hitler is dood persinfo 1

HITLER IS DOOD
PERSINFO
1
HITLER IS DEAD, I REPEAT, ADOLF HITLER IS DEAD
Hitler is dood. Zijn voornaamste secondanten Goebbels en
Himmler hebben zich van het leven beroofd. Goering en Speer
vallen al snel in handen van het Westen. De As van het Kwaad is
overwonnen, de wereld ligt in puin. Er moet aan een opkuis
begonnen worden, en schuldigen moeten worden gestraft. Op het
Proces van Neurenberg, dat van 20 november 1945 tot 1 oktober
1946 plaatsvindt, worden de 24 belangrijkste kopstukken van het
nazi-regime uit WO II voor het gerecht gebracht. De verdachten
staan terecht voor samenzwering, misdaden tegen de vrede,
misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdrijven.
NEURENBERG IN PUIN
De keuze voor Neurenberg als locatie voor het tribunaal was niet toevallig: deze stad stond symbool
voor de Duitse nationaal-socialistische partijdagen, de jaarlijkse propagandahoogdagen van de nazi’s.
Maar in 1945 ligt Neurenberg in puin. De honderden internationale medewerkers aan het proces
vinden onderdak in het Grand Hotel, waar feestjes in schril contrast staan met de harde oorlogsrealiteit die binnen de rechtbankmuren besproken wordt. Na de spanning van de oorlog en de vele
maanden van onthouding, heeft de sfeer iets buitengewoon losbandigs. Er wordt gefeest,
gedronken, gevrijd. Sommige getuigen zeggen dat de seksuele revolutie al in Neurenberg in 1945
plaatsvond.
JONG VERSUS OUD, GOED VERSUS KWAAD
Hitler is dood speelt zich af tegen deze achtergrond van een stad in puin, voor en tijdens het proces.
Niet de beroemde nazi-kopstukken als Goering en Speer, maar de jonge garde vervult de echte
hoofdrol. Conflicten ontstaan, zekerheden worden onderuitgehaald. De verschillende standpunten
van zowel aanklagers en beklaagden bieden een weergave van de complexiteit van het proces.
Hoe bestraf je een genocide waaraan een groot deel van de bevolking medeplichtig is, terwijl je die
bevolking tegelijkertijd terug hoop wil geven op heropbouw en een democratische toekomst? Wat
betekent schuld? Het zijn problemen en discussies die op het scherp van de snee worden gevoerd
door de jonge geallieerde medewerkers in Neurenberg. Zij vertegenwoordigen de huidige generatie,
die voort moet met de puinhopen van de oorlog. De generatie die zich afvraagt hoe het verder moet
met de wereld, na de holocaust en de A-bom. Hoe moeten we verder? Welk standpunt moeten we
innemen? Hoe relatief is de tegenstelling tussen dader en slachtoffer? De nazi-kopstukken hebben
hun leven achter zich en alleen nog de dood voor ogen. Zij vertegenwoordigen een verleden dat niet
voorbijgaat. Maar de jonge geallieerden moeten zich ter plaatse, tussen de ruïnes van de stad, een
houding aanmeten ten opzichte van wat gebeurd is en wat nog komen zal. Bijna de volledige staf van
het tribunaal, alsook de aanwezige pers, heeft de oorlog als militair meegemaakt. Nu proberen ze
samen een moraal te ontwikkelen voor de toekomst. Al brengt dat henzelf en hun land in nauwe
schoentjes.
De getuigenissen van de beklaagden brengen namelijk de clichébeelden van nazi-Duitsland en de
onfeilbare positie van de geallieerden aan het wankelen. Je krijgt een inkijk in ‘de mechanismen van
het Kwaad’: Hoe zijn de voorwaarden vervuld geraakt waardoor de holocaust kon ontstaan? En hoe
heeft het ‘Westen’ gewoon toegekeken…? Niet alleen tussen de geallieerden, maar ook tussen de
beklaagden onderling ontstaan intussen spanningen en meningsverschillen. Want de overlevingsstrategie van de één, betekent het doodvonnis voor de ander.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
2
JURIDISCHE ERFENIS
Het internationale oorlogstribunaal van Neurenberg was baanbrekend: voor het eerst in de
wereldgeschiedenis werden leiders van een genocide veroordeeld door een internationaal tribunaal.
