Mentaal vermogen: jongeren - Trimbos

Strategische Verkenningen 2
Mentaal vermogen:
jongeren
It is in adolescence that crucial patterns of motivation appear to be established and where
failure of motivation has the potential for the greatest long-term threat to mental capital
Foresight Project on Mental Capital and Well-being, 2008
Mentaal vermogen en welbevinden bij jongeren
Mentaal vermogen is de capaciteit om het eigen potentieel te ontwikkelen, betrokken, productief en creatief te zijn, en met veerkracht problemen op te lossen. Mentaal vermogen van
jongeren heeft vier componenten:
• Cognitief: leervermogen, waarmee jongeren zich kunnen ontwikkelen tot nieuwsgierige en
verstandige mensen.
• Emotioneel: veerkracht, waarmee jongeren problemen onder ogen kunnen zien, kunnen
oplossen, en daarvan leren.
• Sociaal: sociale vaardigheden, waarmee jongeren met betrokkenheid relaties kunnen aangaan
en behouden.
• Gedragsmatig: handelingsbekwaamheid (agency), waarmee jongeren zelfstandig in het leven
kunnen staan en hun leven vorm kunnen geven.
Mentaal vermogen draagt bij aan een zinvol, betrokken en productief leven. Ontwikkeling van
mentaal vermogen vergroot het gevoel van welbevinden en daarmee de geestelijke gezondheid.
Mentaal vermogen is te beschouwen als de ‘tegenhanger’ van een goede fysieke conditie.
Het voelt goed, kan verbeterd worden, en is een belangrijke voorwaarde voor ontplooiing.
Het belang van mentaal vermogen bij jongeren
Jongeren zijn de volwassenen van de toekomst. De vaardigheden die jongeren nu ontwikkelen,
vormen de basis voor het leren en functioneren in de volwassenheid. Een goed ontwikkeld mentaal vermogen kan leiden tot verbeterde studieresultaten. Het biedt een gunstiger vooruitzicht
op het vinden van uitdagend werk, op een succesvolle carrière en een beter inkomen. Meer in
het algemeen bevordert een goed mentaal vermogen maatschappelijke participatie en sociale
betrokkenheid.
Hoe kan mentaal vermogen bij jongeren bevorderd worden?
Ieder mens, dus ook een jongere, heeft ruimte om het mentaal vermogen te verbeteren.
Bevordering van mentaal vermogen is mogelijk via interventies gericht op alle jeugdigen.
Maar het kan ook een aanvulling zijn op preventieve programma’s en behandelingen. In de volgende figuur
is het spectrum van mogelijkheden schematisch weergegeven.
Er zijn verschillende effectieve interventies om mentaal vermogen bij jongeren te bevorderen:
• Een gezonde leefstijl van een zwangere vrouw (gezonde voeding, geen alcoholgebruik, weinig stress en
voldoende beweging) heeft invloed op de ontwikkeling van (de hersenen van) de foetus. De leefstijl van
de moeder beïnvloedt zo indirect de ontwikkeling van mentaal vermogen bij haar kind.
• Een goede opvoeding is essentieel. Belangrijke kenmerken daarvan zijn warmte en responsiviteit en tegelijkertijd het stellen van duidelijke grenzen. Er zijn effectieve programma’s voor opvoedingsondersteuning
beschikbaar om ouders en opvoeders hierbij te helpen.
• Een gezonde leefstijl (sport, niet roken, geen alcohol en gezonde voeding) heeft niet alleen een positieve
invloed op de fysieke conditie van een jongere, maar ook op diens welbevinden en mentaal vermogen.
Vooral door sport leren jongeren om met veerkracht een verlies te incasseren, na een tegenslag door te
gaan, de eigen conditie te verbeteren en samen te werken.
• Positief psychologische interventies helpen het mentaal vermogen te vergroten, bijvoorbeeld het uitvoeren van plezierige activiteiten, vriendelijkheid tonen en het bewust registreren van positieve ervaringen.
