Sattvische ‐ Ayurvedische Voedingsleer

 Sattvische ‐ Ayurvedische Voedingsleer Via inzichten over Dhatu’s, Virya en Vipaka, Srota en Marma naar zelfrealisatie en uiteindelijke heelwording en trancendering.
Deze lezing is verzorgd door
Jacques Teunissen
( Jagadbandhu das )
Redactie: Yamuna devi dasi © Sr i Dh anva n tar i Ayurve da Aca de mie - 2 009
NHOUD Sri Dhanvantari ................................................................................................................................................. 3 De Vedische leefstijl en voeding ....................................................................................................................... 3 Ayurveda is een gift van God ............................................................................................................................ 3 Lopende vertaling van de 5200 jaar oude Sanskriet tekst ............................................................................... 5 Uitvoerige uiteenzetting over de Bhagavad Gita tekst .................................................................................... 5 De situatie hier in de westerse wereld anno nu .............................................................................................. 6 Ayurvedische voedingsleer ............................................................................................................................... 7 Triguna .......................................................................................................................................................... 7 Dravyaguna ................................................................................................................................................... 7 Agni ............................................................................................................................................................... 7 Virya, vipaka en prabhava ............................................................................................................................ 9 Beknopte VATA dieetlijst ............................................................................................................................11 Beknopte Pitta dieetlijst .............................................................................................................................12 Beknopte Kapha dieetlijst ...........................................................................................................................13 Dhatu’s , srota’s en marma ............................................................................................................................15 Srota’s ‐ lichaamskanalen .........................................................................................................................15 Het levenspad binnen de Ayurveda ...............................................................................................................17 De levensfases ............................................................................................................................................17 De emoties ..................................................................................................................................................18 Preventie ....................................................................................................................................................18 SHAKTI IS KRACHT IN LIEFDE ......................................................................................................................19 Geraadpleegde bronnen.................................................................................................................................19 Over de docent ...............................................................................................................................................20 2 Sri Dhanvantari In lang vervlogen tijden toen de schepping nog aan haar begin stond en de oceaan der oceanen werd gekarnd door de Goden en de Demonen verscheen Sri Dhanvantari – God als genezer. Letterlijk vertaald betekent de naam van deze Avatar “Hij die binnen de cirkel staat” (van geboorte en dood). God wordt niet geboren. Dankzij Hem is het dat de goden een lang leven beschoren is. Hij is het die de medische kennis in de vorm van de Ayur Veda in het universum bracht en de altijd zieke levende wezens wondersnel geneest. De Vedische leefstijl en voeding Als het leven een leerschool is dan is het noodzakelijk dat we via een 'continu leerproces' ons steeds verder ontwikkelen en gedurende het ouder worden onze leefstijl aanpassen aan de steeds veranderende levensfases. Anders omgaan met onze voeding gedurende iedere fase is daarom een noodzaak. Ayurveda is een gift van God In lang vervlogen tijden toen de schepping nog aan haar begin stond en de oceaan der oceanen werd gekarnd door de Goden en de Demonen verscheen Sri Dhanvantari – God als genezer. Letterlijk vertaald betekent de naam van deze Avatar “Hij die binnen de cirkel staat” (van geboorte en dood). God wordt niet geboren. Dankzij Hem is het dat de goden een lang leven beschoren is. Hij is het die de medische kennis in de vorm van de Ayur Veda in het universum bracht en de altijd zieke levende wezens wondersnel geneest. Volgens het Srimad Bhagavatam canto 2, hoofdstuk 7 tekst 21 geeft hij de goden een lang leven d.m.v. het Amrita; het eerste levenselixer en medicijn dat door het karnen van de oceaan ontstond. Het voedsel dat u lang laat leven en u energie, gezondheid, geluk en voldoening schenkt, smaakt lekker en is voedzaam. Wijze mensen eten graag op die manier! De altijd haastige, druk bezige figuren eten bij voorkeur dingen die bitter zijn of zuur, flink zout dan wel pikant, droog of juist brandend scherp. Zo'n dagelijks menu loopt uit op pijn, psychische problemen en ziekten. Degenen die het allemaal niet kan schelen, koken hun maaltijd dood en eten kliekjes of dingen die oudbakken zijn, stinken, er vies uitzien of van ellende uit elkander vallen. Bhagavad Gita, XVII: 8-10 (lied van God)
