoon die de verkeerde voedingskeuzes maakt en
3
Quote geraadpleegd via http://www.fatlotofgood.org.au/ op 10 juni 2016.
6
die geen zelfcontrole heeft; het probleem is het dikke lichaam. Het is de laatste vorm van
discriminatie die sociaal aanvaard lijkt te zijn (Brewis, 2011).
Maar de discriminatie treft niet iedereen even hard; het is opvallend hoe een
vrouw harder wordt afgerekend op haar gewicht dan een man. De “anti-vet bias” is
gegenderd: dikke vrouwen worden sneller en vaker gediscrimineerd (Eller, 2014). Naast
gender, moeten ook etniciteit, sociaaleconomische status en seksuele oriëntatie in
rekening worden gebracht bij het bestuderen van dikheid als een sociaal construct
(Rothblum, 2011). Pieterman (2007) stelt dat in de Verenigde Staten bijvoorbeeld arme
mensen en mensen met Afrikaanse roots over het algemeen dikker zijn dan blanke en rijke
mensen. Deze identiteitsaspecten interageren met elkaar en beïnvloeden de mate van
stigmatisering. Volgens Guthman & DuPuis (2006) kan het gewichtsstigma gebruikt
worden om bepaalde groepen te marginaliseren en te controleren.
In wat volgt wordt er kort ingegaan op de intersectie dikheid en gender. Niet alleen
omdat deze intersectie mij het meeste opvalt; ook omdat deze in kader van dit onderzoek
het meest relevant is.
Het gegenderde lichaam
As much as America detests large women, they seem to worship fat guys. There are so
many beloved fat men, half a dozen just named John—Goodman, Belushi, and Candy, for
example. Fat guys are allowed to be powerful and even sexy, like Tony Soprano, who was
both. […] When it comes to women, it all seems couched in sex. Men seem to demand
women meet standards of beauty that men are totally unwilling to meet themselves.
Het zijn de woorden van Edwin Lyngar (2016), die zichzelf als dik identificeert en
zijn mening deelt op Role Reboot –een online magazine die persoonlijke narratieven
gebruikt als een manier om het bewustzijn te verhogen. Ik heb gekozen voor deze quote
omdat Lyngar mooi wijst op de dubbele standaard wat betreft lichaamsvorm: dikke
mannen kunnen machtig en sexy zijn; vrouwen kunnen pas begerenswaardig en knap zijn
als ze slank zijn.
Doorheen de geschiedenis werd altijd al meer belang gehecht aan het uiterlijk van
de vrouw en ze wordt er bijgevolg strenger op beoordeeld. Volgens Forth (2013) zijn
vrouwen het nummer één doelwit van de anti-vet vooroordelen. Vrouwen ervaren ook zélf
7
meer ontevredenheid over hun lichaam dan mannen en zullen zichzelf sneller te dik
vinden (Payne, Martz, Tompkins, Petroff, & Farrow, 2010).
Uit feministische analyses blijkt dat hoe beter de maatschappelijke positie van de
vrouw en hoe meer economische en politieke macht ze heeft, hoe meer haar een
(onmogelijke) gewichts- en schoonheidsnorm wordt opgelegd (Pieterman, 2007).
Sommigen stellen dat het slankheidsideaal als functie heeft vrouwen te beperken
(Pieterman, 2007). Dik zijn kan bijgevolg als “revolterend” worden beschouwd: door dik te
zijn verwerpt een vrouw als het ware de beperkende slankheidsnorm (Demolder, 2015).
“Fat is a feminist issue”, stelde Suzie Orbach, waarmee ze bedoelt dat dikke vrouwen meer
plaats innemen of publiek meer zichtbaar zijn en op deze manier weerstand bieden aan
het vooropgestelde slankheidsideaal en het patriarchaat (Demolder, 2015).
De beleving van het dikke lichaam
Er wordt heel wat geschreven over zwaarlijvigheid en hoe men zo snel mogelijk
gewicht kan verliezen, maar hoe beleven dikke mensen hun lichaam en het stigma?
Ogden en Clementi (2010) voerden een kwalitatieve studie uit naar hoe obesitas
wordt ervaren; 46 individuen werden geïnterviewd. Velen geven aan zich ongemakkelijk
te voelen bij hoe ze eruitzien en hun lichaam als iets negatief beschouwen omwille van het
stigma. Participanten van de studie meldden dat ze zich zorgen maken om hun
gezondheid, dat hun lichaam hun stemming beïnvloedt en een gevoel van dissociatie
creëert –wat ik interpreteer als “zich niet thuis voelen in het eigen lichaam”. Dickins et al.
(2011) schrijven dat individuen constant de druk voelen om gewicht te verliezen, dat hun
identiteit gedomineerd wordt door haat voor het eigen lichaam, door het eeuwige streven
naar gewichtsverlies en de frustratie wanneer dit niet lukt. Droomjobs worden niet
nagejaagd, er wordt gespijbeld en men durft niet verliefd te worden omdat men zich hier
niet “waardig” genoeg voor voelt omwille van het lichaamsgewicht (Dickins et al., 2011).
Hoe meer een individu het gevoel heeft gestigmatiseerd te worden, hoe minder hij of zij
zich engageert in sociale activiteiten en hoe moeilijker het wordt om sociale relaties op te
bouwen en te onderhouden (Dickins et al., 2011). Individuen voelen zich sociaal
vervreemd, afgewezen en geïsoleerd in het huidige anti-obesitas klimaat (Dickins,
Browning, Feldman, &Thomas, 2016). Ogden en Clementi (2010) concluderen dat obese
zijn overwegend een negatieve ervaring is; dat het stigma een negatief zelfbeeld in de
hand werkt en de motivatie om gewicht te verliezen net afzwakt. In de juiste
8
omstandigheden echter, kan het stigma de juiste trigger zijn om de levensstijl aan te
passen.
Het aanvaarden van het dikke lichaam
De “Fat acceptance movement” en de Fat Studies
Als reactie op de stigmatisering en systematische discriminatie van dikke mensen
ontstaat in de Verenigde Staten een sociale beweging die opkomt voor de rechten van het
dikke individu: de “fat pride community” of de “fat acceptance movement” (Wann, 2009).
