Minder zout in uw voeding - Albert Schweitzer ziekenhuis

Minder zout in uw
voeding
Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo.
Inleiding
U heeft het advies gekregen om minder zout in uw voeding te gaan
gebruiken. In deze folder leggen we uit waarom dit nodig is en hoe u
dit het beste kunt doen. Ook kunt u lezen hoe u eventueel meer hulp
kunt inschakelen en waar u meer informatie kunt vinden.
Wat is zout?
Zout is een mineraal dat van nature in de voeding en in het lichaam
voorkomt. Eén van de functies van zout is het regelen van de
vochtbalans van het lichaam.
Keukenzout is de meest bekende en meest gebruikte soort zout. In
spreektaal wordt met zout dan ook meestal keukenzout bedoeld.
De wetenschappelijke naam voor keukenzout is natriumchloride.
Keukenzout bestaat uit twee delen: natrium en chloride. In 1 gram
zout zit 400 mg natrium.
Zout wordt vaak gebruikt als smaakmaker en om de houdbaarheid
van producten te verlengen.
Veel fabrikanten voegen zout toe aan hun producten. Soms kunt u
dit proeven, zoals bij chips of een kant-en-klare maaltijd. Vaak merkt
u hier echter niets van, zoals bij koekjes en groente uit pot.
Waarom minder zout in de voeding?
Voor gezonde volwassene geldt het advies om niet meer dan zes
gram zout per dag binnen te krijgen. Zes gram lijkt best veel, maar
omdat er veel zout ‘verborgen’ zit in producten, krijgen de meeste
mensen ongemerkt veel meer zout binnen. Gemiddeld is dat zo’n
tien tot twaalf gram zout per dag, bijna het dubbele van wat nodig is.
1
Vrijwel alle producten bevatten zout. Het komt zelden voor dat
iemand te weinig zout binnen krijgt. Hier hoeft u zich dan ook geen
zorgen over te maken.
Teveel zout daarentegen komt wel vaak voor. Het lichaam gaat
daardoor teveel vocht vasthouden, waardoor het hart harder moet
pompen. De bloeddruk zal hierdoor omhoog gaan.
Minder zout, maar hoe?
Ongeveer tachtig procent van het zout dat we binnen krijgen, zit in
ons eten en drinken. Dit kan zijn doordat het van nature voorkomt in
het product of dat het door de fabrikant is toegevoegd. Het is
moeilijk om hier iets aan te doen. Toch zijn er manieren om uw
zoutgebruik te verminderen.
Gebruik uw zoutvaatje minder of niet
Twintig procent van het zout dat we gebruiken voegen we zelf toe.
Door uw zoutvaatje niet of minder te gebruiken kunt u dus al veel
bereiken.
Enkele tips hoe u dit het beste aan kunt pakken:



Veel zout wordt toegevoegd uit gewoonte, nog voor het eten
geproefd is. Door eerst even te proeven, kunt u de hoeveelheid
zout beter doseren en gebruikt u minder. Ook door niet meer
automatisch zout toe te voegen aan het kookwater, kunt u de
hoeveelheid zout die u binnenkrijgt verminderen.
Zet het zout(vaatje) niet op tafel. Dan is de verleiding om extra
zout over het eten te strooien kleiner.
Gebruik andere smaakmakers om het eten op smaak te
brengen. Denk aan kruiden of specerijen zoals nootmuskaat,
peper, paprikapoeder, basilicum of peterselie. Ook het
meebakken van bijvoorbeeld ui, knoflook of paprika kan voor
extra smaak zorgen. Er zijn ook kruidenmixen te koop zonder
zout.
2
Gebruik varianten met minder zout
Bij veel producten wordt in de fabriek al zout toegevoegd. U kunt het
er niet meer uithalen of het verminderen. Deze producten kunt u het
beste zoveel mogelijk vermijden. Sommige producten die zout
bevatten, passen toch in een gezonde voeding, zoals kaas of ander
hartig beleg.
Daarom is het belangrijk om te kijken naar varianten die minder zout
bevatten. Dit kan door op het etiket van het product te kijken naar de
hoeveelheid zout die het product bevat. Ook vermelden veel
producten het duidelijk op de verpakking als er minder zout
toegevoegd is. Dat kunt u zien aan de blauwe band of een blauw
etiket.