In de bovenstaande tekst is de Triguna te herkennen. Sri Krishna’s advies is klip en klaar om de tamas en rajas kwaliteit in de voeding te mijden omdat dit lijdt tot ziekte en pijn. 3 4 Lopende vertaling van de 5200 jaar oude Sanskriet tekst Voedsel in de geaardheid goedheid ‐ Sattva verlengt de levensduur, loutert het bestaan en schenkt kracht, gezondheid, geluk en voldoening. Dergelijk voedzaam voedsel is zoet, sappig, vet en smakelijk. Voedsel dat te bitter, te zuur, zout, scherp, droog en heet is wordt graag gegeten door mensen in de geaardheid hartstocht ‐ Rajas. Dergelijk voedsel veroorzaakt pijn, verdriet en ziekte. Voedsel dat langer dan drie uur gekookt is voordat het gegeten wordt, dat smakeloos is, oudbakken, dat stinkt, uit elkaar valt en onrein is, wordt graag gegeten door mensen in de geaardheid onwetendheid ‐ Tamas. Uitvoerige uiteenzetting over de Bhagavad Gita tekst De bedoeling van voedsel is om de levensduur te verlengen, de geest in evenwicht te houden en de lichaamskracht te verhogen. Dat is eigenlijk de enige echte bedoeling. Dat daarnaast de samenstelling van het bereide voedsel aan onze smaak beantwoord heeft vooral een intrinsieke waarde en kwaliteit. Die op zichzelf kan leiden tot zucht van overbevrediging. In het verleden kozen de voeding deskundigen de soorten voedsel uit die de levensduur verlengen en het beste zijn voor onze gezondheid, zoals melkproducten, suiker, rijst, tarwe, fruit en groente. Dit soort voedsel is bij diegenen die zich in de geaardheid Sattva ‐ goedheid bevinden zeer geliefd. Sommige andere soorten voedsel, zoals gebakken maïs en melasse, die op zichzelf misschien niet zo smakelijk zijn, kunnen op smaak worden gebracht door ze te mengen met melk en andere ingrediënten. Dan bevinden zij zich ook in de geaardheid goedheid. Al deze soorten voedsel zijn van nature zuiver. Ze onderscheiden zich van niet nuttigbare zaken zoals vlees en drank die in de geaardheid inertie of onwetendheid ‐ tamas verkeren. Vet voedsel, zoals genoemd in het hierboven staande achtste vers, heeft niets te maken met dierlijk vet verkregen door slachting. Dierlijk vet is beschikbaar in de vorm van melk, het meest fantastische voedingsmiddel. Melk, boter, kaas en dergelijke producten geven ons dierlijk vet in een vorm die het volstrekt onnodig maakt dat er onschuldige dieren worden gedood. Het is louter een kwestie van wreedheid dat er voortdurend dieren worden afgemaakt. De beschaafde methode om aan het benodigde vet te komen is het nuttigen van melkproducten. Slachten is beneden elk menselijk peil, Proteïnen zijn ruimschoots voorhanden in vorm van peulvruchten zoals: spliterwten, dhall, volkorenmeel enz. Het menselijk lichaam is bovendien in staat om hoogwaardig eiwit te vormen uit de aangeboden lagere eiwitbronnen. Voedsel in de geaardheid hartstocht ‐ rajas, dat te bitter of te zout is, te heet of te royaal vermengd met rode peper, veroorzaakt ellende doordat dit sterk verzurend werkt en slijm in de maag opwekt, hetgeen tot ziekte leidt. Voedsel in de geaardheid Tamas of duisternis is voornamelijk voedsel dat niet vers meer is. Alles wat langer dan drie uur gekookt heeft voordat het gegeten wordt; word geacht inertie in de hand te werken (behalve prasádam, voedsel dat aan God geofferd is). Omdat dergelijk voedsel uiteenvalt en vaak een akelige lucht heeft trekt dit alleen mensen aan in deze geaardheid, maar mensen met een sattvische levensstijl worden er door afgestoten. Voedselresten kunnen beter alleen worden genuttigd als ze afkomstig zijn van een maaltijd die eerst aan de God is geofferd of waarvan gegeten is door heilige personen, met name door de geestelijk leraar. In andere gevallen dienen voedselresten beschouwd te worden als voedsel in de geaardheid Tamas en leveren ze gevaar op van infectie en ziekte. Dergelijk voedsel, dat weliswaar met zeer veel smaak genuttigd kan worden door lieden in deze geaardheid, wordt noch smakelijk geacht, of zelfs maar aangeraakt door 5 mensen met een spirituele geaardheid. Het beste voedsel is wat er rest van hetgeen de Allerhoogste Persoonlijkheid Gods wordt geofferd. In de Bhagavad‐gita zegt de Heer dat Hij gerechten accepteert welke van groente, meel en melk bereid zijn en die Hem met liefde worden geofferd. Patram puspam phalam toyam. Uiteraard zijn liefde en toewijding de voornaamste zaken die de Allerhoogste Persoonlijkheid Gods accepteert. Maar er wordt ook gezegd dat prasádam op een speciale manier moet worden bereid. Elk gerecht dat volgens Vedische voorschriften bereid is en geofferd aan de Allerhoogste Persoonlijkheid Gods, kan zelfs wanneer het zeer lang geleden bereid is nog genuttigd worden, omdat dergelijk voedsel als bovenzinnelijk wordt beschouwd. Dus om voedsel antiseptisch, eetbaar en voor iedereen smakelijk te maken, dient men het te offeren aan de hoogste God persoon. In India was en is het bereiden van voedsel een van de belangrijkste zaken uit het dagelijks bestaan. Van jongs af aan wordt men getraind in het op een juiste manier bereiden van de dagelijkse maaltijden. Men is daar niet vergeten dat het voedsel dat je tot je neemt een grote invloed op zowel je lichamelijke als ook je geestelijke gesteldheid heeft. In de Ayurveda geeft men vele aanwijzingen om zo gezond mogelijk en tegelijkertijd ook lekker te eten. Veel belang wordt gehecht aan hygiëne en reinheid. Er wordt meestal ook heden ten dagen nog in de eerste plaats gekookt voor God die het als eerste krijgt aangeboden. Door middel van dit zgn. offeren wordt het eten getransformeerd naar een hoger niveau en wordt degene die er van eet gevrijwaard van karma