Psoriasis - HvA Kennisbank

Psoriasis
Gebruik van vitamine D supplementen als
(onderdeel van de) behandeling
1
Een onderzoek naar het gebruik van vitamine D
supplementen onder mensen met psoriasis.
Auteurs:
Priscilla Tasche
Patricia Mormon
Afstudeernummer:
2012219
Datum:
11 juni 2012
Opdrachtgever:
Academisch Medisch Centrum (AMC)
Praktijkbegeleider:
E. van Steenhoven
Docentbegeleider:
M. de Bos Kuil
2
Voorwoord
Voor u ligt onze afstudeeropdracht, geschreven ter afsluiting van de bacheloropleiding
Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam in samenwerking met het
Academisch Centrum Amsterdam (AMC).
Vanuit de diëtetiekafdeling van het AMC was er de opdracht om een literatuuronderzoek te
doen naar de relatie tussen psoriasis en orale vitamine D. Dit is aangevuld met een markt- en
enquête onderzoek.
Wij hebben met veel plezier en vastberadenheid aan de scriptie gewerkt. Bij deze willen wij
mevrouw E. van Steenhoven onze praktijkbegeleidster werkzaam als diëtist in het AMC
hartelijk danken voor de begeleiding die zij ons geboden heeft. De medewerkers van het
AMC worden ook bedankt voor de begeleiding en de ruimte die beschikbaar was om te
werken, zoals de medische bibliotheek. Tevens willen wij meneer M. de Bos Kuil onze docent
begeleider werkzaam als docent aan de Hogeschool van Amsterdam bedanken voor zijn
begeleiding. Beide begeleiders willen wij bedanken voor het geven van positieve feedback
en het vertouwen in ons. Verder willen wij de vereniging Psorinovo en de Psoriasis
Vereniging Nederland hartelijk danken voor het plaatsen van een oproep voor de enquête
op hun website. Ook bedanken wij alle mensen die hebben deelgenomen aan de enquête.
Tot slot willen wij mevrouw H. Zijlstra docent aan de Hogeschool van Amsterdam bedanken
voor het brainstormen en nakijken van onze enquête.
Patricia Mormon & Priscilla Tasche
Voeding & Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam
Juni 2012
3
Samenvatting
Achtergrond: Twee procent van de Nederlandse bevolking heeft psoriasis. Mensen met een
vitamine D tekort hebben een groter risico op het krijgen van een auto-immuun ziekte zoals
psoriasis. Zalven, medicijnen, lichttherapie en biologicals zijn onderdeel van de reguliere
behandeling. De behandeling is gericht op het remmen van de ontsteking en het vertragen
van de versnelde celdeling. Tijdens de reguliere therapie verminderen de klachten, echter
kunnen er vervelende bijwerkingen ontstaan. Vitamine D zalf (calcipotriol) heeft een
effectieve werking op de psoriasis huid en zorgt niet voor de vervelende bijwerkingen als de
andere behandelingen.
Doel: Het doel van deze studie was om het effect van orale vitamine D3 op de psoriasis huid
te onderzoeken. Aan de hand van de uitkomsten van het onderzoek werd onderzocht of
orale vitamine D3 suppletie in de praktijk toegepast moet worden en werden adviezen
opgesteld.
Methode: 1. Er is literatuuronderzoek gedaan naar psoriasis en orale vitamine D. 2. Dit is
aangevuld met een kleine marktonderzoek naar supplementen met vitamine D. Hierbij is
gekeken naar websites en zijn winkels en drogisterijen bezocht. 3. Door middel van een
online gepubliceerde enquête werd onderzoek uitgevoerd over vitamine D gebruik onder
mensen met psoriasis. De enquête is aangeboden via de website van de Vereniging
Psorinovo en Psoriasis Vereniging Nederland. De resultaten van de enquête zijn verwerkt in
Questback (een programma om digitaal enquêtes af te nemen) en worden weergeven in
gemiddeldes en percentages.
Resultaten: In vier van de zes gevonden onderzoeken was er een significante verbetering
van de psoriasis plaques en de Psoriasis Area and Severity Index (PASI) score. In totaal vulde
58 personen de enquête in waarvan 86% lid was van vereniging Psorinovo. Hieruit bleek dat
60% van de respondenten via verschillende bronnen had vernomen dat vitamine D3 een
positieve werking kan hebben op psoriasis en dat 72,4% van de respondenten orale vitamine
D3 gebruikte op advies van de Psorinovo internist. Doseringen in de onderzoeken varieerden
van 0,25 mcg tot 2,4 mcg/d. De doseringen van de respondenten varieerden van 4 mcg tot
1250 mcg/d. Dit kwam overeen met één tot zes tabletten per dag of één tot tien druppels
per dag. 78,4% van de respondenten gebruikte orale vitamine D3 in combinatie met
medicijnen. In twee van de zes onderzoeken waren er minder positieve resultaten. In één
werd vitamine D3 in combinatie met UVB lichttherapie gebruikt. Aan het einde was er geen
significant verschil tussen de twee onderzoeksgroepen, de verbetering in beide groepen was
ongeveer gelijk. Hieruit blijkt dat orale vitamine D3 gebruik geen toegevoegde waarde heeft
bij een UVB behandeling. In het andere onderzoek kon orale vitamine D3 geen terugval
voorkomen na gebruik van calcipotriol zalf.
Conclusie: Orale vitamine D3 zou geadviseerd kunnen worden als effectieve behandeling bij
psoriasis. Het bevordert het rijpingsproces en vertraagd de snelheid van de celdeling. Om
hypercalcemie en hypercalciurie te voorkomen is het aan te raden het bloed te testen bij
een dosering >50 mcg/d. Op dit moment is er weinig wetenschappelijke literatuur met
4
betrekking tot de effectiviteit van orale vitamine D3 op de psoriasis huid. Het uitbreiden van
wetenschappelijke onderzoeken naar de werkzaamheid van orale vitamine D3 wordt dan
ook geadviseerd.
Trefwoorden: skin, psoriasis, deficiency, disease, oral, supplement, vitamine D
5
Begrippenlijst
1α-OHD3 = 1,25-dihydroxycolecalciferol
25-hydroxyvitamine D = calcidiol
Acitretine = synthetisch vitamine A derivaat, remt snelheid van de celdeling
AMC = Academisch Medisch Centrum Amsterdam
Biological = geneesmiddel verkregen door bio-technologie
Calcium excretie = uitscheiden van calcium
Calcium metabolisme = calcium stofwisseling
Calcipotriol = vitamine D3 derivaat
Calciurie = aanwezigheid van calcium in de urine
Clinical study = klinisch onderzoek
Complete remission = volledige vermindering van ziekteverschijnsel
g/ml = gram per milliliter
Gerandomiseerde placebogecontroleerd dubbelblind onderzoek = onderzoek waarbij
proefpersonen noch onderzoeksmedewerkers weten wie tot de experimentele of
controlegroep behoren
Hypercalcemie = te hoog calcium in bloed
Hypercalciurie = te hoog calcium in urine
kwantitatief literatuuronderzoek = onderzoek dat gericht is op het beantwoorden van
hoeveel- en hoe groot vragen
jr = jaar
Marked improvement = opvallende verbetering
mcg = microgram
mcg/d = microgram per dag
Moderate improvement = gematigde verbetering
N = aantal deelnemers van de onderzoeksgroep of respondenten van de enquête
mnd = maanden
ng/ml = nanogram per milliliter
nmol/l = nanomol per liter
No change = geen verandering
Open design onderzoek = een onderzoek waarbij de proefpersonen en
onderzoeksmedewerkers weten wat ze krijgen
PASI score = geeft de ernst van de psoriasis aan, er wordt naar de volgende factoren
gekeken; aantal lichaamsdelen, de roodheid, dikte en schilvering. Elk lichaamsdeel krijgt een
percentage en op basis van het percentage wordt een graad toegekend. Vervolgens wordt er
met een speciale formule een PASI score berekend, de score loopt van 0 tot maximaal 72.
Plasma calcium = calcium in het bloed
Prospectief gerandomiseerd onderzoek = onderzoek waarbij een bepaalde doelgroep over
een groot aantal jaren gevolgd word
Psoriasis plaques = witte huidschilfers op rode plekken huid
Psoriasis (vulgaris) = een auto-immuunziekte die zich uit in rode ovaalvormig, schilferige
plekken die zich over het hele lichaam kunnen verspreiden.
