collectieplan - Universiteit Leiden

COLLECTIEPLAN
Bibliotheekcollecties Universiteit Leiden
DEEL II – De bibliotheekcollecties per domein
2
Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008
INHOUD DEEL II
DEEL II – De bibliotheekcollecties per domein ..........................................................................1
Inleiding...........................................................................................................................................5
1.
Algemene wetenschappelijke collecties ............................................................................7
1.1.
Algemene collecties .............................................................................................................7
1.1.1.
1.1.2.
1.2.
1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.2.4.
1.2.5.
1.2.6.
1.2.7.
1.2.8.
1.2.9.
1.2.10.
1.2.11.
1.2.12.
1.2.13.
1.2.14.
1.2.15.
1.2.16.
1.2.17.
1.2.17a
1.2.17b
1.2.18.
1.2.19.
1.2.20.
1.2.21.
1.2.22.
1.2.23.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.6.1.
1.6.2.
1.6.3.
1.6.4.
1.6.5.
1.6.6.
1.6.7.
1.7.
1.7.1.
1.7.2.
1.7.3.
1.8.
1.8.1.
1.8.2.
1.8.3.
Big deals: licenties in consortiumverband ................................................................................................ 7
Elektronisch Bestandenoverleg (EBO)..................................................................................................... 8
Letteren.................................................................................................................................9
Letteren Algemeen ................................................................................................................................. 12
Geschiedenis........................................................................................................................................... 13
Kunst ...................................................................................................................................................... 21
Chinees ................................................................................................................................................... 28
Diverse talen........................................................................................................................................... 35
Duits ....................................................................................................................................................... 42
Engels ..................................................................................................................................................... 46
Frans ....................................................................................................................................................... 50
Italiaans .................................................................................................................................................. 57
Japans (en Koreanistiek)......................................................................................................................... 63
Koreanistiek............................................................................................................................................ 69
Klassieke talen en Oudheid .................................................................................................................... 71
Papyrologie............................................................................................................................................. 78
Latijns-Amerika (incl. Spaans en Portugees).......................................................................................... 81
Literatuurwetenschap.............................................................................................................................. 87
Midden-Oosten en Islamitische wereld .................................................................................................. 93
Nederlands............................................................................................................................................ 101
Fries ...................................................................................................................................................... 106
Afrikaans .............................................................................................................................................. 107
Oost Europa (incl. Slavische talen)....................................................................................................... 108
Taalwetenschap .................................................................................................................................... 111
Zuidoost Azië en Oceanië..................................................................................................................... 117
Zuid- en Centraal Azië ......................................................................................................................... 120
Wetenschapsgeschiedenis..................................................................................................................... 131
Media en Praktijkstudies ...................................................................................................................... 131
Godsdienstwetenschappen ...............................................................................................137
Wijsbegeerte.....................................................................................................................139
Archeologie ......................................................................................................................149
Sociale Wetenschappen....................................................................................................153
Sociale wetenschappen algemeen (inclusief Sociologie en de VENA-collectie) ................................. 156
Bestuurskunde ...................................................................................................................................... 157
Culturele Antropologie / Ontwikkelingssociologie .............................................................................. 159
Pedagogiek ........................................................................................................................................... 161
Politicologie.......................................................................................................................................... 163
Psychologie........................................................................................................................................... 165
Bijlage: Collectievormingsprofielen Sociale Wetenschappen .............................................................. 167
Rechten.............................................................................................................................177
Juridische Bibliotheek .......................................................................................................................... 177
Niet-westers recht: Van Vollenhoven Bibliotheek voor Recht, Bestuur & Ontwikkeling.................... 182
Oost-Europees Recht en Ruslandkunde: Bibliotheek & Doc.bureau Oost-Europees Recht................. 186
Wiskunde & Natuurwetenschappen .................................................................................189
Natuurwetenschappen - algemeen ........................................................................................................ 189
Sterrenkunde......................................................................................................................................... 189
Natuurkunde ......................................................................................................................................... 189
Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008
3
1.8.4.
1.8.5.
1.8.6.
1.8.7.
Scheikunde & farmacie ........................................................................................................................ 189
Informatica ........................................................................................................................................... 189
Wiskunde.............................................................................................................................................. 189
Biologie ................................................................................................................................................ 189
1.9.
1.10.
Geneeskunde ....................................................................................................................191
Overige bibliotheekcollecties...........................................................................................203
1.10.1.
1.10.2.
1.10.3.
1.10.4.
2.
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.5.1.
2.5.2.
2.5.3.
2.5.4.
2.6.
2.6.1.
2.6.2.
2.7.
2.8.
2.8.1.
2.8.2.
2.8.3.
Academisch Historisch Museum .......................................................................................................... 203
Bibliotheek - Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden .................................................................. 203
Nationaal Herbarium Nederland - Leiden ............................................................................................ 208
ICLON.................................................................................................................................................. 209
Bijzondere Collecties......................................................................................................211
Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek ..............................................................211
Foto’s en fotografica ........................................................................................................213
Handschriften, archieven en brieven................................................................................217
Kaarten en Atlassen..........................................................................................................224
Oosterse collecties............................................................................................................228
Midden-Oosten collecties ..................................................................................................................... 228
Hebraïca en Semitica ............................................................................................................................ 233
Zuid- en Zuidoost-Azië collecties......................................................................................................... 236
Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet....................................................................... 243
Japans en Chinees.............................................................................................................243
Universiteitsbibliotheek: bijzondere collecties Japans en Chinees....................................................... 243
Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties ..................................................................... 246
Oude drukken en bijzondere uitgaven..............................................................................249
Prenten en tekeningen, portretten, afbeeldingen van planten...........................................254
Prenten en tekeningen........................................................................................................................... 254
Portretten (Icones) ................................................................................................................................ 257
Bijzondere afbeeldingen Nationaal Herbarium Nederland – Leiden .................................................... 259
Bijlage IIa – Verantwoordelijke auteurs per domein .............................................................261
Bijlage IIb – Alfabetisch overzicht van verantwoordelijke auteurs ......................................263
4
Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008
Inleiding
In Deel II van het Collectieplan van de bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden wordt per
(deel)collectie dieper ingegaan op de daarvoor geldende bijzonderheden. Naast een beschrijving
van de bestaande collectie ligt in dit deel een belangrijk accent op de collectievormingsprofielen,
waarin het beleid wordt neergelegd voor de ontwikkeling van de desbetreffende (deel)collectie in
de komende tijd. Omdat de collectievorming afgestemd moet zijn op onderwijs en onderzoek zijn
de profielen per definitie onderhevig aan voortdurende verandering. Met name Deel II van het
Collectieplan is in die zin een werkdocument, dat permanente bijstelling behoeft.
In dit deel worden de Algemene wetenschappelijke collecties en de Bijzondere collecties apart
behandeld. Een belangrijke reden daarvoor is dat bij de algemene wetenschappelijke collecties
sprake is van een ander type relatie met onderwijs en onderzoek dan bij de bijzondere collecties.
Bij de bijzondere collecties gelden bovendien specifieke eisen die gesteld worden aan het beheer,
de bewaarcondities en het gebruik van de materialen, en spelen daarnaast overwegingen van meer
cultuurhistorische aard een rol.
De domeinprofielen in Deel II van het Collectieplan bieden gezamenlijk een overzicht over de
bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden in het algemeen. Zij hebben daarnaast echter
vooral een belangrijke functie als werkdocument voor de domeinbeheerders in overleg met hun
specifieke doelgroepen 1.
De domeinprofielen zijn geschreven en worden onderhouden door de desbetreffende
domeinbeheerders, meestal een vakreferent, informatiespecialist of conservator. Bijlage II geeft
een overzicht van de verantwoordelijke auteurs en domeinbeheerders, zowel per domein (IIa) als
alfabetisch op naam (IIb).
Josje Calff
Adjunct-directeur Universiteitsbibliotheek
Voorzitter Kernteam Collectieplan
1
De verschillende onderdelen van de hier afgedrukte werkversie zijn het laatst bijgewerkt in de periode tussen 16
mei en 23 juni.
Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008
5
6
Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008
1.
Algemene wetenschappelijke collecties
1.1.
Algemene collecties
Zowel op de UB als op de meeste andere lokaties zijn werken aanwezig die als ‘algemeen’
kunnen worden gekenschetst, zoals woordenboeken en encyclopediën, maar van één
“collectie algemeen” in fysieke zin is geen sprake. Dit is wel het geval waar het gaat om
digitale collecties, waarvoor licenties worden afgesloten die voor alle faculteiten van belang
zijn.
1.1.1.
Big deals: licenties in consortiumverband
Door in consortiumverband licenties af te sluiten wil UKB de beschikbaarheid van digitale
wetenschappelijke informatie tegen een acceptabele prijs vergroten. Door goede afspraken
met uitgevers te maken, zowel commercieel als juridisch, wordt gestreefd naar een zo breed
mogelijke toegang tot wetenschappelijke informatie tegen zo gunstig mogelijke voorwaarden.
Belangrijke wensen bij het afsluiten van de licenties hebben betrekking op:
• Duurzame opslag van de informatie
• Perpetual access tot de informatie (ook wanneer het abonnement eenzijdig door de UB
Leiden wordt beëindigd
• Remote access voor geautoriseerde gebruikers (studenten en medewerkers van UL)
• Toegang voor walk in users (geregistreerde bezoekers van de bibliotheken van de UL)
• Gebruik van informatie in onderwijsmareriaal (readers) en DLO van de UL
• Interbibliothecair leenverkeer voor niet commercieel gebruik
De Universiteit Leiden behartigt haar belangen inzake licenties voor elektronische
informatiematerialen op landelijk niveau via de UKB-werkgroep Licenties. Deze werkgroep
opereert namens de UB-en en bepaalt prioritering, uitgangspunten en randvoorwaarden voor
af te sluiten of te verlengen licenties. Het daadwerkelijk onderhandelen, afsluiten, betalen en
doorberekenen en overige administratie wordt door het Licentiebureau van Surfdiensten
gedaan.
In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de huidige participaties van de
Universiteit Leiden.
Participaties Universiteit Leiden per september 2007
Blackwell 2005 - 2007
Elsevier 2005 - 2009
Blackwell Synergy voor UL voor 2007 conform UKB model.
Elsevier Freedom Collection en Subject Backfile Collection voor UL voor 2007 conform UKB
model
Elsevier 2005 - 2009
UL Elsevier Cell Press
IOS Press 2007-2009
UL, fixed price voor 2007
ISI 2004 - 2007
ISI Technology Fee 2007
ISI 2004 - 2007
Journal Citation Reports, 2007 fixed price voor Universiteiten
ISI 2004 - 2007
Web of Science 2007 fixed price voor Universiteiten
Lexis Nexis 2007
Krantenbank, normatief
Lexis Nexis 2007
Module 5, gebruikerslicentie
Publisher 1 Topic, voor Universiteiten, UMC's en Hogescholen (vanaf 2.000 studenten), fixed
price
Lexis Nexis 2007
Lippincott Williams &
Wilkins 2006 - 2010
UL - LWW Total Access Collection & Archive voor 2007
Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008
7
LWW Legacy Archive
2007
Mary Ann Liebert
2007-2009
OUP Journals 2006 2009
OUP Reference 2004
- 2007
OUP Reference 2004
- 2007
OUP Reference 2004
- 2007
Lippincott Williams & Wilkins Legacy Archive, eenmalig bedrag in twee termijnen
UL, fixed price voor 2007
Oxford Journal Collection voor UL voor 2007 conform UKB model
ILDC Universiteiten met meer dan 750 studenten Rechten, unlimited
ODNB Universiteiten, 2-3 concurrent users
OED Universiteiten met 5.001 - 15.000 studenten
ProQuest 2005 - 2010
Access Fee en Update Fee 2007
ProQuest 2005 - 2010
Reed Business
Information 2006 – ‘07
Early English Books Online (inclusief MARC records), fixed price
SubsidieTotaal, fixed price meer dan 2.000 studenten en de KB
Sage 2006 - 2008
Universiteit Leiden
Springer 2005 - 2007
Brill Online Journals voor 2007 voor Universiteit Leiden
Springer 2005 - 2007
E-books / E-reference Works (gratis)
Springer 2005 - 2007
Thomson Gale
(ECCO) 2007
Thomson Gale
(ECCO) 2007
Thomson Gale 2003 2007
Van Dale Lexicografie
2007-2010
Springer Online Journals en Journal Archives voor UL voor 2007 conform UKB model
Eighteenth Century Collections Online (ECCO)
Eighteenth Century Collections Online (ECCO), Hosting service fee
MLA 5 users, fixed price
Van Dale, normatief
Wiley 2005 - 2007
Cochrane Library, fixed price voor Core Members
Wiley 2005 - 2007
Wiley Online Journals voor UL voor 2007 conform UKB model.
1.1.2.
Elektronisch Bestandenoverleg (EBO)
Binnen het EBO vindt afstemming plaats over af te sluiten licenties binnen de UL. Hierbij
wordt overlegd over de door het UKB voorbereide licenties maar ook over licenties die alleen
door UL worden afgesloten. Het betreft licenties voor alle documenttypen (tijdschriften,
naslagwerken, bronnen). Door de vergadering worden de voorstellen beoordeeld op
inhoudelijke relevantie voor UL, op usability van het platform en op technische aspecten van
het platform. Eveneens vindt afstemming plaats over de kostenverdeling tussen de
deelnemende bibliotheken. Alle faculteiten zijn in het EBO vertegenwoordigd.
8
Collectieplan Deel II – 1 oktober 2008
1.2.
Letteren
De Universiteitsbibliotheek fungeert als de faculteitsbibliotheek voor de Faculteit der
Letteren. Voorafgaand aan de profielen van de afzonderlijke letterendomeinen, wordt hier
ingegaan op een aantal aspecten die voor alle letterencollecties in de Universiteitsbibliotheek
gelijk zijn; deze onderwerpen komen in de afzonderlijke domeinprofielen alleen aan de orde
voorzover het om domeinspecifieke zaken gaat.
De collecties van een beperkt aantal letterendomeinen bevinden zich niet in de
Universiteitsbibliotheek, maar op aparte, decentrale locaties. Dit betreft de domeinen
Kunstgeschiedenis, Chinees, Japans en Koreanistiek en Indologie.
Fysieke staat
Voor bijzonderheden over de fysieke staat van de papieren collecties op de UB zie Deel I §
3.2.1.
Gebruik
De algemene wetenschappelijke collectie is, voorzover het om gedrukt materiaal gaat,
uitleenbaar, met uitzondering van het materiaal in open opstelling en niet-gebonden
jaargangen van tijdschriften.
Het gebruik van de letterencollecties van de UB is in het algemeen intensief. Dat geldt in
mindere mate voor delen van de open opgestelde collecties, met name voor handboeken,
bronnenpublicaties en naslagwerken, deels omdat hier verouderd materiaal staat of omdat er
inmiddels digitale alternatieven beschikbaar zijn. Om die reden bestaat het voornemen om in
2009 een project uit te voeren dat voor alle domeinen tot een ingrijpende herziening van de
open opstelling zal leiden. De domein-overschrijdende collectie gebonden tijdschriften in het
open magazijn (op de verdieping -1) wordt redelijk intensief gebruikt. Het materiaal uit de
gesloten magazijn wordt intensief aangevraagd, te leen en/of ter inzage, met name waar het
monografieën betreft. Cijfers over aantallen uitleningen van papieren materiaal zijn helaas
nauwelijks beschikbaar.
Elektronische tijdschriften en andere digitale bestanden worden in een snel toenemende
intensiteit gebruikt, bij uitstek wanneer ze via de digitale bibliotheek ook op afstand
beschikbaar zijn. Het gebruik van digitale bestanden die niet in de digitale bibliotheek zijn
opgenomen, bijvoorbeeld bestanden op Cd-roms die alleen stand alone te raadplegen zijn, is
beperkt.
Ontsluiting
De collecties die deel uitmaken van de Universiteitsbibliotheek zijn in de loop der jaren in
verschillende systemen ontsloten. Tenzij anders vermeld betreft dat het materiaal dat
verworven is in de volgende periodes:
• tot 1963: Oude Systematische catalogus (OSC)
• 1963-2002: Nieuwe Systematische Catalogus (NSC)
• vanaf ca. 1990: Gemeenschappelijke Onderwerpsonstluiting (GOO)
Veel oudere literatuur is retrospectief ontsloten met gebruikmaking van GOO. Alleen de
laatste twee systemen zijn via de catalogus te raadplegen. Omdat GOO niet voor alle
onderwerpen fijnmazig genoeg is, wordt bijvoorbeeld voor Sinologie, gebruik gemaakt van
andere systemen.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
9
In de magazijnen van de UB staat in totaal nog ca. 1380 m. materiaal dat nog niet is ontsloten.
Een relatief groot deel daarvan betreft materiaal in bijzondere talen, zoals Arabisch, Perzisch,
Indonesisch. Het voornemen is om deze omvangrijke achterstand in 2009 en 2010
projectmatig weg te werken, nadat in het kader van het project ter optimalisering van het
boekverwerkingsproces de werkwijze rond het ontsluiten van werken in bijzondere talen en
schriftsoorten is verbeterd.
Collectievormingsprofiel
Selectiecriteria
In de collectievormingsprofielen van de domeinen die onder beheer van de UB vallen wordt
gebruik gemaakt van een indeling van de verschillende collectieonderdelen naar NBC-code,
zonodig aangevuld met een verfijning daarbinnen per geografische eenheid en/of periode,
waaraan een niveau wordt toegekend op een schaal van 1 tot 10. 2 In tabelvorm wordt
vervolgens per onderdeel aangegeven hoe het niveau van de huidige collectie wordt ingeschat
en tevens wat bekeken vanuit onderwijs en onderzoek het gewenste niveau moet zijn.
De betekenis van de verschillende niveau wordt hieronder toegelicht:
Toelichting
• Publicatievorm: De beoordeling betreft zowel de gedrukte en elektronische publicaties in eigen
bezit, als het door de instelling gekochte recht op toegang tot niet vrij toegankelijke digitale
informatie elders
• Publicatietaal: de eigen taal en in ieder geval de gangbare talen van wetenschappelijke
communicatie voor het vak gebied (hoe hoger het niveau, hoe meer titels in andere talen)
10 • Excellente collectie boeken, volledigheid wordt nagestreefd. De collectie geldt (inter)nationaal
als van hoog niveau.
• Tijdschriften: Volledigheid wordt nagestreefd.
9 • Alle belangrijke gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken,
standaardwerken
• Alle relevante bronnenverzamelingen
• Zeer ruime selectie van gespecialiseerde monografieën/dissertaties
• Werken van belangrijke auteurs en een uitgebreide keuze uit het werk van minder belangrijke
auteurs
• Congresverslagen/feestbundels
• Algemene tijdschriften + alle toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + zeer uitgebreide
verzameling gespecialiseerde tijdschriften
8 • Alle belangrijke gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken,
standaardwerken
• Ruime hoeveelheid relevant bronnenmateriaal
• Representatieve collectie van gespecialiseerde monografieën/dissertaties
• Werken van belangrijke auteurs en een keuze uit het werk van minder belangrijke auteurs
• Congresverslagen/feestbundels
• Algemene tijdschriften + alle toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + representatieve
verzameling gespecialiseerde tijdschriften
7 • Brede selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken,
standaardwerken
• Representatieve selectie bronnen
• Substantiële collectie wetenschappelijke basismonografieën en inleidende werken
• Werken van belangrijke auteurs, selecties uit de werken van minder belangrijke auteurs
• Algemene tijdschriften + veel toonaangevende vakspecifieke tijdschriften + beperkte
verzameling gespecialiseerde tijdschriften
2
Bron: Verfijnd model voor beoordeling van universitaire collecties (online beschikbaar: http://igiturarchive.library.uu.nl/DARLIN/2005-0606-200346/PetersIP012001.pdf).
10
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
6
•
•
•
•
•
5
•
•
•
•
•
4
•
•
•
•
•
3
•
•
•
2
•
•
•
1
•
•
Representatieve selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken,
standaardwerken;
Ruime selectie bronnen
Redelijk scala aan basismonografieën en inleidende werken
Werken van belangrijke auteurs, selecties uit de werken van minder belangrijke auteurs
Uitgebreide collectie algemene tijdschriften + redelijk aantal vakspecifieke toonaangevende
tijdschriften + enkele gespecialiseerde tijdschriften
Selectie gespecialiseerde naslagwerken, vakbibliografieën, handboeken
Selectie bronnen
Beperkt scala basismonografieën en inleidende werken
Werken van belangrijke auteurs, beperkte selectie uit de werken van minder belangrijke auteurs
Uitgebreide collectie algemene tijdschriften + enkele toonaangevende vakspecifieke tijdschriften
Naslagwerken en handboeken voor oriënterende doeleinden
Enkele bronnen
Belangrijkste basismonografieën en inleidende werken
Werken van belangrijke auteurs, beperkte selectie uit de werken van minder belangrijke auteurs
Aantal representatieve algemene tijdschriften + enkele toonaangevende vakspecifieke
tijdschriften
Representatieve selectie woordenboeken, algemene encyclopedieën, adresboeken, inleidingen,
historische overzichtswerken
Beperkt aantal basismonografieën
Aantal representatieve algemene tijdschriften
Beperkt aantal woordenboeken, algemene encyclopedieën, adresboeken, inleidingen,
historische overzichtswerken
Beperkt aantal basismonografieën
Beperkt aantal representatieve algemene tijdschriften
Aantal algemene inleidende handboeken
Enkele basistijdschriften en/of toegepaste tijdschriften (vakbladen)
Wanneer dit tot differentiatie in het profiel leidt wordt bij de domeinen afzonderlijk
aangegeven in hoeverre andere selectiecriteria relevant zijn, zoals:
• de taal van de publicatie
• de herkomst wat betreft land en/of type uitgever
• de materiaalsoort (monografieën, hand- of studieboeken, naslagwerken, tijdschriften etc.)
• de ‘drager’: electronisch of papier
• het ‘intellectuele niveau’
Beschikbare middelen
In overleg met de Faculteit der Letteren wordt een onderbouwing gegeven van de absolute
hoogte van het collectiebudget. Bij de vaststelling van de hoogte van het collectiebudget
wordt rekening gehouden met de prijsstijgingen van monografieën, tijdschriften en
naslagwerken. Uitgangspunt is dat de collecties op de eerste plaats onderzoekscollecties zijn.
De verdeling van de budgetten over de deelcollecties vindt plaats op basis van een transparant
model waarbij aantallen bachelorsstudenten, aantallen masterstudenten, aantallen PHD’s en
aantallen onderzoekers de variabelen vormen. Tevens wordt in het model rekening gehouden
met de uniciteit van de discipline. De aantallen worden geaccumuleerd over een tijdvenster
van een aantal jaren (bijvoorbeeld 3 jaar) zodat de effecten van eenmalige pieken of dalen in
studentenaantallen afgezwakt worden.
Afvoer van materalen
De Universiteitsbibliotheek heeft regelmatig te maken met boek- en ander materiaal dat
afgevoerd moet worden, hetzij omdat het ongevraagd of anderszins is binnengekomen, maar
niet in de collectie dient te worden opgenomen, hetzij omdat het na zorgvuldige overweging
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
11
gedeselecteerd wordt. Voor de afvoer van materiaal geldt een zorgvuldige procedure, die
onder meer voorziet in de volgende aspecten:
1.Voor definitief tot afvoer wordt besloten, wordt al het mogelijk af te voeren materiaal
bekeken door een commissie bestaande uit de hoofden van de betrokken sectoren
(Publieksdiensten & Collecties, Bijzondere Collecties en Verwerking, Ontsluiting en
Metadatabeheer), of door hen aan te wijzen vertegenwoordigers.
2.Deze commissie selecteert materiaal dat mogelijk verkoopbaar is aan geïnteresseerde derden
(antiquaren e.d.). De eventuele opbrengst daarvan komt ten goede aan de UB.
3.Het resterende af te voeren materiaal wordt aangeboden aan het publiek en de medewerkers
van de UB, af te halen tegen het symbolische bedrag van € 1 per band. De opbrengst
daarvan komt ten goede aan de UB. Incidenteel wordt dit materiaal geschonken aan “goede
doelen”.
4.Materiaal dat na een bepaalde periode niet door geïnteresseerden is meegenomen wordt
afgevoerd als oud papier.
5.Af te voeren materiaal dat tot de collectie behoord heeft, wordt altijd eerst uit de catalogus
verwijderd en voorzien van een stempel “afgevoerd”.
1.2.1.
Letteren Algemeen
Collectieprofiel
De collectie Letteren Algemeen is gericht op vakgebiedoverschrijdende disciplines, van
belang voor de gehele Faculteit der Letteren. Voor zover het papieren materialen betreft staat
de collectie voornamelijk in open opstelling in de studiezalen, in het open magazijn of in de
Tielehal, en wordt in het algemeen niet uitgeleend. Voorzover het om digitaal materiaal gaat
is de collectie voor een belangrijk deel toegankelijk via de digitale bibliotheek.
De collectie is ontsloten d.m.v. GOO. Een groot deel van de actuele collectie is eveneens
ontsloten via de Digitale Bibliotheek en voor een gedeelte via de Bibliotheken Website.
Collectievormingsprofiel
Aankoopmethodiek
De collectie wordt aangeschaft via de reguliere uitgevers en boekhandels. Veelal gaat het om
aanschaffingen die in het Elektronische Bestanden Overleg (zie hierboven) worden afgestemd
en geaccordeerd.
Selectiecriteria
De collectie Letteren Algemeen bevat betreft onderwerpen die voor meer dan twee
doelgroepen relevant zijn. Er wordt voornamelijk gecollectioneerd op bibliografieën,
encyclopedieën en referentiewerken. Ook multidisciplinaire tijdschriftenfondsen worden
gefinancierd uit het collectiebudget Letteren Algemeen.
Beschikbare middelen
Regulier budget in 2007
Incidenteel BGW budget
€ 76.000
€ 76.000
Deselectie
Veel van het materiaal binnen deze collectie is reeds of komt binnenkort elektronisch
beschikbaar. Van een groot deel van deze collectie kan of zal in de nabije toekomst de
gedrukte versie gedeselecteerd kunnen worden. Een andere mogelijkheid voor deselectie is
nog de mogelijke overlap tussen de verschillende bibliografieën.
12
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
1.2.2.
Geschiedenis
Vrijwel alle domeinen binnen de bibliotheekcollecties van de Universiteit Leiden omvatten
(ook) historische werken. In dit domeinprofiel gaat het specifiek om de collectie Geschiedenis
die is opgebouwd ten behoeve van de opleiding en het onderzoek in het vakgebied
geschiedenis.
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De domeincollectie Geschiedenis heeft zich in grote lijn analoog ontwikkeld aan de
ontwikkelingen binnen het vakgebied Geschiedenis, zowel in Leiden als elders in Nederland.
De belangstelling voor politieke en krijgsgeschiedenis werd in de loop van de 20ste eeuw
uitgebreid naar nieuwe deeldisciplines zoals cultuurgeschiedenis en economische & sociale
geschiedenis. De twee laatste deeldisciplines splitsten zich verder uit in tal van vertakkingen
zoals vrouwengeschiedenis, migratiegeschiedenis, agrarische geschiedenis en
bedrijfsgeschiedenis.
Regionaal verbreedde de belangstelling van de historicus zich aan het begin van de 20ste eeuw
van vaderlandse geschiedenis naar geschiedenis van de kolonieën. De opleiding tot
bestuursambtenaar in Leiden gaf een sterke impuls aan de studie van taal, cultuur en
geschiedenis van met name Indonesië en het Verre Oosten. Na de dekolonisatie werden de
buiten-Europese gebieden niet meer alleen vanuit Europees perspectief bestudeerd, maar ook
vanuit het oogpunt van de inheemse volkeren. Dit verklaart de ontwikkeling van belangrijke
regionale collecties in Leiden zoals Japanologie, Sinologie, Instituut Kern, Taal-, Land- en
Volkenkunde en het Afrika Studiecentrum. Later ontstond de belangstelling voor
wereldgeschiedenis. Binnen de opleiding geschiedenis werd in 1974 het Instituut voor de
Geschiedenis van de Europese Expansie en de Reactie erop (IGEER) opgericht.
In de tachtiger jaren werden binnen de Universiteit Leiden een aantal interdisciplinaire
studierichtingen opgericht waarin docenten van Geschiedenis participeren: Ruslandkunde,
Talen- en Culturen van Latijns-Amerika, Afrikanistiek, Amerikanistiek en
Minderhedenstudies.
Mede door de nadruk op de geschiedenis van niet-Europese gebieden binnen het onderwijs en
onderzoek hebben tot 2006 afzonderlijke budgetten en afzonderlijke vakreferentschappen
bestaan voor Westerse en voor niet-Westerse geschiedenis.
Actuele omvang
Tijdschriften en andere seriële publicaties
Lopende abonnementen Tijdschriften
-- waarvan op studiezaal Geschiedenis
-- gebonden jaargangen in open magazijn
Lopende abonnementen op andere periodieken
Lopende abonnementen op meerdelige werken
Lopende abonnementen op series
Fysiek (papier)
Elektronisch
161 titels
105 titels
410 m. / 10.250 banden
35 titels
192 titels
97 titels
332 titels
34 titels
Naslagwerken
Monografieën
op studiezaal Geschiedenis
voorzien van NBC-codes Geschiedenis
voorzien van NSC-codes voor Geschiedenis
voorzien van OSC-codes voor Geschiedenis
Overige
Cd-roms, diskettes, dvd’s
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
5 titels
9225 banden
77.626
126.039
135.000
37 titels
13
Databanken, websites, oraties, proefschriften
e.a. full text materiaal
20 titels
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Het domein omvat de geschiedenis van alle werelddelen en landen vanaf de Middeleeuwen tot
heden, historiografie, filosofie, theorie en methoden & technieken van de
geschiedwetenschap, deeldisciplines en hulpwetenschappen. In het bijzonder behoren tot dit
domein:
• Geschiedenis van Nederland en Belgie
• Geschiedenis van Europa
• Geschiedenis van de VS
• De koloniale geschiedenis van landen in Azie, Afrika en Latijns-Amerika
Niet tot dit domein behoren:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Archeologie
Prehistorie
Oude geschiedenis
Boekgeschiedenis
Parlementaire en rechtsgeschiedenis
Universiteitsgeschiedenis
Archiefwetenschap
(Kunstgeschiedenis w.o. muziekgeschiedenis – tot 1 nov. 2006)
Wetenschapsgeschiedenis (w.o. geschiedenis van de geneeskunde en geschiedenis van de
techniek)
Raakvlakken met andere domeincollecties UL
Kerkgeschiedenis en Reformatie (Theologie)
• Geschiedenis van Latijns-Amerika (Spaans, Portugees & Latijns-Amerika)
• Geschiedenis van Z-O & Oost-Europa en Rusland (Oost-Europa; Juridische bibliotheek)
• Cultuurgeschiedenis (w.o. Renaissance en humanisme) (Talen en Bijzondere Collecties
(Westers))
• Geschiedenis van het Midden-Oosten (Midden-Oosten & Islam)
• Geschiedenis van Zuid-Azie (Instituut Kern)
• Geschiedenis van Z-O Azie (Z-O Azie & Oceanie)
• Geschiedenis van Japan en Korea (bibliotheek Japanologie)
• Geschiedenis van China (bibliotheek Sinologie)
• Geschiedenis van de Islam (ISIM collectie)
• Geschiedenis van Europese eenwording, supra-/internationale organisaties (bibliotheek
FSW; Juridische bibliotheek; Media en praktijkstudies)
• Nationalisme, staatsvorming, buitenlandse & internationale (politieke en economische)
betrekkingen, globalisering, migratiegeschiedenis, discriminatie (bibliotheek FSW)
• Mediageschiedenis ( Media en praktijkstudies)
• Hulpwetenschappen (Bijzondere Collecties)
De geschiedenis van regio’s valt onder de domeinverantwoordelijke van de desbetreffende
regio. NB we schaffen aan in aansluiting op O&O. Dit betekent voor Geschiedenis dat de
koloniale geschiedenis van regio’s onder verantwoordelijkheid van de vakreferenten
Geschiedenis valt (zie ook hierboven)
•
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
14
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Met de volgende instellingen die niet tot de Universiteit Leiden behoren bestaat een
bijzondere relatie:
• Afrika studiecentrum (m.b.t. de geschiedenis van Afrika)
• KITLV (m.b.t. de geschiedenis van Z-O Azie, Azie algemeen, Oceanië, Caribisch gebied,
slavernij, Nederlandse koloniale geschiedenis & zeegeschiedenis, Atlantisch gebied)
• NINO (m.b.t. oude geschiedenis van het Midden-Oosten)
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Secties binnen de Opleiding Geschiedenis
•
•
•
•
•
Oude geschiedenis
Middeleeuwse geschiedenis
Vaderlandse geschiedenis
Economisch en sociale geschiedenis
Algemene geschiedenis
Onderzoeksgroepen
•
•
•
•
•
The unification of the Mediterranean World
The dynamics of European identity, 1300-1700
Political culture and national identity
European expansion and globalization
Migration, urban history and social cohesion
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
•
•
•
Studenten en onderzoekers van andere universiteiten en hogescholen, m.n. de Haagse
Hogeschool
Gebruikers die zijn geïnteresseerd in genealogie en (oudere) bronnenuitgaven
Middelbare scholieren
Zwaartepunten
Europese expansie en de geschiedenis van de gekoloniseerde gebieden na de dekolonisatie,
m.n. Azië en West- en Zuid-Afrika. Relatie met sectie ‘Algemene geschiedenis’, het
Instituut voor de Geschiedenis van de Europese Expansie en de Reactie erop (IGEER) en
het onderzoeksthema ‘European expansion and globalization’.
• Zeegeschiedenis (gerelateerd aan koloniale geschiedenis)
• Nederlandse geschiedenis. Gerelateerd aan alle secties behalve Oude geschiedenis en aan
alle onderzoeksgroepen behalve The unification of the Mediterranean world.
Koppeling van deze zwaartepunten aan NBC-codes is van weinig nut.
•
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Geschiedenis ondersteunt met name het onderzoek en onderwijs dat plaats vindt
binnen het Instituut voor Geschiedenis
Het Instituut voor Geschiedenis (IvG) is georganiseerd in 5 secties:
• Oude geschiedenis (OG)
• Middeleeuwse geschiedenis (MG)
• Vaderlandse geschiedenis (VG)
• Algemene geschiedenis (AG)
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
15
•
Economisch en sociale geschiedenis (ESG)
Aantallen stafleden:
Gewone leerstoelen: 8
Oude geschiedenis (De Ligt)
• Middeleeuwse geschiedenis (Blockmans, Hoppenbrouwers)
• Vaderlandse geschiedenis (Te Velde)
• Nieuwe geschiedenis (Mout)
• Contemporaine geschiedenis (Van den Doel)
• Sociale geschiedenis ihb migratie (Lucassen & Willems)
• Economisch & sociale geschiedenis (Griffiths)
• Amerikaanse geschiedenis (Fairclough)
•
Persoonlijke leerstoelen
• Expansiegeschiedenis ihb in Azie (Blussé)
• Zeegeschiedenis (Gaastra)
• Universiteitsgeschiedenis (Otterspeer)
Bijzondere leerstoelen: 10
• Overzeese geschiedenis (Emmer)
• Militaire geschiedenis (Groen)
• Friese geschiedenis (Mol)
• Stadsgeschiedenis (Van Maanen)
• Archiefwetenschap (Jeurgens)
• Geschiedenis en cultuur van de Republiek (Pollmann)
• Overzeese geschiedenis ihb Caraïbisch gebied (Oostindië)
Onderwijs
•
•
•
•
16
BA eerstejaars: oude geschiedenis, vaderlandse geschiedenis, nieuwe geschiedenis,
middeleeuwse geschiedenis, contemporaine geschiedenis, economische en sociale
geschiedenis, historische wetenschap, wetenschappelijke vaardigheden.
BA afstudeerrichtingen: oude geschiedenis, middeleeuwse geschiedenis, vaderlandse
geschiedenis, Amerikaanse geschiedenis, geschiedenis van de Europese expansie,
zeegeschiedenis, minderheden- en migratiegeschiedenis
BA PraktijkStudies: management, journalistiek en nieuwe media, EU studies
DoorstroomMA geschiedenis (1 jaar): 5 specialisaties: oude geschiedenis, middeleeuwse
en vroegmoderne Europese geschiedenis, geschiedenis van migranten en steden in een
veranderende wereld, geschiedenis van de Europese expansie en globalisering,
geschiedenis van politieke cultuur en nationale identiteiten. Vier subspecialisaties:
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
•
•
•
Amerikaanse geschiedenis, economische geschiedenis, zeegeschiedenis,
archiefwetenschappen.
EuropaeumMA ism Oxford en Parijs (1 jaar): geschiedenis van staten en naties in Europa.
OnderzoeksMPhil (2 jaar): 5 specialisaties: oude geschiedenis, middeleeuwse en
vroegmoderne Europese geschiedenis, geschiedenis van migranten en steden in een
veranderende wereld, geschiedenis van de Europese expansie en globalisering,
geschiedenis van politieke cultuur en nationale identiteiten
ENCOMPASS MA (2 jaar) en MPhil (3 jaar) ism archieven en universiteiten in Azië:
geschiedenis van de relatie tussen Azië en Europa.
Aantal ingeschreven studenten voor geschiedenis in 2007: 786. Aantal propedeuse, bachelor,
en doctoraal studenten in 2006 3: 154, 88 en 67
Onderzoek
Het onderzoek van het Instituut is georganiseerd rond 5 thema’s:
4
• (A) The unification of the Mediterranean World. Economic, social and cultural
consequences of imperial expansion (400 BC- 400 AD)
• (B) The dynamics of European identity, 1300-1700
• (C) Political culture and national identity
• (D) European expansion and globalization
• (E) Migration, urban history and social cohesion
Kleinere onderzoeksgroepen zijn:
• (F) Internationale politieke economie
• (G) Universiteitsgeschiedenis
• (H) Geschiedbeoefening, filosofie & theorie, methoden & technieken
• Archiefwetenschap
Onderzoeksthema
A
B
C
D
E
Totaal
Onderzoekers
12
25
26
21
12
96
Relevante onderzoeksscholen
De onderzoekers van geschiedenis participeren in het eigen onderzoeksinstituut. Twee
onderzoekers (Blussé, Lindblad) zijn voor de helft ook verbonden aan onderzoekschool
CNWS.
Extern gefinancierde projecten
• Peasants, citizens and soldiers. The effects of demographic growth in Roman Republican
Italy (202-88 BC). De Ligt, Vici.
• Centralization or particularism? The development of national identities in the Low
Countries (1250-1585). Blockmans.
• Burgundian nobility. Princely politics and noble families (1430-1530). Janse.
• Taste in transition. Wijsman.
• The extension of the Historical GIS Friesland. Mol.
3
4
Uit: ‘Korte Rapportage Instroom, Inschrijvingen en Examens - januari 2008’
Deze letters worden ook in Excel sheet 1 voor de verschillende onderzoekprogramma’s gebruikt.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
17
The building blocks of power. A prosopography of the political elites in the Low
Countries, 12th - 16th centuries (PROPEL). Damen.
Nations and communities. A comparative perspective in Atlantic Europe (1650-1830).
Ebben.
The European labour market and the Dutch East India Company (VOC). Gaastra.
Civil services and urban communities, The Netherlands 1500-1795. Van der Heijden.
Differences that make all the difference. Gender and migration (The Netherlands 19452005). Schrover, Vici.
Encountering a common past in Asia (ENCOMPASS). Blussé, van den Doel, Gommans en
Schrikker, onderwijsproject.
Tales of the Revolt: memory, oblivion and identity in the Low Countries, 1566-1700.
Pollmann, Vici.
Dutch connections: the circulation of people, goods and ideas in the Atlantic world, 16801795. Oostindië, Gaastra, den Heijer, Davids.
•
•
•
•
•
•
•
•
Instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden (e-science)
Samenwerking met Gent: Burgundian nobility. Princely politics and noble families (14301530). Janse.
• Samenwerking met Fryske Akademy, NIDI en DANS: The extension of the Historical GIS
Friesland. Mol.
• Europese samenwerking met universiteiten in Spanje, Frankrijk en Duitsland: Nations and
communities. A comparative perspective in Atlantic Europe (1650-1830). Ebben.
• In samenwerking met het Nationaal Archief: The European labour market and the Dutch
East India Company (VOC). Gaastra.
• Onderwijsprogramma voor studenten uit Indonesië, Sri Lanka, India en China:
Encountering a common past in Asia (ENCOMPASS). Blussé, van den Doel, Gommans en
Schrikker, onderwijsproject.
•
Van e-science ((verder) ontwikkelen en gebruik maken van (grote) digitale datasets) is sprake
bij de volgende projecten:
• Burgundian nobility. Princely politics and noble families (1430-1530). Janse.
• The extension of the Historical GIS Friesland. Mol.
• The building blocks of power. A prosopography of the political elites in the Low
Countries, 12th - 16th centuries (PROPEL). Damen.
• The European labour market and the Dutch East India Company (VOC). Gaastra.
Aankoop en –methodiek
Voor geschiedenis wordt via boekhandel / leverancier besteld.
Selectiecriteria
NBC
Perioden
Deeldisciplines, thema's
Subthema's
Niveau
Collectievorming
Huidig
15.30-15.39
gewenst
Archeologie
15.40
Prehistorie
Prehistorie
15.51, 15.52
klassieke oudheid
oude geschiedenis
15.70
middeleeuwen
5
vroege ME, 476-800
3
5
5
Duidelijk verschil tussen onderzoek en onderwijs. Onderwijs breder, alle periodes relevant (vroege, volle en
late middeleeuwen). Voor onderzoek: vooral late Middeleeuwen en wat betreft de Nederlanden de
18
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
15.70
volle ME, 800-1100
6
6
15.70, 15.75
latere ME, 1100-1453
4
7
11.5X
vroegmoderne tijd
1500-1800
Kerkgeschiedenis
15.70, 11.5X
Reformatie
2
3
15.70
Nederland en België
1
1
15.70
Zuid-Europa
2
3
15.70
Frankrijk
3
3
15.70
Groot-Brittannië
3
3
15.70
Oost- en Zuidoost-Europa
15.70
Centraal-Europa
3
3
15.70
Noord-Europa
2
3
15.70, 15.10
Cultuurgeschiedenis
2
2
15.70
2
2
15.70
Renaissance en
humanisme
sociale betrekkingen
2
3
15.70
Staatsvorming
3
3
Nederland en België
1
1
15.85
VS
3
6
15.70
UK en Ierland
5
6
15.70
Duitsland
5
6
15.70
Frankrijk
5
6
15.70
Zuid-Europa
3
5
15.70
Centraal-Europa
4
5
15.70
Oost- en Zuidoost-Europa
15.70
Noord-Europa
3
3
15.85
Latijns-Amerika
15.75
Midden-Oosten
1
0
15.70
nwste tijd 1800200X
15.75
Zuid-Azië
2
0
15.75
Zuidoost-Azië
2
0
15.75
Verre Oosten
1
0
15.75
Centraal-Azië
1
0
15.80
Afrika
1
3
15.90
Australasia
1
1
15.70, 15.10
militaire geschiedenis
3
6
15.70
Europese eenwording
1
1
15.70, 59, 50
internationale
betrekkingen
parlementaire en
rechtsgesch.
2
4
nationalisme,
staatsvorming
Europese expansie
4
6
Nederland VOC, WIC
4
4
15.75
Oost-Azië
1
1
15.75
Zuidoost-Azië mn
Indonesië
6
6
15.75
Zuid-Azië
3
3
15.80
Afrika mn West- en
Zuid-Afrika
5
5
15.70, 50, 10
15.70, 89,XX
15.70, 75, 85
nwe tijd 1500-200X
Bourgondische periode (1384-1477) alles interessant. Dit verdient alle aandacht binnen de UB collectie. Verder
is het van belang dat de collectie geschiedenis niet alleen een weerspiegeling is van de onderzoekthema’s. De
collectie dient ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
19
15.85
3
3
15.85
Zuid-Amerika, mn NO
Brazilie
Midden-Amerika
1
5
15.85
Noord-Amerika
4
4
15.59, 15.65
zeegeschiedenis
6
6
15.59, 15.50
6
6
15.70
slavernij,
slavenhandel
België
6
6
15.70
Frankrijk
6
6
15.70
UK
6
6
15.70
Spanje
5
5
15.70
Portugal
5
6
15.70
Italië
5
5
15.70
Duitsland
6
6
15.70
4
4
15.50, 15.10
Global history
6
6
15.50,59,75-90
Dekolonisatie
4
6
landen in Europa (naslag)
4
4
15.75,80,85,90
landen buiten Europa
(naslag)
3
4
15.70
sociale geschiedenis
2
3
2
3
2
3
15.70
Rusland
alle/meerdere
perioden
15.70-90,50,59
15.70
6
migratie in NL en
Europa
7
migratie
internationaal
stadsgeschiedenis
NL, Europa
15.70-15.90
stadsgeschiedenis
internat.
1
2
15.70-15.90
cultuurcontact,
beeldvorming
2
3
15.70-15.90
etniciteit, racisme
2
3
15.70-90, 59
joden, zigeuners
2
3
15.70-90,71XX
familie, gender,
kinderen
2
3
15.10
algemeen
3
3
44.01
ziekte en
gezondheidszorg
2
3
internat. politieke
economie
arbeid-,
bedrijfsgeschiedenis
2
3
2
3
algemeen
3
3
15.50, 83.4049
15.50-90,
83XX
economische
geschiedenis
15.10
15.70, 02.01
universiteitsgeschiedenis
15.01
Geschiedbeoefening
2
3
15.02
filosofie en theorie
2
3
15.03
methoden en technieken
2
3
6
Migratie geschiedenis. Het accent ligt op de integratie van de migranten in de steden en de sociale cohesie
(minderheden en discriminatie).
7
Op internationaal niveau zijn de Verenigde Staten vooral relevant. Andere werelddelen zijn ook interessant,
globale migratie met een historische dimensie. Specifieke relevante thema’s: ‘gender migration’, andere thema’s:
verzorgingsstaat en globalisering zijdelings.
20
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
15.24, 06.90
Archiefwetenschap
15.2X
andere
hulpwetenschappen
2
2
Aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de volgende punten:
• Late Middeleeuwen in aansluiting op O&O
• Reformatie
• Zuid-Europa 1500-1800, m.n. over Spanje in het Spaans. Extra tijdschrift gewenst.
• Noord-Europa 1500-1800, m.n. Vikingen. Extra tijdschrift?
• Sociale verhoudingen 1500-1800 in aansluiting op O&O
• Amerikaanse geschiedenis 1800-200X; meer boeken in relatie tot het totale aanbod
• Militaire geschiedenis 1800-200X
• Nationalisme, staatsvorming 1800-200X in aansluiting op O&O
• Europese expansie – Caraïbisch gebied in aansluiting op O&O (zwaartepunt KITLV).
Extra tijdschrift.
• Dekolonisatie in aansluiting op O&O. Evt. extra tijdschrift.
• Migratie, integratie m.n. in steden, racisme, zowel in Nederland, Europa as internationaal.
Hier ook oudere literatuur omdat tussen integratie LISWO in FSW bibliotheek en heden
lacunes zijn ontstaan. Ook tijdschriften aanvullen op thema migratie
• Cultuurcontact; meer boeken in relatie tot het totale aanbod
• Etnische groepen zoals joden en zigeuners; meer boeken in relatie tot het totale aanbod
• Internationale politieke economie
• Geschiedbeoefening, filosofie & theorie, methoden & technieken: meer boeken in relatie
tot het totale aanbod
Beschikbare middelen (2008)
Het reguliere aanschafbudget bedraagt € 43.000. Circa 40% hiervan wordt besteed aan
tijdschriften.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Er is voor geschiedenis incidenteel sprake van schenkingen. Het gaat niet om grote aantallen.
Schenkingen moeten aan dezelfde criteria voldoen als welke voor aankoop gelden.
1.2.3.
Kunst
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De Bibliotheek Kunstgeschiedenis is gevestigd in het gebouw Huizinga, Doelensteeg 16
Leiden. Deze Bibliotheek verzorgt het genoemde vakgebied als zelfstandig ‘filiaal’ van de
Universiteitsbibliotheek. Voor de duidelijkheid, in de magazijnen van de UB bevinden zich
ook boeken over kunstgeschiedenis (bijvoorbeeld proefschriften, titels die via schenkingen
binnenkomen). Op de (kleine) vakstudiezaal Kunst in de UB is een beperkte, maar adequate
collectie handboeken en overzichtswerken die een introductie geeft op het gebied en nuttig is
voor interdisciplinaire vraagstellingen. Daarnaast staan daar ook algemene werken
betreffende de KunstEN: dus ook over theater, muziek, film, e.d.
De Bibliotheek Kunstgeschiedenis omvat de literatuur op het gebied van vooral de westerse
kunstgeschiedenis van de vroege middeleeuwen tot op de dag van vandaag.
Het Kunsthistorisch Instituut, opgericht in 1907, vindt zijn oorsprong in het Prentenkabinet,
dat al in 1814 werd gesticht. Zowel door de conservatoren van het Prentenkabinet als door de
hoogleraren Kunstgeschiedenis werden boeken verzameld. Na de tweede wereldoorlog
werden de boeken die voorheen op de kamers van de hoogleraren stonden, samengevoegd tot
één bibliotheekcollectie. De collectie werd vanaf die tijd ook professioneel verzorgd en de
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
21
Bibliotheek, gevestigd in de Kloksteeg (tot 1980), groeide. De boeken over prenten,
tekeningen en fotografie werden geplaatst bij de verzamelingen zelf, in het Prentenkabinet op
Rapenburg 65, en vanuit de Bibliotheek Kunstgeschiedenis verzorgd.8
Een collectie zeldzame en kostbare werken (ca. 86 m.) omvat uiteenlopende werken, van
handschriften, incunabelen, 17de -eeuwse emblematabundels, 19de -eeuwse geïllustreerde
werken tot aan publicaties van het Bauhaus uit de 20ste eeuw.
Belangrijke schenkingen betreffen een collectie recente literatuur over moderne kunst van Mr.
P. Cleveringa, en literatuur over Middeleeuwse handschriften en over kunstnijverheid van Dr.
E. Frederiks.
Actuele omvang
Fysiek (papier)
9.534 banden / 359 m.
111 titels
150 titels
Tijdschriften en andere seriële publicaties
-- lopende abonnementen
-- afgesloten tijdschriften
Naslagwerken
31,5 m.
Monografieën
67.000 banden / 302,5 m.
Overige
Documentatie Kunstnijverheid
Documentatie Moderne Kunst (Cor Blok)
Dia’s
Elektronisch
45 m. archiefdozen
10 m.
archiefdozen
139.000 stuks
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
In de studiezaal Kunst van de UB bevindt zich een aanvullende collectie naslagwerken. De
werken op het gebied van tekeningen, prenten en fotografie bevinden zich in de
handbibliotheek van de betreffende bijzondere collectie. Niet-westerse kunst wordt
aangeschaft door de vertegenwoordigers van regiostudies (Talen en culturen van Zuid Azië en
Tibet, van Azië, van Zuidoost Azië, van Latijns Amerika, van het Midden Oosten en de
Islamitische Wereld).
