Syndroombenadering: Uitputtingssyndroom

Syndroombenadering:
Uitputtingssyndroom
Overbevissing: Straks hangen we zelf aan de haak...
UCLL Leuven-Limburg
Wietse Lemaire
3SA3
Overbevissing: Uitputting ecosysteem
De rode lijst met bedreigde diersoorten blijft maar aangroeien. Ook vissoorten hebben
het moeilijk. Op land komt het uitputtingssyndroom voor op manier die bijna iedereen
wel bekend is. De tropische regenwouden, een zeer divers ecosysteem, ligt sterk
onder vuur door de toenemende bevolkingsdruk, landbouw: brandcultuur,... Ik ga het
echter niet hebben over deze vorm van, het door mij gekozen, syndroom. Ik neem u
tijdens deze taak mee naar het andere gedeelte van de aarde, namelijk de zee. De
aarde bestaat uit 70% uit water. Je kan je daarbij wel voorstellen dat er in dat water
een enorme hoeveelheid vissen voorkomen. Deze vissen zijn, net zoals het leven op
land, zeer divers en mooi op hun eigen manier. Ondanks de gigantische oppervlakte
worden deze vissen toch bedreigt. Zo lijdt 88% van de Europese vissen onder
overbevissing, een kwart van de commerciële visbestanden van de VS zijn
overbevist,... Ik ga hier wat dieper op ingaan. Zo gaan we eens nagaan wie of wat nu
de grootste boosdoener is en wat eventueel een oplossing zou kunnen zijn.
Geschiedenis: van de eerste tot de laatste vis
Visserij
Visserij is een verzamelnaam voor alle menselijke activiteiten met als doel organismen uit het
water te halen. Het verzamelen van weekdieren uit zee is al zeer oud. De oudste bewijzen
daarvoor zijn de prehistorische mosselafvalhopen die langs kusten gevonden zijn. Bekende
mosselafvalhopen zijn gevonden bij Pinnacle-Point aan de Indische oceaan in Zuid-Afrika. Deze
afvalhopen zijn gedateerd op een ouderdom van 164.000 jaar. Oudere vondsten zijn gedaan in
Terra Amata bij Nizza, deze zijn ongeveer 400.000 jaar oud (Paola Villa 1983). Wat zeer
belangrijk is om te weten is dat de evolutie van visvangst altijd gepaard ging met verbeterd
visgerei.
Visgerei
Visgerei ontwikkelde zich en vanaf
het mesolithicum zijn er duidelijk bewijzen voor het
gebruik van visvangst met behulp van een hengel,
visspeer, drietand, harpoen en met
visnetten zoals drijfnet, werpnet, sleepnet, fuik en
staand want daarnaast met behulp van
een visdam.
Figuur 1: visnet
Vanaf zevenduizend jaar geleden zijn er
aanwijzingen dat de visserij ook vanuit boten
plaatsvond. In Oost-Timor zijn zelfs aanwijzingen gevonden dat daar al 42.000 jaar geleden op
zee werd gevist met boten.
Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Visserij
Economie: visvangst weldoener of gedoemd om te falen?
Visserij wordt vaak op dezelfde lijn als landbouw geplaatst. Ergens is dat logisch aangezien dat
zowel landbouw als visserij ons al eeuwenlang voorzien van levensnoodzakelijke
voedingsstoffen. Het grote verschil is dat we enerzijds vaak in aanraking komen met landbouw,
landbouwproducten of in het algemeen bijna alles wat met landbouw te maken heeft, (ik denk dan
ook aan landbouwmachines,...): we zien koeien op weiden grazen en we kunnen zelfs tussen de
boomgaarden en maïsvelden wandelen, Af en toe zien we eens een groot gevaarte op de baan
langsrijden dat we ook meteen als een pikdorser kunnen identificeren, veel mensen hebben
tegenwoordig een eigen moestuin, of een tuin met fruit, kippen, enzovoort. Visserij aan de andere
kant is wat meer "verborgen" op dat vlak. Weinig mensen eten iedere dag vis of laat staan dat ze
weten hoe het er in de zee zelf aan toegaat. Visserij en aquacultuur staan dus wat “verder van
ons bed”.