Psorinovo = patiënten vereniging voor mensen met psoriasis die het medicijn Psorinovo
gebruiken
Questback = een programma om online enquêtes aan te bieden
RCT = randomized controlled trial
6
Serum calcitriol = vitamine D3 in het bloed
Serum calcium = calcium in het bloed
Significantie = zich onderscheidend van het toeval
Slight improvement = lichte verbetering
Systematische review = er wordt op een systematische wijze literatuur onderzocht om
antwoord te vinden op een klinische relevante vraag
UVB lichttherapie = lichtcabine of kastje met ultraviolet B (UVB) straling
7
Inhoudsopgave
1. Inleiding
9
2. Methoden
2.1 Literatuuronderzoek
2.2 Marktonderzoek
2.3 Enquête
11
11
12
13
3. Resultaten
3.1 Literatuuronderzoek
3.2 Marktonderzoek
3.3 Enquête
16
16
18
18
4. Discussie
4.1 Discussie resultaten enquête
4.2 Sterke en zwakke kanten literatuuronderzoek en enquête
21
21
22
5. Conclusie en aanbevelingen
24
Literatuurlijst
25
Bijlagen
27
I Selectieprocedure literatuuronderzoek
II Marktonderzoek supplementen
III Enquête
IV Samenvattingen literatuur
8
1. Inleiding
Achtergrond
Twee procent van de Nederlandse bevolking heeft psoriasis.(1) Psoriasis is een chronische en
erfelijke ziekte waarvan de oorzaak nog niet bekend is.
Er zijn een aantal reguliere behandelingsmethoden zoals zalven, hormoon preparaten,
lichttherapie en systemische behandelingen om de klachten te verminderen.
Systemische behandelingen, zoals tabletten, capsules, injectie of infuus, maar ook
hormoonpreparaten en zalven remmen ontstekingen en vertragen de versnelde celdeling. (2)
Het probleem is dat deze klachten in de meeste gevallen alleen tijdelijk verminderen en er
bijwerkingen kunnen ontstaan, zoals het krijgen van een gevoelige, brandende en dunnere
huid.
Uit onderzoek van Ströhle et al, is gebleken dat mensen met een vitamine D tekort een
groter risico hebben op het krijgen van een auto-immuun ziekte zoals psoriasis.(3)
Het is bekend dat zalf met vitamine D een effectieve werking heeft.(4)
Maar de vraag is, of vitamine D supplementen gebruikt kunnen worden als een effectieve
behandeling bij psoriasis en de tweede vraag is: gebruiken mensen met psoriasis vitamine
D3 supplementen (evt. naast de reguliere behandeling)?
Als blijkt dat vitamine D nog niet of weinig gebruikt wordt als (onderdeel van de)
behandeling bij psoriasis, dan zou er bij voldoende bewijs dat vitamine D een positief effect
heeft op het terugdringen van psoriasis, dit als voedingsadvies gegeven kunnen worden door
de diëtist bij de behandeling.
Probleemstelling
In dit afstudeeronderzoek wordt onderzocht 1. of vitamine D suppletie een positief effect
heeft bij het genezen of terugdringen van psoriasis en 2. of orale vitamine D supplementen
gebruikt worden door mensen met psoriasis, eventueel naast een reguliere behandeling.
Daarom is de volgende probleemstelling geformuleerd:
Wat is volgens de literatuur het effect van orale vitamine D op de huid bij psoriasis, welke
adviezen komen hieruit voort en wordt dit in de praktijk toegepast?
Deelvragen
 Wat is het effect van orale vitamine D3 op de huid bij psoriasis?
 Gebruiken mensen met psoriasis vitamine D supplementen?
 Om welke redenen gebruiken mensen met psoriasis (geen) vitamine D
supplementen?
 Welke doseringen worden gebruikt en hoeveel pillen worden per dag geslikt?
 Worden vitamine D supplementen gebruikt in combinatie met andere
behandelingen?
9
Doelstellingen
 Het effect van orale vitamine D3 op de psoriasis huid onderzoeken.
 Inzicht krijgen in het gebruik van vitamine D supplementen door mensen met
psoriasis.
 Aanbevelingen kunnen geven betreffende vitamine D3 suppletie als (onderdeel van
de) behandeling van psoriasis op basis van de gevonden literatuur.
10
2. Methoden
Onderzoeksopzet
In dit hoofdstuk wordt er aandacht besteed aan de wijze waarop de probleemstelling is
beantwoord. De volgende methoden zijn gebruikt.
 Een literatuurstudie over orale vitamine D3 als (onderdeel van de ) behandeling bij
psoriasis
 Een marktonderzoek naar (voedings)supplementen met vitamine D
 Een zelf ontwikkelde enquête is verstuurd naar verenigingen om het gebruik van
vitamine D supplementen onder mensen met psoriasis in kaart te brengen
2.1 Literatuurstudie
Als eerste is er een literatuuronderzoek uitgevoerd. Op PubMed, Cochrane library en CINAHL
is naar wetenschappelijke literatuur gezocht.
Om de juiste literatuur te kunnen selecteren zijn er in- en exclusiecriteria opgesteld, deze
zijn te vinden in tabel 1.
Tabel 1. In- en exclusiecriteria
Inclusiecriteria
- Abstract en full text verkrijgbaar
- Alleen Engelstalige onderzoeken
- Clinical trial
- Volwassen mensen met psoriasis
Exclusiecriteria
- Incomplete onderzoeken
- Onderzoeken die in een andere taal dan
Engels zijn gepubliceerd
- Volwassenen en kinderen zonder psoriasis
en kinderen met psoriasis
- Orale vitamine D
Er is geen limit voor publicatiedata ingevoerd, vanwege de beperkte literatuur over dit
onderwerp.
Gebruikte zoektermen waren: skin, psoriasis, deficiency, disease, oral, supplement, vitamine
D (en alle synoniemen) en combinaties hiervan.
De literatuur is systematisch geselecteerd. Er zijn 722 artikelen gevonden waarvan
uiteindelijk 6 zijn gebruikt. Eerst werd er geselecteerd op titel, vervolgens op abstract,
fulltext en dubbele artikelen. (zie bijlage I)
11
De 6 gevonden artikelen zijn vervolgens beoordeeld op kwaliteit en betrouwbaarheid, dit is
gedaan aan de hand van het level van evidence. (Zie tabel 2 en 3)
De 6 geselecteerde artikelen zijn beoordeeld op niveau 2 tot 3.
Tabel 2. Level of evidence volgens richtlijnen CBO( 5)
Niveau
Soort onderzoek
A1
Systematische review
A2
Gerandomiseerde placebogecontroleerd dubbelblind onderzoek
B
Ander vergelijkend onderzoek
C
Niet vergelijkend onderzoek
D
Opinie van een expert
Tabel 3. Indeling van conclusie op niveau volgens richtlijnen CBO (5)
Conclusie gebaseerd op
1 Onderzoek van niveau A1 of tenminste 2 onafhankelijk van elkaar uitgevoerde
onderzoeken van niveau A2
2 1 onderzoek van niveau A2 of tenminste 2 onafhankelijk van elkaar uitgevoerde
onderzoeken van niveau B
3 1 onderzoek van niveau B of C
4 Mening van deskundigen
2.2 Marktonderzoek
Voor het marktonderzoek zijn websites bekeken, winkels, drogisterijen en een apotheek
bezocht. De prijzen zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Het doel van dit
marktonderzoek is de verkrijgbare vitamine D doseringen te achterhalen, in wat voor vorm
orale vitamine D verkocht wordt en uitzoeken waar producten met orale vitamine D te
verkrijgen zijn. De diëtisten van het AMC kunnen aan de hand van deze resultaten een
suppletieadvies geven aan de patiënt/cliënt en daarbij de patiënt/cliënt informatie geven
over de doseringen en verkooppunten van de verschillende producten. We hebben voor dit
onderzoek een aantal producten onderzocht, afkomstig van de apotheek, Etos, HEMA,
Albert Heijn en de Tuinen. In bijlage II is een schema met deze producten opgenomen.
Achter elk product staat de dosering.
12
2.3 Enquête
Wervingsprocedure
Doelgroep voor de enquête zijn mensen met psoriasis. Om deze mensen te bereiken zijn er
dertien patiëntenverenigingen en behandelingsklinieken benaderd. (Zie tabel 4) Van de
dertien waren twee partijen bereid om mee te werken. De deelnemende partijen zijn “
Vereniging Psorinovo” en “ Psoriasis Vereniging Nederland”. “Vereniging Psorinovo” heeft
de enquête via de website op het leden forum aangeboden aan de leden. (zie bijlage III)
“ Psoriasis Vereniging Nederland” heeft de enquête op de website aangeboden. (Zie
afbeelding 1 en 2)
De partijen die niet bereid waren om mee te werken hadden geen tijd om mee te werken of
wilden hun cliënten/patiënten hiermee niet belasten of waren niet in het bezit van email
adressen.
Tabel 4. Benaderde organisaties
Behandelingsklinieken
- Psoriasisdag behandelingscentrum
Midden-Nederland
- Helon
- Het LangeLand Ziekenhuis
- Mauritsklinieken
- DermaPark
- Polikliniek Dermatologie (Utrecht)
- Kolbach kliniek
- Huidkliniek Zuid
- Nationaal Huidcentrum
Patiëntenverenigingen
- Psoriasis Federatie Nederland
- Vereniging Psorinovo
- Psoriasis Vereniging Nederland
13
Afbeelding 1. Printscreen Psorinovo (6)
Afbeelding 2. Printscreen Psoriasis Vereniging Nederland (7)
In- en exclusiecriteria
Mensen die de enquête in mochten vullen hebben psoriasis, zijn boven de 18 jaar en zijn lid
van een psoriasis vereniging. Mensen zonder psoriasis en mensen onder de 18 jaar mochten
niet meedoen.