Het proces werd geleid door de VS, de Sovjet-Unie, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, maar kwam
niet zonder slag of stoot tot stand. Waarop moest de rechtbank zich beroepen? Internationale
rechtspraak bestond op dat moment nog niet. Veel van de in Neurenberg gehanteerde principes zijn
nu in verdragen vastgelegd en maken het mogelijk een internationaal tribunaal op te richten
wanneer er sprake is van misdaden tegen de mensheid. Toch werd het Neurenbergtribunaal tot de
jaren ‘70-‘80 beschouwd als een flop. Pas in de jaren ’90 kwam een vervolg op het tribunaal, toen het
diende als voorbeeld voor het Internationale Strafgerechtshof in Den Haag, Arusha, International
Criminal Court. Het proces van Neurenberg wordt ook beschouwd als de basis van het Internationaal
Strafrecht en vormde een aanzet voor de Universele Verklaring van Rechten van de Mens.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
3
PERSONAGES / BIOGRAFIEËN
AANKLAGERS
Edith Berger
Journaliste
(Sara Vertongen)
Het personage Edith Berger is gebaseerd op een aantal historische
vrouwen, zoals Martha Gellhorn, Rebecca West, Elsa Triolet en Hannah
Arendt. Vrouwen met heldere meningen en een scherpe pen. Rebecca
West werd tijdens het Neurenbergproces de minnares van de Amerikaanse rechter, Francis Biddle wat een inspiratiebron vormde voor de
relatie tussen West en Berger.
Rebecca Goldensohn
Gerechtspsychiater
(Janne Desmet)
Gerechtspsychiater Leon Goldensohn leverde de stof voor het personage Goldensohn. Goldensohns joodse afkomst is geïnspireerd op het
historische gegeven dat Duitsers en joden die in de dertiger jaren het
land waren ontvlucht naar Zwitserland of de VS, nu terugkeerden om
zich vrijwillig ten dienste te stellen van het tribunaal.
Robert Jackson
Procureur-generaal
(Maarten Ketels)
Hoewel dit personage de naam draagt van het historische personage
Robert Jackson, Amerikaans rechter in het Hooggerechtshof en hoofdaanklager in Neurenberg, is Robert Jackson in Hitler is Dood geen
getrouwe historische representatie van de man. Het personage is
gebaseerd op enkele aanklagers in de Neurenbergprocessen (Robert
Jackson, David Maxwell-Fyfe,…).
Roderick ‘Dodd’ West
Aanklager
(Pieter Genard)
Ook het personage West is een samensmelting van een aantal
medewerkers aan het tribunaal, zoals David Maxwell-Fyfe, Rudenko en
de Amerikaanse hulpaanklager Thomas Dodd, die zeer scherp uit de
hoek kon komen. Verdere inspiratiebronnen voor West waren enkele
jongere officieren die ‘onder de wapens’ werden gehouden en als jurist
aan de slag moesten, zoals Adrian Fisher en de 29-jarige Airey Neave,
die onvoorbereid de aanklacht moest overhandigen.
BEKLAAGDEN
Hermann Goering
Reichsmarschall
(Rik Van Uffelen)
- strop
HITLER IS DOOD
Goering bekleedde in het Derde Rijk de post van Reichsmarchall, een
functie die speciaal voor hem door Hitler in het leven werd geroepen.
Hij organiseerde de Gestapo en richtte de Luftwaffe op voor een
aanvalsoorlog. Burgerbombardementen en het terroriseren van
bezet Europa, alsook de plundering van Europese kunstcollecties
kunnen op zijn rekening geschreven worden. Goering was ook
betrokken bij de vervolging en onteigening van de joden in Duitsland en
Europa. In Neurenberg viel Goering, afgekickt van zijn morfineverslaving, vooral op door de manipulatie van zijn medebeklaagden en
zijn gebrek aan wroeging. Goering (‘dikke Hermann’) werd veroordeeld
tot de strop, maar slaagde erin een cyaankalicapsule binnen te
smokkelen. Hij pleegde zelfmoord enkele uren voor zijn ophanging.
PERSINFO
4
Joachim von Ribbentrop
Minister van
Buitenlandse
Zaken
(Jos Geens)
- strop
Albert Speer
Minister van
Bewapening
(Kris Cuppens)
- 20 jaar
Franz Von Papen
Vice-kanselier
(Dirk Buyse)
- vrij
HITLER IS DOOD
Von Ribbentrop was SS-Obergruppenführer, en van 1938 tot 1945 een
trouwe en volgzame minister van Buitenlandse Zaken onder Hitler. Een
van zijn belangrijkste wapenfeiten was het non-agressieverdrag dat hij
in 1939 met Stalin afsloot, het zogenaamde Molotov-Ribbentrop-pact.
Hierdoor gesteund kon Duitsland in de nazomer van 1939 ongestoord
Polen binnenvallen en nam de Tweede Wereldoorlog een aanvang.
Ribbentrop nam ook deel aan plannen om Tsjechoslowakije aan te
vallen en pleitte voor het neerschieten van Amerikaanse en Britse
vliegtuigen boven nazi-Duitsland. Verder speelde hij een grote rol bij de
‘endlösung’. Ondanks zijn belangrijke positie en zijn oorlogszuchtige
uitspraken was Ribbentrops invloed niet bijzonder groot. In Neurenberg
veranderde Ribbentrop in een zielig figuur. Selectieve amnesie was zijn
strategie om minder prettige waarheden te omzeilen. Hij werd ter dood
veroordeeld en opgehangen.