Het is met de oprichting van de “National Association to Advance Fat Acceptance”
(NAAFA) in 1969 dat het activisme aanvangt (Rothblum, 2011). Het interdisciplinaire
academische veld van de fat studies vloeit voort uit deze beweging en verricht kritisch
onderzoek naar de traditionele kijk op overgewicht en obesitas (Cooper, 2010). Er wordt
vertrokken vanuit de idee dat dik zijn een sociaal construct is4; of hoe sociaal en culturele
zaken zoals macht, schuld en controle eerder dan gezondheidsproblemen het “vetfobie
discours” vormgeven (Eller, 2014; Pieterman, 2007).
Zowel de fat acceptance movement als de fat studies pogen het dikke lijf te
destigmatiseren en de negatieve stereotyperingen die ermee gepaard gaan teniet te doen
(Cooper, 2010). In tegenstelling tot de medische visie ligt de focus niet op diëten als de
enige (en noodzakelijke) oplossing, maar op het aanvaarden van het dikke lichaam en het
leren omgaan met de dagdagelijkse realiteit van het stigma (Dickins et al., 2011). Het gaat
in tegen de idee dat een lichaam moet veranderen als het niet voldoet aan het
maatschappelijke slankheidsideaal en het benadrukt dat gezondheid en fitheid niet kan
worden afgeleid uit iemand zijn lichaamsvorm en -gewicht.
Via hun woordenschat onderscheiden de fat studies en de fat beweging zich van
het medische discours: in plaats van de “als neutraal beschouwde” termen “overgewicht”
en “obesitas” te gebruiken, geeft men de voorkeur aan het woordje “dik” (fat) (Wann,
2009). De term geraakt verbonden met een welbepaalde politieke identiteit en reflecteert
trots; dikheid (fatness) wordt niet langer geassocieerd met schaamte, afkeer en
vernedering (Cooper, 2010; Dickins et al., 2011). “Fat” kan vergeleken worden met het
woordje “gay”, dat geïntroduceerd werd om de klinische term “homoseksualiteit” te
vervangen (Rothblum, 2011).
4
Zie: “het constructivisme”, pagina 5.
9
De Fatosphere
In 2007 ontstaat de “Fatosphere”: een online gemeenschap waar fat-acceptance, of
het aanvaarden van het dikke lichaam, centraal staat (Dickins, Thomas, King, Lewis, &
Holland, 2011; Donaghue & Clemitshaw, 2012). De toegankelijkheid van het medium zorgt
ervoor dat de fat acceptance movement een breder publiek bereikt; mensen die zich niet
noodzakelijk als activist identificeren, laten van zich horen (Donaghue & Clemitshaw,
2012). De blogs zijn voornamelijk geschreven door blanke, opgeleide vrouwen uit de
middenklasse (Bronstein, 2015). Dit bewijst dat de beleving van het dikke lichaam –en
bijgevolg de Fatosphere– gegenderd is en dat ook andere identiteitsaspecten meespelen in
het online discours.
De Fatosphere omvat een verscheidenheid aan blogs en sociaalnetwerksites waar
al dan niet dikke individuen persoonlijke ervaringen, opinies en gevoelens delen en waar
men in discussie gaat over lichaamsbeeld, vet, fysieke en mentale gezondheid en het
huidige stigmatiserende discours (Dickins et al., 2011). Men vindt er steun, herkenning en
aanvaarding –wat in sterk contrast staat met de ervaring in de offline wereld, waar dikke
mensen zich uitgesloten voelen (Dickins et al., 2011).
Uit een kwalitatief onderzoek van Dickins et al. (2011) blijkt dat individuen drie
voordelen verbinden aan het behoren tot de Fatosphere: empowerment, een gevoel van
sociale verbondenheid en een verbetering in zowel mentale als fysieke gezondheid. Door
het lezen van en deelnemen aan een niet schuldbeladen discours, krijgen bezoekers meer
zelfvertrouwen en verbetert hun houding tegenover eten (Dickins et al., 2011). De
Fatosphere helpt bij het omgaan met het stigma maar heeft volgens een studie van Dickins
et al. (2016) een negatief effect op offline relaties; buitenstaanders gaan vaak niet akkoord
met de visie van de Fatosphere, wat tot conflicten leidt.
Het medium blijft niet van kritiek gespaard en bloggers worden ervan beschuldigd
obesitas –en dus iets ongezonds– te promoten (Dickins et al., 2011). Het aanvaarden van
het dikke lichaam wordt beschouwd als sociaal deviant: het ondermijnt het medische en
sociale idee dat vet ongewenst is en dat elk dik individu zou moeten streven naar
gewichtsverlies (Dickins et al., 2011). Fat activisme zou het individu tegenhouden om zijn
of haar obesitas te overwinnen, om de levensstijl aan te passen (Cooper, 2010). Als reactie
op de fat acceptance beweging, ontstaat bijgevolg de anti fat acceptance beweging, die
argumenteert dat dikke mensen zichzelf iets proberen wijs te maken en “gewoon
opgeven” en hun potentieel ondermijnen wanneer ze hun lichaam aanvaarden en
gezondheidsclaims bekritiseren (Cooper, 2010).
10
Onderzoek van Donaghue en Clemitshaw (2012) naar de subjectieve ervaringen
van vrouwen in de Fatosphere, toont echter aan dat fat bloggers het ook zélf moeilijk
hebben om het streven naar slankheid en de sociale acceptatie die ermee gepaard gaat op
te geven. Hoewel ze veel voordelen ervaren bij het accepteren van hun lichaam –niet meer
constant moeten diëten, meer tijd en energie hebben om andere interesses na te streven–
beschrijven ze het als een strijd om te weerstaan aan de slankheidsnorm; een norm die
symbool staat voor een succesvolle westerse vrouw (Donaghue & Clemitshaw, 2012).
