Duurzaam materiaalgebruik: problematiek en uitdagingen ()

Opleiding
Duurzaam Gebouw:
Duurzaam bouwen
van A tot Z
Leefmilieu Brussel
DUURZAAM MATERIAALGEBRUIK: PROBLEMATIEK EN UITDAGINGEN
Liesbet TEMMERMAN
cera|a| asbl
Doelstellingen van de presentatie
●
De uitdagingen die verband houden met een
duurzame keuze van bouwmaterialen en
-producten en bouwtechnieken aanstippen.
●
Herhalen wat we, in de eerste plaats, mogen
verwachten van een bouwproduct.
●
Het begrip "Levenscyclus" voorstellen, dat de
sleutel is voor een objectieve beoordeling van de
milieu- en gezondheidsimpact van een materiaal,
een element, een gebouw.
●
De principes van de Aanpak Duurzaam Bouwen
belichten
vanuit
de
invalshoek
van
de
bouwmaterialen.
2
Algemeen schema van de presentatie
●
Uitdagingen die verband houden met een
duurzame keuze van bouwmaterialen en
-producten
●
Wat verwachten
bouwproducten?
●
De notie "levenscyclus" van een materiaal /
product.
●
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
we
van
bouwmaterialen
►
Bij het ontwerp van het project
►
Bij de keuze van bouwmaterialen en -elementen die
worden gebruikt
/
3
UITDAGINGEN
4
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De uitputting van de natuurlijke grondstoffen en de
afvalproblematiek
●
De evolutie van de energieprestatiestandaard voor
gebouwen
●
De hoge vlucht van de erkenningssystemen inzake
duurzaam bouwen
●
De recuperatie en het hergebruik van materialen en
elementen
●
De impact van de bouwmaterialen en -technieken op de
menselijke gezondheid
5
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De uitputting van de natuurlijke grondstoffen
›
Aanvoer van (grond)stoffen, gebruik van hulpbronnen (energie,
water), die al dan niet hernieuwbaar zijn.
›
Op wereldschaal, bouwsector = het grootste deel van de
grondstoffen.
›
In Europa: 31% van het gebruik van de natuurlijke hulpbronnen.
6
●
De uitputting van de natuurlijke grondstoffen
7
Bron: Centre National de Recherche Scientifique, France (http://ecoinfo.cnrs.fr/article129.html)
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De problematiek van het bouwafval
›
33% van het afval op schaal van Europa = bouw & afbraak
8
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De evolutie van de energieprestatiestandaard
voor gebouwen
›
↓ energieverbruik
›
↑ gebruik van materialen (vooral thermische isolatie)
9
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De hoge vlucht van de erkenningssystemen inzake
duurzaam bouwen
›
↑ systemen voor beoordeling / labeling / certificatie
10
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De recuperatie en het hergebruik van
bouwmaterialen en -onderdelen
›
Weinig toegepaste praktijk (neergehaald, voorbehoud gemaakt)
›
Bouwmaterialen en -onderdelen die gerecupereerd kunnen worden,
kunnen opnieuw worden opgenomen in de cyclus van de
materialen en een tweede leven krijgen, in een ander gebouw of
op dezelfde projectsite
11
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De recuperatie en het hergebruik van
bouwmaterialen en -onderdelen
Voorbeeld: de openluchtbibliotheek van Magdeburg,
Duitsland (KARO Architekten, Leipzig):
Hergebruik van aluminium onderdelen afkomstig van het