Er is nog een belangrijk punt waar landbouw en visvangst zich van elkaar onderscheiden. Een
landbouwer oogst of slacht wat hij zelf plant, teelt, hoedt, fokt en voedert. Bij visserij, en ook bij de
teelt van sommige vissoorten, is dat niet het geval. Visserij behoort nog tot de jacht. Op het land
kan de jacht al eeuwenlang de wereldbevolking niet meer van voldoende voedsel voorzien.
Daarvoor is er simpelweg te weinig ruimte, te weinig wild en zijn er teveel mensen. Op zee zijn
we voorlopig wel nog steeds jagers-verzamelaars. Dat zorgt ervoor dat visserij zeer belangrijk is
voor onze economie en voedselvoorziening. Aangezien uiteindelijk alles voor ons toch om geld
draait, ziet het er dus niet goed uit voor de vissen.
Figuur 2: Economisch aandeel visvangst
In bovenstaande tabel vindt u de aanvoerwaarde terug in 1.000 euro. Zo kan je opmerken dat
België in 2014 maar liefst 68.735 euro uit de eigen havens heeft gehaald.
Ook voor andere landen is visvangst belangrijk. De meeste armen landen leven zelfs van de
visvangst. Het zijn de grotere/rijkere landen die de oceaan leegvissen en daarmee dus ook de
economie en voedselvoorziening van armere landen sterk bedreigt. Hieronder enkele weetjes:
Ongeveer 85% van de visvangst is voor menselijke consumptie en Azië heeft de hoogste
consumptie van zeevoedsel als continent tegenover de rest van de wereld.
Globaal probleem: Vraag en aanbod?
Zoals in elk economisch systeem is vooral de verhouding tussen vraag en aanbod belangrijk. Als
er veel vraag is naar een bepaald product dan zorgen we ervoor dat het aanbod stijgt zodat die
vraag naar een bepaald product kan beantwoord worden. De vraag naar vis steeg de afgelopen
jaren drastisch. Een mogelijke oorzaak hiervan is de snelle stijging van luxe. Steeds meer
mensen kunnen zich meer permitteren als vroeger en willen dus ook meer.
Wie?
De vraag wie is heel gemakkelijk om te beantwoorden. Want wie is er tijdens zijn afgelegde
levensjaren nu nog niet in aanraking gekomen met vis. Het begint in onze kinderjaren. Het snel
naar de tafel lopen omdat we weten dat we lekkere fish sticks gaan eten. Natuurlijk zijn er ook
mensen die geen vis willen/kunnen eten, maar zij vormen een kleine minderheid.
Waarom?
Maar waarom is de vraag naar vis nu zo groot? Zoals we op de bovenstaande pagina hebben
beschreven is vooral de economie een belangrijke factor voor de visvangst. Doorheen de jaren
zijn we meer en meer beginnen te vissen. Dit fenomeen heeft verscheidene oorzaken; Enerzijds
omdat de oceanen als onuitputtelijk voedingsbron werden gezien. Tot voor kort werd gedacht dat
de oceaan onuitputtelijk was, gewoon alleen al omdat deze zo immens groot is. Hoe zouden wij
er als mens nu kunnen inslagen om deze volledig leeg te vissen? Wel fout gedacht we zijn dus
wel degelijk goed op weg om de oceaan helemaal leeg te halen. Als we verder doen zoals we nu
bezig zijn dan wordt er verwacht dat de oceaan tegen 2050 een zeer stille plaats gaat zijn en dat
kinderen in die tijd vissen alleen nog maar gaan kunnen terugzien in een boek, dierentuin of op
Google afbeeldingen.
Anderzijds is het een gemakkelijke verkrijgbare voedselbron is voor de armere landen. Visgerei
is relatief gemakkelijk om te maken en je moet er ook geen grote afstanden voor afleggen om tot
bij je voedselbron te komen. Tenzij als de grote rijkere landen je visgebieden komen leeghalen
natuurlijk, (zie hierboven).
Het feit dat visserij een winstgevende economie is, is zekeren vast een andere reden voor de
overbevissing van onze oceanen en zeeën. Dat alleen al zorgt ervoor dat mensen erg gedreven
zijn om vissen te vangen. Vissers in hun boot hebben dan ook geen zicht over het huidige, totale
visbestand in de oceaan zorgt voor veel onbegrip; hoe kan zo een grote oceaan nu leeg
geraken?
