mystiek - Intern VKK

MYSTIEK
deel 1en 2
• Encyclopedie van
de mystiek
Joris Baers, Gerrit Brinkman,
Auke Jelsma, Otger Steggink
Uitg. Kok, Kampen
• De Stem van de Stilte
Boeddhistisch
H.P.Blavatsky
Uitg. Theosofische Ver.
• Jan van Ruusbroec
Die gheestelike Brulocht
Uitg. Lannoo 1989
Overzicht college
1.
2.
3.
4.
De aard van mystiek
Bronnen van westerse mystiek
Op weg naar mystieke éénwording
Mystici en hun werk.
WAT IS MYSTIEK?
•
•
•
•
Het avontuur van de ziel
Geen leer (dogmatiek), maar ervaring
Grensoverschrijdend; ‘doorbraak’
Gericht op éénwording met de/het
Allerhoogste, the Supreme (J.K)
• ‘Mysticism means inwardness,
participation in the Ultimate reality through
inner experience’ (Paul Tillich 1968).
Het woord ‘Mystiek’
(semantisch)
• Mystikos (Gr.) = geheim(zinnig), met de
mysteriën verbonden. (Mysteriën waren
geheim). B.v. in Griekenland en Egypte.
* Mysteriën leerden zuivering, verlichting en
bevrijding, o.a. via het gebruik van
symbooltaal en belevingen.
* Na de 3e eeuw term ‘mystiek ‘ook in
Christelijke geschriften (Clemens,
Origenes)
Is alle ervaring ‘mystiek’?
• Het begrip ‘ervaring’ is voor sommigen
‘verdacht’: ‘De éénwording met de/het
Allerhoogste gaat alle juist alle ervaring te
boven’.
• ’Achter elke bloem (van innerlijke ervaring)
ligt een slang verborgen’ H.P.B.
• Wellicht kun je stellen dat vrije innerlijke
ervaringen (b.v. beelden, inspiratie) een
deel zijn van het Mystieke Pad.
Vier tekenen van mystieke ervaring
Varieties of religious experience James 1983
• 1. Ineffability - Onzegbaarheid
• 2. Noëtic Quality (verstandelijk-geestelijke kwaliteit –
verhevenheid, gloed, verlichting, staat van vrede,
altijd met een kennis-aspect, Innerlijke weten?
• 3. Transiency -voorbijgaand karakterHet gaat om doorbraak-ervaringen, maximaal twee
uur lang. Toch grote impact op je leven.
* 4. Passivity. Vooroefeningen, zuiveringen,
garanderen op geen enkele manier dat daarop
verlichting volgt. Het komt als Genade, als van
een hogere macht.
EVELYN UNDERHILL(1911)
• Echte mystiek niet passief en theoretisch. Het
hele Zelf van de mens is erin betrokken.
• Mystiek is trancendenteel, gericht op de onveranderlijk Ene.
* De Ene is voor de mysticus een object van
Liefde, niet van onderzoek.
• Het leven met de Ene brengt een hogere
kwaliteit in het leven. De mystieke weg leidt
tot totale vernieuwing van de persoonlijkheidsstructuur en tot het vrijmaken van latente
bewustzijnsvormen.
Klassieke GNOSIS als mystieke
religie (p. 827)
• Terugkeer van de Goddelijke Vonk naar
het eeuwig Goddelijke
• Zie colleges Roland van Vliet
Hermetische gnostiek (2e eeuw)
• ‘Een ‘Egyptische Godsdienst’ (Quispel).
• Heeft de esoterie in Europa vanaf de
Renaissance bepaald (Alchemie, Rozenkruizers,
Maconnerie, theosofie en anthroposofie.
• Streeft naar eenheid met het/de Uiteindelijke’
c.q. de Geestesmens (Steiner), Realisatie van
het Atman of Hoger Zelf (Theosofie).
• Men werkt met symbolen, rituelen en trainingen.
ORIGENES (185-251)
• Mystieke kennis is de verborgen sleutel tot
het verstaan van de gehele H. Schrift.
• Niemand kan de H. Schrift verstaan
zonder ten diepste één te worden met de
werkelijkheid waarover de Bijbel spreekt.