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De UKB-bibliotheken hebben overlappend, verwant en/of aanvullend materiaal. Zeer
belangrijk is de collectie van de Koninklijke Bibliotheek. Onder de bibliotheken van
universiteiten is de Leidse collectie van hoog niveau, al komt zij na die van de uitgebreidere
afdeling kunst van de Letterenbibliotheek in Utrecht. Omdat zij net als de Utrechtse collectie
ontstaan is in verband met een van de eerste leerstoelen kunstgeschiedenis in Nederland
(1907) bevat zij ook veel ouder materiaal. Belangrijke bibliotheken voor de kunstgeschiedenis
zijn verder die van het Rijksmuseum Amsterdam,
het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag en de bibliotheken van een
aantal grote musea, zoals die van het Stedelijk Museum Amsterdam en Museum BoymansVan Beuningen in Rotterdam.
8
Over de geschiedenis van de Bibliotheek en de collecties, zie: Het Leidse Prentenkabinet: de geschiedenis van
de verzamelingen, Themadeel van het Leids Kunsthistorisch Jaarboek 9 (1994); E. van Melis, `Kunst, boeken en
kunstboeken: de bibliotheek van de vakgroep kunstgeschiedenis’, (1994) no. 3, 9-11;`Wij waren de enige gekken
die alles bewaarden’, in: A. Bergsma, Vakbibliotheken in Nederland en Belgie. Haarlem 1993, 34-37.
22
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Er zijn landelijke afspraken, die worden gecoördineerd door het Overleg Kunsthistorische
Bibliotheken Nederland (OKBN). De Bibliotheek Kunstgeschiedenis is actief lid van dit
overleg. 9
In Leiden verzamelen de bibliotheken van het KITLV, het Rijksmuseum van Volkenkunde,
het Rijksmuseum van Oudheden, het Afrika Studiecentrum ook literatuur over de kunst van
de regio’s waarop zij zich concentreren. Deze bibliotheken hebben waardevolle aanvullingen
op wat de UB voor de regiostudies en de kunstgeschiedenis aanschaft.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Alle geesteswetenschappelijke studierichtingen en eenheden binnen de UL zijn potentieel
relevant. Juist bij kunst is interdisciplinariteit erg belangrijk.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Onderzoekers uit de hele wereld weten deze bibliotheek te vinden.
De Bibliotheek Kunstgeschiedenis verleent diensten aan het NIAS (Netherlands Institute for
Advanced Studies) te Wassenaar. De assistenten van dit instituut lenen hier boeken ten
behoeve van hun fellows.
Zwaartepunten
Vanwege de oorsprong in het Prentenkabinet, heeft de collectie van de Bibliotheek
Kunstgeschiedenis voor wat betreft het bijzondere boek een duidelijk accent in alba en 19deeeuwse tijdschriften. Een andere kern in de collectie is de kunstnijverheid: literatuur erover,
bronnen, ook vele uit de 19de eeuw, en een groot archief met afbeeldingen. Leiden heeft sinds
1964 de enige leerstoel in Nederland op dit gebied en de hoogleraren Th. H. Lunsingh
Scheurleer (1964-1982) en C.W. Fock (1982-2007) hebben altijd geijverd voor hun
vakgebied. Beiden brachten steeds schenkingen aan.
Sinds een jaar of tien wordt de kunstgeschiedenis minder strikt gezien als een kwestie van
West- Europa en Noord-Amerika en worden ook de zogenoemde niet-westerse kunst en
relaties tussen westen en niet-westen verzameld. Dit heeft te maken met een verruiming van
de onderzoeksvraagstellingen bij de Opleiding en ook met de positie binnen de Universiteit
Leiden met vele studierichtingen op het gebied van niet-westerse talen en culturen.
Fysieke staat
Anders dan op de UB zijn niet alle tijdschriften gebonden. Stofomslagen blijven om de
boeken en veel boeken zijn geplastificeerd.
Gebruik
De uitleenregels zijn, in vergelijking tot de UB, nogal soepel. Dit kan omdat de
gebuikersgroep tamelijk vastomschreven en ‘bekend’ is, nl. docenten en studenten van de
Opleiding Kunstgeschiedenis. Voor werkgroepen zijn planken beschikbaar waar de relevante
literatuur en fotokopieën bijeen worden geplaatst, zodat ieder lid van een werkgroep de
boeken kan gebruiken, ze zijn dan tijdelijk niet-uitleenbaar. Het betreft 20 planken.
Ontsluiting
9
Voor informatie over kunsthistorische collecties in Nederland, zie: Dirk Jacob Jansen, Annemiek Ouwerkerk,
Collections of Art-Historical Documentation in The Netherlands: A Brief Guide, Leiden 1996; zie ook:
http://www.okbn.nl/gids/index.php .
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
23
Vanaf 1995 zijn alle nieuw ingewerkte boeken voorzien van GOO-trefwoorden, maar er zijn
sinds die tijd grote achterstanden weggewerkt, dus er is meer met GOO ontsloten dan alleen
vanaf het imprintjaar 1995.
Sinds het begin van het professioneel werken in de Bibliotheek is een zelfgemaakt
systematisch indelingsschema in gebruik. Volgens dit systeem (decimale classificatie + land+ tijdsleutel + kunstenaarsnaam) worden de boeken ingedeeld en, ook in de gesloten
magazijnen, systematisch geplaatst. Vroeger (tot 1 mei 1996) vormde het de basis voor een
zeer fijn uitgewerkte systematische catalogus (soms wel 12 verdubbelingen per titel); de
alfabetische hoofwoordencatalogus bevatte tevens een trefwoordencatalogus.
Jarenlang werd in Leiden gewerkt aan het systeem Iconclass, een classificatie voor het indelen
en beschrijven van afbeeldingen en literatuur daarover. Ter ondersteuning van dit werk werd
in de bibliotheek literatuur verzameld die de achtergrond vormde voor het indelen van
afbeeldingen, literatuur over thema’s in de kunst. Die rubriek is in de bibliotheek ontsloten
met de codes van Iconclass.
Collectievormingsprofiel
B.C.
Onderwerpen
20.00
Kunstwetenschappen: algemeen
6
20.01
Geschiedenis van de kunstwetenschappen
9
20.02
20.03
20.04
20.05
Filosofie en theorie van de kunstwetenschappen
Methoden en technieken van de
kunstwetenschappen
Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties
Kunst in relatie tot andere gebieden van cultuur:
algemeen
Aanschafniveau
8
7
7
8
kunst en wetenschap
8
kunst en lett.
7
20.06
Filosofie van de kunst
7
20.07
Kunstkritiek, kunstbeschouwing
8
20.08
Psychologie van de kunst
6
Kunst in relatie tot andere gebieden van cultuur:
overige
6
20.10
Kunst en maatschappij: algemeen
7
20.11
Verzamelwezen
8
20.12
Museumwezen
8
20.13
Tentoonstellingen
7
20.14
Commerciële aspecten van kunst
6
20.15
Conserveren, restaureren, vervalsen
6
20.16
Kunstbevordering
6
20.19
Kunst en maatschappij: overige
7
20.20
Iconografie
8
20.21
Iconografische thema’s
8
20.30
Geschiedenis van de kunst: algemeen
6
20.33
20.40
20.41
Volkskunst
Kunst van niet-Europese landen,
bevolkingsgroepen, beschavingsgebieden:
algemeen
Azië
4
2
2
20.42
Chinese kunst
3
20.43
Japanse kunst
2
24
accent op Nederland
6
wisselwerking met niet westerse kunst
20.09
Opmerkingen
alleen moderne Chin.
kunstenaars zie verder cvp
Sinologie
zie cvp Japans en Koreaans
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
20.44
Zuid-Azië, Zuidoost-Azië, Achter-Indië
vgl. cvp regiostudies
20.45
Nabije Oosten, Voor-Azië
vgl. cvp regiostudies
20.48
Joodse kunst
2
20.49
Hindoeïstische kunst
20.50
Islamitische kunst
vgl. cvp regiostudies
20.51
Boeddhistische kunst
vgl. cvp regiostudies
20.52
Afrika
3
alleen moderne Afrikaanse
kunstenaars
20.54
Amerika
4
voor Latijns Amerika, vgl cvp
TCLA
20.59
20.63
Kunst van niet-Europese landen,
bevolkingsgroepen, beschavingsgebieden:
algemeen
Laatantieke kunst, vroegchristelijke kunst
vgl. cvp regiostudies
1
4
20.65
Byzantijnse kunst
4
20.70
Kunst van Europa
5
20.89
Geschiedenis van de kunst: overige
5
20.99
Kunstwetenschappen: overige
2
21.00
Schilderkunst: algemeen
7
accent op landen v. europa
ca 1000-heden
21.01
Technieken en materialen
7
21.02
Geschiedenis van de schilderkunst
8
21.10
Miniatuurschilderkunst
3
21.11
Muurschilderkunst
6
21.12
Glasraamkunst
6
21.19
Schilderkunst: overige
8
vnl. Nederland
NB: het gedeelte 21.20 t/m 21.49 wordt
gecollectioneerd vanuit de Bibliotheek
Kunstgeschiedenis en vanuit dat budget
bekostigd maar wordt ondergebracht in het
Prentenkabinet
21.20
Tekenkunst: algemeen
6
21.21
Technieken en materialen
7
21.22
Geschiedenis van de tekenkunst
8
21.29
Tekenkunst: overige
8
21.30
Grafische kunst: algemeen
6
21.31
Technieken en materialen
7
21.32
Geschiedenis van de grafische kunst
8
21.37
Toegepaste grafische kunst
5
21.39
Grafische kunst: overige
5
21.40
Fotografische kunst: algemeen
7
21.41
Technieken, materialen en apparatuur
7
21.42
Geschiedenis van de fotografische kunst
9
21.49
Fotografische kunst: overige
9
21.50
Beeldhouwkunst: algemeen
6
21.51
Technieken en materialen
6
21.52
Geschiedenis van de beeldhouwkunst
7
21.59
Beeldhouwkunst: overige
7
21.60
Bouwkunst: algemeen
7
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
accent op bestandscatalogi en
kunstenaars die in de collectie
vertegenwoordigd zijn; m.n.
Nederland
idem als opm. bij 21.29
25
21.62
Geschiedenis van de bouwkunst
8
21.70
Religieuze bouwkunst
7
21.71
Utilitaire bouwkunst
6
21.72
Woningbouw
6
21.73
Stedenbouw
7
21.74
Landschapskunst
8
21.75
Monumentenzorg
7
21.79
Bouwkunst: overige
6
21.80
Decoratieve kunst: algemeen
7
21.81
Geschiedenis van de decoratieve kunst
9
21.82
Industriële vormgeving
8
21.83
Geschiedenis van het ornament
8
21.84
Binnenhuiskunst
8
21.85
Kleding, mode
6
21.86
Textielkunst
6
21.87
Houtkunst
6
21.88
Keramiek
6
21.90
Glaskunst
6
21.91
Metaalbewerking
6
21.92
Edelsmeedkunst
6
21.94
Mozaïeken
6
21.97
Decoratieve kunst: overige
6
21.99
Overige kunstvormen
8
bijv. Kerkschatten
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Gewone en bijzondere hoogleraren: gewone 5, bijzondere: 6
Overige vaste staf: 32
AIO’s: 10
Studenten totaal: 429
MA-studenten: 40
BA-studenten: 338
DII-studenten: 51
1e-jaarsstudenten in 2006-07: 98
1e-jaarsstudenten in 2007-08: 102
Instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden (e-science)
Samenwerking met Pallas, Onderzoeksschool Kunstgeschiedenis, Huizinga Instituut,
Samenwerking met Interuniversitair kunsthistorisch Instituut in Florence (NIKI), European
Science Foundation, Netherlands Institute for Andvanced Studies in het Humanities and
Social Sciences (NIAS), Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten (KABK),
Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD), Instituut Collectie Nederland (ICN),
Raad voor Cultuur, Veenfabriek Leiden, LUMC, Arts and Genomics Centre, Sculptuur
Instituut, KNAW, Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RMZ), Faculteit der Kunsten,
Staatliche Akademie der bildenden Kunst (Stuttgart), ETH Zürich, CNWS
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Musea: Lakenhal (Leiden), Fotomuseum (Rotterdam), Gemeentemuseum (Den Haag),
Stedelijk Museum (Amsterdam), Nederlands Architectuur Instituut (NAI), Tropenmuseum
(Amsterdam), Museum voor Volkenkunde (Leiden), Rijksmuseum voor Oudheden (Leiden),
Wolfsonian (Miami), Museum van Schone Kunsten Antwerpen, Kupferstichkabinett
(Dresden), Prado (Madrid)
26
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Universiteiten: University of St Andrews, University of California, Santa Barbara, Emory
University, University of Berkeley, Université de Liège, Yale University, Université Louvainla-Neuve, Freie Universität Berlin, Università di Verona, Université Libre de Bruxelles,
Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen (Leiden), Università di Milano, University of
Teesside, Universität Hamburg, Universiteit Gent, York University, University of Toronto,
Universiteit van Maastricht.
Hoogleraren, speciale projecten;
C.v. Eck, VICI-project: Art, Agency and Living Presence in Renaissance Italy
R.Falkenburg, NOW project: Pieter Aertsen and humanist art discourse in the low countries
R.Zwijnenberg, NWO project: landelijk coördinator van het NWO-project C0-OPs waarin
kunstenaars en wetenschappers samenwerken) en oprichter en directeur van The Arts and
Genomics Centre (gevestigd in de Gorleaus Laboratoria) dat de samenwerking tussen
kunstenaars en natuurwetenschappers stimuleert.
Aankoop en -methodiek
Geselecteerd wordt via uitgeverscatalogi, recensies in tijdschriften, en regelmatige inspectie
van goede boekhandels. Er wordt besteld via speciale kunstboekhandels, slips, approval plan,
eigen aanschaf onderweg, bijvoorbeeld in musea, in het buitenland, etc.
Selectiecriteria
Aanwas van de collectie is expliciet gewenst op de speerpunten van onderwijs en onderzoek.
Uiteraard wisselen die met de tijd, met specialismen van hoogleraren, met hernieuwde
definitie van onderwijsdoelen etc.
Wanneer nieuwe hoogleraren met nieuwe thema’s komen wordt ernaar gestreefd de collectie
snel op de gewenste punten met belangrijke `keyworks’ uit te breiden.
De bedoeling is de collectie steeds in relatie met de vragen van onderwijs en onderzoek zo
sterk mogelijk te maken. Maar ook de vanouds bestaande kernen worden ‘onderhouden,
evenals een basiscollectie kunstgeschiedenis op `graduate’ niveau.
Allereerst wordt verzameld op de traditionele genres van de kunstgeschiedenis:
• Schilder- en beeldhouwkunst
• Architectuur
• Kunstnijverheid
Maar ook thema’s in de kunst, kunsttheorie, geschiedenis van het verzamelwezen, kunst in
relatie tot de maatschappij, collectiecatalogi van musea, etc., etc.
De diverse verzamelgebieden zijn het gemakkelijkst aan te geven met het systematisch
indelingsschema van de bibliotheek, met daaraan gekoppeld tijden en landen.
Het meeste aangekochte is nieuw. Ouder dan 20ste eeuws materiaal wordt nauwelijks gekocht.
Talen: vooral Nederlands en Engels; minder Duits, Frans, Italiaans; nauwelijks Spaans. Ouder
materiaal Latijn, nauwelijks.
Titels zijn hoofdzakelijk van wetenschappelijke uitgevers.
Materiaalsoorten: studieboeken, bronnen, monografieën, naslagwerken, etc., bij voorkeur op
papier.
‘Intellectueel niveau’ van de publikaties: wetenschappelijk, graduate, undergraduate.
Beschikbare middelen
Het reguliere aanschafbudget in 2007 bedroeg € 52.560 voor Kunstgeschiedenis; daarnaast
Kunst additioneel (UB): € 4.830
Tijdelijke / incidentele budgetten (periode aangeven):
• BGW-gelden, in 2005 en 2006 beide € 17.500 voor niet-westerse kunst
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
27
•
BGW-gelden, in 2007 in totaal voor niet-westerse kunst 14.710, waarvan € 8.000 voor
Kunstgeschiedenis
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De Bibliotheek Kunstgeschiedenis krijgt veel schenkingen. Voor het aannemen daarvan
gelden dezelfde criteria als voor de aanschaf van boeken. Ook wordt bij een schenking altijd
afgesproken dat evt. dubbelen weggegeven mogen worden aan zusterinstellingen of
studenten.
Bruiklenen worden niet aanvaard.
Deselectie
Zeker kunnen onderdelen uit de Bibliotheek Kunstgeschiedenis worden gedeselecteerd. Het
betreft te allen tijde materiaal dat niet of nauwelijks gebruikt wordt en waarvan het niveau niet
hoog is, het moet ook gemakkelijk elders gevonden kunnen worden. Incomplete
collectieonderdelen komen in aanmerking voor afstoting, verouderd materiaal en materiaal dat
via andere weg, bijv. elektronisch, beschikbaar is gekomen.
NB: In een historische discipline is materiaal natuurlijk niet erg snel “verouderd” en daarom
geschikt voor deselectie, want het kan dan juist weer historisch/historiografisch interessant
zijn.
Voorbeeld 1: Een aantal jaren geleden werd een van de studiezalen geactualiseerd met recente
handboeken en naslagwerken. Verouderde titels werden apart gezet, om te zien of er nog
vraag naar was. Nu gebleken is dat dit niet het geval is, (na 4 jaar) kunnen ze worden
opgenomen in de gesloten magazijnen, want het betreft soms wel historisch interessante
boeken, of afgestoten worden.
Voorbeeld 2: de veilingcatalogi. De Bibliotheek bezit daarvan een incomplete collectie. Het
oudste gedeelte uit eind 18de eeuw en uit de 19de eeuw, omvat vele waardevolle titels, die ook
voor het ontstaan van de collectie prenten en tekeningen van het Prentenkabinet van belang
zijn. Dit gedeelte van de veilingcatalogi, dat niet ontsloten was, wordt nu gecatalogiseerd en
geplaatst in het Prentenkabinet. De rest van de recentere veilingcatalogi wordt gescreend op
nog zeldzame en/ of interessante exemplaren en wordt dan gecontroleerd met de collectie van
het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag. Alles wat daar niet is –
een nagenoeg complete collectie – gaat daarheen, vervolgens kan de rest weg.
Voorbeeld 3: De grote bibliografieën die momenteel (gedeeltelijk ook retrospectief)
elektronisch beschikbaar zijn, zouden in principe kunnen worden afgestoten. (Of alleen voor
wat betreft het gedeelte dat retrospectief beschikbaar is, het oudste gedeelte misschien juist
bewaren?)
De beschikbaarheid van e-journals moet nader bekeken worden. Voor zover het `zekere’
licenties betreft kunnen dan veelal dure abonnementen op de papieren tijdschriften worden
opgezegd – en het spaart ruimte.
1.2.4.
Chinees
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Al sinds 1846 bestaat aan de Universiteit Leiden een opleiding in de Chinese schrijftaal, eerst
als onderdeel van een leerstoel Japans en Chinees, en sinds 1874 met een eigen leerstoel
Chinees. In 1930 werd door J.J.L. Duyvendak (1889-1954) het Sinologisch Instituut
opgericht, bestaande uit de studie Talen en Culturen van China en de Sinologische
Bibliotheek. Hierdoor kon de sinologische collectie aan de Universiteit Leiden door een eigen
bibliothecaris worden opgebouwd, wat voor haar huidige kwaliteit en betekenis van groot
belang is geweest.
28
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
In 1961 werd de oude leerstoel koloniale geschiedenis omgezet in een tweede leerstoel
'Geschiedenis van China' voor het Sinologisch Instituut. In 1969 volgde de oprichting van het
Documentatiecentrum voor het Moderne China, met een eigen budget voor de ontwikkeling
van een collectie over het moderne China, als deel van de Sinologische Bibliotheek. Met de
benoeming van een vaste hoogleraar voor het moderne China werd in 2000 een derde vaste
leerstoel aan het Sinologisch Instituut ingesteld.
De collectie van Chinese boeken aan de Universiteit Leiden is echter veel ouder. Al aan het
begin van de 17e eeuw was de Universiteit in het bezit van enkele Chinese titels, o.a. uit de
collecties van J.J. Scaliger (1540-1609), B. Vulcanius (1538-1614) en G.J. Vossius (15771649). Tot in de 19e eeuw groeide de collectie tot meerdere honderden titels, en bij de
oprichting van het Sinologisch Instituut (1930) omvatte de verzameling ruim 1.500 boeken.
Na de stichting van het Documentatiecentrum in 1969 begon de collectie zich razendsnel te
ontwikkelen, tot het huidige bestand van ruim 320.000 banden en een verwerving van ca
5.000 banden per jaar. Deze toename kan slechts ten dele uit het reguliere budget van ca.
80.000 € (incl. het budget van het Documentatiecentrum) worden gefinancierd, en komt
verder tot stand door speciale projecten en schenkingen.
Belangrijke deelcollecties binnen de Sinologische Bibliotheek zijn:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Van Gulik collectie en collectie oude en zeldzame boeken: zie apart collectieprofiel Bijzondere collectie
Sinologie.
Pre-1949 tijdschriften: De bibliotheek is in het bezit van een respectabele collectie tijdschriften uit de
keizertijd en de Republikeinse tijd, dus van vóór 1949. Een groot gedeelte daarvan is als microfilm of -fiche
beschikbaar.
Onofficiële poëzietijdschriften: Begin 2007 heeft de bibliotheek van Maghiel van Crevel een in haar
omvang wereldwijd unieke collectie van onofficiële poëzietijdschriften uit de Volksrepubliek China uit de
jaren 1978 t/m 2004 ontvangen.
Local Gazetteers 地方志: De Chinese bibliotheek heeft ook een groeiende collectie van local gazetteers
(lokale geschiedenissen) van de 10e tot en met de 20e eeuw. Voor local gazetteers van het hedendaagse
China is een apart budget beschikbaar, waarmee deze deelcollectie in de komende jaren nog verder zal
worden uitgebreid, vooral door de aanschaf van digitale versies hiervan.
Kong Koan Archief: Het archief van de Chinese Raad in Batavia, met documenten uit de 18e tot en met de
20e eeuw. Dit is het enige overgebleven Chineestalige archief van een overzeese Chinese gemeenschap uit
de premoderne periode.
Beeldcollecties: De bibliotheek is in het bezit van ruim 30.000 dia's, waarvan ca. de helft is gedigitaliseerd,
voorzien van metadata en opgeslagen in Digibeeld. Daarnaast is er nog een aantal foto's en negatieven uit de
eerste helft van de twintigste en late negentiende eeuw.
Kunstboeken: De Sinologische Bibliotheek heeft door de Hulsewé-Wazniewski Stichting, de Stichting voor
de Visualisering van de Chinese Geschiedenis en NWO extra middelen ter beschikking gekregen om de
collectie kunstboeken uit te breiden. Om de grote en kwetsbare boeken beter en veiliger te kunnen
raadplegen is er een aparte kunstkamer met relevante randapparatuur (scanner enz.) ingericht.
Films en video's: Deze snel groeiende collectie op u-matic, vhs, vcd en dvd, omvat nu ongeveer 500 titels.
De speelfilms en documentaires zijn voornamelijk afkomstig uit China, Hongkong en Taiwan, maar ook
China-gerelateerde films en documentaires uit bijv. Nederland, Duitsland en Amerika zijn in de collectie te
vinden. De collectie omvat o.a. een twintigtal zeer moeilijk te verkrijgen onafhankelijk gemaakte Chinese
documentaires uit de vroege jaren negentig (op vcd).
Digitale bronnen: Behalve het fors groeiende aantal elektronische tijdschriften en databanken is de
bibliotheek ook bezig met verschillende digitale projecten zoals DACHS (Digital Archive for Chinese
Studies), IGCS (Internet Guide for Chinese Studies), AHEAD (Art History of East Asia Directory) en
Verretaal (Online Database of Chinese Literature in Dutch Translation).
Actuele omvang
Tijdschriften*
Lopende abonnementen (totaal)
Lopende abonnementen Chinees
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Fysiek (papier e.a.)
1.517 m.
430 titels
370 titels
Elektronisch
3.327 titels
3.220 titels
29
Lopende abonnementen Westers
Chinese tijdschriften
Chinese kranten
Japanse tijdschriften
Westerse tijdschriften
Westerse overdrukken
60 titels
795 m.
138 m.
63 m.
326 m.
195 m.
Naslagwerken
Chinese naslagwerken
Westerse naslagwerken
154 m.
109 m.
45 m.
3 titels
2
1
5.250 m.
4.400 m./ 220.000 banden
850 m./ 40.000 banden
360.000 10
Monografieën
Chinese en Japanse monografieën
Westerse monografieën
Overige
Gearchiveerde webpagina’s
Eigen databanken en digitale archieven
Dia’s
Kaartenmateriaal
Microfilms
Microfiches
Chinese films en video’s
32.000
30 m.
Ca. 7.000 eenheden
Ca. 9.000 eenheden
17 m. (ca. 500 titels)
6 titels
1 titel
6 titels
ca. 1.000.000
5
15.000
* Niet meegerekend zijn tijdschriften uit de universitaire package deals, die voor China relevant zijn.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De Sinologische Bibliotheek bestrijkt alle onderwerpen binnen het gebied van de geestes- en
sociale wetenschappen die betrekking hebben op China, met name Chinese filosofie, religie,
geschiedenis (cultureel, intellectueel, sociaal-economisch enz.), taalwetenschap,
literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur, sociologie, culturele antropologie, economie,
recht, en politiek.
De bibliotheek van het Instituut Kern heeft een belangrijke collectie op het gebied van
Boeddhisme, Tibet en kunst en cultuur van deze regio, en vormt zo een belangrijke aanvulling
op onze collectie. Ook de bibliotheken Japanologie en Koreanistiek hebben materiaal dat voor
onderzoek over met name de Chinese geschiedenis en cultuur belangrijk is. Samen met de
bibliotheken Japanologie en Koreanistiek beheert de Sinologische Bibliotheek ook de zo
geheten Bibliotheek Teller, een collectie van ca 120 m boeken over economie, recht,
internationale zaken en politiek in Azië, Afrika en Latijns-Amerika.
Een aantal titels met betrekking tot China is verder te vinden in de bibliotheken van de
Faculteit Sociale Wetenschappen en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Met het Van
Vollenhoven Instituut bestaat een afspraak over de verwerving van Chineestalige bronnen
over het Chinese recht door de Sinologische Bibliotheek.
Voor bijzondere Chinese collecties zie Deel II - § 2.6.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Buiten het Sinologisch Instituut in Leiden zijn er in Nederland geen bibliotheken die zich
serieus met een brede collectievorming over China bezighouden. Voor specifieke
vakgebieden bevinden zich elders vaak wel goede aanvullende collecties. Bovendien stemmen
10
Betaalde toegang tot meestal Chinese dissertaties (maar ook andere e-boeken); niet opgenomen in de
catalogus.
30
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
wij onze aanschafpolitiek van boeken, tijdschriften en databanken af op die van andere
bibliotheken in Leiden en Nederland.
Bibliotheken in Leiden met voor ons relevant materiaal zijn te vinden in het Rijksmuseum
voor Volkenkunde, het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), de
Stichting CHIME (European Foundation for Chinese Music Research) en het Museum
Boerhaave.
Dankzij de expertise van onze bibliotheekmedewerkers en hun samenwerking met stafleden
van de Opleiding Talen en Culturen van China (TCC) zijn wij in staat andere bibliotheken in
Nederland (zoals de Koninklijke Bibliotheek of het Museum Meermanno) te adviseren over
hun bijzondere Chineestalige collecties.
Het Internationale Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) te Amsterdam bezit
documenten over de vroege geschiedenis van de Chinese Communistische Partij en uniek
materiaal over de Protest Beweging van 1989. Het biedt tevens onderdak aan de internationaal
unieke collectie Chinese propaganda posters van Stefan Landsberger, docent aan het
Sinologisch Instituut.
Met de Afdeling Oost-Azië van de Staatsbibliotheek te Berlijn (SBPK), die meer dan 650.000
Chinees- en Japanstalige boeken bezit en de grootste Oost-Aziatische collectie in Europa is,
bestaat een bijzondere IBL afspraak ("blauer Leihverkehr"): Chinees- en Japanstalige boeken
mogen online besteld en via onze bibliotheek kosteloos voor een jaar geleend worden. In het
geval dat de titel niet in Berlijn aanwezig is, wordt de aanvraag automatisch aan de
Staatsbibliotheek München doorgegeven. Nota bene: door deze deelname aan het blauer
Leihverkehr heeft de Sinologische Bibliotheek ook de status van geregistreerde gebruiker van
de SBPK en kan hierdoor voor sommige commerciële databanken, die via de SBPK
aangeboden worden, voordeligere licenties afspreken.
Met de Nationale Bibliotheek in Taiwan bestaat een uitwisselingsprogramma waardoor wij
zowel een groot aantal wetenschappelijke publicaties als de meest belangrijke Taiwanese
tijdschriften ontvangen.
Voor een aantal van projecten, waarvan de Sinologische Bibliotheek meestal initiatiefnemer is
en/of de projectleiding heeft, bestaat nationale en internationale samenwerking met
verschillende prestigieuze instituten:
• Koninklijke Bibliotheek, Den Haag (DACHS - in onderhandeling)
• CHIME European Foundation for Chinese Music Research, Leiden (tentoonstellingen,
concerten)
• Ostasienabteilung der Staatsbibliothek zu Berlin (DACHS, IGCS)
• Sinologisches Seminar, Universität Heidelberg (DACHS, IGCS)
• Institut für Ostasiatische Kunstgeschichte, Universität Heidelberg (AHEAD)
• NIAS - Nordic Institute of Asian Studies, Kopenhagen (IGCS - in onderhandeling)
• Research Centre for Translation, Chinese University of Hong Kong (Verretaal)
• Oost-Aziatische Bibliotheek, Katholieke Universiteit Leuven (Leiden/Leuven SKQS
Consortium Project: verwerving en digitale beschikbaarstelling van Wenyuange Siku
quanshu (SKQS)-collectie voor gebruikers aan de universiteiten Leiden en Leuven en nog
negen andere sinologische bibliotheken in Europa).
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De Sinologische Bibliotheek en de Opleiding Talen en Culturen van China (TCC) vormen als
Sinologisch Instituut een eenheid. Dat betekent dat de Sinologische Bibliotheek niet alleen
bronnen (print, multimedia, digitaal) en infrastructuur ter bestudering van een breed spectrum
aan onderwerpen met betrekking tot China aan onderzoekers, docenten en studenten van de
Opleiding TCC beschikbaar stelt, maar dat er een nauwe betrokkenheid en wederzijdse
belangstelling bestaat met een daaruit voortvloeiende samenwerking op velerlei gebieden:
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
31
Stafleden van de opleiding participeren actief aan de selectie van relevant materiaal.
Stafleden helpen bij het verwerven van externe fondsen voor de bibliotheek en vice versa.
• De Sinologische Bibliotheek en de opleiding coöpereren bij een aantal gezamelijke
projecten zoals AHEAD, Verretaal, en andere.
De Sinologische Bibliotheek is ook van groot belang voor onderzoekers en studenten van de
Faculteit der Rechtsgeleerdheid, de Faculteit der Sociale Wetenschappen, de Faculteit der
Archeologie, en binnen de Faculteit der Letteren van de opleidingen Indologie/Tibetologie en
Japanologie en Koreanistiek. Ook wordt de bibliotheek gebruikt door onderzoekers van de
Research School CNWS en het Modern East Asia Research Centre (MEARC).
•
•
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Naast ondersteuning van onderzoek en onderwijs aan de Universiteit Leiden levert de
Sinologische Bibliotheek ook maatschappelijke dienstverlening aan het algemene publiek
binnen Nederland en zelfs de Benelux.
Tevens behoort de Sinologische Bibliotheek tot de grootste bibliotheken op haar gebied
binnen Europa. Vergeleken met de grote instellingen in de VS zijn sinologische collecties in
Europa gefragmenteerd en klein. De meeste bibliotheken hebben niet voldoende middelen om
een omvangrijke collectie op te bouwen en de belangrijkste bronnen beschikbaar te stellen.
De Sinologische Bibliotheek heeft daardoor een bijzondere verantwording, omdat zij een van
de weinige instellingen in Europa is die kan bijdragen aan de verbetering van deze situatie. Zij
doet dat o.m. door het initiëren van en participeren in een aantal multilaterale, internationale
samenwerkingsprojecten. Ook ondernemen onderzoekers uit heel Europa en uit Azië en
Noord-Amerika research trips naar Leiden, om de collectie met haar deels unieke bestanden te
raadplegen, vaak met financiële hulp van hun eigen of andere subsidie gevende instellingen
zoals de Chinese Academy of Social Sciences of de European Association of Chinese Studies.
Zwaartepunten
De collectie van de Sinologische Bibliotheek is een brede collectie die alle onderwerpen op
het gebied van de geestes- en sociale wetenschappen met betrekking op China bevat.
Expliciete zwaartepunten zijn Chinese filosofie, religie, geschiedenis (cultureel, intellectueel,
sociaal-economisch enz.), taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur,
sociologie, culturele antropologie, economie, recht, en politiek.
Fysieke staat
De boeken verkeren in het algemeen in goede staat. Delen van de microfilm collectie zijn
beschadigd en moeten gerestaureerd worden. Een verbeterde opslag voor microfilms en fiches is deels al uitgevoerd, deels in voorbereiding. Voor een aantal bijzondere films op
verouderde media bestaat de wens van digitalisering. Het Kong Koan archiefmateriaal is al op
microfilm gezet. In 2008 zal dit materiaal naar de nieuwe opslagruimte voor de bijzondere
collectie verplaatst worden.
Gebruik
Alleen de twee leeszalen met hun ICT voorzieningen en de daar opgestelde naslagwerken,
meest recente tijdschriftennummers en boekenaanwinsten zijn voor alle gebruikers vrij
toegankelijk. Voor toegang tot het magazijn is een aparte stack pass nodig, die alleen voor
gastonderzoekers, stafleden, promovendi en studenten beschikbaar is die al een
afstudeerscriptie schrijven. De stack pass moet via de bibliothecaris aangevraagd worden.
Boeken uit het magazijn kunnen door iedereen worden aangevraagd en worden een keer per
uur aangeleverd. Afgezien van de naslagwerken, tijdschriften en oude of kostbare werken
32
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
mogen boeken ook geleend worden. Docenten kunnen voor colleges een aantal boeken op de
collegeplank in de leeszaal ter inzage plaatsen; ook deze boeken zijn dan niet uitleenbaar.
In 2006 waren er 5.911 uitleningen. Ten opzichte van 2005 is dat een toename van 5%. Het
percentage uitleningen van onze bibliotheek bedroeg in 2006 ca. 2,8% van het totale aantal
uitleningen van alle bibliotheken, terwijl onze studenten slechts 1,5% van alle studenten
binnen de universiteit uitmaakten.
Het gebruik van de door de Sinologische Bibliotheek aangeboden digitale bronnen is
afhankelijk van de doelgroep en de manier waarop deze worden aangeboden. In 2006 werd de
Internet Guide for Chinese Studies (IGCS) bijvoorbeeld rond 250.000 keer door gebruikers uit
de hele wereld geraadpleegd. Op die alleen voor medewerkers en studenten van de
Universiteit Leiden toegankelijke Chinese tijdschriftendatabank CAJ werd tussen juli 2006 tot
en met juni 2007 2.522 keer ingelogd en 5.780 artikelen gedownload. De door de
Sinologische Bibliotheek aangeboden en door elf Europese universiteiten gebruikte digitale
collectie van klassieke Chinese teksten SKQS werd in 2006 ca 1.000 keer geraadpleegd.
Er is een langdurig bruikleen van het Museum van Volkenkunde in Leiden van ca. 150 Yao
manuscripten in het Chinees (19e en 20ste eeuw), die echter alleen te raadplegen zijn door de
hoogleraar en enkelen van het bibliotheekpersoneel, niet door bezoekers.
Ontsluiting
De Westerstalige collectie van de Sinologische Bibliotheek is volledig ontsloten in de
Catalogus en daarmee ook in de Nederlandse Centrale Catalogus (NCC). Deze titels zijn
voorzien van NBC-codes en trefwoorden volgens GOO en meestal ook van LoC subject
headings.
Van de Chinees- en Japanstalige collectie zijn alle sinds 1985 aangeschafte titels en een groot
gedeelte oudere ontsloten via een aparte OPAC (Chinabase), die via WWW geraadpleegd kan
worden. Deze titels zijn voorzien van LoC subject headings. De in Chinabase opgenomen
titels zullen binnen een tot twee jaar omgezet worden naar de Catalogus van de Leidse
universiteit. De niet in Chinabase opgenomen titels zijn ontsloten via een kaartcatalogus.
Deze titels kunnen pas in de Catalogus van de universiteit ontsloten worden na de migratie
van Chinabase naar de nieuwe omgeving.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
•
•
•
•
•
•
Gewone en bijzondere hoogleraren:
Overige vaste staf:
AIO’s, promovendi etc.:
MA- en doctoraalstudenten:
BA-studenten:
1e-jaarsstudenten in 2007:
3
19,5 fte*
12
46
ca. 280
ca. 140
* daarbij meegerekend: vijf jaarlijks wisselende teaching fellows, een extern gefinancierd hoogleraar economie,
een aanstaande aanstelling in political science
Affiliaties
•
•
Research School CNWS
Modern East Asia Research Centre (MEARC)
Aankoop en -methodiek
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
33
Bij de keuze van de manier van aankoop wordt gekeken naar kosten, efficiëntie,
betrouwbaarheid en beschikbaarheid. Vaste abonnementen van Westers-talige series lopen
vaak via een traditionele aanbieder (Harrassowitz). Losse titels worden meer en meer via
Internet besteld omdat vele titels op deze manier goedkoper zijn en sneller geleverd worden,
of anders niet te verkrijgen zijn.
Voor Chineestalig materiaal wordt vaak direct in het Chinees met leveranciers in China en
Taiwan onderhandeld. Hierdoor kunnen prijzen heel competitief gehouden worden, met als
gevolg en prijsverlaging sinds 2003 voor monografieën van 80%, en voor tijdschriften van
50%.
Dringend benodigde literatuur uit China en Taiwan kan binnen een tot tien dagen worden
geleverd en wordt meteen beschikbaar gemaakt. Het grootste deel van in China aangeschafte
titels wordt echter eerst naar een leverancier gezonden, die drie tot vier keer per jaar de
verzending naar ons via container organiseert. Hierdoor kunnen verzendkosten met 50%
verlaagd worden.
Chinese tijdschriften die in Leiden elektronisch beschikbaar zijn, maar waar tegelijkertijd ook
een papieren versie van gewenst is, worden in China gebonden. Hierdoor bedragen de
bindkosten 2 € in plaats van 16 € per band. Ook deze tijdschriften worden per container
gezonden.
Er bestaan onderhandelingen over approval plans en het aanleveren van MARC records.
Hiervoor is echter eerst de geplande omzetting van Chinabase naar Aleph nodig.
Tijdens hun regelmatige reizen naar China en Taiwan bezoeken stafleden van TCC en de
Sinologische Bibliotheek steeds ook de lokale boekenhandels.
Selectiecriteria
Bij de selectie van nieuwe titels wordt de meeste aandacht besteed aan de huidige behoeften
van onderzoekers, docenten en studenten aan de Universiteit Leiden. Tevens wordt rekening
gehouden met de maatschappelijke rol van de collectie, en zo veel mogelijk ook met de
historische relaties van Nederland met gebieden en mensen met een Chinese achtergrond (taal
en/of cultuur), en uiteindelijk ook met traditionele zwaartepunten die resulteren uit de
geschiedenis van de verzameling. Materiaal dat al elders in Leiden beschikbaar is wordt in de
regel niet aangeschaft. Bij materiaal dat in andere bibliotheken in Nederland aanwezig is
wordt eerst het belang overwogen.
Zwaartepunten van de collectie zijn Chinese filosofie, religie, geschiedenis (cultureel,
intellectueel, sociaal-economisch enz.), taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en
materiële cultuur, sociologie, culturele antropologie, economie, recht, en politiek. Binnen
deze zwaartepunten is het belangrijkste selectiecriterium de wetenschappelijke of historische
waarde van een publicatie, ongeacht materiaalsoort, uitgever (algemeen en specialistisch) of
periode. Alleen puur technische verhandelingen op het gebied van de exacte wetenschappen
of medicijnen blijven buiten beschouwing. Qua taal wordt zoveel mogelijk Chinees, Engels
en Nederlands aangeschaft, maar belangrijke werken over China in andere talen zoals Duits,
Frans en Japans etc. worden ook gekocht.
Naslagwerken zoals jaarboeken, lokale geschiedenissen enz. zullen vanaf 2008 voornamelijk
in elektronische vorm worden aangeschaft.
Beschikbare middelen
Behalve het reguliere budget en de BGW toekenningen zijn de andere budgetten apart
verworven en speciaal geoormerkte middelen, tot stand gekomen door bijzondere
inspanningen van de Sinologische Bibliotheek, de Opleiding TCC en het
Documentatiecentrum voor het Moderne China.
34
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Structurele jaarlijkse budgetten
regulier aanschafbudget
Documentatiecentrum voor het Moderne China
Databanken / elektronische media
totaal structureel
€
46.550
32.350
7.000
85.900
Incidentele budgetten
BGW (t/m 2007)
Kunst en materiële cultuur / Zürcher (éénmalig)
Kunst en materiële cultuur / HWS&Moore (éénmalig)
Video en film (éénmalig)
Nieuwe lokale geschiedenissen (éénmalig)
€
10.930
40.198
19.673
6.076
30.278
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Er komen vaak schenkingen van nalatenschappen enz. die soms waardevol materiaal bevatten.
Schenkingen worden meestal ontdubbeld, en titels die niet aan de selectiecriteria voldoen
uitgesorteerd.
De Sinologische Bibliotheek ontvangt systematische schenkingen (wel of niet in verband met
uitwisselingsafspraken) van de National Central Library (Taibei), HanBan (China National
Office for Teaching Chinese as a Foreign Language, Beijing), en door het Window of China
program (National Library of China, Beijing). Bij deze schenkingen kunnen de titels door ons
geselecteerd worden.
Deselectie
Behalve regelmatige ontdubbelingen (vooral bij ontvangst van schenkingen) bestaat de wens
delen uit de collectie die ook elektronisch beschikbaar zijn naar een magazijn op afstand te
verplaatsen. Binnen een tot twee jaar zouden al ca. 500 plankmeters hiervoor geschikt zijn.
Tevens wordt voor de zo geheten Bibliotheek Teller (ca 120 m) naar een andere locatie
gezocht die voldoende ruimte voor opslag en beheer heeft. Inhoudelijk zou de verzameling
beter bij de bibliotheek FSW passen.
Nota bene: bij de deselectie vooral van het Chineestalige materiaal dienen wij er rekening
mee te houden dat deze titels elders in Nederland en vaak zelfs in Europa niet beschikbaar
zijn, en dat de Sinologische Bibliotheek als de enige plek in Nederland met een diepgaande
Chineestalige collectie een bewaarverantwoordelijkheid heeft. Ook dienen wij er rekening
mee te houden dat voor het raadplegen van Chineestalig materiaal een bepaalde infrastructuur
met naslagwerken en secondaire literatuur nodig is, evenals bibliothecaire hulp met
sinologische expertise. Delen uit de collectie elders te plaatsen is daarom nadelig voor haar
bruikbaarheid en waarde.
1.2.5.
Diverse talen
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De Leidse universiteit heeft een indrukwekkende onderzoekstraditie op het gebied van de
beschrijvende en historisch-vergelijkende taalwetenschap. Een grondlegger daarvan was C.C.
Uhlenbeck (1866-1951), die vanaf eind 19de eeuw niet alleen de vergelijkende Indo-Europese
taalwetenschap beoefende maar zich ook intensief bezighield met een breed scala aan andere
talen, waaronder de Indiaanse talen en het Baskisch. De collectie Diverse talen heeft zich
samen met deze onderzoekstraditie ontwikkeld.
De collectie Diverse talen bestaat uit de volgende deelcollecties:
•
•
Afrikaanse talen
Indiaanse talen
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
35
Indo-Europees in het algemeen (waarbij: Keltisch, Oudgermaans en Scandinavisch)
Pidgin- en Creoolse talen
Baskisch
Gebarentalen
•
•
•
•
Voor het deelgebied Scandinavisch ligt er een belangrijke cesuur bij het jaar 1980, toen de
studierichting Scandinavische taal- en letterkunde in Leiden werd opgeheven. Vrij snel daarna
is de aanschaf voor dat vakgebied ook heel ingrijpend teruggebracht.
De Afrikaanse taalkunde werd een zelfstandig Leids vakgebied na de benoeming van H.P.
Blok tot bijzonder hoogleraar in de Bantoeïstiek (in 1950). Sindsdien is het ook steeds meer
een zwaartepunt van de Leidse Universiteitsbibliotheek geworden, mede dank zij Blok’s
privé-bibliotheek, waarvan het taalkundige deel (vooral over Bantoetalen) in de collectie is
opgenomen. Andere belangrijke nalatenschappen waren die van T.L. Cook (vooral over talen
van Nigeria), J.M. Stewart (talen van Ghana) en S.L. Elders.
De deelcollectie gebarentalen is in de negentiger jaren van de vorige eeuw door de
Universiteitsbibliotheek opgebouwd ter ondersteuning van lopend onderzoek. Na de
verplaatsing van dat onderzoek naar buiten Leiden is de collectionering weer minimaal
geworden.
In het recente verleden was het jaarlijkse aanschafbudget voor de collectie Diverse talen
ongeveer € 7600. In het kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW)
is er sinds 1999 een aanvullend budget beschikbaar voor de deelcollecties Afrikaanse en
Indiaanse talen. In 2006 ging dat om ongeveer € 2000.
Actuele omvang
Per 1 mei 2007 bestaat de collectie Diverse talen uit ongeveer 18.600 titels, als volgt
uitgesplitst over de deelgebieden:
Deelcollectie
Afrikaanse talen
Indiaanse talen
Indo-Europees algemeen:
-- Keltisch:
-- Oudgermaans:
-- Scandinavisch:
Pidgin- en Creoolse talen
Baskisch
Gebarentalen
Geschat aantal titels
5500
3400
700
1000
800
6000
600
400
200
Waarvan tijdschriften
40
11
12
27
35
43
5
5
4
Het totale aantal tijdschriften komt daarmee op 182 tijdschriften (incl. 19 digitale), waarvan
36 lopende abonnementen.
De collectie Diverse talen staat grotendeels in het gesloten magazijn. In open opstelling staan
20 meter Scandinavische taal- en letterkunde op de studiezaal Scandinavisch, 12 meter
Afrikaanse taalkunde op de studiezaal Oosterse Letteren en Geschiedenis, en 16 meter over de
andere deelgebieden op de studiezaal Algemene Taalwetenschap. Daarbij komen nog
ongeveer 20 meter tijdschriften en series in open opstelling verspreid over het Open
Magazijn.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
36
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Alle talen die in Afrika gesproken worden zijn Afrikaanse talen, maar voor deze
domeincollectie gaat het om de ruim 2000 inheemse talen van Afrika ten zuiden van de
Sahara, namelijk de Niger-Congo-talen, de Nilo-Saharaanse talen, de Khoisantalen en de
meeste Afro-Aziatische talen (Tsjadisch, Koesjitisch en Omotisch). De andere AfroAziatische talen (Semitisch, Berber en Oud-Egyptisch) vallen onder de collectie Midden
Oosten.
Bij de Indiaanse of Amerindische talen gaat het om ongeveer duizend levende en dode talen,
die behoren tot tientallen verschillende taalfamilies in Zuid-, Midden- en Noord-Amerika. Het
aantal sprekers per levende taal varieert van enkele (veel talen) tot zo’n tien miljoen
(Quechua). De archeologische aspecten van de Indiaanse talen en culturen vallen onder de
collectie Archeologie, deelcollectie precolumbiaanse archeologie, waaronder ook publicaties
over Indiaanse codices en het Maya hiërogliefenschrift.
De Indo-Europese taalfamilie bestaat uit een groot aantal talen en sub-taalfamilies, die
grotendeels vallen onder de collecties Klassieke talen, Frans, Italiaans, Latijns Amerika
(Spaans en Portugees), Oost-Europa (de Balto-Slavische talen), Midden Oosten (Iraanse talen,
Anatolische talen, Tochaars) en Zuid- en Centraal Azië (Indische talen). Dit profiel beperkt
zich tot het Indo-Europees in het algemeen en tot twee subfamilies van het Indo-Europees: de
Keltische talen en een deel van de Germaanse talen. Wat betreft de Germaanse talen gaat het
alleen om de Scandinavische talen, het Gotisch en het Oudgermaans in het algemeen; de
collecties Nederlands, Fries, Duits en Engels hebben eigen profielen.
De meeste van de ongeveer negentig Pidgin- en Creoolse talen worden gesproken in het
Caraïbisch gebied (het Papiaments bijvoorbeeld). De Pidgin- en Creoolse talen van de Stille
Oceaan (zoals het Tok Pisin) horen bij de collectie Zuidoost-Azië en Oceanië.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Naast de Universiteitsbibliotheek en de bibliotheek van Archeologie zijn enkele andere Leidse
bibliotheken van belang:
•
•
•
•
De bibliotheek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde heeft tot ongeveer de
jaren zeventig van de vorige eeuw ook aangeschaft op het gebied van het Oudgermaans.
Deze bibliotheek is als langdurig bruikleen gedeponeerd in de Leidse Universiteitsbibliotheek.
De bibliotheek van het Afrika Studiecentrum is gespecialiseerd in Afrika en heeft een zeer
uitgebreide collectie. Zij verzamelt voor het gehele continent op het gebied van
“anthropology and sociology; history; philosophy; economics, women's studies; political
science; management and policy studies; law; administration; religion, education; sociolinguistics; literature and art”. De taakverdeling tussen het Afrika Studiecentrum en de
Universiteitsbibliotheek is eenduidig: de Universiteitsbibliotheek verzamelt op het gebied
van de inheemse talen van Afrika, het Afrika Studiecentrum op het gebied van alle overige
aspecten van Afrika.
Het KITLV heeft een uitgebreide bibliotheek over onder meer de talen van het Caraïbisch
gebied en Suriname. Haar collectie over Pidgin- en Creoolse talen en over de Indiaanse
talen van Suriname is omvangrijker dan die van de Leidse Universiteitsbibliotheek.
De bibliotheek van het Rijksmuseum voor Volkenkunde collectioneert op het gebied van
de niet-Westerse kunst en materiële cultuur en aanverwante onderwerpen. Volkenkundige
series en tijdschriften bevatten vaak ook publicaties over inheemse talen.
De Leidse Universiteitsbibliotheek is de enige bibliotheek in Nederland die systematisch
verzamelt op het gebied van de Afrikaanse talen, het Baskisch en de Indiaanse talen. Voor de
andere deelgebieden zijn er (ook) belangrijke collecties elders in het land:
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
37
1)
2)
3)
4)
De universiteit Utrecht heeft de grootste en breedste collectie Keltische talen in
Nederland. De Leidse collectie beperkt zich vooral tot materiaal van belang voor de
historische taalkunde van het Keltisch.