en creëert zelfs sukriti of te wel positief karma. De situatie hier in de westerse wereld anno nu Een zegswijze luidt: "Je bent wat je eet"! Door veel mensen wordt hier echter niet bij stil gestaan. Zeker in onze huidige westerse geïndustrialiseerde samenleving wordt door grote groepen mensen steeds minder aandacht besteed aan het voedsel dat zij tot zich nemen. Fast food, conserven en diepvriesproducten en magnetron zijn volledig geaccepteerd. Ook worden op grote schaal zgn. E‐nummers toegevoegd in de vorm van kleur, geur en smaakstoffen en conserveringsmiddelen al dan synthetisch toegepast. Ook bestrijdingsmiddelen en kunstmesten worden gebruikt met alle kwalijke gevolgen voor het milieu en ons geestelijk en lichamelijk welzijn. De kennis over de kwaliteit van het voedsel dat we tot ons nemen is bij de meesten nihil. Men laat hier een belangrijke mogelijkheid liggen om het lichaam en indirect onze geest van die stoffen te voorzien, welke zij nodig heeft om optimaal te kunnen functioneren. Gezond eten is de basis voor het buiten de deur houden van ziekten. Naast deze preventieve werking biedt voeding ons de mogelijkheid om ziekten te bestrijden. De laatste decennia is er niettemin steeds meer aandacht voor biologisch al dan niet dynamisch en ecologisch zuiver voedsel. Politiek gezien is er zelfs een klein front in de vorm van de “Partij voor de Dieren”. Maar percentueel gezien lijkt het een druppel op de gloeiende plaat. Wellicht dat de overbevolking, de crisissen in de voedingsindustrie, de natuur en de economie die elkaar in steeds sneller tempo opvolgen een kentering hierin zullen laten zien. 6 Ayurvedische voedingsleer Triguna
De uitleg binnen de Ayurveda omtrent de Triguna, de drie kwaliteiten zijn hierbij breder ingevuld dan in de louter spirituele context. Sattva is behalve goedheid ook stabiliteit, zuiver aspect, kennis, bewustwording, essentie en licht. Rajas is behalve hartstocht ook geheugen, gedrevenheid, lustbeleving en dynamische beweging. Tamas is onwetendheid ook statisch, potentiële energie, inertie, duisternis, en materie. Dravyaguna
Alle voedingsmiddelen en geneeskrachtige kruiden kunnen worden ingedeeld langs en naar hun dominante guna of kwaliteit. In de Dravyaguna zijn in totaal 41 guna’s bekend die ieder een eigen specifieke werking hebben. Een guna heeft een specifieke eigenschap om een verandering te bewerkstelligen. Dravya staat voor de kwalitatieve/geneeskundige werking van een plant. Hierbij kan er ook spraken zijn van meerdere elementen en Mahabhutas in een Guna tegelijk. Zie hiervoor het voorbeeld van 20 fysiofarmaceutische guna’s die het meest bekend zijn bij de beoordeling van een persoon met klachten. (de volgende bladzijde) Agni
Agni speelt een belangrijke rol bij de spijsvertering en het zgn. levensvuur. De letterlijke betekenis is vuur. Alle transformatieprocessen in de natuur vallen onder agni. Vanuit de spirituele visie is agni verantwoordelijk voor de uitstraling van het aura en chakra’s. Agni kent de volgende eigenschappen: Spijsvertering, verbranding of oxydatie, Splitsing, hitte ontwikkeling, omzetting, transformatie, kleuring, Veroorzaakt verlangens en illuminatie. Alle weefsels worden gevormd langs de weg van de betrokken agni kwaliteit of (voor)spijsvertering. Als er een storing hierin optreed dan vormt zich ama ofwel toxines. Om dit te voorkomen is het beste dieet een Yogi dieet dat bestaat uit het vermijden van verkeerde voedselcombinaties, rajas en tamas in de voeding en het volgen een spirituele levenswijze. Het vata dieet bevat hoofdzakelijk sattvische voedingsmiddelen uiteraard met het weglaten van de dierlijke substanties. 7 8 Voeding beïnvloed dus de drie dosha’s en de subdosha’s en die worden weer direct door de werking van de Triguna beïnvloed. Het zijn de 6 verschillende smaken, waarover in de Ayurveda wordt gesproken, die bepalend zijn voor de dosha's. Om gezond te blijven is het van belang dat al de 6 smaken in elke maaltijd aan bod komen. Deze smaken – rasa zijn: 1. ZOET b.v. suiker, honing, room, melk, ghee (geklaarde boter), rijst, tarwe, druiven, kersen, bessen etc. 2. ZOUT b.v. keukenzout, steenzout en zeezout uit een schoon milieu. En verder andere zout houdende producten. 3. Z U U R b . v . citrusvruchten, yoghurt, karnemelk, kwark, kaas, azijn etc. 4. B I T T E R b.v. koffie, cacao, witlof, andijvie, spinazie, kurkuma (geelwortel) etc. 5. SCHERP bv. zwarte peper, Spaanse peper, gember, komijn etc. 6. WRANG bv. mungbonen, uradbonen, kikkererwten, linzen, mierikswortel, granaatappel etc. Virya, vipaka en prabhava
Deze 6 smaken kunnen zowel verhogend als verlagend op een dosha werken. Dit heeft tevens te maken met virya de verteringseigenschappen van een voedingsmiddel of kruid, vipaka heeft te maken met de naspijsverteringeigenschappen ervan na de vertering en de prabhava met de werking van de specifieke functie hiervan bijv. als geneesmiddel of voedingskruid. Voedsel soorten met een verschillende virya of vipaka kunnen leiden tot een verkeerde reactie in de spijsvertering als ze tegen elkaar ingaan. Virya is het effect dat een voedingsmiddel heeft in de maag of dunnen darm. Als bijvoorbeeld verkoelende en verhittende effecten elkaar tegen werken. Vipaka is het postdigestieve effect dat onder invloed van zoet, zuur of scherp in de dikke darm ontstaat. Wat verder vermeden dient te worden zijn voedsel soorten die een sterk verschillende spijsvertering tijd hebben. Natuurlijk bestaan er ook combinaties die juist bevorderlijk zijn voor de spijsvertering of die door middel van kruiden geschikt kunnen worden gemaakt. Een paar algemene richtlijnen: (de volgende richtlijnen zijn minder belangrijk voor mensen met een goede gezondheid en een sterke spijsvertering en belangrijk voor mensen met een minder goede gezondheid en een zwakke spijsvertering). •
•
•
