Verdedigingswerk bij Vreeswijk - Bibliotheek De tweede verdieping

Nieuwe Hollandse Waterlinie
Verdedigingswerk te Vreeswijk
Naslagwerk
Dirk de Groot.
VOORWOORD
Nadat ik 4 jaar lang op het mooie fort Erfprins in den
Helder had gediend en de nodigde wachtjes had geklopt
op batterij Oostoever ben ik na enkele omzwervingen
weer in Bunnik gaan wonen. In het plaatselijke krantje las
ik in 1989 een oproep van Staatsbosbeheer. Het was de
bedoeling om het fort bij Rijnauwen te gaan openen voor
bezoekers en men zocht daar gidsen voor. Ik heb niet
lang hoeven nadenken en heb mij aangemeld. We zijn in
eerste instantie gestart met meer dan 60 gidsen. We
kregen cursussen in presentatie, fortkennis, flora en
fauna. We moesten leren wat er wel- en vooral niet mocht
op het fort.
Na de winter starten we in april 1990 met de eerste rondleiding. Vanaf het
begin is dit een groot succes en honderdduizenden hebben inmiddels kunnen
genieten van het fort bij Rijnauwen. Na de winter starten we in april 1990 met
de eerste rondleiding. Vanaf het begin is dit een groot succes en
honderdduizenden hebben inmiddels kunnen genieten van het fort bij
Rijnauwen.
Vanaf 2010 ben ik begonnen met het schrijven van naslagwerken over de
forten en andere objecten van de nieuwe Hollandse Waterlinie.
Ik heb geprobeerd om alle denkbare informatie over het verdedigingswerk te
Vreeswijk te documenteren om deze door te kunnen geven aan
belangstellenden. De handleiding is nog niet compleet en zal dat waarschijnlijk
nooit worden. Ook zullen er mogelijk fouten in staan of zijn verhalen niet
compleet. Ik hou mij dus ten alle tijde aanbevolen voor aanvullingen,
verbeteringen en bijzondere foto’s, tekeningen documenten, correspondentie
en nieuwsberichten.
[email protected]
Citaten uit het register zijn geschreven in de die tijd gebruikelijke
spelling.
Mocht u losse foto’s, tekeningen en/of documenten willen hebben dan kunt u ze
via deze link aanvragen:
http://informatie-forten.jouwweb.nl/
Dirk de Groot
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
2
Algemene gegevens
Algemeen:
Stelling:
Object:
Adres:
Postcode:
Plaats:
Eigenaar:
Beheerder:
Nieuwe Hollandse Waterlinie
Verdedigingswerk te Vreeswijk.
Fort Vreeswijk 1a
3433 ZZ
Nieuwegein
Gemeente Nieuwegein
Gebruikersgroep
Object:
Gebouwd:
Gemoderniseerd:
Gerestaureerd:
Afmeting:
Toegankelijk:
1852
1883
N.v.t.
1,5 Hectare
Het verdedigingswerk is vrij toegankelijk
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
3
Waar bouwde men dit fort.
Het verdedigingswerk ligt ten zuidoosten van Vreeswijk waar het Lekkanaal
verbinding heeft met de Lek.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
4
Waarom bouwde men dit fort.
Het verdedigingswerk te Vreeswijk dient:
1e om de sluizen te Vreeswijk te bewaken tegen vernieling of beschadiging door
vijandelijke afdelingen, die bij verassing de voorgelegen werken mochten zijn
omgetrokken;
2e om na den van van de stelling van Honswijk het acces langs en over den
noorder Lekdijk en zoo tevens de achtergelegen sluizen te verdedigen;
3e om, wanneer de aanvaller aan de overzijde van de rivier mocht hebben post
gevat, hem den overtocht te helpen beletten, of indien die overtocht boven het
werk plaats grijpt weder het acces te verdedigen;
4e om de inundatiekade waar de Schalkwijksche wetering te bewaken, zoo tegen
den vijand als ook wellicht tegen pogingen van de ingezetenen om die door te
steken;
5e om, vooral bij vorst, het geïnundeerd terrein te observeren en onder het vuut
te houden;
6e om wanneer de aanvaller aan de overzijde der rivier meester is hem het
deelnemen debarcheeren met vaartuigen uit het Zederik-Kanaal zoo veel doenlijk
te beletten.
De dichtgemetselde inlaatsluis bij Vreeswijk.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
5
De puntdeuren van de sluis.
De schotbalkenloods.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
6
Hoogtekaart van het werk.
Voor de aanvang van het werk werd er een zogenaamd “Peil” vastgesteld. Dit
was een markant punt op of in de omgeving van het bouwterrein waarop de
hoogte ten opzichte van het Amsterdams Peil werd aangegeven.
Alle hoogtematen op het te bouwen fort werden aangegeven ten opzichte van dit
peil.
Dit is een peilmerk in de muur van het
bomvrij wachthuis op fort de Gagel.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
7
Schets waarop ondermeer de militaire landsgrenzen zijn aangegeven. Ook de
grond die door de wachter wordt gebruikt als moestuin is hier op aangegeven.
Het gebruik van grond was een soort secundaire arbeidsvoorwaarde. Ook het
recht op vissen in de gracht, gebruik van brandhout, het bewonen van de
wachterswoning en later ook het gebruik van elektriciteit behoorden tot de
rechten van een fortwachter.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
8
Aan deze plattegrond is goed te zien dat Vreeswijk en water in een adem
genoemd kunnen worden.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
9
Naamgeving
Veel forten zijn genoemd naar de streek of een plaats waar het gebouwd is.
De naam is: Het verdedigingswerk te Vreeswijk.
Genoemd naar de gemeente waar het is gebouwd.
De geschiedenis
Het verdedigingswerk is gebouwd op een plek waar in 1672 al een opgeworpen
schans aanwezig was. Door de patriotten is er in 1787 op die plaats ook sprake
geweest van gevechtshandelingen.
Ingevolge contract goedgekeurd op 21 december 1852 onder N. 30 B moet te
Vreeswijk een gesloten aardwerk gemaakt worden. De uitvoering werd echter
gestuit omdat de diepe ontgraving van de grachten, nodig ter bekoming van den
vereischten grond, gevaarlijk werd geacht voor den Lekdijk. De grond moet nu
worden aangevoerd waardoor de kosten zeer zouden gestegen zijn. In plaats van
dat meerdere geld bij te betalen, werd het contract gewijzigd en het aardwerk
slechts gedeeltelijk afgemaakt, onder toezicht van Lt.-Kol Jonkheer A.T.C. Ridder
van Rappard en 1e Lt. P. Holk.
Voltooid augustus 1853. Kosten f 29522 waarbij f 12354 voor onteigening.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
10
Bij dit werk werd eene ringkade om de fortgracht gemaakt met een duiker d door
die kade, die later door den duiker f vervangen is, de wachterswoning b, die
gedurende de uitvoering der werken als keet heeft gediend en de ophaalbrug c
met den weg tot toegang tot het fort.