De Leidse collectie Oudgermaans bevat ongeveer de helft van het in Nederland
aanwezige relevante materiaal. De bibliotheken van de Universiteit Groningen en de
Universiteit van Amsterdam vormen hierop een belangrijke aanvulling.
De Leidse collectie Scandinavische taal- en letterkunde is heel beperkt. Eventuele Leidse
gebruikers zijn hoofdzakelijk aangewezen op de bibliotheken van de Universiteit
Groningen en de Universiteit van Amsterdam.
Voor wat betreft de gebarentalen heeft de Universiteitsbibliotheek minder dan de helft
van het in Nederland aanwezige relevante materiaal. Voor de rest zijn de Leidse
gebruikers aangewezen op de collecties van andere wetenschappelijke bibliotheken in
Nederland, waarvan die van de Universiteit van Amsterdam de grootste collectie
gebarentalen heeft.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Diverse talen is in het Leidse onderwijs vooral van belang voor de volgende
programma’s:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bachelor Talen en culturen van Afrika
Bachelor Talen en culturen van Indiaans Amerika (vanaf het studiejaar 2006-2007 worden
geen nieuwe propedeusestudenten meer tot deze opleiding toegelaten.)
Master in African Languages and Cultures
Master in African Linguistics
Master in Indian American Studies
Master in Archaeology and History of Native American People
Master in Comparative Indo-European Linguistics
Research Master (MPhil) in Linguistics: Structure and Variation in the Languages of the
World
Research Master (MPhil) in Latin American and Amerindian Studies
Research Master (MPhil) in Archaeology, Native American Religion and Society
Bijvak Afrikaanse talen en culturen
Bijvak Talen en culturen van Indiaans Amerika
Bijvak Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap
De collectie Diverse talen ondersteunt Leids onderzoek dat valt onder het onderzoeksinstituut
LUCL, en wel dat deel dat is georganiseerd rond de volgende leerstoelen:
•
•
•
•
Afrikaanse taalkunde (onderzoek gericht op taalbeschrijving, met een accent op het maken
van (deel)grammatica’s van nog niet of nauwelijks beschreven talen)
Indiaanse talen en culturen (onderzoek gericht de analyse en beschrijving van Indiaanse
taal- en cultuurverschijnselen in verschillende perioden, vanaf de vroegste bewoning van
het continent, via het koloniale tijdperk tot aan de actuele situatie)
Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap (onderzoek gericht op het maken van een
nieuw etymologisch woordenboek van het Indo-Europees)
Oud-Germaanse filologie
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Leiden heeft voor de Afrikaanse en Indiaanse talen en voor het Baskisch een landelijke
verantwoordelijkheid in het kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen
(BGW). Daarnaast trekt de deelcollectie Afrikaanse talen ook buitenlandse onderzoekers.
38
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Zwaartepunten
De zwaartepunten binnen de collectie Diverse talen sluiten aan op traditionele
onderzoekszwaartepunten binnen de Leidse Letterenfaculteit: de taalbeschrijving van nietwesterse talen en de historisch-vergelijkende studie van het Indo-Europees. Met uitzondering
van de deelcollectie Scandinavisch is de collectie Diverse talen vrijwel volledig op de
taalkunde gericht. Leiden heeft zelfs een bijna “complete collectie” voor de taalkunde van de
Afrikaanse (NBC-codes 18.78 en 18.92) en Indiaanse talen (NBC-code 18.91), met een bezit
van meer dan 90 % van het in Nederland aanwezige relevante materiaal. Baskische taalkunde
heeft het niveau van een onderzoekscollectie, met een bezit van ongeveer 80 % van het in
Nederland aanwezige relevante materiaal (NBC-code 18.99).
De andere deelcollecties zijn bescheidener in omvang. De Universiteitsbibliotheek heeft een
onderwijscollectie voor de Pidgin- en Creoolse talen (NBC-code 18.96), voor de IndoEuropese taalkunde in het algemeen (NBC-code 18.01), voor de Keltische historische
taalkunde (NBC-code 18.67) en voor de Oudgermaanse taalkunde (NBC-codes 18.02 en
18.21). Voor de Scandinavische taal- en letterkunde (NBC-codes 18.14-18.20) was er een
onderwijscollectie tot circa 1980, maar sindsdien is er slechts minimale collectievorming.
Voor de taalkunde van de gebarentalen (NBC-code 18.97) was er een onderzoekscollectie,
maar sinds circa 2001 is er slechts sprake van minimale collectievorming.
Ontsluiting
De collectie Diverse talen is volledig opgenomen in de catalogus. De ontsluiting op
onderwerp vindt plaats via drie systemen die elkaar deels overlappen. Het percentage
ontsloten titels per deelcollectie en systeem is als volgt:
Deelcollectie
Afrikaanse talen
Indiaanse talen
Indo-Europees algemeen:
-- Keltisch:
-- Oudgermaans:
-- Scandinavisch:
Pidgin- en Creoolse talen
Baskisch
Gebarentalen
OSC
22
15
43
36
52
56
35
37
2
NSC
70
70
44
58
48
31
66
61
69
GOO
87
59
42
53
21
31
53
44
73
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Diverse talen ondersteunt met name onderwijs en onderzoek dat plaatsvindt bij
Talen en culturen van Afrika (TCA), Talen en culturen van Indiaans Amerika (TCIA) en
Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap (VIET). Het gaat om de volgende aantallen
studenten en onderzoekers:
Gewone en bijzondere hoogleraren
Overige vaste staf
Promovendi, postdocs, etc.
Talen en
culturen van
Afrika
3
5
17
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Talen en culturen
van Indiaans
Amerika
1
5
5
Vergelijkende
Indo-Europese
taalwetenschap:
4
1
6
39
MA-studenten
BA-studenten
Eerstejaarsstudenten in 2007
27
29
6
1
3
n.v.t.
1
17
10
De bachelor-opleiding voor TCIA is gestaakt met ingang van het studiejaar 2006-2007 en
sindsdien worden geen nieuwe propedeusestudenten meer tot deze opleiding toegelaten.
De drie genoemde opleidingen en onderzoeksgroepen worden niet alleen ondersteund vanuit
de collectie Diverse talen. Voor TCA is er een taakverdeling met het Afrika Studiecentrum,
waarbij de Universiteitsbibliotheek verzamelt op het gebied van de inheemse talen van Afrika
en het Afrika Studiecentrum op het gebied van alle overige aspecten van Afrika. Voor TCIA
is er een parallelle taakverdeling met de collectie archeologie. VIET, tenslotte, wordt ook
ondersteund vanuit de collecties Klassieke talen, Oost-Europa (de Balto-Slavische talen),
Midden Oosten (Iraanse talen en Tochaars), Zuid- en Centraal Azië (Indische talen) en
Nederlands, Engels en Duits (Oudgermaans). Voor de Anatolische talen wordt VIET
ondersteund door het Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
Er zijn geen opleidingen of onderzoeksgroepen die zich specifiek met het Baskisch, de
gebarentalen of de Pidgin- en Creoolse talen bezighouden. De collectievorming voor deze
vakken is meer algemeen ondersteunend voor taalkundig onderwijs en onderzoek. Alle drie de
deelcollecties zijn van belang voor de taaltypologie. De Pidgin- en Creoolse talen zijn bovendien van speciaal belang voor wie zich met het Caraïbisch gebied of Afrikaanse talen
bezighoudt.
Aankoop en aankoopmethodiek
De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel, maar voor de deelcollectie Afrikaanse
talen ook via particulieren. In Afrika zelf uitgegeven publicaties zijn vaak uitsluitend zeer
lokaal verkrijgbaar, meestal in maar één kantoor in één specifieke stad. Wat binnenkomt is
wat vrijwilligers (vooral Leidse onderzoekers) kunnen en willen aanschaffen tijdens hun
reizen.
In beginsel gebeurt de aanschaf via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal van
uitgevers en aanschafsuggesties van gebruikers, met nog wat aanvullingen achteraf op grond
van boekbesprekingen. Voor de Afrikaanse en Indiaanse talen wordt bovendien gebruik
gemaakt van bibliografische vakpublicaties.
De aanschaf voor Afrikaanse talen vindt plaats in zeer nauwe samenwerking met de
wetenschappelijke staf bij Letteren zelf. Het Leidse tijdschrift Journal of African Languages
and Linguistics (JALL) bevat een overzicht van nieuwe uitgaven op het vakgebied. Al deze
uitgaven worden aangeschaft voorzover betaal- en leverbaar.
Bij de aanschaf voor Indiaanse talen speelt de SSILA Newsletter een cruciale rol. Deze
uitgave van de Society for the Study of the Indigenous Languages of the Americas verschijnt
viermaal per jaar en bevat een overzicht van recente publicaties op het vakgebied.
Selectiecriteria
De vakgebieden van de collectie Diverse talen kenmerken zich door een relatief bescheiden
wetenschappelijke productie. Daardoor kunnen de selectiecriteria tamelijk eenvoudig blijven.
Alle wetenschappelijke publicaties die over bepaalde onderwerpen gaan worden tot een
bepaald niveau aangeschaft. Voor welke onderwerpen en niveaus dat precies zijn, zie tabel:
NBC
18.01
40
Vakgebied
Indo-Europese talen:
algemeen
Onderwerp
Historische-vergelijkende taalkunde
van het Indo-Europees en de
Opmerkingen
Niveau
collectievorming
Gewenst
Huidig
8
6
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
18.02
Germaanse talen:
algemeen
18.14
Scandinavische taalen/of letterkunde
18.21
Germaanse talen:
overige
Keltische talen
18.67
18.78
Afro-Aziatische talen:
overige
18.91
Amerindische talen
18.92
Talen van SubSaharaans Afrika
18.96
18.97
Pidgin- en Creoolse
talen
Gebarentalen
18.99
Overige talen
reconstructie van het Proto-IndoEuropees
Historische-vergelijkende taalkunde
van de Oudgermaanse talen en de
reconstructie van het Proto-Germaans
Historische taalkunde en dialectologie
8
4
8
2
1
8
1
6
8
2
10
10
4
3
8
8
10
10
4
3
Taalkunde
6
1
Taalkunde
Gebarentalen van Afrika
Taalkunde van het Baskisch
Letterkunde van het Baskisch
Taalkunde van de Eskimotalen van
Noord-Amerika
2
10
6
4
8
1
1
1
1
8
Voorzover van belang voor
de Oudgermaanse en IndoEuropese taalvergelijking
Algemene naslagcollectie
Taalkunde van het Gotisch
Historische taalkunde en dialectologie
Taalkunde van de Tsjadische,
Koesjitische en Omotische talen
Teksten in deze talen
Taalkunde van de inheemse talen van
Indiaans Amerika
Taalkunde van de Niger-Congo-talen,
de Nilo-Saharaanse talen en de
Khoisantalen
Teksten in deze talen
Voorzover van belang voor
de historische-vergelijkende
taalkunde van het IndoEuropees
Als bron voor taalkundig
onderzoek
Als bron voor taalkundig
onderzoek; teksten in het
Swahili ook voor
onderwijsdoeleinden
(taalverwerving)
Het gaat daarbij vrijwel uitsluitend om papieren boeken en tijdschriften, maar dat heeft meer
met de aard van het aanbod te maken dan met een principiële keus. Iets soortgelijks geldt voor
taal en herkomst van de publicaties. Ook al zijn de meeste aangeschafte publicaties in het
Engels, Duits of Frans en afkomstig uit een westers land, dit is geen selectiecriterium en
relevant aanbod in andere talen en uit andere landen wordt ook aangekocht.
Beschikbare middelen
Voor de collectie Diverse talen was in 2007 ongeveer € 6810,- beschikbaar als structureel
jaarlijks budget. In het kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW) is
er voor de periode 2007-2008 een aanvullend budget beschikbaar gesteld voor de
deelcollecties Afrikaanse en Indiaanse talen. Voor het jaar 2007 ging dat om een bedrag van €
3748,90.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De universiteitsbibliotheek krijgt regelmatig schenkingen aangeboden, die in omvang kunnen
variëren van een enkel boek tot een complete particuliere bibliotheek. Zulke schenkingen zijn
onmisbaar voor het dichten van lacunes in de collectie Diverse talen. Om financiële,
logistieke en andere redenen vertoont die collectie allerlei lacunes die in de praktijk alleen
langs deze weg te dichten zijn. In de afgelopen tien jaar is de collectie verrijkt met honderden
boeken en tijdschriften uit vier nalatenschappen en een groot aantal kleinere schenkingen.
Deselectie
Deselectie is voor deze collectie geen serieuze optie, omdat zij grotendeels uit voor Nederland
en Leiden uniek materiaal bestaat.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
41
1.2.6.
Duits
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
In 2006 vierde de Opleiding Duits haar 50-jarig bestaan als zelfstandige opleiding. Ook al
voor 1956 werd er echter Duits onderwezen, namelijk op het niveau van een lector in de
Duitse taal, ondergebracht bij de Vakgroep Nederlands. Het vakreferentschap Duits is
ingericht in de jaren ’70, maar vanzelfsprekend werd er ook daarvoor al op dit gebied
gecollectioneerd. In wezen is de aanschaf op het gebied van Duitse taal- en letterkunde
begonnen in de 19e eeuw, met de opkomst van de germanistiek. Met de oprichting van de
opleiding – toen nog Vakgroep genaamd – is er ook een vakgroepsbibliotheek ontstaan, die
echter in de tweede helft van de jaren ’80 in de centrale Universiteitsbibliotheek is opgegaan.
Door de jaren heen heeft ook de in de Leidse UB gedeponeerde Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde een bijdrage geleverd aan de collectie Duitse taal- en letterkunde
(ca. 3,5 tot 4% van het bezit).
Tot ca. 2000 lag het focus van de opleiding en de collectievorming bij de pure taal- en
letterkunde. Met de benoeming van de nieuwe hoogleraar Duitse taal- en letterkunde en de
invoering van het BA/MA-stelsel is het curriculum volledig opnieuw opgezet. Daarbij kwam
de cultuur(wetenschap) er als aandachtsgebied bij, in navolging van de internationale
ontwikkelingen in de germanistiek. In 1999 waren landelijk de opleidingen “Duitse taal- en
letterkunde” al omgedoopt in “Duitse taal en cultuur”, waarbij de uit de naam verdwenen
letterkunde wordt opgevat als slechts één van de mogelijke uitingsvormen van een cultuur,
naast bv. film, kunst en andere (massa)media.
De collectie bestrijkt het hele huidige Duitstalige gebied (Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland).
Daarnaast worden de belangrijkste publicaties over Duitse taal en letterkunde in andere
gebieden (Midden- en Zuidoost-Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Afrika) aangeschaft.
Het jaarlijks budget bedraagt ca. € 1.6017. In de jaren 1999-2003 is er een aanvullende
toelage van € 5.672,25 per jaar geweest, gekoppeld aan de zogenaamde ‘Van der Leeuw’hoogleraar.
Actuele omvang
De collectie Duitse taal en cultuur omvat meer dan 43.000 titels. Het merendeel daarvan staat
in het gesloten magazijn. Er staat ca. 320 meter open opgesteld op de Studiezaal Duits en
daarnaast staat er zo’n 135 meter aan tijdschriften in het Open Magazijn.
Tijdschriften
Lopende abonnementen
Open Magazijn
Studiezaal Duits
Papier
Meer dan 400 titels
80 titels
135 m.
10 m.
11 titels
Naslagwerken
Studiezaal Duits
Gesloten Magazijn
212
Nihil
Monografieën
Studiezaal Duits
Gesloten Magazijn
100 m.
36.882 titels
Overige
Elektronisch
16 titels
3 titels
Microfiches: 22 titels.
Geluidsdragers: 3 titels.
Tekstcorpora: 5 titels.
Audiovisueel: 1 titels.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
42
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Er bestaan nauwe banden met de profielen van aangrenzende disciplines, zoals:
• Taalwetenschap
• Literatuurwetenschap
• Kunst
• Geschiedenis
• Sociale Wetenschappen
• Bijzondere collecties (handschriften, mediëvistiek, geschiedenis van het boekwezen)
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Landelijk gezien zijn op het gebied van Duitse taal en cultuur vooral nog de collecties van de
volgende bibliotheken van belang:
• De bibliotheken van de Rijksuniversiteit Groningen (over de gehele linie).
• De bibliotheek van het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) (cultuurwetenschappen).
• De bibliotheken van de Goethe Instituten in Amsterdam en Rotterdam (bellettrie, cultuur
en maatschappij, taalverwerving, multimedia).
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Duitse taal en cultuur richt zich met name op de docenten en studenten van de
opleiding Duitse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en
onderzoek bij (met name) de Faculteit der Letteren.
Zwaartepunten
De collectie heeft de volgende zwaartepunten (tussen haakjes de NBC-code):
• Geschiedenis van de Duitse taal Overzichtswerken en studies naar verschillende aspecten
en taalfasen (18.08)
• Taalbeschrijving: Overzichtswerken en studies op het gebied van spelling, grammatica,
morfologie, syntaxis, semantiek en lexicologie (18.08)
• Taalgeografie: Woordenboeken, grammatica’s en studies met betrekking tot de
verschillende dialecten van het Duits (18.08)
• Taal in mediale en cultuurhistorische context: Overzichtswerken en studies naar
verschillende aspecten op het gebied van taal in de Duitse maatschappij (status, functie,
taalvariatie, cultuuroverdracht d.m.v. taal), zowel synchroon als diachroon. NB: nog in
opbouw (18.08)
e
e
• Duitse letterkunde 8 t/m 18 eeuw: Heldendichtung, hoofse literatuur en religieuze
literatuur (18.09)
e
e
• Duitse letterkunde 20 en 21 eeuw: Zwaartepunten: Expressionisme, Exil, Gruppe 47
(18.09)
Ontsluiting
Het aantal titels dat ontsloten is in de verschillende ontsluitingssystemen als behorend tot de
collectie Duits is alsvolgt:
Oude Systematische Catalogus
Nieuwe Systematische Catalogus
Nederlandse Basisclassificatie
Md 760-769; Md 770-775
18.02; 18.08; 18.09
12.552 titels.
18.778 titels.
12.421 titels.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
43
De collectie Duitse taal en cultuur richt zich met name op de studenten, docenten en
onderzoekers van de opleiding Duitse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het
interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren.
Formatie:
Gewone en bijzondere hoogleraren
Overige vaste staf
Aio’s, promovendi etc.
Postdocs
1,0 fte.
2,1 fte
3,0 fte
1,0 fte
Studentenaantallen:
BA: instroom 2007-2008
BA: ingeschrevenen
MA: ingeschrevenen
1e studie: 13 ; 2e studie: ca. 3
48
2
Aankoop en -methodiek
De aanschaf verloopt over het algemeen via de (tussen)boekhandel (met name Harrassowitz
en Blackwell). Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van elektronische
attenderingsprofielen bij boekhandels en uitgevers. In aanvulling daarop worden soms nog
gedrukte fondscatalogi bestudeerd. Ook recensies in vaktijdschriften vervullen een rol bij de
attendering op interessante nieuwe publicaties.
Selectiecriteria
De aanschaf op het vakgebied richt zich in de eerste plaats op het lopende onderzoek (zie
hierboven). Daarnaast wordt o.a. ten behoeve van het onderwijs ook een bredere collectie
opgebouwd.
Algemene criteria:
• Aangeschaft worden voornamelijk Duits-, Engels- en Nederlandstalige wetenschappelijke
publicaties van de grote wetenschappelijke uitgeverijen.
• Het materiaal is over het algemeen niet ouder dan 3 jaar.
• De aanschaf betreft in het algemeen behalve Duitsland ook andere Duitstalige landen en
regio; bij de moderne letterkunde echter in zeer beperkte mate
• Het niveau van de publicaties is wetenschappelijk
• De werken zijn meestal afkomstig van wetenschappelijke uitgeverijen, soms van literaire
uitgevers.
NBC
Vakgebied
18.08
Du taalk.
-
Algemeen / overige
onderwerpen
18.08
Du taalk.
-
Geschiedenis van de
Duitse taal
18.08
Du taalk.
-
Taalvariatie
18.08
Du taalk.
-
Tekstlinguistiek
18.09
Du taalk.
-
Taalvaardigheid
18.09
Du letterk.
Algemeen
-
44
Periode
Onderwerpen
Opmerkingen
Nadruk op mediale en
cultuurhistorische context.
Inclusief belangrijke nieuwe
grammatica's en woordenboeken.
Nadruk op historische
sociolinguïstiek.
Ondersteunt ook O&O elders in
de Faculteit der Letteren.
Nadruk op mediale en
cultuurhistorische context.
Valt eigenlijk onder
Taalwetenschap, maar daar
weinig aandacht voor dit
onderwerp.
Leermiddelen voor Deutsch als
Fremdsprache.
Niveau
Collectievorming
huidig
6
gewenst
6
7
7
7
7
4
4
2
2
6
6
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
18.09
Du letterk.
8e t/m 15e
Algemeen / overige
onderwerpen
18.09
Du letterk.
8e t/m 15e
Religieuze en
didactische literatuur
18.09
Du letterk.
16e en 17e
18.09
Du letterk.
18.09
Du letterk.
18.09
Du letterk.
18.09
Du letterk.
18e +
Goethe
18e +
Goethe
18e +
Goethe
19e eeuw
18.09
Du letterk.
20e en 21e
18.09
Du letterk.
20e en 21e
18.09
Du letterk.
20e en 21e
Nadruk op mediale en
cultuurhistorische context.
Ondersteunt ook O&O elders in
de Faculteit der Letteren.
Nadruk op mediale en
cultuurhistorische context.
Ondersteunt ook O&O elders in
de Faculteit der Letteren.
5
5
6
6
-
5
5
Algemeen / overige
onderwerpen
Goethe
5
5
6
6
Drama
6
6
-
6
6
7
7
8
8
8
8
8
8
8
8
7
7
18.09
Du letterk.
20e en 21e
Algemeen / overige
onderwerpen
Representatie van
historische
gebeurtenissen in
literaire teksten.
Uitdrukking van
nationale/culturele
identiteit in literaire
teksten.
Nationaal-socialisme
18.09
Du letterk.
20e en 21e
DDR en 'Wende'
18.09
Du letterk.
20e en 21e
Hedendaagse
letterkunde (vanaf ca.
1990)
18.10
Du letterk.
20e en 21e
Moderne poëzie
7
7
18.09
Du letterk.
20e en 21e
6
6
17.XX
e.a.
Du cult.
20e en 21e
Intertekstualiteit en
intermedialiteit
Culturele identiteit en
collectief geheugen
(theorie)
5
5
15.70
24.XX
e.a.
Du cult.
20e en 21e
Niet-literaire teksten,
cabaret, film en theater
als cultuuruitingen
5
5
15.70
Du cult.
20e en 21e
4
4
05.XX
Comm.wet.
20e en 21e
Openbare debatten
over culturele thema’s
(Massa)media
Alleen m.b.t. Duits. Basisaanschaf
door Sociale Wetenschappen.
4
4
05.XX
Comm.wet.
20e en 21e
Alleen m.b.t. Duits. Basisaanschaf
door Sociale Wetenschappen.
4
4
Communicatie en
taalgebruik in politiek en
openbare uitingen
Hedendaagse Zwitserse en
Oostenrijkse literaire teksten
komen grotendeels binnen via
schenkingen (Stichting Pro
Helvetia resp. Oostenrijkse
Ambassade).
Valt eigenlijk onder
Literatuurwetenschap, maar daar
weinig aandacht voor publicaties
vanuit het Duitse cultuurgebied.
Valt eigenlijk onder Gechiedenis,
Film- en Theaterwetenschap etc.,
maar daar weinig aandacht voor
dit onderwerp.
Beschikbare middelen
Het jaarlijks budget schommelt (al zeker sinds 1995) rond de € 17.000.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
45
Jaarlijks wordt door de Stichting Pro Helvetia een kleine partij Zwitserse boeken (ca. 25
stuks) geschonken, bestaande uit hedendaagse bellettrie en enkele studies. Eens in de paar jaar
kan via de Oostenrijkse Ambassade een aanvraag van ongeveer dezelfde omvang worden
ingediend. Dankzij deze beide schenkingen hoeft er nauwelijks hedendaagse bellettrie uit
Oostenrijk en Zwitserland gekocht te worden.
Daarnaast wordt er zo nu en dan door (voormalige) Leidse docenten, onderzoekers of
particulieren een partij boeken geschonken. Dit materiaal varieert vaak zeer in leeftijd en
kwaliteit; hieruit worden uitsluitend die werken geselecteerd die niet reeds aanwezig zijn en
die voldoen aan de bovengenoemde selectiecriteria.
1.2.7.
Engels
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Tot in de jaren ’50 bestond de collectie Engels hoofdzakelijk uit primaire (vooral Britse)
teksten; secundaire literatuur werd niet systematisch verzameld. Taalkundige werken kwamen
voornamelijk binnen via series waarop de bibliotheek een abonnement had.
De inrichting van het “Instituut Engelse Taal- en Letterkunde” in 1950 was het startsein voor
de opbouw van een volwaardige collectie Engelse taal en letterkunde. Tot in de jaren ’70
werden er flinke inhaalslagen gepleegd; zo werd er ook een collectie Amerikaanse letterkunde
opgebouwd. Daarna liepen de budgetten terug, zodat dit niveau van collectievorming niet kon
worden gehandhaafd. Tegelijkertijd werd de opleiding juist breder van opzet.
Het jaarlijks budget staat sinds een aantal jaren op ca. € 20.000. Daarnaast is er een apart
budget voor Amerikanistiek (enkele honderden euro’s per jaar; extern gefinancierd). Dit
wordt besteed door de Opleiding Engels (Dr. J.C. Kardux).
Actuele omvang
De collectie Engelse taal en cultuur omvat ongeveer 63.000 titels. Het merendeel daarvan
staat in het gesloten magazijn. Er staat ca. 260 meter open opgesteld op de Studiezaal Engels
en daarnaast staat er zo’n 130 meter aan tijdschriften in het Open Magazijn.
Tijdschriften
Lopende abonnementen
Open Magazijn Engels
Studiezaal Engels
Papier
Ca. 480 titels
Ca. 65 titels
130 m.
- 11
4 titels.
Naslagwerken
Studiezaal Engels
237 m.
Monografieën
Studiezaal Engels
Gesloten Magazijn
34,5 m.
56.254 titels
Overige
Facsimilé
Microfiches
Geluidsdragers
Tekstcorpora
Elektronisch
81 titels.
6 titels.
4 titels
9 titels.
2
5
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
11
Exclusief de tijdschriftenkasten met de lopende jaargangen.
46
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
De collectie Engelse taal en cultuur van de Universiteit Leiden bevat voornamelijk titels op
het gebied van de taal- en letterkunde. Geografisch gezien gaat het om (in volgorde van
aandacht) het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Ierland, Canada, India, Australië,
Nieuw Zeeland en de overige landen van het voormalige Britse Gemenebest.
Naast de taal- en letterkunde is er de laatste jaren ook wat meer aandacht voor de cultuur en
cultuuruitingen in andere media zoals film en theater.
Er bestaan nauwe banden met de profielen van aangrenzende disciplines, zoals:
•
Taalwetenschap
•
Literatuurwetenschap
•
Kunst
•
Geschiedenis
•
Sociale Wetenschappen
•
Bijzondere collecties (handschriften, mediëvistiek, geschiedenis van het boekwezen)
•
Talen en culturen van Zuid- en Centraal Azië (Engelstalige letterkunde uit o.a. India)
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Wat betreft de Engelstalige letterkunde uit landen van het voormalige Britse Gemenebest is er
een inhoudelijke relatie met de collecties van enkele andere Leidse bibliotheken, te weten:
•
Afrika Studie Centrum (ASC)
•
Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV)
Landelijk gezien zijn op het gebied van Engelse taal en cultuur vooral de collecties van de
Rijksuniversiteit Groningen en van de Vrije Universiteit van belang. Deze twee bibliotheken
verzorgen samen de aanschaf op het gebied van de Engelse taal- en letterkunde in het kader
van het landelijke project Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW).
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Engelse taal en cultuur richt zich met name op de docenten en studenten van de
opleiding Engelse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het interdisciplinaire onderwijs en
onderzoek bij (met name) de Faculteit der Letteren.
Zwaartepunten
De collectie heeft de volgende zwaartepunten (tussen haakjes de NBC-code):
•
Middeleeuwse letterkunde: Beowulf, Arthur-literatuur, Chaucer, Langland (18.06)
•
16e en 17e-eeuwse Engelse letterkunde: Shakespeare, Donne, Milton. Recenter ook
demonologie en relaties tussen literatuur, theologie en geneeskunde (18.05)
•
19e eeuwse Engelse letterkunde: Victorian literature (m.n. Jane Austen) (18.05)
•
20e en 21e eeuw: Iers modernisme (Joyce, Beckett en Yeats) en Ierse letterkunde;
postkoloniale literatuur (18.05)
•
Anglo-Amerikaanse letterkunde: 19e, 20e en 21e eeuw in het algemeen (18.06)
•
Engelse taalkunde: Fonologie (1804)
Bijzonder belangrijk zijn de e-corpora EEBO en ECCO.
Ontsluiting
Het aantal titels dat ontsloten is in de verschillende ontsluitingssystemen als behorend tot de
collectie Engels is alsvolgt:
Oude Systematische Catalogus
Nieuwe Systematische Catalogus
Nederlandse Basisclassificatie
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Md 700 – Md 756
18.03; 18.04; 18.05; 18.06; 18.07
15.200 titels
30.983 titels
16.882 titels
47
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Engelse taal en cultuur richt zich met name op de studenten, docenten en
onderzoekers van de opleiding Engelse taal en cultuur en ondersteunt daarnaast het
interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren.
Formatie:
Gewone en bijzondere hoogleraren
Overige vaste staf
Aio’s, promovendi etc.
Postdocs
4 fte
11,5 fte
8 fte
1 fte
Studentenaantallen:
BA: instroom 2007-2008
BA: ingeschrevenen
MA: ingeschrevenen
120 (waarvan in deeltijd: 18)
387 (waarvan in deeltijd: 83)
46 (waarvan in deeltijd: 13)
Aankoop en -methodiek
De aanschaf verloopt over het algemeen via de (tussen)boekhandel (met name Blackwell en
Dawson). Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van elektronische
attenderingsprofielen en collection management tools van boekhandels en uitgevers. In
aanvulling daarop worden soms nog gedrukte fondscatalogi bestudeerd. Ook recensies in
vaktijdschriften vervullen een rol bij de attendering op interessante nieuwe publicaties.
Selectiecriteria
De aanschaf op het vakgebied richt zich in de eerste plaats op het lopende onderzoek (zie
hierboven). Daarnaast wordt o.a. ten behoeve van het onderwijs ook een bredere collectie
opgebouwd.
Algemene criteria:
•
Aangeschaft worden voornamelijk Engelstalige wetenschappelijke publicaties van de
grote wetenschappelijke uitgeverijen.
•
Het materiaal is over het algemeen niet ouder dan 3 jaar (geldt niet voor schenkingen)
•
Geografisch gezien richt de collectievorming zich voornamelijk op de Britse eilanden en
de Verenigde Staten van Amerika; in berperkte mate is ook andere gebieden: Canada,
Australië, Nieuw Zeeland, India en de rest van de Gemenebest.
•
Het niveau van de publicaties is wetenschappelijk
NBC
Vakgebied
Periode
Onderwerpen
18.04
Eng.taalkunde
Algemeen
Algemeen / overige
onderwerpen
18.04;
18.05
Eng.taal-+
letterk.
5e - 12e eeuw
Oudengelse taal- en
letterkunde
18.04
Eng.taalkunde
Algemeen
Geschiedenis van de
bestudering van de
Oudgermaanse talen
18.04;
18.05
Eng.taal-+
letterk.
14e eeuw
Chaucer’s Canterbury
Tales
Opmerkingen
Niveau
collectievorming
huidig
48
gewenst
6
6
- Syntaxis / status van het
subject
- Cultuur-historische
aspecten
Met name in de 16e en 17e
eeuw
7
7
6
6
- Handschriftelijke
overlevering
- Taal en spelling
6
6
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
18.04
Eng.taalkunde
Algemeen
(Historische)
sociolinguïstiek
6
6
18.04
Eng.taalk.
18e eeuw
Standaardisatie van het
Engels: taalnormering en
taalgebruik
6
6
18.04
Eng.taalkunde
Algemeen
Taalvariatie en
taalverandering
7
7
18.04
Eng.taalkunde
Algemeen
Fonologie
Het lopende onderzoek op
dit gebied is sterk algemeen
taalkundig; de
collectievorming wordt door
Taalwetenschap verzorgd.
4
4
18.05
Eng.taalkunde
Algemeen
Taalvaardigheid
18.04
Eng.taalkunde
Algemeen
5
5
Schrijfvaardigheid in het
Engels als 2e taal
M.n. academic writing.
5
5
18.04
Eng.taalkunde
Algemeen
Vertalen van juridische
terminologie
1
1
Eng.taalkunde
Algemeen
2
2
Eng.
letterkunde
AngloAmerikaanse
letterkunde
Algemeen
Tekstgrammatica van
specialistische
wetenschappelijke
teksten
Algemeen
Vanuit
vertaalwetenschappelijk en
rechtsvergelijkend
perspectief
Vooral van juridische teksten
18.04
18.05
6
6
Algemeen
Algemeen / overige
onderwerpen
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
Middeleeuwen
Algemeen / overige
onderwerpen
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
Middeleeuwen
Receptie van ‘geleerde’
literatuur uit de (post)klassieke wereld
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
Middeleeuwen
Heldenliteratuur
7
7
18.05;
18.06
Eng.+ AngloAmerik.letterk.
ME - heden
Arthur-literatuur en de
revival in de 19e en 20e
eeuw
7
7
18.05
Eng.
letterkunde
16e en 17e
Algemeen / overige
onderwerpen
7
7
18.05
Eng.
letterkunde
16e en 17e
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
16e en 17e
6
6
18.05;
18.06;
18.07
Eng.
letterkunde
16e - heden
Receptie van de
Germaanse
Middeleeuwen in de
Renaissance
Medische / theologische
aspecten in de
letterkunde
Receptie van de
klassieke cultuur in de
Engelstalige letterkunde
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
18e
Algemeen / overige
onderwerpen
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
18e en 19e
Romantic literature
6
6
18.05;
18.06
Eng.+ AngloAmerik.letterk.
18e - heden
Britse en Amerikaanse
gothic/horror cultuur
6
6
18.06
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
- Onderlinge
taalbeïnvloeding in sociale
netwerken (via studie van
correspondenties)
- Taalbeïnvoeding door
normering (m.n.
grammatica's van Lowth,
Priestley, Murray)
Met name m.b.t. uitspraak
M.n. de Beowulf
- Nadruk op toneel en
poëzie, incl.
receptiegeschiedenis
- Belangrijke auteurs:
Shakespeare, Donne,
Herbert, Milton.
Onderzoek focust op
representatie van 'pijn'.
- Speciale aandacht voor
'Sensability'
- Belangrijke auteurs: Kring
rond W. Godwin
Incl. ontwikkeling van dit
genre.
49
18.05
Eng.
letterkunde
19e eeuw
Algemeen / overige
onderwerpen
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
Eng.+ AngloAmerik.letterku
nde
19e eeuw
Victorian literature
7
7
19e en 20e
Modernisme
6
6
18.05;
18.06
Eng.+ AngloAmerik.letterku
nde
19e en 20e
Populaire genres
6
6
18.05
Eng.
letterkunde
20e en 21e
Algemeen / overige
onderwerpen
7
7
18.05;
18.06;
18.07
Engelstalige
letterkunde
20e en 21e
Contemporaine
Engelstalige letterkunde
7
7
18.06
Eng.
letterkunde
1970-heden
Hedendaagse literaire
prijscultuur
4
4
18.05
Eng.
letterkunde
1970-heden
Beeltenissen van London
in fictie.
7
7
18.06
Anglo-Amerik.
letterkunde
1800 - 1945
Immigrantenliteratuur
7
7
18.06
Anglo-Amerik.
letterkunde
1800 - 1945
Afro-Amerikaanse
literatuur
7
7
71.XX
Cultuurkunde
20e en 21e
Populaire cultuur
5
5
18.05;
18.06
- Focus op de ontwikkeling
van deze genres
- M.n. science fiction en
Western
- Vooral m.b.t. nietAmerikaanse romans.
- Speciale interesse voor:
Iris Murdoch, A.S. Byatt,
Marina Warner.
- Gender, ras, klasse en
identiteit
- Iers-Amerikaanse literatuur
van de ‘famine generation’
- Gender, ras, klasse en
identiteit
- Verwerking van de slavernij
en de Afrikaanse diaspora
Op elektronisch gebied zijn de afgelopen jaren een aantal grote e-corpora aangeschaft (met
hulp van andere vakgebieden en extra middelen), die de behoefte hieraan vanuit O&O voor
belangrijke delen dekken. Een lang gekoesterde wens van de sectie Letterkunde is een licentie
op ProQuest’s Literature Online, maar ook hiervoor zal extra financiering moeten worden
gezocht.
Beschikbare middelen
Het jaarlijks budget schommelt (al zeker sinds 1995) rond de € 23.000. Daarnaast is er
momenteel een apart budget voor Amerikanistiek (enkele honderden euro’s per jaar; extern
gefinancierd), dat door de Opleiding Engels (Dr. J.C. Kardux) zelf wordt besteed. Beide
budgetten worden, indien mogelijk, binnenkort samengevoegd.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Zo nu en dan wordt er door (voormalige) Leidse docenten, onderzoekers of particulieren een
partij boeken geschonken. Dit materiaal varieert vaak zeer in leeftijd en kwaliteit; hieruit
worden alleen die werken geselecteerd, die nog niet aanwezig zijn en voldoen aan de
bovenstaande selectiecriteria.
1.2.8.
Frans
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collectie is een afspiegeling van het onderwijs en onderzoek bij de opleiding, momenteel
‘Franse taal en cultuur’ geheten en voorheen aangeduid als ‘Franse taal- en letterkunde’. De
studie Frans in Leiden is nog altijd een zelfstandige opleiding. De opleiding beschikt al sinds
lange tijd over een leerstoel voor taalkunde en een leerstoel voor letterkunde. Taal- en
50
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
letterkunde zijn de twee peilers van de opleiding, waarbinnen ook aandacht is voor de Franse
cultuur(geschiedenis). Al geruime tijd is er geen leerstoel Middeleeuwen meer.
In het verleden werd de collectie in de UB, in navolging van de studie, aangeduid als
Frans/Provençaals, later als Franse taal- en letterkunde. De collectie omvat voornamelijk
publicaties op het terrein van de Franse taal- en letterkunde. Er is een uitgebreid
collectieprofiel opgesteld in 1975, waarbij tellingen zijn gedaan uitgesplitst naar jaar van
uitgave vanaf 1500 en onderwerp. Tevens is er een beknopte collectiebeschrijving over de
periode 1963-1994.
Uit de gegevens valt op te maken dat de collectievorming na 1962 snel toenam, gemiddeld
met 800 titels per jaar. Van 1963 tot 1975 groeide de collectie jaarlijks 2 tot bijna 3 x zo snel
als in de veertig jaar daarvoor. Volgens het collectieprofiel van 1975 omvatte de collectie
Frans in het bezit van de UB in 1963 ruim 18.000 titels. Het overgrote deel van de collectie
(86%) was niet ouder dan 100 jaar. In 1994 omvatte de collectie Frans bijna 28.000 titels.
In 1980 bedroeg het totale budget ca. € 17.900, in 1991 € 14.272. Vanaf 1995 t/m 2006 bleef
het budget vrijwel ongewijzigd, gemiddeld ruim € 20.000. In 2007 bedroeg het budget €
15.643. De bibliotheekcommisie van Letteren kende van 2001 t/m 2004 enkele aanvragen toe
om lacunes op te vullen, variërend van € 650 tot € 1552.
Het accent in de collectie ligt van oudsher bij de letterkunde. Van de oudere perioden schafte
men geen oorspronkelijke uitgaven aan maar men heeft wel, soms met reprints, de
belangrijkste tekstkritische uitgaven verzameld. Over de periode tot 1975 betrof een derde
deel van de collectie de letterkunde van de 20e eeuw, een kwart de letterkunde van de 19e
eeuw en 8 % de Franse taalkunde. Deze verdeling is ook nu nog van toepassing, zoals blijkt
uit tellingen over de aanwas van 2003 en 2004.
Sinds 1975 is de aandacht verschoven van de Middeleeuwen - Oud- en Middelfrans, teksten naar de Renaissance en de hedendaagse letterkunde, onder andere de letterkunde buiten
Frankrijk (Maghreb en Caraïben). De omvangrijke collectie Occitaans (Provençaals) wordt
niet meer aangevuld. Er is meer aandacht gekomen voor specialistische onderwerpen van de
taalkunde. De Franse cultuur is tegenwoordig iets beter vertegenwoordigd met publicaties
over het Franse intellectuele leven en het Franse cultuurbeleid.
Actuele omvang
Tijdschriften
• Papier: 75 abonnementen
• Elektronisch: 8 abonnementen
Naslagwerken:
• Papier: ca. 6000 banden op studiezaal (schatting)
• Elektronisch: 10 bestanden (schatting)
Monografieën:
• Papier: 34.000 banden (schatting)
• Elektronisch: 10 bestanden (schatting)
Overige materialen:
• Audiovisuele materialen: enkele cassettes en cd’s verschenen als bijlagen bij tijdschrift,
dvd met interviews (1)
• E-corpus: Frantext (aangeboden via de Digitale Bibliotheek)
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De collectievorming richt zich op relevante publicaties over de Franse taal en de Franse
letterkunde. Ter ondersteuning van het onderwijs is er een kleine (naslag)collectie op het
gebied van de Franse cultuur.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
51
De UB beschikt over een aparte studiezaalcollectie Romaans met ca. 550 banden, 18 papieren
tijdschriftabonnementen en 5 elektronische tijdschriften. Dit betreft veelal taalkundige
werken: het Frans in relatie tot het Spaans, Italiaans en overige Romaanse talen, maar ook de
letterkunde. Publicaties op dit terrein worden bekostigd van het budget Letteren algemeen
(600), evenals publicaties die naast de Franse letterkunde ook andere taalgebieden betreffen.
Traditiegetrouw is er bij de collectievorming voor Geschiedenis en Filosofie veel aandacht
uitgegaan naar Frankrijk. De literatuurbenaderingen bij de opleiding Literatuurwetenschap
baseren zich deels op de Franse filosofische traditie. De onderzoekers bij de opleiding maken
voor de theoretische onderbouwing gebruik van de domeincollecties Literatuurwetenschap en
Taalwetenschap.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
In Leiden schaft het Afrika Studiecentrum Franstalige letterkunde uit Afrika aan, en het
KITLV Franstalige letterkunde uit de Caraïben. De UB schaft materiaal aan van en over
schrijvers uit de betreffende regio’s die voornamelijk als ‘Frans’ schrijver worden beschouwd,
bijvoorbeeld omdat zij in Frankrijk worden uitgegeven. Tevens schaft de UB publicaties aan
over francofone literatuur uit beide regio’s.
Bij de collectievorming wordt tevens rekening gehouden met overige collecties Frans in het
land.
In het verleden bood de KB een belangrijke aanvulling op de collectie. Collectievorming op
het gebied van de Franse taal- en letterkunde beperkt zich momenteel tot enkele lopende
reeksen (o.a. van Honoré Champion en Droz) en het Koopman fonds (bibliofiele uitgaven van
Franse letterkunde uit het begin van de 20e eeuw).
Bij de UB Amsterdam zijn de laatste jaren de BGW-gelden voor Frans besteed.
UB en LB Groningen beheren een belangrijke collectie op het gebied van de Canadese
Franstalige literatuur.
Het Maison Descartes in Amsterdam heeft een mediatheek met veel aandacht voor moderne
letterkunde, taalverwerving, jeugdliteratuur, vertalingen van Nederlandse teksten in het Frans
en een grote collectie films op dvd.
De opleiding Frans heeft lange tijd een eigen ‘Centre de Documentation’ gehad, dat beheerd
werd door medewerkers van de Franse Ambassade, in samenwerking met studenten. Deze
collectie, die bestaat uit giften van de Franse Ambassade, omvat een beperkt aantal literaire
teksten en woordenboeken, naslagwerken over de geschiedenis van Frankrijk en een
uitgebreide collectie teksten op het gebied van de Sociale Wetenschappen. Het overgrote deel
van de titels is ook aanwezig in de UB. Er is een onvolledige kaartcatalogus van de collectie.
De literaire teksten zijn opgenomen in een elektronische catalogus. De collectie is een aantal
jaar geleden verplaatst naar een afgesloten ruimte waar geen beheer aanwezig is.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie richt zich op de docenten en studenten van de opleiding Franse taal en cultuur.
Daarnaast ondersteunt zij het interdisciplinaire taalkundig en letterkundig onderwijs en
onderzoek bij de Faculteit der Letteren. De opleiding maakt deel uit van het Gerard
Tuningonderwijsinstituut. Docenten participeren in de researchmasters Literature en
Linguistics. Zij zijn verbonden aan Pallas en ULCL. Tevens zijn zij betrokken bij de
landelijke onderzoeksscholen OSL en LOT.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
De opleidingen Franse taal en cultuur van de UvA, de VU, de UU en Leiden hebben een
gezamenlijk masterprogramma, waardoor ook studenten van buiten Leiden gebruik maken
van de collectie.
52
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Zwaartepunten
Letterkunde (NBC-code 18.25)
Zwaartepunten van oudsher in de collectie letterkunde zijn de Middeleeuwen, de Renaissance
en de moderne letterkunde (19e en vooral 20e eeuw). Van alle periodes zijn minimaal de
belangrijkste teksten in standaardedities en studies over belangrijke schrijvers aanwezig.
Momenteel zijn de Middeleeuwen geen zwaartepunt meer in het onderwijs en onderzoek bij
de opleiding Frans. Er wordt evenwel naar gestreefd de basiscollectie tekstedities op peil te
houden, mede ten behoeve van het onderwijs en onderzoek bij andere letterenopleidingen. De
Renaissance is een interdisciplinair onderzoeksgebied bij de Faculteit der Letteren en de
collectie is vooral op het gebied van Rabelais, Montaigne en La Fontaine zeer uitgebreid.
Sinds een aantal jaren is er meer aandacht gekomen voor de 17e eeuw. De 18e eeuw is goed
vertegenwoordigd, met name wat betreft Diderot, Voltaire en Madame de Charrière. De
collectievorming voor de 19e eeuw richt zich vooral op de grote romanciers (Flaubert, Balzac
en Stendhal) en dichters (Baudelaire, Verlaine, Rimbaud). De romantiek en het realisme zijn
minder van belang.
Met betrekking tot de 20e eeuw ligt de nadruk op de vernieuwende literatuur. In de periode
vóór 1950 is van oudsher veel belangstelling voor modernisme, surrealisme en avant-garde
literatuur. Van het modernisme is Proust zeer goed vertegenwoordigd. Voorheen was ook
Valéry een zwaartepunt. Van de tweede helft van de 20e eeuw ligt de nadruk op de
experimentele literatuur van Queneau, Perec, de Nouveau Roman (Simon, Robbe-Grillet,
Duras) en de 2e generatie Minuitschrijvers. Beckett is vrijwel compleet vertegenwoordigd,
mede dankzij de aanschaf vanuit het collectiedomein Engels. Van de Francofone literatuur
(bcl 18.26) gaat de aandacht nu vooral uit naar Afrikaanse en Caribische literatuur. De
gehanteerde literatuurbenaderingen baseren zich op de Franse filosofische traditie.
Structuralisme (Barthes), psychoanalyse (Lacan) en deconstructie (Derrida, Deleuze) zijn dan
ook goed vertegenwoordigd in de collectie.
Taalkunde (NBC-code 18.24)
Het taalkundig onderzoek betreft vooral synchrone taalkunde maar in het onderwijs wordt wel
aandacht besteed aan diachrone taalkunde en het oud-frans. Op deze terreinen wordt een
basiscollectie op peil gehouden. Voorheen waren lexicologie en pragmatiek zwaartepunten in
de collectie. Momenteel is er vooral aandacht voor syntaxis en semantiek. De syntactische
structuren van het Frans en hun betekenissen worden bestudeerd onder andere in relatie tot de
overige Romaanse talen en in vergelijking met het Nederlands. Publicaties op het gebied van
de fonologie (fonetiek), morfologie en lexicologie dienen daarbij ter ondersteuning. Ook op
deze terreinen wordt een representatieve collectie overzichts- en naslagwerken aangeschaft.
Uiteraard wordt ook de collectie woordenboeken op peil gehouden. Er wordt nauwelijks
aangeschaft op het gebied van sociolinguïstiek, tekstlinguïstiek, taalverwerving en toegepaste
taalwetenschap.
De theorievorming (generatieve grammatica) valt terug op de collectie van Algemene
Taalwetenschap. Het aanbod van taalkundige monografieën is beduidend kleiner dan het
aanbod van letterkundige monografieën. In Frankrijk zelf verschijnen bovendien relatief
weinig taalkundige studies die van belang zijn voor het onderwijs en onderzoek in Leiden.
Het aandeel taalkundige titels in de collectie is dan ook veel kleiner dan het aandeel
letterkundige studies. Voor de taalkunde spelen tijdschriften een grotere rol in de
wetenschappelijke communicatie dan voor de letterkunde.
Collectievormingsprofiel
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
53
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de
Opleiding Franse taal en cultuur. De medewerkers van de opleiding zijn tevens betrokken bij
LUCL en Pallas en het onderwijs voor de researchmasters van deze instituten (Linguistics,
Literature). De opleiding omvat:
• 1 hoogleraar taalkunde, 1 hoogleraar letterkunde
• 5 universitair (hoofd)docenten
• 11 MA-studenten
• 113 BA-studenten
e
• 42 1 -jaarsstudenten in 2007
Het masterprogramma van de opleiding Frans maakt deel uit van een samenwerkingsverband
met de opleidingen Frans van de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit en de
Universiteit Utrecht (het Sectorplan).
Dr. J. Doetjes van de opleiding Frans leidt het NWO-Vidiproject Degrees across categories.
Met ingang van 2008 is het budget Frans ook belast met de collectievorming voor Romaans
algemeen. Deze collectie wordt in de eerste plaats gebruikt door studenten en medewerkers
van de opleidingen Frans, Spaans en Italiaans maar ondersteunt tevens het overige taalkundig
en letterkundig onderzoek en onderwijs van de Faculteit der Letteren.
Aankoop en -methodiek
Monografieën worden besteld via de boekhandel (veelal Erasmus Parijs). Bij deze boekhandel
zijn ook de meeste standing orders geplaatst. Selectie vindt plaats door het raadplegen van
elektronische attendering van boekhandels en uitgevers, overzichten op onderwerp van de
Franse Nationale Bibliografie, boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op
verzoek van de medewerkers van de opleiding.
Selectiecriteria
De collectievorming voor Frans is overeenkomstig de Nederlandse basisclassificatie te
onderscheiden in een taalkundig (18.24 : Franse taalkunde) en een letterkundig deel (18.25 :
Franse letterkunde). Beide disciplines onderscheiden zich wat betreft publicatieaanbod en aanschaf. Een aantal publicaties betreft zowel Franse taal- en letterkunde (18.23).