Speer was architect van opleiding, en oorspronkelijk niet bijzonder
geïnteresseerd in politiek. Na een aantal jaren als Hitlers huisarchitect,
werd hij benoemd tot rijksminister voor Bewapening en Munitie. Speer
gebruikte zijn fenomenale organisatietalent voor de reorganisatie van
de productie van wapens en munitie en wist zo de productie in 1944 tot
een viervoud te brengen van die van 1942. Tegen het einde van de
oorlog weigerde hij echter Hitlers bevelen in verband met de tactiek van
de verschroeide aarde nog langer uit te voeren. Toch vloog Speer, die
Berlijn al was ontvlucht, op 24 april 1945 speciaal terug om in de bunker
naast de Rijkskanselarij afscheid van zijn Führer te kunnen nemen. In
Neurenberg werd Speer veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf. Op 1
oktober 1966 kwam hij vrij. Speer schreef nog enkele boeken over het
Derde Rijk, en stierf in 1981. Enkele weken na Speers dood doken
bezwarende documenten op waaruit bleek dat Speers rol in de
deportatie van de joden toch groter was dan vermoed. In Neurenberg
hadden deze documenten hem tot de strop kunnen brengen.
Von Papen was een reactionair katholieke Duits politicus en diplomaat
ten tijde van de Weimarrepubliek en het Derde Rijk. Zijn politiek heeft
ertoe bijgedragen dat Adolf Hitler aan de macht kwam. Von Papen wist
de tegenstribbelende Von Hindenburg over te halen Hitler toch tot
rijkskanselier te benoemen. Von Papen werd vice-rijkskanselier. Al gauw
echter namen de nazi’s de macht in de regering over en werden Von
Papen en zijn andere conservatieve regeringsleden buiten spel gezet.
Von Papen werd ambassadeur in Oostenrijk en Turkije. Hoewel hij wist
dat Hitler tot twee keer toe van plan was hem te liquideren, bleef Von
Papen het Derde Rijk als diplomaat vertegenwoordigen tot de ineenstorting in 1945. Hij werd vrijgesproken tijdens de processen van
Neurenberg. Door een Duitse denazificatierechtbank werd hij tot acht
jaar gevangenisstraf veroordeeld, maar hij kwam al vrij in 1949. Von
Papen stierf in 1969 op 90-jarige leeftijd.
PERSINFO
5
Hjalmar Schacht
Minister van
Economische
Zaken
(Warre Borgmans)
- vrij
Julius Streicher
Pulpuitgever
(Warre Borgmans)
- strop
Schacht werd in 1933 door Hitler aangesteld als president-directeur van
de Reichsbank. In 1934 werd hij minister van Economische Zaken.
Hij leverde Hitler de financiële mogelijkheid om te bewapenen en
oorlog te voeren. Hoewel hij, na conflicten met de Führer, al gauw
ontslag nam als minister en president-directeur, werd hij in 1939 wel
aangesteld als minister zonder portefeuille. Wat slechts Schacht en de
Amerikanen wisten, was dat hij sinds de jaren ’30 ook als spion voor de
VS had gewerkt. Zo had hij de Amerikanen er onder meer van op de
hoogte gebracht dat Hitler de Sovjetunie zou binnenvallen. De VS
hadden hun bondgenoot daarvan echter niet op de hoogte gebracht. Na
de aanslag op Hitler in juli 1944, werd Schacht opgepakt. Tot april 1945
verbleef hij in een concentratiekamp. Schacht werd vrijgesproken op
het proces van Neurenberg. In de jaren vijftig was hij financieel adviseur
van de Indonesische en Egyptische regeringen. Van 1953 tot 1963 leidde
hij een eigen bank. Hij stierf in 1970 op 93-jarige leeftijd.
Streicher was de uitgever van het antisemitische pulpblaadje ‘Der
Stürmer’ en stond in binnen- en buitenland bekend als de belangrijkste
jodenvervolger van de partij. In zijn artikels werden de joden op
hysterische wijze van alle mogelijke misdaden (tegen het Duitse volk)
beschuldigd, zoals perversie, bedrog, uitbuiting, samenzwering en
verraad. De jood werd door Streicher bestempeld als een seksueel
wellustig en verworden wezen, voortdurend erop uit om het Duitse volk
te bezoedelen. Bovendien vormden volgens hem de joden een doodsbedreiging voor het Arische ras omdat door ‘gemengde’ huwelijken de
bloedzuiverheid van het Duitse nageslacht werd aangetast. Streicher
leidde de boycot van joden in 1933 en was verantwoordelijk voor de
verwoesting van de synagoge in Neurenberg in 1938. Zijn diepgewortelde geperverteerde jodenhaat en seksuele obsessie riep bij
geallieerden én medenazi’s felle haatgevoelens op. Streicher werd in
Neurenberg ter dood veroordeeld.
