PCOS (polycysteus ovariumsyndroom)

Informatie voor patiënten
PCOS (polycysteus ovariumsyndroom)
zz
PCOS is de afkorting van polycysteus ovariumsyndroom. Letterlijk
betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok
(ovarium) aanwezig zijn.
Normaal ontwikkelen zich in de eerste helft van de menstruatiecyclus
enkele follikels (eiblaasjes) in de eierstokken, waarvan er meestal maar
één verder groeit en tot een eisprong (ovulatie) komt. Bij vrouwen met
PCOS worden in de eierstokken meerdere kleine follikels gevormd, die
moeilijk tot groei en ovulatie komen (zgn. cysten. Daardoor is de kans op
een zwangerschap bij PCOS kleiner.
5 tot 10% van de vrouwen heeft een vorm van PCOS. Daarmee is het de
meest voorkomende hormonale afwijking bij vrouwen. De precieze
symptomen van PCOS kunnen van vrouw tot vrouw verschillen.
Om bij vrouwen met PCOS de kans op een zwangerschap te verhogen, is
een behandeling nodig die de eisprong opwekt. Dit kan door middel van
afvallen, tabletten, injecties of een kijkoperatie.
Polycysteus ovariumsyndroom (PCOS)
PCOS
Hoe PCOS ontstaat, is niet precies bekend. Bepaalde erfelijke factoren geven een
grotere kans om dit syndroom te krijgen. In sommige families komt PCOS dan 0ok
vaker voor. Maar of het syndroom zich daadwerkelijk ontwikkelt, is afhankelijk van
externe factoren. Een belangrijke factor is het gewicht.
Waarschijnlijk zijn bij het ontwikkelen van het PCOS meerdere hormonen
betrokken (zie de WZA-folder ’Normale menstruatiecyclus’). Zo is er meestal
een verhoogde waarde van het LH, eventueel een verhoogde waarde van
testosteron en soms ook van insuline. Dit in combinatie met een onvoldoende
waarde van het FSH geeft een verstoorde rijping van de follikels. Het gevolg is
dat in de eierstok meerdere, kleine met vocht gevulde blaasjes aanwezig zijn.
Klachten bij PCOS
 Door de stoornis in de rijping van de follikels blijft een eisprong vaak uit en
ontstaat er onregelmatigheid in de menstruatiecyclus. In een normale menstruatiecyclus zijn er dertien of veertien menstruaties per jaar. Bij PCOS vaak
minder dan acht per jaar. De periode tussen de menstruaties wordt dus veel
langer (zes weken of meer). De menstruatie kan zelfs gedurende een half jaar
of langer wegblijven.
 De eierstokken van vrouwen met PCOS kunnen hoge gehaltes mannelijke
hormonen produceren. Dit kan overbeharing en acne veroorzaken. Bij een
deel van de vrouwen met PCOS komt insuline-resistentie voor. Insuline is
een hormoon dat betrokken is bij de regulatie van de bloedsuikerspiegel. Bij
insuline-resistentie is het lichaam minder gevoelig voor insuline, waardoor
het meer insuline aan gaat maken. De eierstokken van vrouwen met PCOS
zijn gevoelig voor deze hoge concentratie insuline en gaan daardoor meer
mannelijke hormonen produceren. Met uw gynaecoloog kunt u bespreken
hoe de klachten van overbeharing en acne kunnen worden verminderd
 Door verschillende oorzaken kan een vrouw met PCOS ook overgewicht
hebben. Dit komt bij 40% van de vrouwen met PCOS voor. Het hoge
testosterongehalte kan een oorzaak zijn, maar ook de insuline-resistentie.
Onderzoek en behandeling
Onderzoek
Om PCOS vast te kunnen stellen, vindt er meestal bloedonderzoek en
echoscopisch onderzoek plaats.