Clemens van Alexandrië
(ca 150-ca 215)
• ‘Ware gnosis leidt de mens door het
innerlijk licht tot het bestijgen van de
mystieke bergtoppen, totdat hij het
hoogtepunt van innerlijke rust heeft
bereikt’ (Stromateis VII,10, 56)
• ‘De vrees is veranderd in liefde en de
mystieke engel, Jezus, is geboren’
(Paidagogos I/7,59,1)
Joodse traditie
• Joodse traditie:
Mystiek is ‘in
onmiddellijk contact
komen met de
geheime binnenkant
van de Schrift’
• In het bijzonder: over
de Troonwagen
(Merkavah (Ez1)
• En over de
Schepping (Gen. 1)
Kabbala: Joodse geheime leer
bekend vanaf 12e eeuw (Provence)
• De Zohar (het boek der schitteringen) is een origineel
mystiek werk.
• De Talmoed en Midrash bevatten oude geheime
tradities, o.a. getallenleer (Sefer Yetsira – het boek der
getallen).
• De Torah (boeken van Mozes) bevat een geheime, van
oorsprong mondelinge overlevering.
• Zij vormen de basis van de Kabbalistische leer.
Samengevat in de boom van de 10 Sefiroth.
• Een bestudeerder van de Kabbala is nog geen mysticus.
Kabbalistische levensboom
•
De 10 lampen
(sefirot) zijn de
namen van God.
Elke lamp is een
manier om God te
ervaren – in natuur
(fysiek) tot op het
hoogste spirituele
niveau (Kether =
kroon).
*
De boom toont
meerdere wegen tot
mystieke
eenwording, die de
gehele mens betreffen.
NEW AGE: wél en niét mystiek,
niet nieuw
• Deel van ‘de esoterische traditie’.
• Gaat terug naar de oude dualistische gnostiek
en vooral naar de hermetische gnostiek.
• Beroept zich o.a. op recent gevonden
gnostische geschriften.
• Niet-mystieke kenmerken: verwachting van een
nieuw tijdperk, holistisch denken, channeling,
‘energieën’, muziek, astrale wezens,
reïncarnatie.
• Deze laatste ervaringen worden niet als
‘mystieke ervaringen’ beschouwd.
Vertegenwoordigers New Age
Wie is de Moeder van New Age? (Cranston)
• Zohra en soortgelijken: Psychosofie,
discipelschap, inwijdigsschool.
• Hein Stufkens: de mens moet God of
Christusbewustzijn realiseren, door in harmonie
met alles te komen
• Celestijnse Belofte (Redfield): visionaire
inzichten; Het persoonlijk ervaren daarvan is
geen mystiek; wel mystiek is het streven naar
eenheid met het Trancendente.
• A Course in Miracles; de illusie van
afgescheidenheid van God opheffen. Is dat
mystiek? Nee, zegt Kranenborg (p. 832)
Nadenkertjes
• Eén mystieke ervaring maakt iemand geen
mysticus. Pas als je ermee wil leven en er
vorm aan wil geven ben je een
mysticus.(Borchert 1994)
• Er zullen weinig mensen zijn die niet eens
in hun leven een mystieke ervaring
hebben gehad
Hoe toon je dat wezens niet fysiek
waargenomen zijn, maar innerlijk
• Gevleugelde wezens
St. Michael
* Hemelladder
Symboolgebruik om het visionaire
karakter aan te geven
• Isis met Horus,
• Model voor Maria met
Kind
• Het geven van de
borst duidt op een
spirituele relatie
Symbolisch bewustzijn
(Imaginatie)
• The queenly power of the Imagination (VdS).
• ‘Tout est signe’ –alles is een teken -, aller du
signe à la chose signifié c’est aoorofondir le
monde, cést aller vers Dieu (Malraux 1967) .
• Het gaat niet om het beeld zelf, maar om wat
achter het beeld verborgen is. ‘De idee achter
de verschijningen’.
• ‘Heel het menselijk bestel wordt voor de
mysticus een doorzichtig decor, omdat een
andere, uiteindelijke, werkelijkheid zich aandient’
(Paul Mommaers 1977)
DEEL 2
‘De ziel stijgt op tot
haar God’
• Het mystieke lichaam
visioen van Hildegard van Bingen
De machtige
vrouwelijke gestalte van
de Bruid, die opstijgt
tussen de witte rotsen en
de gouden kelken. De in
rood gehulde Vrouwe kan
Hildegard zelf zijn,
omringd door gekroonde
paradijselijke maagden
met losse haren.