Tot slot is ook de stijgende luxe een grote oorzaak. Zoals
hierboven al kort werd beschreven hebben meer en meer
mensen de middelen om vis te consumeren.
Niet alleen de volwassen vissen worden hiervoor bedreigt.
Denk daarvoor maar aan kaviaar. Zolang onze luxe blijft
stijgen zullen de meer expliciete vissen,
in andere woorden de meer zeldzame/duurdere vissen,
meer en meer geconsumeerd worden.
Figuur 3: Luxe als boosdoener
Klimaatopwarming: Leven in zee slaat op tilt
Ook de klimaatopwarming zorgt ervoor dat veel vissoorten het steeds moeilijker en moeilijker
krijgen en aangezien de mens ook hier de oorzaak van is glippen we dus niet door de mazen van
het net, als het gaat om wie de dader van dit probleem is.
De klimaatsopwarming zorgt er niet alleen voor dat de temperatuur op land een stuk toeneemt,
maar ook de zeeën en oceanen warmen op. Deze opwarming heeft verschillende gevolgen voor
het leven in de oceaan. Zo zijn er verschillende vissoorten die naar het Noorden trekken om
koeler water te zoeken. Ze komen dan vaak terecht in "doodlopende waterwegen". Een
voorbeeld hiervan is de Adriatische zee. Uiteindelijk is dit nog nadeliger voor de vissen omdat bv.
de Adriatische zee nog meer en sneller kan opwarmen dan de Middellandse zee.
Anderzijds zorgt een opwarming van de zee ervoor dat de zuurtegraad van de oceanen en zeeën
stijgt. De zee verzuurd dus letterlijk. Er zijn maar weinig vissen die tegen een te zuur milieu
kunnen en daarom zien we nu al dat veel vissoorten stilletjes aan, aan het uitsterven zijn. De
enige organisme die hier niet zo veel last van hebben zijn kwallen. Voor hun is het dan ook een
echte gouden tijd aangezien hun natuurlijke vijanden letterlijk de zee/oceaan uit worden gevist.
Door de opwarming van het water is er een steeds lager gehalte aan zuurstofgas aanwezig. Ook
dit zorgt voor een afname van de vissenpopulaties.
Figuur 4: PH van het water
Oplossingen: Is het probleem nog op te lossen?
Dit is misschien wel het belangrijkste gedeelte van deze tekst. We hebben het probleem en de
gevolgen ervan nu al uitbundig omschreven, maar hoe kunnen we het oplossen? Is het nog op te
lossen? De oorzaak van het probleem ligt dus heel duidelijk bij onszelf. We halen niet alleen de
zeeën en oceanen leeg, we zorgen er ook nog eens voor dat het klimaat zo hard opwarmt dat de
zeeën/oceanen binnen 50 jaar vol zitten met kwallen. Als we er even de mindmap bijnemen dan
kunnen we de oorzaak dus duidelijk plaatsten bij het niveau "bevolking".
Klimaatakkoord
Omdat we te maken hebben met een globaal probleem moet er dus ook een globale oplossing
komen. Enerzijds zou een goed klimaatakkoord al veel kunnen doen om ervoor te zorgen dat de
klimaatopwarming niet verslechterd en de zeeën/oceanen stoppen met opwarmen, verzuren en
zuurstofarm te worden. Dit zou al een zeer groot effect hebben op het leven in de zee. Zo zorgen
we ervoor dat het leefmilieu van de vissen niet of toch minder wordt aangetast.
Het leefmilieu alleen verbeteren is niet genoeg zolang we de zeeën/oceanen blijven leegvissen.
Een oplossing hiervoor is het vernieuwen van de visquota. De landen van de Europese Unie
hebben een visquota afgesproken, waarbij jaarlijks wordt bepaald hoeveel vis elk land mag
vissen. Om deze oplossing echt te laten doordringen zou elk lang hieraan moeten meedoen/zich
hieraan zouden moeten houden. Ook de visserijwetten moeten verstrengt worden. Ook dit is in
Europa doorgevoerd,maar zoals we hierboven gezien hebben zou Azië dit ook moeten doen,
aangezien zij zoveel zeeorganismen consumeren.