Als je wel vlees gebruikt vermijd de combinatie van koolhydraten en eiwitten in een maaltijd, bijvoorbeeld vlees met aardappelen. Combineer vlees of melkproducten in plaats daarvan met koolhydraatarme groenten. Koolhydraten en laag waardige eiwitten laten zich wel goed combineren in de vorm van granen en bonen. Vermijd de combinatie van fruit met eiwitten, en van fruit met koolhydraatrijke groenten. Drink niet of zeer weinig vlak voor en na een maaltijd. Neem ongeveer een half uur in acht. Tijdens het eten drinkt men kleine slokjes om het spijsverteringsvuur niet te doven. Beperk dranken tot warme of lauwwarme vloeistoffen. Vermijd koude en ijskoude dranken; zij verstoren Agni. 9 Voedselsoort Vermijd combinatie met meloen met iedere andere voedselsoort zure vruchten met melk of yoghurt bananen met melk, maïs, koolhydraten of radijzen; het is het beste om bananen helemaal apart van iets anders te eten limoen met yoghurt, melk, komkommers of tomaten vis met melk of yoghurt vlees met melk, yoghurt of eieren kaas met yoghurt, eieren of mango brood met melk eieren met melk, yoghurt of koolhydraten koolhydraten met yoghurt, melk, eieren, de meest vruchten, dadels of bananen rozijnen met radijzen of maïs komkommers met mango, limoen, aardappelen, aubergine of tomaat tomaten met meloen, komkommer, melk of yoghurt aardappelen met meloen, komkommer, melk of yoghurt aubergine met meloen, komkommer, melk of yoghurt maïs met dadels, rozijnen, bananen radijzen met bananen, melk of rozijnen melk met bananen, vis, vlees, meloen, yoghurt, zure vruchten, gistbrood, kersen yoghurt met melk, zure vruchten of meloen KAPHA wordt verhoogd door zoet, zout, zuur en verlaagd door bitter, scherp en wrang. PITTA wordt verhoogd door zout, zuur en scherp en verlagend door zoet, bitter en wrang. VATA wordt verhoogd door bitter, scherp en wrang en verlaagd door zoet, zout en zuur. Neutrale voedingsmiddelen zijn o.a. verse koemelk en rijpe tomaten. Het werken met smaken lijkt iets nieuws, maar in de praktijk passen we dit al vaak toe. Zo gebruiken we geen melk als we verkouden zijn omdat dit slijm bevorderend werkt. Om de spijsvertering te bevorderen is het goed de maaltijd te beginnen met iets zout en scherps b.v. gember en te eindigen met iets zoets. Drinken voor de maaltijd doet de eetlust afnemen. Drinken tijdens de maaltijd is nectar. Na het eten worden de spijsverteringssappen verdund, dit wordt dan ook sterk afgeraden omdat dit ama ‐ toxines in de hand werkt. Hier‐ door worden we ziek omdat de spijsvertering wordt geremd en het eten er goed erteerd. Voor de maaltijd en het eerste drinken erna dient daarom ongeveer half uur te liggen. Volgens Ayurveda is de beste voeding (houd rekening met het seizoen)
1. Vruchten, (bv. dadels, vijgen, kokosnoot etc.) Bij voorkeur wordt dit in de ochtend gegeten. Vermeng geen fruit met groenten m.u.v. kokos. Karnemelk, melk, yoghurt. 2. Zaden (olie), noten, amandelen zijn de beste noten omdat zij basisch zijn. De pinda is geen noot maar een peulvrucht. Verder zijn alle boomnoten goed. 3. Granen. Bij voorkeur worden zij gegeten in combinatie met groentes en peulvruchten waardoor het lichaam in staat is om zelf hoogwaardig eiwit te maken. 10 4. Peulvruchten (vlinderbloemigen). Het eten van vlees en vis wordt sterk afgeraden omdat de mens een herbivoor darmstelsel en gebit heeft, bovendien is dit tamas – verdovend en inertie bevorderend. Vlees werkt sterk verzurend en er is veel lichaamskracht voor nodig om dit te verteren (gal). Ook het eten van eieren wordt afgeraden. Het is het menstruatie product van de kip of ander gevogelte en werkt ook sterk verzurend. Bovendien bevorderen ze gasvorming en rotting. Het eten dient bij voorkeur volgens 10 basisregels te gebeuren. Warm, smakelijk, niet te veel en niet te weinig, eten op een lege maag (circa 4 uur na de vorige maaltijd), in een plezierige omgeving, al de 6 smaken moeten in de goede verhouding aanwezig zijn, eten in een rustig tempo, eten mag niet eindeloos duren, eet met geconcentreerde aandacht, eet alleen volgens je eigen constitutie en temperament. Zoek dus steeds naar het evenwicht van het moment. Tabel van de zes rasa – smaken RASA ELEMENTEN DE VERTERING ENERGIE VIRYA WERKING NA NAT ZWAAR
DROOG LICHT VIPAKA Zoet Aarde en water
Afkoelend ‐3
Zoet
Nat ‐1 Zwaar ‐1
Zoutig Water en vuur
Verhittend ‐3
Zoet
Nat ‐2 Zwaar ‐2
Zuur Aarde en vuur
Verhittend ‐2
Zuur
Nat ‐3 Licht ‐3
Wrang Samentrekkend Aarde en lucht
Afkoelend ‐2
Scherp
Droog ‐3 Zwaar ‐3
Scherp Lucht en vuur
Verhittend ‐1
Scherp
Droog ‐1 Licht ‐2
Bitter Lucht en ether
Afkoelend ‐1
Scherp
Droog ‐2 Licht ‐1
1 ‐ eerste graad, sterkste werking 2 ‐ tweede graad, gemiddelde werking 3 ‐derde graad, geringste werking Beknopte VATA dieetlijst
Dieet voor vata‐constitutie / dominantie en verhoogde vata. Verlaagd vata = lucht en ether. Algemeen dieetvoorschrift: Aanbevolen wordt om te eten met de nadruk op de smaken: zoet, zout en zuur. Ontraden worden de smaken: scherp, bitter en wrang. Zoet moet vooral niet worden vervangen door witte suiker, dit is een onvolwaardig voedingsmiddel. Het gebruik hiervan in grote hoeveelheden geeft verharding in het denkproces en ontkalking van de botten. Vermijdt bij voorkeur alles wat gasvormend werkt, dit verhoogt de beweging (lucht en ether) binnen het spijsverteringsproces. Het voedsel bij voorkeur bakken in ghee. Koud geperste oliën hebben niet veel zin omdat zij bij verhitting volwaardige vetten worden en dus ongezond. Zonnebloemolie wordt met nadruk ontraden omdat zij vata verhogend werkt. Rauwkost wordt 11 afgeraden. Hetzij in beperkte mate ‐ zie dieetlijst ‐. Alle voedingsmiddelen en dranken bij voorkeur warm nuttigen. Nooit uit de koelkast en zoveel mogelijk vers. Koffie en zwarte thee wordt ontraden, in plaats hiervoor dient water, kruidenthee en vruchtensappen te worden gedronken. In totaal ongeveer 3 liter per dag.