Er is zout op de markt met minder natrium. Denk bijvoorbeeld aan
‘Jozo bewust’ of ‘low salt’. Als eten zonder zout echt niet lukt, kunt u
beter dit zout kiezen.*) Kies hier echter niet te snel voor, probeer
even de tijd te nemen om uw smaak te laten wennen aan eten met
minder zout. Als u dit zout toch wil gebruiken, doe dit dan met mate.
Andere soorten zout, zoals zeezout en kruidenzout, bevatten
evenveel natrium als keukenzout en zijn dus geen goed alternatief!
Kaas
Bij de bereiding wordt de kaas in een zoutbad gestopt om het langer
houdbaar te maken. Hierdoor bevat de kaas veel zout. Er is ook
kaas te koop die minder zout is, bijvoorbeeld Milner, cottage cheese,
hüttenkäse en Maaslander. Op de verpakking staat dan ‘Met minder
zout’, meestal in een blauw vlak. U kunt ook uw kaasboer vragen
om een kaassoort met minder zout.
*)
Kies hier niet voor als u een verminderde nierfunctie heeft. Dit zout bevat
namelijk kalium, wat voor u geen goede vervanging is. Het is dan beter om
helemaal geen zout te gebruiken.
3
Groente
U kunt alle verse groenten gebruiken. Groente uit een pot of blik
bevat zout. Er zijn ook potjes groente zonder toegevoegd zout die u
kunt gebruiken. Dit ziet u aan de blauwe band op de verpakking en
deze staan vaak bij de dieet- en gezondheidsproducten in de
schappen. Aan diepvriesgroente is geen zout toegevoegd, behalve
als ze op smaak zijn gebracht, zoals bij ‘a la crème’. Dan is er wel
zout toegevoegd! Ook zuurkool bevat veel zout, gebruik dit daarom
liever niet.
Vleeswaren
Veel vleeswaren voor op brood zijn gezouten om ze langer houdbaar te maken. Let bijvoorbeeld op met spek, worst, bacon, salami,
ham, corned beef en gerookt vlees. Kies liever voor rosbief,
fricandeau, kipfilet, kiprollade, kalkoenfilet, filet américain en
vleeswaren waarop vermeld staat dat ze geen of minder zout
bevatten.
Vlees, vis, gevogelte of vleesvervangers
Kant- en klare vlees of visproducten of vlees- en visproducten die
gemarineerd en/of gepaneerd zijn bevatten veel zout. Denk hierbij
aan hamburgers, slavinken, schnitzels of lekkerbekjes. Het is beter
te kiezen voor ongemarineerde en ongepaneerde vleessoorten
zoals ongekruid gehakt, karbonades of een kipfilet.
Ook kant-en-klare vegetarische producten zijn vaak bereid met veel
zout. Het is beter om tahoe of tempé zelf te bereiden zonder zout.
Brood
U kunt alle soorten brood gebruiken.
Probeer producten met veel zout te vermijden
Veel zoute producten kunnen vermeden worden of in ieder geval
met mate gebruikt worden. Onderstaande producten bevatten veel
zout:
 Kant-en-klare sauzen en dressings
 Kant-en-klare kruidenmengsels, sausmixen en boemboes
 Pizza
 Kant-en-klare maaltijden
4



Chips, zoutjes en snacks
Smaakmakers zoals maggi, ketjap, aromat en sambal
Soep, bouillon, cup-a-soup, opkikkertje en bouillonblokjes
Buitenlandse voedingsmiddelen en eetpatronen
Let ook op bij het gebruik van buitenlands eten, zoals Aziatisch,
Surinaams, Italiaans of Afrikaans eten. Deze bevatten vaak veel
zout en zoute smaakmakers.
Vaak wordt ook gebruik gemaakt van de smaakversterker ve-tsin,
deze bevat veel natrium.
Als u Chinees eten bestelt of bij een Chinees restaurant gaat eten,
kunt u vragen of ze de maaltijd zo zoutarm mogelijk kunnen
bereiden. Ze kunnen dan bijvoorbeeld geen zout en ve-tsin
gebruiken.