Bronstein (2015) beschrijft het emotie-beladen verzet op de fatosphere. Zij
observeert hoe vrouwen zich vooral verzetten tegen het dominante idee dat men enkel
gelukkig zou kunnen zijn wanneer men slank is. Fat acceptance activisten klagen deze
beperkte visie op geluk aan en tonen dat je ook gelukkig kunt zijn mét een dik lichaam
(Bronstein, 2015).
De onderzoeksvraag
In het huidige dominante medische discours ontbreken de woorden van het dikke
individu (Dickins et al., 2016). De fat studies, waarin sommige onderzoekers vertrekken
vanuit hun eigen ervaringen, bieden tegenwicht. Ook op de Fatosphere staan persoonlijke
narratieven centraal. Deze leren ons iets over hoe een individu zijn of haar dikke lichaam
ervaart in een maatschappij waar slankheid centraal staat en hoe weerstand wordt
geboden aan deze slankheidsnorm. Onderzoek naar de subjectieve ervaringen van
bloggers werd reeds uitgevoerd door Dickins et al. (2011, 2015), Donaghue en Clemitshaw
(2012) en Bronstein (2015). Deze laatste argumenteert in haar essay dat onderzoek van
de Fatosphere kan helpen bij het beter begrijpen van de ervaringen en emoties van dikke
individuen. Dit inzicht kan mensen die zich buiten de “fat community” bevinden, bewust
maken van en aanzetten om in te gaan tegen de stigmatisering en discriminering van het
dikke lichaam.
In deze masterproef staat het bloggende individu centraal. Vernieuwend is dat er
wordt nagegaan hoe het zit met de virtuele representatie van de “fat acceptance” in België.
Tot nu toe is er geen wetenschappelijk onderzoek verricht naar de Fatosphere in ons
Belgenland. Hoewel tegenwoordig veel van het activisme online plaatsvindt en
geografische barrières hierdoor worden gereduceerd, blijft het fat activisme en onderzoek
hieromtrent vooral gecentreerd rond de Verenigde Staten (Bronstein, 2015). Hoe wordt
de Belgische fat acceptance beweging online gepresenteerd? Hoe wordt het lichaam
11
beleefd door de bloggende individuen; hoe presenteren ze zichzelf en hoe komen ze op
voor hun rechten? Het hoofddoel van deze studie is om meer inzicht te krijgen in personen
die al dan niet worstelen met hun lichaamsbeeld en/of met de maatschappelijk normen
wat betreft lichaamsvorm, die opkomen voor meer lichamelijke diversiteit en de
Fatosphere gebruiken om gevoelens en gedachten te uiten.
Methode
Gezien nog geen onderzoek is verricht naar de Fatosphere in België, is deze
masterproef in de eerste plaats explorerend. Zoekmachine Google werd gebruikt om
websites en blogs in de Belgische Fatosphere te vinden. Verschillende zoektermen zoals
“Fat acceptance België”, “Body positivity België”, “Fat blogs België”, “Blog dikheid”, ...
werden geprobeerd. Niet alle zoektermen leverden bruikbare resultaten op.
Er werden enkele relevante blogposts teruggevonden op willekeurige websites die
niet specifiek in functie van “Fat acceptance” staan. Vaker terugkomend was de
facebookpagina “Fat Positivity Belgium”, opgestart in januari 2013 en met 772 volgers. Op
deze pagina wordt verwezen naar een Tumblrwebpagina5, opgericht in juli 2014 en actief
in gebruik sinds april 2016. Beide websites lijken de enige die specifiek opgericht zijn in
functie van het representeren en verenigen van de Belgische fat acceptance. Deze studie
beperkt zich tot deze twee online bronnen die thematisch geanalyseerd zullen worden.
Het is de bedoeling persoonlijke belevingen en opinies van betrokkenen zo goed mogelijk
te analyseren en te representeren en beter inzicht te krijgen in de leefwereld van de
“Fatosphere blogger” –kwalitatief onderzoek is hiervoor aangewezen (Demolder, 2016).
Politics of location
Het zoeken en selecteren van getuigenissen, alsook de verwerking en analyse
ervan, impliceert een actieve rol van mij als onderzoeker. Hoewel ik het onderzoeksveld zo
objectief en onbevooroordeeld poog te benaderen, beïnvloeden bepaalde verwachtingen,
mijn theoretische achtergrond en de sociale en culturele context waarin ik ben opgegroeid
onvermijdelijk dit proces. Het is belangrijk om dit te erkennen en mijzelf te situeren.
5
Tumblr is een sociaalnetwerksite en microblogging-systeem (bij microblogging gaat het om korte
stukjes tekst of vaak een enkele foto met onderschrift), opgericht in 2007. Geraadpleegd via
https://nl.wikipedia.org/wiki/Tumblr.
12
Ik benader het onderzoeksveld als een blanke vrouw van 24. In mijn inleiding
beschreef ik reeds mijn theoretische achtergrond in de psychologie en mijn specifieke
interesse in het westerse schoonheids-/ slankheidsideaal en de invloed die dit heeft op
vrouwen. Ikzelf groeide op in België en merk dat de druk om te voldoen aan het
slankheidsideaal moeilijk te negeren is. Toen ik enkele weken geleden inkopen deed,
frappeerde het me hoeveel magazinecovers het hebben over gewicht verliezen, een
zomerlichaam klaarstomen, oefeningen voor een strakke buik, ... en hoe deze voornamelijk
gericht zijn op vrouwen. Ikzelf identificeer mij niet als dik; maar merk dat deze zaken mij
beïnvloeden en zie ook vrouwen in mijn omgeving worstelen met hun lichaamsbeeld en gewicht. Het frustreert mij hoezeer stereotypen zijn ingebouwd in de samenleving; toch
betrap ik mijzelf erop dat ook ik soms negatiever denk over dikke mensen. Door mij te
verdiepen in de fat studies werd ik mij ervan bewust hoe een anti-vet discours ons
tegenwoordig wordt opgedrongen en hoezeer dit ons denken beïnvloed. Ik werd kritischer
tegenover de medische claims; kwader ten opzichte van bestaande maatschappelijk
normen en veroordelingen.