Aanbevolen kruiden: Komijn, koriander, gember, zwarte peper, geelwortel, kardemom en basilicum. Verder zijn alle kruiden goed. Ontraden kruiden: Ontraden wordt om al te veel scherpe kruiden te gebruiken. Matig gebruik van zwarte peper ondersteunt de eventuele noodzakelijke reiniging. Aanbevolen vruchten: Zoete en zachte vruchten bijv. manga, (zoete meloen, druiven, vijgen, dadels, abrikoos, perzik, nectarine, pruim, banaan, kokosnoot, kersen, bosbessen, kiwi, ananas, sinaasappel en citroen. (houd rekening met het seizoen bij uw keuze). Ontraden Vruchten: In het algemeen wordt ontraden om zure vruchten te eten bijv. appel, peer, watermeloen, aalbessen en rode‐ en veenbessen. Aanbevolen noten: Alle noten met mate. Ontraden noten: pinda's. Aanbevolen zuivel: alle zuivel in normale hoeveelheden. Paneer (verse Indiase kaas), Huttekase en jonge kaas. Ontraden zuivel: oude kaas. Aanbevolen vetten: Ghee om in te bakken. Koud geperste oliën voor andere toepassingen (niet verhitten boven de 160° C). Ontraden vetten: Zonnebloemolie. Aanbevolen granen: tarwe, rijst en gekookte haver. Ontraden granen: Gierst, gerst, maïs, boekweit, haver en rogge. Rauwe Muesli. Aanbevolen groenten: Zucchini, courgette, komkommer, tomaat, asperges, bieten, aubergine, aardappels en rabarber. Deze groenten kunnen indien gewenst ook als koud gerecht worden bereid. Ontraden groenten: Rauwkost en looksoorten in het bijzonder. Wortels, winterpeen, witlof, koolsoorten, broccoli, koolrabi, radijs, rettich, paprika, andijvie, sla, postelein e.d. en champignons. Aanbevolen peulvruchten: Alle peulvruchten met mate. Uraddhal (zwarte linzen} mag maar t x per week i.v.m. de hoge eiwit concentratie. Ontraden peulvruchten: Mungdhal zonder vlies. Vlees en vis: vlees en vis worden ontraden maar in die gevallen dat men dit niet kan of wil laten, mag beslist geen lams‐ paarden‐ en varkensvlees worden gegeten (sterk verzurend). Aanvullende adviezen: Beweging in de vorm van zwemmen, fietsen, wandelen en yoga het liefst in een rustige natuurlijke omgeving. Niet langer volhouden totdat men licht transpireert 20 min. In de middag een dutje na 14.uur is toegestaan ± een half uur. Geen zware lichamelijke arbeid. Beknopte Pitta dieetlijst
Dieet voor pitta constitutie en bij verhoogde pitte Verlaagd pitta = het vuurelement. 12 Algemeen dieetvoorschrift: Aanbevolen wordt om te eten met de nadruk op de smaken, zoet, bitter en wrang. Ontraden worden de smaken zuur, scherp en zout. Tevens wordt ontraden de zoetstoffen witte suiker, honing en melasse te gebruiken; zij drijven het spijsverteringvuur omhoog. Het voedsel bij voorkeur bakken in ghee. Koud geperste oliën hebben niet veel zin omdat zij hij verhitting volwaardige vetten warden en dus ongezond. Warme maaltijden en bescheiden rauwkost worden makkelijk verteerd. Een overmaat aan kruiden brengt pitta uit balans. Aanbevolen wordt om geen koffie of zwarte thee te drinken maar, water, kruidenthee en surrogaatkoffie. Totaal ongeveer 2 liter vocht per dag. Aanbevolen kruiden: Koriander, venkel en kardemom. Ontraden kruiden: scherpe kruiden met uitzondering van gember. Aanbevolen vruchten: Mango, meloen, druiven, vijgen, dadels, banaan, abrikoos, nectarine, perzik, kiwi, pruim, appel en kokosnoot. Ontraden vruchten: Kersen, grapefruit, citroen, sinaasappel, bessen en ananas. Aanbevolen noten: alle met mate. Ontraden noten: pinda's. Aanbevolen zuivel: Boter, jonge kaas, Paneer melk en room. Paneer = verse kaas van gekookte melk en gestremd met citroensap en evt. Yoghurt Ontraden zuivel: Karnemelk, yoghurt, kwark, zure room en oude kaas. Aanbevolen vetten:Ghee, olijf‐, kokos‐, soja‐, en zonnebloemolie. Ontraden vetten: Sesam‐, saffloer‐, maïskiem‐, en amandelolie. Aanbevolen granen: Gerst, rijst, tarwe, gekookte haver. Ontraden granen: Boekweit, maïs, gierst en bruine rijst. Aanbevolen groenten: Wortelen, winterpeen, zucchini, courgette, aardappelen, bladgroenten zoals: andijvie, sla, spinazie en postelein. Selderij, champignons, sperziebonen, koolsoorten zoals: bloem‐, witte‐, groene‐, rode‐, spruitkool, koolrabi en broccoli. Witlof, asperges en komkommer. Ontraden groenten: Bieten, tomaten, aubergine, paprika, radijs, rettich en rabarber. Aanbevolen peulvruchten: Alle. Uraddhal (zwarte linzen) mag maar 1 x per week i.v.m. het hoge eiwitgehalte. Ontraden peulvruchten: Geen Vlees en vis: Vlees en vis worden ontraden maar in die gevallen dat men dit niet kan of wil laten, mag men alle vlees en vissoorten eten behalve varkensvlees en vis met mate. Aanvullende adviezen: Beweging in een rustige en natuurlijke omgeving zoals zwemmen, wandelen, fietsen Yogaoefeningen, en middelzware lichamelijke arbeid gedurende ± een half uur totdat men begint te transpireren. Geen middagdutjes. Beknopte Kapha dieetlijst