Ook zijn er effectieve schoolprogramma’s beschikbaar voor het aanleren van sociaal-emotionele vaardigheden.
• Betekenisvolle maatschappelijke participatie – ‘opportunity to make a difference’ – bevordert het mentaal
vermogen bij jongeren. Voorbeelden hiervan zijn maatschappelijke stages of inspraak van kinderen en
adolescenten in het beleid van school, wijk en gemeente.
• Ook het bevorderen van het mentaal vermogen van de volwassenen rondom jongeren is effectief. Wanneer bijvoorbeeld ouders en leerkrachten zich goed voelen en competent in het leven staan, heeft dat zijn
weerslag op de ontwikkeling van mentaal vermogen bij jongeren.
Bij het uitzetten van effectieve interventies is het nodig verbindingen te leggen tussen verschillende sectoren, zoals school, wijkcentrum, sportvereniging, jeugdgezondheidszorg en geestelijke gezondheidszorg.
Het gaat er in een dergelijke integrale aanpak om niet alleen ouders en opvoeders te betrekken, maar ook
een wijdere kring van buurtbewoners, leeftijdsgenoten en leerkrachten.
Wat levert mentaal vermogen op?
Voor individuele jongeren:
• In het dagelijks leven: meer plezier in vrije tijd en op school, betere schoolprestaties en betere
relaties met familie, klasgenoten, vrienden en leerkrachten. Bovendien: een betere fysieke
gezondheid en onafhankelijker en zelfstandiger in het leven staan. Jongeren met mentaal
vermogen hebben meer zelfvertrouwen, kunnen hun emoties beter reguleren en hebben
grotere ‘executieve vaardigheden’ (zoals plannen, organiseren, structureren en uitvoeren van
cognitieve taken).
• Wanneer er sprake is van (psychische) problemen: een goed ontwikkeld mentaal vermogen
vermindert het risico op psychische klachten en stoornissen. Het levert zo een preventief
effect op. Maar ook bij een al bestaande stoornis is de prognose doorgaans beter bij jongeren
die nog een zeker niveau van welbevinden ervaren. Mentaal vermogen heeft daarmee ook
een curatief effect.
• In de toekomst: grotere kans op een goede sociale en maatschappelijke positie in de volwassenheid, zoals een betere baan, een prettiger woonomgeving en stabielere (liefdes)relaties.
Voor de samenleving:
• Direct: een goede geestelijke gezondheid gaat dikwijls samen met een gevoel van verbondenheid met andere mensen en betrokkenheid bij de maatschappij. Jongeren met een goed
mentaal vermogen zijn maatschappelijk actiever. Ze kiezen meer voor vrijwilligerswerk, organiseren meer activiteiten, en doen vaker aan mantelzorg.
• In de toekomst: jongeren die maatschappelijk actief zijn, zijn dit meestal ook als ze
volwassen zijn.
Voor de economie:
• Direct: jongeren met een goede geestelijke gezondheid hebben minder vaak last van lichamelijke en psychische klachten. Zij maken minder gebruik van de gezondheidszorg en genereren
daardoor minder zorgkosten.
• Direct: jongeren met voldoende mentaal vermogen halen vaker een startkwalificatie en zijn
gemotiveerder om te werken of verder te studeren. Dit resulteert in een lagere jeugdwerkloosheid en minder uitkeringen.
• In de toekomst: de mentale vaardigheden die jongeren ontwikkelen, vormen de basis voor
het leren en functioneren in de volwassenheid. Mentaal vermogen is te beschouwen als een
vorm van ‘mentaal kapitaal’. Het is een productiefactor van betekenis, zeker in een innovatieve kennis- en diensteneconomie waarin mensen meer met hun hoofd en minder met hun
handen werken. Een ‘gezond hoofd’ is van belang voor een gezonde economie. Investeringen
in mentaal kapitaal zijn dan ook rendabel.