Bij de taalkunde ligt de nadruk op tijdschriften. Van het totale aantal monografieën dat van
het budget Frans wordt aangeschaft, beslaat de taalkunde ca. 5 %. Deze verhouding is ook
terug te vinden in het aanbod. De nadruk ligt op syntaxis en semantiek. Voor het taalkundig
onderzoek bij de opleiding Frans wordt veel gebruik gemaakt van de collectie
Taalwetenschap.
Letterkundige monografieën beslaan ca. 90% van de totale aanschaf. Van alle periodes
worden teksten van en studies over de belangrijkste auteurs gekocht. De nadruk ligt op de 16e
en de 20e eeuw. Wat betreft de Renaissance staan schrijvers als Montaigne, Rabelais en La
Fontaine centraal. Met betrekking tot de grote schrijvers van de 17e en 18e eeuw wordt onder
andere de receptie in en de relatie met de Nederlandse cultuur bestudeerd. De collectie is sterk
op het gebied van de hedendaagse, vernieuwende letterkunde, zowel wat betreft romans als
studies.
Voor de collectievorming op het terrein van de Franse letterkunde buiten Frankrijk (18.26),
zie Regio.
54
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
De collectievorming voor Romaans algemeen (18.22) betreft publicaties op het gebied van de
romanistiek : de taalkunde en de letterkunde van de Romaanse talen in vergelijkend
perspectief. Zie verder onderstaande tabel.
Regio
De letterkunde van Frankrijk omvat tevens de Franstalige letterkunde van België, Zwitserland
en Canada. Op het terrein van de Franstalige letterkunde buiten Frankrijk wordt de
collectievorming afgestemd op de collecties van het KITLV (Antillen, Caraibisch gebied) en
het Afrika Studiecentrum. Publicaties over meerdere van deze regio’s en schrijvers die meer
als Franse dan als ‘Francofone’ schrijvers worden beschouwd, bijvoorbeeld omdat ze
overwegend door Franse uitgevers worden uitgegeven, worden wel in de collectie
opgenomen.
Op het gebied van de taalkunde is er speciale aandacht voor de (historische) overeenkomsten
en verschillen tussen de Romaanse talen. Taalvariatie (waaronder het Frans buiten Frankrijk)
wordt alleen op onderwijsniveau aangeschaft (met inbegrip van woordenboeken). Er wordt
niet meer aangeschaft op het gebied van het Occitaans en Provençaals. Bretons (Keltisch) en
Baskisch vallen onder het collectievormingsprofiel Diverse Talen.
De collectievorming Romaans heeft betrekking op publicaties over twee of meer Romaanse
talen of culturen.
Oud/nieuw materiaal
In principe wordt alleen nieuw materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel
wordt ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van
het onderwijs.
Taal
85 % van de collectievorming voor Frans betreft publicaties in het Frans, 10% in het Engels
en 5 % overig (Duits, Italiaans en Spaans). Letterkunde wordt in het Frans aangeschaft.
Incidenteel worden vertalingen aangeschaft, ten behoeve van het onderwijs, of vanwege de
literaire status van de vertaler. In het laatste geval worden de titels dan veelal aangeschaft
door de MNL.
Veel publicaties in de collectie Romaans zijn meertalig (Engels en/of Duits en/of Frans en/of
Italiaans en/of Spaans).
Uitgeverijen
Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen in Frankrijk en daarbuiten.
Naast de universitaire uitgeverijen zijn er enkele gespecialiseerde uitgeverijen (Honoré
Champion, Droz, Rodopi) actief op wetenschappelijk niveau. Zij publiceren een aantal
relevante series en reeksen.
Er zijn veel Duitse uitgevers actief in de Romanistiek. Zie voor het overige de
collectievormingsprofielen van de afzonderlijke Romaanse talen, Taalwetenschap en
Literatuurwetenschap.
Materiaal
Gemiddeld wordt bijna de helft van de beschikbare middelen besteed aan monografieën en
een derde deel aan tijdschriftabonnementen. De UB heeft ca. 75 lopende abonnementen op het
gebied van de Franse taal en cultuur, waarvan momenteel 7 elektronisch. Er zijn 16 lopende
abonnementen op het gebied van de Romaanse taal- en/of letterkunde, waarvan 4 (ook)
elektronisch.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
55
Elektronisch/gedrukt
Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen, maar
het aanbod is gering. Het aanbod aan (pakketten) e-books is op dit moment te beperkt en te
kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. Er zijn 16 cd-roms
opgenomen in de collectie met naslagwerken en tekstuitgaven. De voorkeur gaat uit naar
online bestanden. Er is op dit moment een abonnement op een (literair) tekstcorpus dat vooral
voor taalkundige doeleinden wordt gebruikt (Frantext).
Niveau
De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. In beperkte mate worden ook
populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt gepoogd een
representatieve collectie primaire literatuur in stand te houden.
NBC
Vakgebied
Onderwerp
18.23
Taal- en letterkunde
Feest- en congresbundels
18.24
Taalkunde
Algemeen
Naslagwerken, feest- en
congresbundels
Diachronie
Oudfrans Filologie
Opmerkingen
Komt met name ter sprake in
het onderwijs, bijv.
Middeleeuwen (B) en Rom.
talen (M)
Fonologie
Morfologie
18.25
Syntaxis
Bijv. werkwoorden, relatie
graadexpressies en categorieën
Semantiek
Bijv. in samenhang met onderzoek
naar grammaticale categorieën
Lexicologie/lexicografie
Woordenboeken
Taalvariatie
Taalgeografie (Francofonie);
sociolinguistiek (argot, verlan etc.)
Taalinstructie
Leermiddelen (grammatica's,
idioom, etc.); juridisch/economisch
Frans
Franstalige literatuur over theorie
2e taalverwerving ; L2
Theorie 2e
taalverwerving
Letterkunde
Algemeen
Literaire genres
Literatuurtheorie en
literatuurkritiek
Middeleeuwse
letterkunde
Renaissance
56
Alleen in relatie tot één van
andere onderwerpen
Bibliografieën;
literatuurgeschiedenis
Poëzie, toneel, proza ; studies,
bloemlezingen
Vidiproject: Degrees across
categorie (Doetjes) ;
generatieve grammatica ; o.a.
tempus, mode, aspect,
catégorie, negatie, kwantificatie,
généricité, accord, prédication,
adverbe
Lexicologie is geen
onderzoeksterrein meer.
Niet FLE (Français Langue
Etrangère
Niveau
collectievorming
Gewenst
Huidig
2
2
5
3
5
6
2
2
2
2
8
7
8
7
2
4
5
4
3
3
7
3
6
6
7
6
8
7
5
7
8
7
Nadruk op roman
bij voorkeur ook in Engels
(budget Literatuurwetenschap)
Bronteksten (Barthes, Deleuze,
Derrida, Genette, Bayard, ) voor
zover het Franse letterkunde
betreft
Bronnen (tekstuitgaven)
Reeksen van Droz, Champion.
Geen provençaals/occitaans.
Studies in beperkte mate
Belangrijke auteurs (Rabelais, La
Fontaine, Montaigne), werk en
receptie (ook in NL), retorica, fabel,
embleem
Renaissance in Europees
perspectief ; Montaigne blijft
belangrijk zwaartepunt
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
17e-18e eeuw
Receptie (in NL), reisverhalen in
relatie met Holland (Hollandse
schilders), belangrijke auteurs
(Voltaire, Diderot, Charrière);
beschouwend proza
Veni-project Receptie
Middeleeuwen niet langer
verbonden aan UL
19e eeuw
Belangrijke romanciers (Stendhal,
Balzac, Flaubert) en dichters
(Baudelaire, Mallarmé, Verlaine,
Rimbaud)
Romantiek, Realisme geen
aandachtsvelden
* voor 1940
Modernisme (Proust, Roussel)
Voorheen ook Dada en Valéry
* na 1940
Beckett, 'Nouveaux Romanciers',
(Simon, Duras, Robbe-Grillet,
Ponge), hedendaagse
'experimentele' roman (o.a.
Echenoz, Ollier, Le Clézio, Camus)
Voorheen ook Queneau
Franse letterkunde
buiten Frankrijk
Maghreb, Afrika, Caraïbisch gebied
Zwitserland, Belgie en Canada
worden tot letterkunde Frankrijk
gerekend.
Cultuurkunde
Civilisation, Franse intellectuelen
Séminaire Cultuurpolitiek;
taalvaardigheidsonderwijs
Romaans Algemeen
Taalkunde Romaanse talen in
vergelijkend perspectief; oorsprong
Romaanse talen (Latijn)
Veel tijdschriften, weinig
monografieën
Letterkunde Romaanse talen in
vergelijkend perspectief
Enkele tijdschriften
7
6
6
6
7
8
8
8
4
3
3
1
5
3
2
2
20e eeuw
18.26
15./08.
etc.
18.22
Beschikbare middelen
Het budget bedraagt in 2008 € 14.579 waarvan € 4.420 is gereserveerd voor tijdschriften en €
6.369 voor monografieën. Een bedrag van € 3.150 wordt in 2008 overgeheveld van budget
Letteren algemeen naar het budget voor Frans ten behoeve van de aanschaf voor Romaanse
talen. Hiervan dient € 2.750 ter compensatie van overgenomen tijdschriftabonnementen en €
400 voor nieuwe monografieën.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De UB ontvangt zo nu en dan schenkingen van Pro Helvetia en publicaties van het Franse
ministerie van cultuur via het Maison Descartes. (Oud-)medewerkers van de opleiding stoten
ook weleens materiaal af. Op de aanbiedingen van schenkingen door particulieren die de UB
met enige regelmaat ontvangt, wordt zelden ingegaan omdat de ervaring heeft geleerd dat het
meeste materiaal al in het bezit van de UB is.
Deselectie
In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het
overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen
waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het
deselectiebeleid bij tijdschriften, is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van
elektronische tijdschriften te deselecteren.
1.2.9.
Italiaans
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collectie is een afspiegeling van het onderwijs en onderzoek bij de opleiding, momenteel
‘Italiaanse taal en cultuur’ geheten en voorheen aangeduid als ‘Italiaanse taal- en letterkunde’.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
57
Taal- en letterkunde zijn nog altijd de twee peilers van de opleiding, waarbinnen ook aandacht
is voor de Italiaanse cultuur(geschiedenis). De studie Italiaans in Leiden is een zelfstandige
opleiding, met een leerstoel voor taalkunde.
In het verleden werd de collectie in de UB aangeduid als Italiaanse taal- en letterkunde. Er is
een collectieprofiel opgesteld in 1975, waarbij de collectievorming werd uitgesplitst naar
onderwijs, overzichten t.b.v. het onderzoek, bibliografieën t.b.v. het onderzoek, bronnen t.b.v.
het onderzoek en gespecialiseerde collectievorming t.b.v. het onderzoek. De nadruk lag over
het geheel genomen bij de taalkunde, vooral overzichten en gespecialiseerde titels voor
onderzoek. Er werd uitgebreid aangeschaft op het gebied van Oud-Italiaans. De oudere
Italiaanse letterkunde (1400-1600) werd matig uitgebreid aangeschaft, de periode daarna
matig tot gering en over de letterkunde van de 20e eeuw werd in geringe mate aangeschaft.
Tevens is er een beknopte collectiebeschrijving over de periode 1963-1994, in totaal zo’n
kleine 8.000 titels. Hieruit blijkt dat het overgrote deel van de collectie letterkunde betreft. De
Middeleeuwen vertegenwoordigden 20% van de totale collectie Ook de letterkunde van de
Renaissance is goed vertegenwoordigd (ongeveer 15%). Op deze twee onderdelen is
Italiaanse letterkunde een onderzoekscollectie. Bij de taalkunde ligt de nadruk op
taalgeografie.
Tellingen van de aanwas over 2003 en 2004 tonen aan dat het accent nog altijd op de filologie
van oudere teksten ligt. Duecento en Trecento zijn zeer goed vertegenwoordigd en ook de
periode 1400 tot 1600 maakt een belangrijk deel uit van de collectievorming. Een verandering
ten opzichte van eerder opgestelde profielen is het grote aandeel van de letterkunde van de
20e eeuw (teksten en studies). Taalkunde vormt ruim 10% van de collectieaanwas in deze
periode.
De bibliotheekcommisie van Letteren kende in 2003 € 4.500 toe om een vijftal lacunes op te
vullen. In 2005 is de Dantecollectie van Tilly van de Sande-Swart aan de UB geschonken. De
collectie omvat ca. 850 titels en is een belangrijke aanvulling op het landelijk bezit.
Van 1995 tot en met 2005 bedroeg het budget gemiddeld € 9.000. Het budget in 2007
bedraagt € 9.625, in 2006 € 9.849.
Actuele omvang
Tijdschriften:
• Papier: 25 abonnementen
• Elektronisch: 3 abonnementen
Naslagwerken:
• Papier: 1250 banden op studiezaal (schatting)
• Elektronisch: 4 bestanden (cd-roms)
Monografieën:
• Papier: 20.000 banden (schatting)
• Elektronisch: 1 cd-rom (Petrarca)
De UB beschikt over een aparte studiezaalcollectie Romaans met ca. 550 banden, 18 papieren
tijdschriftabonnementen en 5 elektronische tijdschriften. Dit betreft veelal taalkundige
werken: het Italiaans in relatie tot het Frans, Spaans en overige Romaanse talen, maar ook de
letterkunde.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Vanwege de nadruk op Duecento en Trecento in onderwijs en onderzoek is er een raakvlak
met de domeincollectie klassieke talen (Neolatijn). Voor de Rinascimento zijn tevens de
letterkundige collecties van de overige talen van belang. Bronnen uit de vroege periode
worden ook bestudeerd vanuit filosofisch perspectief en er is dus een raakvlak met de
58
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
domeincollectie Wijsbegeerte. Voor de theoretische onderbouwing maakt men gebruik van de
domeincollecties Literatuurwetenschap en Taalwetenschap. Publicaties over de Italiaanse
cultuur bevinden zich in de domeincollecties Geschiedenis en Kunstgeschiedenis.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Vergelijkbare, wetenschappelijke collecties voor Italiaans bevinden zich in de bibliotheken
van de UvA, de UU, de KUN en de RUG. De Universiteit Utrecht heeft de BGW gelden voor
Italiaans toegewezen gekregen.
De bibliotheek van het Italiaans Cultureel Instituut in Amsterdam (Istituto Italiano di Cultura
per i Paesi Bassi) bezit 14.000 titels (boeken, tijdschriften, videocassettes, dvd’s, cd’s en cdroms: literatuur, proza, film, geschiedenis, kunst, essayistiek, muziek etc.). Deze bibliotheek
is vrij toegankelijk.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie richt zich op de docenten en studenten van de opleiding Italiaanse taal en cultuur.
Daarnaast ondersteunt zij het interdisciplinaire taalkundig en letterkundig onderwijs en
onderzoek bij de Faculteit der Letteren. De opleiding maakt deel uit van het Gerard
Tuningonderwijsinstituut. Docenten zijn verbonden aan Pallas en ULCL en aan de landelijke
onderzoeksschool LOT.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
De opleidingen Italiaanse taal en cultuur van de UvA, de VU, de UU en Leiden hebben een
gezamenlijk masterprogramma (het zogenaamde sectorplan), waardoor ook studenten van
buiten Leiden gebruik maken van de collectie.
Zwaartepunten
Letterkunde
•
•
•
Middeleeuwen, met name filologie van bronnen uit Duecento en Trecento
Dante, Petrarca en Bocaccio
Cinquecento/Rinascimento, met name Ariosto, Machiavelli en Tasso
Taalkunde
•
•
•
Geschiedenis en variatie van het (oud-)Italiaans
Moderne Italiaanse taalkunde: generatieve grammatica
Taalgeografie.
Ontsluiting
De Dantecollectie van der Sande is nog niet beschreven en op onderwerp ontsloten.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de
Opleiding Italiaanse taal en cultuur. De medewerkers van de opleiding zijn tevens betrokken
bij LUCL en Pallas en het onderzoek en het onderwijs voor de researchmasters van deze
instituten (Linguistics, Literature). De opleiding omvat:
•
1 hoogleraar (taalkunde)
•
5 universitair (hoofd)docenten
•
Momenteel geen promovendi in dienstverband
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
59
•
•
•
7 MA-studenten
60 BA-studenten
25 1e-jaarsstudenten in 2007
Het masterprogramma van de opleiding Italiaans maakt deel uit van een
samenwerkingsverband met de opleidingen Italiaans van de Universiteit van Amsterdam en
de Universiteit Utrecht (het Sectorplan).
Aankoop en -methodiek
Monografieën worden besteld via de boekhandel (veelal Casalini). Bij deze boekhandel zijn
ook de meeste standing orders geplaatst. Selectie vindt plaats door het raadplegen van
elektronische attendering van boekhandels en uitgevers, boekbesprekingen (in gedrukte en
digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de opleiding.
Selectiecriteria
De collectievorming is overeenkomstig de Nederlandse basisclassificatie te onderscheiden in
een taalkundig (18.28 : Italiaanse taalkunde) en een letterkundig deel (18.29 : Italiaanse
letterkunde). Beide disciplines onderscheiden zich wat betreft publicatieaanbod en -aanschaf.
Bij de taalkunde ligt de nadruk op tijdschriften. Slechts een beperkt deel van het totale aantal
monografieën dat van het budget Italiaans wordt aangeschaft, beslaat de taalkunde. Deze
verhouding is ook terug te vinden in het aanbod. Taalkundige zwaartepunten in de
collectievorming zijn enerzijds de geschiedenis en variatie van het (oud-)Italiaans en
anderzijds de moderne Italiaanse taalkunde (generatieve grammatica). Voor het taalkundig
onderzoek wordt veel gebruik gemaakt van de collectie Taalwetenschap.
Wat betreft de letterkunde worden zo veel mogelijk van alle periodes teksten van en studies
over de belangrijkste auteurs gekocht. Er is een rijke collectie Middeleeuwen. Nadruk ligt op
de filologie van teksten uit Duecento en Trecento. Dante is een belangrijk zwaartepunt, maar
ook Petrarca en Bocaccio zijn ruim vertegenwoordigd. Ander letterkundig zwaartepunt is
Rinascimento (Quattrocento/Cinquecento, o.a. Alberti, Ariosto, Machiavelli, Tasso). Er wordt
gepoogd een evenwichtige afspiegeling van de 20e eeuwse literatuur op te bouwen. Van de
overige periodes worden studies en teksten van de belangrijkste auteurs aangeschaft. Tevens
worden studies aangeschaft met betrekking tot thema’s en tradities in de Italiaanse
literatuurgeschiedenis. Een nieuw zwaartepunt is de taal en cultuur van het hedendaagse
Italië.
Regio
De collectievorming richt zich op Italië en in beperkte mate het Italiaans buiten Italië. Hoewel
er veel aandacht is voor Italiaanse dialecten, wordt er niet speciaal gecollectioneerd op het
terrein van de dialecten van Corsica of Sardinië of het Rhaeto-romaans.
Oud/nieuw materiaal
In principe wordt alleen materiaal aangeschaft van maximaal 2 jaar oud. Incidenteel wordt
ook ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een recensie of ten behoeve van het
onderwijs.
Taal
Naar schatting betreft 90 % van de collectievorming publicaties in het Italiaans, 5 % Engels,
en 5 % overig (Duits, Frans, Spaans). Incidenteel worden vertalingen aangeschaft, ten
60
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
behoeve van het onderwijs, of vanwege de literaire status van de vertaler. In het laatste geval
worden de titels dan veelal aangeschaft door de MNL.
Uitgeverijen
Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen in Italië en daarbuiten.
Naast de universitaire uitgeverijen zijn er enkele gespecialiseerde uitgeverijen (waaronder
Olschki, Mondadori, Il Mulino) actief op wetenschappelijk niveau. Zij publiceren een aantal
relevante reeksen of series.
Materiaal
Gemiddeld wordt ongeveer een derde deel van de beschikbare middelen besteed aan
monografieën en de helft aan tijdschriftabonnementen. In 2008 wordt het budget vrijwel
geheel opgeslokt door het tijdschriftenbestand. De UB heeft 43 lopende abonnementen op het
gebied van de Italiaanse taal en cultuur, waarvan er momenteel 3 (ook) elektronisch
beschikbaar zijn.
Elektronisch/gedrukt
Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen, maar
het aanbod is gering. Het aanbod aan (pakketten) e-books is op dit moment te beperkt en te
kostbaar om een goed alternatief te bieden voor de gedrukte collectie. Er zijn 6 cd-roms
opgenomen in de collectie met naslagwerken (woordenboeken) en tekstuitgaven. Ook hier
gaat inmiddels de voorkeur uit naar online bestanden.
Niveau
De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. In beperkte mate worden ook
populair wetenschappelijke publicaties of leermiddelen gekocht. Er wordt gepoogd een
representatieve collectie primaire literatuur in stand te houden.
NBC
18.28
Vakgebied
Onderwerp
Niveau
collectievorming
Gewenst
Huidig
4
5
Nadruk momenteel op
hedendaags Italiaans
4
7
Leermiddelen t.b.v.
onderwijs
Leermiddelen t.b.v.
onderwijs
2
2
2
2
Taalkunde
Algemeen
Naslagwerken, feest- en
congresbundels
Diachronie
Geschiedenis van het Italiaans;
Oud-Italiaans, Filologie (zie ook
Origini/Duecento), grammatica
storica
Fonologie
Morfologie
18.29
Opmerkingen
Syntaxis
Generatieve grammatica,
bezitsrelaties
8
6
Semantiek
In samenhang met onderzoek naar
grammaticale categorieën
8
6
Lexicologie/lexicografie
Woordenboeken
2
2
Taalvariatie
Dialecten, ook in
diachronisch perspectief ;
sociolinguistiek (bijv. taal
van maffia)
Groot aanbod, nadruk
op zuidelijk Italië
7
5
Toegepaste taalkunde
Grammatica's, idioom
Leermiddelen t.b.v.
onderwijs
3
2
Letterkunde
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
61
15./08.
etc.
Algemeen
Meerdere periodes; Bibliografieën;
literatuurgeschiedenis ; receptie
6
6
Literaire genres
Poëzie, toneel, proza ; studies,
bloemlezingen
6
5
Literatuurtheorie en
literatuurkritiek
Bronteksten (Eco, Moretti)
5
4
Origini/Duecento
Bronnen (tekstedities) ; Filologie
(zie ook Diachronie Taalkunde)
6
7
Trecento
Bronnen (tekstedities) en studies;
(Dante, Petrarca, Boccaccio)
7
7
Quattrocento
Renaissance in Europees
perspectief
6
5
Cinquecento
Rinascimento, Umanesimo ;
Teksten en studies : Alberti,
Bioardo, Pulci…
Rinascimento, Umanesimo (o.a.
Ariosto, Bembo, Bruno, Tasso);
politieke filosofie (Machiavelli) ;
receptie in Nederland
Geschiedschrijving
8
5
Seicento-Settecento
Teksten en studies
4
3
Ottocento
Tekstuitgaven; studies over
belangrijkste auteurs (Foscolo,
Leopardi, Manzoni, Carducci,
Pascoli, Verga….)
6
5
Novecento
Teksten en studies over
belangrijkste auteurs (D'Annunzio,
Montale, Pirandello, Saba, Svevo,
Ungaretti, Calvino, Eco, Fenoglio,
Gadda, Levi, Moravia, Pasolini,
Pavese, Sciascia, Tabucchi...)
7
4
XXI Secolo
Teksten en studies
8
1
Cultuurkunde
Italië van pausen, keizers
en steden'; hedendaagse
cultuur ; cinema
7
2
Bij voorkeur ook in Engels
(budget
Literatuurwetenschap)
Grote lacunes in
hedendaagse
letterkunde
Thema (bijv. Mafia)
wordt bestudeerd
vanuit taalkundig,
letterkundig en
cultureel perspectief in
diverse colleges.
Beschikbare middelen
Het budget voor 2008, € 6.599, gaat dit jaar vrijwel geheel op aan vaste verplichtingen.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
In 2005 heeft de UB de Dante collectie van Tilly van de Sande-Swart ontvangen, ca. 850 titels
waaronder drie 16e eeuwse uitgaven van de Divina Commedia. De UB zoekt externe
financiering om de collectie, beschreven in de catalogus La collezione Dantesca Tilly van de
Sande-Swart, beschikbaar te kunnen stellen.
Deselectie
In het verleden is slechts zelden een dubbel exemplaar in de collectie opgenomen. Voor het
overige zijn er, anders dan op individuele titel, geen specifieke collectiedelen aan te wijzen
waar men over zou kunnen gaan tot deselectie. Door de afspraken in UKB-verband over het
deselectiebeleid bij tijdschriften, is het ook niet mogelijk om papieren exemplaren van
elektronische tijdschriften te deselecteren.
62
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
1.2.10. Japans (en Koreanistiek)
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De studie van Japan en het Japans door Nederlanders begon al voor er een opleiding in
Nederland bestond. Op Deshima bij Nagasaki had de VOC een handelspost waar om
praktische redenen zulke studie werd verricht. En hand in hand daarmee ging het verzamelen
van Japanse boeken en publiceren van studies en andere werken. In de 19e eeuw groeide dit
proces aanzienlijk, o.a. door de inspanningen van J.F. van Overmeer Fisscher, J.L.C. Pompe
van Meerdervoort, J.H. Donker Curtius en Philip Franz von Siebold. Von Siebold (17961866) verzamelde niet alleen veel Japanse boeken maar ook kunst- en gebruiksvoorwerpen,
natuurhistorische specimina (opgezette dieren, etc.), die nu belangrijke onderdelen vormen
van het Rijksmuseum voor Volkenkunde en de Hortus botanicus te Leiden. Bij de compilatie
van zijn magnum opus (Nippon, Archiv zur Beschreibung von Japan) werd Von Siebold
bijgestaan door o.a. J.J. Hoffmann (1805-1878), die in 1855 de eerste hoogleraar Japans en
Chinees in Leiden (en Europa) zou worden. Hoffmann maakte ook studie van Korea en
Koreaans. Rond 1880 kwamen de Japanse bibliotheken van Von Siebold e.a. in het bezit van
de Universiteitsbibliotheek te Leiden, gevolgd door schenkingen van andere verzamelingen.
Pas in 1917 kreeg Leiden een nieuwe hoogleraar in de Japanologie (M.W. de Visser). Japanse
boeken werden opgenomen in de UB of de bibliotheek voor Sinologie. En pas in 1969
ontstond een apart Centrum voor Japanologie met eigen bibliotheek onder prof. dr. F. Vos
(professor Japanologie & Koreanistiek van 1958 tot 1983). Vanaf 1981 bevinden centrum en
bibliotheek (mét eigen bibliothecaris) zich in het Arsenaal. Een poging halverwege de jaren
1980 een apart Documentatie Centrum voor Japan op te richten is helaas gestrand door de
toen reeds inzettende bezuinigingen op de universiteit. De studentenaantallen stegen echter in
die jaren explosief (120 eerstejaars in 1985), het aantal stafleden met zeer uitlopende
specialismen ook. Lag de nadruk tot dan toe op taalstudie en -wetenschap, godsdiensten en
filosofie, klassieke literatuur, theater en (kunst-) geschiedenis, vanaf de jaren tachtig kwamen
er specialismen bij als politiek, sociologie, culturele antropologie, film, recht en economie.
Het budget voor de Talen en Culturen van Japan en Korea (TCJK) groeide van ca. fl. 16.000
per jaar in de jaren 1980 naar fl. 41.000 eind jaren 1990. Hoewel op het oog een forse
verhoging, staat het bedrag in geen verhouding met de vele specialismen in, toen nog de
vakgroep, het grote aantal studenten, en de forse, gemiddelde boekprijs in Japan, een
veelvoud van de gemiddelde boekprijs in China, en zelfs Korea. Ruwweg de helft van het
jaarlijkse budget gaat naar periodieken. Dat de aanwinstenlijst de laatste jaren toch nog zo’n
2000 banden per jaar telde (Japan en Korea samen), is te danken aan de NWO gelden (zo’n
€8000 per jaar), en andere subsidies en donaties. Vanaf 1984 kan de bibliotheek periodiek een
beroep doen op de I.A. Ailion Foundation indien het om aanschaf gaat met betrekking tot
Japans-Nederlandse betrekkingen. Ook wordt er ‘support’ gegeven door de Japan Foundation,
de Korea Foundation, etc., maar deze steun is niet structureel en kan van jaar tot jaar
verschillen. Verder zijn er uitwisselingsrelaties met bibliotheken van de Universiteit van
Tokyo en andere Japanse en Koreaanse bibliotheken. Een gunstige ontwikkeling is van dit
moment is de lage stand van de Yen ten opzichte van de Euro.
Door aanschaf, donaties, exchange en library donation programs zijn de volgende
deelcollecties van belang.
• Door een 80 jaar oude uitwisselingsrelatie met het Historiografisch Instituut van de
Universiteit van Tokyo is er grote collectie historisch bronnenmateriaal
• Door een schenking van de Bank of Tokyo is in de jaren negentig een belangrijke,
meervoudige publicatie op het gebied van de studies van het Shinto aangeschaft.
• Een grote collectie microfilms van Engelstalige kranten verschenen in Japan tussen 1870
en 1920
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
63
Een groeiende collectie DVD’s met Japanse films en anime (= tekenfilm), één van de
belangrijkste cultuuruitingen van het hedendaags Japan
• Een collectie van honderden oude (pre-Meiji = voor 1868) Japanse boeken.
•
Actuele omvang
In de gegevens over omvang wordt geen onderscheid gemaakt tussen de Japanse en de
Koreaanse collectie. De werken staan echter niet door elkaar gezet, maar in aparte kasten; dat
geldt ook voor het westerstalige materiaal.
Bij de Japanstalige boeken is op dit moment slechts een ruwe schatting van het aantal titels te
geven, omdat veel van deze werken als meervoudige publicaties onder een koepeltitel
verschijnen. Hieronder is dus het aantal Japanse boeken in aantal banden gegeven.
Tijdschriften (lopende): 200 titels
Daarnaast zijn er honderden tijdschriften die niet meer “lopend” zijn, hetzij door opheffing
van het tijdschrift, hetzij door annuleren van het abonnement, hetzij door het feit dat slechts
enkele jaargangen door schenking in de collectie terecht zijn gekomen.
In JSTOR en Project MUSE bevinden zich een tiental electronische tijdschriften, in het
Engels, op het gebied van de Japanologie. Overigens zou een ruimer JSTOR-abonnement
toegang verschaffen tot meer Japan-gerelateerde tijdschriften, zoals Journal of the Teachers
of Japanese.
Naslagwerken: 120 meter
De definitie van een “naslagwerk” ten opzichte van een monografie is niet altijd duidelijk te
trekken. Hierboven is het aantal meters “naslagwerken” in de leeszaal vermeld, werken dus
die alleen ter inzage zijn.
Verschillende naslagwerken zijn electronisch raadpleegbaar
Monografieën: 43000 banden
Hier wordt papieren banden bedoeld. De verspreiding van e-books is op dit moment in Japan,
bijv. in vergelijking met China, gering.
Overige materialen
Er bevinden zich op dit moment 690 DVD/Video’s in de collectie. Daarnaast duizenden
microfilms en –fiches, geluidsbanden, dia’s, kaarten en grammofoonplaten, die wat meters
betreft relatief weinig ruimte innemen.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Japanologie, ook wel Japankunde, of in het Engels Japanese Studies omvat alle onderwerpen
op het gebied van Humanities, Arts en Social Studies, d.w.z. taal- en literatuurwetenschap,
religie, filosofie, kunst en cultuur, recht, politiek, economie, sociologie en antropologie.
In alle bibliotheken van de bovengenoemde domeinen, bijvoorbeeld de FSW bibliotheek of de
bibliotheek van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid zijn enkele (westerstalige) titels te vinden
met betrekking tot Japan.
De bibliotheek van het Instituut Kern heeft een collectie die van groot belang is voor de studie
van het boeddhisme, en dus van belang is voor stafleden en studenten van Japanologie die
zich met het Japans boeddhisme bezighouden.
De bibliotheek van het Sinologisch Instituut bezit talloze boeken met raakvlakken met de
studie Japanologie, zeker voor de stafleden en studenten die het Chinees machtig zijn. De vele
Japanstalige titels in deze bibliotheek betreffen over het algemeen Chinese studies, nog steeds
een groot en belangrijk vakgebied in de Japanse academische wereld.
64
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
De voormalige bibliotheek van het Bureau Buitenland (code BURBUI) staat in leeszaal van
de TCJK bibliotheek (al waar ook de uitlening) en bevat meerdere titels die ook voor O&O
van TCJK van belang zijn. Deze collectie wordt beheerd in samenwerking met Sinologie.
Tot de Bijzondere Collecties van de UB behoren sinds de splitsing van “de Siebold-collectie”
in de tweede helft van de negentiende eeuw een duizendtal oude oude Japanse boeken.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Er zijn, buiten de bibliotheek TCJK, in Nederland geen andere bibliotheken die met
betrekking tot Japan breed collectioneren.
Het Museum voor Volkenkunde in Leiden heeft een collectie op het gebied van Japanse kunst,
en ‘de helft’ van de Sieboldcollectie.
Het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) in Leiden, en het
Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie hebben een collectie boeken en tijdschriften
over de Japanse bezetting van Nederlands-Indië.
De bibliotheek van het Rijksmuseum te Amsterdam heeft een collectie boeken over vooral
Japanse schilderkunst.
Met de Oostaziatische afdeling van de Staatsbibliothek Berlin is er een afspraak gemaakt over
IBL (= blauer Leihverkehr”).
In onderhandeling binnen een consortium van Europese bibliotheken met o.a. Oxford
Bodleian Library, British Library, BULAC (Paris) is een abonnement op JapanKnowledge,
een online referentie database.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De TCJK collectie richt allereerst zich op docenten, aio’s en studenten van de opleiding Talen
en Culturen van Japan en de Opleiding Talen en Culturen van Korea.
In nauwe samenwerking met de staf wordt acquisitie van nieuw materiaal bepaald.
Rondleidingen in de bibliotheek en instructie van het gebruik ervan wordt de studenten
aangeboden in afspraak met de docenten, zodat de instructie zich kan toespitsen op een
bepaald onderwerp, bijv. raadplegen van electronische bestanden.
Visiting researchers van het aan de Opleiding verbonden Modern East Asia Research Centre
(MEARC), en onderzoekers binnen het VICI-project van TCJK en TCC maken actief gebruik
van de bibliotheekfaciliteiten.
Op verzoek van stafleden worden (buitenlandse) bezoekers in de bibliotheek rondgeleid, en
eventueel op weg geholpen bij een langer verblijf in het kader van onderzoek.
In overleg met de staf worden kleine tentoonstellingen in de bibliotheek georganiseerd.
Verder is de bibliotheek relevant voor onderzoekers en studenten van de Opleiding Talen en
Culturen van China, Talen en Culturen van India en Tibet, Archeologie, Kunstgeschiedenis,
Vergelijkende Indo-europese Taalwetenschap, Politicologie, Filosofie,
Godsdienstwetenschappen en Film.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Aangezien de collectie uniek is in Nederland, worden er vanuit het hele land IBL verzoeken
gedaan. Ten eerste andere universiteiten, maar relatief ook veel openbare bibliotheken
(literatuur in vertaling bijvoorbeeld), scholieren die profielwerkstukken maken in hun
eindexamenjaar.
Hoewel geen doelgroep gezien vanuit een academisch perspectief, maar wel veelvuldig
gebruiker zijn de in Nederland, en vooral in de omgeving Leiden, wonende Japanners en
Koreanen.
En voorts:
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
65
•
•
•
•
Onderzoekers, staf, en studenten van instellingen en instituten als het Netherlands Institute
for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS – KNAW), het
Vredespaleis, Institute of Social Studies, Instituut Clingendael (allen regio Den Haag) en
het NIOD te Amsterdam.
Studenten die in het kader van internationale overeenkomsten naar Leiden komen (o.a. met
Venetie, Paris, Napels, etc.).
Onderzoekers, uitgenodigd door het MEARC, uit de Verenigde Staten, Japan en Taiwan.
Studenten Japanologie en Koreanistiek uit Leuven en Gent.
Zwaartepunten
Zwaartepunten in de aanschaf van Japanstalig materiaal zijn: (pre-moderne) geschiedenis,
filosofie/ideeëngeschiedenis (modern en pre-modern), boeddhisme, antropologie, kunst, film,
linguïstiek, buitenlandse betrekkingen/politiek, en literatuur.
In de aanschaf van niet-Japanstalig (hoofdzakelijk Engelstalig) materiaal probeert de
bibliotheek op een zo’n breed mogelijk gebied aan te schaffen, i.v.m. grote aantallen eersteen tweedejaars studenten die nog geen of nauwelijks Japans lezen. Ze kunnen kiezen uit een
breed scala aan onderwerpen: taalstudie en -wetenschap, godsdiensten en filosofie, literatuur,
theater, (kunst-) geschiedenis, politiek, sociologie, culturele antropologie, film, recht en
economie
Fysieke staat
In het algemeen verkeren de boeken zich in goede staat. Strepen en krassen komt helaas voor.
Over het algemeen worden gebonden edities gekocht van de westerstalige boeken, behalve
indien het gaat om dissertaties via University Microfilms International/ProQuest. Bij Japansen Koreaantalige werken bestaat die keus over het algemeen niet. Japanstalige
wetenschappelijke werken zijn veelal luxe uitgevoerd: gebonden en in een slipcase (ook goed
tegen het stof). Boeken die in slechte staat verkeren gaan naar de binder. Ook de antieke
Japanse boekjes verkeren in goede staat. Indien de (typische) Japanse binding loslaat worden
ze in huis gerepareerd.
Gebruik
Tijdschriften, naslagwerken, kostbare of antieke werken worden niet uitgeleend.
Boeken die gebruikt worden in de (werk)colleges worden onttrokken aan uitlening en ter
inzage in de leeszaal gezet. Deze boeken worden door de grote studentenaantallen intensief
gebruikt. Hierdoor is de aanschaf van dubbele exemplaren af en toe noodzakelijk
Ontsluiting
De meeste westerstalige boeken zijn sinds de jaren 1980 voorzien van GOO. Verder worden
de boeken van LoC trefwoorden voorzien, vanwege de fijnmazigheid wordt een oude
HarvardYenching-codificatie nog gebruikt. Japanstalige werken bevinden zich nog
gedeeltelijk in een kaartenbak.
De hoop is om middels het AlephCJK-project ook Japanstalig (en Koreaanstalig) materiaal op
grote schaal digitaal te kunnen ontsluiten. Verder wordt een project voorbereid om de video
(VHS)-collectie te digitaliseren en zo toegankelijker te maken.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.)
Opleiding Talen en Culturen van Japan:
stafleden
66
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Er zijn op dit moment zes gewone dan wel bijzonder hoogleraren
De overige vaste staf bestaat uit 12 personen. Daarnaast zijn door de recente toevloed aan
studenten tijdelijk taaldocenten aangesteld.
• In 2008 wordt ook de aanstelling van drie UD’s verwacht (waarvan twee voor een periode
van drie jaar)
• AIO’s en promovendi: 6
studentenaantallen
• MA-studenten: 5
• BA-studenten: 135
e
• 1 -jaarsstudenten in 2007: 169
• Bijvakstudenten
ca. 30
Affiliaties:
• CNWS
• MEARC
• VICI-project
•
•
Aankoop en -methodiek
Alvorens tot aankoop over te gaan vergaart de bibliotheek op diverse manieren
bibliografische gegevens:
• catalogi van uitgevers
• catalogi met alle beschikbare publicaties per vakgebied (d.w.z. economie, linguïstiek, etc.)
• boekbesprekingen in toonaangevende vaktijdschriften
• electronische nieuwsbrieven
• raadplegen van websites van belangrijke uitgevers.
Per jaar is de boekproductie in Japan ongeveer 65.000 titels. Hieronder bevinden zich
uiteraard veel boeken die niet voor aankoop van onze bibliotheek in aanmerking komen, zoals
op het gebied van de natuurwetenschappen, belletrie, hobbyboeken etc.
De catalogi, nieuwsbrieven, ed. worden ter beoordeling aan de vakspecialisten voorgelegd. De
vakspecialisten komen ook regelmatig naar de bibliotheek met hun desiderata.
Westerstalige boeken worden vaak zonder consultering met de stafleden aangeschaft.
Aanschaf van de westerstalige boeken gaat via Aleph Aquisitions, de Japanstalige werken
worden via vendors aangeschaft
Selectiecriteria
Westerstalige collectie:
Om de studenten met de vele facetten van Japan kennis te kunnen laten maken, komt bijna elk
thema voor aanschaf in aanmerking (zie ook hierboven bij zwaartepunten). Thema’s als de
geschiedenis van de geneeskunde in Japan komt uiteraard ook voor aanschaf in aanmerking,
vanwege de Nederlandse invloed daarin. Nadruk ligt op monografieën.
Japanstalige collectie:
Op de specialismen van de aanwezige stafleden moet “dieper” gecollectioneerd worden. Dit
zijn:
• Politiek/buitenlandse betrekkingen van Oost-Azië (ud gedeeld met Sinologie)
• Geschiedenis en intellectuele geschiedenis van het pre-moderne Japan (leerstoel)
• Materiële cultuur, food studies (ud/VIDI-project)
• Sociale wetenschappen/Gender Studies/Women & labor (uhd)
• Kunst en materiële cultuur (leerstoel)
• Beeldende kunst, m.n. schilder- en prentkunst, vnl. ukiyo-e (leerstoel)
• Filosofie/ Ideeëngeschiedenis van het moderne Japan (leerstoel)
• Linguïstiek (ud)
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
67
Moderne geschiedenis (ud)
(pre)moderne politieke en intellectuele geschiedenis (leerstoel en ud)
Klassieke en moderne literatuur/film (leerstoel)
boeddhisme en Japanse religies (vnl. esoterisch boeddhisme en pelgimages) (ud)
religieuze- en urbane antropologie (ud)
•
•
•
•
•
Gedwongen door een beperkt budget en door de hoge boekenprijs in Japan heeft de
bibliotheek altijd voorrang gegeven aan de aanschaf van westerstalige monografieën,
naslagwerken, en belangrijke seriële of meervoudige publicaties van vooral bronnenmateriaal
(“De verzamelde werken van …”, “De grote serie van de klassieke literatuur”, etc.). Om meer
diepte te geven aan de bovenstaande specialismen zou meer ruimte moeten komen
Japanstalige monografieën aan te schaffen.
Lacunes zijn:
• Politiek/buitenlandse betrekkingen van Oost-Azië
• Sociale wetenschappen/Gender Studies/Women & labor
• Linguïstiek
• Moderne geschiedenis
• Moderne literatuur
• Film
Deze lacunes zijn deels “ontstaan” door reorganisatie van de opleiding, waardoor er nieuwe
specialismen binnen de opleiding zijn gekomen.
Ouder materiaal (vnl. 20ste eeuw) wordt en zal moeten worden aangeschaft om lacunes te
vullen, bijvoorbeeld zoals op het gebied van de filosofie van de 20ste eeuw is gebeurd.
Hoofdzakelijk wordt materiaal in het Japans en Engels aangeschaft, acquisitie van
Nederlands-, Duits-, en Franstalig materiaal beperkt zich tot belangrijke studies (vooral in het
Nederlands verschijnen weinig wetenschappelijke werken, maar er worden wel Nederlandse
vertalingen van Japanse literatuur via geschenken of de tweedehands boekhandel in de
collectie opgenomen.
Japanstalig materiaal komt in van honderden verschillende uitgevers, met een nadruk op
wetenschappelijke uitgevers als Iwanami shoten en Yoshikawa kobunkan. Een gemiddelde
boekenprijs is moeilijk te geven, want deze hangt sterk af van het onderwerp. Prijzen van
Boeddhistische monografieën schommelen tussen de €100 en €200. Werken op het gebied
van politieke wetenschap kosten over het algemeen niet meer dan €100.
Bij het westers (Engelstalig) materiaal zijn Routledge/Curzon (Taylor & Francis Group), en
diverse Amerikaanse University Presses de belangrijkste. Gemiddelde boekenprijs bij
Routledge is ₤75.
Het aanbod aan electronische bronnen is om verschillende reden beperkt, maar zal in de
nabije toekomst uitgebreid worden.
Het niveau van de publicaties is hoofdzakelijk wetenschappelijk, maar Japanstalige literatuur
en beeldromans zijn ook in ruime mate voorhanden, omdat ze een belangrijke rol spelen in het
onderwijs.
Beschikbare middelen
Structureel (2007)
regulier aanschafbudget UL:
Ailion Foundation
Tijdelijke / incidentele budgetten 2007
BGW (01-H04-2007 )
12
€ 24.434
€ 11.331 12
€ 10.290
Geoormerkte subsidie voor aanschaf materiaal Nederlands-Japanse betrekkingen.
68
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
BGW NW kunst (01-H17-2007)
€ 2500
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Naar schatting 30 tot 50 % van de jaarlijkse aanwinsten betreffen schenkingen. Deze zijn
onder te verdelen in verschillende categorieën:
• Exchange A, voorbeeld: het Historiographical Institute, University of Tokyo, stuurt
jaarlijks ca. 15 (dure) boeken met historisch bronnenmateriaal, deel uitmakend van een
langlopende series
• Exchange B, voorbeeld: de National Diet Library stuurt lijsten met boek- en tijdschrifttitels
die naar wens aangekruist kunnen worden
• Foundations uit Japan schenken, tot aan een bepaald bedrag, boeken die door de onszelf op
een “verlanglijst” zijn ingeleverd. Soms tegen betaling portokosten.
• “Ongevraagde” schenkingen. De bibliotheek houdt altijd het recht zelf te beslissen over elk
individueel boek in de geschonken collectie. D.w.z. dubbele exemplaren, en boeken die in
geen relatie staan tot de studie Japans, worden niet in de bibliotheek opgenomen.
• Vertaalde Japanse literatuur wordt niet actief aangeschaft, tenzij het wetenschappelijke,
geannoteerde vertalingen van klassieke werken betreft, maar komt wel binnen via
schenkingen.
Deselectie
•
•
•
Dagkranten worden vernietigd, nadat een verkleinde maanduitgave is ontvangen
Onderdelen van de Japanstalige collectie op het gebied van economie en rechten zijn op dit
moment geen specialismen in het O&O en zouden naar de UB kunnen worden
overgebracht. Afstoten is kapitaalvernietiging.
Er zijn geen onderdelen aan te wijzen die mogelijk beter in andere collecties passen.
Andersom is wellicht de plaatsing van de oude Japanse boekjes uit de UB naar het Domein
Japan te overwegen, vanwege de daar aanwezige expertise.
1.2.11. Koreanistiek
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Zie § 2.1.10 Japans: Het domein Koreanistiek is een deelcollectie van de TCJK bibliotheek.
Voor Korea ligt de nadruk vooral op taal, literatuur, godsdiensten, geschiedenis en sociale
wetenschappen, maar westerstalige boeken op andere gebieden, zoals economie en recht
maken ook deel uit van de collectie om de studenten zo breed mogelijk kennis te laten maken
met Korea
Hoewel Talen en Culturen van Korea een aparte opleiding is, is er geen apart budget voor het
domein Korea. Acquisitie van Koreaanstalig materiaal is beperkt, en steunt zwaar op de
donaties van en exchange met verschillende academische instellingen met Korea.
Actuele omvang
Zie § 2.1.10 Japans:
Net als bij de Japanstalige boeken is op dit moment slechts een ruwe schatting van het aantal
titels te geven, omdat veel Koreaanstalige werken als meervoudige publicatie onder een
koepeltitel verschijnen. Hieronder het aantal Koreaanse banden:
Tijdschriften (lopende)
Naslagwerken
Monografieën
75 (+ enkele tientallen niet-lopende)
54 meter (in leeszaal)
12.000 banden
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
69
Audiovisuele middelen
300 DVD/Video’s
Slechts enkele Engelstalige tijdschriften over Korea worden aangeboden via JSTOR
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Koreanistiek, in het Engels Korean Studies, is de studie van Korea in al zijn facetten, en is,
net als Japanologie, een typische area study van interfacultaire aard, iets waarmee de UL zich
scherp kan profileren. Naast taal- en letterkunde, zijn kunst, geschiedenis, economie, politiek,
antropologie en religie van belang.
Historisch gezien zijn er raakvlakken met de domeincollecties van Sinologie en Japanologie.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De bibliotheek van het Museum voor Volkenkunde te Leiden, bezit een collectie boeken over
Koreaanse kunst. Verder is de Koreaanse collectie uniek in Nederland.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De Koreaanse collectie richt allereerst zich op docenten, aio’s en studenten van de opleiding
Talen en Culturen van Korea. Verder is de bibliotheek relevant voor onderzoekers en
studenten van de opleiding Talen en Culturen van Japan, van de Opleiding Talen en Culturen
van China, Talen en Culturen van India en Tibet, Archeologie, Kunstgeschiedenis,
Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap, Politicologie en Godsdienstwetenschappen.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Aangezien de collectie uniek is in Nederland, worden er vanuit het hele land IBL-verzoeken
gedaan. Ten eerste afkomstig van andere universiteiten, maar relatief ook van veel openbare
bibliotheken. Studenten en stafleden van de KU Leuven en de Universiteit van Gent zijn ook
regelmatige bezoekers. Wegens de politieke tegenstelling tussen Noord- en Zuid-Korea wordt
een beroep gedaan op de bibliotheek door vertegenwoordigers van de media.
Hoewel geen doelgroep, is er een specifieke groep van veelvuldig gebruikers, nl. de in
Nederland, en vooral in de omgeving Leiden, wonende Koreanen, tot aan verzoeken vanuit
penitentiaire inrichtingen toe.
Zwaartepunten
Zwaartepunten zijn: taal, literatuur, geschiedenis, godsdienst- en sociale wetenschappen, en
(populaire)cultuur. In de aanschaf van niet Koreaanstalig materiaal probeert de bibliotheek zo
breed mogelijk aan te schaffen, om voor de studenten een brede oriëntering mogelijk te
maken
Fysieke staat
Zie Deel II § 2.1.10 Japans:
Gebruik
Zie Deel II § 2.1.10 Japans:
Ontsluiting
De meeste westerstalige boeken zijn sinds de jaren 1980 voorzien van GOO. Zie ook Deel II §
2.1.10 Japans.
Collectievormingsprofiel
70
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Actuele relatie met O&O (specifieke opleidingen etc.)
De opleiding Talen en Culturen van Korea bestaat uit:
• 1 Hoogleraar
• 2 Docenten ( waarvan 1 ud)
• 1 AiO
• 49 BA-studenten
e
• 29 1 -jaarsstudenten in 2007
De opleiding is geaffilieerd met het CNWS en MEARC.
Aankoop en -methodiek
Aanschaf westerstalige boeken gaat via Aleph AquisitionSerial, de Koreaanstalige werken
worden via vendor aangeschaft. Zie ook § 2.1.10 Japans.
Selectiecriteria
Om studenten met de vele facetten van Korea kennis te kunnen laten maken, komt wat betreft
westerstalig materiaal bijna elk thema voor aanschaf in aanmerking, met uitzondering van de
natuurwetenschappen. Daarnaast wordt in de Koreaanse taal op de specialismen van de
aanwezige stafleden “dieper” gecollectioneerd.