LCIE
Mystiek 2
- een introductie van mystici en mystiek-
• Wat betekent mystiek bij ons (Vkk, 2006)?
• Vrouwelijke mystiek (vanaf 1175)
-Hildegard, Begijnen, Teresa
• Middeleeuwse mystiek (tot 1670)
- Eckhart, Ruusbroec, Böhme, Karmel
• “Dark night of the mystics (1700 – 1900)
• “Mystical revivals’
• 20e eeuw Oosters, Buber, Gnosis, New Age;
*
Onze kerk biedt ruimte aan nodigt uit voor mystiek.
EVELYN UNDERHILL(1911)
recapitulatie
• Mystiek is trancendenteel, gericht op de
onveranderlijk Ene.
* De Ene is voor de mysticus een object van
Liefde, niet van onderzoek.
• Het leven met de Ene brengt een hogere
kwaliteit in het leven. De mystieke weg leidt
tot totale vernieuwing van de persoonlijkheidsstructuur en tot het vrijmaken van latente
bewustzijnsvormen.
WAT IS MYSTIEK NU?
• Gericht op éénwording met
de/het Allerhoogste, the
Supreme (J.Krishnamurti)
• ‘Mysticism means inwardness,
participation in the Ultimate
Reality through inner
experience’ (Paul Tillich 1968).
Hildegard von Bingen(1098-1179)
• Zeer veelzijdige abdis
(Disibodenberg a.d. Rijn).
• zieneres van
apocalyptische visioenen,
mystica, theologe,
musicus
(kruiden)genezeres,
kunstenares, schreef
met Bernardus en
pausen.
* Géén feministe!
Ontleende haar gezag
aan haar visioenen.
‘Het mystieke lichaam’
Hildegard Scivias II, visoen 5
Hildegards visioen van de
maagdelijke moeder (virginitas),
die aarde en hemel verbindt; zij en
haar maagden maken deel uit van
haar wezen. Lange blonde haren,
een scharlaken gewaad, een
kroon van edelstenen: tegen alle
monastieke regels! Maar zó had
Hildegard het gezien, en zó
moesten ook haar nonnen
(‘maagden’) zich presenteren als
reminiscenties aan de
paradijselijke staat van de vrouw,
de ongerepte ziel (Eva)
Julian of Norwich 1369
Ik ben de goedheid van de
vader
Ik ben de wijsheid van de
moeder
Ik ben het licht en de genade
alle gezegende liefde
Ik ben de drievuldigheid
Ik ben het goede in alle dingen
Ik ben het die je doet beminnen
Ik ben het die je doet verlangen
Ik ben de grenzeloze vervulling
van alle ware verlangens.
Jan van Ruusbroec 1293-1391 Brussel
Die gheestelike Bruloght & Van den XII Beghinen
;
•
•
Vier stadia, die elk driemaal herhaald worden,
Zoals in een spiraal, op drie niveaus:
•
Drie nivieaus:
1. Practisch (‘in het werkend leven’). Deugden. Zien met de ogen.
2. Innerlijk (‘in het innige of Godbegerende leven’). Ónt-beelding.
Zien met de ziel
3. God-schouwend. Zien met de geest..
Telkens vier stappen: (Mt 25:6, de wijze en dwaze maagden)
Ziet (nieuw bewustzijn)
de Bruidegom komt (nieuwe verwacting)
Gaat uit (doe wat)
Om Hem te ontmoeten (eenheid)
De mystieke eenwording wordt hier voorgesteld als een bruiloft: de
zoekende ziel verenigt zich uiteindelijk met de Bruidegom
(Christus) verenigt.
Als de reine ziel tot de Vader gaat.....
• God wil dat wij uit onszelf uitgaan naar het
goddelijk licht en dat wij het Oerbeeld
ervarend bereiken ..en genieten in
eeuwige zaligheid. We bevinden dat de
schoot van de Vader onze eigen grond en
onze eigen oorsprong is. En uit deze eigen
grond, d.i. uit de Vader schijnt een
eeuwige klaarheid: dat is de geboorte van
de Zoon. (G.B. p. 367)
De eenheid tussen God en mens
Meister Eckhart (1260-1328) in een preek
• De mens moet ledig
worden van alle dingen.
• Dan moet men opnieuw
worden in-verbeeld in het
eenvoudig goed hetwelk
God is.