voormalige magazijn Horten dat werd afgebroken.
12
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De recuperatie en het hergebruik van
bouwmaterialen en -onderdelen
Voorbeeld: de openluchtbibliotheek van Magdeburg, Duitsland (KARO Architekten, Leipzig):
Hergebruik van aluminium onderdelen afkomstig van het voormalige magazijn Horten dat werd
afgebroken.
13
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De recuperatie en het hergebruik van
bouwmaterialen en -onderdelen
Voorbeeld: Villa Welpeloo in Enschede, Nederland (2012Architecten, Rotterdam):
60% van het volume van de gebruikte materialen is afkomstig uit recuperatie
14
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De recuperatie en het hergebruik van
bouwmaterialen en -onderdelen
Voorbeeld: Villa Welpeloo in Enschede, Nederland (2012Architecten, Rotterdam):
60% van het volume van de gebruikte materialen is afkomstig uit recuperatie
15
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De impact van de bouwmaterialen en
-technieken op de menselijke gezondheid
›
VOS (Vluchtige Organische Stoffen)
›
Afwerkingsproducten: verf, vernis, lijm, olie, vezelplaten,
soepele vloerbekledingen,…
16
Uitdagingen die verband houden met een duurzame
keuze van bouwmaterialen en -producten
●
De impact van de bouwmaterialen en -technieken op
de menselijke gezondheid
Aanbevelingen van de
Wereldgezondheidsorganisatie
Initiatief ""Top Materialen & Menselijke Gezondheid"»
United States Green Building Council (USGBC)
17
Wat verwachten we van bouwmaterialen /
bouwproducten?
●
Elementaire eisen die worden gesteld aan een
bouwmateriaal / bouwproduct:
►
het moet perfect voldoen aan de functie waarvoor het werd
ontworpen / gekozen
►
de technische kenmerken ervan moeten voldoen aan de
gekende / voorziene vereisten
›
Stabiliteit op het vlak van afmetingen en structuur
›
Brandbedrag
›
Vochtgedrag
›
Thermisch vermogen
›
…
18
Wat verwachten we van bouwmaterialen /
bouwproducten?
●
●
Het betrokken product kan een niet te verwaarlozen
milieu- en/of gezondheidsimpact genereren:
►
gedurende zijn hele levenscyclus, of
►
in een welbepaalde fase ervan.
Doelstelling:
►
Uit de opties die technisch gezien in aanmerking komen, het
materiaal of product kiezen dat het best is voor het milieu en de
gezondheid (van de werknemers in/de bewoners van het
gebouw).
›
Door de beperkingen en verwachte prestaties op een lijn te stellen met de
informatie betreffende de milieu- en gezondheidsimpact kunnen we een
objectieve duurzame keuze maken met kennis van zaken.
›
Met dit doel wordt aanbevolen gebruik te maken van de keuzehulpmiddelen
die gebaseerd zijn op een levenscyclusanalyse.
19
DE LEVENSCYCLUS
VAN MATERIALEN
20
De notie "levenscyclus" van een materiaal
VERVAARDIGING
VAN HET
MATERIAAL
NATUURLIJKE
RIJKDOMMEN
HULPBRONNEN
(Bron: VITO nv)
21
De notie "levenscyclus" van een materiaal
Lozingen
Verontreinigende stoffen
voor water, lucht en
bodem, afval, …
Binnenkomende
stromen
Grondstoffen,
vervaardigde producten
PRODUCTIEPROCES
Uitgaande stromen
Verwerkt product,
bijproducten
Verbruik
Materialen, energie, water,
chemische producten,
transport voor aankopen,
infrastructuren,
gereedschappen …