GETUIGEN
Dieter Wisliceny
Adjunct van Eichmann
(allen)
Dieter Wisliceny was medewerker van Eichmann, verantwoordelijk voor
de deportatie van Slovaakse, Hongaarse en Griekse joden. In 1948 werd
hij geëxecuteerd in Slovakije.
Franz Blaha
Overlevende
(Dirk Buyse)
Franz Blaha werd als gevangene in Dachau gedwongen secties en medische experimenten uit te voeren.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
6
MUZIKANTEN
SCHROOTHOOPROMANTIEK
De drie trouwe Braakland/ZheBilding-muzikanten, Rudy Trouvé, Geert Waegeman en Gerrit
Valckenaers, leveren geen half werk. Zij componeerden hun muziek speciaal voor deze
voorstelling, op basis van de thematiek van de Neurenbergprocessen. Historische films,
boeken en geluidsfragmenten waren hun inspiratie als vertrekpunt.
TYPMACHINES, KOGELHULZEN, BOEM BOEM BOEM
Rudy Trouvé werd geïnspireerd door de administratieve kant van het proces. Met een
typmachine probeert hij de sfeer in Neurenberg te schetsen, waar vertalers, verslaggevers
en journalisten non-stop in de weer waren. Ook het plechtstatige van de Duitse
kamerorkest- en barokmuziek vond hij passen bij Hitler is Dood, al klinkt de muziek een
tikkeltje moderner op zijn synthesizer. Daarnaast vormen geluidsmanipulatie, gezoem, hoge
fluitjes en melodica een typische Trouvésound.
Geert Waegeman valt meteen op op scène, gezeten achter een aantal kogelhulzen: “Uit de
Eerste Wereldoorlog, gekocht op het Vossenplein”. Met kogelhulzen, rhythm box,
synthesizer en percussie schept hij wat hij een “gedeconstrueerd muzikaal landschap”
noemt, af en toe bewust ‘out of tune’.
Gerrit Valckenaers baseert zich op Duitse muziek uit heden en verleden. Wagner, die als
componist in het Derde Rijk geaccepteerd werd, inspireerde hem met het ritme van een
arbeidsthema en met ‘Der Ring des Niebelungen’, op z’n Valckenaers hernieuwd als
muziekdoosmuziek. Van een getuige die de nazi-legerkorpsen beschreef (“ununterbrochen
boem boem boem”), maakte Gerrit een sample. Bovendien hanteert hij een bijna volledig
Duits instrumentarium. Op e-bay kocht hij een Duits klokkenspel mét afschroefbare adelaar
en een ‘zither’ (snaarinstrument, vooral gebruikt in typisch Duitse heimatmuziek) uit –jawelNeurenberg. Gerrit speelt ook op de klarinet, een instrument dat door J. Christoph Denner
in Neurenberg werd uitgevonden. De verbazing hierover hoeft niet zo groot te zijn, zo blijkt:
in Neurenberg was namelijk een gilde van muziekinstrumentenbouwers. Toch speelt Gerrit
als vanouds ook op zijn eigen zelfgemaakte, originele instrumenten, bestaande uit een bak
water, hout, wat schroot, een speelgoedtrommel en boekensteunen van de Brico.
SCHROOTHOOPROMANTIEK
De drie muzikanten trokken na hun individuele experimenteerperiode samen de studio in,
en zo ontstond, in interactie met de tekst, de uiteindelijke muziek voor de voorstelling. “We
vertrekken van een concept, en dan gooien we het overboord. Of toch een beetje”, aldus
Geert. “De muziek is minimalistischer dan anders. Als uitgangspunt hadden we veel meer
beats, maar dat is te opdringerig. De tekst is hier geen poëzie, de inhoud is erg belangrijk.
Het publiek moet luisteren naar wat er gezegd wordt. Dat doen wij ook, en zo proberen we,
met onze muziek, het geheel mee te maken.”
In de voorstelling zoeken de verschillende ritmes en instrumenten elkaar, in constante
interactie met elkaar én met de tekst. De klankwereld die zo opgeroepen wordt, refereert
aan de tijd waarin de Neurenbergprocessen plaatsvonden. Geïnspireerd op het Duitse
muzikale erfgoed, creëren de muzikanten een soort van elektronica die refereert aan
Krautrock, een experimentele Duitse stijl.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
7
Hun muziek bevat ook verwijzingen naar de ‘dodekafonie’, een compositietechniek waarbij
alle 12 tonen van de octaaf gelijkwaardig worden gebruikt. Door de nazi’s werd deze
atonale bevreemdende muziek als ‘ontaard’ aanzien en veroordeeld. De deconstructie en
desintegratie van muzikale structuren lopen voor hen parallel met de thematiek van de
voorstelling: “Wij maken wereldjes die een link hebben met een gebombardeerd landschap.”
Volgens Rudy Trouvé werkt de muziek sfeerscheppend, ondersteunend en versterkend bij
de voorstelling: “Het publiek vormt een beeld in haar hoofd door de klanken die wij creëren.”