• Men moet zich de grote
adel blijven indenken die
God in de ziel gelegd
heeft, opdat de mens tot
God zal komen.
• De glans van de
goddelijke natuur is niet
in woorden te vatten
Suster Bertken, een begijn
(ca1427-1514 bij Buurkerk Utrecht
‘Ík
was in mijn hofkijn om cruyt
gegaan
Ik en vant er niet dan distel ende
doorn staen’
Cruyt = geestelijke groei = symbool voor
vereniging met Christus
Hof = tuin = symbool voor ziel
Begijnen waren zelfstandige in hofjes levende
vrouwen, met een religieuze roeping. Vaak
in ziekenzorg. Nederland, Belgie en
omgeving. Begin vrouwenmystiek. (Beatrijs,
•
De beweging begon omstreeks 1175
De mystieke school van de Karmel (1570-1671)
Teresa van Avila en Johannes van het Kruis
• ‘Ingestorte’ Contemplatie’ geeft “Geheime en
verborgen kennis van God”
• Drie stadia: zuivering (purgativa) , verlichting
(Illuminativa) en volmaaktheid (Unitiva), met als
bekroning: het mystiek huwelijk.
• De “liefdesblik onder de verlichting van de gaven
van de Geest”.
Boeken: Teresa van Avila: Het kasteel der ziel; de
weg der volmaaktheid. Jan van het Kruis: De
donkere nacht, de bestijging van de Berg Karmel,
het Geestelijk Hooglied. Voortbouwend op:
Thomas van Aquino 1223-1274- “Summa
Theologica”.
Jakob Böhme 1575-1624
Schoenmaker in Görlitz
• Boek: Aurora: het primordiale licht van de schepping.
• Vier visioenen die zijn leven veranderden.
• Zijn theosofische leer is een leer van verlossing en
transformatie.
• Hij ziet de UNGRUND, waaruit de Triniteit geboren
wordt.
• ’Mijn Geist ist ..durchgebrochen bis in die innerste geburt
der Gotheid und allda mit Liebe umfangen worden wie
ein Brautigam seine liebe Braut umfähet’. In diesem
Lichte hat mein Geist durch alles gesehen und an allen
Kreaturen wer der sei, und wie der sei und was sein
Wille sei….’.
Böhme en zijn fanatieke vervolger, de predikant
Georg Richter
• Tijdens een discussie kreeg Böhme een
schoen naar het hoofd geslingerd, als
reactie op zijn verwoording van een
mystieke ervaring. Böhme raapte beheerst
de schoen op en schoof deze gedienstig
aan de voet van de agressieve pastor.
(Enc. p. 803)
Mystieke figuren bij Bòhme
Jakob Böhme en schoen van de
predikant; Margaretha Porete.
Verklaar het gedrag van Richter en Böhme als
exemplarisch voor de verhouding tussen mystiek
en kerkelijke leer. Denk ook aan intriges tegen
Jan van Ruusbroec, Eckhart, en Teresa van Avila.
Aan de Inquisitie, die zelfs een mystica
(Margaretha Porete, 1310) op de brandstapel
zette.Lees Enc. p. 804
Wat zou de kerk zijn zonder mystiek?
Wat zou de mystiek zijn zonder de kerk?
De Kinderen van het Licht
(Quakers) Fox, 17e Eeuw
• Ieder mens heeft iets van het Goddelijk
Licht in zich. Zij die hiervoor open staan
weten dat zij andere stemmen in zich tot
stilte moeten brengen, wil de geest van
God vaardig over hen worden.
• ‘Dat innerlijk Licht heeft voorrang, zelfs
boven de H. Schrift’. (George Fox +1691)
De Stem van de Stilte (1889)
H.P.Blavatsky uit oud-boeddhistische bron
•
Hal van onwetendheid
‘ Waarin gij leeft en sterven zult’. Hal der smarten, waar de waan der
grote ketterij heerst, de afgescheidenheid. Hier heerst ook de illusie van leven en dood.
•
Hal van Lering
Hier leert men ‘zien met de ogen der ziel’. Prachtige beelden en idealen, besef van
onsterfelijkheid. Maar..’Áls je veilig door die hal wilt komen, blijf dan niet staan om de
sterke geur van haar bloesems in te ademen. Zoek daar je Goeroe niet als je vrij wilt
zijn van de ketenen van persoonlijk karma. In deze hal zal de ziel de bloesems des
leven vinden, maar ook onder elke bloem een slang gekronkeld zien’.
