LVF aardrijkskunde, platentektoniek

LESVOORBEREIDINGSFORMULIER (LVF)
2016-2017
Stationsstraat 36 3590 Diepenbeek tel 011 350429 fax 011 350428 e-mail [email protected] www.cvolimlo.be
Naam en
voornaam
student
Lesgroep
Lector
Lesonderwerp
(agenda)
Doelstellingen
ASO
3e graad, 1e jaar
Aardrijkskunde
DCO 16103
Onderwijsvorm,
studierichting,
graad, leerjaar, vak
Stageplaats
Lise Bogaers
Datum en uur
2017-01-14; hypothetisch tweede lesuur
/
Les 3 Platentektoniek: Vulkanisme als gevolg van platentektoniek
1 Leerplandoelstelling(en):
(noteren doelstelling + referentie leerplan met hyperlink)
Leerplan VVSG, Aardrijkskunde derde graad ASO studierichtingen met component wiskunde, p30, http://ond.vvksoict.com/leerplannen/doc/Aardrijkskunde-2012-023.pdf
Platentektoniek en reliëfvormen
De spreiding van vulkanisme, aardbevingen, plooiingsgebergten en gesteentecyclus kunnen verklaren aan de hand van de
platentektoniek.
3.1. Spreiding van vulkanisme, aardbevingen en plooiingsgebergten
3.2. Platentektoniek: oceanische en continentalte platen, plaatranden en mechanismen
Platentektoniek en reliëfvormen: 3 lestijden + 1 lestijd (U).
Didactische wenk: Heel wat van de leerplandoelstellingen kunnen worden behandeld in functie van de excursie.
Specifieke didactische wenken:
3.1. – 3.2.: De spreiding van vulkanisme en aardbevingen kan vanuit recente gebeurtenissen (bv. Via internet) aangebracht worden
om de relatie tot de plaatranden te onderzoeken.
2 Hoofddoel:
De leerlingen kunnen vulkanisme koppelen aan platentektoniek en kennen de verschillende eigenschappen van vulkanen.
3 Lesdoelstellingen: chronologische opsomming van lesdoelstellingen + nummering + aanduiding kennis, vaardigheden of
attitudes
1. De leerlingen kennen de relatie vulkaniscme en platentektoniek en koppelen de juiste gevolgen aan de juiste soort
plaatranden. - V
2. De leerlingen kennen voorbeelden van de verschillende soorten vulkanen. – K
3. De leerlingen kennen verschillende soorten vulkanen: schildvulkaan, stratovulkaan en spleetvulkaan. - K
4. De leerlingen kunnen aan de hand van satellietbeelden vulkanen en bepaalde eigenschappen van vulkanen herkennen. – V
5. De leerlingen kennen de ‘natural hazards’/risico’s van vulkanen. – K
6. De leerlingen participeren actief in de les. - A
VOET@2010
(http://www.ond.vlaanderen.be/curriculum/publicaties/voet/voet2010.pdf, p18)
Context 4: Omgeving en duurzame ontwikkeling
De leerlingen:
5. Tonen interesse en uiten hun appreciatie voor de natuur, het landschap en het cultureel erfgoed.
6. Voelen de waarde aan van natuurbeleving en het genieten van de natuur.
Beginsituatie
Leerling:
Kennis:
De leerlingen kregen les over de opbouw van de aarde.
Binnen het thema platentektoniek kregen de leerlingen reeds les over de ontstaansgeschiedenis van de ideeën van de
platentektoniek. Vervolgens leerden de leerlingen verschillende soorten platengrenzen kennen aan de hand van een computertaak en
presentaties. In deze begeleid zelfstandig leren taak kwamen al enkele gevolgen aan bod, zonder in detail hierover te treden.
De leerlingen hebben al een introductie in GIS gehad omdat de vorige taak over plaatgrenzen gebruik maakte van Google Maps en
Google Earth.
De leerlingen kennen de continenten en de ligging van de meest courante landen.
Volgende les wordt ingegaan op aardbevingen en plooiingsgebergten.
Vaardigheden:
De leerlingen kunnen presenteren voor groep (vorige les).