Viskwekerijen
Een meer toekomst gerichte oplossing is het opstarten en bouwen van viskwekerijen. De
aquacultuur van zoetwatersoorten is relatief eenvoudig, en viskweekvijvers bestaan daarom al
sinds de oudheid. Voor zoutwatersoorten is het kweken moeilijker en het lukt maar voor enkele
soorten zoals zalm, tarbot en kabeljauw). Het merendeel van de zeevissen laat zich immers niet
zomaar onder artificiële omstandigheden dwingen tot voortplanting. Ze vereisen specifieke
(chemische en voedsel-) condities die we soms moeilijk kunnen nabootsen. Gezien het voor veel
soorten dus moeilijk is om ze vanaf de eerste levensfase te kweken, komt
mariene aquacultuur vaak neer op vetmesterij:
waarbij vislarven of jonge exemplaren in het wild
gevangen worden en worden bijgevoederd tot
ze groot en eetbaar zijn (o.a. paling, tonijn).
Een ander probleem waar nog moet aan
gewerkt worden, is de voeding van de
kweekvissen. De meest waardevolle soorten
zijn carnivoren. Die moeten gevoed worden met
vismeel of vis, nog steeds afkomstig uit zee. In
zekere zin verschuift aquacultuur hier dus het
Figuur 5: Viskwekerijen
probleem. Zolang de eiwitten die gekweekte
vissen nodig hebben uit de wilde visvangst komen, is aquacultuur geen duurzame oplossing om
de overbevissing tegen te gaan.
Hoe dan ook een oplossing voor dit probleem gaat er vanuit dat we onze levensstijl serieus gaan
moeten aanpassen.
Besluit:
We kunnen dus zeker en vast concluderen dat de mens letterlijk en figuurlijk de oceanen en
zeeën aan het leeghalen is. raar dat een onuitputtelijke bron dus toch kan uitgeput worden. Vis
dreigt tegen 2050 volkomen verdwenen te zijn en dat hebben we alleen maar aan onszelf te
danken. Onze destructieve vismethodes zoals vissen met dynamiet, vissen met sleepnetten,...
hebben de vissen dan uiteindelijk toch de das om gedaan. Een oplossing is dus vooral terug te
vinden in onze maatschappelijke organisatie, (zie mindmap). Toch kunnen we concluderen dat dit
probleem nog lang zal aanslepen en het met een bang hart afwachten zal worden tot 2050.
Figuur 6: invloed bevissing op wereldvlak
Figuur 7: Evolutie
jaarlijkse visserij
Eigen mening:
Zoals mijn mening in het bovenstaande besluit al een beetje vorm aan nam ga ik er hier wat
verder op in.
Veel eisende
bevolking
winstgevend
(economisch
neutraal gebied)
Creëren mariene
natuurreservaten

Natuurlijke
kwekerijen
Klimaatakkoord:
strengere
visserijwetten

?
Overbevissing


Hier boven vindt u een vereenvoudigde mindmap. Ik ga deze mindmap gebruiken om mijn eigen
mening te verduidelijken. Het grote probleem de overbevissing van de oceanen (overexploitatie)
ligt volgens mij grotendeels in onze manier van leven/denken. Een oplossing is dus vooral terug
te vinden in de sfeer "maatschappelijke organisatie", (zie syndroombenadering mindmap met de
sferen). We kunnen het niet ontkennen, zeker hier net in het Westen. Wij mensen zijn een zeer
veeleisende soort. Ons groot brein dat ertoe geleid heeft dat we ons verder hebben kunnen
ontwikkelen dan onze voorgangers, heeft ook een groot nadeel. We zijn ons van de wereld
bewust. We weten hoe we systeem aarde grotendeels naar onze hand kunnen zetten en ons
voordeel eruit te halen. Denk maar aan landbouw in gebieden waar dit normaal niet kan of het
voorspellen wanneer een vulkaan uitbarst. Het verbaasd me dus niet dat het probleem voor dit
syndroom bij de mens ligt. Onze wereld draait maar rond één ding en dat is geld. Als er ergens
geld te halen valt dan zal deze bron al snel uitgeput worden. Dit is hetzelfde geval met de
visvangst. Aangezien dat de zeeen neutrale economische gebieden zijn wordt het moeilijk om te
controleren hoeveel vis er gevangen wordt en wie vooral de meeste vis vangt.