Ingevolge contract goedgekeurd op 30 december 1853 onder N. 40 B moest het
werk verder worden voltooid, onder gelijk toezicht als voren.
Reeds bij den eersten aanleg waren onder de voornaamste aardophogingen
rijzen bedden aangebracht. Verschillende afschuivingen hadden
desniettegenstaande plaats, echter voornamelijk langs de keelgracht en de
ringkade waar geen rijswerken waren gemaakt, ten gevolge waarom het maken
der keelsluiting van de redoute werd opgeofferd en de sloot ten westen van de
ringkade met een talud was afgezet weder geheel werd gedempt, zijnde dit reeds
gedeeltelijk door de afschuiving geschied. Het werk werd zonder keelborstwering
in november 1855 voltooid. Kosten f 28620.
Kantschrift:
Het verdedigingswerk te Vreeswijk is m i o 1 december 1965 in materieel beheer
overgedragen aan de Inspecteur der Domeinen te Utrecht.
Aanschrijving beschikking BvB van 23-07-1965 DGWP sectie 3 Nr. G31.547/E3.
Ingevolge contract goedgekeurd op 31oktober 1853 onder N 47 B werd de
uitwateringsduiker f in de ringkade, ten noorden van brug c gemaakt.
Voltooid april 1854. Kosten f 1115 waarbij f2611 voor onteigening.
Ingevolge contract, goedgekeurd op 11 mei 1854, onder N. 26 B werd de duiker
c met uitwateringssloot gemaakt tusschen de 2e kom der hulpschutsluis te
Vreeswijk en de fortgracht.
Voltooid april 1855. Kosten f 3577, waarbij f 1062 voor onteigening.
Ingevolge machtiging van 23 juli 1856 N. 50 B, zijn in daggeld verschillende
onderzoekingen verricht naar de toestand van dezen duiker die aan zijn
noordoostelijk einde, ten gevolge van zetting van de over dien duiker om zijn
uitlozingskom opgeworpen kade, was gebroken, en werden tot gedeeltelijke
herstelling verschillende werken verricht, waarvan de gezamenlijke kosten
hebben bedragen f 412, waarna, ingevolge contract goedgekeurd op 26
september 1856 onder N. 29 B, die duiker volledig werd hersteld.
Voltooi november 1857. Kosten f 1631, waarbij f 200 tot vergoeding wegens
erfpachtrecht tot het beter aansluiten van het zuidelijk einde der ringkade van
het fort aan den glooiing van den Lekdijk.
Ingevolge contract goedgekeurd op 10 juli 1869 onder N. 45 G werd het
aardewerk verbeterd. Die verbetering heeft bestaan in het aanbrengen van eene
kleikisting in de ringkade van de fortgracht.
Voltooid april 1870. Kosten 3485.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
11
Ingevolge machtiging van 29 april 1876 N. 66 G werd bij onderhandsch contract
de bergloods a voor genie- en artillerie materieel van Rijkshout gebeurd voor
f 500 en daarna, volgens machtiging van 16 maart 1877 N. 78 G bij gelijksoortig
contract verbeterd voor f 700.
Ingevolge contract goedgekeurd op 7 juni 1879 onder N. 16 VI de afd. G werd de
brug hersteld en daarbij het gebrekkige ………..bint van de ophaalbrug
weggenomen. Kosten f 110, en in datzelfde jaar in verband met de bewapening
het peil der borstweringen en walgangen en de taluds………………………………………
Ingevolge machtiging van 11 october 1882 Ve afd N. 19 werd op declaratie een
dam vóór de inlaatduiker f gemaakt, wegens onverloopsheid. Voltooid 30 april
1883. Kosten f 200.
Ter vervanging van deze duiker, werd ingevolge centraal goedgekeurd op 7
mei1887 onder N. 37 Ve Afdeling Genie, de duiker m gemaakt. Voltooid 30 april
1888. Kosten f 136.
Ingevolge centraal goedgekeurd op 4 maart 1889 onder N. 37 Ve afd. Genie,
werd de brug c vernieuwd. Voltooid december 1889. Kosten f 1840.
Ingevolge contract goedgekeurd op 1 december 1896, Ve afd. N. 11, werd onder
toezicht van den Majoor Eerstaanwezend Ingenieur, R. de Jongh en den Kapitein
Ingenieur P. Huffnagel eene loods a gebouwd, bestemd tot opberging van
artilleriematerieel. Voltooid 19 mei 1897. De kosten bedragen f 2844.
Bewapening.
De bewapening bestaat uit:
4 Getr. Kanons van 12 cM. K. sT. (Getr. = getrokken, K. sT. = Kort staal)
2 Houwitsers van 15 cM., en
2 Coehoornmortieren.
De in die tijd gebruikelijke munitie: Kartetsen en granaatkartetsen.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
12
Bewapening volgens de memorie van verdediging uit 1880. De eerder genoemde
houwitsers van 15 cM. Worden hier niet meer genoemd.
Bezetting.
De vaste bezetting bestaat uit:
Officieren
Onderofficieren
Korporaals
Manschappen
Infanterie
1
¼ Comp.
Artillerie
Millitie
Schutterij
3
-
Genietroepen Tezamen
4
7/8 Comp.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
18
166
13
Infanteristen tijdens een beëdigingplechtigheid.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
14
Borstweringen.
De borstweringen bestaan uit rivierzand op de bovenwallen en langs de taluds
ter dikte van 0,5 M. met klei bekleed.
De hooge borstweringen zijn vermoedelijk op aangelegd op rijzen bedden,
gezamenlijk lang 170 breed van 22 tot 25 en dik van 0,8 tot 1 M.
Zij zijn dik:
Langs het gehele oostelijk front 7, langs het zuidelijk front 6 M. Hare
binnentaluds zijn hoog 1,8 en 1 M.
De hellingen van de bovenvlakken 1 : 10, van de binnentaluds 1 : 1 en 2, van de
buitentaluds 2 : 3.
De borstweringen en het profiel van de wallen zijn niet meer duidelijk zichtbaar.
Recht op de foto een deel van de oude loods. Deze loods is nu in gebruik door
een scoutinggroep.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
15
Emplacementen en traversen.
Er zijn geene emplacementen voor positiegeschut noch traversen.
Terreplein.
Het terreplein ligt op 2,6, de walgangen op 6,8 tot 7,7 de overige binnenruimte
op 2,4 á 2,6 om de wachterswoning verhoogd tot 3,65 M + AP
Gracht.
De gracht om het fort is breed op de waterlijn (1 –M +AP) langs het front aan de
noord- en oostzijde van 12 tot 35, langs de zuidzijde van 10 tot 60, en in de keel
van 7 tot 20 M. Haar bodem ligt op 1,5 M – AP.