Voor de muzikanten is hun muziek geslaagd als de luisteraar, als het ware op een onbewust
niveau, de invloed van de muziek ondergaat zonder dat de muziek de overhand neemt.
“Maar wie goed luistert, kan vanalles horen”, aldus Geert Waegeman. “Op het eerste
gezicht is de muziek ruw, onafgewerkt, maar als je tussen de regels luistert, kan je schone
dingskes horen, kleine melodietjes die wel hoop geven. Onze muziek is eigenlijk …
schroothoopromantiek.”
HITLER IS DOOD
PERSINFO
8
EN WAT NA HET PROCES?
TERWIJL DE STROP HUN WACHTTE…
16 oktober 1946
Vanmorgen werd beklaagde Goering dood aangestroffen in zijn cel. ‘Unser Hermann’, zoals Hermann
Goering ook wel werd genoemd, was veroordeeld tot de strop. Eerder al verzocht Goering, net als
Jodl, het tribunaal al om als militair te worden terechtgesteld met de kogel. Hun verzoek werd
afgewezen. Onderzoek wijst uit dat Goering twee uur voor de executie zelfmoord pleegde door
middel van een cyaankalicapsule. Die zou naar binnen gesmokkeld zijn door een Amerikaanse cipier,
al blijven de meningen hierover nog verdeeld.
DOOFT U ALSTUBLIEFT UW SIGARET
De eerste die vandaag werd opgehangen, was dus niet, zoals verwacht, Hermann Goering, maar
Joachim Von Ribbentrop. Hoewel het officiële rapport luidt dat de terechtstelling ‘vlekkeloos’ verliep,
stelden getuigen ter plaatse vast dat Ribbentrop twintig minuten luid kreunend in de lucht bungelde.
Ten slotte kroop de beul onder het schavot en trok het koord strakker aan. Een getuigenis: “Toen
Ribbentrop en Keitel aan hun stroppen hingen, moest er noodgedwongen een pauze worden ingelast.
Er werd gevraagd of de aanwezigen mochten roken. Bijna iedereen van de 30 aanwezigen stak
daarop een sigaret op. Toen de dood werd vastgesteld, riep de commandant: ‘De man is dood. Dooft
u alstublieft uw sigaret, gentlemen.’” Ook Streicher veroorzaakte heel wat commotie. Zijn terechtstelling werd een macaber tafereel met veel gekrijs en geschreeuw. Aanwezigen bevestigen dat zijn
laatste woorden waren: “Adèle, mijn lieve vrouw.”
HAASTWERK EN KLASSEJUSTITIE
In juridische en militaire kringen wordt verdeeld gereageerd op het vonnis. Het tribunaal krijgt de
kritiek ‘haastwerk’ te hebben geleverd én een klassejustitie te hebben ingesteld. Commentaar komt
vooral op het feit dat vulgaire figuren als Streicher en Sauckel tot de strop veroordeeld werden,
terwijl veel zwaarder belaste mannen als Speer en Schacht er met veel lichtere straffen of zelfs de
vrijspraak vanaf kwamen. Ook de doodsvonnissen van de generaals Keitel en Jodl worden in vraag
gesteld, vooral omdat de opperbevelhebbers van de zeemacht, Raeder en Doenitz (die overigens
door Hitler tot de ‘nieuwe’ Führer was benoemd) slechts gevangenisstraffen kregen. Jodls
echtgenote zal vermoedelijk een rehabilitatieprocedure starten. Tot slot worden ook bij de
veroordeling van Streicher vraagtekens geplaatst. Het is namelijk niet vast te stellen dat de man
schuldig is aan de vier punten uit de aanklacht. Pulpuitgever en pornofan Streicher had geen
(politieke) invloed en was tijdens de oorlog niet meer actief.
Nvdr: Hoofdaanklager Robert Jackson was niet beschikbaar voor commentaar. Hij keerde al enkele dagen
geleden terug naar de States om zijn post als Supreme Court Justice, de hoogste magistraat in de VS, weer op
te nemen.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
9
BEGRIPPENLIJST
Anschluss:
annexatie van Oostenrijk door nazi-Duitsland in 1938
Conventie van Genève:
verdragen geformuleerd in Genève die de rechtsregels bepalen ten tijde
van een gewapend conflict. Het eerste Verdrag van Genève (1864) bevat
10 artikelen met als doel de medische en menselijke zorg voor gewonde
soldaten op het slagveld te verbeteren, het tweede (1906) betreft de
verbetering van het lot der gewonden, zieken en schipbreukelingen van
de strijdkrachten ter zee, het derde (1929) de behandeling van krijgsgevangenen. In 1949 - na de Neurenbergprocessen – werd een vierde
Verdrag ontwikkeld betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd en werden de vier Verdragen samengevoegd. Verder werd aan elk
van de Verdragen een artikel toegevoegd dat voorschrijft waaraan
partijen zich moeten houden bij een niet-internationaal gewapend
conflict. In 1951 werd aan het Verdrag een vijfde luik toegevoegd over de
status van vluchtelingen.