Gegevens verzameling
Voor het maken van de enquête is het programma “Questback” (een programma om
digitaal enquêtes af te nemen) gebruikt. De resultaten zijn verwerkt in Questback en worden
weergegeven in gemiddelden en percentages.
14
Enquête inhoud
In de enquête is gevraagd of de respondent psoriasis heeft om uit te sluiten dat mensen die
geen psoriasis hebben de enquête in zouden vullen. Vervolgens is er gevraagd wat de leeftijd
is om de doelgroep in te kaderen. Verder wordt er gevraagd naar geslacht, of de respondent
eerder gehoord heeft over de mogelijk positieve invloed van vitamine D bij psoriasis, of er
een vitamine D supplement, of een ander product wat vitamine D bevat gebruikt wordt, hoe
vaak en hoeveel hiervan gebruikt wordt. Vervolgens is er gevraagd of de respondent andere
behandelingen ondergaan tegen de psoriasis, als de respondenten wel orale vitamine D
gebruiken hoe ze op het idee zijn gekomen om het te gebruiken en als ze het niet gebruiken
of er een reden is dat ze het niet gebruiken.
De enquête (zie bijlage IV) was drie weken online beschikbaar.
15
3. Resultaten
3.1 Literatuuronderzoek
Hieronder worden de resultaten van het literatuuronderzoek beschreven, het
marktonderzoek en vervolgens de resultaten van de enquête.
Van de 6 onderzoeken over orale vitamine D3 als (onderdeel van de) behandeling bij
psoriasis duurde het kortste onderzoek 1 week en het langste 36 maanden.
In een prospectief gerandomiseerd onderzoek van Ezquerra et al (N=40, 90 dagen) en een
open trial van Perez et. al (N= 85, 36 mnd) was er een significante verbetering tussen de
begin en eind PASI score voor beide onderzoeksgroepen. (8, 10) In een open design onderzoek
van Morimoto et al (N=17, 6 mnd) en een clinical study van Smith et al (N=17, 28 wk) had
meer dan 76% van de onderzoeksgroep een significante verbetering. In deze twee
onderzoeken werd er geen gebruik gemaakt van de PASI score maar werden de
verbeteringen geclassificeerd in vier groepen. Namelijk; complete remission (+4), marked
improvement (+3), moderate improvement (+2), slight improvement (+1) en no change (0).
In deze onderzoeken werden doseringen tussen de 0,25-2,4 mcg per dag gebruikt. (12, 13)
Orale vitamine D3 gebruik bleek geen terugval te kunnen voorkomen in het open design
onderzoek van Gumowski-Sunek. (11) In dit onderzoek kreeg de onderzoeksgroep (N=17) vier
weken calcipotriol zalf, na deze periode was er een significante verbetering in de PASI score
van 41%. Vervolgens werd er een week niks gebruikt en daarna werd er gestart met een
zeven daagse kuur met orale vitamine D3 (1,5 mcg). Na deze kuur kwamen de psoriasis
plekken weer terug.
In de randomized controlled trial van Prystowsky et al kreeg de onderzoeksgroep A (N=7)
acht weken lang orale vitamine D3 (0,5-2 mcg) en daarnaast nog vijf weken UVB
behandelingen. Onderzoeksgroep B (N=8) kreeg acht weken een placebo en daarnaast vijf
weken UVB behandelingen. Aan het einde was er geen significant verschil tussen de twee
onderzoeksgroepen, de verbetering in beide groepen was ongeveer gelijk. Hieruit blijkt dat
orale vitamine D3 gebruik geen toegevoegde waarde heeft bij een UVB behandeling. (9)
Bijwerkingen
In drie van de zes onderzoeken was er een significante toename in het serum calcium- en
calcitriol gehalte. (9, 11, 12)
In vier van de zes onderzoeken (Ezquerra et al, Perez et al, Gumowski-Sunek et al en Smith et
al) was er bij de deelnemers hypercalciurie geconstateerd, daarentegen was er geen
hypercalcemie vastgesteld. (8, 10, 11, 13)
Voor de volledige samenvatting van de gevonden literatuur zie bijlage V.
16
In tabel 5 en 6 zijn de resultaten beknopt weergegeven:
Tabel 5. Samenvatting resultaten literatuuronderzoek; alleen orale vitamine D
Auteur
Jaar
N
Populatie
M/V
Morimoto et
al. (12)
1986
17
M+V
14/3
Smith et al. (13)
1988
17
M+V
10/7
Perez et al. (10)
1996
85
M+V
62/23
Leeftijd
(jr)
23-63
Mediaan
= 47
22-63
Mediaan
= 43
19-76
Mediaan
= 46
Interventie
Duur
(mnd)
Effect op psoriasis
Open design study
Orale vitamine D3 1
mcg
Clinical stydy
Orale vitamine D3
0,25-0,5 mcg
Open trial
Orale vitamine D3
0,5 mcg
6
Bij 76% van de onderzoeksgroep
was er een significante verbetering
(p<0,05).
77% van de onderzoeksgroep had
een significante verbetering van
> 50%. (p-waarde onbekend)
PASI score is gedaald naar 7. Een
significante (p<0,0001) verbetering
van de psoriasis.
7
36
Tabel 6. Samenvatting resultaten literatuuronderzoek; orale vitamine D in combinatie
Auteur
Jaar
N
Ezquerra et
al. (8)
2007
40
Populatie
M/V
M+V
19/21
Leeftijd
(jr)
48-76
Mediaan
= 61
Interventie
Duur
(mnd)
Effect op psoriasis
Prospective
randomized study
3 mnd = Acitretine
25 mg + 1 ½ mnd =
orale vitamine D3
0,25 mcg
3
Significante verbetering in beide
groepen vanaf baseline (p<0,05),
maar ook tussen de twee groepen
(p<0,05).
De PASI score is in de
controlegroep gedaald met 13,6
en in de interventiegroep met
18,5.
Onderstaande onderzoeken hadden geen significante verbetering dankzij orale vitamine D.
Prystowski et
1996
15
M+V
Niet
Randomized
2
al. (9)
Verdeling niet bekend
controlled trial met
bekend
placebo
UVB lichttherapie +
orale vitamine D3
0,5-2 mcg
GumowskiSunek et al.
(11)
1991
17
M+V
8/9
15-51
Mediaan
= 34
Open design study
1 mnd = Calcipotriol
(vitamine D crème)
+ orale ¼ mnd =
vitamine D3 1,5 mcg
1¼
De lichttherapie zorgt voor hogere
gehaltes van vitamine D
fotosynthese. Supplementeren van
D3 zorgt voor verminderen van de
psoriasis plekken.
Het effect van de lichttherapie
overschaduwt in dit onderzoek het
effect van het supplement.
PASI score is gedaald met 41%,
dankzij calcipotriol dit betekent een
significante verbetering van de
psoriasis. Orale vitamine D kon
terugval niet voorkomen.
17
3.2 Marktonderzoek
De meeste merken verkopen vitamine D in tabletvorm, een enkel vloeibaar, in spray of in
poeder vorm. De doseringen variëren van 5 tot 10 mcg. Vitamine D3 komt het meeste in de
producten voor, maar bij de vegetarische varianten vitamine D2. Er is naar verschillende
productgroepen gekeken. Vitamine D wordt enkelvoudig verkocht of in een multivitamine, in
producten voor de gewrichten en zelfs in producten voor hart- en bloedvaten (zie bijlage II).
3.3 Enquête
De enquête is 3,5 week online geweest. Alle uitkomsten uit de enquête worden in dit
hoofdstuk besproken.
In totaal hebben 58 respondenten de enquête ingevuld waarvan 86% lid was van vereniging
Psorinovo. Alle respondenten hadden last van psoriasis. De jongste deelnemer was 23 jaar,
de oudste 75 jaar en de gemiddelde leeftijd was 54 jaar. Van de respondenten was 50% man
en 50% vrouw. 60% van de respondenten heeft eerder gehoord of gelezen dat orale
vitamine D een positieve werking kan hebben bij psoriasis, de overige 40% niet. In figuur 1 is
weergegeven hoeveel respondenten vitamine D supplementen gebruiken.
vitamine D gebruik
31%
Slikt geen vitamine D
Slikt wel vitamine D
69%
Figuur 1. Verdeling vitamine D gebruik.
18
De respondenten hebben aangegeven om welke redenen ze vitamine D supplementen
gebruiken. Deze redenen zijn weergegeven in tabel 7.