De leerlingen kunnen luisteren, observeren en participeren. Ze zijn mondig en durven en kunnen gerichte vragen stellen.
De leerlingen zijn vlot met de computer.
Attitudes:
De leerlingen
De leerlingen
De leerlingen
De leerlingen
kunnen
kunnen
kunnen
kunnen
luisteren naar elkaar en naar de leerkracht.
beleefd het woord vragen.
samenwerken, en laten iedereen aan het woord.
zelfstandig werken.
Metacognitie:
De leerlingen studeren belangrijke concepten vanbuiten.
In het vijfde middelbaar start de uitbouw van conceptueel iets begrijpen en worden linken gelegd tussen verschillende leerstoffen.
De leerlingen denken dieper na over bepaalde thema’s.
De leerlingen krijgen interesse voor omgeving en enkele leerlingen gaan op zoek naar maatschappelijke relevantie.
Groep:
Het is een kleine groep, waardoor veel participatie mogelijk is. De klas is niet moeilijk in de hand te houden en de groep neemt actief
deel aan de les.
De klasgroep bestaat uit enkele erg wetenschappelijk sterke leerlingen. Daarnaast zijn er enkele leerlingen met interesse voor
verpleegkunde. Deze meisjes zijn erg geïnteresseerd maar hebben een minder brede wetenschappelijke achtergrond.
Omgeving:
Het lokaal heeft een smartboard en een whiteboard.
Het kan achteraan koud zijn in de klas.
De leerlingen zitten aan banken per 2.
Geraadpleegde
Bronnen op eigen niveau:
bronnen
Portrait of a Planet, S. Marshak, 2008, pp56-84, “Drifting Continents and Spreading Sheets”, W.W. Norton & Company
Portrait of a Planet, S. Marshak, 2008, pp265-301, “Tectonic Activity of a Dynamic Planet”, W.W. Norton & Company
An introduction to physical geography and the environment, J. Holden, 2005, pp31-55, “Earth geology and tectonics”, Pearson
Education
Google Earth, 2016, kaaartmateriaal
Wikipedia, 2016, vulkanisme, www.wikipedia.nl
Wikipedia, 2016, vulkanisme, www.wikipedia.nl
Topomania, 2016, tektoniek, www.topomania.net
Media
-
Virtuele excursie in Google Earth
Invulblaadjes
Whiteboard
Powerpoint voor het tonen van extra afbeeldingen
Rot ei en stenen om door te geven
Filmpjes
PER LESFASE: vermelding
lesdoelstelling
UITSCHRIJVEN LESAANPAK:
o.a. lesfasen, werkvormen, media, evaluatie …
1. Motivatiefase
Media: Website deredactie: surfen naar de uitbarsting van de Eyjafjallajökull
Lesmethode: Invullen van ontbrekende woorden
Gedraging: Ervaren
Actualiteit is belangrijk voor aardrijkskunde. Aan de hand van deze korte motivatiefase toets ik naar de
kennis van de leerlingen. Ik hou het erg kort omdat tijdens de virtuele excursie motiverende elementen
zitten waar ik meer enthousiasme van de leerlingen uit zal krijgen dan op dit moment.
TIJD
3 min
Ik weet dat in de actualiteit veel meer recente uitbarstingen van vulkanen geweest zijn, ik kan echter
meer vertellen rond de uitbarsting van de Eyjafjallajökull. Dit had nl rechtstreeks effect in België.
Daarnaast is het ook moeilijk om de naam uit te spreken (> ludiek element).
 Start: Welke leerling durft me dit woord uit te spreken?
 Wie weet wat het is? > ik leg uit dat het een vulkaan is op Ijsland, die 5 jaar geleden
uitbarstte en veel hinder veroorzaakte.
 We kijken samen naar alle artikels die www.deredactie.be hierover schreef
In het begin lachen we een beetje met het moeilijke woord. Maar vervolgens toon ik ahv enkele cijfers
wel de ernst aan van zo’n uitbarsting. Vulkanen zijn wel degelijk iets wat ons leven kan verstoren.
We vullen de agenda in.
2. Leerfase
We gaan op virtuele excursie met de leerlingen. Ik wil samen met de leerlingen verschillende vulkanen
onderzoeken, en leren we dat kunnen waarnemen in het landschap.