Als u zelf buitenlandse maaltijden maakt, gebruik dan zoveel
mogelijk zoutarme producten. U kunt deze gerechten op smaak
maken met kruiden en specerijen.
Zelf kruidenmengsels maken
Onderstaande kruidenmixen kunt u gebruiken om vlees, vis, soep,
saus, rijst- en pastagerechten op smaak te maken. Meng alle
kruiden goed en bewaar ze in een gesloten pot op een donkere
plaats.
5
Algemene (vlees)kruidenmix
Pittige viskruidenmix
1 eetl. paprikapoeder
1 theel. (vers)gemalen peper
1 theel. uienpoeder
1 theel. knoflookpoeder
1 theel. mosterdpoeder
1 theel. nootmuskaat
1 theel. gemalen ketoembar
(korianderzaad)
1 theel. gemalen peper
1 theel. paprikapoeder
1 theel. knoflookpoeder
1 theel. dille
Italiaanse mix
Kruidige pepermix
1 theel. oregano
½ theel. knoflookpoeder
½ theel. uienpoeder
¼ theel. basilicum
½ theel. gedroogde peterselie
3 eetl. (vers)gemalen peper
1 theel. gemalen tijm
1 theel. paprikapoeder
½ theel. knoflookpoeder
½ eetl. uienpoeder
Mexicaanse mix
Indiase kruidenmix
1 theel. chilipoeder
1 theel. djinten
½ theel. paprikapoeder
½ theel. fijngestampte
gedroogde rode pepertjes
¼ theel. knoflookpoeder
¼ theel. uienpoeder
1 theel. gemalen kardemon
1 theel. gemalen djinten
1 theel. kerriepoeder
½ theel. kaneel
½ theel. gemalen ketoembar
¼ theel. nootmuskaat
¼ theel. kruidnagel
En verder
 Geef uw smaakpapillen even de tijd om te wennen aan maaltijden met minder zout. In het begin lijkt al het eten smaakloos en
flauw, maar u zult merken dat u er steeds beter aan went. Na
enkele weken zult u merken dat uw eten met minder zout net zo
goed smaakt. Dit komt doordat uw smaakpapillen ongeveer
zeven tot tien dagen nodig hebben om zich te vernieuwen.
 Lees in de winkel de etiketten om te zien hoeveel zout of natrium
een product bevat.
 Er zijn verschillende kookboeken beschikbaar met recepten
zonder zout. Een voorbeeld ‘Alles over lekker eten met minder
zout’ van het Voedingscentrum. Ook via internet zijn veel
recepten te vinden.
6
Vochtbeperking
Naast het beperken van de hoeveelheid zout in de voeding kan het
nodig zijn ook de hoeveelheid vocht in de voeding te beperken.
Bijvoorbeeld als de pompfunctie van het hart verminderd is. Teveel
vocht in het lichaam leidt tot vochtophoping bij bijvoorbeeld enkels,
handen, hart en longen en/of een hoge bloeddruk.
Vrijwel alle voedingsmiddelen bevatten vocht. We kunnen
onderscheid maken in vocht uit ‘vaste’ voedingsmiddelen zoals
groente en fruit en drinkvocht, zoals thee, koffie, sap, yoghurt, etc.
Bij een vochtbeperking bedoelen we in het algemeen alleen het
drinkvocht.
De mate van vochtbeperking hangt af van uw situatie en de
behandeling. Meestal gaat het om een vochtbeperking van 1500 ml
per dag. Volg hierin de adviezen van uw arts/diëtist.
U doet er goed aan de inhoudsmaten van uw servies eenmalig te
meten, zodat u weet met welke hoeveelheden u moet rekenen.
Inhoudsmaten
Mok
Gewoon kopje
Klein kopje
Glas
Wijnglas
Borrelglas
Diep bord
Soepkop
Dessertschaaltje
Sauslepel
IJsklontje
Portie fruit
7
200 ml
125 ml
75 ml
150 ml
100 ml
35 ml
250 ml
200 ml
150 ml
25 ml
15 ml
100 ml
Praktische tips
 Zout eten veroorzaakt dorst en kan vocht vasthouden. Dat is
dan ook de reden dat een zout- en vochtbeperking altijd
gecombineerd worden.
