Amsterdam School of Management

AMSTERDAM VINDT ZICHZELF OPNIEUW UIT:
RECREATIE EN DE RELATIE STAD-PLATTELAND:
ONTSPANNEND, ONDERNEMEND, OPVALLEND.
Giep Hagoort, John Huige
Introductie
Grote steden kennen vaak een voorspelbare lineaire ontwikkeling: meer wegen en
meer stenen. De leefbaarheid is met zulke ontwikkelingen niet echt gediend en lijken
ten koste te gaan van een betekenisvolle relatie tussen stad en platteland. Dat het ook
anders kan wordt in onderstaande toekomstvisie geschetst. Op verzoek van de PvdAfractie van de gemeenteraad van Amsterdam maakten we als opstellers van de
Stedelijke Agenda voor het Platteland een toekomstvisie over de recreatie voor de
multiculturele stad Amsterdam. Het is een toekomstvisie voor het jaar 2025. Zoals bij
alle toekomstvisies is een droom een middel om creatieve energie vrij te maken en om
eens over de gangbare ideeën heen te kijken. Vrijwel alles wat Jules Verne in de 19de eeuw schreef over de toekomst is inmiddels gerealiseerd. Het is wat ons betreft een
aanmoediging: droom vaak.
We zien een dooradering van Amsterdam met agrarische landschappen en dito
activiteiten. Door een re-inventing city and countryside programma van Greater
Amsterdam is het denken over stad en platteland geheel veranderd. Werd in 2007 nog
gesproken over het overbruggen van de kloof tussen de Amsterdammers en de boeren
uit de ommelanden, in 2025 hebben de agrarische ondernemers zich dik genesteld in
de Amsterdamse binnenstad – en de omliggende oudere en nieuwere wijken - en
hebben de Amsterdammers zelf hun landkiosken tot ver in het Noord Hollandse
landschap opgebouwd. Deze landhuisjes hebben ze niet nodig voor het antwoord op
de vraag hoe een koe of een boerenkool eruit ziet. Voor dergelijke aangelegenheden
hoeven ze maar door hun wijk te lopen naar één van de vele stadsboerderijen met
uiteenlopende biologische producten: groenten, verse eieren, honing, melk, en waar
mogelijkheden zijn van alle soorten recreatie inclusief Bed & Breakfast. Nee,
Amsterdammers trekken naar hun landhuisjes omdat daar - naast het stedelijke milieu
van de eigen stad – nieuwe vormen van community building zijn ontstaan die zeer
geïnspireerd zijn door de vitaliteit van de sociale en culturele waarden die
plattelandsgemeenschappen koesteren. Dit is niet een nostalgisch verhaal want
internet speelt een zeer belangrijk rol in deze gemeenschappen. Er zijn zelfs
communities die een Second Life op internet hebben inclusief woon- en werkverkeer,
file-entertainment en digitale conferenties met gelijkgestemde groepen waar ook ter
wereld. De eigen afkomst wordt zeer gerespecteerd. De landhuisjes zijn Fries,
Marokkaans, Limburgs, Turks, Zeeuws of Surinaams gegroepeerd maar interessanter
is wellicht het gegeven dat gehele nieuwe interculturele groepen zijn ontstaan die aan
de stroken bij de poldersloot aardappelen verbouwen afgewisseld met olijfbomen en
kouseband.
Hoe heeft zo’n transmissie zich kunnen voltrekken en welke rol speelt ‘recreatie’
hierin? In onze observaties vallen een zestal zaken op.