De grachtsboorden hebben hellingen langs het binnentalud van 1 2, langs het
buitenboord van 2: 3.
Zij zijn op 0,5 M. + AP van een tuin voorzien.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
16
De fortgracht
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
17
De artillerieloods en de wachterswoning en het munitiemagazijn zijn nu nog
aanwezig. Op de tekening hieronder is te zien wat de soldaten zelf moesten
bouwen om het werk in staat van verdediging te brengen. De tekening is een
afgeleide van bijlage I van de memorie van verdediging uit 1880. Deze diende
als handleiding voor de fortcommandant.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
18
Legenda van de
geblindeerde gebouwen.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
19
Gebouw d, het buskruitmagazijn.
De artillerieloods loods.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
20
De genie kende een verscheidenheid aan loodsen te weten: artillerieloods,
bergloods, genieloods en scotbalkenloods. Daarnaast en combinatie van deze.
Als er sprake was van een combinatie werd dit over het algemeen gerealiseert
door op de zolder een afscheiding van gaas voorzien van een deur aan te
brengen.
Het doel van de loodsen was opslagruimte voor de te onderscheiden onderdelen.
Tijdens mobilisaties was het gebruikelijk de loodsen als slaapverblijf in te richten.
De leefomstandigheden in de bakstenen bomvrije gebouwen waren door
temperatuur( ca. 12° C.) en de hooge vochtigheidsgraad ( 94 % relatieve
vochtigheid) slecht voor de gezondheid. Pas als er gevaar verwacht werd door
vijandelijk optreden gingen de militairen de logieslokalen in.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
21
De wachterswoning
De wachterswoning
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
22
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
23
De toegangsbrug
De brug is inmiddels vervangen door een dam. De stijl van de reling doet nog
aan vervlogen tijden denken.
Volgende bladzijde:
Het middelste gedeelte van de brug, daar waar een ketting hangt in plaats van
de reling, was uitneembaar. In de memorie van verdediging stond precies
omschreven hoe de brug verder werd verspert met palissaden. De toegang tot
het fort werd daarna over het algemeen geregeld met een vlot.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
24
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
25
Kringenwet.
De aanwezigheid van een fort had veel invloed op de omgeving. Om te beginnen
was er de kringenwet. Deze was in het leven geroepen om er voor te zorgen dat
er rondom een fort altijd een vrij zicht- en schootsveld aanwezig was. Om dit te
regelen werden er om een fort drie kringen getrokken: de kleine, de middelbare
en de grote kring. Binnen iedere kring waren er verschillende regels van
toepassing. In de kleine kring mocht bijna niets. Voor ieder bouwwerkje en/of
obstakel moest toestemming gevraagd worden. Deze toestemming werd over het
algemeen aan de fortwachter gevraagd die op zijn beurt met het verzoek naar de
Eerstaanwezend ingenieur van de Genie moest. Als er al toestemming gegeven
werd was dat altijd met het voorbehoud dat bij een mobilisatie het object weer
afgebroken moest worden. In de middelbare kring mocht al iets meer. Zo
mochten er woonhuizen en/of stallen en schuren gebouwd worden. Deze
moesten wel van hout zijn. Bij een onverwachtse nadering van de vijand werden
deze in de brand gestoken zodat de vijand er geen dekking in kon zoeken.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
26
Mobilisatie 1870
Bij het uitbreken van de Frans-Duitse oorlog worden de forten van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie gemobiliseerd. Een aantal forten waaronder Pannerden,
Vechten, Rijnauwen en het Hemeltje waren toen nog niet klaar. Nederland raakte
niet betrokken bij deze oorlog en men ging gewoon verder met de bouw. Tijdens
de mobilisatie van de andere forten van de waterlinie kwam men er wel achter
dat er op die forten enorme tekortkomingen waren. Vooral bomvrije ruimten
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
27
voor logies en opslag van buskruit en projectielen waren er veel te weinig. Dit
leidde ertoe dat in de periode daarna veel forten ingrijpend gemoderniseerd zijn.
De modernisering beperkte zich tot het aanpassen van het aardwerk en de bouw
van een loods. Over het algemeen was men in Nederland ook niet erg tevreden
over de manier waarop deze mobilisatie was verlopen. Het onderstaande
krantenartikel laat ons hier iets over lezen.
Zie verder het onderstaande verslag.
De situatie ten tijde van de mobilisatie van 1870 (Collectie Dick
Leegwater)
De legerstructuur in vredestijd was in 1870 nog uiterst eenvoudig. Regimenten
waren de hoogste organieke verbanden; ze stonden onder de inspecteur van hun
wapen of dienstvak, en die inspecteurs ressorteerden rechtstreeks onder de
Minister van Oorlog. Hogere oorlogsverbanden bestonden niet. Zelfs het
veldleger werd eerst bij de mobilisatie georganiseerd en geformeerd, en het is
ook niet verwonderlijk dat de operationele organisatie van de Nieuwe
Hollandsche Waterlinie als het ware uit de grond moest worden gestampt. Wel
moet worden gezegd dat, toen de nood eenmaal aan de man was, met
voortvarendheid werd gehandeld.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
28
In Europa was de macht van Pruissen en de internationale spanning gaandeweg
toegenomen. Op 15 juli 1870 brak een oorlog uit tussen Frankrijk en Pruissen
uit, welke voor Pruissen een spectaculair succes zou worden.
Enkele dagen later werd de Nederlandse krijgsmacht gemobiliseerd, met 20 juli
als eerste opkomstdag. Op 22 juli werd dezelfde dag werd de oorlogsorganisatie
ingevoerd, hetgeen voornamelijk inhield de vorming van "het mobile leger".
De mobilisatie van het leger zou slechts ca twee maanden duren, van medio juli
tot in de tweede helft van september 1870.
.
Het bleek dat er aan dat leger in vrijwel alle opzichten zeer veel ernstige
gebreken kleefden.
Gezien het kader van dit artikel wordt de aandacht beperkt tot de Nieuwe
Hollandse Waterlinie, welke overigens in die tijd meestal nog Utrechtsche Linie
werd genoemd. In de nog te noemen offici‰le stukken komen beide
benamingen voor.
Reeds op 16 juli 1870 opdracht was gegeven de vestingen en forten te bezetten;
daarvoor waren nog alleen in werkelijke dienst zijnde troepen beschikbaar.
Op 20 juli '70 werd tot commandant van de Utrechtse Linie benoemd de op dat
moment op non-actief zijnde generaal-majoor van het Korps Ingenieurs, Mineurs
en Sappeurs MD Graaf van Limburg Stirum, adjudant in buitengewone dienst des
konings.