Tabel 7. Reden gebruik vitamine D
Redenen voor gebruik
Op advies van de huisarts
Op advies van de dermatoloog
Op advies van de huidtherapeut
Op eigen initiatief/uit de media
Anders
Totaal
Respondenten (N)
2
1
1
6
26
36
26 respondenten heeft gekozen voor de optie “anders”,
 21 op advies van de internist
 2 op advies van de reumatoloog
 1 op advies van de orthomoleculaire arts
 2 op advies van de natuurgeneeskundig arts
Zestien van de respondenten hebben aangegeven waarom ze geen vitamine D
supplementen gebruiken. De redenen van de respondenten zijn te zien in tabel 8.
Tabel 8. Reden geen gebruik
Antwoordmogelijkheden
Ik hou niet van supplementen
Supplementen worden mij afgeraden
Ik was niet op de hoogte
Ik heb geen reden
Anders
Respondenten (N)
1
1
3
5 (+4)
2
De dosering varieerde tussen 4 mcg vitamine D tot 1250 mcg en het gemiddelde was 113
mcg. De doseringen die het meest gebruikt werden, waren 5 mcg, 10 mcg, 20 mcg, 125 mcg
en 1250 mcg. Per dag werden er tussen de 1 tot 6 tabletten gebruikt of 1 tot 10 druppels.
19
In tabel 9 wordt weergegeven hoeveel respondenten een vitamine D supplement gebruikt,
eventueel in combinatie met een reguliere behandeling.
Tabel 9. Samenstelling behandeling bij psoriasis
Geen reguliere
Alleen orale
behandeling of vitamine D
orale vitamine
gebruik
D
Aantal
3
5
deelnemers
Orale vitamine
D en reguliere
behandeling
Alleen reguliere
behandeling
37
13
In tabel 10 is te zien van welke behandeling(en) respondenten gebruik maken, naast orale
vitamine D.
Tabel 10. Behandelingen waar respondenten gebruik van maken naast orale vitamine D
Antwoord
Respondenten (N)
Vitamine D, medicijn en lokale behandeling
4
Vitamine D, lokale behandeling en biological 2
Vitamine D en lokale behandeling
2
Vitamine D en medicijn
29
Alleen medicijn en lokale behandeling
3
Alleen lokale behandeling
2
Lichttherapie
2
Meerdere antwoorden waren mogelijk
Tot slot kregen de respondenten aan het einde van de enquête de mogelijkheid om
opmerkingen en/of aanvullingen te geven.
De opmerkingen hebben geen toegevoegde waarde voor ons onderzoek gehad en zijn
daarom weggelaten.
20
4. Discussie
Een relatief lage dosering (0,25-2,4 mcg/dag) orale vitamine D3 heeft volgens de literatuur
een positief effect op de huid bij psoriasis . Uit de enquête blijkt dat 72,4% van de 58
respondenten een vitamine D supplement gebruikt, dit gebeurt meestal (58,3% van de
vitamine D gebruikers) op advies van de Psorinovo internist. De respondenten gebruikten
relatief hoge doseringen, namelijk tussen de 4 mcg tot 1250 mcg. Belangrijkste redenen
waarom er geen orale vitamine D wordt gebruikt is “geen reden” en “ was niet op de
hoogte”. 78,4% gebruikt orale vitamine D in combinatie met een medicijn voor psoriasis.
Er zijn een aantal reguliere behandelingen die bij psoriasis kunnen worden toegepast zoals
zalven, hormoon preparaten, lichttherapie en systemische behandelingen (tabletten,
capsules, injectie of infuus) om de klachten te verminderen.
Een vitamine D zalf (calcipotriol) wordt vaak toegepast en geeft goede resultaten zonder de
vervelende bijwerkingen (zoals het krijgen van een dunnere huid) wat bij reguliere
behandelingen wel het geval is. Onderzoek van Araugo et al (1991) bevestigt dit. (14)
4.1 Discussie resultaten enquête
In vier van de zes gevonden onderzoeken was er een significante verbetering van de
psoriasis plaques en de PASI score. Dit effect kan mogelijk verklaard worden doordat orale
vitamine D3 de rijping van de cellen stimuleert en de snelle celdeling vertraagt dit blijkt uit
onderzoek van Lehmann et al (2004). (15)
Van de respondenten (voornamelijk leden van Psorinovo) heeft 60% eerder gehoord of
gelezen dat orale vitamine D een positieve werking kan hebben bij psoriasis. Dit is een hoger
percentage dan verwacht, omdat er nog maar weinig literatuur beschikbaar is.
Van de respondenten gebruikt 72,4% een vitamine D supplement. Het is goedkoop en
makkelijk verkrijgbaar. (16) Dat een groot percentage van de respondenten een vitamine D
supplement gebruikt was eigenlijk een onverwachte uitkomst, omdat vitamine D zalf
normaliter geadviseerd wordt bij de behandeling van psoriasis
Het is opmerkelijk dat de doseringen van de respondenten variëren van 4 mcg tot 1250 mcg
per dag. Terwijl in de gevonden literatuur doseringen tussen 0,25-2,4 mcg per dag
aangehouden worden. Dit heeft te maken met het voorkomen van hypercalcemie. Het
onderzoek van Boisseau-Garsaud AM et al (1993) adviseert een keer per dag een dosering
van <2 mcg/dag voor het slapen gaan om hypercalcemie en hypercalciurie te voorkomen. (17)
21
De doseringen, die gebruikt worden in de onderzoeken zijn, vrij laag; in Nederland is de
aanbevolen dosering bepaald door de Gezondheidsraad. Zij prefereert een vitamine-D-status
van 80 nmol/l 25-hydroxyvitamine D. Voor het bereiken van deze status kan de huidige
‘aanvaardbare bovengrens’ van 50 mcg vitamine D/dag met een gerust har t worden
overschreden, zoals in het onderzoek van Muskiet et al (2009) beschreven wordt. (18)
De meeste respondenten gebruiken orale vitamine D op advies van de Psorinovo internist of
op eigen initiatief. Opvallend punt is dat maar een enkel persoon aangeeft vitamine D te
gebruiken op advies van de huisarts, dermatoloog of huidtherapeut. Dit is een onverwacht
resultaat, de meeste mensen zullen eerst naar de huisarts, dermatoloog of huidtherapeut
gaan als ze last hebben van huidproblemen. (19)
Uit de enquête is gebleken dat de internist de vitamine D ook voor osteoporose
voorgeschreven heeft aangezien veel van de respondenten boven de 50 jaar zijn en
supplementen voor de gewrichten gebruikt.
Van de respondenten gebruiken zestien personen geen orale vitamine D en hiervan geven 9
respondenten aan geen reden te hebben waarom ze het niet gebruiken, 3 geven aan niet op
de hoogte te zijn en een enkeling geeft aan;‘ ik houd niet van supplementen‘,‘het wordt mij
afgeraden‘ of ‘ik heb net een kuur afgerond‘. Dit antwoord was te verwachten aangezien
orale vitamine D nog niet wordt gezien als (onderdeel van de) behandeling bij psoriasis.
Negenenzeventig procent van de respondenten gebruikt orale vitamine D in combinatie met
een medicijn voor psoriasis.
4.2 Sterke en zwakke kanten literatuuronderzoek en enquête
Sterke punten:
 De literatuurbronnen zijn gevonden met behulp van een selectie procedure. Hierdoor
is literatuur gevonden dat dicht bij dit onderzoek staat.
 Door de enquête digitaal te publiceren is op een snelle en gemakkelijke manier de
informatie gekregen, die voor dit onderzoek nodig is.
 Met dit programma kunnen de vragen zodanig ingevoerd worden, dat de enquête
snel, gemakkelijk en anoniem in te vullen is voor de respondenten.
22
Zwakke punten:
 Het is opvallend dat er nog weinig onderzoek is gedaan naar de werking van orale
vitamine D3 als (onderdeel van de) behandeling bij psoriasis. De gevonden
onderzoeken komen grotendeels uit de periode 1986-2007. Als er wordt gekeken
naar de opzet van de onderzoeken wordt er vaak geen placebo groep gebruikt en er
wordt zelden gerandomiseerd. Hierdoor kan er niet goed vergeleken worden tussen
de onderzoeksgroepen en kan er een placebo-effect optreden. De onderzoeken zijn
beoordeeld op niveau 2 tot 3 op basis van de CBO richtlijnen.
 Van de dertien partijen die we benaderd hebben vier partijen ingestemd om mee te
werken, maar uiteindelijk hebben maar twee partijen daadwerkelijk meegewerkt.
Hierdoor zijn er (waarschijnlijk) veel minder mensen bereikt, waardoor het maar een
kleine steekproef (N=58) is geworden. De uitkomst is niet generaliseerbaar, omdat
het grootste gedeelte (86%) van de respondenten gebruikers zijn van het medicijn ‘
Psorinovo’ en de Psorinovo internist die dit medicijn voorschrijft raadt meestal wel
aan om orale vitamine D3 te gebruiken.