1. Onder invloed van globalisering heeft Amsterdam zo’n 10 jaar na de
millenniumwisseling definitief haar positie als culturele en intellectuele
hoofdstad van Nederland op de kaart gezet. Altijd was het de grootste van de
vier, maar nooit de eerste in het buitenland. Bij recreatie werd vooral gelet op
de mogelijkheden voor de Amsterdammers en voorzover het mensen van
buiten waren, werden ze gezien als ‘toerist’ die afkomt op de grachten en het
Van Gogh Museum. Toen echter duidelijk werd dat ‘Amsterdam’ als zodanig
al een brand was en dat de kracht gevonden kon worden in het beleven van
Amsterdam alleen al door het uitspreken van de naam, veranderden ook de
concepten van recreatie in en rondom Amsterdam. Amsterdam als unieke
plaats in de wereld deed nu de Amsterdammers wakker schudden hetgeen
ruimte bood voor het ontwikkelen van totaal nieuwe benaderingen. Zo is ook
het agrarisch dooraderen van Amsterdam ontstaan en zo zijn ook de culturele
gemeenschappen Amsterdammers in het buitengebied geboren.
2. Een tweede element in de transmissie is Green Governance geweest waarin
Amsterdam het voortouw heeft genomen. Lastige Amsterdammers hadden Al
Gore niet nodig om te beseffen dat de gehele stedelijke ontwikkeling in
interactie met het eigen platteland weinig duurzaam was. De relatie met de
voedselketens was onzichtbaar, groenvoorzieningen waren gekunsteld en
hadden niets van doen met de werkelijke natuur zoals deze in de omgeving
van boerdrijen te vinden is, ontmoetingen tussen stedelingen en plattelanders
waren van folkloristische aard en hadden geen betekenis in het grote
herstructureringsproces dat zich op het platteland aan het voltrekken was
(minder dierintensief, meer biologisch, verbreed boeren, etc.). Het centrale
stadsbestuur heeft in reactie op deze negatieve situatie en als eerste in
Nederland Green Governance afgekondigd hetgeen wil zeggen dat elke
maatregel, elk besluit, elke plan integraal getoetst wordt aan een tiental groene
uitgangspunten. Bijvoorbeeld: totale hergebruik van afval, individuele
mobiliteitsmogelijkheden ter bestrijding van belastend verkeer, consumptie
van louter streekproducten (die inmiddels flink intercultureel van
samenstelling zijn). Een dergelijk Green Governance heeft de interactie tussen
stad en platteland op een hoger plan getild. Agrarische ondernemers werden
ingeschakeld om authentieke groenvoorzieningen te realiseren terwijl
Amsterdammers hun verfrissende ideeën inbrachten hoe het platteland tot
nieuwe functies en diensten kon komen. Green Governance was een
voorbeeld hoe een stad zelf werkelijk kan ontspannen in verbinding met het
ommeland.
3. Een derde element vormde de wereldwijde klimaatverandering die ook
Amsterdammers in de ban hield (en nog houdt). Amsterdam is op palen
gebouwd maar door de stijging van de zeespiegel werd de centrale slogan:
wonen op het water. Hele gebieden in het ommeland zijn nu bestemd tot het
opvangen van overtollig water hetgeen geleid heeft tot nieuwe watergebieden.
Zogenaamde flatboten tellen wel zo’n 10 verdiepingen met een totale mix van
werken wonen en recreëren. Het IJ is getransformeerd tot één van de meest
interessante waterboulevards van Europa. De internationale tall ships parade
Sail is in dit verband de absolute topper en het lijkt wel of Amsterdam tijdens
dit evenement uitsluitend op het water leeft, werkt en ontspant. Andere steden
nemen het waterconcept over en profileren zich als het ‘Amsterdam van
....China, Japan, Australië, etc.’.
4. Als vierde element moet de culturele factor genoemd worden. De landelijke
overheid heeft ingezien dat Amsterdam een unieke glans kan geven aan
Nederland binnen een cultureel divers Europa. Er is vervolgens geïnvesteerd
in een culturele en creatieve industrie hetgeen het innovatieklimaat in
Amsterdam heeft versterkt. Van dit klimaat trekken regio’s elders in
Nederland de vruchten want zij slagen erin om hun eigen brand succesvol en
op inspirerende wijze te verbinden met I Amsterdam. Het accent op creativiteit
en innovatie heeft ook gevolgen gehad voor de kenniscreatie rond recreatie.