 Een gemiddelde warme maaltijd (portie groente, 3 aardappelen,
stukje vlees en jus) bevat ongeveer 400-500 ml vocht. Als u in
plaats van de warme maaltijd een gelijke hoeveelheid soep of
pap eet, hoeft u daarvoor geen vocht te laten staan.
 Zoete dranken lessen de dorst minder dan (koud) water of thee.
 Gebruik kleine kopjes/glazen en neem kleine slokjes. U kunt het
vocht dan beter over de dag verdelen. Houd daarbij rekening
met bijzonderheden als bezoek of uit eten gaan.
 Een ijsklontje is niet zo snel op en het helpt langer tegen de
dorst.
 Verdeel fruit in partjes/stukjes. Wanneer u dorst heeft kunt een
stukje nemen.
 Vul een kan met uw totale hoeveelheid toegestane vocht. Vul
het (lege) kopje, schaaltje of bord dat u heeft gebruikt elke keer
met water uit de kan. U ziet dan meteen wat u nog overhoudt
voor de rest van de dag.
 Neem, als dat is toegestaan, uw medicijnen bij de maaltijd (bijv.
met een lepel appelmoes of vla) of bij het drinken dat u gepland
heeft. Dan heeft u geen extra vocht nodig.
Samengevat





Gebruik geen zout tijdens of na het koken, maar verse of
gedroogde kruiden.
Pas op met kruidenmixen, deze bevatten vaak veel toegevoegd
zout.
Zet geen zout op tafel, zo komt u niet in de verleiding.
Er is speciaal zout op de markt met minder natrium, maar dit is
niet geschikt voor patiënten met een verminderde nierfunctie of
hartfalen.
Vermijd zoveel mogelijk producten die teveel zout bevatten door
weinig kant-en-klare producten te gebruiken. Gebruik liever
verse producten.
8




Sommige producten kunt u beter niet weglaten, zoals kaas of
vleeswaren. Deze passen in een volwaardige voeding. Kies dan
voor een variant met minder zout.
Geef uw smaakpapillen de tijd om te wennen aan minder zout.
Lees goed de etiketten in de winkel om te ontdekken of een
product veel zout bevat.
Een zoutbeperking wordt vaak gecombineerd met een
vochtbeperking. Volg hierbij de instructies van uw arts en diëtist.
Meer informatie
Voedingscentrum
Met vragen over gezonde voeding kunt u op werkdagen tussen 9.00
en 17.00 bellen, tel. (070) 306 88 88.
Vraag een gratis brochure overzicht aan bij:
Voedingscentrum
Postbus 85700
2508 CK Den Haag
www.voedingscentrum.nl
Bijvoorbeeld de folder ‘Voedingsadviezen bij een natriumbeperking’
en het boek ‘Alles over lekker eten met minder zout’.
Zoutbeperkt.nl
Een website, ingericht met informatie over zoutbeperking en met
natriumarme recepten:
www.zoutbeperkt.nl
Hartstichting
Met vragen over hart- en vaatziektes en een gezonde leefstijl kunt u
op werkdagen tussen 9.00 en 13.00 uur bellen, tel. (0900) 3000 300
(lokaal tarief)
Voor brochures of schriftelijke vragen kunt u contact opnemen met
De Hartstichting
Postbus 300
2501 CH Den Haag
www.hartstichting.nl
9
Wilt u weten hoeveel zout u nu gebruikt?
Op www.zouttest.nl kunt u zien of u na alle tips nog steeds teveel
zout gebruikt. Aan het einde van de test krijgt nu nog enkele tips om
het zoutgebruik (verder) te verminderen.
Tot slot
Als u begeleiding wilt van een diëtist bij het verminderen van uw
zoutgebruik, kunt u terecht bij een zelfstandig gevestigde praktijk of
een diëtist van de thuiszorg.
Wilt u uw mening geven over deze folder? Dat kan hier: www.asz.nl/foldertest/
10
Albert Schweitzer ziekenhuis
mei 2017
pavo 922