Richtingen voor de toekomst
Colofon
Auteur
Debbie van der Linden
Advies
Merel Haverman
Redactie
Linda Bolier, Filip Smit, Jan Walburg
Tekstredactie
Marc van Bijsterveldt
Productiebegeleiding
Joris Staal
Vormgeving
Ladenius Communicatie bv
Productie
Ladenius Communicatie bv / DPP
Artikelnummer: AF0888
Deze uitgave is te bestellen via
www.trimbos.nl/producten, onder
vermel­ding van artikelnummer
AF0888. U krijgt een factuur voor
de betaling.
Gerelateerde strategische
verkenningen
AF0887 Mentaal vermogen en
welbevinden
AF0889 Mentaal vermogen:
beroepsbevolking
AF0890 Mentaal vermogen:
ouderen
Trimbos-instituut
Da Costakade 45
Postbus 725
3500 AS Utrecht
T: 030-2971100
F: 030-2971111
www.trimbos.nl
© 2009, Trimbos-instituut, Utrecht.
Alle rechten voorbehouden. Niets
uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar
gemaakt, in enige vorm of op
enige wijze, zonder voorafgaande
toestemming van het Trimbosinstituut.
Het bevorderen van mentaal vermogen bij jongeren is geen wondermiddel dat alles oplost.
Maar er begint wetenschappelijk bewijs te ontstaan dat we iets belangrijks in handen hebben.
Dat nodigt uit tot verder denken. Wat zouden belangrijke vervolgstappen kunnen zijn met het
oog op de toekomst? We doen enkele suggesties:
• Advies aan ouders, jongeren en professionals die met jeugdigen werken over de bevordering
van mentaal vermogen, zoals dat nu al gebeurt in leefstijlcampagnes over beweging, voeding,
alcohol en roken.
• De principes van het bevorderen van mentaal vermogen ook buiten de gezondheidszorg
toepassen, bijvoorbeeld in het onderwijs, in de wijk, in bedrijven (waar ouders en/of veel
jongeren werken) en in justitiële jeugdinrichtingen.
• De principes van het bevorderen van mentaal vermogen toepassen als aanvulling op behandelingen en preventieprogramma’s in de geestelijke gezondheidszorg.
• Gebruik maken van nieuwe technologieën – zoals internet en de mobiele telefoon – om interventies op het gebied van mentaal vermogen breed beschikbaar te stellen.
• Het uitvoeren van (kosteneffectiviteits)onderzoek naar de (langetermijn)effecten van positieve interventies. Dergelijk onderzoek kan een breed scala van uitkomstmaten hanteren,
bijvoorbeeld welbevinden, depressie en angst, delinquentie, alcohol- en middelengebruik,
schoolprestaties, schoolverzuim en zorggebruik.
Referenties
1. Alexander, T. (2002). A bright future for all. Promoting mental health in education. London: The Mental
Health Foundation.
2. Foresight (2008). Mental capital and wellbeing - Making the most of ourselves in de 21st
century. London: Government Office for Science.
3. Barry (2001). Mental health promotion: perspectives and practices. International Journal of Mental Health
Promotion, 3, 4–12.
4. Evans, G.W. & Schamberg, M.A. (2009). Childhood poverty, chronic stress, and adult working memory.
­Proceedings of the National Academy of Sciences, 106 (13).
5. Keyes, C. (2006). Mental Health in the CDS Youth: Is America’s Youth Flourishing? American Journal of
­Orthopsychiatry, 76, 395-402.
6. Larson, R.W. (2000). Toward a psychology of positive youth development. American Psychologist, 55, 170-183.
7. Payton, J.W., Wardlaw, D.M., Graczyk, P.A., Bloodworth, M.R., Tompsett, C.J., &Weissberg, R.P. (2000). Social
and emotional learning: a framework for promoting mental health and reducing risk behaviors in children and
youth. Journal of School Health, 70, 179-185.
8. Schrijvers, C.T.M., & Schoemaker, C.G. (2008). Spelen met gezondheid. Leefstijl en psychische gezondheid van
de Nederlandse jeugd. Bilthoven: RIVM.