Australische trekvogel kan magnetisch veld meten met oogpigment

28­1­2017
Australische trekvogel kan magnetisch veld meten met oogpigment ­ NRC
Onbeperkt nrc.nl
Binnenland
Buitenland
Economie
Alle abonnementen
Cultuur
Sport
Menu
Opinie
Wetenschap
Tech & Media
Meer
Australische trekvogel kan
magnetisch veld meten met
oogpigment
Sommige diersoorten bezitten een indrukwekkend vermogen tot
navigeren. Vooral vissen en vogels zijn vaak in staat om over zeer grote
afstanden specifieke reisdoelen te vinden. Een van de mechanismen die
daarbij verondersteld wordt een rol te spelen is detectie van de
veldlijnen van het aardmagnetisch veld. Volgens deze hypothese
navigeren vogels en vissen dus letterlijk "op het kompas'.
2 september 1993
In vele organismen (behalve in vogels en vissen ook in insekten en zelfs in bacteriën) zijn
inderdaad kandidaat-kompasnaaldjes aangetoond. Het zijn kleine kristallen van magnetiet. In
hoeverre deze inderdaad als magnetisch zintuig fungeren, staat nog niet vast. Maar er zijn
https://www.nrc.nl/nieuws/1993/09/02/australische­trekvogel­kan­magnetisch­veld­meten­met­7194436­a1366379
1/6
28­1­2017
Australische trekvogel kan magnetisch veld meten met oogpigment ­ NRC
meer manieren mogelijk om het aardmagnetisch veld te registreren. Zo kunnen sommige
kraakbeenvissen de ligging van de veldlijnen bepalen door inductiestroompjes op te wekken
wanneer ze door de lijnen heen zwemmen. Een andere, nog exotischer methode die in 1977 is
voorgesteld door de onderzoeker Leask, is dat fotopigmenten in het oog het registratiewerk
doen. Onlangs zijn voor het bestaan van dit mechanisme indirecte experimentele aanwijzingen
gevonden.
Het verschijnsel magnetisme berust op de beweging van elektronen. Elektronen in een atoom
hebben elk hun eigen "spin' en genereren als gevolg daarvan elk een miniem magnetisch
veldje. Bij gepaarde elektronen met tegenovergestelde spin compenseren deze veldjes elkaar,
maar als er sprake is van ongepaarde elektronen dan laten deze zich gelden en zullen ze zich
net als kompasnaalden richten naar het aardmagnetisch veld.
De hypothese van Leask was nu, dat dieren magnetische velden zouden kunnen waarnemen
door een mechanisme van "spin-omschakeling'. Wanneer de fotopigmenten in het oog met
licht van een bepaalde golflengte worden beschenen, zullen er fotonen worden geabsorbeerd,
waardoor een oorspronkelijk gepaard elektron in een aangeslagen toestand raakt. Heel soms
kan het aangeslagen elektron ineens overschakelen op de tegenovergestelde spin, waardoor
het niet meer terug kan naar het lagere energieniveau (omdat zijn partner nu dezelfde spin
heeft). Bij juist gekozen golflengten kan er op die manier een aanzienlijke populatie
ongepaarde elektronen in aangeslagen toestand in fotopigmenten zitten, wat een klein maar in
principe meetbaar magnetisch veldje oplevert. Leasks idee was dat het magnetisch veldje als
gevolg van deze "optische pomp' op de een of andere manier kan worden gebruikt als kompas.
Advertentie
https://www.nrc.nl/nieuws/1993/09/02/australische­trekvogel­kan­magnetisch­veld­meten­met­7194436­a1366379
2/6
28­1­2017
Australische trekvogel kan magnetisch veld meten met oogpigment ­ NRC

Onderzoekers in Duitsland en Australië hebben nu bij het Australische trekvogeltje Zosterops l.
lateralis laten zien dat diens navigatievermogen sterk afneemt wanneer het alleen maar met
rood licht wordt beschenen. De vogeltjes werden onderzocht in een toestand van trekdrang,
onder zorgvuldig gecontroleerde condities waarin ze geen niet-magnetische invloeden gewaar
konden worden uitgezonderd licht. De onderzoekers keken in welke richting de vogeltjes
probeerden weg te vliegen, daarbij registrerend in hoeverre die richting samenviel met de
trekrichting van hun vrije soortgenoten. Het bleek dat de vogels zich bij wit, groen en blauw
licht goed konden oriënteren maar bij rood licht met een golflengte van 633 nanometer niet.
Het rhodopsine-oogpigment van Z. lateralis kan deze golflengte niet absorberen.
De waarneming is consistent met de hypothese van Leask, maar vormt uiteraard geen bewijs.
Er zijn tegen het idee van een optische pomp enkele bezwaren. Zo kunnen andere dieren zich
ook magnetisch oriënteren in totale duisternis en is het onduidelijk hoe de respons in het
oogpigment kan zijn gekoppeld aan het zenuwstelsel. Als het mechanisme van Leask al
optreedt in de natuur, dan hooguit als een reserve-systeem. Vogels vertrouwen bij hun
https://www.nrc.nl/nieuws/1993/09/02/australische­trekvogel­kan­magnetisch­veld­meten­met­7194436­a1366379
3/6
28­1­2017
Australische trekvogel kan magnetisch veld meten met oogpigment ­ NRC
navigatie voornamelijk op hun visuele systeem en alleen wanneer dat niet toereikend is,
zouden ze hun magnetische zintuig hoeven te gebruiken. (Nature, 5 augustus).
Mail de redactie
Lees ook deze artikelen
De eindeloze beweging van het licht
Het zesde zintuig van de duif
Mensenogen zijn afgesteld op het licht dat de
zon het meest uitzendt.
Biologie IJzerhoudende zenuwuitlopers in de
duivensnavel? Onvindbaar. Hoe oriënteren
vogels zich dan op het aardmagnetisch veld?
20 JUNI 2015
21 APRIL 2012
Advertentie
https://www.nrc.nl/nieuws/1993/09/02/australische­trekvogel­kan­magnetisch­veld­meten­met­7194436­a1366379
4/6
28­1­2017
Australische trekvogel kan magnetisch veld meten met oogpigment ­ NRC
Trending
Veel gedeeld
DECREET
Hogeschooljokken
Eerste reizigers naar VS geweigerd
vanwege decreet Trump
Hersenen van mensen met autisme worden
minder snel oud
Na Brexit lonken de wereldzeeën
Ruttes grote leugen
Kuzu vroeger: ambitieus, energiek, ijdel en…
onopvallend
‘Trump kan deze revolutie niet in z’n eentje
stoppen’
Over NRC
Mijn NRC
Auteursrecht
Inloggen
Privacyverklaring
Account aanmaken
Leveringsvoorwaarden
Digitale editie
Cookies
Mijn abonnementen
Stijlboek
Service & bezorging
Contact
NRC Websites
Redactie
https://www.nrc.nl/nieuws/1993/09/02/australische­trekvogel­kan­magnetisch­veld­meten­met­7194436­a1366379
5/6
28­1­2017
Australische trekvogel kan magnetisch veld meten met oogpigment ­ NRC
Opinieredactie
NRC Media
Colofon
NRC Carrière
AdSales
NRC Live
Klantenservice
NRC Webwinkel
https://www.nrc.nl/nieuws/1993/09/02/australische­trekvogel­kan­magnetisch­veld­meten­met­7194436­a1366379
6/6