Inmiddels telt Amsterdam een wetenschappelijk topinstituut op het gebied van
ontspanning met als centrale thema’s water, interactie stad-platteland en
groen. Van alle continenten komen wetenschappers om tijdelijk of langdurig
hun wetenschappelijke activiteiten verder uit te bouwen en te verdiepen. Een
federatie tussen de Universiteit van Amsterdam en de succesvolle
landbouwuniversiteit uit Beijing kon dan ook niet uitblijven.
5. Het vijfde element betreft het onder de grond brengen van de
hoofdtransportaders. Dit schiep o.a. enorme ruimte voor nieuwe agrarische
activiteiten. In de beweging tussen stadswoningen en landkiosken, de nieuwe
inrichting met de dooradering van stedelijke boerderijen, de
klimaatveranderingen en de strikte duurzame beleidsvoorschriften waren voor
de creatieve industrie een enorme uitdaging om tot duurzame typisch
Nederlandse vervoerssystemen te komen. De trekschuit en de trekfiets konden
in korte tijd ontwikkeld worden met reeds beschikbare technologie. De fiets
haakte aan een trekstang die langs de weg loopt en onderdeel is van een
mechanisch stedelijk netwerk; het intoetsen van je bestemming in het
navigatiepagina van je GSM en het systeem doet de rest. Een vergelijkbaar
systeem werd voor de 21e eeuwse trekschuit ontwikkeld. Met deze nieuwe
mobiliteit zelf kennismaken is een absoluut hoogtepunt van beleving voor elke
toerist.
6. Een enorme doorbraak werd gevormd door nieuwe vormen van privaat
beheerde publieke ruimtes. Door zowel de belangen van de burgers, als ook
die van de agrariërs goed te kunnen behartigen, trok de gemeentelijke overheid
zich in grote delen van de stad terug uit het beheer van de publieke ruimte. Dit
betekende een enorme bevordering van de betrokkenheid van de burgers bij
hun omgeving en creëerde nieuwe experimentele democratische vormen zoals
de Landdag (in de jaren 2007/2008) hierheen gebracht door Poolse
Europeanen.
Welke betekenis heeft deze exercitie voor de zeer korte termijn? In onze ogen is het
van belang dat Amsterdam eerst zichzelf opnieuw uitvindt. Van grootste stad van
Nederland moet Amsterdam zich zelf als Europese ontspanningsstad zien. De grotere
trends die hierboven beschreven zijn, laten zich niet moeilijk vertalen in concrete
maatregelen waarbij de Amsterdammers zelf geacht worden een hoofdrol te spelen.
Bij alle trends (globalisering, groen, water, mobiliteit, nieuwe democratie en
creativiteit) kunnen groepen aan de slag om hun eigen recreatie (ontspanning) te
verbeelden met een open oog voor bezoekers van buiten die steeds meer intercultureel
gericht zijn. Elke stadsdeelraad moet als het ware echt Amsterdam Proof zijn waarin
het ‘belangrijke kleine’ geplaatst wordt in de context van het ‘belangwekkende
grootte’. Zo’n culturele transmissie op het gebied van recreatie vraagt om politiek
leiderschap, sociale tolerantie en stedelijke creativiteit.
Misschien is het woord recreatie zelf wel aan vervanging toe.
Giep Hagoort en John Huige zijn leden van het expertisenetwerk voor interactie en
dialoog van de Amsterdam School of Management. Zij hebben het programma Stad
zoekt Boer ontwikkeld ter versterking van de interactie tussen stad en platteland.
Momenteel worden op diverse plaatsen in het land Stad zoekt Boer projecten.
uitgevoerd. Recreatie heeft daarin een belangrijke plaats.