 De enquête is meerdere keren geëvalueerd en er is voldoende feedback ontvangen.
De enquête is alleen niet door een pilotfase heengegaan.
 Aangezien de link naar de enquête op de websites stonden van de twee
deelnemende organisaties kan het zijn dat niet alle leden de oproep hebben gezien.
Dit had voorkomen kunnen worden als de organisaties de link via email zouden
verspreiden. Dit was helaas geen optie.
 Een aantal vragen over de producten zijn door een aantal respondenten onjuist
ingevuld, denk hierbij aan “visolie”, benoemd zonder merknaam of dosering. Dit
heeft mogelijk invloed gehad op de resultaten.
 Vragen over de voedselinname zijn niet gesteld, omdat voeding een relatief kleine
invloed heeft op de vitamine D inname en de precieze inname van voeding door de
patiënten moeilijk achterhaalbaar is. Dit geldt ook voor vragen over vakantie en de
zonnebank.
23
5. Conclusie en aanbevelingen
Uit het literatuuronderzoek blijkt dat orale vitamine D3 bij een dosis van 0,25-2,4 mcg al een
positief effect heeft op psoriasis. Het zou gebruikt kunnen worden als monotherapie. De
literatuur laat ook zien dat orale vitamine D3 in combinatie met acitretine een versterkende
werking heeft, maar in combinatie met lichttherapie geen toegevoegde waarde heeft. Orale
vitamine D3 bevordert het rijpingsproces van de cellen en vertraagt de snelheid van de
celdeling. Hoewel er een significante verbetering is na de start van suppletie, kan er toch een
terugval ontstaan na het stoppen van de behandeling. Om hypercalcemie te voorkomen is
het van belang om de dosering of de frequentie van de dosering aan te passen.
Op basis van de gevonden literatuur kan nog niet geconcludeerd worden dat orale vitamine
D3 het aangewezen middel is bij psoriasis. Er zijn minstens twee ‘randomized controlled
trials’ nodig om de werking wetenschappelijk te bewijzen en om het ziekenhuis protocol te
wijzigen.
Aanbevelingen
 Wij adviseren om verder onderzoek te doen naar orale vitamine D3 als behandeling
bij psoriasis. Op dit moment is er ons inziens weinig wetenschappelijke literatuur met
betrekking tot de effectiviteit van orale vitamine D3 op de psoriasis huid. Het
uitbreiden van de wetenschappelijke onderzoeken naar de werkzaamheid van orale
vitamine D3 op de psoriasis huid bevelen wij dan ook aan.
 Het is van belang dat de vitamine D status van de onderzoeksgroep aan het begin
wordt gemeten en de PASI score wordt bepaald om vooruitgang te kunnen meten.
Om het placebo effect te voorkomen is een onderzoeksopzet zoals een ‘double blind
randomized controlled trial’ de beste optie.
 De diëtist kan een patiënt met psoriasis, bij verdenking van een vitamine D tekort,
doorsturen naar de internist/arts om de vitamine D status te bepalen. Mocht er
sprake zijn van een laag gehalte of een deficiëntie, dan kan de diëtist hierop
inspelen.

In de meeste multivitamine preparaten zit een minimum dosering van 5 mcg
vitamine D. Dit is ook de minimale dagelijkse aanbevolen hoeveelheid. Wordt ervoor
gekozen om supplementen te gebruiken met een dosering >50 mcg/d dan is het aan
te raden om het bloed te laten testen om hypercalcemie en hypercalciurie te
voorkomen.
24
Literatuurlijst
1. Kerkhof van de PCM, Dijk van AM, Putte van der A, Hoonakker EW. Psoriasis, beeld,
beleving, behandeling. Nijmegen: de Stiel; 2002. p 11
2. Menter A, Gottlieb A, Feldman SR, Van Voorhees AS, Leonardi CL, Gordon KB, Lebwohl
M, Koo JYM, Elmets CA, Korman NJ, Beutner KR, Bhushan R. Guidelines of care for the
management of psoriasis and psoriatic arthritis. Section 1. Overview of psoriasis and
guidelines of care for the treatment of psoriasis with biologics. J Am Acad Dermatol.
2008;58(5):9-21
3. Ströhle A, Wolters M, Hahn A. Micronutrients at the interface between inflammation and
infection- ascorbic acid and calciferol. Part 2: calciferol and significance of nutrient
supplements. Inflamm Allergy Drug Targets. 2011;10(1):64-74
4. Scott LJ, Dunn CJ, Goa KL. Calcipotriol ointment. A review of its use in the management
of psoriasis. Am J Clin Dermatol. 2001;2(2):95-120
5. CBO TNO company. Handleiding EBRO. Bijlage A. Level of evidence.
http://www.cbo.nl/thema/Richtlijnen/EBRO-handleiding/A-Levels-of-evidence
6. Vereniging Psorinovo. Leden forum.
http://www.psoriasistherapie.nl/ 7 mei 2012.
7. Psoriasis Vereniging Nederland.
http://www.pvnnet.nl/ 7 mei 2012.
8. Ezquerra GM, Regaña MS, Millet PU. Combination of Acitritin and Oral Calcitriol for
Treatment of Plaque-type Psoriasis. Acta Derm Venereol. 2007;87(5):449-50
9. Prystowski JH, Muzio PJ, Sevran S, Clemens TL. Effect of UVB phototherapy and oral
calcitriol on vitamin D photosynthesis in patients with psoriasis. J Am Acad Dermatol.
1996;35(5):690-95
10. Perez A, Raab R, Chen TC, Turner A, Holick MF. Safety and efficacy of oral calcitriol
for the treatment of psoriasis. Br J Dermatol. 1996;134:1070-78
11. Gumowski-Sunek D, Rizzoli R, Saurat JH. Effects of Topical Calcipotriol on Calcium
Metabolism in Psoriatic Patients: Comparison with Oral Calcitriol. Dermatologica.
1991;183:275-79
25
12. Morimoto S, Yoshikawa K, Kozuka T, Kitano Y, Imanaka S, Fukuo K, Koh E, Onishi T,
Kumahara Y. Treatment of Psoriasis Vulgaris by Oral Administration of 1 alphaHydroxyvitamin D3 Open- Design Study. Calcif Tissue Int.1986;39:209-12
13. Smith EL, Pincus SH, Donovan L, Holick MF. A novel approach for the evaluation
and treatment of psoriasis. J Am Acad Dermatol. 1988;19(3):516-28
14. Araugo OE, Flowers FP, Brown K. Vitamin D therapy in psoriasis. DICP. 1991;25(78):835-9. Review.
15. Lehmann B, Querings K, Reichrath J. Vitamin D and skin: new aspects for dermatology.
Exp Dermatol. 2004;13(4):11-5
16. Kamangar F, Koo J, Heller M, Lee E, Bhutani T. Oral vitamin D, still a viable treatment
option for psoriasis. J Dermatolog Treat. 2012
17. Boisseau-Garsaud AM, Legrain V, Hehunstre JP, Maleville J, Taïeb A. Treatment of
psoriasis by oral calcitriol. A study of 5 cases and review of the literature. Ann Dermatol
Venereol. 1993;120(10):669-74.
18. Muskiet FAJ, Schuitemaker GE, Van Der Veer E, en Wielders JPM. Is het vitamine-Dadvies van de Gezondheidsraad* toereikend? Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk. 2009;
34: 197-8
19. Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venerologie. Wat doet een dermatoloog.