Dataverzameling
Data werden in drie opeenvolgende dagen verzameld op de eerdergenoemde
websites. Op de Tumblrpagina waren de blogposts allemaal in het Engels geschreven; op
de facebookpagina werden posts vaak in het Frans, Nederlands en Engels geplaatst.
Blogposts lijken niet geschreven te zijn door Belgen, maar worden gebruikt in de Belgische
Fatosphere waaruit ik afleid dat de Engelse quotes en getuigenissen wel herkenbaar zijn
en algemene gevoelens en belevingen representeren.
Er werden 150 blogposts verzameld op de Tumblrpagina –wat bijna het totale
aantal posts is sinds april 2016. Deze posts omvatten foto’s (overwegend selfies), comics,
kunst, filmpjes, quotes en persoonlijke getuigenissen. Niet alle blogposts waren even
relevant. Alle posts werden gelezen maar voor de uiteindelijke analyse werd er gefocust
op diegene die belevingen en opinies reflecteren omtrent het lichaam. Uiteindelijk bleven
er 90 narratieven over. Op de facebookpagina werden minder persoonlijke zaken
teruggevonden maar meer actuele artikels, opiniestukken, adviezen (zoals: “how to
overcome your body shaming fears”), inspirerende filmpjes, podcasts en uitnodigingen
voor evenementen. Er werden nog tien getuigenissen verzameld, eveneens in het Engels
maar veel uitgebreider dan de getuigenissen teruggevonden via Tumblr. De totale dataset
bestond bijgevolg uit 100 blogberichten.
13
De internetsetting maakt dat de identiteit van de bloggers niet met zekerheid
geweten is maar foto’s en de inhoud van de narratieven wijzen er op dat de meerderheid
van de bloggers relatief jonge vrouwen (tussen 18 en 35) zijn; er zijn slechts enkele
mannen present. Verschillende etnische achtergronden worden gerepresenteerd.
Data-analyse
De thematische analyse werd uitgevoerd aan de hand van het artikel Using
thematic analysis in psychology van Braun en Clarke (2006). Zij gebruiken “thematische
analyse” om de dataset te organiseren, te beschrijven en bepaalde patronen of thema’s te
identificeren. Daarnaast wordt de data ook geïnterpreteerd en wordt er nagedacht over de
achterliggende ideeën en bedoelingen van wat er wordt gearticuleerd. “Het doel van de
thematische analyse is om via de gevonden thema’s tot een goede interpretatie te komen,
die een grondig beeld weergeeft van de dataset en de diversiteit aan ervaringen
weerspiegelt” (Demolder, 2016, p. 31). Braun en Clarke (2006) beschrijven zes
verschillende stappen in de data-analyse; zie figuur 1. Hoewel de figuur op een bepaalde
volgorde duidt, wordt er in werkelijkheid heen en weer bewogen tussen de verschillende
fases –tussen observatie, verwerking en interpretatie.
Figuur 1. Overzicht van de thematische analyse.
14
In een eerste fase werd de data grondig en herhaaldelijk doorgenomen om zicht te
krijgen op de materie en zo goed mogelijk vertrouwd te geraken met de inhoud. Data werd
op een inductieve manier benaderd (‘bottom-up’) en geanalyseerd. Zoveel mogelijk
relevante stukjes tekst werden geselecteerd uit de narratieven en vervolgens gecodeerd
(fase 2). Fragmenten werden geselecteerd op basis van hoezeer deze persoonlijke
belevingen en overtuigingen in verband met het lichaam reflecteerden. De primaire codes
sluiten nauw aan bij de data en dienen om de ruwe data te reduceren en te structuren
(Braun & Clarke, 2006). Alle codes werden vervolgens geanalyseerd en gecategoriseerd op
basis van inhoud en betekenis en gesorteerd onder potentiële thema’s (fase 3). Op die
manier werden initieel tien kandidaat-thema’s geïdentificeerd. Er werd vervolgens
nagedacht over een mogelijke samenhang tussen de thema’s: of er grote overkoepelende
thema’s waren en of sommige onderverdeeld moesten worden in subthema’s. In een
volgende fase (fase 4) werden de thema’s vergeleken met elkaar en gecontroleerd op
interne homogeniteit en externe heterogeniteit; het is de bedoeling dat de codes onder een
bepaald thema een coherent geheel vormen en voldoende contrasteren met de codes uit
andere thema’s (Braun en Clarke, 2006). Uiteindelijk bleven vier grote thema’s overeind
die hun definitieve titel kregen (fase 5). Themanamen werden geconstrueerd op basis van
de onderliggende gecodeerde fragmenten waarvan de samenhang werd geïnterpreteerd.
15
Resultaten
De vier gevonden thema’s “verzetten”, “accepteren”, “representeren” en
“positiviteit delen” worden achtereenvolgens besproken; typerende quotes worden
gebruikt ter illustratie.
Verzetten
Fat cheeks, fat hips, fat fists for giving fat lips.
De quote hierboven wordt meerdere maal teruggevonden in de Fatosphere en
beschouw ik als een illustratie van activisme en verzet; van het opkomen voor zichzelf en
de dikke gemeenschap. De quote heeft een licht agressieve toon; heel wat narratieven die
onder het thema “verzetten” vallen, vond ik gekleurd door frustratie en kwaadheid. “Riots
not diets!” is nog zo één en lijkt aan te moedigen tot actief verzet. Bloggers verzetten zich
tegen wat de maatschappij voorschrijft en verwacht. Ze lijken zich specifiek te richten tot
diegenen die negatief staan tegenover dikke mensen en schuwen hierbij geen grove taal.
Onderstaande blogster gaat in tegen de veroordeling die zij ervaart omdat ze dik en
ongezond is.
My fat ass is unhealthy as fuck and I still deserve to be treated with the same level of
decency as anyone else, healthy or otherwise. Wanna know why? I’m still a fucking human
being with thoughts and feelings.