Dieet voor Kapha constitutie en bij verhoogd kapha. Verlaagd kapha = water en aarde elementen. 13 Algemeen dieetvoorschrift: Aanbevolen wordt om te eten met de nadruk op de smaken bitter, wrang en scherp. Ontraden worden de smaken zout, zuur en zout. Ontraden als zoetstoffen worden witte suiker en honing. Het gebruik van vetten, boter e.d. moet zoveel mogelijk worden vermeden. Ghee oftewel geklaarde boter mag in kleine hoeveelheden worden gebruikt. Omdat de Kapha constitutie een trage spijsvertering heeft mag wat meer rauwkost en scherpere kruiden worden gebruikt om de peristaltiek van de darmen te bevorderen. Indien de niet aanbevolen voedingsmiddelen in grote maten worden genuttigd dan zullen de elementen aarde en water uit evenwicht raken en overgewicht tot gevolg hebben. Aanbevolen wordt om het drinken warm en anders op omgevingstemperatuur te nuttigen. Koffie en zwarte thee worden ontraden, dranken kunnen bestaan uit water, kruidenthee en surrogaatkoffie. Totaal ongeveer 1 liter vocht per dag. Aanbevolen kruiden: alle kruiden, ook scherpe zoals pepers. Ontraden kruiden: geen. Aanbevolen vruchten: peer, appel, sinaasappel, citroen, grapefruit, bessen en ananas. Ontraden vruchten: Mango, meloen, druiven, vijgen, dadels, banaan, abrikoos, perzik, nectarine, pruimen, kersen, kiwi en kokosnoot. Ontraden noten: alle behalve heel kleine hoeveelheden amandelen Aanbevolen zuivel: alleen wat karnemelk. Ontraden zuivel: alle met uitzondering van karnemelk. Aanbevolen vetten: Ghee (zeer matig), Amandel‐, maiskiem‐ en zonnebloemolie alleen voor in de rauwkost (zeer matig). Bij verhitting gaan meervoudige onverzadigde vetzuren verloren. Ontraden vetten: Alle overigen. Aanbevolen granen: Gerst, tarwe, haver, gierst, basmatirijst, maïs en rogge met mate, Ontraden granen: Rijst en gekookte haver. Aanbevolen groenten: Koolsoorten, bladgroenten, witlof, tomaten, aubergine, champignons, paprika, rettich, radijs en rabarber. Ontraden groenten: Komkommer, zucchini, courgette, bieten, asperges, aardappelen, selderij en sperziebonen. Aanbevolen peulvruchten: alle behalve Uraddhal (zwarte linzen). Vlees en Vis: Vlees en vis worden ten zeerste ontraden maar in die gevallen dat men dit niet kan of wil laten, mag men alleen garnalen, gevogelte en de overige vleessoorten in beperkte mate eten. Aanvullende adviezen: Beweging dient belastend te zijn, vooral lichamelijk zwaar werk is goed voor lichaam en geest. Sporten zoals hardlopen en andere duursporten zijn goed. Het liefst in een rustige natuurlijke omgeving. Yoga en vooral pranayama is goed (vuurstoot ademhaling). Beslist geen middagdutjes. Er kan best af en toe een maaltijd worden overgeslagen. Alle drinken warm nuttigen. 14 Dhatu’s , srota’s en marma In onderstaand overzicht kun je zien hoe de voeding verdeeld wordt door een netwerk van fysiologische en fijnstoffelijke processen. Veel hiervan is niet zichtbaar te maken. Bij het netwerk van bloed en plasma is dit wel. Als je gaat zoeken naar waar het een en ander zich bevindt dan geeft de ervaring aan dat, als je jezelf snijd er een wond ontstaat waar bloed uit komt. Het plasma dhatu wat de drager is van het eigenlijke bloed is slechts indirect zichtbaar en als je geduld hebt en je zet wat bloed in een reageerbuisje dan zie je langzaam het rode gedeelte zich scheiden van een helderder substantie het plasma. Een ietwat lastige manier om uit te voeren. De Diagnosemethode uit de Ayurvedische traditie slaagt hierin beter en sneller. Voor de inwendige organen die betrokken zijn bij de spijsvertering is het nog moeilijker om de weefsel‐ aanmaak aansturing te lokaliseren zonder polsdiagnose te gebruiken. Deze aansturing naar de srota’s de lichaamskanalen verloopt zowel langs materiële weg als fijnstoffelijke energetische weg. Srota’s - lichaamskanalen
Ayurveda onderscheidt 16 verschillende kanalen of srota’s die verantwoordelijk zijn voor o.a zuurstof of prana, vocht, vast en vloeibaar voedsel. Er zijn 7 srota’s die direct de weefsels aansturen. Ook zijn er kanalen voor uitscheiding van afvalstoffen zoals: urine, ontlasting en transpiratie. De man heeft een srota voor het transport van sperma en de vrouw heeft er nog 3 voor transport van het ovum, de menstruatie en de melkproductie. De geestelijke activiteiten hebben ook een eigen kanaal die verlopen via de Manavaha srota. Hierlangs worden o.m. gedachten, kennis, emoties e.d. vervoerd. Deze geestelijke kanalen kun je herkennen als meridianen en nadi’s. De marma die opgebouwd zijn uit de o.a. de vijfelementen hebben specifieke functies. Veel van deze marma vallen samen met de chakra’s. 15 16 Het levenspad binnen de Ayurveda Alles is met alles verbonden. Parusha staat voor het geestelijk bestaan. Het vormeloze volgens de Samkhya filosofie. Pakruti staat voor de vorm in de materiële wereld. Manifestaties in de natuur zoals bijv. de mens. De levensfases