[Bij ZM Besluit van 20.07.70 benoemd tot K vd Utrechtse Linie Genmaj MD
[Graaf van Limburg Stirum van het Korps Ingenieurs, Mineurs en Sappeurs
[(Tractement F 5500 p.j)
(blz 110/111)
Eerder was hij o.a. Kommandant van de Eerste Stelling der Genie geweest, in
wiens gebied het liniegedeelte van Muiden tot Utrecht viel. Weliswaar beperkte
genoemde functie tot de bouw en beheer van infrastructuur en omvatte deze niet
de operationele bevelvoering, maar toch zal dit betekend hebben dat hij goed op
de hoogte was van de situatie van dit deel van de linie.
De standplaats van de liniecommandant was Utrecht, waar ook het hoofdkwartier
van het veldleger, "het mobile leger", onder bevel van de Prins van Oranje werd
gevestigd, evenals het hoofdkwartier van ‚‚n van de drie divisies. De voordelen
van zo'n concentratie - gemakkelijke contacten - zullen toen zwaarder hebben
gewogen dan de kwetsbaarheid.
Hoe de staf van de Commandant van de Utrechtse Linie er uit zag kon niet
worden achterhaald. Gezien de grote uitgestrektheid van de linie, en de nog zeer
gebrekkige verbindingsmogelijkheden - telegraafverbindingen moesten
grotendeels nog worden aangelegd en verder was men aangewezen op de post
en ordonnansen - zal de greep die de commandant had op de linie en op de
gebeurtenissen niet al te stevig zijn geweest.
Er tekende zich een begin van de vorming van een organisatiestructuur af, Er
waren, of kwamen, vijf "onderkommandementen", n.l.
I Naarden (de vesting en de werken a.d.Karnemelksloot)
II Weesp
(de vestingen Muiden en Weesp, en de forten Hinderdam,
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
29
Kijkuit, Nieuwersluis)
(de forten vanaf Tienhoven tot en met Everdingen en het
Werk aan het Spoel) N.B. Rijnauwen was nog niet gereed)
IV Gorinchem (de forten bij Asperen en Vuren en de vesting Gorinchem)
V Woudrichem (de vesting Woudrichem en de forten Loevestein, Altena)
(bron: ARA 3.09.27, omslagnr 7)
Voor wat betreft de bevelvoering over deze onderkommandementen mag worden
aangenomen dat deze in handen was van de voornaamste vestingcommandant.
Er is hier duidelijk sprake van een vroegere vorm van de latere
groepenstructuur.
Verdere bijzonderheden worden ontleend aan het Verslag nopens de mobilisatie
van een gedeelte van het leger in 1870, dat Minister Engelvaart een jaar na de
mobilisatie aan de Tweede Kamer zond, het Rapport van de Commissie die zich
over het verslag boog, en de Nota van Antwoord van de Minister van Oorlog.
(Art)
Voor de bezetting van de forten kon worden beschikt over delen van twee van de
drie Regementen (sic) Vestingartillerie en de plaatselijke schutterijen.
De samenstelling van de regimenten vestingartillerie, die tezamen een topsterkte
van ruim 7000 man bereikten, is niet bekend. Omdat de vestingartillerie niet was
georganiseerd in gevechtsbatterijen, maar in bataljons en compagnie‰n,
waarvan het verband bij mobilisatie werd verbroken in bedieningen voor het op
de forten geplaatste geschut, had de organisatie trouwens niet veel betekenis als
graadmeter voor de gevechtskracht. De aantallen en soorten geschut dat zich op
de forten van de NHW bevonden zijn niet bekend, maar zullen zeker een
aanzienlijk deel van hebben uitgemaakt van de in totaal ca 1850 vuurmonden die
in de loop van de mobilisatie in batterij werden gebracht.
(Inf)
Over de schutterij-elementen is slechts bekend was dat de organisatie en
geoefendheid zeer veel te wensen overliet.
[ Bij de behandeling van de begroting voor 1886 (blz 880) deelde de Minister
(Weitzel) mede dat toen de beschikbare sterkte van de z.g. dienstdoende
schutterijen 13.700 man bedroeg, bij een behoefte van 26.000 man ]
Voor wat betreft de NHW moest daarom het mobiele leger te hulp komen bij de
bezetting van de linie. De 2e Divisie moest de 1ste van haar twee brigades zonder de veldartillerie - beschikbaar stellen voor het liniegedeelte tussen Fort de
Klop en de Lunetten op de Houtense Vlakte. Hoe de bevelsverhoudingen tussen
de betreffende brigade en het liniehoofdkwartier was geregeld is niet bekend. De
andere brigade van de 2e Divisie was v¢¢r de linie gelegerd in een kampement
op de Houtense Vlakte, later bij de Bildt.
Voor de bezetting van noordelijker en zuidelijker gelegen delen van de linie
werden depots van infanterieregimenten aangewend.
(Genie)
Voor geniewerkzaamheden in de NHW kon worden beschikt over twee
compagnie‰n van mineurs en sappeurs; deze waren ontoereikend voor de vele
genie-werkzaamheden verbonden aan het in staat van verdediging brengen van
de linie.
III Utrecht
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
30
De inundatie-taak was in handen van de vredesorganisatie van de genie. Er
werden tijdens de mobilisatie een aantal voorbereidingen getroffen, zoals het
maken van coupures, maar voor het daadwerkelijk stellen van inundaties
voorbereidingen getroffen is geen toestemming gegeven.
Hoe het er verder toeging weten we niet. In de tweede helft van september 1870
werden de mobilisatiemaatregelen ongedaan gemaakt.
Generaal Van Limburg Stirum werd ingevolge van ZM Besluit van 22 september
1870, Nr 4 weer van zijn functie ontheven.
Wat er verder tijdens de mobilisatie gebeurde is niet nauwkeurig te achterhalen.
Wel blijkt uit de genoemde stukken duidelijk dat er zeer veel gebreken
bestonden.
Het is niet te verwonderen dat het leger, maar ook de politieke leiding van het
land vele lessen trokken uit de gebleken tekortkomingen van de legerorganisatie.
Nu behandelen het memo van Kol Booms
Brief Gen Staf (Kol Booms) aan MvO, d.d. 27.05.1871 Nr 110 in Arch Gen Staf,
Omslagnr 26. Onderw Afscheiding v h leger te velde en de bezettingstroepen;
geeft ook hoofdtrekken v e org v d levende strijdkr.
Verwijst naar eerdere brieven resp.
27.09.1870 Nr 16B en 30.04.1871 Nr 85 (waar ??)
CGS stelt scheiding als noodzakelijk; beide orgs dienen zich te richten op hun
hoofdtaak, het veldleger moet mobiel blijven, en zich niet uit te putten tbv de
linies; de bezettingtroepen dienen goed bekend te zijn met hun taak, het terrein
etc en oefeningen daarop richten.