1 min
In Google Earth starten we ‘in school’. Daar deel ik de invulblaadjes uit. Vervolgens ‘vliegen’ we naar
de correcte locatie. Bij elke locatie hoort een opdracht of een OLG. De leerlingen krijgen een invulblad
om in te vullen tijdens de les.
GOOGLE EARTH: VIRTUELE EXCURSIE
a. Colima vulkaan in Mexico
Media: Google Earth, whiteboard, powerpoint, invulblaadje
Lesmethode: video, OLG, rot ei
Gedraging: Ervaren (waarnemen)  reflecteren (OLG)  conceptualiseren (invulblaadje)
 Informatieverwervingfase
In Google Earth zoomen we naar de vulkaan Colima in Mexico.
In het begin wil ik waarnemingen opschrijven. Antwoorden wil ik vooral via OLG verkrijgen.
OLG:
Wat is dit? Waaraan zie je dat? Wat valt er op aan deze vulkaan? Wat is dat op de top van de vulkaan?
Antwoorden: vulkaan, zie je aan de lava en de vorm. Een ‘gat’ op de top van de vulkaan noemen we
10 min
een krater. Steile hellingen, kegelvorm.
Enkele interessante begrippen van deze vulkaan schrijf ik op.
We kijken samen het filmpje.
Wat valt op?  rookpluim/explosief (ik schrijf deze kernwoorden weer op bord)  ik voeg zelf toe dat
dit een stratovulkaan is, dat vulkanische as en pyroklastisch materiaal wordt uitgestoten.
Bordschema
Stratovulkaan
Steile helling
Kegelvorm
Lava
Explosief
Rookpluim
As
Pyroklastische wolk
…
Waarom ligt er hier een vulkaan? Ik zoom wat uit om de locatie duidelijk te tonen t.o.v. de Amerika’s
bv.
Vervolgens toon ik de tektonische plaatgrenzen weer, en toon ik ook een kaart waar de
bewegingsrichting van de platen op aangeduid staat. Wat valt hier op?  convergente plaatgrenzen
(dit vul ik aan op het bordschema).
Ik vraag aan de leerlingen om op papier het profiel van korst en lithosfeer te tekenen bij convergente
plaatgrenzen (of aan de kust van Mexico, nabij de vulkaan). Nadien tekenen we dit klassikaal op bord.
Hieruit wordt duidelijk dat plooiingsgebergte ook een gevolg is van platentektoniek. Ik geef mee dat
dat in de volgende les uitgebreider aan bod komt.
Daarna laat ik een rot ei rondgaan in een ondoorzichtig doosje. Ik zeg: ‘was het jullie nog niet
opgevallen dat het hier zo raar riekt?’ (bij het schrijven van dit document ben ik volop mijn best aan
het doen om een ei rot te krijgen, ik hoop dat dit lukt tegen dat ik de les moet geven)
Ik vertel waar deze geur uit komt. Dit noemen we ‘fumarolen’ en de vieze geur komt door de zwavel.
Ik leg het begrip fumarolen uit. Ik voeg dit woord ook toe aan de kernwoorden op bord.
 Herhaling en informatieverwerkingsfase
Ik toon de theorie op Google Earth en we vullen samen het invulblaadje in. Het invulblaadje zal
ingevuld slechts een samenvatting zijn van de hele les. Achteraf krijgen de leerlingen de theorie, die op
Google Earth staat, via smartschool. Dit vertel ik pas op het einde van de les, zodat ze aandachting
hun invulblaadje invullen.
Bordschema
Stratovulkaan
Steile helling
Kegelvorm
Lava
Explosief
Rookpluim
As
Pyroklastische wolk
…
Convergente plaatgrenzen
fumarolen
Actieve vulkaan
b. Vesuvius in Italië
Media: Google Earth, whiteboard, powerpoint (met tekst), invulblaadje
Lesmethode: OLG, vakoverschrijdend – relatie met geschiedenis en Latijn
Gedraging: Reflecteren en conceptualiseren
 Informatieverwerkingsfase
Ik begin altijd met waarnemen. Aardrijkskunde is, volgens mij, in de eerste plaats leren kijken en
verwonderen en afvragen wat je ziet. Leerlingen kijken nog te weinig.