De baby het wonder van de geboorte, de peuter, kleuter, puber, jong volwassene, de adolescent, de drie en dertig jarige, 42 jarige, 50 jarige, de 60er enz. Als laatste het wonder van het sterven van ons lichaam en het transcenderen. Van Vata (akasha en vayu) uit wordt ons geestelijk en energetisch mens zijn sterk beïnvloed; onze fijnstoffelijke sensoren geprikkeld en gestuurd. Als we geboren worden dan is dit de basis en de rauwe werkelijkheid van de aardse bestemming ons deel. Kou en honger belagen ons. De omhulling van de moeder is verdwenen. Communicatie met de moeder en de omgeving is nog maar nauwelijks mogelijk behalve door huilen. De eerste prikkels die ons tevreden stellen is eten; moedermelk als we geluk hebben. Na het eten het terugtrekken in de sfeer van voor de geboorte. In deze periode groeien we snel door eten en slapen. Hierin is de Kapha kwaliteit sterk herkenbaar. Als we verder groeien en ontwikkelen komt de constitutie van onze persoonlijke aanleg sterker naar voren en krijgen we voor het eerst onze eigen smaakvoorkeur die ons de rest van het leven eigen zal blijven mist onze opvoeders dit niet met wortel en tak uitroeien. Helaas is het effect van zo’n opvoeding maar al te vaak een negatieve conditionering en de daaruit voortkomende geestelijke en lichamelijke disharmonie die lijdt tot ziekten. Tegen de pubertijd rond circa 12 jaar worden we geslachtsrijp en heeft de hormonale cyclus ons in de greep tot dat we rond de 50 jaar dit weer verliezen en in de zgn. peno‐ of menopauze komen. Pauze is eigenlijk een vreemd gekozen woord; alsof we hierna weer van voren af aan kunnen beginnen. De spijsverteringkracht volgt deze ontwikkeling op de voet. Rond het 35e levensjaar is zij op haar hoogtepunt. Hierna zakt zij wat in en beginnen we te merken dat we wat terughoudender moeten worden met eten en andere geneugten. Na het 40e levensjaar krijgen we nog een zgn. opvlamming alsof de natuur ons wil aansporen om voor nageslacht te zorgen ten einde de oude dag zeker te stellen. Je ziet rond die leeftijd de “midlife crisis” en er ontstaan veel nieuwe relaties en vaak wordt er dan nog een nakomertje of een zgn. liefdesbaby geboren. Hierna krijgt vata ons meer en meer in de greep en als we tegen die tijd de Ayurveda nog niet hebben geïntegreerd in ons bestaan dan hebben we weinig meer keus dan de weg te gaan van de rest van de “Grey Power ” op dit westelijk halfrond. Hetgeen betekent meer en meer pilletjes op het nachtkastje. Dan komt eerder vroeger dan later de man met de zeis die ons, ons lichaam afneemt. 17 De emoties
Voeding beïnvloed onze stemming. Onze stemmingen bepalen wat we kiezen als voeding; waarmee we ons lichaam opnieuw samenstellen. Bij een overmaat aan Vata ontstaat vaak angst of bezorgdheid en wordt er meestal slecht en eenzijdig gegeten. Vaak worden ook maaltijden overgeslagen of gewoon vergeten. Bij een overmaat aan pitta ontstaan woede Jaloezie, en zorgen als emotie en dit maakt ons zuur. Bij een overmaat aan Kapha zie je vaak hang naar zoetigheid en koude snacks zoals ijs waardoor accumulatie zorgt voor overgewicht. Bij ernstige verstoringen in het geestelijk evenwicht ontstaan psychische klachten. Innerlijke onrust veroorzaakt vaak de hang naar snoepen of het weg eten ervan –denk maar aan boulimie. Een slecht zelfbeeld bij jongeren veroorzaakt vaak anorexia. Preventie
De diëtiek en de leefstijlregels binnen Ayurveda bieden veel mogelijkheden om te kiezen voor preventieve maatregelen om disbalans en eventuele ziekten het hoofd te bieden. Niet dat we daarmee alles kunnen oplossen maar we komen hiermee een heel eind verder mee dan de doorsnee westerling. Rasayana’s zgn. verjongingsmiddelen of afrodisiaca bieden een goede preventieve bescherming. Een aantal hiervan die verkocht worden door Holisan zijn : Ashwagandha, Ayus man en Ayus forte, Chavanprash, Granaatappel dragees of elixer, Shatavari. Verder zijn er nog Jasmijn, Nootmuskaat, Roos al dan niet in de vorm van etherische olie. Ook kunnen we al veel doen door onze ideeën over ouder worden te herzien en aan te passen. Volgens Ayurveda kunnen we het best mikken op een leeftijd van zo’n 120 jaar. Aardig om te weten is dat Yotisch de Indiase astrologie uitgaat van deze leeftijd. Maar er is zoveel meer; de preventie die Ayurveda en een spiritueel leven bieden bijvoorbeeld. Niet leven in angst maar in de zekerheid van een niet eindig leven waarin ruimte is voor spirituele groei. Waarin je tot ontwikkeling komt en transcendeert naar een nieuw leven. Waarin je dienstbaar bent naar God en de mensheid. Je taak hierin aanvaardt met ruimte en een doel tot handelen. In plaatst van alleen maar proberen te vergaren en de angst om dit weer te verliezen voorop te stellen. Beheren van dat wat er is en niet alleen maar alles gebruiken en door je heen laten gaan in de jacht naar meer. De conclusie is dat, je met de kennis van de Ayurveda kunt werken aan een langer, een gezonder en een kwalitatief beter leven dan de gemiddelde westerling. Je kunt mijn inziens niet vroeg genoeg beginnen aan de bevrijding of trancendering. Dan komt ons levenseinde met stille schreden en voldoening in plaats van terecht te komen in een krijsende strijd tegen een onvermijdelijk einde van het lijf. Yama en Nyama. Leefregels helpen om te vormen. Het goede te doen en slechte te laten. 18 SHAKTI IS KRACHT IN LIEFDE