http://www.huidarts.info/dermatologie.htm
26
Bijlage I Selectieprocedure literatuuronderzoek
Database
Pubmed
Zoekterm
Skin AND vitamin AND D3
Pubmed
Psoriasis AND oral AND vitamin
AND D
Pubmed
Psoriasis AND oral AND vitamin
D
Pubmed
Skin AND oral AND vitamin AND
D
Pubmed
Ergocalciferol
Pubmed
Skin AND Ergocalciferol
Pubmed
Psoriasis
Pubmed
Psoriasis AND deficiency
Pubmed
Psoriasis AND calciferol
Pubmed
Psoriasis AND vitamin AND D
Pubmed
D3
Pubmed
D3 AND deficiency
Pubmed
Calcitriol
Search 1
Limits
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Ages: all adult, 19+ years
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Ages: all adult, 19+ years
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Ages: all adult, 19+ years
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Ages: all adult, 19+ years
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Ages: all adult, 19+ years
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Ages: all adult, 19+ years
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Hits
14
0
4
15
80
3
53
0
0
3
19
6
23
27
Pubmed
Calcitriol AND skin
Pubmed
Cholecalciferol
Pubmed
Cholecalciferol AND skin
Pubmed
Cholecalciferol AND skin AND
disease
Pubmed
Cacliferol AND skin
Pubmed
Dermatology AND vitamin AND
D
Pubmed
Skin AND disease AND calciferol
Database
Pubmed
Pubmed
Pubmed
Pubmed
Pubmed
Pubmed
Pubmed
Pubmed
Pubmed
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Subset: systematic review
Species: humans
Text options: links to free full text
Language: English
Search 2
Zoekterm
("psoriasis"[MeSH Terms] OR psoriasis[Text Word]) OR ("skin diseases"[MeSH
Terms] OR skin disease[Text Word])
("psoriasis"[MeSH Terms] OR psoriasis[Text Word]) OR (("psoriasis"[MeSH
Terms] OR psoriasis[Text Word]) AND vulgaris[All Fields])
[MeSH Terms] Psoriasis AND deficiency
[MeSH Terms] Psoriasis AND D3
(("skin"[MeSH Terms] OR skin[Text Word]) AND D3[All Fields]) OR
("calcitriol"[MeSH Terms] OR calcitriol[Text Word])
[MeSH Terms] Dermatology and calcitriol
(("psoriasis"[MeSH Terms] OR psoriasis[Text Word]) AND (("mouth"[MeSH
Terms] OR oral[Text Word]) AND ("vitamin d"[MeSH Terms]
"psoriasis"[MeSH] OR psoriasis [tiab] AND "vitamin D"[MeSH] OR vitamin d [tiab]
AND “Admnistration, Oral [MeSH] OR oral [tiab] OR supplement*[tiab]
"skin diseases"[MeSH] AND "oral calcitriol [tiab]
4
28
6
2
0
3
0
Hits
23
8
0
0
16
0
20
81
7
28
Database
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Cochrane
Search 3
Zoekterm
Psoriasis (search all text)
Sort by: title, abstract or keywords
Psoriasis (search all text) AND vitamin D
Sort by: title, abstract or keywords
Psoriasis (search all text) AND D3
Sort by: title, abstract or keywords
Skin (search all text) AND vitamin D
Sort by: title, abstract or keywords
Psoriasis (search all text) AND vitamin D OR vitamin D3
Sort by: title, abstract or keywords
Calciferol (search all text)
ergocalciferol (search all text)
Psoriasis (search all text) AND ergocalciferol
Sort by: title, abstract or keywords
Cholecalciferol
Psoriasis (search all text) AND cholecalciferol
Sort by: title, abstract or keywords
Calcitriol (search all text
Psoriasis (search all text) AND calcitriol
Sort by: title, abstract or keywords
Dermatology (search all text) AND D3
Sort by: title, abstract or keywords
Database
CINAHL
Zoekterm
Psoriasis
CINAHL
Psoriasis AND D3
CINAHL
Psoriasis AND D3 OR calcitriol
CINAHL
Psoriasis AND vitamin AND
deficiency
CINAHL
D3 AND skin AND disease
CINAHL
Skin AND D3 OR calcitriol
CINAHL
Skin AND cholecalciferol
Search 4
Limits
Full text, abstract available, English language,
systematic review, references available,
published date form 2002-2012
Full text, abstract available, English language,
systematic review, references available,
published date form 2002-2012
Full text, abstract available, English language,
systematic review, references available,
published date form 2002-2012
Full text, abstract available, English language,
systematic review, references available,
published date form 2002-2012
Full text, abstract available, English language,
systematic review, references available,
published date form 2002-2012
Full text, abstract available, English language,
systematic review, references available,
published date form 2002-2012
Full text, abstract available, English language,
systematic review, references available,
published date form 2002-2012
Hits
11
2
64
20
4
15
25
1
34
5
42
5
1
Hits
17
1
4
1
15
21
1
29
Systematische literatuur selectie
Pubmed
Cochrane
Cinahl
Totaal aantal studies: 722
722 studies gescreend op titel
702 studies uitgesloten op titel
20 studies gescreend op abstract
4 studies uitgesloten op abstract
16 studies gescreend op full text
10 studies uitgesloten op full text
en dubbele onderzoeken
6 studies overgebleven in
literatuuronderzoek
Vergelijking therapie n = 2
Combinatie therapie n= 2
Orale therapie n = 2
30
Bijlage II Marktonderzoek supplementen
Merk
AOV
AOV
AOV
Axium
Davitamon
Davitamon
De collegiale
bereiding
De tuinen
Garden of life
HEMA vitaminen
Jarrow formulas
Jarrow formulas
Jarrow formulas
Kring apotheek
Life extension
Life extension
Life extension
Orthica
Pharma Nord
Plantina
Solgar
Solgar
Solgar
Solgar
Source naturals
Sunwell
SupraD
Vitals
Vitals
VitaminHealth
Naam product
Vitamine D3
druppels
Vitamine D3 15
mcg
Vitamine D3 5
mcg
Hoge D extra
Vitamine D
Vitamine D 50+
colecalciferol
Vitamine D3
Raw vitamin D
Vitamine D3 10
mcg
Vitamin D3 1000
ie
Vitamin D3 2500
ie
Vitamin D3 5000
ie
Vitamine D
druppels
Vitamin D 2000ie
Vitamin D 5000ie
Vitamin D 7000ie
D10
Bio-vitamine D3
D-pearls
Vitamine D
D-3 10 µg
D-3 15 µg
Vitamin D3
1000IU
Liquid vitamin D3
2500IU
Vitamin D-3
Vitamine D
Vitamine D
Vitamine D 600 ie
Vitamine D 400 ie
Vitamine D 10
Tabel A: Vitamine D
Type D
Dosering mcg
3
5
Aantal per dag
2 druppels
3
15
1
3
5
1
3
3
3
3
10
5
10
1250
1
1
4
1 ml
3
3
3
10
5
10
1
1
1
3
25
1
3
62,5
1
3
125
1
3
5
2 druppels
3
3
3
3
3
50
125
175
10
20
1
1
1
1
1
3
3
3
3
15
10
15
25
1
1
1
1
3
25
1 druppel
3
3
3
3
3
3
10
5
10
15
10
10
1
1
1
1
1
1
31
Merk
AH
AH
AOV
Axium
Axium
Axium
Axium
Centrum
Centrum
Centrum
Centrum
Centrum
Centrum
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Dagravit
Davitamon
Davitamon
Davitamon
Davitamon
Davitamon
Davitamon
Davitamon
Davitamon
Davitamon
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
Tabel B: Multivitamine
Naam product
Type D
Dosering mcg
Multi A t/m Z
3
5
complete bruis
Multi A t/m Z
3
5
complete
tabletten
Ortho basis
3
5
Multi extra vrouw 3
4,5
Multi extra man
3
4,5
Multi extra 50+
3
4,5
Multi extra
3
4,5
Compleet van A
3
5
tot Zink
Compleet van A
3
5
tot Zink cardio
Select 50+
3
5
Performance
3
5
Materna
3
5
Materna + DHA
3
5
Mama en baby
3
10
Kauw total 30
3
5
Totaal 30
3
1,7
Vitaal 50+
3
5
Extra prebiotische 3
5
multivitamine
Allday energy
3
5
Allday energy
3
5
bruis
Vrouw totaal
3
5
Totaal 30 forte
3
5
Vitaal 60+
3
10
Complete mama
3
10
Compleet mama
3
10
+ visolie
Compleet mama
3
5
fit
Fem fit
3
2,5
Calcium +
3
2,5
vitamine D&K
Actifit 50+
3
4
Actifit 50+ visolie 3
5
Actifit 50+
3
5
geheugen
Compleet
3
1,5
weerstand
Multi energie
3
10
Multi max
3
10
Multi max softgel 3
5
Multi totaal 50+
3
10
Aantal per dag
1
2
3
1
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
2
1
1
2
1
1
2
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