Bormann:
Reichsleiter (partijorganisator), schatkistbewaarder van de partij, partijsecretaris en privésecretaris van Hitler: een van de machtigste mannen
van het Derde Rijk
Churchill:
premier van het Verenigd Koninkrijk tijdens WO II
Dachau:
het eerste grootschalig opgezette concentratiekamp in nazi-Duitsland,
geopend in 1933 in de buurt van de Zuid-Duitse stad Dachau (bij
München); diende als voorbeeld voor vele andere kampen
Eichmann:
was belast met de logistieke organisatie van de Endlösung: het vervoer
van de deportaties. Na de oorlog wist hij uit de handen van de
geallieerden te blijven, maar in 1960 werd hij in Argentinië ontvoerd, in
Israël berecht en ten slotte geëxecuteerd als één van de laatste grote
misdadigers van het nazi-regime.
Endlösung:
letterlijk ‘de definitieve oplossing’ van het jodenvraagstuk; deze term
voor (en de uitvoering van) de systematische uitroeiing van de joden in
vernietigingskampen werd besproken op de Wannseeconferentie
Gestapo
(Geheime Staatspolizei):
de politieke of geheime staatspolitie in nazi-Duitsland (1933 - 1945)
GI:
galvanized iron; populaire bijnaam voor leden van het Amerikaanse leger
Goebbels:
Duits politicus en publicist; minister van Openbare Voorlichting en Propaganda van Hitler: zeer invloedrijk kopstuk van het nazi-regime, pleegde
zelfmoord na Hitler
Himmler:
hoofd van de SS en een van de leiders van de NSDAP; gezien als
hoofdverantwoordelijke van de holocaust; pleegde zelfmoord voor hij
ondervraagd of berecht kon worden
HITLER IS DOOD
PERSINFO
10
Kristallnacht:
de eerste grootschalig georganiseerde pogrom van het nazi-regime. In de
nacht van 9 op 10 november 1938 werden winkels vernield, synagogen in
brand gestoken en meer dan 25.000 joden gearresteerd en naar
concentratiekampen gebracht.
Luftwaffe:
Duitse luchtmacht
Majdaneck:
concentratie- en vernietigingskamp in Lublin in Oost-Polen; het eerste
grote concentratiekamp dat door de geallieerden werd bevrijd
Nacht der lange messen:
nacht van 30 juni 1934, waarin Hitler zijn positie binnen het regime
verstevigde door zich, met behulp van de SS en de Gestapo, van politieke
tegenstanders te ontdoen
Pour le mérite:
onderscheiding toegekend aan verdienstelijke personen (militair/
burgerlijk)
Pogrom:
vervolging van joodse minderheid
RAF:
Royal Air Force, de luchtmacht van het Verenigd Koninkrijk
SS’er:
lid van de SS, Schutzstaffel, een paramilitaire organisatie onder leiding
van Himmler die behoorde tot de Duitse nazi-partij, de NSDAP. De SS’ers
stonden niet alleen in voor bescherming van de partij-elite, maar ook
voor de bewaking van de concentratiekampen en de Einsatzgruppen,
verantwoordelijk voor vele van de gruwelen onder het nazi-regime. De SS
wordt gezien als de meest wrede tak van de nazi-organisatie en is in de
processen van Neurenberg formeel bestempeld als criminele organisatie.
Talmoed:
belangrijkste boek binnen het jodendom, na de Tenach. De talmoed bevat
de commentaren van belangrijke rabbijnen en andere schriftgeleerden op
de Tenach, veelal in de vorm van discussies tussen voor- en tegenstanders van een bepaald standpunt.
Veemgericht:
rechtbank die in het verborgene werkt en zonder dat de verdachte dat
weet een vonnis uitspreekt. Voor een veemgericht bestaat geen
mogelijkheid om zich te verdedigen.
Verdrag van Versailles:
een van de vijf vredesverdragen waarmee WO I formeel werd beëindigd.
Het Verdrag, afgesloten in 1919 tussen Duitsland en de Entente (bondgenootschappen tussen landen die in WO I tegenover Duitsland en
Oostenrijk-Hongarije stonden), bestond uit 440 artikelen in 15 delen en
was het eerste grote verdrag waarvan de officiële tekst zowel in het
Engels als in het Frans was opgesteld. Door het Verdrag verloor Duitsland,
afgezien van koloniën, meer dan 1/7 van haar grondgebied, wat gepaard
ging met een enorme economische schade door het verlies van delfstoffen en landbouwproducten.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
11
Vierjarenplan:
Duits economisch plan gericht op alle sectoren van de economie, waarbij
de vastgestelde productiedoelen in 4 jaar gehaald moeten worden.