Een andere nog niet besproken voeding is energie of prana. Alles wat ons omringt en waar we van zijn gemaakt is energie. Ook wel shakti genoemd. Geschreven met een kleine s is shakti simpelweg kracht. Met een hoofdletter S is deze vrouwelijke kwaliteit een goddelijke liefdesenergie die alle materie doorstroomt van hoog tot laag. In de Christelijke doctrine wordt ze ook wel verbeeld als een duif als deel van de Triniteit bij gebrek aan een vrouwelijke representant. De Maria verering is door de wonderen die aan haar worden toegeschreven steeds meer terrein aan het winnen. In de Vedische Cultuur is hieraan echter geen gebrek. Voor iedere Gods persoon is er een mannelijke en vrouwelijke vorm en naam. De hoogst Shakti is Sri Radha, Sri Krishna’s vrouwelijk liefdes potentie de zgn. Ladini Shakti. Wij ervaren alles in dualiteit. Die doet ons de eenheid als gescheiden ervaren. Zoals het principe van Jivatma (individuele ziel) en Paramatma (God zelf) eigenlijk ook samen zijn. Het is goed om deze energetische voeding of prana te zien als een bron van energie of een batterij waarop jij je kunt aansluiten. Diverse bekende energie en lichaamssystemen maken gebruik van deze kwaliteit: chakra’s, meridianen, srota’s, nadi, marma en aura zijn allemaal energetische delen van het fysiologisch‐mentale lichaam gevoed door Shakti. Die zich als energie door een stroomleiding vertakt van grote kabels tot hele dunne draden waar nog maar heel weinig doorstroomt. Geraadpleegde bronnen •
•
•
De Bhagavad‐Gita zoals ze is door His Divine Grace A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupãda Ayurveda in de Praktijk Auteur: A.K. Mehta Eigen lesmateriaal Sri Dhanvantari Ayurevda Academie. 19 Over de docent Jacques Teunissen (Jagadbandhu Das) is geboren op 9‐10‐1949 te Arnhem. Na gewerkt te hebben als dieet‐ en chef‐kok, als maatschappelijk werker en als parttime natuurtherapeut, is hij vanaf 1990 (ruim 20 jaar) fulltime actief in Ayurveda in zijn praktijk Therapeutisch Centrum Dhanvantari. Hij behaalde in 1995 zijn diploma Practitioner bij de Stichting EISRA. In India rondde hij zijn studie af gedurende stages bij o.a. Prof. Dr. N. Bath, seminars en bezoeken aan ziekenhuizen, laboratoria en kruidentuinen. Na visionaire ervaringen en innerlijke waarnemingen vond hij het pad van Bhakti Yoga. •
•
•
•
consultant ‐ anamnese (fysiognomie, pols, tong, ogen, nagel, diagnose enz.) Ayurvedische (marma massage) therapeut natuurtherapeut en energieoverdracht vanaf 1973. coach – Ayurvedisch vegetarisch, dieetadvies, voeding‐ en leefstijladviezen, intuïtieve ontwikkeling en stressmanagement (20 jaar ervaring), burnout. • Panchakarma reinigingskuur • docent Stichting Educatie Dhanvantari, o.a. Sri Dhanvantari Ayurveda Academie ‐ Opleiding tot Ayurvedisch therapeut en Spiritueel energetisch therapeut • Gastdocent voor verschillende instanties o.a. Holisan BV • auteur van verschillende uitgaven • docent Nederlandse Vereniging voor Geestelijke en Natuurgeneeswijzen (NVGN) 2003‐2004 ‐ praktijkvoering en praktijktraining • stage begeleider Nederlandse Vereniging voor Geestelijke en Natuurgeneeswijzen (NVGN), Johan Borgman college (HJBC) en Sri Dhanvantari Ayurveda Academie (SDAA) • gastdocent Hogeschool Rijmond & Omstreken (HR&O) 1997‐1998 ‐ Paranormale geneeswijzen, deel 1 en deel 2 • docent Stichting "Logo's academie voor Spirituele Opleidingen en Trainingen" te Vianen 1994‐1995 • Hoofdkok 1971 dieetkok 1980 sinds 1982 tot heden vegetarische keuken en Ayurvedische toepassingen. De consulten en behandelingen zijn na afspraak mogelijk. Tel. 010‐2847818. Email: [email protected] Website www.dhanvantari.nl. Voor lezingen, workshops en Ayurvedische en spiritueel energetische opleidingen o.a. Ayurvedisch kook workshop, bezoek www.dhanvantaritherapeuten.nl. Studiegids HBO Ayurveda therapeut opleiding is te downloaden op de hiervoor genoemde website. Adres: Braamberg 136 2905 BH Capelle a/d IJssel, Zuid Holland Disclaimer Hoewel de informatie in deze syllabus met zorg is samengesteld, kunnen aan deze syllabus geen rechten ontleend worden. Tevens zijn voornoemde rechtspersonen niet verantwoordelijk voor de inhoud van de syllabus. Alle rechten op het materiaal in deze syllabus komen toe aan voornoemde rechtspersonen of aan haar licentiegevers. De in deze syllabus genoemde diensten, opleidingen en/of producten zijn gezondheid bevorderende producten en vallen niet onder de wet op geneesmiddelen. Copyright ©Sri Dhanvantari Ayurveda Academie. Uit deze uitgave mag uitsluitende iets worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm, opname, of op welke andere wijze dan ook, hetzij chemisch, elektronisch of mechanisch, na voorafgaande schriftelijke toestemming van de eigenaar. 20