Ook ouder materiaal (vnl. 20ste eeuw) wordt aangeschaft om lacunae te vullen. Hoofdzakelijk
wordt materiaal in het Koreaans en Engels aangeschaft; acquisitie van Nederlands-, Duits-,
Frans- en Russischtalig materiaal beperkt zich tot belangrijke studies (vooral in het
Nederlands verschijnen weinig wetenschappelijke werken).
Koreaanstalig materiaal komt van honderden verschillende uitgevers. Bij het westers
(Engelstalig) materiaal is Routledge/Curzon de belangrijkste.
Zie ook Deel II § 2.1.10 Japans.
Beschikbare middelen
Zie Deel II § 2.1.10 Japans,
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Alleen bij schenkingen waar wij niet van tevoren onze wensen hebben kunnen aangeven zit
een enkele publicatie die niet aan de criteria voldoet.
Schenkingen (ook wel “exchange” en “library support” genoemd) wordeng edaan door de
Korea Foundation, de National Assembly Library, de National Library of Korea, de Academy
of Korean Studies, Seoul National University, het National Museum, National Folk Museum
en nog enkele instellingen.
Deselectie
Door schenkingen komen soms boeken binnen die zich al in de collectie bevinden. De
collectie wordt regelmatig ontdubbeld.
1.2.12. Klassieke talen en Oudheid
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Onderwijs en onderzoek op het gebied van de klassieke oudheid is vanaf het begin belangrijk
geweest aan de Universiteit Leiden. In de eerste eeuw van haar bestaan waren humanisten als
Janus Dousa, Justus Lipsius en Josephus Justus Scaliger de coryfeeën van de universiteit. Tot
de eerste aankopen van de bibliotheek behoorde dan ook een editie van Latijnse inscripties uit
Italië en een groot aantal boeken en handschriften van de hoogleraar Vulcanius. Door deze
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
71
vroege geschiedenis heeft de collectie van de Universiteitsbibliotheek een internationale
status zowel op het gebied van Griekse en (vooral) Latijnse handschriften als ook op het
gebied van het humanistisch Latijn. Deze collecties maken nu deel uit van de Bijzondere
Collecties.
Het onderwijs liet zich in de tweede helft van de 20e eeuw voorstaan op een geïntegreerde
benadering van de klassieke oudheid. De collectie omvat dan ook de volledige breedte van het
vakgebied.
De collectie Klassieken omvat titels op het terrein van de taal- en letterkunde van het klassiek
Grieks en Latijn, Byzantijs-Grieks, Middeleeuws Latijn en Neolatijn, alsmede op het terrein
van de Oude Geschiedenis (Grieks-Romeinse wereld).
De collectie Klassieke talen & Oudheid is ondergebracht in de Universiteitsbibliotheek en in
het Depot Oude Geschiedenis.
In het recente verleden zijn de volgende budgetten beschikbaar geweest voor dit domein:
2005
2006
2007
Regulier budget (€)
30.565
32.654
25.320
BGW (€)
12.865
14.819
12.500
Actuele omvang (fysiek en virtueel)
Papier
ca. 150 titels
ca. 140 titels
ca. 180 m.
ca. 285 m.
ca. 61 m.
Elektronisch
ca. 50
Naslagwerken
ca.300 m.
3 titels
Monografieën
ca. 60.000
Tijdschriften
Lopende abonnementen
Open Magazijn
Studiezaal Klassieken
Depot OG
Overige
Tekstcorpora
5
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De collectie Klassieke talen en oudheid heeft raakvlakken op de volgende gebieden met
andere domeincollecties binnen de UL:
• Wijsbegeerte: antieke wijsbegeerte.
• Theologie: vroeg-christelijke Griekse en Latijnse letterkunde; antieke godsdiensten.
• Papyrologie: niet-literaire teksten op papyrus (m.n. Grieks)
• Archeologie: klassieke archeologie.
• Rijksmuseum van Oudheden: klassieke archeologie.
• NINO: Nabije Oosten onder het Romeinse Rijk.
• Bijzondere Collecties: handschriften en oude drukken
• Taalwetenschap: theorievorming.
• Literatuurwetenschap: theorievorming.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
•
•
•
72
UvA: Byzantijns-Griekse letterkunde (BGW), Latijnse taalkunde, Oude Geschiedenis
(BGW)
VU: Latijnse taalkunde
Utrecht: Oude Geschiedenis
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie richt zich primair op docenten en studenten van de opleiding Griekse en Latijnse
Taal en Cultuur (GLTC) en van de sectie Oude Geschiedenis van de opleiding Geschiedenis.
Secundaire doelgroepen van de collectie zijn de opleiding Vergelijkende Indo-Europese
Taalwetenschap (onderzoek en onderwijs van de historische taalkunde van het Grieks, Latijn
en overige Italische talen), klassiek archeologen (m.n. inscripties), onderzoekers van antieke
wijsbegeerte, godsdienstgeschiedenis, Middeleeuwen en Renaissance (m.n. Neolatijn).
Doelgroepen buiten UL en internationaal belang
De UB Leiden heeft als enige bibliotheek BGW-financiering voor klassieke taal- en
letterkunde ontvangen. Voor onderzoekers op dit vakgebied heeft de UB Leiden dan ook een
duidelijke landelijke functie.
Overzicht van het bezit van de UB Leiden ten opzichte van het totale bezit in Nederland
volgens de GGC.
NBC-rubriek
Klassieke talen – alg.
Griekse taalkunde
Griekse letterk.
Bijzantijns-Griekse letterk.
Latijnse taalk.
Klassieke Latijnse letterk.
Middeleeuws-latijnse letterk.
Neo-latijnse letterk.
Epigrafiek
Klassieke Oudheid
Rom.Rijk
2003
UBL
22
20
172
6
20
142
16
23
GGC
44
27
230
20
29
185
24
47
2004
UBL
9
12
184
6
23
145
20
28
GGC
23
16
243
16
28
199
31
49
2005
UBL
12
14
127
5
12
98
7
24
GGC
18
18
173
17
26
135
20
42
25
85
43
45
219
160
19
85
33
32
256
126
17
49
32
28
184
112
Zwaartepunten
Binnen het domein Klassieke talen & Oudheid ligt een zwaartepunt bij de klassieke taal- en
letterkunde van het Grieks en Latijn (NBC 18.41-18.47) en bij de Griekse epigrafiek (NBC
15.27).
Ontsluiting
Het aantal titels dat ontsloten is in de verschillende ontsluitingssystemen als behorend tot de
collectie Klassieke talen & Oudheid is als volgt:
Systeem
Oude Systematische Catalogus
id.
Nieuwe Systematische Catalogus
id.
Nederlandse Basisclassificatie
id.
periode
rubriek/code
aantal titels
1475-1962 Klassieke taal- en letterkunde ca. 37.500
Oude Gechiedenis
ca. 300
1963-1991 Md 300-382
15.162
Gd 5-7
4.941
1992-2007 18.41-18.48
7.682
15.521
1.217
Er loopt een project waarin het bezit op het gebied van de klassieke taal- en letterkunde dat
ontsloten is volgens de oude systematische catalogus (1470 – 1962) voorzien wordt van
GOO-kenmerken (ca. 37.500 titels).
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
73
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Collectievorming richt zich primair op
• de opleiding Griekse en Latijnse taal en cultuur (Grieks, Latijn, Antieke Wijsbegeerte)
• de sectie Oude Geschiedenis van de opleiding Geschiedenis
• de opleiding Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap (onderzoek en onderwijs van
de historische taalkunde van het Grieks, Latijn en overige Italische talen)
• klassiek archeologen (m.n. inscripties, Etruskisch)
• Secundaire doelgroepen van de collectie zijn
• onderzoekers van antieke wijsbegeerte
• onderzoekers van godsdienstgeschiedenis
• onderzoekers van Middeleeuwen en Renaissance (m.n. Neolatijn).
Gewone hoogleraren
Bijzondere hoogleraren
Overige staf
MA-studenten
BA-studenten
1e-jaarsstudenten in 2007
4 (Griekse taal- en letterkunde, Latijnse taal- en
letterkunde, Antieke Wijsbegeerte en Oude
Geschiedenis)
2 (Neolatijnse letterkunde en Geschiedenis van
de antieke geneeskunde)
17
10
108
33
Bij de opleiding GLTC staan in totaal ca. 133 studenten ingeschreven. Het onderwijs Oude
Geschiedenis wordt ook aangeboden aan studenten Geschiedenis. Hiervan volgen in BA1 ca.
200 studenten het overzichtcollege, ca 75 studenten Thema I en ca. 35 studenten Thema II. In
BA2 en BA3 volgen ca. 45 , resp. 30 studenten colleges Oude Geschiedenis. Per jaar zijn er
ca. 10 MA-studenten.
Onderzoekers zijn verbonden aan Pallas, het Centrum voor Taal en Identiteit, het LUCL en de
landelijke onderzoeksschool Klassieke Studiën OIKOS.
Onderwijs
Het voornaamste leerdoel van de opleiding GLTC is een complex en genuanceerd beeld van
de Grieks-Romeinse oudheid op basis van een geïntegreerde cultuurhistorische en literaire
bestudering van representatieve primaire tekstuele en materiële bronnen.
In BA1 en BA2 ligt de nadruk in het onderwijs op taalverwerving, leesvaardigheid en het
verkrijgen van overzicht over de verschillende disciplines binnen het vakgebied.
Beginonderwijs Grieks en Latijn wordt ook aangeboden aan studenten VIET en Theologie.
Door ontwikkelingen op middelbare scholen is in het onderwijs de aandacht voor
taalverwerving in de afgelopen jaren sterk toegenomen.
In BA3 en het MA-onderwijs komen meer specialistische onderwerpen aan bod. Naast de
doorstroommaster Classics (in het sectorplan met VU en UvA) wordt ook onderwijs verzorgd
in de onderzoeksmaster Literature. Het onderwijsaanbod is vooral afhankelijk van de
onderzoeksspecialisaties van docenten.
Onderzoek
Grieks
Een belangrijk deel van het onderzoek concentreert zich in het Centrum voor Taal en
Identiteit (CTI). Het onderzoeksthema is de rol van taal en literatuur bij het tot stand komen
74
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
van (groeps)identiteit. Het deelprogramma Grieks “aims to reassess the earliest Greek ideas
on language, literature and communication in projects on the earliest Greek intellectuals and
the dramatists”. Hierbij zijn ook het onderzoek naar antieke ideeën over taal en het antieke
discours over waarden en normen van belang. Dit laatste onderzoek wordt uitgevoerd in
samenwerking met de University of Pennsylvania. Aan het programma zijn, naast de
programmaleider, een postdoc en een AIO verbonden. Daarnaast is het onderzoek van drie
buitenpromovendi bij het CTI ingebed.
Sinds 2005 wordt bij de sectie Grieks gewerkt aan een nieuw woordenboek GrieksNederlands. Semantisch en lexicografisch onderzoek van het Grieks heeft hiermee een nieuw
impuls gekregen. Verder wordt binnen de Griekse taalkunde vooral onderzoek gedaan naar
syntaxis en tekstlinguïstiek. Het onderzoek naar antieke taalkundigen speelt een rol in het
onderzoek naar ideeën over taal; het is daarom ook een zwaartepunt binnen het
onderzoeksprofiel van de opleiding GLTC.
Binnen de letterkunde is er bijzonder aandacht voor drama, historiografie en filosofische en
wetenschappelijke literatuur.
Latijn
Het onderzoek in Nederland op het gebied van Latijnse taalkunde concentreert zich op
syntactische middelen om de structuur en cohesie van Latijnse teksten te markeren. Hoewel er
in Leiden geen speciale aandacht voor Latijnse taalkunde is, wordt er wel aandacht besteed
aan de geschiedenis van de Latijnse taal, stilistiek en retorica.
Binnen de letterkunde concentreert het onderzoek zich op poëzie uit de eerste eeuw v. en
n.Chr. Het Middeleeuws Latijn speelt helaas nauwelijks een rol meer in onderwijs en
onderzoek aan de Universiteit Leiden. Het onderzoek en onderwijs op het gebied van
Neolatijn is in 2004 versterkt door de aanstelling van een buitengewoon hoogleraar Neolatijn;
het onderzoek (in een NWO-onderzoeksprogramma ) richt zich op Neolatijnse commentaren
en klassieke letterkunde.
Oude Geschiedenis
Het onderzoek wordt in Leiden op dit moment sterk gedomineerd door het VICI-project
“Peasants, citizens and soldiers: the effects of demographic growth in Roman Republican
Italy (202-88 BC)” van prof. dr. L. de Ligt. Verder is de discipline Wetenschapsgeschiedenis
in 2006 versterkt door de aanstelling van een buitengewoon hoogleraar Geschiedenis van de
Antieke Geneeskunde. Andere zwaartepunten zijn de geschiedenis van Sparta en van KleinAzië, sociale geschiedenis en godsdienstgeschiedenis. Een traditioneel zwaartepunt is verder
nog de Griekse epigrafiek. In Leiden zetelt de redactie van het Supplementum Epigraphicum
Graecum, een bibliografisch overzicht van literatuur op het gebied van de Griekse epigrafiek.
Aankoop en aankoopmethodiek
Aanschaf verloopt via de boekhandel. Er wordt bij de selectie gebruik gemaakt van informatie
van uitgevers door middel van attenderingsprofielen en catalogi. Ook recensies (digitaal en in
vaktijdschriften) vervullen een rol bij de attendering op interessant publicaties.
Selectiecriteria
Onderwerpscriteria
Voor de klassieke taal- en letterkunde wordt alleen de gebruikte taal als criterium gehanteerd;
de geografische herkomst speelt daarbij geen rol. Voor Middeleeuws en Neolatijn wordt
vooral aandacht gegeven aan (studies van) auteurs uit de Lage Landen, Duitsland en (in
mindere mate) Italië.
Periode-criteria
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
75
Periode is 1500 v.Chr tot 600 n.Chr. voor klassiek Griekse en Latijnse letterkunde. Voor
Byzantijns-Griekse letterkunde geldt 600 tot 1500 n.Chr; Middeleeuws Latijn heeft
betrekking op 600 n.Chr. tot 1400 n.Chr. De periode 1400 n.Chr tot heden geldt voor
Neolatijn.
Geografische criteria
Voor Oude Geschiedenis is geografisch gebied, in combinatie met periode, wel een criterium:
alleen de gebieden onder Grieks bewind (Griekenland en Griekse kolonies in bijv. Klein-Azië
en Italië) en de gebieden van het Romeinse Rijk vallen onder Oude Geschiedenis.
Als ruimste periode geldt grofweg 1500 v.Chr. tot 600 n.Chr. Wanneer binnen deze periode
gebieden niet onder Griekse of Romeinse heerschappij vallen, vallen studies buiten dit
vakgebied Oude Geschiedenis. Dit is bijvoorbeeld van belang voor gebieden zoals Egypte: dit
is een voor dit profiel relevant geografisch gebied vanaf de hellenistische rijken (ca. 300
v.Chr.).
Overige criteria
• Aangeschaft wordt voornamelijk in gangbare West-Europese talen: Engels, Duits,
Nederlands, Frans, Italiaans, Spaans. Bij uitzondering worden ook titels in Portugees,
Nieuw-Grieks en zeer incidenteel in andere Europese talen aangeschaft.
• Bij tijdschriften wordt waar mogelijk gekozen voor alleen de elektronische versie. Bij de
andere publicatiesoorten gaat het vooral om papieren documenten.
• Publicaties zijn afkomstig uit Noord-Amerika en West-Europa.
NBC
Vakgebied
Onderwerpen / Perioden
/ Land/regio
Opmerkingen
Niveau
collectievorming
Huidig
18.41
18.42
Klass. talen alg.
Griekse
taalkunde
Taalverwerving
18.42
18.42
Griekse taalk.
Griekse taalk.
18.42
18.42
1
1
Morfologie
Syntaxis & Tekstlinguïstiek
8
9
8
9
Griekse taalk.
Griekse taalk.
Semantiek, lexicografie.
Historische taalkunde,
oudere taalstadia.
8
8
9
8
18.42
Griekse taalk.
Geschiedenis van de
taalkunde
8
8
18.43
Griekse
letterkunde
18.43
18.43
18.43
18.43
18.43
18.43
18.43
Griekse letterk.
Griekse letterk.
Griekse letterk.
Griekse letterk.
Griekse letterk.
Griekse letterk.
Griekse letterk.
9
9
8
8
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
76
Aanschaf op dit gebied wordt beperkt
tot het bij het onderwijs gebruikte
materiaal.
Gewenst
Aangeschaft worden (kritische)
tekstedities, commentaren op en
studies over auteurs. Vertalingen
worden niet afzonderlijk aangeschaft,
behalve waar het ontoegankelijke of
ongebruikelijke auteurs betreft. In
sommige gevallen wordt een vertaling
aangeschaft ten laste van het budget
van de doeltaal van de vertaling.
Epos
Drama
Archaïsche poëzie
Hellenistische poëzie
Historiografie
Redenaars
Filosofische en
wetenschappelijke
literatuur
Hieronder valt ook antieke retorica en
literaire kritiek.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
18.43
Griekse letterk.
Proza & poëzie uit de
Romeinse keizertijd
8
9
18.44
ByzantijnsGriekse letterk.
5
5
18.45
Latijnse taalk.
Taalverwerving
1
1
18.45
18.45
Latijnse taalk.
Latijnse taalk.
Morfologie
Syntaxis & Tekstlinguïstiek
7
7
7
7
18.45
Latijnse taalk.
Semantiek, lexicografie
7
7
18.45
18.45
18.45
Latijnse taalk.
Latijnse taalk.
Latijnse taalk.
Historische taalkunde
Stilistiek
Vulgair Latijn, postklassiek Latijn
8
8
7
8
8
7
18.46
Klassieke Lat.
Letterk.
18.46
Klass.Lat.Letterk.
Epos
8
8
Aanschaf op dit gebied wordt beperkt
tot het bij het onderwijs gebruikte
materiaal.
(Kritische) tekstedities, commentaren
op en studies over auteurs. Vertalingen
worden niet afzonderlijk aangeschaft,
behalve waar het ontoegankelijke of
ongebruikelijke auteurs betreft.
18.46
Klass.Lat.Letterk.
Lyriek en elegie
9
9
18.46
Klass.Lat.Letterk.
Drama
8
8
18.46
Klass.Lat.Letterk.
Historiografie
8
8
18.46
Klass.Lat.Letterk.
Redenaars
8
9
18.46
Klass.Lat.Letterk.
Filosofische en
wetenschappelijke
literatuur
8
8
18.47
ME Latijnse
Letterkunde
Ruime selectie (kritische) tekstedities
en een beperkte hoeveelheid studies.
6
6
18.48
Neolatijnse
Letterkunde
Ruime selectie (kritische) tekstedities
en een beperkte hoeveelheid studies.
7
9
7
8
15.51
15.52
Een gedeelte van deze collectie wordt
als onderwijscollectie geplaatst in het
Depot Oude Geschiedenis.
Bij de onderverdeling van de discipline
Oude Geschiedenis zijn zowel
chronologische, thematische als
geografische categorieën
onderscheiden. Als gevolg daarvan zijn
die categorieën niet wederzijds
uitsluitend: titels kunnen in meerder
categorieën vallen.
15.51
15.51
Klassieke oudh.
Klassieke oudh.
Griekse Oudheid
Preklassiek ( - 500 v.Chr.)
15.51
Klassieke oudh.
Klassieke periode (500
v.Chr. – 323 v.Chr.)
8
8
15.51
Klassieke oudh.
Hellenistische periode
(323 v.Chr. – 31 v.Chr.)
8
8
15.51
15.51
Klassieke oudh.
Klassieke oudh.
Militaire geschiedenis
Geestesgeschiedenis,
zeden & gewoonten
7
7
9
7
15.51
Klassieke oudh.
Sociaal-economische
geschiedenis
7
9
15.51
Klassieke oudh.
Godsdienstgeschiedenis
8
9
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Traditioneel zwaartepunt.
77
15.51
Klassieke oudh.
Wetenschapsgeschiedenis
7
7
15.51
15.51
15.51
15.51
15.51
Klassieke oudh.
Klassieke oudh.
Klassieke oudh.
Klassieke oudh.
Klassieke oudh.
Athene
Sparta
Klein-Azië
Nabije Oosten
Egypte (323 v.Chr. – 31
v.Chr.)
8
8
8
5
7
9
9
9
5
8
15.52
15.52
Romeinse Rijk
Romeinse Rijk
Romeinse Oudheid
Vroeg-Romeinse periode
(- 500 v.Chr.)
7
8
15.52
Romeinse Rijk
Republiek (500 v.Chr. – 31
v.Chr.)
8
9
15.52
Romeinse Rijk
Keizerrijk (31 v.Chr. – 476
n.Chr.)
8
9
15.52
15.52
Romeinse Rijk
Romeinse Rijk
Late Oudheid
Geestesgeschiedenis,
zeden & gewoonten
6
7
7
7
15.52
Romeinse Rijk
Sociaal-economische
geschiedenis
8
9
15.52
15.52
15.52
15.52
15.52
15.52
15.27
Romeinse Rijk
Romeinse Rijk
Romeinse Rijk
Romeinse Rijk
Romeinse Rijk
Romeinse Rijk
Italië
Klein-Azië
Nabije Oosten
Egypte
Noord-Afrika
West-Europa
Epigrafie
8
8
5
7
5
7
8
9
9
5
7
7
7
9
18.68
Indo-europese
talen: overige
Italische talen
8
8
18.99
Overige talen
Etruskisch
8
8
Traditioneel zwaartepunt. De collectie
wordt aangevuld met geschenken van
de redactie.
Beschikbare middelen
Jaarlijks worden ca. 120 monografieën aangeschaft (ca. 20% van het totale budget). Daarnaast
zijn er lopende abonnementen op ca.140 tijdschriften; het abonnementenbestand wordt de
komende tijd opnieuw bekeken. Meerdelige werken en seriewerken bedragen respectievelijk
ca. 14% en 30% van het totale budget.
Er is geen reden om te veronderstellen dat er significante prijsverschillen zijn tussen de
verschillende onderdelen van het vakgebied. In 2007 bedroeg het reguliere budget € 25320,
Uit BGW budget was eenmalig € 12.500 beschikbaar.
Schenkingen en bruiklenen
Er is vrijwel geen relevant aanbod om niet, met uitzondering voor het onderdeel Epigrafie.
Hiervoor worden met enige regelmaat boeken van de redactie van het SEG aan de UB ten
geschenke aangeboden.
1.2.13. Papyrologie
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De stichting “Het Leids Papyrologisch Instituut” is opgericht in 1935 om een schenking van
papyri te kunnen accepteren. Organisatorisch maakte het instituut aanvankelijk lange tijd deel
uit van zowel de Faculteit der Rechtsgeleerdheid als de Faculteit der Letteren. Op dit moment
78
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
valt het instituut onder de Faculteit der Letteren. Het instituut wordt verder financieel
ondersteund door NWO, de Gratama Stichting en het Leids Universiteits Fonds.
In het recente verleden zijn de volgende budgetten beschikbaar geweest voor dit domein:
2005
2006
2007
Regulier budget (€)
3490
4152
3220
Actuele omvang
De collectie omvat ca. 2275 items, ca. 93 strekkende meter. De gehele collectie (inclusief de
gebonden jaargangen tijdschriften) is in open opstelling geplaatst op het Papyrologisch
Instituut.
Tijdschriften
• Papier: 20 titels, ca. 28 meter
• Elektronisch: 2
Naslagwerken
• Papier: ca. 45 meter
• Elektronisch: 1 titel
Monografieën
• Papier: ca. 20 meter
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De collectie van het Papyrologisch Instituut heeft betrekking op de bestudering van Griekse
en Demotische teksten geschreven op papyrus, ostraka, houten tabletten, linnen etc. De
teksten zijn geschreven tussen ca. 700 v.Chr. en 1000 n.Chr. (demotisch, Grieks-romeins,
Byzantijns en vroeg-islamitische periode) en voornamelijk afkomstig uit Egypte, maar ook uit
andere delen van het Middellandse Zeegebied, zoals Syrië.
Er zijn raakvlakken met de volgende domeincollecties UL:
• Klassieke Talen & Oudheid: literaire papyrologie, Griekse taal- en letterkunde, Oude
Geschiedenis
• Midden-Oosten: Egyptische taal- en cultuur
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De collectie van het Papyrologisch Instituut is uniek in Nederland. Aanpalend op het gebied
van de Egyptologie is de bibliotheek van het NINO van belang. Van secundair belang voor de
materiële geschiedenis is daarnaast de bibliotheek van het RMO.
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Het Papyrologisch Instituut verzorgt onderwijs voor de opleidingen GLTC, Egyptologie,
Geschiedenis en Rechtsgeleerdheid. Het aanbod van colleges omvat:
• Inleiding tot de Griekse Papyrologie (BA GLTC)
• Paleografie van de Griekse Papyri (BA GLTC)
• Inleiding tot de Papyrologie (vertaalde teksten) (Geschiedenis)
• Ancient Egyptian Law (BA Rechtsgeleerdheid, BA Egyptologie)
• Cultuurgeschiedenis van Grieks-Romeins Egypte (BA Egyptologie)
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
79
•
•
•
Demotisch I (BA en MA Egyptologie)
Demotisch II (MA Egyptologie)
Demotische Literatuur (BA Egyptologie)
Het onderzoek van het Papyrologisch Instituut streeft ernaar de teksten in hun historische
context te bezien. Onderzoeksprojecten spitsen zich toe op papyri uit Tebtynis en de Dakhlehoase, papyri afkomstig uit de collectie van Montserrat en Michigan, demotische ostraka,
economie van Ptolemaïsch Egypte en papyri uit de Byzantijnse tijd.
Het Papyrologisch Instituut vervult voor het papyrologisch onderzoek in het algemeen een
belangrijke functie met het samenstellen van de Berichtigungsliste (zowel voor Griekse als
Demotische papyrologie). De Berichtigungsliste biedt een kritisch overzicht van alle
correcties die zijn voorgesteld voor gepubliceerde papyri. Voor dit onderzoek is een goed
overzicht over de gepubliceerde literatuur van essentieel belang.
Doelgroepen buiten UL
De unieke collectie heeft een belangrijke aantrekkingskracht op onderzoekers van buiten
Leiden. Een aantal keer per maand komen wetenschappers van verschillende Nederlandse
universiteiten (waaronder RUG, UvA en Nijmegen) naar Leiden om de collectie te gebruiken
voor papyrologische aspecten van hun onderzoek. Internationale bezoeken vinden een aantal
keer per jaar plaats (met name uit Egypte, Spanje en Polen).
Zwaartepunten
Voor Grieks ligt een duidelijk zwaartepunt bij de documentaire papyrologie; literatuur over
literaire teksten op papyrus valt voornamelijk onder de domeincollectie Klassieke Talen &
Oudheid. Voor het Demotisch valt zowel de documentaire als de literaire papyrologie onder
de domeincollectie Papyrologie.
De nadruk ligt verder op een complete verzameling tekstedities; van de secundaire literatuur
is het merendeel aanwezig.
Fysieke staat
De collectie wordt bijzonder intensief gebruikt. Slijtage aan banden is daarom
bovengemiddeld. Op dit moment heeft ca. 5 % van de collectie behoefte aan enige vorm van
restauratie.
Gebruik
De collectie staat geheel in open opstelling en is niet uitleenbaar. Inzage is mogelijk
gedurende de openingstijden van het Instituut (ma-vrij, 9.00-17.00 uur).
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Collectievorming richt zich in eerste instantie op medewerkers en studenten van het
Papyrologisch Instituut. Andere belangrijke doelgroepen zijn medewerkers en studenten van
de opleidingen GLTC, Egyptologie en Geschiedenis (m.n. Oude Geschiedenis). Secundaire
doelgroep zijn verder Rechtsgeleerdheid en Godsdienstwetenschappen.
Aan het Papyrologisch Instituut zijn één bijzonder hoogleraar, twee UD’s en 2 overige
stafleden verbonden. Onderzoekers maken deel uit van de onderzoeksinstituten Pallas of
CNWS en zijn verbonden aan de landelijke onderzoeksschool OIKOS.
80
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Het onderwijs dat verzorgd wordt door het Papyrologisch Instituut wordt per jaar door ca. 60
BA- en 25 MA-studenten gevolgd.
Aankoop en -methodiek
Aanschaf verloopt via de boekhandel, in sommige gevallen via antiquariaten. Er wordt bij de
selectie gebruik gemaakt van informatie van auteurs en uitgevers via nieuwsbrieven,
discussielijsten en weblogs. Ook de Bibliographie Papyrologique vervult een belangrijke rol
bij de attendering op interessante publicaties.
Selectiecriteria
NBC
Vakgebied
Periode
Onderwerpen
Niveau
collectievorming
Huidig
Gewenst
10
10
15.28
Papyrologie
700 v.Chr.-1000 n.Chr.
15.51
Klassieke Oudheid
700 v.Chr.-30 v.Chr.
sociale geschiedenis
8
8
15.51
Klassieke Oudheid
700 v.Chr.-30 v.Chr.
economische geschiedenis
8
8
15.51
Klassieke Oudheid
700 v.Chr.-30 v.Chr.
godsdienstgeschiedenis
6
6
15.51
Klassieke Oudheid
700 v.Chr.-30 v.Chr.
rechtsgeschiedenis
5
5
15.52
Romeinse Rijk
30 v.Chr.-600 n.Chr.
sociale geschiedenis
8
8
15.52
Romeinse Rijk
30 v.Chr.-600 n.Chr.
economische geschiedenis
8
8
15.52
Romeinse Rijk
30 v.Chr.-600 n.Chr.
godsdienstgeschiedenis
6
6
15.52
Romeinse Rijk
30 v.Chr.-600 n.Chr.
rechtsgeschiedenis
5
5
15.80
Afrika
600 n.Chr.-1000 n.Chr.
sociale geschiedenis
8
8
15.80
Afrika
600 n.Chr.-1000 n.Chr.
economische geschiedenis
8
8
15.80
Afrika
600 n.Chr.-1000 n.Chr.
godsdienstgeschiedenis
6
6
15.80
Afrika
Afro-aziatische talen:
overige
600 n.Chr.-1000 n.Chr.
rechtsgeschiedenis
5
5
10
10
18.78
Demotisch
Beschikbare middelen
2005
2006
2007
2008
Budget €
9570
9548
7729
5058
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Incidenteel is er sprake van schenkingen, met name van vakgenoten die op enige wijze
betrokken zijn bij het Papyrologisch Instituut of samenwerken met de medewerkers daarvan.
In het algemeen geldt voor schenkingen dat ze worden opgenomen als ze passen binnen de
collectievorming die van toepassing is/was in het jaar van uitgave. Bruiklenen zijn niet van
toepassing.
1.2.14. Latijns-Amerika (incl. Spaans en Portugees)
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collecties Spaanse en Portugese taal- en letterkunde en geschiedenis van Latijns-Amerika
van de Universiteitsbibliotheek Leiden ondersteunen het onderwijs en onderzoek van de
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
81
opleiding Talen en Culturen van Latijns-Amerika (TCLA). Deze opleiding maakt
organisatorisch gezien deel uit van het Gerard Tuninginstituut (onderwijsinstituut ). Doordat
er bij de collectievorming altijd sprake is geweest van een nauwe afstemming op onderwijs en
onderzoek, vallen verschuivingen van aandachtsgebieden binnen de collectievorming samen
met verschuivingen binnen het onderwijs en de wisselende invulling van leerstoelen. Hierbij
is van cruciale betekenis dat de opleiding TCLA in haar huidige vorm pas in 1985 is gestart,
als gevolg van een algehele herziening van de inrichting van de letterenstudies. In dit kader
werd de toenmalige opleiding Spaanse taal- en letterkunde omgevormd en uitgebreid tot een
regiostudie Talen en Culturen van Latijns-Amerika. Hierdoor kwam het zwaartepunt voor
onderwijs en onderzoek bij Latijns-Amerika te liggen. Voor de collectievorming met
betrekking tot de letterkunde betekende dat voor de periode na 1800 een
zwaartepuntverschuiving naar Latijns-Amerika ten koste van het Iberisch Schiereiland. Voor
de periode voor 1800 bleef collectievorming op het gebied van de letterkunde van Spanje
belangrijk vanwege de relatie met Spanje als moederland, terwijl de moderne letterkunde van
Spanje nagenoeg naar de achtergrond verdween. Op dit gebied zijn vanaf 1985 (oprichting
TCLA) hoofdzakelijk naslagwerken aangeschaft en weinig teksten en studies. Hetzelfde geldt
voor de letterkunde van Portugal.
Door de omvorming van de sterk filologisch gerichte opleiding Spaanse taal- en letterkunde
naar een regiostudie, kwam er tevens vraag naar collectievorming op het gebied van de
(cultuur)geschiedenis van Latijns-Amerika. Die vraag werd in de eerste plaats gestuurd door
de nieuw ingestelde leerstoel Geschiedenis van Latijns-Amerika binnen de Opleiding TCLA
en de afstudeerrichting Cultuurkunde van Latijns-Amerika binnen deze opleiding, met
verschillende afstudeervarianten. Om aan de vraag tegemoet te kunnen komen, werd regulier
aangeschaft van een apart daarvoor bestemd deelbudget Cultuurgeschiedenis binnen het
reguliere budget Spaanse taal- en letterkunde. Daarnaast werden een aantal eenmalige
budgetten, zogenaamde geoormerkte kredieten, door de Faculteit der Letteren beschikbaar
gesteld, om lacunes in de collectie met betrekking tot Latijns-Amerika gedeeltelijk op te
kunnen vullen.
Vanaf 1985 is getracht een zo sterk mogelijke wetenschappelijke collectie op het gebied van
Latijns-Amerika op te bouwen, ter ondersteuning van onderwijs en onderzoek binnen de
Universiteit Leiden. Hierbij heeft in grote mate afstemming plaatsgevonden op de vraag
vanuit het onderwijs en onderzoek van de sinds 1985 vigerende drie hoofddisciplines bij de
opleiding TCLA, te weten taalkunde, letterkunde en geschiedenis van Latijns-Amerika en is
tevens rekening gehouden met eventuele ontwikkelingen in de toekomst. De oude
afstudeerrichting Cultuurkunde, met verschillende varianten, bestaat niet meer. Daarnaast is
steeds gestreefd naar het opbouwen van een zo breed mogelijke naslagcollectie voor het
gehele vakgebied ter ondersteuning van ander onderzoek en onderwijs binnen de Faculteit der
Letteren dan dat bij TCLA, te weten dat bij de Opleidingen Geschiedenis, Talen en Culturen
van Indiaans Amerika, Algemene Taalwetenschap, de andere Romaanse Talen, Engels en
Algemene Literatuurwetenschap. Wat betreft deze laatstgenoemde opleidingen, richt de
collectievorming zich met name op interdisciplinair onderzoek en onderwijs in het kader van
de regiostudie TCLA en is altijd rekening gehouden met het beschikbare budget van de
genoemde opleidingen zelf. Gezien het beperkte budget in relatie tot de grootte van de regio,
het gedurende de laatste decennia sterk toegenomen belang van de Spaanstalige taal en
cultuur in de gehele wereld, en het grote aanbod aan wetenschappelijke publicaties, kon in het
verleden en heden slechts tot op zekere hoogte een brede collectievorming worden
verwezenlijkt.
Actuele omvang
•
82
Spaanse taal- en letterkunde (BC 18.30 t/m 18.34)
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
•
•
•
•
Portugese taal- en letterkunde (BC 18.35 t/m 18.38)
Geschiedenis van Latijns-Amerika (BC 15.85) Zie collectieprofiel Geschiedenis. Alleen
dat deel dat betrekking heeft op Spanje, Portugal en Latijns-Amerika.
Sociale wetenschappen Latijns-Amerika (BC 70.XX, 73.XX, 74.XX, 83.XX, 89.XX ) Zie
collectieprofiel Sociale Wetenschappen. Alleen dat deel dat betrekking heeft op de sociaaleconomische en politieke aspecten Latijns-Amerika.
Overige regiogebonden collecties (BC 01.11, 01.14, 01.2X, 01.3X, 01.4X, 02.XX, 05.XX,
06.XX, 20.00-21.00, 24.XX) Zie o.a. collectieprofiel Kunst. Alleen dat deel dat betrekking
heeft op Spanje, Portugal en Latijns-Amerika.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Geografisch gezien wordt gecollectioneerd op Argentinië, Bolivia, Brazilië, Chili, Colombia,
Costa Rica, Cuba, de Dominicaanse Republiek, Ecuador, Guatemala, Honduras, Mexico,
Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Portugal, Puerto Rico, El Salvador, Spanje, Uruguay,
Venezuela, de VS, Afrika en de Filippijnen. Hierbinnen liggen regionale, chronologische, en
thematische zwaartepunten, die mede worden bepaald door onderwijs en onderzoek en
(boek)productie.
• De Spaanstalige taal- en letterkunde met betrekking tot de zogenaamde Hispanics in de
VS, valt binnen het domein Latijns Amerika, de Engelstalige binnen het domein Engels.
• Voor de meer algemene en theoretische werken op het gebied van de letterkunde en
literatuurwetenschap wordt gesteund op de collectie van Literatuurwetenschap (ALW).
• Voor werken met betrekking tot algemene en vergelijkende taalwetenschap wordt in
toenemende mate gesteund op de collectie van Taalwetenschap (ATW).
• Binnen de opleiding TCLA worden colleges taalkunde van de Iberoromaanse Talen
gegeven. Bij de collectievorming wordt voor de raakvlakken met de overige Romaanse
talen gesteund op de collectievorming bij die domeinen.
• Op het gebied van de sociale- en economische geschiedenis vindt het merendeel van de
collectievorming plaats in de bibliotheek van de Faculteit der Sociale Wetenschappen ter
ondersteuning van onderwijs en onderzoek binnen die Faculteit.
• Werken op het gebied van de geschiedenis van Spanje die geen directe relatie hebben met
onderzoek en onderwijs op het gebied van Latijns-Amerika binnen de opleiding TCLA, en
die noodzakelijk zijn in verband met onderwijs en onderzoek binnen de opleiding
Geschiedenis, worden door de beheerder van het domein Geschiedenis aangeschaft.
Hiervoor geldt in principe hetzelfde als voor de domeinen Frans, Duits, Engels, etc.
(Raakvlak domein Geschiedenis)
• Het Baskisch en de Amerindische talen behoren tot het domein ATW; op het gebied van
het Catalaans wordt zeer bescheiden gecollectioneerd.
• Kunst- en theaterwetenschappen behoren tot het domein Kunst.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Op landelijk niveau is regelmatig overlegd om de collecties daar waar mogelijk op elkaar af
te stemmen. In het bijzonder houden Amsterdam en Leiden sinds 1989 bewust rekening met
elkaars regionale zwaartepunten op het gebied van de Spaanse en Portugese taal- en
letterkunde, waarbij Amsterdam als zwaartepunt Spanje en Portugal heeft en Leiden LatijnsAmerika.
De meest complete collectie in Nederland op het gebied van de geschiedenis van LatijnsAmerika bevindt zich in het CEDLA, in Amsterdam. Door studenten en onderzoekers van de
UL wordt intensief gebruik gemaakt van deze collectie.
Tot ongeveer begin jaren ’90 heeft de KB een belangrijke rol gespeeld in de collectievorming
van het hier besproken domein.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
83
Landelijk gezien heeft Leiden op dit moment een sterke collectievorming op het gebied van
de letterkunde van Latijns-Amerika en in het bijzonder die van de 20e eeuw. In toenemende
mate maken onderzoekers en studenten van andere universiteiten in Nederland gebruik van
onze collectie. In het kader van de samenwerkingsverbanden tussen de opleiding TCLA en
respectievelijk Argentinië, Brazilië en Chili (wisselleerstoelen, uitwisselingsprogramma’s)
wordt onze collectie regelmatig gebruikt door onderzoekers en studenten uit deze landen. De
collectie wordt door hen positief beoordeeld.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De opleiding TCLA bestaat uit een driejarige bachelor (hoofd- en bijvak), een éénjarige
master (MA Latin American Studies) en een tweejarige onderzoeksmaster (MPhil Latin
American and Amerindian Studies). Er zijn drie specialisaties: Letterkunde van Latijns
Amerika, Geschiedenis van Latijns Amerika en taalkunde..
Het onderzoek binnen de opleiding TCLA is ondergebracht bij de vier onderzoeksinstituten
van de Faculteit der Letteren: PALLAS (Onderzoeksinstituut voor Historische,
Kunsthistorische en Letterkundige Studies, afdeling Nieuwste Tijd), het CNWS (Centrum
voor Niet-Westerse Studies- School of Asian, African and Amerindian Studies), het LUCL
(Leiden Centre for Linguistics) en het Instituut voor Geschiedenis.
Doelgroepen buiten UL
•
•
•
•
Researchmasters LAAS, Pallas.
Studenten in het kader van Erasmus.
Onderzoekers en (bijvak)studenten van andere Nederlandse universiteiten.
Onderzoekers uit Latijns-Amerika (Argentinië, Brazilië, Chili)
Zwaartepunten
•
•
•
Taalkunde- Taalgeografie, dialectologie, tweetaligheid, taalverwerving, lexicologie,
syntaxis.
Letterkunde-Spanje 16 en 17e eeuw, Spaans-Amerika koloniale periode tot heden, Brazilië
koloniale periode tot heden. Regionale zwaartepunten: Argentinië, Brazilië, Chili,
Colombia, Cuba, Mexico, Peru, Uruguay, VS.
Geschiedenis- Koloniale periode (collectionering tot 1995), 20e eeuw. Regionale
zwaartepunten: Argentinië, Brazilië, Chili, Cuba, Mexico. Sociaal- economische en
politieke geschiedenis.
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
Binnen de opleiding TCLA zijn momenteel 4 leerstoelen; 2 gewone en 2 wisselleerstoelen;
respectievelijk de leerstoelen Letterkunde van Latijns-Amerika , Geschiedenis van LatijnsAmerika, Braziliaanse Studies, Chileense cultuur en maatschappij.
Taalkunde
Onderzoek: Het onderzoek op het gebied van de taalkunde is ondergebracht bij het Leiden
University Centre for Linguistics (LUCL). Lopende onderzoeksprojecten zijn : veranderingen
in de syntaxis van het Spaans van Spaans-Amerika in het kader van tweede taalverwerving,
beschrijving en uitleg van de complexiteiten van het leren van aspecten in een tweede taal in
het kader van taalvariatie, en grammaticalistiepatronen van de temporele en aspectuele
functies van de werkwoordsystemen van verschillende Spaanse varianten.
84
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Onderwijs: In het curriculum van de BA staan taalverwerving, taalvaardigheid en
taalwetenschap centraal. Binnen de colleges taalwetenschap vormen het Spaans van Spanje en
Latijns-Amerika, vergelijkende Iberoromaanse Talen en Algemene Taalwetenschap de
belangrijkste componenten.
Spaanse taalkunde is één van de drie afstudeerspecialisaties waarvoor in het derde jaar kan
worden gekozen. Voor het Portugees is ruimte gereserveerd voor taalvaardigheid op
bijvakniveau. Daarnaast worden in het kader van de leerstoel Braziliaanse Studies MA
colleges taalkunde van het Portugees gegeven. Portugees is geen afstudeerrichting.
In het curriculum van de éénjarige doorstroommaster, MA Latin American Studies, zijn de
belangrijkste aandachtsgebieden die van taalvariatie, taalverandering en tweetaligheid in
Latijns-Amerika.
Letterkunde
Onderzoek: Het onderzoek in het kader van de letterkunde ligt volledig op het gebied van
Latijns-Amerika en is ondergebracht bij PALLAS. Onderzoeksthema’s zijn ontwikkelingen in
het metaliteraire vertoog in Latijns-Amerika van 1960 tot heden, culturele identiteit en
postmodern schrijven in Latijns-Amerika, tijd en beeld in de Latijns-Amerikaanse literatuur,
en hybride culturen in Latijns-Amerika. Door de relatief recente collectievorming op de regio
op onderzoeksniveau, in vergelijking met andere domeinen, zijn helaas veel lacunes aan te
wijzen. Een aantal lacunes zijn onlangs gedeeltelijk opgevuld met financiering van NWO
(BGW).
Onderwijs: In het curriculum van de BA ligt binnen het gehele aanbod van colleges
letterkunde het zwaartepunt bij de letterkunde van Spaans-Amerika, vanaf de koloniale tijd
tot en met de 20e eeuw.
De letterkunde van Spanje is belangrijk tot ongeveer 1800.
Portugeestalige letterkunde richt zich hoofdzakelijk op Brazilië, van de 16e tot en met de 20e
eeuw.
In het kader van de leerstoel Braziliaanse Studies worden colleges Portugese letterkunde van
Portugal en Brazilië gegeven. In het curriculum van de éénjarige doorstroommaster, MA
Latin American Studies, ligt het zwaartepunt voor de letterkunde geheel bij Spaans-Amerika.
Tijdens het eerste jaar van de tweejarige Research Master, MPhil Latin American and
Amerindian Studies ligt het zwaartepunt volledig bij Spaans-Amerika en Brazilië.
Het peil van de collectievorming op het gebied van Brazilië is niet in overeenstemming met
de behoefte.
Geschiedenis
Onderzoek: Het onderzoek op het gebied van de geschiedenis van Latijns-Amerika is
ondergebracht bij het Instituut voor Geschiedenis. Zwaartepunt van onderzoek is het
hedendaags Latijns-Amerika. Onderzoeksthema’s zijn staat en civiele maatschappij in
Latijns-Amerika (1960-2003), globalisering, moderniseringsprocessen en sociaal-culturele
veranderingen, sociale consequenties van integratieprocessen, lokale politiek versus nationale
politiek.
Onderwijs: In het curriculum van de BA en MA ligt binnen het gehele aanbod van de
geschiedenis van Latijns-Amerika het zwaartepunt bij de 19e en 20e eeuw.
De belangrijkste thema’s zijn: overeenkomsten en verschillen tussen de
sociaal‑economische, politieke en culturele ontwikkeling van de diverse Latijns-Amerikaanse
landen, staatsformaties en civiele maatschappij, economische ontwikkeling sinds de
onafhankelijkheid, verschillende staatsvormen, politieke processen en structuren van LatijnsAmerika, ontwikkelingsstrategie en –beleid van Latijns-Amerika, milieuvraagstukken.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
85
In het kader van het onderwijs binnen de discipline geschiedenis van Latijns-Amerika wordt
incidenteel, op verzoek van de opleiding TCLA, aangeschaft op gebieden buiten de sociaaleconomische en politieke geschiedenis, zoals milieukunde en ontwikkelingsproblematiek.
Met betrekking tot deze gebieden is vanuit de opleiding TCLA geen behoefte aan een
consistente, reguliere collectievorming en wordt in hoge mate gesteund op de
collectievorming binnen de bibliotheek van de Faculteit der Sociale Wetenschappen.
Selectiecriteria
Verreweg het meeste materiaal dat wordt aangeschaft, is in het Spaans en Portugees.
Daarnaast vormt Engels een belangrijke taal, met name voor monografieën en in toenemende
mate op het gebied van de Geschiedenis van Latijns-Amerika. Incidenteel worden vertalingen
van letterkundige werken aangeschaft op verzoek van de opleiding uit het budget van TCLA
of door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Het betreft dan vertalingen van
sleutelwerken of bijzondere vertalingen.
NBC
Vakgebied
Onderwerp
Opmerkingen
Land/regio
Spanje,
Spaans-Amerika (incl.
VS), Fillipijnen, Afrika.
Spanje,
SpaansAmerika (incl.
VS),
Fillipijnen,
Afrika.
Niveau
collectievorming
huidig
gewenst
Taal- en letterkunde
18.30
Spaanse taalen letterkunde
Algemeen
Relatie met bestudering
van het Spaans vanuit
andere talen/ disciplines
buiten domein LA.
18.31
Spaanse
taalkunde
Relatie met bestudering
van het Spaans vanuit
andere talen/disciplines
buiten domein LA.
18.32
Spaanse
letterkunde
Gesch. van het
Spaans, tweetaligheid,
(tweede) taalverwerving), taalvariatie,
taalgeografie, dialectologie, lexicologie, lexicografie, syntaxis,
grammatica, taalbeheersing.
Gesch. van de
Spaanse letterkunde
algemeen en per
periode, letterkunde
van de Middeleeuwen
en de Gouden Eeuw.
18.33
SpaansAmerikaanse
letterkunde
Geschiedenis van de
letterkunde van
Spaans-Amerika.
18.34
Catalaanse
taal- /
letterkunde
18.35
7
9
7
9
5 (na
1700 3)
9 (tot
1700), 7
(na
1700)
7
(tijdschrif
ten 6)
9
Relatie met bestudering
van de Spaanse
letterkunde vanuit andere
talen/disciplines buiten
domein LA. Daarom
basiscollectie 19e en 20e
eeuw gewenst.
Zwaartepunt binnen
collectie LA Leiden en
Nederland.
Spanje,
Filippijnen,
Afrika.
Taalkunde.
Geschiedenis van de
letterkunde van
Catalonië.
Alleen algemene
naslagwerken en
sleutelteksten.
Catalonië
(Spanje).
1
2
Portugese
taal- en
letterkunde
Algemeen
Portugal,
Brazilië,
Afrika.
7
9
18.36
Portugese
taalkunde
Geschiedenis van het
Portugees, taalverwerving, taalvariatie,
taalgeografie, dialectologie, lexicologie, lexicografie, syntaxis,
grammatica, taalbeheersing.
Relatie met bestudering
van het Portugees vanuit
andere talen/disciplines
buiten domein LA.
Relatie met bestudering
van het Portugees vanuit
andere talen/ disciplines
buiten domein LA.
Portugal,
Brazilië,
Afrika.
6
9
18.37
Portugese
letterkunde
Geschiedenis van de
Portugese letterkunde
algemeen.
Relatie met bestudering
van de Portugese
letterkunde vanuit andere
talen/ disciplines buiten
domein LA.
Portugal,
Afrika.
5 (na
1700 3)
9 (tot
1700), 7
(na
1700)
86
SpaansAmerika (incl.
VS).
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
18.38
PortugeesAmerikaanse
letterkunde
Geschiedenis van de
letterkunde van
Brazilië.
18.40
Romaanse
talen overige
Taalkunde.
Geschiedenis van de
letterkunde van Galicië.
Geschiedenis van Latijns-Amerika
15.85
Geschiedenis
Algemene
van Amerika
geschiedenis van
Latijns-Amerika.
Afzonderlijke landen en
thema's aansluitend op
onderwijs en
onderzoek. Zie voor
actuele thema's
tekstgedeelte.
71.XX
Sociologie
Alleen thema's die
aansluiten op onderwijs
en onderzoek. Zie voor
actuele thema's
tekstgedeelte.
73.XX
Culturele
antropologie
Alleen thema's die
aansluiten op onderwijs
en onderzoek. Zie voor
actuele thema's
tekstgedeelte.
74.XX
(Sociale) geografie, cartografie, planologie, demografie
Midden- en
Zuid-Amerika
74.26
83.XX
89.XX
Leiden is enige
bibliotheek in Nederland
met reguliere
collectievorming.