OLG: Wat zie je? Welke gelijkenissen zie je met de vorige vulkaan? Inderdaad, dit is dus ook een
stratovulkaan. Toch merken we enkele verschillen op.
Geur > stinkt niet > slapende vulkaan
Vulkaan in krater van een veel oudere vulkaan
Vulkaan heeft zelf ook een krater
We denken dat het een stratovulkaan is. Misschien dat de Latijnse tekst over de uitbarsting ons meer
kan vertellen.
5 min
Stukje Latijnse tekst voorlezen uit Plinius. Wie kent die tekst? Wat vertellen ze hier?
Ik wijd kort uit over Pompeii en toon de foto van versteende mensen. Dit vind ik belangrijke algemene
kennis, en hierbij werk ik een beetje vakoverschrijdend. Het is voor leerlingen altijd interessant om te
zien hoe vakken gelinkt kunnen worden. Ook wordt op die manier de relevantie van bepaalde vakken
duidelijker.
Tot slot toon ik de tektonische grenzen weer, deze kaart bevestigt dat dit bij convergente plaatgrens
ligt.
 Herhaling en informatieverwerkingsfase
Ik toon de theorie op Google Earth en we vullen samen het invulblaadje aan met enkele
eigenschappen.
c. Mount Pinatubo in de Filipijnen
Media: Google Earth, whiteboard, invulblaadje, filmpje
Lesmethode: Interpretatie grafiek, zelfstandig schema invullen
Gedraging: Reflecteren, conceptualiseren (grafiek)  toepassen (oef invulblaadje)
5 min
 Informatieverwervingsfase
In het kort: Waarneming: OLG: Wat zien we? Welke soort vulkaan denk je dat dit is?
We zoomen naar de modderstroom. Wat is dit? Hoe zou dit komen en waarom vinden we dat hier
terug en mogelijks moeilijker bij de andere vulkanen?  aanwezigheid van water > modderstroom.
Ik voeg nog de begrippen toe aan het lijstje van stratovulkaan: ‘kratermeer’ en ‘lahar’, ook leg ik
‘vulkanische bommen’ uit.
Ik toon de leerlingen een grafiek waarop de globale temperatuursschommelingen op weergegeven
staan, waarbij een daling in temperatuur geweten wordt aan de uitbarsting van vulkanen.
Vervolgens leg ik docerend uit hoe dit komt. Omdat dit uitbreiding is op wat gekend moet zijn, hou ik
de uitleg summier.
Een filmpje toont de grootheid van de uitbarsting. Ik toon een heel klein stukje.
 Herhaling en informatieverwerkingsfase (conceptualiseren en toepassen)
De leerlingen krijgen de opdracht om de oefening op het invulblaadje in te vullen. Deze oefening toont
2 min
een schematische weergave van een stratovulkaan. De leerlingen benoemen de eigenschappen.
Vervolgens overloop ik klassikaal de antwoorden.
>> We zagen dus allemaal stratovulkanen die optreden bij convergente plaatgrenzen. Zouden er ook
vulkanen kunnen optreden bij divergente plaatgrenzen? OLG
Waar zouden we dan op zoek moeten gaan naar vulkanen? Ik toon de kaart met de tektonische
plaatgrenzen.
>> mogelijke antwoorden zijn: MOR of Ijsland
Afhankelijk van wat eerst geraden wordt door de leerlingen behandel ik het eerste.
d. Laki in Ijsland
Media: Google Earth, whiteboard, powerpoint, video, invulblaadje
Lesmethode: OLG, Film, invulblaadje
Gedraging: Ervaren en reflecteren
Ik laat de leerlingen eerst zelf nadenken over hoe een vulkaan aan divergerende plaatgrenzen er dan
uit zou zien. Ik vraag om dit te tekenen.
Vervolgens zoom ik in Google Earth naar Laki.
OLG: waarnemen: wat zien we?
Vervolgens toon ik weer een fimpje, hierbij is geluid niet belangrijk maar vooral de sfeerbeelden zijn
belangrijk. Ik schrijf (analoog als ik deed bij stratovulkaan) de eigenschappen op bord.