Bloedonderzoek
Om na te gaan hoe hoog de waarden van FSH, LH, testosteron, oestrogeen,
progesteron en zo nodig prolactine zijn, wordt het bloed onderzocht. Meestal
gebeurt dit tien dagen na een menstruatie. Eventueel wordt het op een later
tijdstip herhaald. Bij afwijkingen in deze waarden vindt eventueel verder
onderzoek plaats, onder andere naar de waarden van de bloedsuikers (glucose)
en eventueel naar insuline en cholesterol.
Echoscopie
Normaliter zijn er bij een echoscopie in elke eierstok drie tot acht follikels te
zien. Bij PCOS zijn dat er vaak tien tot twaalf.
Behandelmogelijkheden
Er zijn verschillende behandelingen mogelijk om ieder maand een eisprong op
te wekken:
 afvallen
 tabletten
 injecties
 kijkoperatie
Vaststellen of er een eisprong is, kan door:
 gedurende de cyclus de temperatuur bij te houden;
 bloedonderzoek rond de 21e dag van de cyclus naar de waarde van
progesteron;
 een echoscopie voor en na de eisprong.
Vrouwen die zwanger worden na een behandeling voor PCOS hebben een iets
grotere kans op een miskraam. Dit kan niet worden beïnvloed.
Afvallen
Als u overgewicht hebt, is afvallen erg belangrijk. Vaak herstelt de menstruatiecyclus zich dan en treden er spontaan eisprongen op. Indien u behandeld wordt
met tabletten of injecties, wordt de kans op een zwangerschap aanzienlijk
groter als u daarnaast ook afvalt.
Vraag om steun als het u niet lukt om af te vallen. Eventueel kunt u via uw
huisarts of gynaecoloog een verwijzing voor een diëtist krijgen. Naast gezonde
voeding is ook voldoende lichaamsbeweging erg belangrijk.
Clomid
Als eerste medische behandeling wordt Clomid geadviseerd. Na een (spontane
of door medicijnen opgewekte) menstruatie neemt u één of meer tabletten, van
de 3e tot en met de 7e dag of van de 5e tot en met de 9e dag van de cyclus. De
eisprong treedt op tussen ongeveer de 13e en de 21e cyclusdag. De hele cyclus
duurt dan niet langer dan 35 dagen.
Kans op een zwangerschap
Bij een behandeling met Clomid krijgt ongeveer 80% van de vrouwen een
eisprong. Ruim de helft hiervan wordt zwanger. De kans op een meerlingzwangerschap is bij Clomid licht verhoogd.
Lukt het niet om een eisprong op te wekken of is er uit zes tot twaalf
eisprongen met Clomid geen zwangerschap ontstaan, dan kan worden
overwogen op een andere behandeling over te stappen.
Bijwerkingen
Clomid heeft meestal weinig bijwerkingen. Soms geeft het stemmingsveranderingen: u bent bijvoorbeeld sneller boos of somber. Een enkele keer
zorgt Clomid voor opvliegers.
Metformine
Metformine is een middel dat wordt gebruikt bij de behandeling van suikerziekte (diabetes mellitus type II). Sommige vrouwen met PCOS kunnen de
suikerstofwisseling alleen regelen door veel insuline aan te maken. De hoge
insulinewaarden leiden mogelijk tot een verhoogde aanmaak van testosteron en
verstoren daardoor de eisprong. Metformine verlaagt de hoeveelheid insuline.
Kans op een zwangerschap
Hoe groot de kans op zwangerschap is bij een behandeling met Metformine is
nog niet duidelijk.
Bijwerkingen
Bij Metformine kunnen maagdarmklachten (misselijkheid, braken, diarree,
buikpijn) optreden.
Injecties
Bij een behandeling met injecties krijgt u gedurende een aantal dagen injecties
met follikel stimulerend hormoon (FSH) of met Humaan Menopauzaal
Gonadotrofine (HMG, gemaakt uit de urine van vrouwen die de overgang
achter de rug hebben). U of uw partner kan deze injecties zelf toedienen.