Waarom dat visserij nu zo een winstgevende economie is, valt niet ver te zoeken. Zoals elk
economische systeem draait het vooral rond de verhouding tussen vraag en aanbod en
aangezien wij mensen graag eens een stuk vis op ons bord hebben wordt daarvoor gezorgd. Het
vangen van vissen is zo winstgeven omdat wij zo veeleisend zijn (hoge vraag). De grootste
oorzaak van de overbevissing ligt dus aan het feit dat wij mensen graag veel vis eten, dat het
daarom zeer veel opbrengt en dat bedrijven daarom de zee leegvissen. Het wordt zelfs zo erg dat
we als maar meer lager in de voedselketen gaan vissen. We beginnen groot en eindigen
helemaal aan de bodem. Hoe schaarser de vissen worden, des te beter onze netten worden.
Toch proberen we zelf ook met oplossingen te komen. Buiten geld is een goed imago ook heel
belangrijk voor een bedrijf, burgemeester, eigenlijk gewoon voor iedereen. Niemand wilt het dus
op zijn/haar geweten hebben dat zij de oorzaak zijn voor onze lege oceaan in 2050. Daarom
organiserenwe klimaatakkoorden, die zorgen voor een strengere visserijwetgeving. Ook het
oprichten van natuurreservaten kan dienen als een oplossing. Natuurlijke kwekerijen worden ook
vaak als oplossing besproken, maar zoals je in bovenstaande tekst hebt gelezen kan dat eigenlijk
maar als een halve oplossing gezien worden.
De oplossing voor dit probleem? Ideaal zou zijn om gewoon van vandaag op morgen geen vis
meer te eten. De winstgevende economie wordt opeens een verlies waardoor men gewoonweg
gaat stoppen met vissen in de zee en de vissenpopulaties er terug bovenop kunnen komen. Dit
idee is natuurlijk onmogelijk om te realiseren, toch schuilt hierin wel de oplossing. We moeten
onze gedachtengang als mensen veranderen. Niet meer aan onze luxe denken maar aan onze
toekomst. Het zal een hele operatie worden als de vishandel stil zou vallen. Denk maar aan alle
onslagen en wat zal er gebeuren met de gebieden die leven van de visvangst? Stopzetten dus
misschien best niet maar dan kunnen we wel nog zorgen voor een strengere wetgeving of meer
concrete regels over hoeveel vissen er gevangen mogen worden.
Bronnen:
Internetbronnen:









Scientias, Europese vissoorten sterven uit, Geraadpleegd op 2/01/16, via:
http://www.scientias.nl/90-europese-vissoorten-met-uitsterven-bedreigd-door-overbevissing/
Knack, Oceaan leven sterft uit, Geraadpleegd op 2/01/16, via:
http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/oceaanleven-sterft-in-ijltempo-uit/article-normal110253.html
Knack, Windmolens kunnen kabeljauw helpen, Geraadpleegd op 2/01/16, via:
http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/windmolens-kunnen-kabeljauw-redden/articlenormal-62066.html
Knack, Kwal binnenkort heerser van de oceaan,Geraadpleegd op 2/01/16, via:
http://www.knack.be/nieuws/planet-earth/kwal-binnenkort-heerser-van-de-oceanen/articlenormal-56753.html
Knack, Visreservaten verhogen visproductie, Geraadpleegd op 2/01/16, via:
http://www.knack.be/nieuws/wetenschap/visreservaten-verhogen-visproductie/article-normal21479.html
Wikipedia, Visserij, Geraadpleegd op 2/01/16, via: https://nl.wikipedia.org/wiki/Visserij
Planeetzee, lesmodule: vis op het menu, Geraadpleegd op 2/01/16, via:
http://www.planeetzee.be/lesmodule-print/4
Msc, Climate change and how it effects the ocean, Geraadpleegd op 2/01/16, via:
https://www.msc.org/healthy-oceans/the-oceans-today/climate-change
Fao, ,Geraadpleegd op 2/01/16, via:
http://www.fao.org/Newsroom/en/news/2005/102911/index.html
Videofragmenten

Greenpeace België, Overbevissing, Geraadpleegd op 2/01/16, via:
https://www.youtube.com/watch?v=dZpFfbI-lZI