Alleen algemene
naslagwerken en
sleutelteksten.
Brazilië
5
9
Galicië
(Spanje)
3
3
Zwaartepunt binnen
collectie LA Leiden.
Geschiedenis van het
Iberisch Schiereiland en
koloniale geschiedenis
vallen binnen domein
Geschiedenis.
Latijns-Am.
alg. en afz.
landen, m.n.
Andeslanden,
Mexico en
Midden-Am.
6
9
Relatie met domein
Sociale Wetenschappen.
Collectievorming wordt
afgestemd op die binnen
de bibliotheek van FSW.
Grootste deel
collectievorming vindt
plaats bij FSW vanuit
diverse departementen.
Relatie met domein
Sociale Wetenschappen.
Collectievorming wordt
afgestemd op die binnen
de bibliotheek van FSW.
Grootste deel
collectievorming vindt
plaats bij FSW vanuit
diverse departementen.
LatijnsAm.alg. en
afz. landen,
m.n.
Andeslanden,
Mexico en
Midden-Am.
5
9
Economie
Politicologie
1.2.15. Literatuurwetenschap
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collectie Literatuurwetenschap omvat studies op het terrein van de literatuurtheorie en de
vergelijkende literatuurwetenschap. Hoewel de collectie de gehele letterenfaculteit bedient als
referentiecollectie voor het letterkundig onderwijs en onderzoek, wordt de collectievorming
specifiek afgestemd op de opleiding Literatuurwetenschap. De studierichting Algemene
Literatuurwetenschap is in Leiden eind jaren 50 opgericht, eerst als bijvak en later als
afstudeerrichting en bovenbouwstudie. Sinds 2001 is de opleiding Literatuurwetenschap een
volledige studie, inclusief propedeuse en een eigen master, sinds de invoering van het BA/MA
stelsel. In 1975 is een collectievormingsprofiel opgesteld. Tevens is er een beknopte
collectiebeschrijving over de periode 1963-1994. Over de aanwas van 2003 en 2004 zijn
tellingen verricht op basis van basisclassificatie.
Er is zo veel mogelijk gepoogd om op alle terreinen van de literatuurwetenschap een
basiscollectie te onderhouden en tevens is specifiek gecollectioneerd op de
onderzoeksterreinen van de opeenvolgende medewerkers van de opleiding. In eerste instantie
werd vooral gecollectioneerd op de vergelijkende letterkunde maar gaandeweg is het accent
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
87
verschoven naar literatuurtheorie en -kritiek. Het collectieprofiel van 1998 toont dat de nadruk
ligt op historische en thematische benaderingen van de wereldliteratuur en op theorievorming
op terreinen als literatuurbenaderingen en genres. Deze ontwikkeling heeft zich de afgelopen
10 jaar doorgezet. Door budgettaire beperkingen richt de collectievorming zich uitsluitend op
de literatuurwetenschap ten koste van meer letterkundig georiënteerde studies.
Naast het budget voor Literatuurwetenschap kon tevens geput worden uit een algemeen
letterenbudget. Van dit laatste budget wordt een aantal tijdschriftabonnementen bekostigd die
betrekking hebben op de letterkunde van meerdere taalgebieden. De aanschaf van
monografieën op het vakgebied van de vergelijkende literatuurwetenschap ligt sinds een
aantal jaren stil bij gebrek aan fondsen. Met de komst van een Van der Leeuwhoogleraar bij
de opleiding Literatuurwetenschap is er jaarlijks van 1999 tot 2003 € 5.650 extra beschikbaar
geweest voor de aanschaf van titels op vernieuwende onderzoeksterreinen als de interculturele
en intermediale literatuurwetenschap. Ook heeft de bibliotheekcommissie van Letteren in
2001 een extra bedrag toegekend van € 1430 om een aantal lacunes te vullen.
In 2007 is besloten het zeer beperkte budget voor niet-westerse literatuurwetenschap op te
laten gaan in het budget Literatuurwetenschap. Van dit budget worden vooral publicaties
aangeschaft op het gebied van de interculturele literatuurwetenschap.
Actuele omvang
Tijdschriften
• Papier : 20 abonnementen
• Elektronisch : 5 abonnementen (totaal ca. 65 elektronische tijdschriften met een NBC-code
literatuurwetenschap)
Naslagwerken :
• Papier : 1813 banden op studiezaal (schatting)
Monografieën :
• Papier : > 20.000 banden (zeer globale schatting)
• Elektronisch : 5 bestanden
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De collectie literatuurwetenschap is nauw verbonden met de domeincollecties van de talen in
de UB. De literatuurwetenschap is de theoretische benadering van literaire werken. De
letterkunde is het materiaal van de literatuurwetenschap, veelal toegespitst op een bepaalde
regio, taal, periode of thematiek. Het onderwijs en onderzoek bij literatuurwetenschap maakt
gebruik van de (historische) studies over de letterkunde van de diverse talen en de literaire
teksten in die talen. De talenstudies maken voor hun theoretische en methodologische
onderbouwing gebruik van de collectie Literatuurwetenschap.
Studies en teksten die betrekking hebben op de letterkunde in één enkele taal worden
aangeschaft van het desbetreffende budget (zie de domeincollecties van de talen en
regiostudies). Betreft het twee of meerdere talen, dan valt een studie van oudsher onder de
selectiecriteria van het budget voor Letteren algemeen (600). Overheerst het belang van de
theorievorming, dan wordt de studie aangeschaft van het krediet Literatuurwetenschap.
Het onderzoek bij de opleiding Literatuurwetenschap is in hoge mate interdisciplinair. Cultuur
in brede zin wordt bestudeerd in relatie tot politiek, ethiek, filosofie, psychoanalyse,
postkolonialisme, critical theory etc. Er is dus nauwe verwantschap met de domeincollecties
filosofie, kunst, taalwetenschap en sociale wetenschappen. Vanuit de opleiding
Literatuurwetenschap komt steeds meer vraag naar vertalingen van literaire teksten, die
oorspronkelijk alleen onder bepaalde voorwaarden aangeschaft werden door de Maatschappij
der Nederlandse Letterkunde.
88
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Belangrijke collecties voor docenten en studenten op het gebied van de vergelijkende
literatuurwetenschap worden beheerd door de bibliotheken van het Afrika Studiecentrum en
het KITLV. Voor het intermediale onderzoek naar de relaties tussen literatuur en bijvoorbeeld
kunst en film zijn de bibliotheken van het Kunsthistorisch instituut in Leiden en het
Filmmuseum in Amsterdam van belang.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie richt zich op docenten, aio’s en studenten van de opleiding Literatuurwetenschap.
De collectie dient tevens als referentiecollectie voor docenten en onderzoekers van de overige
opleidingen van de letterenfaculteit. De opleiding biedt een reguliere masteropleiding aan
(Literary Studies) en participeert in de researchmaster Literature van Pallas. De opleiding
maakt organisatorisch deel uit van het Gerard Tuningonderwijsinstituut. Docenten zijn
verbonden aan Pallas (Instituut voor Kunsthistorische en Letterkundige Studies) en aan de
Onderzoeksschool Literatuurwetenschap (zetelt in Utrecht).
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
De reguliere master Literary Studies en de researchmaster Literature van Pallas trekken
studenten uit binnen- en buitenland. De opleidingen literatuurwetenschap in Nederland
kenmerken zich door specifieke literatuurbenaderingen en de diverse collecties vullen elkaar
aan.
Zwaartepunten
De collectievorming volgt het onderwijs en onderzoek. In overeenstemming met de deels
verschuivende aandachtspunten bij de opleiding is in Leiden de nadruk gelegd op retorica,
romananalyse, receptie-esthetica, systeemtheorie, receptietheorie en semiotiek,
poststructuralisme en deconstructie, psychoanalyse, postkolonialisme en thema’s als de
Holocaust. Zoals uit het collectieprofiel van 1998 valt op te maken, ligt het accent op bc 17.70
(algemeen: in het verleden mogelijk toegekend bij gebrek aan een meer gedetailleerd systeem
van onderwerpsontsluiting); bc. 17.76 (geschiedenis van de wereldliteratuur); bcl. 17.80 en
17.81 (theorie van de literatuur); 17.82 (literaire kritiek); 17.83 (literaire esthetica); 17.86
(literaire genres en genretheorie) en 17.93 (literaire thema´s en motieven).
In het huidige onderwijs wordt nog altijd veel aandacht besteed aan tekstanalyse, retorica,
geschiedenis van de wereldliteratuur, genres en thema´s (onder meer de Holocaust). Bij de
literatuurwetenschappelijke benaderingen ligt de nadruk op poststructuralisme en
deconstructie, psychoanalyse en postkolonialisme. De collectievorming richt zich daarnaast
de laatste jaren steeds meer op interculturele aspecten van de vergelijkende
literatuurwetenschap (niet alleen de Westerse cultuur maar ook Afrikaanse, Aziatische en
interculturele literaturen als de Aziatisch-Britse of Afrikaans-Amerikaanse) en de bestudering
van literatuur in relatie tot andere media als kunst, film en muziek (intermediale
literatuurwetenschap). Collectievorming op deze terreinen wordt nauw afgestemd met
aanpalende domeincollecties.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Collectievorming wordt in de eerste plaats afgestemd op het onderwijs en onderzoek bij de
Opleiding Literatuurwetenschap. De medewerkers van de opleiding zijn tevens betrokken bij
Pallas en het onderwijs voor de researchmaster van Pallas (Literature).
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
89
1 hoogleraar
6 universitair (hoofd)docenten
• 5 promovendi in dienstverband
• 12 MA-studenten
• 63 BA-studenten
• 22 1e-jaarsstudenten in 2007
Met ingang van 2008 is het budget Literatuurwetenschap ook belast met een deel van de
collectievorming die voorheen op het budget voor Letteren algemeen rustte. Dit betreft
voornamelijk publicaties ter ondersteuning van het letterkundig onderzoek en onderwijs van
de gehele Faculteit der Letteren en interdisciplinaire studies die een raakvlak hebben met het
onderwijs en onderzoek van andere Faculteiten.
•
•
Aankoop en -methodiek
Monografieën worden besteld via de boekhandel, afhankelijk van het land van publicatie.
Selectie vindt plaats met behulp van elektronische attendering door boekhandels en uitgevers,
boekbesprekingen (in gedrukte en digitale media) en op verzoek van de medewerkers van de
opleiding.
Selectiecriteria
De collectievorming richt zich op 4 domeinen die elkaar gedeeltelijk overlappen:
literatuurtheorie, vergelijkende literatuurwetenschap, interculturaliteit en intermedialiteit.
Onder literatuurtheorie valt literaire taal en stijl (retorica; verteltheorie), methodologie van de
literatuurkritiek, literaire genres, canonieke literatuurtheoretici en de
literatuurwetenschappelijke benaderingen die zij vertegenwoordigen. Dit zijn bijvoorbeeld
deconstructie, psychoanalyse, genderstudie. Er wordt nauwelijks aangeschaft op het gebied
van de empirische en sociologische literatuurwetenschap.
De vergelijkende literatuurwetenschap richt zich op stromingen, tradities en literaire thema’s.
De interesse gaat veelal uit naar studies met een interdisciplinair karakter, zowel wat betreft
het onderwerp van studie als de benadering. Vanaf 2008 zal van het budget
literatuurwetenschap ook aanschaf worden gedaan op het gebied van de Middeleeuwen en de
Renaissance en letterkundige studies die meerdere taalgebieden bestrijken ten behoeve van
het onderwijs en onderzoek bij de gehele Faculteit der Letteren.
Intermedialiteit bestudeert de rol van literatuur in vergelijking tot andere cultuuruitingen. De
nadruk ligt momenteel op beeldende kunst en film, maar ook toneel en muziek zijn
aandachtspunten. Men richt zich steeds meer op literatuur in tijden van nieuwe media. De
collectievorming op dit punt is lastig af te bakenen, omdat woord-beeld relaties vanuit vele
perspectieven bestudeerd worden.
Aanschaf voor de interculturele literatuurwetenschap heeft met name betrekking op
postkoloniale literatuurtheorie, studies over culturele identiteit, migrantenliteratuur etc. De
benaderingen zijn veelal historisch en/of regionaal en in veel gevallen interdisciplinair.
Objecten van studie momenteel zijn bijvoorbeeld de Francofonie, China, Amerika in de 16e
en 17e eeuw. Voor de letterkundige teksten is men aangewezen op de aanschaf bij de diverse
talen zowel binnen als buiten de Faculteit der Letteren.
Voor een verdere verfijning van de onderwerpen en de bijbehorende
collectievormingsniveaus, zie onderstaande tabel.
Regio
De collectievorming kent geen regionale beperkingen anders dan in aanbod zowel wat betreft
de culturele productie als de studie van die productie.
90
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Oud/nieuw materiaal
In principe wordt alleen materiaal aangeschaft dat in de regel niet ouder is dan 2 jaar.
Incidenteel wordt ouder materiaal aangeschaft, naar aanleiding van een bespreking, ten
behoeve van het onderwijs of op aanvraag van medewerkers.
Taal
Aanschaf vind plaats in de westerse talen. Ongeveer de helft van de collectievorming betreft
publicaties in het Engels, 15% is Nederlands, 20% Frans, 11 % Duits en 5 % overig (incl.
Spaans en Italiaans). Zo mogelijk wordt ook de Engelse vertaling van bronteksten
aangeschaft, desnoods alleen in vertaling. Een deel van de niet-Engelstalige titels met een
basiscode voor literatuurwetenschap komt in de collectie door aanschaf van de
talenbudgetten.
Uitgeverijen
Het materiaal wordt betrokken van wetenschappelijke uitgeverijen, veelal universitaire
uitgeverijen in Amerika en Europa en een aantal gespecialiseerde uitgeverijen als John
Benjamins, De Gruyter, Routledge en Rodopi.
Materiaal
Ongeveer de helft van het te besteden bedrag is gereserveerd voor monografieën, ruim één
derde wordt besteed aan tijdschriftabonnementen. Er zijn ca. 20 lopende
tijdschriftabonnementen die van het budget voor Literatuurwetenschap worden betaald,
waarvan er ca. 5 alleen nog elektronisch worden aangeboden. In 2008 worden bovendien 21
tijdschriftabonnementen overgeheveld van het algemeen letterenbudget naar het budget voor
Literatuurwetenschap.
Elektronisch/gedrukt
Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen. Het
aanbod aan e-books is nog beperkt. Vooralsnog ligt het prijsniveau van de (pakketten) ebooks op het vakgebied nog veel te hoog voor de beperkte middelen. In de toekomst zal voor
veel gebruikt materiaal wellicht op titelniveau wel voor e-books gekozen gaan worden.
Niveau
De collectievorming vindt plaats op wetenschappelijk niveau. Slechts in beperkte mate
worden ook meer populair wetenschappelijke publicaties aangeschaft. Voor het primaire
(letterkundige) materiaal is men aangewezen op de talenbudgetten.
NBC
Vakgebied
Onderwerp
Opmerkingen
Niveau
collectievorming
huidig
gewenst
17.70
Algemeen
Naslagwerken, bibliografieën
2
2
Overzichtswerken
6
7
5
7
Hermeneutiek
5
4
Structuralisme
5
5
Literatuurtheorie
17.80
Algemeen
17.82
Tekstanalyse /
Literatuurkritiek /
Tekstinterpretatie
Literatuurwetensc
happelijke
benaderingen
17.81
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
91
6
8
Psychoanalytische benadering
(Lacan)
6
8
Gender, Feministische
literatuurtheorie (Butler)
3
5
Semiotiek
5
3
Overig : empirische, sociologische
literatuurwetenschap,
receptietheorie, systheemtheorie,
nieuw historicisme
2
2
5
7
5
7
3
5
5
7
5
7
5
6
Poststructuralisme / deconstructie
(Barthes, Derrida, De Man,
Deleuze etc.)
Bronteksten in
oorspronkelijke taal én in
vertaling
17.84
Literaire taal/stijl
Retorica, verteltheorie
17.86
Literaire genres
Genretheorie, genres afzonderlijk
17.92
Vergelijkende
literatuurwetenschap
Algemeen
Methodologie, overzichtswerken
17.93
Literaire thema’s
Holocaust, mythologie, ironie…
17.76
/
17.97
Periodes,
stromingen,
tradities
Modernisme, avant-gardes, m.i.v.
2008 ook Middeleeuwen en
Renaissance
17.76
Geografisch
Afrika, Caraïben…
17.94
Invloeden, relaties
Intertekstualiteit (zie ook
intermedialiteit), receptie
3
5
17.90
In relatie tot
andere disciplines
O.a. filosofie, geschiedenis,
theologie, taalwetenschap
6
5
17.97
Interculturaliteit
17.81
Interculturele
literatuurbenaderingen
Postkoloniale literatuurtheorie,
oraliteit, transnationalisme,
hybriditeit, migrantenliteratuur,
globalisering
5
8
17.76
(Geschiedenis
van de)
wereldliteratuur
Intermedialiteit
Vanuit intercultureel perspectief
4
6
4
6
4
8
5
7
17.90
Poëzie, Toneel, Proza,
Nieuwe media
zeer uiteenlopende
onderwerpen in bellettrie
van meerdere talen; veel
titels ook besteld door
andere budgetten
naslagwerken auteurs
en werken in meerdere
talen; zie ook
interculturaliteit
publicaties betreffen
vaak ook sociale
wetenschappen
Theorie
Film, nieuwe
media
Overig :
beeldende kunst,
muziek…
Literatuur in tijden van nieuwe
media
Woord-beeld relaties
master 'film en nieuwe
media'
Beschikbare middelen
Het toegekende bedrag voor Literatuurwetenschap in 2008 bedraagt € 4.227, waarvan €
2.107 is gereserveerd voor monografieën (ca. 50 %), € 1.620 voor tijdschriften (38%) en €
500 voor vervolgwerken. Uit de middelen van het algemeen letterenbudget (budget 600) is €
4.660 toegekend voor de overheveling van lopende abonnementen (€ 1.660) en de aanschaf
van monografieën (€ 3.000) op het gebied van de letterkunde, met inbegrip van de
Middeleeuwen en Renaissance.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
92
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Op een enkele publicatie na ontvangt de UB geen schenkingen op het gebied van de
literatuurwetenschap.
1.2.16. Midden-Oosten en Islamitische wereld
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De studie van de Oosterse Talen is sinds de oprichting van de Leidse Universiteit in 1575 een
hoeksteen ervan geweest. In de loop van vier eeuwen vonden talloze manuscripten, gedrukte
boeken en afbeeldingen uit en over de Oriënt hun weg naar de bibliotheek van de Universiteit
Leiden. Tegenwoordig wordt een onderscheid gemaakt tussen het moderne, algemeen
wetenschappelijke informatiemateriaal met betrekking tot het Midden-Oosten en de
Islamitische wereld, en de oudere, bijzondere Oosterse collecties. Deze laatste categorie wordt
afzonderlijk behandeld als onderdeel van Hoofdstuk 2. Bijzondere Collecties. Op die plaats
wordt dieper ingegaan op de geschiedenis van de collectie (zie Deel II § 2.5). Voor de
publicaties in brontalen geldt dat ook niet-wetenschappelijk materiaal als primair
bronmateriaal in grote hoeveelheden is aangeschaft..
De Oosterse collecties kunnen onderverdeeld worden vanuit een taalkundig perspectief of
vanuit een godsdiensthistorisch perspectief. De eerste indeling, is gebaseerd op de talen in de
collecties alsmede studies daarover: Arabisch, Turks, Perzisch, Hebreeuws en de overige
Oosterse Talen (bijv. Syrisch, Ethiopisch). De tweede indeling is gebaseerd op de drie grote
monotheïstische godsdiensten: Jodendom, (Oosters) Christendom en Islam. Met betrekking
tot de Islam dient hier vermeld te worden dat de UB sinds enige jaren voor het ISIM (het in
Leiden ondergebrachte internationale instituut voor de studie van de Islam in de moderne
wereld) materiaal in de vorm van teksten, studies en audiovisueel materiaal in Westerse talen
en belangrijke talen van de Islamitische wereld aanschaft, verwerkt en beschikbaar stelt.
Actuele omvang
De algemene wetenschappelijke collectie betreffende het Midden-Oosten omvat ca. 120.000
titels. Een deel van de collectie staat open opgesteld in de studiezaal waar ruim 800 m.
primaire en secundaire bronnen geraadpleegd kunnen worden.
Aantallen titels per Midden-Oosterse taal:
Taal
Amhaars
Arabisch
Aramees
Azerbaidjaans
Berbers
Egyptisch (Oud)
Elamitisch
Ethiopisch (Oud, Ge`ez)
Fins-Oegrische talen (ov.)
Hebreeuws
Iraans (overige)
Jiddisch
Ladino
Koerdisch
Koesjitische talen (ov.)
Koptisch
aantal
376
35.626
104
189
215
58
5
143
38
4382
1140
72
5
139
5
111
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Taal
Oesbeeks
Osmaans-Turks
Pasjtoe
Perzisch
Samaritaans
Semitische Talen (ov.)
Soemerisch
Somailsch
Syrisch
Tadzjiek
Tigre
Tigrinja
Turkmeens
Turks (modern)
Turks-Tataarse talen (ov.)
Ugaritisch
aantal
500
4716
30
4015
10
27
58
18
402
191
5
47
21
10.414
94
36
93
Oeigoers
24
Urdu
1715
Algemeen gezien kan men zeggen dat de collecties, inclusief de voor het ISIM aangekochte
boeken, de volgende onderwerpen betreffen:
BC Code + Omschrijving
18.66 Iraanse Talen
Aant.
1022
18.69 Afro-Aziatische Talen Algemeen
18.71 Arabische Taal- en Letterkunde algemeen
18.72 Oude Arabische Taal– en Letterkunde
18.73 Moderne Arabische Taalkunde
18.74 Moderne Arabische Letterkunde
18.75 Hebreeuwse Taal- en Letterkunde
algemeen
18.76 Oude Hebreeuwse Taal- en Letterkunde
67
611
2500
654
3283
108
18.77 Moderne Hebreeuwse Taal- en/of Letterkunde
18.78 Afro-Aziatische talen overige
1333
1275
18.79 Oeraalse Talen algemeen
217
18.83 Altaïsche Talen
18.84 Turkse taal- en/of letterkunde
11.11 Egyptische Godsdienst
11.12 Mesopotamische Godsdiensten
11.13 Kanaänitische Godsdienst
11.20 Jodendom Algemeen
11.21 Joodse godsdienstige literatuur
11.25 Joodse Mystiek: Kabbala
11.26 Stromingen binnen het Jodendom
11.31 Teksten, vertalingen van de Bijbel
681
1654
600
223
72
497
863
149
396
908
11.32 Geschiedenis van tekst en vertaling van de
Bijbel
11.42 Geschiedenis van het oudtestamentische
Tijdvak
11.43 OT in relatie tot andere culturen
11.80 Islam algemeen
11.81 Koran
11.82 Traditieliteratuur
11.83 Stromingen binnen de Islam
11.84 Islam: overige
837
609
317
337
1715
469
265
738
2014
Opmerkingen
Hierbij Perzisch (verschillende taalstadia),
Koerdisch en Pasjtoe)
Tot en met 1780 (Haskalah). Hierbij Bijbels
Hebreeuws (taalkundig), Misjna/Rabbijns en
Middelhebreeuws.
Vanaf 1780, inclusief het Ivriet (officiële taal
van Israël)
Met name Berbertalen, Egyptisch en Koptisch,
Tsjadisch, Koesjitisch en Omotisch
Mits buiten Europa (dwz. Geen Fins en
Hongaars)
Aan 18.84 verwandt, voornamelijk Mongools
(Modern) Turkije-Turks alsmede Osmaans
Wordt vooral door het NINO aangeschaft
Wordt vooral door het NINO aangeschaft
(Dode Zee-rollen, Samaritanen, Karaïten enz.)
In overleg met Godgeleerdheid, in het
bijzonderl de oude vertalingen
In overleg met Godgeleerdheid, in het
bijzonder werken in het Ivriet
In overleg met Godgeleerdheid.
In overleg met Godgeleerdheid.
Vanaf hier, ook aanschaf met ISIM geld
Hadith, Mohammed enz.
Soennieten, Sjiieten, Alawieten enz.
N.B.: Naast aanschaf op de bovenstaande specifieke onderwerpscodes worden er ook
bijvoorbeeld historische werken over het Midden Oosten aangeschaft deze krijgen dan
meestal meer algemene codes zoals 15.50 of 15.75.
Met betrekking tot elektronische bronnen lopen de ontwikkelingen wellicht achter bij die van
de overige geesteswetenschappen. Inmiddels verbetert de toestand zich langzaam. Momenteel
hebben wij ca. 25 elektronische tijschriften die specifiek op het terrein van Oosterse studies
gericht zijn (overlap met bijv. Godgeleerdheid niet meegeteld). Ook een aantal standaard
naslagwerken zijn elektronisch beschikbaar. Andere materiaalsoorten (bijv. audio- en
filmopnames, archieven van Leidse geleerden enz.) maken onderdeel uit van de Oosterse
Bijzondere collecties.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Het domein Midden Oosten en de Islamitische wereld heeft in de eerste plaats raakvlakken
met de bijzondere Oosterse collecties (zie Deel II - § 2.5). De overgang van handschrift naar
modern gedrukt werk is in de oriëntalistiek lang niet altijd zo duidelijk als in sommige andere
94
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
takken van de wetenschap. Tevens bevatten de moderne collecties vaak studies (en ook
grammatica’s en woordenboeken) die gebruikt worden bij het bestuderen van materiaal in de
Bijzondere collecties.
Daarnaast zijn er raakvlakken met de moderne collecties van Afrika en Zuidoost Azië. De drie
genoemde monotheïstische openbaringsgodsdiensten, en in het bijzonder de Islam, hebben bij
hun verspreiding taal en cultuur meegenomen. Onze noodzakelijke gangbare geografische
indeling houdt geen rekening met bijvoorbeeld de verspreiding van de Islam als godsdienst en
daarmee het Arabisch als belangrijke brontaal buiten het Midden Oosten.
Wat de studie van het Hebreeuws en het Jodendom betreft, bestaan er raakvlakken met de
vakgebieden godgeleerdheid en godsdienstwetenschappen. De afbakening is in de regel
helder: wij zijn verantwoordelijk voor de aanschaf van taalkundige studies, de afdeling
theologie voor theologische studies. Maar regelmatig overleg met de verantwoordelijke
vakreferent over grijsgebieden (bijv. de Dode Zee Rollen) blijft noodzakelijk. Omdat op het
gebied van de Islam de meeste belangrijke theologische werken in het Arabisch verschijnen
geldt dat het overgrote deel van de aanschaf op het gebied van de Islam onder de vakreferent
Midden Oosten en Islamitische wereld valt en niet onder de vakreferent theologie.
Buiten de UB zijn binnen de UL raakvlakken met andere domeincollecties met name het
NINO, het Instituut Kern en het Afrika Studiecentrum. Eerstgenoemde is een
instituutsbibliotheek bij TCMO die zich met name richt op de collectievorming voor
Assyriologie en Egyptologie. Het Instituut Kern is verantwoordelijk voor talen en culturen
van het Indiase subcontinent en het Afrika Studiecentrum voor (voornamelijk Subsaharaans)
Afrika. Een duidelijke scheiding is overigens niet altijd mogelijk (bijvoorbeeld bij de
Berberse talen die zowel noordelijk als ook zuidelijk van de Sahara worden gesproken). Op
het gebied van vooral Islam gerelateerde aanschaf kan er ook overlap zijn met de aanschaf
voor de bibliotheek van sociale wetenschappen en rechten.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De UB is vanwege zijn eeuwenlange traditie de belangrijkste bibliotheek op het terrein van
Oosterse werken in Nederland. De collectie is veruit de grootste en rijkste van het land en
behoort ook internationaal tot de belangrijke collecties op dit gebied. In beperkte mate wordt
op het terrein van de Islam en het Arabisch aangeschaft in Nijmegen en in Amsterdam bij
zowel de UvA (voor de opleiding Arabische Taal en Cultuur) als bij de VU (voor de opleiding
Islamitische godgeleerdheid). Het moderne Jodendom en het Hebreeuws worden actief bestudeerd aan de UvA die ook uitgebreide collecties op dit terrein hebben (en naast een reguliere
collectie ook bijzondere collecties in de Rosenthaliana en particuliere bibliotheken zoals Etz
Hajim). In Groningen wordt ook zowel Hebreeuws en Arabisch bij Letteren als Jodendom/Oude Testament en Islam bij Godsdienstwetenschappen onderwezen. De bibliotheek
van de UG schaft ook aan op deze gebieden, en op sommige terreinen (bijv. de Dode Zee
Rollen) zijn hun holdings vergelijkbaar met die van Leiden.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie richt zich op de volgende opleidingen:
TCMO
• Arabische taal en cultuur
• Nieuwperzische taal en cultuur
• Turkse taal en cultuur
• Berber en Zuid-Semitisch
• Hebreeuwse en Aramese talen en culturen
• Papyrologie (voor het Koptisch)
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
95
•
•
•
•
En in mindere mate (hoort meer bij het NINO):
Egyptische taal en cultuur
Talen en culturen van Mesopotamië en Anatolië
MPhil opleiding Middle Eastern Studies (uitgesplitst in 7 tracks)
Afrikaanse Taalkunde: (voornamelijk)
• Ethiopische talen
• Berberse Talen
Slavische Talen en Culturen:
• Altaïsche Talen (Mongools, Turks, Tunguzisch enz.)
Faculteit der Godsdienstwetenschappen:
• BA/MA Islamitische Theologie
• BA/MA Wereldgodsdiensten (voornamelijk afstudeervariant Jodendom en Islam )
• MA Middle Eastern Christianity
Onderzoeksinstituten
• CNWS
• ISIM
• IIAS (zeer beperkt: alleen het Islam gedeelte)
• Lisor
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Door de grote naamsbekendheid voor Oosterse studies en de Oosterse collectie trekt zowel de
Universiteit als ook de bibliotheek vele onderzoekers uit binnen en buitenland aan. Dit
varieert van het gebruik van de bibliotheek voor een of enkele dagen tot het gebruik tijdens
een gehele sabbatical in Leiden bedoeld om de Oosterse collecties te kunnen raadplegen.
Zwaartepunten
•
•
•
96
Het Arabisch en de Islam vormen een zwaartepunt. Binnen de UL worden deze
onderwerpen intensief onderwezen en onderzocht. Laatstgenoemde activiteiten nemen in
intensiteit toe bijvoorbeeld door de komst van het ISIM naar Leiden, en de relatief nieuwe
opleidingen de BA en MA Islamic Studies bij Letteren en Islamitische Theologie bij de
Faculteit der Godsdienstwetenschappen (voornamelijk basiscodes 18.71-74, 11.80-84). Bij
het opleidingsinstituut TCMO is het mogelijk om een track te volgen die de raakvlakken
met Afrikaanse taalkunde uitdiept, en de mogelijkheid geeft tot de bestudering van de
Ethio-(Zuid-) Semitische talen, het Koesjitisch en het Berbers (valt uiteen in ca. een
twintigtal talen), wat uniek in Nederland is.
Ook Hebreeuws is een zwaartepunt . Dit vak dat, net zoals het Arabisch, sinds het begin
van de UL bestudeerd wordt, dekt inmiddels de hele geschiedenis van deze taal: van zijn
voorlopers in het tweede millennium v. Chr. tot de moderne variant van het derde
millennium n. Chr., de landstaal van de staat Israël, het Ivriet (voornamelijk Basiscodes
18.75-77, 11.13, 11.20-26, 11.31-32, 11.42-43). Onderdeel van deze opleiding is ook het
Aramees, ooit de lingua franca van het Midden Oosten, een unicum in Nederland.
De collecties bevatten ook vrij veel werken in en over de Turkse (Altaïsche) en Perzische
(Indo-Arische) talen (zie boven) die vaak uniek in Nederland zijn. Intensief onderzoek en
onderwijs op deze onderwerpen wordt nog altijd aan de UL gegeven. Turks en Perzisch
gelden tevens als unica studies in Nederland.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Ontsluiting
De graad van ontsluiting van de werken in de Oosterse collecties varieert sterk. De meeste
werken die door de UB vanaf ca. 1982 zijn verworven, zijn voorzien van GOO. Een
uitzondering zijn de boeken die met ISIM-middelen gekocht werden: het ISIM laat het belang
van een snelle verwerking van de titels prevaleren boven het toekennen van Nederlandstalige
onderwerpsontsluitingskenmerken. Voor 1982 is de GOO geenszins dekkend. Overigens
weten onderzoekers die op zoek zijn naar oudere literatuur (vaak nog zeer relevant in de
Oosterse studies) over het algemeen precies waarnaar zij op zoek zijn.
Vermeldenswaardig is dat er ca. 70m aan onontsloten materiaal in het gesloten magazijn staat
– voornamelijk schenkingen en boeken van aanschafreizen naar het Midden Oosten in het
verleden – destijds was er geen capaciteit om deze werken te ontsluiten.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
In onderstaand overzicht wordt een indicatie gegeven van studenten en staff bij TCMO en
Islamitische theologie (faculteit godgeleerdheid).
BA
MA
Hoogleraren
Docenten/
UD
2
Aio/ oio/
postdoc
8
Islamitische Theologie
30
1
(BA)
Arabisch, Nieuw-Perzisch,
115
11
5
12
12
Turks
Egyptische talen en
39
4
1
4
3
culturen
Hebreeuws & Aramees
14
2
1
5
3
Mesopotamie en Anatolie
9
1
1
2
7
Islamic Studies (MA)
19
Middle Eastern Studies
11
(MPhil)
N.B.: Dit overzicht is beperkt omdat bijvoorbeeld staff en studenten theologie, wereldgodsdiensten en een
deel van de studenten Semitische talen en culturen ontbreken (degene die verbonden zijn aan
respectievelijk de faculteit godgeleerdheid en de opleiding Afrikaanse talen en culturen.
Arabische taal en cultuur /
Nog gedeeltelijk onoverzichtelijk omdat de leerstoel Arabisch pas sinds kort is herbezet. In
ieder geval lijkt gecontinueerde aanschaf op het gebied van de klassieke Arabische letterkunde en ook op het terrein van de Arabische taalkunde wenselijk. Voor de Bachelor geldt dat
de opleiding een brede basis heeft waarin politieke, sociologische, historische en religieuze
ontwikkelingen in het hele Midden Oosten belangrijk zijn. Ook speelt taalverwerving in de
eerste twee jaar een grote rol. Om in een goede onderwijscollectie te voorzien is het dus
noodzakelijk dat aanschaf op deze gebieden gecontinueerd wordt.
Nieuwperzische taal en cultuur
De leerstoel is niet herbezet sinds de emeritiring van de hoogleraar Ter Haar. Op dit moment
ligt de nadruk bij deze opleiding op de klassieke Perzische letterkunde. Er is ook
belangstelling voor Perzische taalkunde (samenwerking met Vergelijkende Indo-Europese
Taalkunde). Het taalvaardigheidsonderwijs richt zich vooral op hedendaags Perzisch en
klassiek Perzisch. In onderzoek spelen ook andere iraanse talen zoals Dari en Pashtu een rol
Turkse taal en cultuur
De zittende hoogleraar heeft grote belangstelling voor de geschiedenis van het moderne
Turkije (dwz. Sinds de Kemalistische omwenteling in de jaren twintig van de vorige eeuw) als
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
97
mede de moderne literatuur. Osmaans is nog altijd nog goed vertegenwoordigd (ook bij
Vergelijkende Taalwetenschap). Het aanschafbeleid van de UB is hierop geijkt.
Islamologie
Op het gebied van Islam wordt in Leiden veel onderwijs gegeven en onderzoek gedaan. Nog
steeds is er binnen het curriculum van Arabisch , Nieuw-Perzisch en Turks vrij veel tijd
ingeruimd voor Islam gerelateerde vakken. Bij TCMO wordt verder een MA-traject Islamic
Studies aangeboden. Bij de faculteit Godgeleerdheid is een nieuwe opleiding (BA en MA)
Islamitische theologie opgestart en kan men ook in het kader van wereldgodsdiensten de
variant “Islam” volgen. Op het gebied van onderzoek wordt zowel bij TCMO als bij de
faculteit Godgeleerdheid onderzoek gedaan. Zwaartepunten daarbij zijn Islamitische
theologie, Islamitisch recht, antropologie van de Islam en Islam in het Westen. Het
belangrijkste onderzoeksinstituut in Leiden met betrekking tot de Islam is het ISIM . Verder
speelt Islam een rol in het onderzoek van het CNWS, het IIAS (Islam in Zuidoost Azië,
(aanschaf in overleg met de vakreferent Zuidoost Azië) en het van Vollenhoven instituut
(aanschaf bij de faculteitsbibliotheek rechten.) Van het ISIM budget wordt naast de aanschaf
van wetenschappelijke werken in Westerse talen ook ongeveer de helft van het budget besteed
aan aanschaf van publicaties in diverse niet-Westerse brontalen (zoals Arabisch, Perzisch,
Turks en Urdu).
Afrikaanse Taalkunde: (voornamelijk Berbers en Ethiopische Talen):
Afrikaanse talen bij TCMO (vooral: Berber talen, Zuid-semitisch en Ethiopisch)
Bij TCMO wordt in onderwijs en onderzoek aandacht besteed aan een aantal Afrikaanse
talen. Het onderwijsprogramma is opgesteld in samenwerking met de opleiding Afrikaanse
talen. In het aanschafbeleid van de UB vallen de talen die behoren tot de specialisatie van de
hoogleraar op dit gebied, verbonden aan TCMO, onder de vakreferenten Midden Oosten. Het
gaat om de volgende talen: Afroasiatische talen, Berber talen, Tashelhiyt, Sahara, zuidSemitisch, Mehri, klassiek Ethiopisch, Amhaars, Oromo, Somali en Cushitisch en tevens
vergelijkende taalwetenschap van Semitische talen,. Omdat de genoemde talen vooral
gesproken talen zijn, wordt er weinig primair bronmateriaal aangeschaft.
Hebreeuwse en Aramese talen en culturen:
De nadruk ligt nog steeds bij de oudere taalfasen, met name het Bijbels en in mindere mate
het Rabbijns Hebreeuws, traditioneel gezien de hoeksteen van het aanschafbeleid der UB. De
opleiding Hebreeuws/Aramees verzorgt ook de colleges Hebreeuws voor studenten
(Christelijke) godgeleerdheid (Faculteit van Godsdienstwetenschappen) alsmede andere
taalkundige cursussen (bijv. Ugaritisch voor de afstudeervariant Oude Testament, Syrisch
voor Kerkgeschiedenis enz.). Ook is er een populaire afstudeervariant ‘Modern Israel’ waarbij
kennis van het Ivriet essentieel is. Hiervoor worden regelmatig modern Hebreeuwse boeken
uit Israel aangeschaft. Incidenteel (ook in overleg met de vakreferent godgeleerdheid) worden
boeken over het Jodendom aangeschaft (afstudeervariant bij Wereldgodsdiensten), ofschoon
dit meer in het profiel van de UvA past. De zittende hoogleraar is Aramaïst en (vergelijkende)
Semitist . Aramees is overigens een unicum voor Nederland in Leiden. Hiervoor proberen wij
nog steeds alles aan te schaffen wat verschijnt (niet veel in de regel. Dit geldt ook voor de
andere kleine Kanaänitische talen zoals Fenicisch). Ugaritsch wordt in overleg met het NINO
aangekocht.
Aankoop en –methodiek
98
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Aankoop van wetenschappelijke studies over het Midden Oosten gaat via de reguliere
boekhandel. Voor primair materiaal in de betreffende brontalen zijn boekhandels vaak
onvoldoende uitgerust. Dergelijke publicaties worden soms ter plekke gekocht (faculty leden
die naar de relevante landen gaan brengen graag op verzoek boeken mee terug) en incidenteel
wordt een wat grotere partij aangeschaft via aanschafreizen van de vakreferent (bijv.
boekenbeurs Cairo). Ook wordt aangeschaft via leveranciers die gespecialiseerd zijn op deze
vakgebieden.
Selectieriteria
• De onderwerpscodes waarop wordt aangeschaft zijn terug te vinden in bijgevoegde tabel.
Op sommige onderwerpscodes verschijnt niet zoveel.
Wij proberen een brede keuze aan publicaties uit het Midden Oosten aan te schaffen. Voor de
Arabische wereld zijn de belangrijkste uitgeverslanden Egypte (Caïro) en Libanon (Beirut).
Iran, Turkije en Israel zijn uiteraard de belangrijkste aanschaflanden voor Perzische, Turkse
en Hebreeuwse teksten. In brontalen wordt ook niet wetenschappelijk materiaal aangeschaft
zoals bijvoorbeeld literaire werken en theologische traktaten. Naast publicaties in brontalen
wordt een brede keuze aan relevante in het ‘Westen’ gedrukte wetenschappelijke studies over
deze onderwerpen aangekocht. De belangrijkste talen waarin deze werken verschijnen zijn
Engels, Duits (veel taalkundige werken), Frans (vooral Noord-Afrika studies), en Italiaans.
Relevante studies in andere Europese talen bijv. Spaan, Russisch (zeer belangrijk voor de in
de Islam in de voormalige Sovjet-Unie en de daar gesproken Altaïsche talen en Arabische
dialecten) worden ook aangekocht.
Voor Arabisch ligt de nadruk op uitgaven en studies van klassiek Arabische werken maar er
wordt gepoogd ook een ruime selectie van de moderne Arabische boekenproductie te leveren
ten behoeve van onderzoek en onderwijs. Voor Perzisch ligt de nadruk op klassieke en
moderne literatuur waaronder poëzie. Bij Turks zijn naast literaire werken ook meer
geschiedkundige en sociaal-historische werken van belang gezien de nadruk van het
onderzoek.
Bij Hebreeuws ligt de nadruk op de zogenaamde ‘klassieke’ periode (het Hebreeuws van het
Oude Testament) en de daaropvolgende periodes: Dode Zee Rollen, Misjna, Midrasj en
Talmoed (ook Aramees). Het Syrisch hangt samen met het Oosters Christendon; de nadruk
ligt hier op de werken van de periode waarin deze taal nog de gesproken taal was (tot ca. de
dertiende eeuw na Chr.), maar de veel zeldzamere literaire productie van na die tijd wordt ook
aangeschaft, in het bijzonder wat op dit moment verschijnt (wellicht de laatste generatie
waarin deze taal actief gebruikt wordt, zeker de laatste generatie van inheemse Christenen in
bijv. de Turkije).
Bij andere ‘kleine’ talen (het bijvoeglijk voornaamwoord heeft betrekking op de intensiteit
waarmee de taal bestudeerd wordt, niet op het aantal sprekers of de verspreiding ervan; bijv.
Phoenico-Punisch, Moabitisch, Oegaritisch, Oudzuidarabisch en de Ethio-Semitische talen)
proberen wij alles aan te schaffen wat te verkrijgen is. Uitzondering zijn werken op het terrein
van de Assyriologie en de van de Egyptologie (die door het NINO aangeschaft worden).
Bij alle hier genoemde vakgebieden, worden vooral nieuwe werken aangeschaft. Lacunes in
onze collectie uit het verleden worden gekocht als daar mogelijkheid toe is, soms kunnen
deze door schenkingen worden gevuld. Bij de aanschaf in Westerse talen worden vooral
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
99
wetenschappelijke werken aangekocht ofschoon de nodige inleidende werken voor onderwijs
ook gekocht worden (bijv. leergrammatica’s, bloemlezingen enz.).
Vakgebied
Periode
Onderwerpen
Land/Regio
Iraanse Talen
vanaf het
Oudperzisch t/m
heden
n.v.t.
Taalkunde,
literatuur/teksten
Taalkunde,
literatuur/teksten
Taalkunde,
literatuur/teksten
Iran, Afghanistan
en voormalige
Sowjet-Unie
Afrika, Midden
Oosten
m.n. Midden
Oosten en Afrika
t/m ca. 1880
Taalkunde,
literatuur/teksten
m.n. Midden
Oosten en Afrika
vanaf ca. 1880
Taalkunde,
literatuur/teksten
m.n. Midden
Oosten en Afrika
Idem
Taalkunde,
literatuur/teksten
m.n. Midden
Oosten en Afrika
n.v.t.
Taalkunde,
literatuur/teksten
Israël
Tot en met 1780
(Haskalah).
Hierbij Bijbels
Hebreeuws
(taalkundig),
Misjna/Rabbijns
en
Middelhebreeuws
Vanaf ca. 178, in
het bijzonder na
1948 na de
oprichting van de
staat Israël
n.v.t.
Taalkunde,
literatuur/teksten
Israël
Taalkunde,
literatuur/teksten
Israël
Taalkunde,
literatuur/teksten
Taalkunde,
literatuur/teksten
Afrika, Midden
Oosten
Azië (vooral
voormailge
Sowjet-Unie)
Azië (vooral
voormailge
Sowjet-Unie)
Turkije, Azië
(vooral
voormailge
Sowjet-Unie)
Egypte
NBC
18.66
18.69
18.71
18.72
18.73
18.74
18.75
18.76
18.77
18.78
18.79
Afro-Aziatische
Talen Algemeen
Arabiche Taal-en
Letterkunde
algemeen
Oude Arabische
Taal– en
Letterkunde
Moderne
Arabische
Taalkunde
Moderne
Arabische
Letterkunde
Hebreeuwse Taalen Letterkunde
algemeen
Oude Hebreeuwse
Taal- en
Letterkunde
Moderne
Hebreeuwse Taalen/of Letterkunde
Afro-Aziatische
talen overige
Oeraalse Talen
algemeen
n.v.t.
8
8
8
9
9
9
9
8
8
n.v.t.
9
6
Taalkunde,
literatuur/teksten
n.v.t.
18.84
Turkse taal- en/of
letterkunde
Taalkunde,
literatuur/teksten
11.11
Egyptische
Godsdienst
vóór ca. 400
n.Chr.
11.12
Mesopotamische
Godsdiensten
vóór ca. 400
n.Chr.
11.13
Kanaänitische
Godsdienst
vóór ca. 500
v.Chr.
n.v.t.
11.20
Jodendom
Algemeen
n.v.t.
11.25
Joodse
godsdienstige
literatuur
Joodse Mystiek:
Kabbala
n.v.t.
11.26
Stromingen binnen
het Jodendom
Teksten,
vertalingen van de
n.v.t.
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
18.83
100
8
8
n.v.t.
11.31
Gewenst
niveau
8
Altaïsche Talen
11.21
Huidig
niveau
veel
Middeleeuwen
9
6
8
8
2
2
2
2
Irak
Israël, Jordanië,
Syrië, Libanon
9
Midden Oosten,
Europa, Afrika
6
Midden Oosten,
Europa, Afrika
8
Midden Oosten,
Europa, Afrika
8
Midden Oosten,
Europa, Afrika
8
Mondiaal
8
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Bijbel
11.32
11.42
11.43
Geschiedenis van
tekst en vertaling
van de Bijbel
Geschiedenis van
het
oudtestamentische
Tijdvak
OT in relatie tot
andere culturen
Islam algemeen
studies
n.v.t.
Studies
Mondiaal
t/m ca. de
verwoesting van
de tweede
temple in 70
n.Chr.
Idem
Primaire
tekstedities,
studies
Israël, Jordanië,
Syrië, Libanon,
Egypte, Irak
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Primaire
tekstedities,
studies
Israël, Jordanië,
Syrië, Libanon,
Egypte, Irak enz.
Islamitische
wereld, Europa
8
Koran
vanaf 7e eeuw (1
‫)اﻟﻬﺠ ﺮي اﻟﺘﻘ ﻮﻳﻢ‬
t/m heden
Idem
Traditieliteratuur
Idem
Stromingen binnen
de Islam
Idem
Islam: overige
Idem
11.80
11.81
11.82
11.83
11.84
8
8
8
8
8
9
8
9
8
8
8
8
Islamitische
wereld, Europa
Islamitische
wereld, Europa
Islamitische
wereld, Europa
Islamitische
wereld, Europa
Beschikbare middelen
In 2007 waren de volgende middelen beschikbaar:
Structureel:
• Oosterse letteren: € 43.394
• ISIM: € 21.339
Incidenteel:
• BGW Arabisch/Nieuw Perzisch/Turks/Semitisch: € 13.025
• Extra krediet Islamitisch cultuurgebied: € 1.048
• Extra krediet Oosters:€ 1.327
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Incidenteel is er sprake van legaten en schenkingen. Deze worden alleen aanvaard als het
merendeel voldoet de bovengenoemde selectiecriteria. In het verleden was het
vanzelfsprekend dat Leidse onderzoekers hun eigen werk aan de bibliotheek schonken, maar
dit is tegenwoordig lang niet altijd meer het geval. Bezoekende buitenlandse geleerden
schenken geregeld hun eigen publicaties. In het verleden kon veel waardevol materiaal
verworven worden door proefschriftenruil.
1.2.17. Nederlands
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie.
De collectie Nederlands bevat boeken, tijdschriften en electronische bestanden op het gebied
van de Nederlandse taal- en letterkunde vanaf begin tot heden, en in mindere mate op het
gebied van Fries en Afrikaans. 13
Het vak Nederlands bestaat aan de Universiteit Leiden sinds 1797. Het was de tijd van de
Bataafse Republiek, toen de regering streefde naar eenheid in het land op allerlei gebied: ook
door de taal en de spelling per decreet te formaliseren. Daarom stelde men een leerstoel in
13
Voorzover daarvoor andere bijzonderheden gelden dan voor het domein Nederlands, worden de deeldomeinen
Fries en Afrikaans apart besproken aan het eind van de tekst van het domein Nederlands, zie § 1.2.17a en
1.2.17b.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
101
voor ‘Vaderlandse taal en welsprekendheid’. De eerste hoogleraar in het nieuwe vak, Matthijs
Siegenbeek, was een predikant met grote voorkeur voor klassieke welsprekendheid.
Behalve het eigen bezit kan de UB ook beschikken over de collectie van de Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde (MNL), die haar bibliotheek sinds 1876 als bruikleen aan de UB
heeft overgedragen.
De oprichting van de MNL vond plaats op 26 maart 1766; een klein aantal boeken was toen
reeds aanwezig en vormde de kern van de latere bibliotheek. Uitbreiding vond aanvankelijk
plaats door schenkingen; een legaat van het in 1788 overleden M.N.L-lid Alewijn legde de
grondslag voor de uitgebreide handschriftenverzameling.
Vanaf 1780 begon zich een welbewust aanschaffingsbeleid af te tekenen. De groeiende
bibliotheek verhuisde in de negentiende eeuw verscheidene keren, maar vond in 1876
onderdak in de Leidse universiteitsbibliotheek, waar op 2 oktober van dat jaar een
bruikleenovereenkomst werd getekend die ook nú nog van kracht is.