Men uit kritiek op hoe dikke mensen worden behandeld, op de dieetcultuur, de
body shamers en bepaalde schoonheidsnormen. Dieetcultuur wordt omschreven als “het
meest krachtige politieke sedatief in de vrouwengeschiedenis”; het slankheidsideaal wordt
“een obsessie met vrouwelijke gehoorzaamheid” genoemd. Narratieven hebben vaak een
feministische inslag en ook de quote hieronder illustreert hoe bepaalde normen omtrent
het uiterlijk vooral op meisjes worden toegepast.
stop telling girls with thick thighs that they shouldn’t wear light wash jeans because they’re
“unflattering.” stop telling short girls that they shouldn’t wear high-waisted jeans because
they make them look shorter. stop telling girls with big thighs to stay away from baggy
clothes and boyfriend jeans. […] stop telling girls to be ashamed of their body type.
16
Ideeën over wat dikke mensen “niet kunnen of niet zouden mogen” worden
uitgedaagd. Men wil het dikke lijf destigmatiseren. Meerdere bloggers benadrukken dat
dikheid niet het probleem is, wel hoe anderen en de maatschappij er tegenover staan.
Zowel dikheid als gezondheid moeten losgekoppeld worden van veroordeling.
If my body makes you uncomfortable that is your problem, not mine. I’m here to
destigmatize fat bodies. I’m here to remind everyone that health isn’t a moral imperative.
You’re allowed to be fat. No matter how much people try to bring me and my fat brothers
and sisters and family down, I will still be back, doing my darnedest to destigmatize
fatness, ESPECIALLY unhealthy fatness.
Maar er wordt ook weleens kritiek geleverd op de “body positive movement” zélf.
Onderstaand narratief –geschreven door een eenentwintig jarige queer duidt op een
bepaalde normativiteit binnen de beweging. Hij/ zij omschrijft zijn/ haar eigenste bestaan
als een vorm van verzet. Net als in de vorige quote beleefd hij/ zij het lichaam –en zelfs het
eigen bestaan– als “oncomfortabel” voor de ander.
Fuck the “body positive movement” that completely leaves people with disabilities out and
erases us and continues to deem visibly disabled bodies unworthy. The whole “eff your
beauty standards” bullshit only upholds cis, hetero-normative, white supremacist views of
what is and isn’t “appealing”. […] I’m glad if my existence makes you uncomfortable
because I’m not here to assimilate, I’m not here to “pass” or meet your toxic ass Eurocentric
beauty standards. Every day I’m alive, every breath I take is a protest. MY EXISTENCE IS
RESISTANCE!
Samengevat omvat dit thema de narratieven waarin men aanmoedigt tot verzet;
waarin de westerse “anti-dikheid” cultuur wordt bekritiseerd en normen worden
uitgedaagd; waarin men uithaalt naar de maatschappij en anderen. Narratieven zijn
emotioneel; frustratie en kwaadheid laten zich lezen. Het bloggen is als een manier om te
ventileren.
FUCK WHAT PEOPLE SAY!!!
If you wanna wear a bikini….fucking buy one and wear it!!!
Fuck the haters and fuck the fatphobes!!!
Wear what you want!!!
17
Accepteren
Het tweede thema “accepteren” staat niet helemaal los van het voorgaande;
zichzelf accepteren en dus niet assimileren aan maatschappelijke normen kan namelijk
beschouwd worden als een vorm van verzet:
Because self-love — especially for women, queer folks and people of color — is a direct
action against the forces that attempt to make us small; those same forces that we have
internalized for many generations.
Toch is het proces van acceptatie te belangrijk en het thema te uitvoerig dat het
apart wordt gedefinieerd. Dit thema wordt onderverdeeld in twee subthema’s:
narratieven die in teken staan van het accepteren van zichzelf en blogs die de acceptatie
van diversiteit benadrukken.
Zichzelf.
There have been times when I’ve hated my body, I’ve treated it awfully, I’ve hide it, I’ve
destroyed it; years went by and I thought I’d never be able to like my body and not so long
ago I thought I’d never wear bikini but guess what? here I am, wearing bikini and feeling
comfortable and good in my skin! […] accepting yourself and learning to love (or at least
like) yourself is such a long rocky road but it is so worth it! remember that you’re such a
badass princess and you should love yourself!!
Meerdere bloggers hebben het in hun getuigenissen over het (leren) accepteren
van zichzelf. Velen beschrijven het als een moeilijk proces dat niet over één nacht gebeurt;
“a long rocky road”. Zelfhaat, onzekerheid, schaamte en angst worden beschreven.
Succesverhalen presenteren echter dat men gaandeweg heeft geleerd om zich comfortabel
te voelen in het eigen lichaam; om te omarmen wat de maatschappij als lelijk beschouwd
en om plezier te beleven aan het lichaam. Iets simpel als het durven dragen van een
kleedje of een bikini, wordt beschouwd als een overwinning. Zichzelf accepteren voelt
goed en men moedigt anderen aan om hetzelfde te doen. Narratieven die ik onder het
thema “accepteren” plaats, geven blijk van zelfvertrouwen, tevredenheid en vooral liefde
voor zichzelf. Het gaat niet alleen over het lichaam accepteren, maar ook over het leren
appreciëren.
18
I like my hair, I love my eyes. I am kind, loyal, intelligent, driven and creative. I love this
body because of the person who lives in it. My body works hard to protect me, keep my
alive and heathy. It’s about time I show it some kindness and appreciation. #plussize
#iamflawless #bikinibodyready #iambeautiful #bodypositive #fuckyourbeautystandards
Onder dit thema plaats ik –paradoxaal misschien– ook de narratieven waarin men
toegeeft dat het een strijd blijft en dat men niet altijd 100% tevreden is over zichzelf; dat
er dagen blijven bestaan waarop men onzeker is over het lichaam. Het wordt echter
beschouwd als deel van een proces; acceptatie vergt tijd en moeite. Uit onderstaande
narratief komt ook het kwetsende aspect van body-shaming naar voor.
I’m fat. I’m really, really fat. I wear a bikini because I am finally, thankfully unashamed of
being really fucking fat. Does that mean that I don’t struggle with my body image? Hell no.