CGS gaat in op veldleger (P.M.) daarna op bezettingstroepen van linies.
Cn van vestingen/forten dienen in vredestijd aanwezig ofwel aangewezen te zijn.
De huidige hogere bevelvoering (Bevelhebbers Mil Afdn) is niet voldoende; zij
hebben eigenlijk niets te bevelen. de Stellingcn (= GenieCn) en de Art Cn
vervullen elk voor zich een eenzijdige taak (monodisciplinair vK) waarin geen
verband; daarbuiten blijven de zaken onvoorbereid zoals in 1870 bleek. Het was
" ene organisatie zonder eenheid of kracht". Een chef moet de linie in verband
brengen, de overige zaken behandelen, t.w. onderl gemeenschap, legering,
verpleging, beoordelen of ondercn hun zaken naar behoren doen, contact met
hen onderhouden ook i h terrein, oefeningen regelen, oorlogsvoorb controleren,
o.a. inundaties, opruimingen en hindernissen, hij moet prioriteiten kunnen
stellen. Alleen een liniec (geen specialist maar generalist, bekwaam in
aanvoering van troepen) kan dit goed doen. (eigen bewoordingen vK).
Aan hem dient te worden toegevoegd:
- een genieoff voor genie-materiele zaken, inundaties, verbindingen
- een art off voor artillerie-materiele zaken
- een adj of chef staf
- in oorlogstijd ook een intendant en chef gnkd
NB Destijds was e.e.a. bedoeld voor drie linies, nl de NHW, het
ZuiderFrontier en de kust. De StvA nog niet!
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
31
De CGS behandelt verder o.a. de topbezetting. de terr cn (Bevelh MilAfdn) te
vervullen door de DivCn; wanneer deze te velde trekken hun taken over te gaan
op de prov adjn. (Er mogen niet te veel generaalsuncties worden gecreeerd) (De
andere paragrafen PM)
Uit genoemde brief blijkt dat de toenmalige CGS een duidelijke en goede visie
had over de wijze waarop het leger, met inbegrip vn de linies en stellingen
alreeds in vredestijd diende te zijn gereorganiseerd.
V.w.b. de linies en stellingen hield die visie in dat niet de
technische wapens in beherende zin de scepter over de stellingen dienden te
zwaaien, maar de operationele commandanten die in oorlogstijd het bevel
zouden voeren.
Overigens was ook de Minister van Oorlog wel doordrongen van de gebreken die
de organisatie in 1870 had vertoond. Bij de behandeling van de begroting voor
1871 (HTK 1871, 68e zitting, 23.05.1871, blz 890} zei Minister Engelvaart: Aan
die (te verbeteren) organisatie wordt thans gewerkt. Iedere stelling, ieder fort
krijgt zijn bewapening en bemanning, niet alleen, maar ook zijn hoofd, die in tijd
van oorlog zal geroepen worden het te verdedigen. Daarvoor wordt een instructie
gemaakt, teneinde ook bij vervanging te zorgen dat altijd voor het hoofd de
nodige aanwijzingen gevonden worden.
Uit het volgende deel van deze studie zal blijken dat er nog heel wat water door
de Rijn zou moeten vloeien alvorens de geleerde lessen en de nieuwe
opvattingen daadwerkelijk vrucht zouden afwerpen.
Mobilisatie 1914
Nederland was in de Eerste Wereldoorlog neutraal. Er was een algemene
mobilisatie gedurende de periode 1914 – 1918 om deze neutraliteit te behouden.
Veel linies en forten, waren in verhoogde staat van paraatheid gebracht. Van
krijgshandelingen was geen sprake. Door de bewapeningswedloop waren door de
vijand ook wapens ontwikkeld waartegen deze forten nauwelijks bestand waren.
De hoofdverdediging kwam niet meer vanaf de forten maar van in het
tussenterrein gelegen infanteriestellingen en artillerie-wisselstellingen. Voor deze
laatste werd ook een deel van de kanonnen van het fort gebruikt.
Van deze mobilisatie is nog veel fotomateriaal te zien. Rondreizende fotografen
bezochten forten, kazernes en linies om daar leuke foto’s voor thuis te maken.
Over het algemeen geposeerde groepsfoto’s.
Vrijwel altijd stond er ergens op een schoolbord te lezen waar men was of er
stond een tekst op die iets vertelde over de omstandigheden. Ook liet men wel
eens wat van hun uitrusting zien.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
32
Aardappels jassen, deze en volgende foto’s zijn niet op Vreeswijk genomen.
Aan de soldaten op deze foto te zien viel het allemaal nog wel mee.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
33
Regiment Grenadiers en Jagers.
Spotprentjes kwamen in de mode.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
34
Ook de aardewerkindustrie pakte een graantje mee.
Interbellum
Iedereen dacht na de afloop van WO I, de grote oorlog, dat dit wel de laatste
oorlog geweest moest zijn. Iedereen had zijn les wel geleerd. Maar eigenlijk
begon bij de capitulatie van de Duitsers en de opgelegde herstelbetalingen al een
eerste vonkje van WOII te gloeien. Hoge militairen voorspelden al dat aan
Duitsland zulke zware eisen waren opgelegd dat een nieuw conflict onvermijdelijk
was. Helaas kregen ze gelijk.
Nederland ging zoals van ouds over tot de orde van de dag. Hierbij hoorde het
verwaarlozen van haar leger en verdedigingswerken. Rond 1936 werden er bij
Vreeswijk een aantal mitrailleurkazematten gebouwd als verdediging van een
niet te inunderen stuk terrein en ter bescherming van de Beatrixsluizen.
De kazematten staan bekend als kazemat oost en west en zijn VIS kazematten.
Dit zijn standaard modellen die beschreven staan in
een voorschrift uit januari 1928. Dit voorschrift no. 77, Voorschrift Inrichten
Stellingen beschrijft alles over de bouw, camouflage, verdere bijzonderheden. In
deel F zien we de bouw van zware gewapend beton - schuilplaatsen.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
35
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
36
Bewapeningsnetten.
Kazemat West.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
37
Kazemat Oost in aanbouw.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
38
Kazemat West.
Kazemat Oost.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
39
Nu, in 2012 staan de kazematten weer in het nieuws omdat de moeten verdwijnen
of verplaatst ten behoeven van de aanpassing van het kanaal.
Kazematten in de peilers van de Lekbrug
Niet alleen langs- maar ook boven het water werden kazematten gebouwd.
Een bijdrage van Harry Koppelrath:
In 1936 is men begonnen met de bouw van de lekbrug tussen Vianen en
Vreeswijk. Door het graven van het Amsterdam Rijnkanaal en de aftakking naar
Vreeswijk, het lekkanaal, werd de nieuwe Hollandse waterlinie doorsneden.