Op de 3e dag van de cyclus start u met de injecties. Tijdens de cyclus vinden er
echoscopische controles plaats. Zo nodig wordt de dosering aangepast.
Als één, twee of drie follikels rijp genoeg zijn, krijgt u een injectie met humaan
choriongonadotrofine (HCG) om de eisprong in gang te zetten. De eisprong
vindt 38 tot 40 uur na deze injectie plaats. De vrijgekomen eicel is 8 tot 12 uur
bevruchtbaar. Zaadcellen zijn 48 tot 72 uur levensvatbaar. Het is dus verstandig
binnen 12 tot 36 uur na de HCG-injectie gemeenschap te hebben.
Kans op een zwangerschap
Ongeveer 90% van de behandelingen met injecties leidt tot een eisprong.
In ongeveer de helft van de gevallen ontstaat een zwangerschap. Er is een
grotere kans op een meerling. Bij meer dan drie rijpe follikels wordt de
behandeling afgebroken.
Kijkoperatie
Er kan ook worden gekozen voor een kijkoperatie waarbij in de eierstokken een
paar kleine gaatjes gebrand worden, een zgn. LEO. Hierdoor verandert de
aanmaak van hormonen in de eierstokken en kan er een eisprong optreden.
Kans op een zwangerschap
De kans op een zwangerschap via LEO is kleiner dan bij een behandeling met
tabletten of injecties. Als u na de LEO een behandeling met Clomid of injecties
krijgt, is de kans weer gelijk.
Bijwerkingen
Door de kijkoperatie kunnen er verklevingen rond de eierstokken ontstaan.
Hierdoor komt een eicel soms niet in de eileider terecht.
Algemene gezondheid
Vrouwen met PCOS hebben een verhoogde kans om op latere leeftijd (meestal
na de overgang) gezondheidsproblemen te krijgen. Daarbij kan het gaan om
suikerziekte, hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en een verhoogde kans op
kanker van het baarmoederslijmvlies. Veel van deze problemen hangen samen
met overgewicht en een verminderde gevoeligheid voor insuline. Vroegtijdige
vaststelling en behandeling van deze problemen kan de gevolgen op lange
termijn verminderen.
Emotionele gevolgen
PCOS kan een grote stempel drukken op uw leven. Onzekerheid of het zal
lukken om zwanger te worden, de opgave om af te vallen, overbeharing, acne,
de vele ziekenhuisbezoeken tijdens een behandeling, eventueel de noodzaak
om hormonen te gebruiken, dit kan emotioneel zwaar zijn. Het kan opluchten
als u uw gevoelens bespreekt met uw partner, vrienden of familie. Zo nodig
kunt u met uw gynaecoloog overleggen of professionele ondersteuning van
bijvoorbeeld een psycholoog of diëtist wenselijk is. Verder kan het prettig zijn
om contact te hebben met lotgenoten, bijvoorbeeld via www.freya.nl
Hebt u een opmerking of een klacht?
De medewerkers en specialisten van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen doen hun best u
de juiste (medische) zorg te geven. Mocht er toch iets gebeuren waarover u niet tevreden
bent, dan verzoeken wij u om dat door te geven. Dat kan aan degene die direct verantwoordelijk is of aan de ombudsfunctionaris van het ziekenhuis. Deze is bereikbaar via:
 e-mailadres: [email protected]
 telefoonnummer: (0592) 32 56 24/32 55 55 (maandag t/m donderdag)
 postadres: WZA t.a.v. ombudsfunctionaris, postbus 30.001, 9400 RA Assen
Medisch Centrum Wilhelmina
Borgstee 17
9403 TS Assen
Telefoon (0592) 34 00 53
www.mcwilhelmina.nl
Het Medisch Centrum Wilhelmina is onderdeel
van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen
© 2014 WZA
gynae21 – december 2014
Meer informatie over de klachtenprocedure vindt u op www.wza.nl/patienten/een-klacht