Bordschema
Spleetvulkaan
Langwerpige breuk
Lava
Explosief
Divergente plaatgrenzen
Boven water enkel in Ijsland
Veel magma
 Herhaling en informatieverwerkingsfase
Vul het invulblaadje aan.
e. Submariene vulkaan op midoceanische rug
2 min
5 min
Media: Google Earth, whiteboard, powerpoint, invulblaadje
Lesmethode: OLG
Gedraging: Reflecteren en conceptualiseren
5 min
 Informatieverwervingsfase
Weer door een OLG bespreken we verwachte eigenschappen van een submariene vulkaan.
Vervolgens toon ik een filmpje. Ik vul op het bordschema aan dat submariene vulkanen bestaan.
Ik zoom in Google Earth over de midoceanische rug, en hou daarna halt bij Ascension Island. Dit is een
getuigenis van submariene vulkanen. Een aangroeiende vulkaan die boven water is gekomen.
Bordschema
Spleetvulkaan
Langwerpige breuk
Lava
Explosief
Divergente plaatgrenzen
Boven water enkel in Ijsland
Veel magma
Submariene vulkanen aan MOR
Black smoker onder water
 Herhaling en informatieverwerkingsfase
We vullen samen het invulblaadje verder aan. Dit duurt niet lang. Vervolgens toon ik de uitleg op
Google Earth.
f.
Mauna Loa in Hawaii
Media: Google Earth, whiteboard, powerpoint, invulblaadje, stenen
Lesmethode: OLG en doorgeven van gestolde lavasteen
Gedraging: Ervaren, reflecteren en conceptualiseren
 Informatieverwervingsfase
In Google Earth zoomen we naar de vulkaan Mauna Loa in Hawaii. Dit is onze laatste stop.
Ik start opnieuw met waarnemingen (OLG). Ik schrijf belangrijke eigenschappen op bord.
OLG:
Wat is dit? Waaraan zie je dat? Wat valt er op aan deze vulkaan? Wat is dat op de top van de vulkaan?
Antwoorden: vulkaan, zie je aan de lava en de vorm, het valt op dat dit een hele grote vulkaan is. Een
7 min
‘gat’ op de top van de vulkaan noemen we een krater.
Ik ga even naar Google Streetview om te tonen dat de vulkaan niet zo hoog lijkt.
Ook geef ik een steen rond die ik ‘virtueel’ heb opgeraapt op de Mauna Loa. Dit is gestolde lava.
Bordschema
Schildvulkaan
Lava
Krater
Groot
Lage helling
Ik toon weer een filmpje waarin een uitbarsting van een schildvulkaan zichtbaar wordt. Hieruit zien we
duidelijk het verschil met de stratovulkanen, die veel explosiever zijn.
Bordschema
Schildvulkaan
Lava
Krater
Groot
Lage helling
Minder explosief
De finale vraag: zitten we hier op een divergerende of convergerende plaatgrens?
Vervolgens toon ik de tektonische plaatgrenzen weer. Wat valt hier op?  hot spot
Bordschema
Schildvulkaan
Lava
Krater
Groot
Lage helling
Minder explosief
Hotspot
 Herhaling
Vul nu het invulblaadje in. We overlopen dit nog klassikaal.
HERHALINGSFASE
Media: Powerpoint met foto’s en indien tijd over: Google Earth
Lesmethode: raden wat er op de foto te zien is en indien tijd over is: eigen vulkanen onderzoeken
Gedraging: toepassen

Informatieverwerkingsfase
2 min
(of
meer)
Als afsluiter toon ik verschillende foto’s van vulkanen en eigenschappen van vulkanen. De leerlingen
mogen roepen en raden wat ze zien, dit om te testen hoe goed ze alles onthouden hebben.
Ik geef nadien nog mee dat de Google Earth bestanden op smartschool worden gezet, en dat zowel
het invulblaadje als de theorie van Google Earth gekend moet zijn.