32
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
De tuinen
Essential organics
Essential organics
Etos
Etos
Etos
Etos
Etos
Etos
Etos
Etos
Etos
Etos
Forte Pharma
Forte Pharma
Garden of life
Garden of life
Garden of life
Gravitamon
HEMA
HEMA
HEMA
HEMA
ABC plus senioren
Multi vitaal 50+
Vegetarische
multivitamine
Kauwbare
multivitamine
Huid, haar en
nagel
Multi totaal
Multi extra
Multi slank
Fem compleet
Multivitamine en
mineralen bij
zwangerschap
Fem plex
All sports
Multi zwanger
worden
Multi zwanger
zijn
Jonge moeder
Huid haar en
nagel
Multi alles in 1
tablet
Multi alles in 1
krachtig tablet
Multi alles in 1
bruis
Multi alles in 1
vrouw
Multi alles in 1 +
b12
Multi alles in 1
50+
Energy
Senior 50+
Raw vitamin multi
one a day
Raw vitamin D +
calcium
Raw multi 50+
Gravitamon
Zwangerschap
multi totaal
Menopauze multi
totaal
Multi totaal
50+ multi totaal
3
3
3
10
5
5
1
1
1
3
5
2
3
2,5
3
3
3
3
3
3
10
10
5
5
5
1
1
1
1
1
3
3
3
5
5
5
3
3
2
3
10
2
3
3
5
3,4
2
2
3
5
1
3
5
1
3
5
1
3
5
2
3
5
2
3
5
2
3
3
3
5
2,5
5
1
1
1
3
5
3
3
3
3
5
10
10
1
1
1
3
2,5
2
3
3
5
5
1
1
33
HEMA
HEMA
HEMA
HEMA
HEMA
Kring apotheek
Kring apotheek
Life extension
Lucovitaal
Lucovitaal
Mega sport
nutrition
Nature’s Bounty
Nutrilon
Orthica
Orthica
Orthica
Orthica
Orthica
Orthica
Orthica
Orthica
Orthica
Pool plus
Roter
Salus
Solgar
Solgar
Solgar
Solgar
Solgar
Solgar
Spray it
Spray it
Sunwell
Sunwell
65+ multi totaal
Multi totaal
Kauw vitaminen
Krachtige multi
totaal
Multi totaal 450
tabletten
Multivitamine
zwangeren
Multivitamine
50+
For longer life
two per day
Multi At/mZ
Huid haar en
nagels
Multi vitamins
pro
Your life multi
green source
Zwangerschap en
borstvoeding
Multi 4 all
Prena fem
Soft multi
Soft multi 50+
Soft multi 65+
Multi max
Green multi
Vegetarian multi
Vitamin poeder
Multivitamine
Vitagums
Espresat
multivitamine
Prenatal nutrients
Omnium
Vm 75
Vm 2000
Vegetarian
multiple
VM-prime for
women
Multivitamine
50+ vitamine
spray
Multivitamine
spray
Multi compleet
Multi complete
3
3
3
3
1,2
2,5
5
5
1
1
2
1
3
2,3
3
3
10
1
3
5
1
3
50
2
3
3
5
3,4
1
2
3
2
1
2
5
1
3
10
1
2
3
2
2
2
3
3
2
3
3
3
3
2,5
5
5
2,5
3,8
5
2,5
1,6
5
1,3
5
5,5
1
1
1
1
1
1
1
1
2 schepjes
1
1
10 ml
2
2
2
2
2
5
5
10
10
10
2
2
1
1
3
3
25
3
3
5
8 pufjes
3
5
8 pufjes
3
3
2,5
5
2
1
34
Sunwell
Supradyn
Supradyn
Supradyn
Supradyn
Supradyn
Supradyn
VitaminHealth
VitaminHealth
Ymea
Ymea
bruis
Multi actief 50+
Complex energy
kauw
Complex energy
tabletten
Complex forte
Complex forte
bruis
Weight smart
tabletten
Vital 50+
Super multi
Multivitaminen
complex
Multivitamine
overgang
Overgang totaal
3
3
2,5
4
1
2
3
4
1
3
3
4
5
1
1
3
4
1
3
2
3
4
2,5
2
1
2
1
3
10
1
3
10
2
35
Tabel C: Botten & gewrichten
Type D
Merk
Naam product
AOV
Vitamine K2 45 mcg/vitamine
D3 5 mcg
Calcium-d
Heilbot levertraanolie
Calcium + vitamine D
Calcium vitamine D&K
Calcium & magnesium bruis
Calcium magnesium zink bamboe
Gewrichtformule( gluco/chondro)
Calcium-magnesium
bruistabletten
Calcium + vitamine D en K
Zwangerschap
Visolie levertraan
Calcium + vitamine D
Atro flex
3
5
Aantal per
dag
1
3
3
3
3
3
3
3
3
5
2,1
3
5
5
5
1
5
2
1
1
2
1
3
6
1
3
3
3
3
3
5
5
4
5
4
2
2
10 ml
2
2
Vitamin D & K
Vitamin D & K
Calciumcitrate & D
Bone restore
Oesterkalk calcium vitamine
D3+K
Bot compleet
Oesterkalk
Kabeljauw leverolie
Bone protect
Soft calcium +
Calc-care osteo
Bio-calcium + D3+K1
Norwegian Cod liver oil
Calcium “ 600”
Calcium citrate with vitamin D
Beta glucans immune complex
Super cod liver oil complex
Calcium magnesium zink
Calcium + vitamine D
Glucosamine/chondroitine+cal&D
Glucosamine+cal&D
Basis plus
Combi plus
Vitamine D3, K2 & A
Botformule
3
3
3
3
3
25
125
2,5
25
2,5
1
1
1
5
2
3
3
3
3
2
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
5
5
5
2,5
2,5
5
5
3,4
7,5
15
25
25
3
1,2
5
5
5
5
10
2,3
1
1
1
1
1
1
1
1
1
4
1
1
3
3
2
2
2
2
1
3
Calcium-D
De tuinen
De tuinen
Etos
Etos
Etos
Etos
HEMA
mineralen
HEMA
HEMA visolie
Jacob Hooy
Kring apotheek
Liberty
Healthcare
Life extension
Life extension
Life extension
Life extension
Lucovitaal
Optimax
Optimax
Orthica
Orthica
Orthica
Ortholon
Pharma Nord
Solgar
Solgar
Solgar
Solgar
Solgar
Sunwell
Sunwell
Treedo
Treedo
Treedo
Treedo
VitaminHealth
VitaminHealth
Dosering mcg
36
Tabel D: Hart- en bloedvaten
Type D
Dosering mcg
3
5
Merk
Pharma Nord
Naam product
Bio-bloeddruk
Davitamon
Compleet plus
visolie
Omega complete
3
5
1
3
10
1
Visolie rondom
de zwangerschap
3
5
2
Efamol
El Mare
Aantal per dag
2
37
Bijlage III Vereniging Psorinovo
Patiëntenvereniging Psorinovo
Het doel van de website/vereniging is om voorlichting te geven omtrent de behandeling van
Psoriasis en Arthritis Psoriatica. De vereniging richt zich in hoofdzaak op de werkzame stof
"Dimethylfumaraat" in enteric coated-slow-release-vorm". Deze stof in deze vorm heeft bij de
apotheek de werknaam Psorinovo gekregen. De vereniging is de motor achter een grootschalig
onderzoek naar de werkzaamheid van de stof "Dimethylfumaraat Enteric Coated Slow Release".
Aan dit onderzoek werken diverse Universitaire Ziekenhuizen mee. Doel is om wetenschappelijk
aan te tonen dat de stof in deze vorm een zeer goed en werkzaam alternatief is voor andere
behandelingen en om vervolgens het middel te laten registreren als onderzocht en goed
bevonden medicijn. Vele gegevens en feiten betreffende de ziekte Psoriasis en de motivatie
voor dit wetenschappelijk onderzoek zijn op deze site in de verschillende pagina's te vinden.
Naast deze stof zullen op deze website nog andere middelen ter vergelijking de revue passeren.
De site vormt tevens een forum en terugkoppelingsmogelijkheid voor mensen die Psoriasis
hebben en de stof "Dimethylfumaraat Enteric Coated Slow Release" gebruiken.(6)
38
Bijlage IV Enquête
Geachte heer/mevrouw,
Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat
vitamine D mogelijk een positief effect heeft bij
psoriasis. Door middel van deze vragenlijst
wordt er geïnventariseerd of mensen met
psoriasis ook vitamine D aanbevolen krijgen en
gebruiken. Om hierachter te komen hebben wij
uw hulp nodig.
Door het invullen van deze vragenlijst kunt u
helpen het antwoord op deze vraag te
beantwoorden. Maar er zit ook iets voor u in,
want er wordt een cadeaubon van €10,verloot onder de deelnemers.
Het meewerken aan dit onderzoek is uiteraard
anoniem. Het invullen van de vragenlijst neemt
niet meer dan 5 minuten in beslag. De
vragenlijst kan ingevuld worden tot 6 mei 2012.
Bij voorbaat dank.
Patricia & Priscilla
Diëtisten i. o. aan de Hogeschool van Amsterdam
Vragenlijst
1. Heeft u psoriasis? Ja/nee. Als uw antwoord nee is dan hoeft u de vragenlijst niet
verder in te vullen.
2. Wat is uw leeftijd?
3. Wat is uw geslacht?
4. Heeft u eerder gehoord of gelezen dat orale vitamine D een positieve werking kan
hebben bij psoriasis? Ja/nee
De volgende vragen gaan over Vitamine D
5. Gebruikt u één van de onderstaande vitamine D supplementen (producten), als u dat
niet doet vul dan antwoordmogelijkheid GEEN in. (zie tabel A bijlage II)
6. Hoe vaak gebruikt u vitamine D supplementen (producten)? Eenmaal
daags/tweemaal daags/drie maal daags/eenmaal per week/eenmaal per maand.
7. Hoeveel tabletten, capsules, druppels of milliliter (ml) gebruikt u? Vul de dosering in
de vorm van een getal gevolgd door een eenheid bijvoorbeeld: 5 mcg of 400 IU/IE of
1 druppel.