There are days where the body-shaming shit I’m constantly inundated with gets to me. But
I don’t care. I am fat. I figure I might as well have some fun with my beautiful body.
In positieve termen spreekt de blogster over haar lichaam: “my beautiful body”.
Bloggers benadrukken ook dat het oké is om ontevreden te zijn over zichzelf; dat dit
iemand niet minder recht geeft op het deelnemen aan het “body positivity”-discours. Men
moedigt aan om vooral zichzelf te zijn en zich niet te laten beïnvloeden door wat de media
of anderen zeggen. Het bloggen lijkt deels een manier te zijn om ook zichzelf blijvend te
overtuigen van de eigen schoonheid en sterkte. Onderstaande getuigenis illustreert het
moeilijke proces van zichzelf graag zien; de blogster laat de Fatosphere weten dat ze haar
best doet.
I’ve noticed I haven’t had one of these rants in a while and it made me sad, because this is
the whole reason I started this journey in the first place. To document my days of trying. To
show (myself) that I am strong and beautiful and deserve to love myself. I deserve to see
the beauty in myself that I so often see in other people. We are all humans with bodies and
hearts and we deserve to love ourselves fully. I am here, I am fighting for myself, I am
trying my very best.
19
Diversiteit.
People get built differently. We don’t need to figure it out, we just need to respect it.
Met dit subthema duid ik de narratieven aan die het hebben over diversiteit in het
algemeen. Men maakt statements waarin respect wordt gevraagd voor alle mogelijke
lichamen; waarin men stelt dat iedereen mooi is ongeacht de maten; dat het niet uitmaakt
waarom iemand dik is. Ook het concept “bikinilichaam” komt vaak terug. Het is iets waar
velen naar streven wanneer de zomer eraan komt en wat gepromoot wordt in populaire
magazines. Meerdere maal wordt er benadrukt dat élk lichaam een strandlichaam is.
I just wanted to remind everybody out there that ANY and EVERY BODY has a beach body!!
Wear your swimsuit with pride!!!!
Maar narratieven in de Fatosphere gaan over meer dan enkel “het (dikke)
lichaam”. Er wordt geijverd voor de acceptatie van homoseksualiteit, queerness,
lichaamsbeharing bij vrouwen, asymmetrische borsten, transgenders, ... Men probeert oog
te hebben voor diversiteit in al zijn facetten alsook voor de intersecties tussen bepaalde
identiteitsaspecten.
Representeren
When I looked at these pictures, I realized that I’m being the adult that I needed when I was
a kid. I needed a role model back then to show me that people of all sizes, including fat or
plus size, are ok. Now, I want to show kids (and some adults) that people with fat bodies
can do what they enjoy.
Elke blogger in de Fatosphere is –bewust of onbewust– representatief voor een
bepaald lichaam of een bepaalde identiteit. Bloggers identificeren zich vaak met meer dan
enkel het “dik zijn” en geven aan dat hun gender, seksualiteit of huidskleur dit beïnvloedt.
Kenmerkend voor de Fatosphere zijn de vele foto’s en selfies die worden gepost. Het
posten van een foto lijkt een bewijs te zijn van zelfvertrouwen – “Kijk naar mij, ik ben dik
én gelukkig”. Het vergt moed en het toont aan dat ze zich identificeren met “dikheid” en
hier trots op zijn. Sommige individuen geven expliciet aan een voorbeeld te willen zijn
voor anderen, zoals ze er zelf nooit één hebben gehad. Ze hopen op die manier anderen
20
gerust te stellen of aan te moedigen om tevreden te zijn met zichzelf. In die zin staat het
thema “representeren” in verbinding met “accepteren”; representatie als een teken van
acceptatie.
Via foto’s willen sommigen een bepaalde stijl of look (“fatshion”) presenteren;
aantonen wat het dikke lichaam allemaal kan of bewijzen dat men gelukkig kan zijn met
zichzelf. Random bikinifoto’s worden gedeeld, veelal waar men al lachend opstaat. Reacties
als “ik had er nood aan om dit te zien”, tonen aan dat het zien van dikke lichamen –het
hebben van een representatie– belangrijk is.
It’s up to us to change the narrative, to share photos, follow each other and show each
other that this is what women look like. We are breaking the internet, that is what we want
to do.
Ervoor zorgen dat het dikke lichaam gerepresenteerd wordt op het internet lijkt
me een belangrijke functie van de Fatosphere. Met selfies leveren de bloggers een erg
persoonlijke bijdrage aan de Fatosphere en hopen ze op die manier anderen te
beïnvloeden. Ook foto’s van bekende figuren zoals ‘Gossip’-zangeres Beth Ditto of plussize
model Tess Holliday worden gebruikt als voorbeeld. De foto’s bieden een alternatief beeld
van het vrouwelijk lichaam –naast de vele slanke lijven die we te zien krijgen in
magazines.
Positiviteit delen
Go out in a bikini to the beach, go travel around the world, go after that guy you think is
cute.
Onder het vierde en laatste thema “positiviteit delen”, plaats ik de narratieven
waarin het aanmoedigen centraal staat; waarin men elkaar een hart onder de riem steekt
en probeert een positieve vibe te creëren. De boodschap is om “te doen wat je wil” en je
niet te laten tegenhouden door onzekerheid of anderen. Er worden berichten gepost
zonder enige échte boodschap, deze dienen eerder als steun.
Squeeking in here at the last minute before I go to sleep with some Fat Fabulous Friday
love! Shout out to those of us with big jiggly tummies and kisses for all my gorgeous
confident fat peeps out here representin!
21
Bovenstaande quote straalt een soort verbondenheid uit. Mensen die eigenlijk
vreemden zijn worden gecomplimenteerd; men spreekt elkaar bijvoorbeeld aan als “curvy
cuties”. Op die manier wordt een goed gevoel verspreid in de Fatosphere. Daarnaast toont
men erkenning en begrip; zoals in onderstaande quote:
For the girls who have ever felt ashamed to get moving and be seen. I know how you feel.