In 1936 benoemde Hitler Goering tot Commissaris voor het vierjarenplan:
op vier jaar tijd moest de Duitse economie klaar zijn voor de oorlog.
Von Richthofen
squadron:
eskader van Duitse elitevliegers, oorspronkelijk onder bevel van Manfred
von Richthofen (“de rode baron”), de beroemdste gevechtspiloot van
WO I (hij slaagde erin 80 vijandelijke vliegtuigen naar beneden te halen).
Na Von Richthofens dood aan het einde van de oorlog werd ‘Richthofens
Flying Circus’ overgenomen door Goering.
Weimarrepubliek:
officieuze benaming voor het (instabiele) Duitse Rijk, geruïneerd door
WO I en het Verdrag van Versailles, in de periode van 1918 tot 1933. De
Weimarrepubliek was de eerste poging om een democratisch regime te
installeren na jaren van keizerlijk gezag.
Zionist:
aanhanger van het zionisme; een internationale beweging en ideologie
die een joods thuisland of joodse staat in Palestina (het Bijbelse Israël)
ondersteunt
HITLER IS DOOD
PERSINFO
12
WIST JE DAT
Hoe Streicher in Neurenberg terechtkwam. Streicher vermomde zich na WO II als kunstenaar.
De vermomde Streicher werd door een joodse Amerikaanse majoor van de 101ste luchtmachtdivisie herkend en gearresteerd, toen de majoor onschuldig opmerkte dat hij vond dat
de oude kunstenaar wel wat op Streicher leek en Streicher hypernerveus en behoorlijk dom
reageerde met 'Hoe heeft u me herkend?!'
Uit een intelligentietest bleek dat Schacht (IQ 143) de meest intelligente van de beklaagden
was, Streicher de domste (IQ 106).
Een journalist kreeg de kamersleutel van Kamer 102 in het Grand Hotel. Die kamer bleek niet
meer te bestaan: achter de kamerdeur gaapte een groot gat.
De vorm van rechtspraak op het proces was niet evident: Britten en Amerikanen (conflictmodel) hadden totaal andere juridische tradities dan het continent (inquisitoir systeem). Dit
zorgde soms voor problemen. Zo vroeg de Sovjetrechter Nikitchenko in Neurenberg tijdens
een van de laatste voorbereidende vergaderingen ontsteld: “Wat bedoelt men in het Engels
met ‘kruisverhoor’?”
De laatste maaltijd van de beklaagden bestond uit varkensvlees uit blik, tomaten- en
aardappelsalade, een pannenkoek en koffie.
Vele bekende mensen waren aanwezig op het proces: John Steinbeck, John Dos Passos,
Ernest Hemingway, Ilya Ehrenburg, Alfred Döblin, Willy Brandt, Martha Gellhorn, Erika Mann,
Markus Wolf,…
Journalisten zaten met parelmoeren toneelkijkers, zwarte legerveldkijkers en zonnebrillen
(tegen het felle licht) in de rechtszaal.
Beklaagde Hess reageerde als volgt op de film over de concentratiekampen: “Eindelijk eens
iets interessants. Tot nu toe heb ik me stierlijk zitten vervelen. Ik mag geen boek meer
meenemen naar de rechtszaal. Vandaag viel er tenminste wat te zien!”
Von Papen keek na de eerste 2 à 3 minuten niet meer naar het doek.
Schacht weigerde de film te bekijken omdat hij onder de ogen van het publiek wel eens
misselijk zou kunnen worden. Hij zei verder: “Ik hoef dat niet te zien. Ik heb zelf 2 weken lang
in een concentratiekamp geleden.” Zijn verdediger zei dat hij niet langer naar het witte doek
had gekeken dan strikt nodig was om niet uit zijn rol te vallen.
Goering las in de rechtszaal Beierse romans, waarmee hij blijk gaf van zijn desinteresse in het
proces. Hij zou eens gezegd hebben: “Ik denk dat ik morgen maar blijf liggen. De rechtszaak
is op het moment niet zo boeiend.”
Goerings reactie op de Russische film over wreedheden in Oekraïne en Wit-Rusland:
“Iedereen kan zo’n film maken, de Russen hebben zeker opnamen van graven, doden en
executies uit de tijd van hun eigen revolutie gebruikt!”
Tijdens het Stalinbewind vielen 20 miljoen doden.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
13
Geen van de beklaagden werd specifiek beschuldigd van vervolging van en moord op de
joden. Termen als ‘genocide’ en ‘holocaust’ werden pas later gangbaar.
Negerofficieren mochten ten tijde van Neurenberg geen bevel voeren over blanke troepen.
De Russische rechter Nikitchenko liet vermelden dat hij het niét eens was met de definitieve
vonnissen: hij ging niet akkoord met de vrijlatingen en pleitte voor de doodstraf van Hess.