22
Het begrip "levenscyclus" van een materiaal
GEBRUIK VAN
HET
MATERIAAL
VERVAARDIGING
VAN HET
MATERIAAL
EINDE
LEVENSDUUR
NATUURLIJKE
RIJKDOMMEN
HULPBRONNEN
(Bron: VITO nv)
23
AANPAK
24
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
●
●
Bij het ontwerpen van het project:
›
Streef naar een rationeel gebruik van materialen
›
Integreer de notie bouwhiërarchie
›
Ontwerp constructies die kunnen worden ontmanteld, en
vermijd zo afbraak
Betreffende de toe te passen materialen en
producten:
›
Overweeg het gebruik
recuperatiekanalen
›
Kies materialen en producten met een lage impact op het milieu
en de gezondheid
›
Ga de te verwachten levensduur van de materialen en elementen
na
van
materialen
en
producten
uit
25
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
●
Bij het ontwerpen van het project:
►
Streef naar een rationeel gebruik van materialen
›
Overweeg renovatie
›
Vraag u af of de materiaalaanvoer effectief noodzakelijk
is
Voorbeeld: [014] Van Péstraat, OCMW van Vorst,
behoud van bestaande vloerbekleding (granito),
architect: A2M.
26
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
●
Bij het ontwerpen van het project:
►
Integreer de notie bouwhiërarchie
›
Hoewel een gebouw na afloop van de werken als een geheel wordt
afgeleverd, hebben niet alle onderdelen dezelfde levensduur.
Alvorens de assemblagewijze in detail te bestuderen, moet worden
stilgestaan bij de voorspelbare levensduur van de vaste onderdelen
van het gebouw.
De duurzaamheidslagen van een gebouw.
Bron: "How buildings learn", Stewart Brand, 1994
27
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
●
Bij het ontwerpen van het project:
►
Ontwerp constructies die kunnen worden ontmanteld, en
vermijd zo afbraak
›
De volgorde van samenstelling en de bevestigingswijzen zijn
bepalend.
Voorbeeld: Project XX, Delft, XX architecten
Bron: http://www.architectenweb.nl
›
De conceptuele aanpak omvat de tijdelijkheid van het gebouw
›
Na deze periode zullen renovatiewerken plaatsvinden.
›
De materialen en onderdelen zijn gekozen met het oog op een minimale
milieu-impact.
›
Alle onderdelen van de structuur zijn volledig demonteerbaar.
28
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
●
Betreffende de toe te passen materialen en
producten:
►
Overweeg het gebruik van materialen en producten uit
recuperatiekanalen
›
Reeds aanwezig in het geval van renovatie, of niet aanwezig maar
naar de bouwplaats gebracht
Voorbeeld: [065] Zeepziederij, hergebruik in
situ van een bestaande metalen structuur.
Architecten: MDW.
Voorbeeld: [014] Van Péstraat, OCMW van VOrst,
behoud van bestaande vloerbekleding (granito),
architect: A2M.
29
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
●
Betreffende de toe te passen materialen en
producten:
►
Kies materialen en producten met een lage impact op het
milieu en de gezondheid
›
Ideaal: maak een analyse (studie) van de levenscyclus op
schaal van het gebouw (in het ideale geval) of op schaal van de
bouwonderdelen waaruit het bestaat.
›
Is een dergelijke studie niet mogelijk? Houd dan een denkoefening
over de milieu-impact van de grondstoffen die zullen worden
gebruikt, op basis van de volgende aandachtspunten:

Voorkeur voor lokaal beschikbare grondstoffen

Voorkeur voor materialen en onderdelen uit duurzame productie /
exploitatie

Gebruik van materialen op basis van hernieuwbare grondstoffen

Gebruik van producten met een gerecycleerde inhoud

Gebruik van materialen en onderdelen met een lage impact op de
menselijke gezondheid
30
Materiaal – Aanpak Duurzaam Bouwen
●
Betreffende de toe te passen materialen en
producten:
DuréeLevensduur
de vie d'éléments
de construction
bouwonderdelen
►
Ga de te verwachten
levensduur van de materialen
en elementen na
Céramiques
Ceramiek
Peintures
Verfintérieures
voor binnen
Papiers
peints
Behangpapier
Parquets
Parket
Moquettes
Tapijt
Stores Rolgordijnen
à rouleaux
Stores à lamelles
Rolluiken
Plâtrerie
Pleisterwerk
Citerne
à mazout
Stookolietank
Radiateurs
Radiatoren
Pompe
à chaleur
Warmtepomp
Brûleur
à mazout
Stookoliebrander
Chaudière
Verwarmingsketel
Ferblanterie
cuivre
Koperenen
plaatwerk
Fenêtres
enramen
bois
Houten
Isolations
compactes
Compacte
isolatie
Enduits
synthétiques
Synthetische
pleister
Enduits
hydrauliques
Hydraulische
pleister
Funderingen, muren
Fondations,
murs
31
0
20
40
60
80
[Jaren]
[Années]
100
120
Om te onthouden van de presentatie
●
Eerste criterium voor keuze van een
bouwmateriaal of -product: voldoet het aan de
technische eisen en kan het de verwachte
prestaties leveren?
●
Zodra de mogelijke keuzes vastliggen, moet
worden gekozen voor het materiaal / product met
de laagste milieu- en gezondheidsimpact
●
Maak uw keuze met kennis van zaken, op basis
van een effectenbeoordeling met behulp van een
tool die een analyse van de volledige
levenscyclus van de bouwmaterialen en
-producten maakt.
32
Referentie Gids Duurzame Gebouwen:
http://gidsduurzamegebouwen.leefmilieubrussel.be
33
Referentie Gids Duurzame Gebouwen:
●
Aanbevelingen - Thema "Materiaal":
›
G_MAT00: Duurzaam materiaalgebruik
›
G_MAT01: De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en
keuzehulpmiddelen
›
G_MAT02: Duurzame keuze van bouwtechnieken en structuurmaterialen en
-elementen
›
G_MAT04: Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen
›
G_MAT05: Duurzame keuze van materialen voor dakbedekking
›
G_MAT06: Duurzame keuze van materialen voor gevelbekleding
›
G_MAT07: Duurzame keuze van raamkaders
›
G_MAT09: Duurzame keuze van niet-dragende muren en
tussenwanden
›
G_MAT10: Duurzame keuze van bekledingsmaterialen voor binnenmuren
en plafonds
›
G_MAT11: Duurzame keuze van binnenvloerbekleding
34
Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.
NASLAGWERKEN:
●
ANDERSON, J., THORNBACK, J., (2012), A guide to understanding the embodied impacts
of construction products, Construction Products Association, Londen
●
BORDEN, G. (ed.), (2011), Matter: Material Processes in architectural production,
Routledge
●
BRADY, J., EBBAGE, A., LUNN, R., (2011), Environmental management in organizations,
The Institure of Environmental Management and Assessment (IEMA), Earthscan, New York
●
CRAWFORD, R., (2011), Life Cycle Assessment in the Built Environment, Routledge
●
DEPLAEZ, A. et al, (2005), Constructing architecture": materials – processes – structures,
Birkhaüser, Bazel
●
HEGGER, M., AUCH-SCHWELK, V., FUCHS, M., ROSENKRANZ, T., (2009), " Construire:
atlas des matériaux, Presses polytechniques et universitaires romandes, Lausanne
●
HEGGER, M., DREXLER, H., ZUEMER, M., (2007), Matérialité, Birkhaüser, Bazel
●
KÖNIG, H., KOHLER, N., KREIBIG, J., LÜTZKENDORF, T., (2010), A life cycle approach to
buildings, Institut für international Architektur-Dokumentation, München
●
KUR, Friedrich, (1999), L’habitat écologique – Quels matériaux choisir, Terre Vivante, Metz
35
Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.:
NASLAGWERKEN (vervolg):
●
OLIVA, J.-P., COURGEY, S., (2010), L’isolation thermique écologique, éditions Terre
Vivante, Mens
●
SCHWARTZ, Jutta, (1998), L’écologie dans le bâtiment – Guides comparatifs pour le choix
des matériaux de construction
●
SNELL, C., CALLAHAN, T., (2006), Manuel de construction écologique, La Plage, Parijs
36
Contact
Liesbet TEMMERMAN
Afgevaardigd bestuurder & Onderzoekscoördinator
Ernest Allardstraat 21 – 1000 Brussel

: 02 537 47 51
E-mail: [email protected]
37