“Ik weet hoe het voelt.” Men laat weten aan anderen dat ze niet alleen staan, dat
overige bloggers hetzelfde doormaken. Narratieven dienen om te normaliseren en gerust
te stellen; om nog even te bevestigen dat het “oké is om dik te zijn”; om een positieve
houding tegenover het dik zijn te bevorderen.
Fat rolls are normal. Fat rolls are cute! Fat rolls are awesome and so are you. It’s ok to be
fat!
Samengevat vallen onder dit thema de narratieven waarin men positiviteit
uitstraalt, steun en begrip toont, normaliseert, bevestigt, aangeeft trots te zijn, het dikke
lichaam positief beschrijft en aanmoedigt om niet op te geven. Onderstaande quote
spreekt de meisjes aan die hun lichaam haten. Haat tegenover het eigen lichaam komt
zeker voor –al wordt het in de Fatosphere niet vaak toegegeven.
shout out to the girls that hate their bodies but are trying really really hard to find the
beauty and comfort in them because that shit is hard and takes a lot of time and is
emotionally exhausting. i’m proud of y'all.
22
Discussie
De Belgische fat acceptance
Het Belgische “Fat positivity initiatief” focust niet enkel op het dikke lichaam maar
representeert diversiteit in al zijn vormen: tips voor een androgyne kledingstijl, foto’s van
andersvalide vrouwen aan het zwembad, “queerness”, discriminatie omwille van iemand
zijn leeftijd, hoe omgaan met asexualiteit, ... passeren de revue. Daarnaast heeft de pagina
een sterk feministische insteek: het merendeel van de foto’s en filmpjes representeren
vrouwen en er worden zaken zoals het seksualiseren van jonge meisjes en geweld tegen
vrouwen aangekaart. De site heeft een intersectionele visie en staat stil bij hoe
verschillende identiteitsaspecten met elkaar interageren.
Het aantal “volgers” (772) van de facebookpagina is beperkt, maar gedurende dit
onderzoek steeg het gestaag. De pagina is actief: bijna elke dag wordt er iets nieuw gepost.
De geanalyseerde narratieven echter, zijn niet geschreven door Belgen. Blogs en artikels
worden veelal gehaald vanop andere pagina’s en zijn in het Engels geschreven. Het is
onmogelijk om conclusies te maken over hoe Belgen het dikke lichaam beleven en op
welke manier zíj de Fatosphere gebruiken. Mij lijkt het dat de Fatosphere in België nog
niet zo gekend is; of dat men er hier minder nood aan heeft dan in de Verenigde Staten
bijvoorbeeld. Toch groeit de beweging. Verder onderzoek naar hoe Belgen hun dikke
lichaam beleven, naar hoe zij het stigma ervaren en hoe en waarom ze de Fatosphere
zouden gebruiken, lijkt me interessant.
De beleving van het dikke lichaam
Zoals de term “fat positivity” aanduidt, staan bloggers over het algemeen positief
tegenover hun lichaam. Narratieven waarin negatieve gevoelens of gedachten omtrent het
eigen lichaam worden verwoord, komen zelden terug. Men gebruikt doorgaans positieve
adjectieven. Individuen lijken de Fatosphere op te zoeken wanneer ze zich goed voelen en
delen foto’s van zichzelf op een moment wanneer ze gelukkig zijn en dit uitstralen. Over
onzekerheid, schaamte en angst schrijft men meestal in de verleden tijd. Velen erkennen
negatief te hebben gestaan tegenover het lichaam en vertellen hoe vooral anderen ervoor
zorgden dat zij zich slecht voelden. Men beschrijft de opluchting en verlossing wanneer
het eindelijk lukt om het lichaam te aanvaarden. Toch blijft deze acceptatie een strijd en
geeft men toe dat het moeite kost. Ook Donaghue en Clemitshaw (2012) beschreven de
acceptatie van het dikke lichaam als “onstabiel”. Narratieven geven echter blijk van
23
doorzettingsvermogen en eindigen vaak met een positieve noot. Maar zeker niet alles is
positief in de Fatosphere; negatieve gevoelens als kwaadheid en frustraties komen vaak
voor. Deze zijn gericht tot mensen die een negatieve houding aannemen tegenover dikheid
(“fatshamers”)
en tot de maatschappij in het algemeen. Fat bloggers begrijpen niet
waarom anderen het zo moeilijk hebben met het feit dat zij dik zijn.
Verder staan heel wat narratieven in teken van het opkomen voor het eigen
lichaam en diversiteit in het algemeen. Individuen zijn trots op hun lichaam en willen
vooral ook anderen aanmoedigen om zichzelf te aanvaarden. Bloggers presenteren dat ze
gelukkig zijn ondanks het niet voldoen aan de “slankheidsnorm”; zoals ook Bronstein
(2015) observeerde.
Evaluatie van het onderzoek
Een zwakte in deze studie is de beperkte validiteit. Er gebeurde geen onafhankelijk
analyse van de data door een andere onderzoeker om mijn bevindingen en interpretaties
mee te vergelijken; er waren geen intervisiemomenten om het coderingsproces op te
volgen. Toch kan deze studie van waarde zijn omdat het een eerste exploratie is van de
online Belgische initiatieven voor de acceptatie van het dikke individu; oftewel de
Belgische Fatosphere. Persoonlijke narratieven van individuen lijken mij heel waardevol
en bieden inzicht in een leefwereld waar men niet al te vaak bij stilstaat. Deze studie is een
bescheiden bijdrage aan de fat studies literatuur die in het teken staat van de Fatosphere
en de beleving van het dik zijn.
24
Conclusie
Het delen van persoonlijke ervaringen, gevoelens en foto’s, het uitdagen van
normen, het zich verzetten tegen de anti-dikheidcultuur; de Fatosphere leeft, ook op
sociale media zoals Facebook en Tumblr. In België stijgt de aanhang traag maar zeker.