39
De volgende vragen gaan over multivitamines
8. Gebruikt u één van de onderstaande multivitamine supplementen (producten), als u
dat niet doet vul dan antwoordmogelijkheid GEEN in. (Zie tabel B onderaan bijlage II)
9. Hoe vaak gebruikt u multivitamine supplementen (producten)? éénmaal
daags/tweemaal daags/driemaal daags.
10. Hoeveel tabletten, capsules, milliliter (ml) of pufjes gebruikt u? Vul de dosering in de
vorm van een getal gevolgd door een eenheid bijvoorbeeld: 5 mcg of 400 IU/IE of 1
druppel.
De volgende vragen gaan over producten voor botten en gewrichten
11. Gebruikt u één van de onderstaande bot & gewricht supplementen (producten), als u
dat niet doet vul dan antwoordmogelijkheid GEEN in. (Zie tabel C bijlage II)
12. Hoe vaak gebruikt u bot & gewricht supplementen (producten)? éénmaal
daags/tweemaal daags/driemaal daags.
13. Hoeveel tabletten, capsules, druppels of milliliter (ml) gebruikt u? Vul de dosering in
de vorm van een getal gevolgd door een eenheid bijvoorbeeld: 5 mcg of 400 IU/IE of
1 druppel.
De volgende vragen gaan over producten voor hart- en bloedvaten
14. Gebruikt u één van de onderstaande hart & bloedvaten supplementen (producten),
als u dat niet doet vul dan antwoordmogelijkheid GEEN in. (Zie tabel D bijlage II)
15. Hoe vaak gebruikt u hart & bloedvaten supplementen (producten)? éénmaal
daags/tweemaal daags/driemaal daags.
16. Hoeveel tabletten of capsules gebruikt u? Vul de dosering in de vorm van een getal
gevolgd door een eenheid bijvoorbeeld: 5 mcg of 400 IU/IE of 1 druppel.
17. Maakt u gebruik van de onderstaande behandelingen of therapieën? (meerdere
antwoorden mogelijk) Lichttherapie (bv. UVA, UVB), Lokale behandelingen (bv.
lotion, creme, zalf, schuim, gel, shampoo), Medicijnen (bv. methotrexaat,
ciclosporine, retinoïden, fumaraten, leflunomide), Biologicals (bv. abatacept,
etanercept, infliximab).
18. Hoe bent u op het idee gekomen om vitamine D supplement te gebruiken?
(meerdere antwoorden mogelijk) Huisarts/Dermatoloog/Huidtherapeut/De media
(bv. televisie, magazine, boek, internet)/anders.
19. Is er een reden dat u geen supplementen (of bovenstaande producten) gebruikt? Ik
hou niet van supplementen/Het wordt mij afgeraden/Ik was niet op de hoogte/Geen
reden/anders.
20. Bent u nieuwsgierig naar de resultaten van dit onderzoek en wilt u kans maken op de
cadeaubon van €10,- vul dan hieronder uw email adres in.
21. Heeft u nog op of aanmerkingen naar aanleiding van deze enquête?
Dank u wel voor het invullen van de enquête!!
40
Bijlage V Samenvattingen literatuur
Hoe is orale vitamine D werkzaam op de psoriasis huid?
Uit het prospectief gerandomiseerd onderzoek van Ezquerra et al, (N=20) bleek orale
vitamine D3 in combinatie met acitretine een bevorderende invloed te hebben op de
genezing van de psoriasis plaques. Er werd gekeken naar de effectiviteit van acitretine alleen
en in combinatie met orale vitamine D3, dosering 0,25 mcg/dag. Het onderzoek werd
uitgevoerd bij mensen met een lichte tot gematigde vorm van psoriasis en een PASI score
tussen de 15 en 40. Alle deelnemers gebruikten 25 mg acitretine 45 dagen lang, vervolgens
de zelfde hoeveelheid om de dag, 45 dagen lang. Er was een significante verbetering te zien
tussen de begin en eind PASI score voor beide onderzoeksgroepen. De PASI score
verminderde bij de controlegroep met 13,6 en in de combinatiegroep met 18. De orale
vitamine D3 heeft in dit geval gezorgd voor een sterkere verlaging van de PASI* score.
Bij 10% van de deelnemers werd een verhoogde calciurie geconstateerd. (8)
De meest voorkomende bijwerking was uitdroging van de huid en lippen. Bij 25% van de
patiënten was deze bijwerking opgetreden. Ook was erbij 15% van de patiënten
hypercholesterolemie en hypertriglyceride geobserveerd en een verhoging van
leverenzymen met 10%. Deze bijwerkingen kwamen even vaak in beide groepen voor en
worden toegeschreven aan de acitretine.
Uit de resultaten van Perez et. al (een open trial) is gebleken dat orale vitamine D3 veilig is
om te gebruiken en effectief werkt bij psoriasis. De onderzoeksgroep (N=85) kreeg de eerste
2 weken 0,5 mcg orale vitamine D3, daarna werd de dosering elke 2 weken verhoogd met
0,5 mcg. De gemiddelde dosering had na drie jaar een maximum van 2,4 mcg bereikt.
De onderzoeksgroep had aan het begin van het onderzoek een gemiddelde PASI score van
18,4, na zes maanden was dit 9,7 en na zesendertig maanden was dit 7. Dit betekent dat het
gebruik van orale vitamine D3 voor een significante verbetering heeft gezorgd tussen de
begin en eind PASI score. Het gemiddelde serum calcium was verhoogd, maar aan het eind
van het onderzoek is dit weer genormaliseerd. (10)
In het open design onderzoek van Morimoto et. al werd het effect van orale vitamine D3 op
de psoriasis huid onderzocht. Hierbij kreeg de onderzoeksgroep (N=17), 6 maanden 1 mcg
1α-OHD3 en één keer in de twee weken werd er een foto gemaakt om de verbetering van de
huid te evalueren. De foto’s waren geclassificeerd in 4 groepen, oplopend van geen
verandering tot complete opklaring. In dit onderzoek is er geen gebruik gemaakt van de PASI
score. Na 6 maanden had 76% van de onderzoeksgroep een significante verbetering. (12)
Ook in de clinical study van Smith et. al werd het effect van orale vitamine D3 op de psoriasis
huid onderzocht. De onderzoeksgroep (N=17) kreeg 28 weken lang orale vitamine D3. Door
middel van foto’s werd er geëvalueerd. Dit gebeurde per deelnemer op verschillende
momenten. De begin dosis was 0,25 mcg één tot twee keer per dag en werd elke twee
41
weken verhoogd met 0,25 tot 0,5 mcg, zolang de calcium excretie via de urine binnen de
normaalwaarden bleef. 71% van de onderzoeksgroep had een gemiddelde verbetering en
de grootste deel van de onderzoeksgroep (77%) had een verbetering van meer dan 50%. Één
deelnemer was gestopt, vanwege volledige opklaring van de psoriasis plekken. Na één tot
twee maanden kreeg de patiënt een terugval en ging weer verder met het onderzoek. Dit
keer ging de opklaring van de psoriasis plekken trager dan de eerste keer. (13)
Uit het gerandomiseed gecontroleerd onderzoek van Prystowsky et. al is gebleken dat orale
vitamine D3 inname geen toegevoegde waarde heeft bij UVB lichttherapie.
In dit onderzoek werd er gekeken naar de effectiviteit van orale vitamine D3 in combinatie
met UVB lichttherapie. Er waren 15 deelnemers met psoriasis en duurde acht weken. Zowel
in de placebo groep (N=8) en de vitamine D3 groep (N=7) was er een significante verhoging
van het serum 25-hydroxyvitamine D in het bloed. Aan het begin van het onderzoek was het
serum calcitriol gehalte in de placebo groep van 37,9 ng/ml naar 96,1 g/ml gestegen na 8
weken. Bij de vitamine D3 groep is dit gestegen van 27,3 ng/ml naar 67,1 ng/ml. Orale
vitamine D3 verhoogde significant het calcitriol gehalte. Dit gaf geen bijwerkingen. (9)
In het open design onderzoek van Gumowski-Sunek werd het effect van vitamine D3 crème
(calcipotriol) en orale vitamine D3 op het calcium metabolisme onderzocht. Uit het
onderzoek is gebleken dat de vitamine D3 crème een positieve invloed op de psoriasis huid
heeft, maar dat orale vitamine D3 geen terugval kan voorkomen. Vier weken lang kreeg
(N=17) van de onderzoeksgroep, twee keer per dag vitamine D3 crème op de psoriasis
plekken. Na vier weken was er een significante verbetering in de PASI score van 41%.
Om te zien of orale vitamine D3 kan voorkomen dat de psoriasis plekken terug komen,
kregen negen deelnemers een week na het afronden nog 7 dagen orale vitamine D3.
Na deze periode bleek dat orale vitamine D3 een terugval niet kon voorkomen. Ook werd er
een significante toename geconstateerd in plasma calcium, calctriol en calcium excretie via
de urine. (11)
42