De misdaden van de geallieerden werden niet berecht in het proces, al waren ze ook niet
min. Tijdens de bevrijdingsoorlog werden burgerdoelen gebombardeerd om het Duitse
moreel onderuit te halen (moral bombing). ‘Bomber Harris’ (de ‘Butcher), die in WO II als
luchtmaarschalk het commando over de Engelse bommenwerpers voerde en doelbewust
burgerbevolking platbombardeerde ipv militaire/logistieke doelen uit te schakelen, werd na
de oorlog in de adel verheven tot baron Sir Arthur Harris.
Amerikaanse kranten (die de scoop wilden over Goerings terechtstelling) kopten ’s morgens
al met ‘Goering opgehangen’, voor ze van zijn zelfmoord hoorden.
Speer stierf in een hotel in Londen, in de armen van zijn veel jongere minnares.
Enkele weken na Speers dood doken documenten op waaruit bleek dat Speers rol in de
deportatie van de joden toch groter was dan vermoed. Als deze documenten tijdens de
Neurenbergprocessen al boven water waren gekomen, hadden ze hem de kop gekost.
Von Papen werd bij zijn vrijlating door niemand opgewacht en moest nog drie weken in
Neurenberg wachten vooraleer zijn zoon hem kwam ophalen.
Goerings beeldschone dochtertje Edda, destijds 11 jaar, probeerde jaren na zijn
terechtstelling tevergeefs het ministerpensioen van haar vader te claimen van de Duitse
staat. Ze is nu nog steeds een leading lady van het Duitse neonazisme.
Van Speers bouwwerken in Berlijn blijven enkel nog een paar straatlantaarns over. In
Neurenberg staan op het terrein van de Parteitagen nog een paar gebouwen overeind.
Schacht suggereerde de naam ‘Iran’ als nieuwe naam voor Perzië.
HITLER IS DOOD
PERSINFO
14
PERSFOTO’S
Persfoto 1 © Stef Depover
Persfoto 2 © Stef Depover
Persfoto 3 © Stef Depover
Als u een van bovenstaande foto’s in hoge resolutie wenst te ontvangen,
mail dan naar [email protected].
HITLER IS DOOD
PERSINFO
15
INFO
CREDITS
tekst & regie
muziek
spel
scenografie
kostuums
research & dramaturgie
techniek
foto’s affiche
Stijn Devillé
Rudy Trouvé, Geert Waegeman en Gerrit Valckenaers
Warre Borgmans, Dirk Buyse, Kris Cuppens, Janne Desmet, Jos Geens,
Pieter Genard, Maarten Ketels, Sara Vertongen en Rik Van Uffelen
Stef Depover
Anna Seniow
Els Theunis en Ruth Mariën
Thomas Verachtert, Bas Banen en Stefan De Reese
Stephan Vanfleteren
PRAKTISCH
SPEELDATA IN ’t ARSENAAL
VR 6 + ZA 7 + ZO 8 (matinee) NOVEMBER | 20u15, matinee om 15u
‘t ARSENAAL, Hanswijkstraat 63 – 2800 Mechelen | ingang langs het Dijlepad, kant Kruidtuin
INFO/RESERVEREN:
tickets: 13/10/8 € | 015 42 25 44 + www.tarsenaal.be
OP REIS IN VLAANDEREN EN NEDERLAND:
MA 9 NOVEMBER T/M ZA 19 DECEMBER | speellijst zie www.tarsenaal.be
HITLER IS DOOD
PERSINFO
16
BRONNEN
Originele notulen van de rechtbank: Avalon Project van Yale University
Voorafgaande verhoren: De Verhoren. De nazi-elite ondervraagd (Richard Overy)
Terwijl de strop hun wachtte. Dagboek van de Amerikaanse gevangenispsycholoog in Neurenberg
1945-1946 (Gustave M.Gilbert)
Neurenberggesprekken (Robert Gellately, naar Leon Goldensohn)
Speer. Een biografie. (Joachim Fest)
Onbeantwoorbare Vragen (Joachim Fest)
Hitlers laatste dagen (Joachim Fest)
Nuremberg. A personal record of the trial of the major nazi war criminals (Airy Neave)
Het Proces van Neurenberg (Steffen Radlmaier)
Het Proces van de Eeuw (Bradley F.Smith)
The Nuremberg Legacy (Norbert Ehrenfreund)
Eichmann in Jerusalem (Hannah Arendt)
LTI. De taal van het derde rijk (Viktor Klemperer)
Hitler 1889-1936, Hoogmoed (Hubris) (Ian Kershaw)
Hitler 1936-1945, Vergelding (Nemesis)(Ian Kershaw)
In Europa (Geert Mak)
De Brand (Jörg Friedrich)
Commandant of Auschwitz (Rudolf Hoess)
Backing Hitler (Robert Gellately)
De ogen van Miljoenen (Martha Gellhorn)
Albert Speer. Verstrikt in de waarheid (Gitta Sereny)
HITLER IS DOOD
PERSINFO
17