Hierdoor was het noodzaak om de verdedigingslinie aan te passen.
Langs de oostzijde van het lekkanaal werden diverse mitrailleur kazematten
gebouwd. Er kwam er ook een aan de westzijde in Vreeswijk waar dit kanaal in de
rivier de Lek uitmondt. In de Schalkwijkse wetering, die ook door het Lekkannaal
werd doorsneden, moest ook een voorziening komen om te voorkomen, dat het
water uit de inundatievelden via deze wetering zou wegvloeien. Er werd dus in
deze wetering een sluis gebouwd op oorlogssterkte, die de verbinding tussen de
wetering en het lekkanaal tot stand gebracht.
Ook in de aanbouw zijnde Beatrixsluis moest beschermd worden. Om een aanval
over de lek het hoofd te kunnen bieden was het noodzaak om in de rivierpijlers
van de lekbrug twee kazematten te bouwen met de schietopening gericht op het
oosten.
Deze kazematten zijn te bereiken via een luik in de brug. Men daalt via een ijzeren
ladder circa zes meter af en komt dan in de wachtruimte aan de oostzijde, de
mitrailleurkazemat midden of de wachtruimte westzijde met de pompkamer, die
via een koker toegang gaf tot de circa 6 meter lager gelegen mijngang.
In de pompkamer staat een grote 3 fasen draaistroommotor met aanzetweerstand.
Deze diende om de mijngang droog te houden en de watergekoelde mitrailleur van
koelwater te voorzien.
De mijngang loopt over de volle breedte van het brugdek onder in de pijler en is
voorzien van uitsparingen waar de springlading in geplaatst kon worden. De pijlers
zouden dan omslaan en de boog zou in zijn geheel in het water vallen.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
40
Door het Nederlandse leger is de brug nooit ondermijnd. De Duitsers hebben de
mijngang niet gebruikt omdat zij niet wisten waarvoor die diende.
De ladder van het brugdek naar de afwachtingsruimte.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
41
De pompkamer.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
42
De doorgang van de afwachtingsruimte naar de kazemat.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
43
De mijngang.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
44
Uitsparing in de wand van de mijngang t.b.v. het plaatsen van springstof.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
45
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
46
Mobilisatie 1939
En dan komt het moment dat deze kazematten bemand gaan worden. Door de
toenemende spanningen en dreiging besluit de regering tot een algemene
mobilisatie.
Er worden oproepen aangeplakt.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
47
Soldaten nemen
afscheid van huis
en geliefden
Ze verzamelen
zich op hun
mobilisatiebestemming.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
48
Hun namen
worden
geregistreerd.
En ze komen aan
op hun
uiteindelijke
bestemming
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
49
Worden aan het
werk gezet in de
stellingbouw.
En waken over
Nederland.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
50
Nederlandse soldaten op de sluis in de Schalkwijkse Wetering.
Deze soldaat wordt gastvrij ontvangen te Vreeswijk en krijgt hier een kopje koffie
van een bewoonster.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
51
De schootsvelden rondom Vreeswijk.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
52
Organisatie van de Luchtbescherming
Voor de veiligheid van de bevolking wordt er van alles gedaan aan de gevaren van
de bombardementen. Als voorbereiding op het oprichten van een luchtwacht is
alvast een studie opgezet met betrekking tot de kosten. Verordeningen worden
afgekondigd en de schoolkinderen krijgen ook extra bescherming.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
53
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
54
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
55
Zoals u ziet was er nogal wat nodig om de luchtbescherming goed te laten
functioneren.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
56
Voorlichting luchtbescherming.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
57
De tweede wereldoorlog
In de omgeving van Vreeswijk begint het op 10 mei 1940 met het met het
overtrekken van vliegtuigen en met luchtaanvallen op de spoorbrug van
Culemborg. Slachtoffers van het slagveld op de Grebbelinie worden achter de
waterlinie gebracht. In verband met de rijzende inundatie moet het vee
geëvacueerd worden. Ook de bewoners moeten vertrekken, zo’n 2500 mensen
worden naar Rotterdam en Utrecht gebracht.
Vanaf 13 mei begon de bezetting van de Grebbelinie zich terug te trekken op de
nieuwe Hollandse Waterlinie. In grote getale kwamen ze door Houten en
Schalkwijk naar Jutphaas en Vreeswijk hierbij gehinderd door onze eigen
inundaties.
Ook op 14 mei passeren er nog steeds troepen. Door loslopend vee ontstaan
opstoppingen. Ook de bevolking van Houten en Bunnik krijgen opdracht tot
evacuatie. Ze moeten naar Culemborg om dat het plan niet uitvoerbaar meer was
is het niet uitgevoerd.
Omstreeks het middaguur verschijnen de eerste Duitse verkenners. Op hun
motoren stuiten ze op de stellingen van de waterlinie. Tussen 14.00 en 16.00 uur
breken er gevechten uit waarbij drie Nederlandse militairen sneuvelen.
Dan komen er slechte berichten binnen, Rotterdam is gebombardeerd met als
gevolg veel slachtoffers en een enorme ravage.
Intussen rukken de Duitsers op langs de Lekdijk. Met pantserwagens naderen ze
het werk aan de Groeneweg. Hier en bij het Fort Everdingen vinden beschietingen
plaats. De mitrailleur compagnie van het werk aan de Groeneweg en de
bemanning van fort Honswijk worden gevangengenomen.
De eerste geruchten dat Nederland zich heeft overgegeven dringen door tot de
soldaten.
Langs de Lekdijk rukken de Duitsers met pantserwagens op tot aan het Werk aan
de Groeneweg. Ook hier vinden beschietingen plaats. Duitse artillerie voert
beschietingen uit op Culemborg en Fort Everdingen. Aan het eind van de middag
wordt een mitrailleurcompagnie bij het Werk aan de Groeneweg gevangen
genomen en wordt Fort Honswijk ingenomen. Steeds meer Nederlandse soldaten
krijgen te horen dat Nederland zich heeft overgegeven. Krijgsgevangenen worden
afgevoerd naar Wijk bij Duurstede.
Dan wordt het 15 mei er vindt s ’nachts een bombardement plaats waarbij een
aantal huizen in de omgeving van de Pothuizerweg het moeten ontgelden. Wat er
nog over is van de Nederlandse bezetting trekt terug naar Utrecht.
De eerste leden van de bevolking keren terug. Op 16 mei volgt de rest.
Op 17 mei trekken de Duitsers Vreeswijk binnen.
Na een zeer ongelijke strijd van ons ongetrainde, slecht bewapende leger tegen
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
58
een vijand die zowel in aantal, bewapening en ervaring in verre meerderheid was
is het een buitengewone prestatie geweest dat ze het zelfs maar een aantal dagen
hebben uitgehouden.
Nederland gaf zich over.
Nederlandse soldaten als krijgsgevangenen.