Het uitgangspunt van de overeenkomst is, dat beheer en administratie van de MNLbibliotheek gescheiden blijven van die van de Universiteitsbibliotheek. Het beheer van de
boeken – inclusief de uitlening – werd overgenomen door de UB, de aanschaffing
daarentegen bleef voorbehouden aan de MNL Deze heeft bij het bruikleencontract de
verplichting op zich genomen “om zoover haar finantieel vermogen strekt, hare boekerij,
bepaaldelijk wat betreft de Nederlandsche Taal- en Letterkunde, zoowel met nog ontbrekende
werken van vroegeren tijd als met nieuw uitkomende aan te vullen en zoo mogelijk volledig
te maken”. De MNL “stelt zich ten doel de beoefening van de schone letteren en de studie
van de Nederlandse taal- en letterkunde, geschied- en oudheidkunde in hun onderlinge
samenhang te bevorderen” (wet van de MNL, artikel 1) en verzamelt derhalve meer dan
alleen maar Nederlands. Deze collectie geldt als een der belangrijkste in Nederland. Voor het
aandeel van geschiedenis, zie Deel II - § 1.2.2 Geschiedenis.
Actuele omvang
De collectie Nederlands is verdeeld over de MNL en de UB. Bellettrie wordt alleen door de
Maatschappij aangeschaft, waarbij naar volledigheid wordt gestreefd.
Aanschaf 1963 – 1994: 25.100 titels
Aanschaf 1995 – 2006 : 12.000 titels
Per jaar is de aanwas van de MNL (door aankoop en schenking) ca 900 boeken; daarnaast zijn
er 200 abonnementen op tijdschriften, reeksen, meerdelige – en losbladige werken.
De electronische aanschaf bedroeg het laatste jaar 2 e-tijdschriften en 6 e-bestanden.
De UB-collectie neemt per jaar toe met ca 175 boeken ; daarnaast zijn er 100 abonnementen.
Aan digitaal materiaal beschikt de collectie over 12 e-tijdschriften en 49 andere digitale
bronnen.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
•
•
•
•
Geschiedenis: De MNL heeft Vaderlandse geschiedenis als aanschafgebied, maar ook hier
geldt dat MNL-bezit niet op een studiezaal geplaatst mag worden. Het grootste deel van de
collectie Vaderlandse geschiedenis in de UB is dus MNL-bezit, uitgezonderd de boeken op
de Studiezaal Geschiedenis.
Algemene Taalwetenschap: De Nederlandse taalkunde houdt zich niet meer alleen bezig
met de Nederlandse taal, maar kijkt, wat theorievorming betreft, ook over de grenzen en
betreedt dan het gebied van de Algemene Taalwetenschap.
Algemene Literatuurwetenschap: Voornamelijk op het gebied van theorievorming.
Duitse taal en cultuur: Vooral in de middeleeuwen is de scheiding tussen Duits en
Nederlands nog niet goed te trekken.
102
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
•
•
Theologie: Middeleeuwse religieuze teksten worden vaak door medioneerlandici gebruikt
voor onderzoek naar middelnederlandse taal- en letterkunde.
Bijzondere Collecties: handschriften en oude drukken. Veel bronnenmateriaal voor het
Nederlands wordt , om diverse redenen, aangeschaft en bewaard op de afdeling Bijzondere
Collecties. Ook bibliofiel materiaal, dat voornamelijk wordt gekocht door de MNL, vindt
hier een plaats.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De Koninklijke Bibliotheek (KB) is houder van het vrijwillig Depot van Nederlandse
publicaties en verwerft daarom in principe alles wat in Nederland verschijnt en tevens
literatuur over Nederland die in het buitenland gepubliceerd wordt. Vooral voor bellettrie en
regionale geschiedenis leunt de Leidse collectie zwaar op de KB.
Met andere Nederlandse universiteits- en instituutsbibliotheken is contact in de vorm van een
vakreferentenoverleg, twee keer per jaar, maar geen afbakening van terreinen: iedere
instelling richt zich naar de eigen opleiding.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie richt zich op docenten en studenten van de opleiding Nederlandse Taal en
Cultuur (NT&C) en de opleiding Dutch Studies (DS). De MNL-collectie is bovendien
toegankelijk voor de ca 1000 leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.
In totaal zijn er vier gewoon hoogleraren (taalkunde, oudere letterkunde, moderne letterkunde
en taalbeheersing) en drie buitengewoon hoogleraren ( kinderliteratuur, Fries, didactiek)) aan
de opleiding Nederlands verbonden.
De opleiding Dutch Studies heeft één ( bijzonder) hoogleraar.
Samen met de opleiding Duitse Taal & Cultuur vormen de opleidingen Nederlandse Taal en
Cultuur, en Dutch Studies het onderwijsinstituut NDD.
Bij de opleiding NT&C staan circa 230 studenten ingeschreven., bij de opleiding DS circa
90. De instroom per jaar is bij Nederlandse Taal en Cultuur circa 60 studenten en bij Dutch
Studies circa 30.
Onderwijs
De opleiding NT&C bestaat uit vier secties: Taalkunde, Taalbeheersing, Oudere Letterkunde
en Moderne Letterkunde. Deze secties vervullen uitvoerende en adviserende taken ten aanzien
van het onderzoeks- en onderwijsprogramma van de opleiding en functioneren tevens als
overlegorgaan tussen de betrokken docenten en studenten.
Als masterspecialisatie bestaat sinds 2005 ook de opleiding Journalistiek en nieuwe media.
Naast deze secties bestaat nog de discipline Boekwetenschap.
De opleiding Dutch Studies verzorgt onderwijs aan studenten met een buitenlandse
vooropleiding op het gebied van de Nederlandse taal, literatuur, cultuur en geschiedenis.
Naast de driejarige opleiding die tot bachelor of arts leidt, biedt de opleiding ook een éénjarig
programma aan.
Onderzoek
Docenten zijn verbonden aan de onderzoeksinstituten Pallas (letterkunde) en LUCL
(taalkunde).
Doelgroepen buiten UL
De MNL-collectie is , behalve voor studenten en docenten van de UL, toegankelijk voor de
ca 1000 leden van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die ook buiten Nederland
kunnen wonen.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
103
Zwaartepunten
De UB-aanschaf richt zich op tegenwoordig voornamelijk op literatuur op vakonderdelen
waarop de MNL niet collectioneert, zoals bijvoorbeeld taalbeheersing en vakdidactiek.
Het onderwijs kent geen specifieke zwaartepunten: de hele Neerlandistiek is onderwerp van
onderzoek en onderwijs: Moderne letterkunde, Oudere letterkunde, Moderne taalkunde,
Historische taalkunde, Taalbeheersing en Boekwetenschap.
De MNL-collectie is van oudsher gespecialiseerd in letterkunde en dit beleid wordt
gecontinueerd: gestreefd wordt naar een complete aanschaf van de hedendaagse Nederlandse
bellettrie.
Gebruik
Volgens de Wet van de M.N.L., bijlage 1, artikel 4. 2003 mag het bezit van de MNL niet
openbaar (in open opstelling) geplaatst worden. Dit geldt zowel voor boeken én voor
tijdschriften. In uitzonderingsgevallen kan de bibliotheekcommissie van de MNL
toestemming geven van deze regel af te wijken.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Nederlands richt zich met name op de studenten, docenten en onderzoekers van
de opleiding Nederlandse taal en cultuur en Dutch Studies en ondersteunt daarnaast het
interdisciplinaire onderwijs en onderzoek bij de Faculteit der Letteren. Verder is de collectie
van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde (M.N.L.) beschikbaar voor de ( circa 1200)
leden van de Maatschappij. De collectie van de M.N.L. is een bruikleen sinds 1876.
Onderwijs
De Opleidingen Nederlandse Taal en Cultuur, Dutch Studies en Duitse Taal en Cultuur
vormen samen het onderwijsinstituut NDD:
De bacheloropleiding Nederlandse taal en cultuur bestaat uit vijf deelgebieden: Moderne
Letterkunde, Oudere Letterkunde, Taalkunde, Taalbeheersing en Boekwetenschap.
Er zijn verschillende masterprogrammas:
• Doorstroommaster (éénjarig)
• Onderzoeksmaster (tweejarig)
• Educatieve master (tweejarig, met name gericht op een baan in het onderwijs)
• Diverse andere éénjarige masters, bijvoorbeeld op het gebied van boekwetenschap of
journalistiek.
De Opleiding Nederlandkunde/Dutch Studies verzorgt voor studenten met een buitenlandse
vooropleiding onderwijs op het gebied van de Taalverwerving, Nederlandse taal, Letterkunde,
Kunstgeschiedenis, Geschiedenis en Cultuur en Maatschappij. Naast de driejarige opleiding
die tot bachelor of arts leidt, biedt de opleiding ook een éénjarig programma aan. De master
Dutch Studies is dus eveneeens bedoeld voor internationale studenten.
Onderzoek
Het onderzoek van de Opleiding NT&C van de secties Oudere letterkunde en Moderne
Letterkunde is ondergebracht in het onderzoeksinstituut Pallas. Het taalkundig onderzoek is
deels ondergebracht bij het LUCL. De sectie Taalbeheersing opereert zelfstandig.
Het onderzoek van de Opleiding Nederlandkunde / Dutch Studies is ondergebracht in drie van
de vier Onderzoeksinstituten van de Faculteit der Letteren: CNWS, LUCL en Pallas.
104
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Elders in de Faculteit der Letteren zijn bij de opleidingen Duits, Engels en
Literatuurwetenschap onderzoekers werkzaam op onderwerpen die raken aan de Nederlandse
taal en cultuur. Zij steunen voor hun onderzoek mede op de collecties op dit vakgebied.
Verder zijn nog een aantal NWO-onderzoeken relevant:
1. Men of Letters. Medieval Dutch Literature and Learning. NWO VIDI 2004-2009.
2. Dutch as a construction language. Vanaf 2004.
3. Stilistiek van het Nederlands. Vanaf 2007.
Aantallen NT&C
Gewone hoogleraren
Bijzondere hoogleraren
Overige vaste staf
AIO’s , promovendi
MA-studenten
BA-studenten
1e jaars in 2007
5
4
21
18
31
189
60
Aantallen Dutch Studies
Gewone hoogleraren
Bijzondere hoogleraren
Overige vaste staf
AIO’s , promovendi
MA-studenten
BA-studenten
1e jaars in 2007
1
1
10
8
91
24
Aankoop en –methodiek
Aanschaf gebeurt via de boekhandel of bij uitgevers rechtstreeks. De selectie vindt
voornamelijk plaats door middel van het doornemen van de weeklijsten van de Nederlandse
bibliografie die verzorgd wordt door de KB-Den Haag.
(http://netuit.kb.nl/kozijn.htm?inleiding.ned )
Verder vormen de vaktijdschriften een belangrijke bron, daarnaast recensies in dag- en
weekbladen en folders. Incidenteel wordt aangeschaft op beurzen, tentoonstellingen en bij
symposia.
Selectiecriteria
De UB-aanschaf richt zich op ’t ogenblik voornamelijk op het onderwijs: boeken voor de
studiezaal en literatuur op vakonderdelen waarop de M.N.L. niet collectioneert, zoals
bijvoorbeeld taalbeheersing, vakdidactiek. De M.N.L.-collectie is van oudsher gespecialiseerd
in letterkunde en dit beleid wordt gecontinueerd.
NBC
18.10
Vakgebied
Nederlandse taalkunde
Opmerkingen
Niveau Collectievorming
Cijfers 1-10
Huidig
Gewenst
9
9
5
7
Didactiek v.h. Nederlands
6
7
Hedendaagse taalkunde; Het ontstaan van
taalregels, psycholinguistiek [ook ATW]
6
7
Taalkunde van het hedendaags Nederlands en de
historische taalkunde
Taalverwerving. Aanschaf op dit gebied wordt
beperkt tot het bij het onderwijs gebruikte materiaal
bij de Opleiding Dutch Studies
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
105
18.11
Nederlandse Letterkunde
Middeleeuwen tot heden
Onderzoek naar de betrekkingen tussen de
Nederlandse en Duitse Letterkunde in de 14e eeuw,
in het bijzonder op het terrein van de mystieke
literatuur [ook Duits en godsdienstwetenschappen
17.61-17.63
06.21-06.29
Taalbeheersing
Boekwetenschap
6
8
Vertaalde literatuur
6
7
Bibliofiele uitgaven
6
7
Jeugdliteratuur. Alleen secundaire literatuur
5
5
Wordt niet door M.N.L. aangeschaft, alleen door UB
5
9
Interpretatie en argumentatie ( in juridische context)
[ook bij Juridisch}
5
9
Retorica en debat [ook bij ATW en Klassieke talen]
5
9
Wetenschapsjournalistiek en schrijfonderzoek [ook
bij Nieuwe media]
6
9
Geschiedenis van boekhandel en uitgeverij
1
1
Beschikbare middelen
•
•
In 2007 bedroeg het UB-budget voor Nederlands: € 6105. Daarvan is € 1067 uitgegeven
aan monografieën, € 3518 voor tijdschriften en ca. € 1500 voor andere lopende
verplichtingen (seriewerken, losbladige werken, meerdelige werken).
Het budget van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde bedraagt € 35.000,
waarvan ca. 50%.het domein Nederlands betreft en 50% de vaderlandse geschiedenis.
Daarvan is € 18.000 uitgegeven aan monografieën, € 12.000 voor tijdschriften en € 5000
voor andere lopende verplichtingen.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De M.N.L. ontvangt per jaar circa 1200 schenkingen, veelal publicaties van de leden. Het is
de bedoeling op korte termijn in gesprek te gaan met het bestuur van de M.N.L. over de vraag
in hoeverre hier dezelfde selectiecriteria kunnen gelden als voor de collectievorming in het
algemeen
1.2.17a Fries
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Eelco Verwijs (1830-1880) heeft een schitterende grondslag gelegd voor de Friese collectie
door al zijn boeken aan de Maatschappij te vermaken. De schrale jaren voor en na de oorlog
maakten het onmogelijk om de bibliotheek op peil te houden; pas in de jaren zestig zou de
opgelopen schade enigszins worden hersteld maar er bleven grote lacunes.
In 2001 is de bibliotheek van de Maatschappij verrijkt met een collectie boeken en
tijdschriften op het gebied van de Friese taalkunde, letterkunde en plaatselijke geschiedenis,
tezamen zo’n 850 titels, afkomstig van professor E.G.A. Galama, oud- hoogleraar Fries in
Leiden.
Algemene omvang
De aanschaf voor de collectie Fries bedroeg in de periode 1963-2006 bedroeg, afgezien van
de collectie-Galama, ruim 800 titels. Per jaar worden ongeveer 40 titels aangeschaft. Er is 1
digitaal bestand op het terrein van Fries.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL.
106
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Er zijn raakvlakken met Nederlands en Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap (met
name de specialisatie Oudgermaans).
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De Fryske Akademy in Leeuwarden bezit de grootste collectie Fries in Nederland.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Oud-Friese taal-en letterkunde kan op ’t ogenblik als keuzevak gevolgd worden. Er is één
(buitengewoon) hoogleraar Oudere Friese taal- en letterkunde, een bijzondere leerstoel
namens de Fryske Akademy.
Zwaartepunten
Oudere Friese taal-en letterkunde.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De cursus Oud-Friese taal en letterkunde kan zelfstandig gevolgd worden, maar bijvoorbeeld
ook ingepast worden bij de minor Mediëvistiek of bij de specialisatie Oudgermaans van de
Opleiding Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap. Er is 1 (één) bijzonder hoogleraaar.
Beschikbare middelen
Er is geen afzonderlijk budget voor Fries, aanschaf gebeurt uit het krediet Nederlands (voor
de UB) en uit het M.N.L.-krediet. In 2007 is er voor circa € 400 besteld (22 titels).
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De M.N.L .krijgt wel eens wat Friese bellettrie ten geschenke, zo’n 20 boeken per jaar.
1.2.17b Afrikaans
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collectie Afrikaans bevat boeken, tijdschriften en electronische bestanden op het gebied
van de (Zuid-)Afrikaanse taal- en letterkunde vanaf begin tot heden .
Actuele omvang
Voor Afrikaans zijn in de periode 1963-12006 een kleine 1000 titels aangeschaft; per jaar
worden ongeveer 40 titels aangekocht. Er zijn twee elektronische bestanden op het gebied van
Afrikaanse geschiedenis.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De bibliotheek van het NIZA (Nederlands Instituut voor Zuidelijk Afrika) in Amsterdam
heeft een zeer uitgebreide collectie Afrikaans.
Het ASC (Afrika StudieCentrum) in Leiden bevat behalve taal- en letterkunde van ZuidAfrika ook literatuur over de geschiedenis en de sociologie.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Binnen de master Moderne Letterkunde bij de Opleiding Nederlandse Taal & Cultuur wordt
een college Afrikaanse Letterkunde gegeven.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
107
Er is samenwerking met de Opleidingen Dutch Studies en Engels over Postkoloniale
letterkunde.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
Afrikaans is onderdeel van de master Nederlandse taal en cultuur. In 2008 wordt een
werkgroep Afrikaans georganiseerd samen met de opleiding Engels. Er is 1 docent.
Aankoop en –methodiek
Aanschaf gebeurt meestal bij een vaste leverancier in Zuid-Afrika.
Beschikbare middelen
Er is geen zelfstandig budget voor Afrikaans; de aanschaf gebeurt uit het krediet voor
Nederlands (641) en van de M.N.L. Er wordt voor circa € 300 per jaar gekocht ( 20 titels).
1.2.18. Oost Europa (incl. Slavische talen)
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
In 1913 werd met de benoeming van Nicolaas van Wijk de eerste Leidse en Nederlandse
leerstoel in de Balto-Slavische talen ingesteld. Van die tijd af heeft de Leidse UB titels op het
gebied van de Balto-Slavische en de overige Oost-Europese talen verworven. In 1941 werd de
UB verrijkt met de omvangrijke boekerij van Van Wijk zelf. Na WO II is de collectie, mede
dankzij de aanstelling van een vakreferent voor slavistiek, op ruime schaal en op
systematische wijze uitgebreid. Ook op het gebied van de Russische geschiedenis bouwde de
UB een substantiële collectie op. Een leerstoel Kaukasische talen die in de jaren ’70 en ’80
van de vorige eeuw aan de Leidse Universiteit bestond, leidde op dat gebied tot een relatief
ruime aanschaf.
Actuele omvang
De totale universitaire collectie van boeken in de diverse Oost-Europese talen bedraagt (bij
een zoekactie in de U-CAT op de taalcode voor de diverse talen) ca. 110.000 boeken. Hiervan
vallen duizenden titels buiten de domeincollectie (vooral titels op het gebied van rechten).
Anderzijds vallen bij zo’n operatie vele duizenden titels in Westerse talen die tot de
domeincollectie behoren buiten de telling. Meer exacte tellingen –zijn te verrichten aan de
hand van het Collectieprofiel 1979 (voor de periode tot 1979), het Collectieprofiel 1998 (voor
de periode 1963-1994), en de via basisclassificaties te traceren titels (voor de periode 19942007). Deze telling geeft voor taal- en letterkunde een collectie van minimaal ca. 58.000
titels. Op het gebied van de Russische, Oekraïense, Baltische etc. geschiedenis en
cultuurstudies is moeilijker te tellen. De geografische trefwoorden ‘Rusland’, ‘Sovjet-Unie’,
‘Sint-Petersburg’ en ‘Moskou’ leveren in de Catalogus ruim 12.000 titels op (meestal imprints
van na 1994, weliswaar ook met titels buiten het terrein van de geschiedenis en
cultuurstudies). Het ware aantal zal hoger liggen, want de meeste boeken van voor 1994 zijn
niet van geografische codes voorzien. De totale domeincollectie kan op ca. 80.000 à 90.000
titels worden geschat. Daarbij is geen rekening gehouden met titels op het gebied van de
Midden- en Zuid-Oost-Europese geschiedenis
Tabel: aantal titels per taalcode
Taal- en Letterkunde
108
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Slavische talen
Slavische talen algemeen (incl.
Oudkerslavisch)
Oekraïense taal- en letterkunde
Russische taal- en letterkunde
Poolse taal- en letterkunde
Slowaakse taal- en letterkunde
Tsjechische taal- en letterkunde
Bulgaarse taal- en letterkunde
Servo-kroatische taal- en letterkunde
Sloveense taal- en letterkunde
Overige Slavische talen (overig: hierbij
Witrussisch, Sorbisch, Macedoons)
Baltische talen
Baltische talen algemeen
Letse taal- en letterkunde
Litouwse taal- en letterkunde
Overige Oost-Europese talen
Roemeense taal- en letterkunde
Albanese taal- en letterkunde
Oeraalse talen
Hongaarse taal- en letterkunde
Finse taal- en letterkunde
Estische taal- en letterkunde
Kaukasische talen / Armeens
Kaukasische talen (o.a. Georgisch)
Armeens
Totaal
Totaal / taalcode
3050
1400
26750
7000
850
3200
3050
2400
550
1500
100
700
800
2000
400
500
600
450
450
1100
1500
58350
De studiezaalcollectie Balto-Slavische en overige Oost-Europese talen beslaat ongeveer 280
meter boeken.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De domeincollectie omvat de volgende vakken / onderwerpen:
•
Balto-Slavische taal- en letterkunde;
•
taal- en letterkunde van de overige Oost-Europese en Kaukasische landen;
•
geschiedenis en cultuurkunde van Rusland, Oekraïne, Wit-Rusland, de Baltische staten
en de Kaukasus.
De geschiedenis van de regio wordt door de regiostudie aangeschaft. Vooralsnog zijn boeken
op het gebied van de geschiedenis en cultuurkunde van de Midden- en Zuid-Oost-Europese
landen niet meegeteld.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
In Nederland verzamelen de UB’s van Leiden, Amsterdam en Groningen op het gebied van
Oost-Europese studies. De Leidse en Amsterdamse collecties zijn ongeveer even groot; die in
Groningen is een stuk kleiner. Leiden richt zich meer op vergelijkende en historische
taalkunde en op ‘kleine talen’ terwijl Amsterdam meer aanschaft op het gebied van de
moderne taalkunde. Wat Russische literatuur betreft, heeft Leiden een grotere collectie op het
gebied van de klassieke negentiende-eeuwse literatuur en de emigrantenliteratuur, terwijl
Amsterdam meer sovjetliteratuur heeft aangeschaft.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
109
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De domeincollectie dient in de eerste plaats het onderzoek en onderwijs van de opleidingen
Slavische talen en culturen en Ruslandkunde. Verder is de collectie van belang voor de
opleiding Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap. De collectie volgt wat zwaartepunten
(zie hierna) betreft het onderwijs en onderzoek bij de opleidingen.
Doelgroepen buiten UL
Een deel van de domeincollectie heeft een landelijke functie. Op het gebied van o.a.
Oudkerkslavisch, Baltische talen, Kaukasische talen, Bulgaars en Albanees heeft alleen UB
Leiden substantiële collecties.
Zwaartepunten
•
•
•
•
•
Oudkerkslavisch
Historisch-vergelijkende Balto-Slavische taalwetenschap
Russische taalkunde
Russische letterkunde
Russische geschiedenis
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De primaire doelgroep is de opleiding Slavische talen en culturen & Ruslandkunde. Deze
bestaat uit:
•
Gewone en bijzondere hoogleraren: 1 fte (gewone hoogleraar)
•
Overige vaste staf: 4,2 fte (2,6 fte Slavische talen, 1,6 fte Ruslandkunde)
•
AIO’s: 2
•
MA-studenten: 10
•
BA-studenten: 35 (exclusief 22 nieuwe eerstejaars)
•
1e-jaarsstudenten in 2007: 22
De collectie is verder vooral van belang voor de opleiding Vergelijkende Indo-Europese
taalwetenschap en voor de opleiding geschiedenis.
Aankoop en -methodiek
De meeste boeken worden besteld via de internationale boekhandel. Door de breedte van het
terrein (veel landen, veel talen) is er sprake van een groot aantal leveranciers. Tot voor enkele
jaren vormden aanschafreizen een belangrijk instrument bij de collectievorming. Het verdient
aanbeveling voor bepaalde onderdelen van de collectie (bijv. voor Baltische talen) – waar
weinig aanbod is via reguliere kanalen - ook in de toekomst weer aanschafreizen te maken.
Selectiecriteria
Het Russisch staat bij de aanschaf centraal. Wat de overige Oost-Europese talen betreft, wordt
er naar gestreefd een goede naslagcollectie op te bouwen. Met name geldt dit voor
taalkundige literatuur die van belang is voor de historisch-vergelijkende Slavische
taalwetenschap. Veel van de door de UB aangeschafte boeken zijn unica in Nederland. Op het
gebied van de Baltische talen en Albanees wordt in Nederland praktisch alleen in Leiden
gecollectioneerd.
• Talen: de meeste aanschaf betreft boeken in Oost-Europese talen zelf, in het Engels, Frans
en Duits.
• Vooral nieuw materiaal wordt aangeschaft; ouder materiaal komt vooral via schenkingen
binnen en hiervoor worden dezelfde criteria gehanteerd als voor nieuw materiaal.
110
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
•
•
•
•
Er worden vooral boeken van academische uitgevers aangeschaft.
Materiaalsoorten: studieboeken, bronnen, monografieën, naslagwerken.
In de praktijk bestaat een voorkeur voor papier omdat het elektronische aanbod relatief
beperkt is.
“Intellectueel niveau”van de publikaties: wetenschappelijk.
Beschikbare middelen
Structureel: aanschafbudget in 2007 : € 29359
Tijdelijk: BGW in 2007 € 11884 (incl. extra storting van € 3000)
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Er is relatief veel aanwas door schenkingen. Het gaat hierbij zowel om nieuwe als
antiquarische boeken. Geschonken boeken voldoen aan de bovengenoemd selectiecriteria.
Geschenken komen vooral van bibliotheken en privé-personen uit Oost-Europa (vooral
nieuwe boeken) en privé-personen die een binding met de Leidse Universiteit hebben, bijv.
oud-docenten (vooral oudere boeken).
1.2.19. Taalwetenschap
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De Algemene taalwetenschap werd in 1957 een zelfstandige studierichting aan de Leidse
Letterenfaculteit maar werd als vakgebied al veel langer beoefend door gerenommeerde
taalkundigen zoals de slavist Nicolaas van Wijk (1880-1941), wiens werk op taalweten-
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
111
schappelijk gebied van groot internationaal belang is geweest. Vanaf 1957 kon de Algemene
taalwetenschap in Leiden als bijvak of als bovenbouwstudie gestudeerd worden. Men kon er
doctoraalexamen in doen na het behalen van een kandidaatsexamen of, sinds 1982, na het
behalen van een propedeuse-examen in een talenstudie. Pas vanaf 2000 is het een volledige
studierichting, inclusief een propedeuse.
De collectie Algemene Taalwetenschap omvatte eind negentiende eeuw ongeveer 400 titels,
een eeuw later ruim 18.000. Zij is dus grotendeels in de loop van de twintigste eeuw tot stand
gekomen. Haar geschiedenis loopt daarmee min of meer parallel aan die van de bibliotheek
als geheel. Een belangrijke uitbreiding vond plaats in 1941 toen de Universiteitsbibliotheek de
boekerij van Nicolaas van Wijk als legaat ontving.
Rond 1977 zijn twee kleine vakgroepsbibliotheken opgericht voor Fonetiek en voor
Algemene taalwetenschap. Die voor Fonetiek bevindt zich in het Fonetisch Laboratorium van
de Letterenfaculteit en bestaat uit een kleine en verouderde collectie van ruim honderd titels.
De vakgroepsbibliotheek Algemene taalwetenschap is in 1994 opgeheven, waarbij de
collectie naar de Universiteitsbibliotheek is overgebracht.
Vanaf haar oprichting in 1970 verzamelde het Talenlaboratorium van de Faculteit Letteren
boeken en tijdschriften op het gebied van de toegepaste taalwetenschap, met het accent op
tweedetaalverwerving en taaldidactiek. Vanwege bezuinigingen is hier in 1998 een eind aan
gekomen, waarbij het grootste deel van de collectie (maar niet het aanschafbudget) naar de
Universiteitsbibliotheek is overgebracht.
In het recente verleden was het jaarlijkse aanschafbudget voor de collectie Algemene
taalwetenschap ongeveer € 24.000. Daar kwamen diverse eenmalige toekenningen bij. In de
periode 2003-2006 kende de bibliotheekcommisie van Letteren gemiddeld zo’n € 4.300 per
jaar toe aan extra gelden om lacunes op te vullen. Bovendien kreeg Leiden in 1999 een Van
der Leeuw-leerstoel Algemene Taalwetenschap met een bijbehorend boekenbudget van in
totaal € 22.689 in vier jaarlijkse termijnen van € 5.672.
Actuele omvang
Per 1 mei 2007 bestaat de collectie Algemene taalwetenschap uit ongeveer 19.600 titels.
Uitgesplitst naar materiaalsoort (papier of digitaal) en type opstelling (open of gesloten):
Tijdschriften
Naslagwerken
Monografiën:
Studiezaal
18 meter
15 meter
40 meter
Papier
Open Magazijn
144 meter
6 meter
Gesloten Magazijn
195 titels
120 titels
16140 titels
Digitaal
Totaal
124 titels
4 titels
370 titels
250 titels
18980 titels
Begin 2007 liepen er 141 papieren abonnementen op tijdschriften en 117 digitale.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De collectie Algemene taalwetenschap omvat boeken en tijdschriften over het verschijnsel
taal in het algemeen en over taalkunde in het algemeen. De universiteit heeft ook uitgebreide
collecties over de taalkunde van afzonderlijke talen en taalfamilies. Die collecties zijn apart
beschreven in eigen domeinprofielen.
De collectie is primair een letterencollectie maar vertoont raakvlakken met andere disciplines:
• Taalfilosofie is een belangrijke deelcollectie in het domein Wijsbegeerte
• Psycholinguïstiek, kindertaalverwerving en monolinguale sociolinguïstiek bevinden zich in
het grensgebied met de sociale wetenschappen.
• Taalstoornissen en neurolinguïstiek hebben ook een sterke medische component.
112
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De bibliotheken van de Leidse universiteit hebben samen ongeveer 43 % van het in Nederland
aanwezige relevante materiaal. Voor de overige 57 % zijn de Leidse gebruikers aangewezen
op de collecties van andere wetenschappelijke bibliotheken in Nederland. De volgende tabel
geeft het relatieve belang aan van de grotere van die bibliotheken:
Bibliotheek
Universiteit Groningen
Universiteit van Amsterdam
Universiteit van Nijmegen
Universiteit Utrecht
Universiteit van Tilburg
Vrije Universiteit
Omvang bezit
52 %
50 %
45 %
43 %
27 %
26 %
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
onderwijs
De collectie Algemene taalwetenschap is primair van belang voor de volgende programma’s:
• Bachelor Taalwetenschap
• Master in Linguistics
• Research Master (MPhil) in Linguistics: Structure and Variation in the Languages of the
World
• Bijvak Taalwetenschap
• Bijvak Tweedetaalverwerving
Daarnaast speelt zij ook een grotere of kleinere rol bij alle overige Letterenopleidingen met
een taalkundige component.
onderzoek
De collectie Algemene taalwetenschap ondersteunt Leids onderzoek dat valt onder het
onderzoeksinstituut LUCL en/of onder het Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC).
Het LIBC is een interfacultair centrum voor interdisciplinair onderzoek, waarin het LUMC,
W&N, FSW en Letteren participeren en wordt ook voor wat de bibliotheekvoorzieningen
betreft vanuit meerdere faculteiten ondersteund.
De collectie is primair van belang voor het onderzoek dat is georganiseerd rond de volgende
leerstoelen:
• Algemene taalwetenschap
• Psycho- en neurolinguïstiek
• Experimentele taalkunde, in het bijzonder de fonetiek
• Fonologische microvariatie (bijzondere LUF leerstoel)
Daarnaast is de collectie relevant voor het meeste andere taalkundige onderzoek in de
Letterenfaculteit, dat zich globaal in drie benaderingen laat verdelen. In de eerste plaats is er
het onderzoek dat zich richt op westerse talen, waarbij theorievorming en daarmee Algemene
taalwetenschap een belangrijke rol speelt. Dit geldt onder meer voor het onderzoek rond de
leerstoelen Engelse taalkunde, Franse taalkunde, en Nederlandse taalkunde.
Ten tweede is er het onderzoek naar de niet-westerse talen dat zich vooral richt op
taalbeschrijving. Dit is geconcentreerd rond de leerstoelen Afrikaanse taalkunde,
Austronesische taalkunde, Indiaanse talen en culturen, Beschrijvende en vergelijkende
taalwetenschap, en Descriptieve taalkunde, in het bijzonder de Tibeto-Burmaanse talen.
Tenslotte is er de onderzoekstraditie die zich bezig houdt met de historische taalkunde, onder
meer rond de leerstoel Vergelijkende Indo-Europese taalwetenschap.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
113
Doelgroepen buiten UL
Omdat geen enkele Nederlandse wetenschappelijke bibliotheek een complete collectie
Algemene taalwetenschap heeft, zijn alle niet-Leidse studenten en onderzoekers die zich met
taalkunde in het algemeen bezighouden ook mogelijke gebruikers van de Leidse collectie.
Zwaartepunten
Het zwaartepunt van de Leidse taalkundecollecties ligt bij de taalbeschrijving. Zo bezit
Leiden een 70 % van de in Nederland aanwezige grammatica’s verschenen in de periode
1990-2000, terwijl de andere klassieke universiteiten elk 15 tot 40 % bezitten. Hiermee hangt
samen dat Leiden een onderzoekscollectie heeft voor taaltypologie, grammatica, fonetiek,
fonologie en semantiek. In verband met een ander traditioneel Leids onderzoekszwaartepunt
is er ook een onderzoekscollectie voor historische linguïstiek. Leiden heeft een kleinere
onderwijscollectie voor sociolinguïstiek, psycholinguïstiek en tekstwetenschap, terwijl
toegepaste taalwetenschap zich beperkt zich tot een algemene naslagcollectie. Algemene
Taalwetenschap in het algemeen stijgt ook niet uit boven het niveau van een
onderwijscollectie.
De volgende tabel geeft de omvang van het bezit aan, uitgedrukt als percentage van het in
Nederland aanwezige relevante materiaal verschenen in de jaren 1990-2000:
Deelgebied
ATW algemeen
Taaltypologie
Historische linguïstiek
Sociolinguïstiek
Psycholinguïstiek
Toegepaste taalwetenschap
Grammatica
Fonetiek en fonologie
Semantiek
Tekstwetenschap en pragmatiek
NBC-codes
17.01-17.10, 17.12, 17.14
17.13
17.15-17.16
17.18-17.28
17.30-17.35
17.40-17.49
17.50-17.52, 17.55, 17.58
17.53-17.54
17.56-17.57, 17.59, 17.60
17.61-17.69
Omvang bezit UL
34 %
49 %
71 %
46 %
46 %
28 %
67 %
62 %
51 %
42 %
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Algemene taalwetenschap ondersteunt primair het onderwijs voor de BA
Taalwetenschap en de MA en MPhil Linguistics. Daarnaast speelt zij ook een grotere of
kleinere rol bij alle overige Letterenopleidingen met een taalkundige component.
De collectie Algemene taalwetenschap ondersteunt in de tweede plaats het overige onderzoek
bij het LUCL, dat behalve algemeen taalwetenschappelijk onderzoek ook een breed scala aan
taalkundig onderzoek naar specifieke talen en taalfamilies verenigt. Dat onderzoek wordt
primair ondersteund vanuit de taalspecifieke collecties, maar voor de algemene taalkundige
aspecten vanuit de collectie Algemene taalwetenschap. Het LUCL zelf onderscheidt de
volgende vier centrale onderzoeksgebieden:
• Taalbeschrijving
• Taalgeschiedenis
• Linguïstische modellen
• Interdisciplinaire domeinen
Het gaat om de volgende aantallen:
Taalwetenschap
114
LUCL
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Gewone en bijzondere hoogleraren
Overige vaste staf
Promovendi, postdocs, etc.
MA- en MPhil-studenten
BA-studenten
Eerstejaarsstudenten in 2007
5
2
19
9
53
23
24
38
73
31
n.v.t.
n.v.t.
Aankoop en aankoopmethodiek
De aanschaf verloopt hoofdzakelijk via de boekhandel aan de hand van promotiemateriaal van
uitgevers en aanschafsuggesties van gebruikers, met nog wat aanvullingen achteraf op grond
van boekbesprekingen.
Selectiecriteria
Jaarlijks verschijnen ongeveer 800 wetenschappelijke monografieën op het gebied van de
Algemene taalwetenschap. Daarnaast zijn er nog ver over de honderd lopende tijdschriften,
gedrukt, digitaal of beide. Het prijsniveau van al deze publicaties ligt voor de geesteswetenschappen tamelijk hoog. Het is onmogelijk en ook niet zinvol al deze literatuur aan te
schaffen. Er moet geselecteerd worden tot binnen de grenzen van wat financiëel haalbaar is en
het belangrijkste selectiecriterium is dan het relatieve belang voor Leids onderwijs en
onderzoek.
Door prijsstijgingen en een krimpend aanschafbudget is de laatste jaren een grote scheefgroei
ontstaan tussen de aanschaf van tijdschriften en die van boeken. Bij de tijdschriften komt de
feitelijke aanschaf nog steeds redelijk in de buurt van het niveau van wat echt nodig is, maar
bij de boeken vindt er vrijwel geen aanschaf meer plaats. De overige hieronder genoemde
selectiecriteria (ook in de tabel) hebben dan ook meer betrekking op het gewenste
aanschafniveau dan op het werkelijke.
• Onderwerpen: Alle wetenschappelijke publicaties over bepaalde onderwerpen worden tot
een bepaald niveau aangeschaft. Welke onderwerpen en niveaus dat precies zijn staat in de
bijlage omschreven.
• Taal: Het accent ligt op Engelstalige wetenschappelijke literatuur; publicaties in het Frans,
Nederlands, of Duits worden maar heel selectief aangeschaft.
• Uitgevers: De meeste publicaties verschijnen bij een klein aantal grote uitgevers, waarvan
met name de volgende voor de Leidse aanschaf van groot belang zijn: Benjamins, Mouton
de Gruyter, Cambridge University Press, Oxford University Press, MIT Press.en
Blackwell.
• Informatiedrager: Vergeleken met de andere geesteswetenschappen is de digitalisering in
de Algemene taalwetenschap relatief ver gevorderd. De meeste naslagwerken en
tijdschriften verschijnen inmiddels zowel in digitale als gedrukte vorm. De voorkeur voor
aanschaf gaat uit naar digitaal materiaal, waar de meeste (maar beslist niet alle) gebruikers
een voorkeur voor hebben. Aandachtspunt is dat de toegang daartoe op wat langere termijn
gewaarborgd moet zijn.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
115
116
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Beschikbare middelen
Voor de collectie Taalwetenschap was in 2007 € 17.395 beschikbaar als regulier jaarlijks
budget.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De Universiteitsbibliotheek krijgt regelmatig schenkingen aangeboden. Voor de collectie
Algemene taalwetenschap zijn deze geschenken om twee redenen onmisbaar. Ten eerste
vertoont de collectie allerlei historisch gegroeide lacunes die in de praktijk alleen nog langs
deze weg te dichten zijn. Ten tweede reden was er in de afgelopen jaren, o.a. door een enorme
prijsstijging bij de tijdschriftabonnementen en een daling van het beschikbare budget,
onvoldoende aanschaf mogelijk, met name van monografieën. Geschenken zijn inmiddels
goed voor het overgrote deel van de nieuwe aanwinsten aan monografieën voor de collectie
Algemene taalwetenschap.
Deselectie
De Leidse collectie Algemene taalwetenschap bevat om historische redenen een aantal
dubbele tijdschriften en monografieën, waar nu vaak een enkel exemplaar voldoende zou zijn.
1.2.20. Zuidoost Azië en Oceanië
Zuidoost Azië/ Oceanië omvat een rijke culturele en linguïstische diversiteit. Naast het
vastland Zuidoost Azië, bestaande uit Birma, Laos, Vietnam, Thailand, Cambodja, Maleisië
en Singapore omvat het geografisch gebied waarop gecollectioneerd wordt vooral ook de
Austronesische wereld, die zich uitstrekt van Zuid-Thailand via Tonga en Fiji tot Paaseiland
en van Madagaskar via de Filippijnen tot Taiwan, inclusief Oost Timor en Brunei.
Gebruikelijk is ook een differentiering in Melanesië, Micronesië, en Polynesië, waarvan de
eilandnatie Indonesië de grootste betekenis voor de collectie heeft.
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De UB collectie Zuidoost Azië/ Oceanië is één van de grootste in Nederland. Uit Indonesië
alleen schaft de UB sinds 1970 elk jaar honderden van titels aan (de afgelopen jaren rond
800). Verder bevat de collectie de belangrijkste publicaties met betrekking tot de talen en
culturen van Vietnam, Thailand, Laos, Myanmar (Birma), Cambodja, en de Filippijnen.
Bovendien wordt op de Aborigines talen van Australië gecollectioneerd.
De geschiedenis van de collectie is nauw verbonden met de koloniale geschiedenis van
Nederland en begon met de handschriften, manuscripten, brieven, en vroege gedrukte werken
(nu behorend tot de deelcollectie Bijzondere Collectie), die verzameld werden door
missionarissen, reizigers, en later ook door ambtenaren. Met de groeiende behoefte aan
academies opgeleide ambtenaren werd de opleiding van koloniale ambtenaren vanaf het begin
van de 20ste eeuw niet langer op een semi-academisch niveau in Nederlands-Indië zelf
verzorgd maar aan de universiteiten in Utrecht, Delft en Leiden. Een succesvol afgesloten
studie van de Oriëntalistiek omvatte minimaal de talen Sanskriet, Arabisch, Maleis en
Javaans, plus culturele kennis van de regio. De collectie weerspiegelt deze hoge academische
verwachtingen en groeide snel uit tot een indrukwekkende collectie van alle soorten bronnen
uit en over Nederlands-Indië. Door ruime aanschaf en schenkingen van koloniale ambtenaren
bezit de UB een groot aantal boeken en tijdschriften uit het koloniale Indonesië.
In 2006 werd de verantwoordelijkheid voor de aanschaf van de algemeen wetenschappelijke
en de bijzondere collecties betreffende de regio Zuidoost Azië/ Oceanië gesplitst.
In 2005 en 2006 waren voor de regio volgende budgetten beschikbaar:
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
117
Talen en culturen van Zuidoost Azië en Oceanië
Bibliotheekzaken overzee (door UB gefinancierde deel)
BGW Talen en culturen van Zuidoost Azië en Oceanië
€ 3170
€ 5000
€ 6500
Actuele omvang
De precieze omvang van de deelcollectie Zuidoost Azië/ Oceanië is alleen heel globaal aan te
duiden. De Oosterse collectie monografiën bevat een geschat totaal van ca. 146.000 banden,
waarvan op het gebied van taal- en letterkunde Zuid- en Zuidoost-Azië/ Oceanië een kleine
11.000 boeken aangeschaft werden; hiervan waren ongeveer 1000 titels (vooral in nietLatijnse alfabetten) nog niet gecatalogiseerd. Slechts c.350 titels waren in MelanesischMicronesische en Polynesische talen; c.550 in niet-Austronesische talen.
Schatting per stuk per basiscode NSC en GCC (zo ver mogelijk “ontdubbelt”)
NSC:
‘Mr?’ (Austronesische Taal- en Letterkunde)
‘Mp?’(Austro-Aziatische Talen)
‘Ms?’ (Talen Nieuw Guinea/Torresstraat-Eilanden; Australische Talen)
‘Mm?’(Taal- en Letterkunde Birma; Vietnamees; Thailands; Laos)
Totaal
9438
185
507
556
10.686
GGC:
Onderwerp
Austronesische Taal- en Letterkunde
Papuatalen, Australische Talen
Overige Aziatische Talen, (Vietnamees, Thais)
Archeologie niet-Westerse wereld
Geschiedenis Azië/ Indonesië, Java
Geschiedenis Azië/ Zuidoost Azië
Geschiedenis Australië/Oceanië
Textielkunst Indonesië
Totaal
Basiscode
18.93; 18.94
18.95
18.90
15.38
15.75
15.75
15.90
21.86
aantal titels
19.140
607
1.620
33
1.630
271
889
108
24.298
Bepaalde onderwerpen blijken met hulp van de BCs niet voldoende geregistreerd te kunnen
worden, zo dat in enkele gevallen in U-CAT op trefwoorden gezocht moet worden (minimaal
overlap met de resultaten van de zoekopdrachten per BC is mogelijk): 14
Kunst Indonesië / Java / Bali /Oceanië/ Maleisië/Thai/ Vietnam/ Filippijnen
Wayang
Totaal
434
421
855
Totaal: 35.839 boeken
Abonnementen Tijdschriften/ series / meerdelige werken
Er zijn 60 lopende abonnementen op tijdschriften, series en meerdelige werken (ervan zullen
in 2008 nog 7 opgezegd en 3 van het Instituut Kern overgenomen worden).
Digitale bronnen in U-LIP
Bibliografieën etc.: 13
14
Een voorbeeld is BC 20.56 (Kunstwetenschappen Australië/ Oceanië), een ander 24.24 (wayang Indonesië/
Zuidoost Azië + NSC Ly 21). Het lijkt me noodzakelijk om op een latere moment op een systematische manier
met een brede selectie van trefwoorden deze schatting te verfijnen, om de daadwerkelijke bandbrede van de
collectie te kunnen bevatten.
118
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Tijdschriften: 14
Collectie in open opstelling
(schatting in meter met hulp van een meetband)
Studiezaal OLG
Open Magazijn (tijdschriften)
Tielehal (bibliografieën etc)
112 m
61 m
10 m
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Als regiostudie raakt het vak aan verschillende andere disciplines, onder meer zijn er
raakvlakken met deelcollecties van Sociale Wetenschappen, Islam Studies, Geschiedenis,
Kunstgeschiedenis, Archeologie, Algemene Taalwetenschap. Een bijzonder verband bestaat
uiteraard met de Bijzondere Collecties van handschriften en met het Instituut Kern.
Relaties tot externe bibliotheken/ collectie
•
•
•
•
•
KITLV
Instituut Kern
Koninklijke bibliotheek
UB Amsterdam, schaffen selectief op het gebied van Indonesische studies aan, maar bijna
overwegend in Westerse talen en met zwaartepunt op (sociaal-)historische en
antropologische studies.
Het Rijksmuseum voor Volkenkunde bezit een indrukwekkende collectie op het gebied
van kunst en materiële cultuur van de regio.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Zuidoost Azië is van belang voor de volgende onderwijs programma’s:
• Bachelor Talen en culturen van Indonesië (Opleiding Indonesische Talen en Culturen)
• Bachelor Bijvak “Cultuur en taal in Indonesië” (Opleiding Indonesische Talen en
Culturen)
• Bachelor CA/OS Culturele Antropologie (Sociale Wetenschappen)
• Bijvakstudie Archeologie
• BA Hoofdvak Archeologie Azië, specialisatie Zuidoost Azië
• Spectrumbijvak Koloniale en postkoloniale literaturen
• Master Indonesian Studies (Opleiding Indonesische Talen en Culturen)
• ASEAN Society, Economy and Politics
• Indonesian and Malay Studies
• Javanese Studies
• Minority Languages of Indonesia
• “Leidse variant” (combinatie hoofdvakprogramma + disciplinaire vak Geschiedenis)
• Master Southeast Asian Studies of History
• Master of Arts Program Cultural Anthropology and Development Sociology
• (Sociale Wetenschappen)
• MA/ MPhil programma Geschiedenis voor Aziatische studenten (ENCOMPASS)
• MPhil in Asian Studies: Specialisation Indonesian Studies (CNWS)
• Southeast Asian Cultures: Societies, Histories and Religion
• Southeast Asian Linguistics
• verdere mogelijkheden specialisatie:
i. Islam in Southeast Asia
ii. Media and Culture in Indonesia
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
119
•
iii. Narrative Art
iv. Modern Economic History of Indonesia
v. Javanese and Malay Linguistics
vi. Old Javanese Literature
vii. Southeast Asian Cultures: Societies, Histories and Religion
MA/PhD programma Islamic Studies voor Indonesische studenten (Indonesian Young
Leaders, UL/IIAS)
De collectie Zuidoost Azië/ Oceanië ondersteunt verder het collectief/ individueel onderzoek
dat onder de navolgende opleidingen en onderzoeksinstituten valt:
• Opleiding Talen en Culturen Zuidoost Azië en Oceanië [verschillende individuele
projecten]
• CNWS [onderzoekclusters: “Emerging religions” + “Visual Studies”]
• Faculteit Sociale Wetenschappen: met name Culturele Antropologie [in planning: Visuele
cultuur/ media antropologie Zuidoost Azië]
• Instituut Geschiedenis
• ISIM (The International Institute for the Study of Islam in the Modern World) [Onderzoek
programma “Islam, Civil Society, and the Public Sphere”]
• IIAS (International Institute for Asian Studies) [individueel onderzoek van senior gast
wetenschappers// onderzoekprogramma: “Islam in Indonesia: The Dissemination of
Religious Authority in the 20th and early 21st centuries”]
• INIS (Indonesian-Netherlands Cooperation in Islamic Studies)
• [Opleiding Kunstgeschiedenis (vergelijkende benadering van niet-Westerse kunst)]
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Ook al trekt de collectie Zuidoost Azië/ Oceanië veel buitenlandse gebruikers, vooral senior
onderzoekers, ze staat (ten onrechte) nog steeds in de schaduw van het KITLV.
In het kader van de nieuwe studie programma’s, met name de Master Studies, is de collectie
ook gericht op:
• M.A. en Ph.D. (gast)studenten uit andere landen Europa en uit Azië (niet ingeschreven/
korttijd onderzoek)
• (senior) onderzoekers uit het buitenland
• ‘Indische’ gemeenschap en andere privé geïnteresseerden in Nederland.
Zwaartepunten
In het Onderwijs van de Opleiding TCZOAO lagen de zwaartepunten traditioneel op de
taalverwerving (Bahasa Indonesia en Javaans) en de taal- en letterkunde van Indonesië (met
name van traditionele Malay en Javaanse teksten en de moderne Indonesische literatuur). Nog
steeds ligt de geografische focus op Indonesië en vooral Java. Wel is aan de Opleiding de
leerstoel voor Maleise Studiën in Europa verbonden.
1.2.21. Zuid- en Centraal Azië
NB: De onderstaande versie van dit domeinprofuiel wordt nog vervangen door één waarin de
algemene collecties en de bijzondere collecties apart van elkaar worden besproken.
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De domeincollectie verzorgt de wetenschappelijke informatievoorziening op het gebied van de
talen en culturen van Zuid- en Centraal Azië, waartoe om historische redenen ook het oude ZOAzië behoort. De betreffende opleiding heet nu “India en Tibet” (voorheen Talen en Culturen
van Zuid- en Centraal Azi ë, TCZCA). Het vakgebied (“Indologie” of Zuid-Azië studies, en
120
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Tibetologie) bestrijkt een omvangrijk geografisch gebied met een grote diversiteit aan talen en
culturen. Ter illustratie: ca. een zesde van de wereldbevolking spreekt een taal afkomstig uit deze
regio.
In 1865 werd in Nederland de eerste leerstoel Sanskrit ingesteld aan de Universiteit Leiden.