(Indien tijd over: Herhalingsfase: wie kent nog een vulkaan? We zoomen in op die ulkaan en leiden
samen af wat voor soort vulkaan het is en hoe we dat kunnen zien. In Google Earth werkte ik zo ‘El
Teide’ van Tenerife nog uit, als extraatje)
1 min
BORDSCHEMA
Zie in bovenstaande tekst
PERSOONLIJKE REFLECTIE
Voorbereidingsfase
1. Noteer kort waar je tijdens de voorbereiding speciale aandacht aan
schonk en wat de belangrijkste bekommernis(sen) was (waren). Zijn
dit zelf-, taak- of leerlingbekommernissen?
2. Noteer je aandachtspunten uit de vorige oefening en hoe je deze
plant te remediëren.
3. Noteer voor iedere les tenminste één methodologische wenk uit het
leerplan of vakdidactische advies waarmee je rekening houdt.
1. Bij het voorbereiden stoot ik altijd opnieuw op het juist afbakenen
van de te kennen leerstof en het inschatten van tijd. Ik vind het
moeilijk om aan te voelen of ik teveel of te weinig leerstof voorzie en
hoe snel elk element zal gaan. Om die reden voorzie ik regelmatig
enkele elementen die ook overgeslagen kunnen worden. In deze les
zitten die elementen in de herhalingsfase, ook zou ik bij het
invulblaadje vaart kunnen maken.
Dit zijn vooral taakbekommernissen.
Daarnaast merk ik dat ik vooral ook veel tijd verlies met creatieve
elementen zoeken om in de les te steken. Het blijft voor mij een
uitdaging om elke les met een verrassende en interessante
methodiek aan te komen. De kennis van nog meer soorten
werkvormen, zou me hierin kunnen helpen.
Oorspronkelijk wilde ik proberen enkel met Google Earth te werken.
Helaas is me dat niet gelukt. De filmpjes werken nl niet binnen
Google Earth (en dit kreeg ik niet gemaakt), bovendien gebruik ik de
powerpoint ook voor enkele extraatjes (zoals de tekst van Plinius). Ik
hoop dat het wisselen van beelden niet storend werkt.
Het idee van de virtuele excursie haalde ik bij de KULeuven, waar ze
onderzoek doen naar de effectiviteit van dat soort lessen. Daar
werken ze uiteraard de virtuele excursie nog veel meer in detail uit.
Ik wilde toch eens proberen om te zien of dit in goede aarde valt.
Terugblikfase (cyclus Korthagen)
DCP/DCO:
Maak een reflectieverslag over je les. Voor meer uitleg hierover, zie
hoofdstuk beginsituatie, gedeelte reflecteren.
DCS: reflecteer op je gegeven les vanuit de aangeleerde systematiek
1. Terugblik
2. Bewustwording van essentiële aspecten
3. Alternatieven
Een laatste bezorgdheid bij de keuze van deze methode is dat ik
vooral vooraan moet staan. Omdat ik niet genoeg individuele
opdrachten kon verzinnen, ga ik weinig ruimte kunnen gebruiken in
de klas. Dat is meestal een nadeel in de les (statisch). Ik ga
proberen genoeg animatie erin te steken, om dit te vermijden.
Wanneer leerlingen het invulblaadje invullen, kan ik wel wat meer
ruimte gebruiken.
2. Mijn aandachtspunt is voornamelijk dat de leerlingen ook zelf moeten
opschrijven tijdens de les. Werken met een handboek of invulblaadje
zou daarbij kunnen helpen. Ik ben echter niet het type leerkracht die
een voorgekouwd blaadje voorziet. Om die reden probeerde ik deze
les te werken met een invulblad dat erg schematisch en
samenvattend is. Omdat ik nog nooit werkte met een invulblad
bezorgt me dit wel spanning. Ik kan niet inschatten hoe lang het
duurt om een blad in te vullen bv. Aangezien ik als leerkracht veel
vaart en enthousiasme gebruik, zal dit invulblaadje me rust moeten
brengen. Ik heb schrik dat ik ongeduldig zal zijn.
3. Didactische wenken:
- Kaartvoorstelling kiezen in functie van gebruik
- Aardrijkskundige gegevens opzoeken, ordenen en op eenvoudige
manier verwerken, gebruikmakens van beschikbare hedendaagse
informatiebronnen en -technieken