Journalisten bezoeken het slagveld op de Grebbelinie.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
59
Terugkerende krijgsgevangenen.
Krantenartikel over mei 1940
Bron: Website met onbekende beheerder.
"Dank aan God, dat hij de gemeente Vreeswijk, die ons zoo na aan ‘t hart ligt,
heeft willen sparen voor oorlogsrampen. Alle Vreeswijkers hebben hun have en
goed tot op heden hier ongeschonden mogen behouden op één enkele woning na.
Voorzoover bekend zijn al de militairen uit Vreeswijk, levend en ongewond uit den
strijd te voorschijn gekomen. Omtrent eenigen leeft men nog in ongerustheid."
Als een droom gaat de afgeloopen periode aan de bevolking van Jutphaas voorbij.
Eerst het uitbreken van den oorlog. De honderden vliegtuigen, die overkwamen.
Het laten vallen van een bommenlast uit een vliegtuig aan de overzijde van den
Vaartschen Rijn, waardoor ontelbare ruiten aan de Heerenstraat en Dorpsstraat
sprongen."
Deze impressies van de eerste oorlogsdagen waren te lezen in de kranten die kort
na 10 mei 1940 verschenen, de dag van de Duitse inval in Nederland. In
vergelijking met andere Nederlandse steden en plattelandsgemeenten heeft de
Tweede Wereldoorlog weinig of geen tastbare sporen nagelaten. Wat de periode
1940-1945 aan het persoonlijk menselijk leed - klein en groot - met zich
meebracht, is ook voor wat betreft de inwoners van Jutphaas en Vreeswijk maar
moeilijk met een pen te beschrijven.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
60
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
61
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
62
Duitse opdrachten beginnen binnen te stromen.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
63
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
64
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
65
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
66
Illegaliteit
Overal in Nederland werden verzetsgroepen opgericht. Deze hielden zich bezig
met hulp aan onderduikers, crossing van geallieerde piloten, vervalsen van
papieren maar ook het onderhouden van verbindingen.
In Vreeswijk was een belangrijke illegale telefooncentrale in gebruik. Het verzet
haalde een oude handmatige telefooncentrale tevoorschijn die geschikt was voor
50 abonnees en 10 interlokale lijnen. Het was een Ericsson centrale uit
Stokholm. Via een oude, niet gebruikte, kabel van de radiodistributie werd
hiermee een verbinding met Engeland gemaakt. Dit soort werk was verre van
ongevaarlijk. De chef van het versterkerstation te Utrecht, Wolter Heukels, werd
betrapt en gefusilleerd.
Wolter Jacobus Heukels, ambtenaar bij de PTT en lid van het verzet, werd
geboren op 23-06-1892. Hij is gefusilleerd op 22-01-1945 op de Vleutenseweg
te Utrecht. Wolter is begraven op de N.H. Begraafplaats Oud-Kralingen in vak 22
De oude Ericsson centrale uit 1900.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
67
Na de tweede wereldoorlog
Na de Duitse overgave kwam er een tijd van veel regelen en organiseren en
rapporteren. Het ministerie van oorlog wilde graag weten wat er tijdens de
bezetting was gebeurd. Dit was zowel om de verzetsstrijders te eren als de
collaborateurs te vinden en te straffen.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
68
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
69
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
70
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
71
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
72
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
73
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
74
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
75
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
76
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
77
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
78
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
79
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
80
Kokerschietbaan
In 1951 gaat men over tot het bouwen van een kokerschietbaan. Hier zouden de
leden van de Nationale Reserve (Natres) hun schietlessen krijgen.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
81
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
82
Verdedigingswerk te Vreeswijk in het nieuws .
1867
1887
1889
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
83
1891
1896
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
84
1935
1935
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
85
1935
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
86
1935
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
87
1935
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
88
1935
1936
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
89
Na de tweede wereldoorlog
In deze periode werd het fort nog door defensie gebruikt als opslag voor militaire
goederen. Ook de Natres nam zijn intrek op het fort. Ze kregen les in de loods en
hielden schietoefeningen in de kokerschietbaan. Deze schietbaan is ook nog in
gebruik geweest van de Bedrijfsveiligheidsdienst van de PTT.
Dit duurde tot de negentiger jaren waarna het fort dienst ging doen als
cultuureiland. Het buurthuis kwam er, scouting en het Vreeswijks Museum volgde
net zoals de kinderopvang, de huisartsenpraktijk en de hengelsport vereniging.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
90
De vletten van de scoutinggroep.
De hengelsportvereniging zorgt goed voor haar vis.
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
91
Verdedigingswerk bij Vreeswijk
Chronologisch
Jaar
1672
1852
1853
1854
1856
1856
1869
1870
1876
1879
1882
1883
1887
1889
1896
1914
1935
1936
1939
1939
1940
1941
1942
1943
1943
1945
1945
1945
1947
1965
2011
1990
Gebeurtenis
Aanwezigheid van de eerste schans bij Vreeswijk.
Start van de bouw.
Aanpassingen van het aardwerk.
Bouw van duiker c.
Onderzoek naar het functioneren van deze duiker.
Herstel van deze duiker.
Verbetering aardwerk.
Mobilisatie Frans-Duitse oorlog.
Bouw van bergloods a.
Herstel van de ophaalbrug
Bouw van duiker f.
Modernisering.
Bouw van duiker m.
Vernieuwing van de brug.
Bouw van de artillerieloods.
Mobilisatie 1e wereldoorlog.
Spionage rond het verdedigingswerk
Bouw van 2 mitrailleurkazematten
Mobilisatie 2e wereldoorlog.
Oprichting van de luchtwacht.
Op 15 mei wordt de Pothuizerweg gebombardeerd.
Vordering teruggave archiefstukken.
Duitse inventarisatie betonnen verdedigingswerken.
Alles op de bon.
Nederlandse militairen worden weer opgeroepen voor
krijgsgevangenschap.
Start met opruimen van betonwerken en direct daarna een verbod
hierop.
B&W Vreeswijk geeft complimenten aan de Nederlandse
Binnenlandse Strijdkrachten (N.B.S.)
Inventarisatie van op de Duitsers buitgemaakte goederen.
Inventarisatie krijgsverrichtingen.
Overdracht van Defensie naar Domeinen.
Plannen om de mitrailleur kazematten af te breken of te verplaatsen
Het fort wordt cultuureiland
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
92
Bronnen, bijdragen en literatuur
Totaal overzicht alle naslagwerken
Literatuur
Erfgoedreeks
Vechten
Erfgoedreeks
Rijnauwen
Erfgoedreeks
Asperen
Fort bij Rijnauwen,
de Parel van de
Hollandse
Waterlinie
Fort Pannerden
Fort Pannerden
Geniebestekken
Genieregisters
Handleiding tot de
Burgelijke
Bouwkunst
Memorie van
verdediging
Nederlands geschut
sinds 1677
Nederlandse
Vuurwapens,
Landmacht, Marine
en koloniale
troepen 1866-1895,
Arnhem 2000.