*
Hal van Wijsheid
In deze hal vind je de ware leraar, de Meester in het hart, d.w.z het Hoger
Zelf. Hij leert je de eenheid met het Universele Leven ervaren. Hier komt de ziel tot
rust en wordt als een spiegelglad meer, waarin de ´Zielegedachte der Natuur zich kan
weerspiegelen. Hier heersen de vurige kracht van Kundalini
en het Licht van Universele Wijsheid. Van hieruit keert de vonk terug in
het Vuur, de druppel glijdt terug in de Oceaan.
Uit de stem van de Stilte
• Voordat je dit pad
betreden kan, moet je
je maanlichaam
vernietigen, je
denklichaam zuiveren
en je hart louteren
• De roos moet weer tot
de knop worden.
• Je moet de kindstaat
herwinnen voordat de
eerste klank van de
stem van de stilte je
oor kan bereiken.
Bhagavad Gita (Hindoeïsme)
• Verlossing is het best en volmaakt
bereikbaar door de mens (Arjuna) die zich
aan de persoonlijke God (Sri Krishna) in
liefdevolle toewijding overgeeft.
• B.G 11,55: Hij, die voor Mij werkt,
Hij die Mij ziet als zijn hoogste doel,
Hij die mij eert, Hij die vrij is van
vijandigheid naar alle levende wezens,
- Hij gaat naar Mij, Arjuna
Martin Buber 1966
God is in deze wereld
• ‘Wegkijken van de wereld of deze juist
aangapen helpt de mens niet om God te
bereiken; maar degene die de wereld in
hem ziet, verblijft in Zijn aanwezigheid’
• ‘Helemaal niets elimineren of achter zich
laten, de hele wereld insluiten in het Gij,
de wereld geven wat haar toekomt en wat
er waar van is. Niets naast God uitsluiten,
maar alles in Hem, dit is de volle en
volledige relatie’
NEW AGE:
wél en niét
mystiek, niet nieuw
• Deel van ‘de esoterische
traditie’.
• Gaat terug naar de oude
dualistische gnostiek en vooral
naar de hermetische gnostiek.
• Beroept zich o.a. op recent
gevonden gnostische
geschriften.
• Niet-mystieke kenmerken:
verwachting van een nieuw
tijdperk, holistisch denken,
channeling, ‘energieën’, muziek,
astrale wezens, reïncarnatie.
• Deze laatste ervaringen worden
niet als ‘mystieke ervaringen’
beschouwd.
Beelden als
hulpmiddel in
de Mystiek
• Zwevende
figuren om het
spirituele van
een mystiek
ervaring weer te
geven.
• Titiaan, Maria
Assunta
• N.N.
Verheerlijking
Gedicht van Pieter Buckinx (1965)
Er is iets in de dingen dat ontroert:
het is de schoonheid niet der bloemen
noch ‘t glanzen van een blad. Noch ‘t roepen
van de roerdomp in de nacht. Het is
daarin, maar ook daarachter en daarboven
en daaronder, dieper in de grond, die
warm en geurig is als versgebakken brood.
Naar de beeldloze God (visio Deï)
• Richard van St. Victor
onderscheidt vier trappen van schouwen:
• Het zien van tastbare dingen, zoals in gewone
kunstwerken.
• Het herkennen van een symbolisch allegorische
betekenis b.v brandend braambos als symbool van
zuiverheid.
• De ogen van het hart (= zien met de ziel) ontdekken de
waarheid van verborgen dingen op basis van tastbare
afbeeldingen
• Het geestelijke of visionaire schouwen als abstracte
vormen (Mondriaan). Velums in grillige drapering
Mystiek en H. Mis
I
• Het misoffer: de mens offert
zichzelf als het eeuwig offer,
en wordt daarmee één met de
onzichtbare God. (Communio).
• Christus is als eeuwige
Hogepriester de
opvolger van Melchizedek.
• Ook het Kruisoffer (Goede
Vrijdag) is de nietiging van de
mens en de éénwording van
mens en God (‘Ik en de Vader
zijn één’).
• ‘Je zult inzien dat Ik in mijn
Vader ben en dat jullie in Mij
zijn, zoals Ik in de Vader ben’
(Joh 14:20).