Individuen zijn actief en geven aan niet alleen nood te hebben aan het delen van de eigen
belevingen, maar ook aan representatie. Hoewel de meeste individuen zich positief (leren)
opstellen tegenover het dikke lichaam; mag het echter niet enkel de taak zijn van het
individu om weerstand te bieden aan de slankheidsnorm. Het is ook en vooral de taak van
de cultuur en de huidige samenleving om een klimaat te creëren waarin dikke mensen zich
beter in hun vel voelen, waarin ze aanzien worden als evenwaardig. En daar lijkt er
inderdaad werk van te worden gemaakt. Meer en meer wordt er in de media aandacht
besteed aan lichaamspositiviteit en -diversiteit. Té magere modellen worden geband op de
catwalk;
een
bedrijf
als
Dove
presenteert
meer
lichaamsdiversiteit
in
z’n
reclamecampagnes; plussize modellen winnen aan invloed. Bekende figuren zoals Rebel
Wilson, Beth Ditto, Jennifer Lawrence en Amy Shumer inspireren en zetten zich in voor
een positief lichaamsbeeld. Toch lijkt er mij nog een lange weg te gaan vooraleer men niet
meer zo hard beoordeeld op basis van lichaamsvorm en –gewicht; en dan vooral bij
vrouwen. Het aanvaarden van lichamelijke diversiteit in al zijn facetten blijft een opgave;
de representatie van meer lichamelijke diversiteit in de media blijft beperkt. Maar in
plaats van het lichaam te beschouwen als een uithangbordje van moraal en er
persoonsgebonden conclusies uit te trekken; zou het lichaam beschouwd moeten worden
als hetgeen het werkelijk is: een fantastisch instrument waar mensen de meest gekke
dingen mee kunnen en mogen doen.
25
Referentielijst
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research
in Psychology, 3(2), 77-101.
Brewis, A.A., Hruschka, D.J., Wutich, A. (2011). Vulnerability to fat-stigma in women’s
everyday relationships. Social Science & Medicine, 73, 491-497.
Bronstein, C. (2015). Fat acceptance blogging, female bodies and the politics of emotion.
Feral feminisms, 3, 106-118.
Cooper, C. (2010). Fat studies: Mapping the field. Sociology Compass, 4(12), 1020-1034.
Demolder, L., & Desmet, M. (2015). "An imperfect body reflects an imperfect person": een
kwalitatieve analyse van getuigenissen op pro-ana websites.
De Standaard (2004). Overgewicht is maatschappelijke tijdsbom. Geraadpleegd via
http://www.standaard.be/cnt/grd50sqk
De Standaard (2015). België heeft tegen 2030 meeste vrouwen met overgewicht in
Europa. Geraadpleegd via http://www.standaard.be/cnt/dmf20150506_01666105
Dickins, M., Thomas S.L., King, B., Lewis, S., & Holland, K. (2011). The role of the Fatosphere
in fat adults’ responses to obesity stigma: A model of empowerment without a focus on
weight loss. Qualitative Health Research, 1-13. doi: 10.1177/1049732311417728
Dickins, M., Browning, C., Feldman, S., & Thomas, S. (2016). Social inclusion and the
Fatosphere: the role of an online weblogging community in fostering social inclusion.
Sociology of Health & Illness, 38(5), 797–811. doi: 10.1111/1467-9566.12397
Donaghue, N., & Clemitshaw, A. (2012). I'm totally smart and a feminist…and yet I want to
be a waif’: Exploring ambivalence towards the thin ideal within the fat acceptance
movement. Women's Studies International Forum, 35, 415–425.
Eller, G.M. (2014). On fat oppression. Kennedy Institute of Ethics Journal, 24(3), 219-245.
Forth, C.E. (2013). The qualities of fat: Bodies, history, and materiality. Journal of Material
Culture, 18(2), 135–154.
Guthman, J., DuPuis, M. (2006). Embodying neoliberalism: economy, culture, and the
politics of fat. Society and Space, 24, 427-448.
Herrick, C. (2006). Risky bodies: Public health, social marketing and the governance of
obesity. Geoforum 38, 90-102.
26
Klaczynski, P.A., Goold, K.W., & Mudry, J. (2004). Culture, obesity stereotypes, self-esteem,
and the “thin ideal”: A social identity perspective. Journal of Youth and Adolescence,
33(4), 307-317.
Lupton, D. (2013). Fat politics: Collected writings. Sydney: University of Sydney.
Lyngar, E. (2016). The sexism of fat: It’s easier to be a fat man than a fat woman.
Geraadpleegd via http://www.rolereboot.org/life/details/2016-05-sexism-fat-easierfat-man-fat-woman/
Ogden, C., & Clementi, C. (2010). The experience of being obese and the many
consequences of stigma. Journal of Obesity, 1-9. doi:10.1155/2010/429098
Patterson, M. & Johnston, J. (2012). Theorizing the obesity epidemic: Health crisis, moral
panic and emerging hybrids. Social Theory & Health 10, 265–291.
doi:10.1057/sth.2012.4
Payne, O.L., Martz, D.M., Tompkins, B.K., Petroff, A.B., & Farrow, C.V. (2010). Gender
comparisons of fat talk in the United Kingdom and the United States. Sex Roles, 65, 557565. DOI 10.1007/s11199-010-9881-4
Pieterman, R. (2007). The social construction of fat: Care and control in the public concern
for healthy behaviour. Sociology compass, 1 (1), 309–321.
Puhl, R.M., Moss-Racusin, C.A., Schwartz M.B., & Brownell, K.D. (2008). Weight
stigmatization and bias reduction: perspectives of overweight and obese adults. Health
Education Research, 23(2), 347–358.
Rothblum, E.D. (2011). Fat studies. Chapter 13 in J. Cawley (Ed.) The Oxford Handbook of
the social science of obesity. (pp. 173-183). NY: Oxford University Press.
Wann, M. (2009). Fat studies: an invitation to revolution. In E. Rothblum & S. Solovay
(red), The fat studies reader. (pp. ix - xxv). New York: New York University Press.
World Health Organisation (2015). Obesity and overweight. Geraadpleegd via
http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/
27