Nieuwersluis
Van Starreschans
tot starfbastion.
Registers
Terminologie
Verdedigingswerken
Auteur
Chris Will
Dirk de Groot
Dirk de Groot
Uitgever
Stokerkade
Chris Will
Stokerkade
Arie van der Gaag
Henk Reinders
Gert Huting
H.E. Wanting
Genie
Genie
Stokerkade
Stichting fort Pannerden
Ministerie van Oorlog
Ministerie van Oorlog
Tot nut van ‘t algemeen
Genie
Ministerie van Oorlog
Van
artilleriesteunpunt
tot
infanteriesteunpunt
Dick Leegwater
Stokerkade
J. Albarda en F.L. Kroesen.
van drs. B.J. Martens en drs.
G. de Vries
Douwe Koen
Phoenix Publishers.
Genie
Een herziene en uitgebreide
bewerking van
Vestingbouwkundige termen
van A.H. Mohr.
Defensie
Stichting Menno van
Coehoorn
Met dank aan de stichting
voor het beschikbaar
stellen van dit werk.
Stichting Menno van
Coehoorn
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
93
Vestingbouwkundige termen
A.H. Mohr
Bronnen
Beeldbank
Ministerie van
Defensie
Bibliotheek
Hollandse
Waterlinie
De Gelderlander
De Koninklijke
Bibliotheek
Ergens in
Nederland
Gemeente Utrecht
Het
Artilleriemuseum
Het Geniemuseum
Het legermuseum
Het Utrechts
Archief
Landmachtstaf s’
Gravenhage
Leger 1939 – 1940
NIMH
Provincie Utrecht
Rene Ros
Stichting de Greb
Technische dienst
Website Stichting
fort aan den Klop.
Website WKU
Wikipedia
Stichting Menno van
Coehoorn
Website
http://nimhbeeldbank.defensie.nl/
Materiaal
Foto’s
http://www.hollandsewaterlini
e.nl/
Kaarten en tekeningen
http://www.gelderlander.nl/
http://kranten.kb.nl/results
Krantenknipsels
Krantenknipsels
http://www.ergensinnederland
1939-1945.nl/home
http://www.utrecht.nl/
http://www.nederlandsartilleri
emuseum.nl/
Foto’s
http://www.legermuseum.nl/g
et?site=legermuseum.nl
http://www.hetutrechtsarchief.
nl/
Foto’s en tekeningen.
Foto’s
Foto’s
Foto’s en definities
Foto’s
Tekeningen
Website
http://www.forten.info
http://www.grebbeberg.nl/ind
ex.php?page=stichting-degreb-introductie
Luchtvaart
http://www.fortaandeklop.nl
http://www.fortwku.nl/wat-ishet-wku
Beheerder onbekend
Foto’s
Foto’s en tekeningen.
Foto’s, wetgeving
Foto en tekst: Vickers
Luchtfoto’s
Foto’s en tekeningen.
Foto’s en informatie
De vrije encyclopedie
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
94
Met dank
aan
Albert Folkerts
Albert Polman
Andries van
Barneveld
Arthur van
Beveren
Bart Bondam
Betrokken bij
Materiaal
Fort Asperen
Fort bij Rijnauwen
Fort bij Rijnauwen
Informatie en foto’s
Foto’s en verhalen
Foto’s en informatie
Lunetten op de Houtense vlakte
Foto’s
Fortificatieforum
Bert
Groeneveld
Bert van Dijk
Chris Will
Daniëlle
Snellenberg
Dirk
Hoogendoorn
Douwe Koen
Fort aan de Biltstraat
Fort bij Tienhoven
Projectbureau NHW
Fort bij Rijnauwen
Foto’s, tekeningen
kaarten enz.
Rondleiding en
verhalen.
Informatie
Foto’s en tekeningen
Foto’s en verhalen
Fort Vossegat
Informatie
Het Utrechts Archief
Douwe Tijsma
Familie van K.
Kapitein
Brouwer
Familie van
Luitenant J.J.
Koerts
Frank Sidler
Fort aan den Ruigenhoekschedijk
Fort bij Vechten
Foto’s en
archiefmateriaal
Verhalen
Foto’s
Fort bij Vechten
Foto’s
Fort bij Rijnauwen
Frits
Duinkerke
Genealogie
van KeulenPolman
H.J.J.
Steenman
Harry
Koppelrath
Henk Tol
Waterlinie
Chris van Keulen
Foto’s en
Voorschriften omtrent
de verpleging
Foto’s, tekeningen en
reglementen
Eigen web-site
Stelling van Honswijk
Prentbriefkaarten
Verdedigingswerk te Vreeswijk
Verhalen
Fort Pampus
Het geheugen
van Nederland
Algemene info
Tekening
kanon van 24 cM.
Foto’s en kaarten
J. Spanjaard
Fort te Jutphaas
Website
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
Friese verzetstrijders
– bevrijders en
andere betrokkenen
95
Jan Wullink
Fortificatieforum
Janus van
Lunteren
Jos Rams
Fort bij Vechten
Kees Reehost
Leontine
Jansen
Marinus
Buiten en
W.J. Jeurissen
Martijn
Binnenveld
Michel
Verhoeks
Peter Claesens
Fort Honswijk
Werk aan de Korte uitweg
http://www.fortwku.nl/
Fort bij Vechten
Rinus Verweij
Ruud Mosk
Sander van
den Berg
Stichting
Herstellingen
Teus van
Toorn
Truus KleijnWillemse
Veron,
vereniging
van
Zendamateurs
Willemijn
Simon van
Leeuwen
Collega auteur, Genie, uniformen,
uitrusting, enz!
Versperringen in de
Waterlinie
Foto’s
Foto’s, interviews,
inlichtingen
archiefstukken.
Foto’s
Materiaal van de
website
Foto’s mobilisatie
Lunetten aan de Houtense vlakte
Documenten en
informatie
Waterlinie
Tekeningen met
http://www.mverhoeks.com/index2.html lokaalindelingen
Fort aan het Pampus
Informatie en
tekeningen
Fort Asperen
“de Grenadier”
Collega auteur
Foto’s/beschrijvingen
Fortificatieforum
Model 6 cm kanon,
Foto’s
Fort Nieuwersluis
Foto
Fort Asperen
Informatie
Fort bij Vechten
Lunetten aan de Houtense vlakte
Fort aan de Gagel
Foto’s en verhalen
Fort aan de Nieuwe Steeg
Register en foto’s
Vreeswijk, verdedigingswerk te, 2013, versie 1
Naslagwerk, door Dirk de Groot
Foto’s
96