Dit gebeurde ongeveer een halve eeuw na de vestiging van een leerstoel Sanskrit in de
omringende landen (Parijs 1814, Bonn 1818 en Oxford 1833). De eerste hoogleraar was
Hendrik Kern. Vervolgens werden er nog drie leerstoelen ingesteld: de leerstoel archeologie
en oude geschiedenis van Nederlands Indië (1919; later de archeologie en oude geschiedenis
van Zuid- en Zuidoost-Azië), de leerstoel Boeddhologie, Indische filosofie en Tibetaans
(1956) en de leerstoel talen en geschiedenis van modern Zuid-Azië (1964). In 1986 is de
leerstoel archeologie en oude geschiedenis van Zuid- en Zuidoost-Azië omgezet in de
leerstoel moderne geschiedenis van Indonesië en overgeheveld naar de afdeling ZuidoostAzië. De archeologie en oude geschiedenis van Zuid-Azië werd midden jaren ’90
geherintroduceerd door het instellen van een buitengewone leerstoel, die echter met het
vertrek van de betreffende hoogleraar weer is opgeheven.
In 1925 werd er, naast de toen nog beperkte faciliteiten geboden door de Leidse universiteit,
een particuliere instelling opgericht met als voornaamste doelstelling het bevorderen van de
bestudering van de Indische archeologie in de ruimste zin. Daaronder werd vooral verstaan de
archeologie en kunstgeschiedenis van Zuid- en Zuidoost-Azië. De oprichters waren prof J.Ph.
Vogel, hoogleraar Sanskrit, en prof N.J. Krom, hoogleraar archeologie van Nederlands Indië.
Dit werd het Instituut Kern, vernoemd naar de eerste hoogleraar Sanskrit.
In de periode 1925-1960 was het Instituut Kern een particuliere instelling. Het in de begintijd
bijeengebrachte archeologisch materiaal ligt aan de basis van de huidige collectie, maar al
spoedig betrof de collectionering een breder veld dan de archeologie alleen. De door het instituut
opgebouwde verzameling en de Indologische collectie van de Universiteitsbibliotheek die
traditiegetrouw meer gericht was op de taal- en letterkunde en, vanaf 1956, ook op
Boeddhologie, vulden elkaar aan. Om praktische redenen is meer dan eens een gedeelte van de
UB-collectie in depot bij het instituut geplaatst. Veel van het materiaal uit deze periode is
overigens eigendom van de Vereniging van Vrienden van het Instituut Kern (VVIK).
In 1960 is het beheer van de collectie van het Instituut Kern in materiële en personele zin
officieel overgedragen aan de Faculteit Letteren. Vanaf die tijd functioneert de bibliotheek als
decentrale letterenbibliotheek met een grote mate van zelfstandigheid, een eigen budget en een
op het vakgebied gespecialiseerd personeel. De Universiteitsbibliotheek verzorgt sinds de jaren
’80 de besteladministratie en de catalogisering.
Als onderdeel van wat toen de Opleiding TCZCA heette werd in 1986 het Documentatiecentrum
Zuid-Azië opgericht. Dit centrum verzamelde informatie over de moderne ontwikkelingen in
Zuidaziatische landen op het gebied van antropologie, recht, politicologie, economie,
gezondheidszorg en onderwijs. Deze collectie bestaat uit monografieën, tijdschriften en ‘grijze
literatuur’, en is volledig in de bibliotheekcollectie geïntegreerd. Het centrum is in 2005 gesloten.
De bibliotheek van het Instituut Kern is inmiddels in Nederland de enig overgebleven
gespecialiseerde bibliotheek met een omvangrijke collectie op het gebied van Zuid- en Centraal
Azië, zowel als het oude ZO-Azië. Landelijke ontwikkelingen hebben tot deze unieke positie
geleid. In het kader van de bezuinigingsoperaties van de jaren ’80 (‘taakverdeling &
concentratie’) werden de vakgroep Zuid-Aziatische kunst en archeologie en de vakgroep
Sanskrit en moderne Indische talen van de Universiteit van Amsterdam opgeheven. In
Groningen werd de afdeling Indische talen en culturen als zelfstandige studierichting opgeheven
en uiteindelijk ondergebracht bij de faculteit Theologie. Vervolgens zijn in 1992 de Leidse en
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
121
Utrechtse vakgroepen Indologie gefuseerd. Van de vier vestigingen (Amsterdam, Leiden,
Utrecht en Groningen) bleef er dus één (Leiden) over. Met uitzondering van de Groningse
collectie is een groot gedeelte van de desbetreffende bibliotheekcollecties naar Leiden
overgebracht. Uit Amsterdam betrof dit de collectie van moderne talen van Zuid-Azië en de fotoen diacollectie van Zuid-Aziatische kunst en uit Utrecht alle niet in Leiden aanwezige publicaties
op alle deelgebieden van de Indologie. Deze concentratie betekende een aanzienlijke verrijking
van de Leidse collectie. De huidige bibliotheek van het Instituut Kern is zo uitgegroeid tot één
van de meest volledige vakbibliotheken in Europa.
Naast de omvangrijke collectie boeken en tijdschriften (in totaal ca. 57.000 titels) beheert de
bibliotheek andere materiaalsoorten zoals palmbladhandschriften, afwrijfsels van inscripties,
oude landkaarten en plattegronden van tempels, archiefstukken, microfiches en -films,
lichtbeelden, en beeld- en geluidsbanden. Speciale vermelding verdienen de fotocollectie (ruim
70.000) op het gebied van de kunst en archeologie van Zuid- en Zuidoost-Azië en de collectie
Johan van Manen bestaande uit Tibetaanse manuscripten en blokdrukken en manuscripten in het
Lepcha, een Himalayataal. Naast deze klassieke informatiedragers spelen elektronische
produkten in toenemende mate een rol.
fotocollectie
De fotocollectie van het Instituut Kern is een wetenschappelijke collectie van ruim 70.000
sepiagetinte en zwart-wit foto’s met betrekking tot de archeologie, beeldhouwkunst,
schilderkunst, architectuur, epigrafie, numismatiek en zegelkunde van Zuid- en ZuidoostAzië.
Het oude kerndeel van de collectie (30.000 historische foto’s) werd tussen ca. 1910 en 1940
bijeengebracht door (bemiddeling van) J.Ph. Vogel, de oprichter van het Instituut Kern, en
N.J. Krom, mede-oprichter. Beide hoogleraren hadden voorafgaande aan hun benoeming in
Leiden een aantal jaren gewerkt respectievelijk als de Director van de Northern Circle of the
Archaeological Survey of India en als hoofd van de Oudheidkundige Dienst in Nederlands
Indië. Dit leverde hun vele contacten op die later van onschatbare waarde zouden blijken. Zo
werd in 1926 de collectie uitgebreid met foto’s van de Archaeological Survey of India en de
Oudheidkundige Dienst (O.D.) in Nederlands Indië, en na de onafhankelijkheid van Indonesië
kwamen daar nog opnamen bij van de Indonesische Oudheidkundige Dienst (Dinas
Purbakala).
In 1995 verdubbelde de fotocollectie in omvang door de uitzonderlijk rijk geschakeerde
BAKA-collectie (40.000 foto’s), de verzameling foto’s van het voormalige Instituut voor
Zuid-Aziatische Archeologie te Amsterdam. De foto’s illustreren beeldhouwkunst,
schilderkunst, muntkunst en architectuur van Zuid-Azië, het vasteland van Zuidoost-Azië en,
in veel mindere mate, Indonesië. Ze werden vervaardigd of verzameld door prof. J.E. van
Lohuizen-de Leeuw. Veel nationale en internationale museumcollecties op het gebied van de
Zuid- en Zuidoost-Aziatische kunst zijn in de BAKA-collectie vertegenwoordigd. Ook
illustreert de verzameling grote series kunstvoorwerpen uit belangrijke particuliere
verzamelingen. Veel specialisten hebben selecties uit hun onderzoeksmateriaal aan de BAKAcollectie afgestaan.
handschriftencollectie
De handschriftencollectie van het Instituut Kern bestaat uit een omvangrijke verzameling van
ca. 2250 handschriften. Verreweg het merendeel van deze collectie is in de twintiger en
dertiger jaren van de vorige eeuw bijeengebracht door bemiddeling van Johan van Manen en
bevat teksten in het Tibetaans, Lepcha, en Sanskrit. In latere tijd zijn er losse handschriften
aan toegevoegd in uiteenlopende talen waaronder Singalees en Oriya.
122
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Johan van Manen (1877-1943) heeft vanaf 1908 tot aan zijn dood in India gewoond en
gewerkt, eerst in Adyar (bij Madras) en vanaf 1916 in Noord-India, waar hij van 1923-1939
Algemeen Secretaris was van de Asiatic Society of Bengal te Calcutta. Vanaf het begin van
zijn verblijf in Noord-India heeft hij zich toegelegd op de studie van de Tibetaanse taal,
literatuur en cultuur. In korte tijd wist hij, met behulp van Tibetaanse medewerkers een
aanzienlijke collectie bijeen te brengen van populaire religieuze en historische werken die
buiten het Tibetaanse kanonieke corpus vielen. Deze verzameling is vervolgens verdeeld over
de drie opdrachtgevers, namelijk de Universiteit van Calcutta, de toenmalige Imperial Library
en Johan van Manen zelf. Zijn eigen collectie bestond uit 1758 stukken die in twee gedeelten
(1936 en na zijn dood) naar Nederland is vervoerd.
In dezelfde periode is de collectie van Lepcha manuscripten verzameld, die nu de
omvangrijkste verzameling ter wereld is. Lepcha is een Tibeto-Birmaanse taal en is met
uitsterven bedreigd. Stukken uit deze collectie zijn reeds in 1918 in Calcutta tentoongesteld.
In 1927 was Johan van Manen in Nederland en heeft toen o.a. contact gehad met J.Ph. Vogel.
Deze heeft hem de opdracht meegegeven een verzameling Sanskrithandschriften aan te
kopen. Terug in Calcutta zocht Van Manen contact met een Zuid-Indiase pandit die ook
voorheen, toen hij nog voor de Adyar Library werkte, met hem had samengewerkt. In
datzelfde jaar nog, 1928, zijn er 380 handschriften verzameld; in 1929 zijn ze naar Nederland
verscheept. Zij variëren in schrift, datum en onderwerp en geven zo een representatief
overzicht van de Zuidindiase manuscripttraditie. Het betreft teksten op het gebied van o.a. de
religieuze (rituele) literatuur, de Sanskrit epen en belles-lettres, letterkunde, filosofie,
grammatica en medicijnen. Een nog onbekend aantal van deze teksten is zeldzaam en nog niet
uitgegeven.
Budget
Het reguliere budget voor de domeincollectie bedraagt jaarlijks voor alle kostensoorten tezamen
ca. € 15.000. Via de BGW gelden (sinds 1999) kwam er jaarlijks ca. € 3650 extra beschikbaar.
Deze geldstroom houdt op met ingang van 2008. Het budget (Modern India) voor het
voormalige Documentatiecentrum Zuid-Azië bedroeg jaarlijks € 8170 en is na het sluiten van het
Documentatiecentrum overgeheveld naar de bibliotheek. Naast aankoop hebben ruil (d.m.v. de
door het Instituut Kern gepubliceerde Annual Bibliography of Indian Archaeology), schenkingen
en legaten in grote mate bijgedragen aan de huidige omvang. Voor de bijzondere collecties is er
geen apart budget. Er kan dan ook slechts een enkele incidentele aankoop worden gedaan.
Regelmatig wordt er een beroep gedaan op de Stichting J.Gonda-Fonds voor (gedeeltelijke)
subsidiëring van projecten tot conservering en/of beschrijving van een bijzondere collectie.
Actuele omvang
De boeken- en tijdschriftencollectie staat voor het grootste deel in open opstelling:
1. tijdschriften: 328 meter
2. monografieën: 1471 meter (incl. de naslagwerken)
De bijzondere collecties staan in gesloten opstelling:
3. fotocollectie van ruim 70.000 historische en moderne foto’s. De belangrijkste delen zijn:
a. 317 foto’s van de fotograaf Isidore van Kinsbergen, ‘natte collodium’opnamen uit ca. 1863-1873, Indonesië
b. 440 foto’s van de fotograaf Kasian Cephas uit ca. 1880, Indonesië
c. collectie Vogel (ca. 8.600 stuks): foto’s verzameld door J.Ph. Vogel, veelal
gemaakt door de Archaeological Survey of India, periode 1890-1940, India
d. 12 fotoalbums behorend tot de collectie Vogel waaronder het zeer waardevolle
Gandhara-album met 250 albumineprints
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
123
e. collectie Krom (ca. 500): foto’s verzameld door N.J. Krom, merendeels
duplicaten van foto’s van Van Kinsbergen, Cephas of O.D., periode 18901940, Indonesië
f. O.D.-foto’s (21.500 stuks): foto’s van de Oudheidkundige Dienst in
Nederlands Indië, periode 1901-1955
g. ca. 800 foto’s van de fotograaf G. Foekema, periode 1980-1990
h. ca. 400 foto’s van de fotograaf Y. Coffin, periode 1980-1990
i. 210 foto’s van Walter Spies: Bali, periode ca. 1920-1940
j. collectie BAKA (ca. 40.000): foto’s verzameld door prof J.E. van Lohuizen-de
Leeuw, voorheen in de Bibliotheek Aziatische Kunst Amsterdam, periode
1950-1980; bevat o.a. foto’s van Van Lohuizen-de Leeuw zelf, van Y. Coffin
en J. Powell
k. collectie P.H. Pott (ca. 250 stuks): o.a. Tibet en Indonesië
4. handschriftencollectie (Tibetaans, Lepcha en Sanskrit)
a. Tibetaanse blokdrukken: 998 stuks
b. Tibetaanse manuscripten: 557
c. Lepcha manuscripten: 182
d. Bon manuscripten: 21
e. Sanskrit handschriften (Johan van Manen collectie): 380. Dit is het aantal
bundels, in werkelijkheid bevatten deze bundels in totaal ca. 570 teksten
f. overige handschriften in Sanskrit en andere talen: 75
5. oude drukken (van voor 1900 AÈ): 36 meter
6. afwrijfsels van inscripties in Indonesië (270 stuks) en India (14)
7. landkaarten (oude kaarten: 22, moderne kaarten van de Army Map Service en National
Atlas of India: 280), en plattegronden en architectuurtekeningen (40)
8. diapositieven (ca.70.000)
zwart-wit glasdia’s (= lantaarnplaatjes): ca. 1.500 stuks
kleinbeelddia’s: ca. 6.000, veelal kopieën van foto’s uit de collectie, en
kleurendia’s van de American Committee for South Asian Art (ACSAA):
ca.7.000
dia’s uit de Utrechtse collectie (Zuid-Azië): ca. 4.000
dia’s uit de BAKA-collectie (Zuid-Azië, Indonesië): ca. 30.000
dia’s van E.C.L. During Caspers (prehistorische archeologie): ca. 8.000
dia’s van E. Lewin (contemporaine kunst van India): ca. 1.500
dia’s Islamitische kunst: ca. 3.300
9. glas- en nitraatnegatieven: ca. 900
10. films (16 mm, aantal 13), video’s (50), dvd’s (40)
11. geluidsbanden (ca. 100), cassettes (ca. 180), grammofoonplaten (ca. 20)
12. microfiches (omvang van vele meters, niet geteld), Tibetaans, Gazetteers, kunst
13. microfilms 411(aantal films, niet aantal teksten): 237 (Tibetaans), 132 (Sanskrit), 17
(Lepcha), en 25 (divers)
14. Archieven:
a. Bake, A.A. (1899-1963), musicoloog en Sanskritist: 7 meter (met foto’s)
b. Boeles, J.J. (1909- ? ), Boeddhisme ZO-Azië: 1 archiefdoos
c. Brandes, J.L.A. (1857-1905), taalambtenaar, voorzitter Oudheidk. Commissie,
Nederlands Indië: 1 archiefdoos
d. Casparis, J.G. de (1916-2002), epigraaf Zuid- en Zuidoost-Azië: 1 meter + 5
verhuisdozen
e. During Caspers, E.C.L. (1934-1996), archeologe/prehistorica West-Azië: 3,5
meter (met foto’s)
124
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
f. Gonda, J. (1905-1991), Sanskritist: 2 meter (overig archief in Utrecht)
g. J.P.H.G. Kien (1926-2002), vakreferent UB Leiden: manuscript,
kaartenbakken
h. Lewin, E., moderne kunst: 4 meter
i. Manen, J. van (1877-1943), Tibetoloog: 3 meter
j. Pott, P.H., cult. antropoloog, conservator RMV: 3 dozen
k. Stutterheim, W.F. (1892-1942), taalambtenaar, (kunst)historicus Ned. Indië:
ruim 0,5 meter
l. Visser, M.W. de (1875-1930), Japans Boeddhisme: 5 dozen
m. Vogel, J.Ph. (1871-1958), Sanskritist, archeoloog: ca. 12 meter
n. anders: Veda project (11 archiefdozen), Comm. van Bijstand (2 dozen)
15. kranten: 8 kasten en 12 verhuisdozen
16. prehistorische potscherven uit ZO-Iran, West-Pakistan en Oman (bruikleen/legaat During
Caspers): 60 doosjes
17. Indonesische volksliteratuur: 10,5 meter
18. overdrukken: ca. 20 meter in ladenkasten
19. scripties: 2,5 meter
20. “grijze literatuur” modern Azië: 5 meter
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Het geografische gebied van de domeincollectie betreft de landen van Zuid-Azië (India,
Pakistan, Nepal, Bhutan, Bangladesh, en Sri Lanka) en Tibet, incl. de landen van de diaspora
(Suriname, Fiji, etc.) en de landen van Zuidoost-Azië voorzover het de invloedssfeer vanuit
Zuid-Azië betreft. De vertegenwoordigde disciplines zijn de taal- en letterkunde van de IndoArische talen (Vedisch, Sanskrit en de moderne talen met name Hindi), de Dravidische talen
(m.n. Tamil) en de Tibeto-Birmaanse talen (m.n. Tibetaans en Himalaya talen); alsook de
kunstgeschiedenis, archeologie, godsdienst, filosofie, maatschappijwetenschappen en
geschiedenis van de desbetreffende gebieden.
Lange tijd heeft er een verstrengeling bestaan van de studies van het Indiase subcontinent en
de landen binnen de Indiase invloedssfeer, m.n. Indonesië en het vaste land van ZuidoostAzië. Dit geldt voor de archeologie en kunstgeschiedenis, maar ook op het gebied van de
talen. Vlak na de oprichting al bood het Instituut Kern bijvoorbeeld cursussen Maleis,
Javaans, Soendanees en Balinees aan.
Geografisch gezien zijn er dan ook raakvlakken met de domeincollectie Zuidoost-Azië
(OLG??). Enerzijds heeft de domeincollectie van het Instituut Kern veel waardevol materiaal
met betrekking tot de talen en culturen van Indonesië (verzameld in het koloniale tijdperk).
Anderzijds heeft de Universiteitsbibliotheek tot in de tachtiger jaren van de vorige eeuw een
budget gehad voor Zuid-Azië waarop vooral taal- en letterkundige Indologische werken
werden aangeschaft. Nu nog lopen er bij de UB diverse series op het gebied van de Indologie.
Gezien de vele disciplines die in de collectie zijn vertegenwoordigd, zijn er ook raakvlakken
met de domeincollectie Geschiedenis, Kunst (Islamitische kunst in India), Engelse taal en
cultuur (Anglo-Indische taal- en letterkunde), Chinees en Japans/Koreaans (Boeddhisme),
Taalwetenschap (het Himalaya-talenproject; Munda en andere Austroaziatische talen), rechten
(het Van Vollenhoven Instituut: overzees recht), en Culturele Antropologie (FSW).
fotocollectie
De domeincollectie Zuid- en Zuidoost-Azië bezit een serie nieuwe negatieven en nieuwe
afdrukken van de OD-foto’s die in de jaren negentig van de vorige eeuw zijn gemaakt van de
afdrukken van Instituut Kern.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
125
handschriften
De domeincollectie 2.3 (Zuid- en Zuidoost-Aziatische handschriften) bezit Sanskrit
handschriften en Indonesische copperplates. Verder zijn er geen raakvlakken.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Andere instellingen die materiaal verwerven op het gebied van Zuid-Azië zijn o.a. het
Rijksmuseum voor Volkenkunde (kunst), het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en
Volkenkunde (KITLV), de Erasmus Universiteit (economie), het Koninklijk Instituut voor de
Tropen (KIT), faculteit theologie (RUG) en het Internationaal Instituut voor Sociale
Geschiedenis (IISG). Er bestaan geen concrete afspraken met deze instanties.
fotocollectie
Er zijn raakvlakken met de collectie van het KITLV die eveneens een fotocollectie Indonesië;
er is enige overlap wat de foto’s van Van Kinsbergen en Cephas betreft. In samenwerking met
de afdeling TCZOAO en de École Française d’Extrême-Orient (Parijs) is er in het kader van
het internationaliseringsproject Digimasia een gezamelijke digitale ontsluiting van de
respectievelijke fotocollecties in voorbereiding. Er is contact met de Ancient India and Iran
Trust Library (London) en de School of Oriental and African Studies (SOAS, London) i.v.m.
de foto’s van J.E. van Lohuizen uit de BAKA-collectie. Er ligt een verzoek van het Indira
Gandhi National Centre for the Arts (New Delhi) om vanuit Instituut Kern expertise te
leveren i.v.m. de conservering en beschrijving van hun fotocollectie. Er is een toekomstige
samenwerking in de planning met de Oriental and India Office Collections of the British
Library.
handschriften
Met betrekking tot de Tibetaanse collectie is er contact met het Rijksmuseum voor
Volkenkunde aangezien zich daar ook materiaal uit de nalatenschap van Johan van Manen
bevindt, namelijk de etnografica, rolschilderingen, en een deel van het archief. Het Instituut
Kern heeft enkele bijzondere blokdrukken/handschriften in bruikleen van het RMV. In de VS
De Universiteitsbibliotheek van Utrecht en het RMV hebben resp. zo’n 45 en 15
Sanskrit/Indiase handschriften. Er is contact geweest over eventuele opname in de geplande
catalogus (zie j.4.e.).
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De opbouw van de collectie is direct gerelateerd aan de ontwikkelingen in het onderwijs
(BAMA) en onderzoek (Mphil en post-doc). Gebruikers zijn in de eerste plaats medewerkers en
studenten van de opleiding Talen en Culturen van India en Tibet (TCIT) maar ook
medewerkers en studenten van de opleidingen Talen en Culturen van Indonesie (voorheen van
Zuidoost-Azië en Oceanië, TCZOAO), TC van Japan en Korea, TC van China, van de
opleiding Geschiedenis en Kunstgeschiedenis, Vergelijkende Indo-Europese Taalwetenschap
(VIET), van Wereldgodsdiensten en het opleidingsprogramma ‘Towards a New Age of
Partnership’ (TANAP, betreffende ontsluiting van VOC-archieven).
Onderzoekers die gebruik maken van de collectie behoren in veel gevallen tot het CNWS
(School of Asian, African and Amerindian Studies), het Leiden University Centre for
Linguistics (Himalaya-talenproject en individuele projecten), en het International Institute for
Asian Studies (IIAS).
Gezien het feit dat deze domeincollectie een landelijk zwaartepunt is (zie g) en een
omvangrijk geografisch gebied betreft, bestaat er de verantwoordelijkheid een minimale
126
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
aanschaf te garanderen op het gebied van onderwerpen die (momenteel) niet direct in het
onderwijs of onderzoek zijn vertegenwoordigd. Het gaat hier vaak om de aanschaf van recent
gepubliceerde standaardwerken, b.v. op het gebied van de moderen Indiase talen anders dan
Hindi en Tamil, Indiase muziek, Jainisme, en Indiase medicijnen en andere
natuurwetenschappen.
Fotocollectie
De wetenschappelijke fotocollectie is een bron van illustratie-materiaal dat de kwaliteit en
reikwijdte van het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek op het gebied van de ZuidAziatische kunst en materiële cultuur waarborgt. Ook voor onderwijs over de kunst en
architectuur van andere Aziatische regio’s, zoals verzorgd bij opleidingen Talen en Culturen
van Indonesië en Kunstgeschiedenis, is dit illustratie-materiaal relevant. De foto’s zijn verder
primair bronnenmateriaal voor wetenschappelijk onderzoek op het terrein van de
kunstgescheidenis en archeologie van de betreffende regio’s.
Een groeiend aantal foto’s (momenteel ca. 13.000) is digitaal beschikbaar gesteld via
Digibeeld (Faculteit Letteren).
handschriften
De handschriftencollecties worden vrijwel alleen binnen het onderzoek gebruikt. Momenteel
wordt de Tibetaanse collectie gebruikt bij onderzoek dat onder het CNWS valt en de Lepcha
collectie is onderwerp van onderzoek bij het Himalaya-talenproject.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Gezien de omvang, de diversiteit en de kwaliteit van haar collecties neemt de bibliotheek niet
alleen in Nederland maar ook daarbuiten een unieke plaats in. Naast wetenschappers en
studenten van de UL en geïnteresseerden met een algemene belangstelling voor de culturen van
Zuid-Azië, maken ook onderzoekers en studenten van andere Nederlandse en buitenlandse
universiteiten (o.a. Gent en Leuven) gebruik van de bibliotheek. De Research Fellows van het
International Institute for Asian Studies (IIAS, Leiden en Amsterdam) die werkzaam zijn op het
gebied van Zuid-Azië, zijn op deze domeincollectie aangewezen. Ook wetenschappers uit
Frankrijk, Duitsland, Italië, Polen, Japan, de Verenigde Staten en andere landen bezoeken de
bibliotheek en raadplegen de collectie. Via het interbibliothecair leenverkeer worden aanvragen
vanuit het hele land en buitenland behandeld.
fotocollectie
De fotocollectie van het Instituut Kern is wereldwijd gezien een van de breedst gesorteerde
verzamelingen voor de archeologie, kunst en architectuur van Zuid- en Zuidoost-Azië (zeker
waar het de opnames van voor 1980 betreft). Vergelijkbare foto’s uit de oudere delen van de
collectie zijn in Azië door de desastreuze inwerking van hitte en vocht meestal verloren
gegaan, of door een gebrekkige ontsluiting onvindbaar en dus ontoegankelijk. Een ander
belang betreft het feit dat de staat van de monumenten en objecten zoals op de foto getoond
niet meer overeenkomt met de huidige staat. Daarmee zijn veel foto’s tot waardevolle
historische documenten geworden.
Naast de studenten en onderzoekers van de Leidse universiteit maken ook wetenschappers uit
binnen- en vooral het buitenland regelmatig gebruik van de fotocollectie en/of vragen
reproducties voor onderzoek en publicatiedoeleinden aan. Met name geldt dit voor 10.000
oudste foto’s (van o.a. I. van Kinsbergen, K. Cephas en de Archaeological Survey of India) en de
O.D. foto’s die via Digibeeld via het internet toegankelijk zijn.
Bijzondere foto’s uit de collectie zijn tentoongesteld in binnen- en buitenland. Enkele
voorbeelden zijn bruiklenen aan Huis Marseille te Amsterdam (Isidore van Kinsbergen, 10
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
127
dec. 2005-26 febr. 2006), aan het Nederlands Fotomuseum te Rotterdam (Gandhara album,
2004) en aan het Dallas Museum of Art, Texas en het Guggenheim museum te Bilbao, Spanje
(2000). Momenteel is een tentoonstelling in voorbereiding van een selectie van ca. 75 foto’s
uit de collectie Vogel. Deze zal plaatsvinden in het National Museum te New Delhi in het
voorjaar van 2008 en wordt in samenwerking met de Nederlandse ambassade in India
georganiseerd.
handschriften
De zorgvuldigheid en de criteria waarmee Johan van Manen de blokdrukken en handschriften
heeft geselecteerd maken het tot een unieke en daarmee internationaal waardevolle
verzameling. In de loop der jaren is de collectie geregeld geraadpleegd door Tibetologen uit
binnen- en buitenland. De beschrijving in het GGC (zie onder j.4) heeft een ruimere
bekendheid met zich meegebracht zoals blijkt uit internationale aanvragen voor reproducties
(microvorm, scan of afdruk) die nu binnenkomen. De Sanskrit en overige handschriften zijn
niet (goed) ontsloten en worden daardoor weinig gebruikt; een wetenschappelijke catalogus is
in voorbereiding (zie j.4.e).
Zwaartepunten
Onder a is aangegeven dat het Instituut Kern de enig overgebleven vestiging voor
Indologische studies in Nederland is. Daarmee vormen zowel het onderwijs en onderzoek op
het gebied van de talen en culturen van Zuid- en Centraal Azie alsook de domeincollectie een
landelijk zwaartepunt.
Fysieke staat
De fysieke staat is over het algeheel redelijk tot goed. Indiaas papier uit een bepaalde periode
heeft een hoge zuurgraad waardoor de boeken die van dit papier zijn gemaakt, zeer kwetsbaar
zijn; het papier breekt. De laatste jaren zijn er projecten uitgevoerd tot conservering en/of
beschrijving van gedeelten van de bijzondere collecties; zie hiervoor de afzonderlijke
collecties onder het kopje Ontsluiting.
Gebruik (uitlening, inzage, evt. specifieke beperkingen, intensiteit)
De boeken en tijdschriften zijn uitleenbaar met uitzondering van naslagwerken, grootformaat, drukken van voor 1900 en de afleveringen van de lopende jaargang van een
tijdschrift. De bijzondere collecties zijn niet uitleenbaar maar wel op aanvraag in te zien.
Behalve voor medewerkers en studenten van bovengenoemde instellingen is de collectie
toegankelijk voor elke individuele onderzoeker of belangstellende.
Ontsluiting
De ontsluiting varieert van volledig ontsloten (boeken en tijdschriften; het totale aantal
beschrijvingen nadert de 57.000) tot deels of geheel niet ontsloten. Zie ook de website
www.instituutkern.leidenuniv.nl.
1. tijdschriften: via het GGC ontsloten; alfabetisch in open opstelling; lopende jaargang in
zichtkasten
2. monografieën: via het GGC ontsloten; merendeels volgens lokale systematiek in open
opstelling; recentelijk zijn dubbele exemplaren en omvangrijke Boeddhistische kanons in
gesloten opstelling geplaatst
3. fotocollectie van ruim 70.000 historische en moderne foto’s. Gedurende een
conserverings-project (okt. 1998- maart 2001) zijn alle foto’s omgepakt in Secol
polyester doorzichthoezen en opgeslagen in zuurvrije nietvrije dozen in de
geklimatiseerde kluis of in de klimaatkast. De huidige fysieke staat van de foto’s varieert
128
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
sterk. De mate van achteruitgang van de conditie lijkt sterk afhankelijk te zijn van de
oorspronkelijke kwaliteit van het fotopapier, en van het productieproces.. Met name de
negentiende-eeuwse foto’s verkeren vaak nog in zeer goede staat. De twintigste-eeuwse
foto’s van voor de oorlog vertonen een verval uiteenlopend van lichte achteruitgang in
contrast tot bijna totale verbleking. De na-oorlogse foto’s waartoe de BAKA-collectie
behoort verkeren doorgaans in goed staat.
De toegankelijkheid varieert. De laatste jaren is er in verschillende projecten gewerkt
aan een betere ontsluiting van de fotocollectie. Dit vergroot de bekendheid en daarmee
ook het gebruik:
a. foto’s van Van Kinsbergen zijn gedigitaliseerd en ontsloten in de lokale
database Skopeo; volledig toegankelijk via DigiBeeld (de onderwijsbeeldbank
van de Faculteit der Letteren)
b. foto’s van Cephas: idem
c. collectie Vogel: idem
d. 12 fotoalbums: grotendeels gedigitaliseerd en ontsloten in Skopeo/DigiBeeld;
het Gandhara album is gerestaureerd en gedigitaliseerd door het Nationale
Restauratie-atelier, Rotterdam.
e. collectie Krom: niet ontsloten, opgeslagen in de klimaatkast
f. O.D.-foto’s: ontsloten via lijsten in de publicaties van de Oudheidkundige
Commissie en de Oudheidkundige Dienst; de afbeeldingen zijn op microfiche
gezet door IDC; een beschrijving is ingevoerd in een lokale database bij
O.L.G. (UB Leiden) en recentelijk in DigiBeeld geïntegreerd; geleidelijk
worden de foto’s momenteel gedigitaliseerd en gekoppeld aan de beschrijving
in DigiBeeld (momenteel ca. 2500)
g. foto’s van de G. Foekema; ontsloten in lijsten met globale informatie van de
fotograaf; deels gedigitaliseerd en beschreven in Skopeo/DigiBeeld
h. foto’s van de Y. Coffin: lokale lijsten, een klein deel is gedigitaliseerd en
beschreven in Skopeo en toegankelijk via DigiBeeld (er is geen copyright)
i. foto’s van W. Spies: ontsloten via een lokale lijst
j. collectie BAKA (ca. 40.000): de foto’s zijn ontsloten ontsloten via een sitenummer verwijzing in een kaartsysteem (zonder detailbeschrijvingen); er zijn
wel goede beschrijvingen (vaak zeer gedetailleerd) beschikbaar maar die zijn
achterop de foto-kartonnen zelf aangebracht. Inmiddels zijn er ca. 15.000
beschrijvingen in de database Skopeo opgenomen en hiervan ca. 2000 gelinkt
aan een digitaal image
k. collectie Pott: niet ontsloten
4. handschriftencollectie (Tibetaans, Lepcha en Sanskrit): de fysieke staat is over het
algeheel goed van de gehele collectie die ligt opgeslagen in de geklimatiseerde ruimte.
a. Tibetaanse blokdrukken: ontsluiting voorheen alleen door een ongepubliceerde
alfabetische titellijst (1953-55) en een handgeschreven lokale Tibetaanse
catalogus. In het kader van het landelijke Metamorfoze project is de gehele
Tibetaanse collectie in het GGC beschreven en als conserveringsmaatregel op
microfilm gezet. Dit m.u.v. een aantal blokdrukken die bij de verscheping
vanuit Calcutta onherstelbare waterschade hebben opgelopen. Alle stukken
moeten nog overgepakt worden in zuurvrije dozen.
b. Tibetaanse manuscripten: idem
c. Lepcha manuscripten: idem. Bovendien zijn ze beschreven in Catalogue of
Lepcha manuscripts in the Van Manen collection, by Heleen Plaisier, Leiden :
Kern Institute, 2003
d. Bon manuscripten: idem als a en b
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
129
e. Sanskrit handschriften (Johan van Manen collectie): ontsloten middels een
alfabetische titellijst in A list of the South-Indian palmleaf manuscripts
(Sanskrit) in the Kern Institute, Leiden (the Van Manen collection), ed. by
Hanna ’t Hart, Leiden : Kern Institute, 1992). Momenteel loopt er een project
gefinancierd door de Stichting J. Gonda Fonds om een uitvoerige
wetenschappelijke beschrijving van deze handschriften te maken.
f. overige handschriften: niet of zeer gebrekkig ontsloten
5. oude drukken (van voor 1900 A.D.): via het GGC ontsloten. In redelijke staat, echter
veelal van etiket voorzien
6. afwrijfsels van inscripties: ontsloten d.m.v. lokale lijsten
7. landkaarten, plattegronden en architectuurtekeningen: ontsloten via lokale lijsten; alleen
een gedeelte van de landkaarten is via het GGC ontsloten. De waardevolle oude kaarten
zijn enkele jaren geleden gerestaureerd en in zuurvrije omslagen opgeborgen. De staat
van een aantal plattegronden van archeologische monumenten is slecht.
8. diapositieven:
zwart-wit glasdia’s: deels ontsloten via lijsten
kleinbeelddia’s: deels ontsloten via lijsten
kleurendia’s van ACSAA: ontsloten via meegeleverde lijsten
dia’s uit de Utrechtse collectie: ontsloten via gebrekkig kaartsysteem
dia’s uit de BAKA-collectie: deels goed gedocumenteerd op de dia zelf
dia’s van E.C.L. During Caspers: niet ontsloten
dia’s van E. Lewin: niet ontsloten
dia’s Islamitische kunst: ontsloten via lijsten
9. glas- en nitraatnegatieven: dia’s De Cock zijn beschreven en gedigitaliseerd in Skopeo/
digibeeld; de rest niet
10. films en video’s ontsloten via lokale lijsten; dvd’s ontsloten via het GGC
11. geluidsbanden en cassettes ontsloten via lokale lijsten, grammofoonplaten: niet ontsloten
12. microfiches Tibetaans: ontsloten via Amerikaans PLO 48 project; Gazetteers en kunst in
het GGC
13. microfilms Tibetaans: ontsloten via GGC; Sanskrit: via lokale lijst; Lepcha: in het GGC
14. Archieven:
a. Bake, A.A.: ontsloten door P. Voorhoeve via lokale gedetailleerde lijst; later zeer
globaal herordend
b. Boeles, J.J. : niet beschreven
c. Brandes, J.L.A.: globaal beschreven
d. Casparis, J.G. de: zeer globaal geordend, niet beschreven
e. During Caspers, E.C.L.: globaal geordend en beschreven
f. Gonda, J.: globaal geordend, niet beschreven
g. J.P.H.G. Kien: niet beschreven
h. Lewin, E.: niet beschreven
i. Manen, J. van: beschreven via lokale lijst
j. Pott, P.H.: niet beschreven
k. Stutterheim, W.F.: niet beschreven
l. Visser, M.W. de: niet beschreven
m. Vogel, J.Ph.: geordend en globaal beschreven
n. anders: Veda project (geordend), Comm. van Bijstand (beschreven in lijst)
15. kranten: lokale lijst
16. prehistorische potscherven uit ZO-Iran, West-Pakistan en Oman: uitgebreide inventaris
17. Indonesische volksliteratuur: ontsloten via lokale lijst
130
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
18. overdrukken: opgeslagen in hangmappen ladeblokken en deels ontsloten d.m.v.
kaartsysteem
19. scripties via lokale lijst
20. “grijze literatuur” modern Azië: opgeslagen in hangmappen; het bijbehorende micro
OPC bestand is bij de migartie verloren gegaan
1.2.22. Wetenschapsgeschiedenis
Ontbreekt.
1.2.23. Media en Praktijkstudies
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Praktijkstudies is in 2003 begonnen met als doel het uitbreiden van het aanbod binnen het
onderzoek en het onderwijs bij de Faculteit der Letteren door de onderzoeksdisciplines met
elkaar te verbinden 15. Het accent ligt op het interdisciplinaire karakter van het onderzoek en
het onderwijs, en op de praktijkgerichtheid. De studie bestaat uit verschillende bijvakken
onderverdeeld in thema’s:
• Journalistiek en Nieuwe Media (invloed van de Nieuwe Media op het uitoefenen van het
beroep )
• Europese Studies (politiek en bestuur)
• Management (culturele en internationale aspecten)
Het Centrum voor Praktijkstudies Letteren voorziet in het onderwijs aan bachelor studenten
en verzorgt daarnaast sinds 2004 de Masteropleidingen in European Studies en sinds 2005 in
Journalistiek en Nieuwe Media. Zowel bij onderwijs als bij onderzoek speelt innovatie van
vorm en inhoud een belangrijke rol.
Tot 2008 was geen apart budget voor Praktijkstudies beschikbaar.
Actuele omvang
De collectie Praktijkstudies staat op twee locaties: bij de UB op de zaal van Sociale
Wetenschappen en bij de Mediatheek van Praktijkstudies. Het deel van de collectie dat onder
het beheer van de UB valt, bestaat uit een basiscollectie van relevante publicaties voor
Journalistiek en Nieuwe Media. De Mediatheekcollectie bestaat uit publicaties voor alle
relevante thema’s binnen Praktijkstudies.
Actuele omvang: 11 tijdschrifttitels en ruim 200 handboeken en monografieën.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Er bestaan raakvlakken met de collectie van de Faculteit van Sociale Wetenschappen, die veel
aanschaft op het gebied van (Massa)media en (Massa)communicatie. Hier binnen zijn de
sociale en culturele aspecten van de (nieuwe) media vooral relevant. Ook vormt Europa en de
Europese Unie, zowel op beleidsmatig als op bestuurlijk niveau, een belangrijk onderdeel van
de collectie Politieke Wetenschappen binnen Sociale Wetenschappen.
Verwacht mag worden dat er raakvlakken zijn met de collectie bibliotheekwetenschap en
boekgeschiedenis aangezien de Master Book en Digital Media Studies 16 binnen boekstudies
wordt aangeboden.
15
16
Uit: Onderzoeksverslag 2006/ Centrum Praktijkstudies Letteren. Universiteit Leiden
Zie: http://www.studiegids.leidenuniv.nl/index.php3?m=24&c=5711&garb=0.10013113562489423
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
131
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Er worden bij verschillende universiteiten in Nederland bachelor- en masteropleidingen over
Nieuwe Media aangeboden. Alhoewel het accent bij elk opleiding anders ligt, valt te
verwachten dat er wel raakvlakken zijn tussen de verschillende collecties. Er zal zeker overlap
zijn wat betreft de basis collectie (monografieën en handboeken), en mogelijk ook wat
specifieke publicaties betreft, bijvoorbeeld in verband met een onderzoeksmaster.
Mogelijkheden voor eventuele samenwerking tussen de bibliotheken, niet alleen wat betreft
het aanschaffen van publicaties maar ook wat betreft het ontwikkelen van nieuwe producten
en diensten, moet nader onderzocht worden.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Het Centrum voor Praktijkstudies Letteren voorziet in het onderwijs van bachelor studenten
en verzorgt daarnaast de Master opleidingen in European Studies (sinds 2004) en
Journalistiek en Nieuwe Media (sinds 2005).
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Binnen Nederland gaat het om de volgende opleidingen in:
•
Nieuwe Media & Digitale cultuur 17: Universiteit Utrecht / Faculteit der Letteren:
De Utrechtse master Nieuwe Media en Digitale Cultuur richt zich in het onderwijs en
onderzoek op dit soort vragen naar samenhang en wisselwerking tussen cultuur en
technologie. De nadruk van het masterprogramma ligt op digitale media als zich
ontwikkelende technologieën in wederzijdse samenhang met een veranderende cultuur.
•
Mediastudies 18. UvA Amsterdam/ Faculteit Geesteswetenschappen:
Mediastudies is een relatief jonge afdeling binnen de Faculteit der Geesteswetenschappen,
waar de vakgebieden film, televisie, nieuwe media, archieven, journalistiek,
informatie en documentatie worden bestudeerd. Medewerkers geven onderwijs in 8
verschillende opleidingen: 2 bacheloropleidingen, 2 masteropleidingen, 3 duale masters en
1 onderzoeksmaster. Bij Mediastudies wordt onderzoek gedaan naar historische en
culturele aspecten van audiovisuele producten en naar de toenemende invloed van
multimediale technologie op de hedendaagse cultuur. Verder wordt ook de rol van de
journalistiek en van de informatiearchivering in de samenleving onderzocht.
•
Master Media Culture 19 / Universiteit Maastricht. The research training is combined with
training in media skills and is assessed through the production of concrete products, such
as review articles, radio programmes or websites. The master’s programme in Media
Culture is aimed at university graduates with a bachelor’s or master’s degree who are
interested in the interrelations between cultural transformations in the media and
technological developments, and especially the introduction of digital technologies
Zwaartepunten
Zwaartepunten binnen de collectie zijn Journalistiek en Nieuwe Media en Europese Studies.
Gebruik
Tot nu toe worden de publicaties niet uitgeleend.
17
Zie: http://www.let.uu.nl/tftv/nieuwemedia/weblog.php
Zie: http://www.mediastudies.nl/
19
Zie: http://www.unimaas.nl/default.asp?template=werkveld.htm&id=727MSI3XKU4LNI5FTR6B&taal=en
18
132
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie Praktijkstudies ondersteunt het onderwijs en het onderzoek dat plaats vindt
binnen het Centrum voor Praktijkstudies
Praktijkstudies bestaat uit :
•
Journalistiek en Nieuwe Media
•
Europese Studies
•
Management
Het Centrum voor Praktijkstudies Letteren voorziet in het onderwijs van bachelor studenten
en verzorgt daarnaast de Master opleidingen in European Studies (sinds 2004) en
Journalistiek en Nieuwe Media (sinds 2005)
Aantal medewerkers:
•
Gewone en bijzondere hoogleraren: 4
•
Medewerkers met een onderzoekaanstelling per deelopleiding:
•
Journalistiek en Nieuwe Media: 6 20
•
Europese Unie Studies: 5
•
Management: 12
Studentenaantallen
Master JNM
Master EUS
Praktijkstudies
2005
12
14
223
2006
10
19
183
2007
10
24
269
Praktijkstudies is, zoals de naam suggereert, een interdisciplinaire opleiding met een
praktische oriëntatie. De medewerkers van de opleiding komen zowel uit de wetenschap als
uit de praktijk. Zij organiseren regelmatig symposia en congressen. Deze zijn bedoeld om de
praktijk en de wetenschap bij elkaar te brengen. De opleiding bestaat uit verschillenden
bijvakken onderverdeeld in de al boven genoemde praktijkstudies.
Aankoop en -methodiek
De boeken worden besteld via de reguliere boekhandel of leverancier.
Selectiecriteria en collectievormingniveaus:
Belangrijke onderwerpen voor de drie Praktijkstudies:
Journalistiek en Nieuwe Media: Media en retorica
• Mediahypes en moderne sagen
• Genres in verandering
• De retoriek van statisch cijfermateriaal in de media
• Visuele Media: analyse van televisiebeelden en fotografie
• Misdaad in de media: misdaad en journalistiek verslaggeving
NBC
Vakgebied
Onderwerpen
Opmerkingen
Niveau
Collectievorming
Cijfers 1-10
gewenst
huidig
20
Journalistiek en Nieuwe Media is de grootste opleiding binnen Praktijkstudies. Dit staat niet in verhouding tot
het aantal medewerkers
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
133
02.20
Wetenschap en
cultuur in het alg.
Information storage en retrieval
Bibliotheekwetenschap
5
05.03
Comm.wetenschap
Methode en technieken van
communicatiewetenschap
Communicatiewetenschap,
onderzoeksmethode
1
3
05.12
Comm.wetenschap
Communicatieprocessen
Interculturele communicatie
3
05.20
Comm.wetenschap
Communicatie en samenleving
Sociale en culturele aspecten /
media-impact
3
05.30
Comm.wetenschap
Massacommunicatie(middelen)
: algemeen
Praktijkgericht.
Nieuwsvoorzienning en
gebruikte communicatiemiddelen
Massamedia, televisie en
fotografie. Beeldvorming,
visualisatie
05.30
05.31
05.33
05.33
Comm.wetenschap
Comm.wetenschap
Comm.wetenschap
Comm.wetenschap
Massacommunicatie(middelen)
: algemeen
Publiciteit
Communicatie, PR en
voorlichting, nieuwsgaring
Journalistiek
6
6
3
3
6a7
6a7
3
3a4
4
6a7
Misdaad in de nieuwe media .
Misdaad verslaggeving
4
6a7
(digitaal) publiceren, gebruik van
Internet, toepasbare kennis voor
de praktijk
Journalistiek
5
05.34
Comm.wetenschap
Omroep algemeen
Publieke omroep en beleid
3
05.35
Comm.wetenschap
Radio
Radiojournalistiek
2
3
3a4
05.36
Comm.wetenschap
Televisie
Culturele aspecten
3
3
05.38
Comm.wetenschap
Elektronische communicatie,
inhoudelijke aspecten
Internet als
massacommunicatiemiddel.
Websites, vormgeving,
schrijfvaardigheid
3
6a7
4
4
17.63
Algemene taal - en
literatuurwetenschap
Tekstwetenschap
Teksten, beropespraktijk
18.10
Taal- en letterkunde
naar afzonderlijke
talen
Nederlandse taalkunde
Taalgebruik, spelling, stilistiek,
verslaglegging
4
5
24.30
Theaterwetenschap
Film en televisiewetenschap:
algemeen
Film en televisie. Geschiedenis,
sociale aspecten
4
4
24.31
Theaterwetenschap
Sociale aspecten. Beeldcultuur
54.84
Informatica algemeen
Theorie en stetiek van de
filmkunst
Ontwikkeling en toepassing van
Internet en Websites
Websites, vormgeving,
schrijfvaardigheid
2
4
2
2
71.55
Sociologie
Folklore, volkskunde
Urban Legends
2
89.56
Politicologie
Politieke Communicatie
Politieke communicatie,
massamedia
3
3
4
Europese Studies: De grenzen van Europese Integratie.
De uitbreiding als uitdaging voor de politiek – ambtelijke aansturing van de Europese Unie,
de historische analyse om de actuele koers te verklaren, de impact van institutionele keuzes in
het verleden.
NBC
Vakgebied
Onderwerpen
Geschiedenis van Europa
Opmerkingen
15.70
Geschiedenis
74.94
(Sociale) demografie
Migratie (demografie)
Europese integratie, politieke
geschiedenis
Overheidsbeleid, asielrecht
89.72
Politicologie
Internationale
organisaties
Europese Unie, bestuur, beleid,
instellingen
Niveau
collectievorming
Cijfers 1-10
huidig
3
Gewenst
1
2
3
3a4
3a4
Management : Management in/ van Diversiteit
134
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
•
•
•
•
•
Culturele aspecten van transformatie en innovatie
Interculturele communicatie in management, besluitvorming en marketing
Globalisering: cultuur, onderneming en maatschappij
Management in context: economische, historische, culturele, filosofische en retorische
analyse
Van ‘Corporate Financial Governance’ naar ‘Corporate Societal Governance’:
maatschappelijke legitimatie in de institutionele theorie van de onderneming
NBC
Vakgebied
Onderwerpen
Opmerkingen
huidig
3
gewenst
Organisatieontwikkeling,
culturele verschillen
2
3a4
Internationale betrekkingen:
algemeen
Internationale economisch
ebetrekkingen
2
3
Internationale economie:
algemeen
Internationale economisch
ebetrekkingen
3
3
Economische toestand,
ontwikkelingen en structuur:
algemeen
Economische structuur
2
3
Bedrijfskunde,
organisatiekunde,
arbeidswetenschappen
Organisatiesociologie,
organisatiepsychologie
Interculturele communicatie,
bedrijfsleven
2
3a4
Bedrijfskunde,
organisatiekunde,
arbeidswetenschappen
Management en organisatie:
algemeen
Ondernemerschap,
interculturele communicatie,
sociale aspecten
2
3a4
Bedrijfskunde,
organisatiekunde,
arbeidswetenschappen
Filososfie en theorie van
bedrijfs- en organisatiekunde
Bedrijfsleven, sociale
verantwoodelijkheid
2
3a4
Filosofie
Ethiek (filosofie)
Economische ethiek, politieke
ethiek
1
2a3
85.40
Bedrijfskunde,
organisatiekunde,
arbeidswetenschappen
Marketing
Internationale markt,
markonderzoek, internet
85.62
Bedrijfskunde,
organisatiekunde,
arbeidswetenschappen
Personeelsmanagement
Politicologie
89.70
83.40
83.30
85.08
85.05
85.02
08.38
Niveau
collectievorming
Cijfers 1-10
Economie
Economie
3a4
Algemene conclusie voor Praktijkstudies:
Zoals eerder aangegeven, het interdisciplinaire karakter van de opleiding Praktijkstudies zie je
in de collectie terug. De raakvlakken met andere UB collecties zijn al opgenomen in de
afzonderlijke tabellen per Praktijkstudie.
Het interdisciplinaire karakter van de collectie Praktijkstudies heeft enige invloed gehad op de
collectiewaardering die vooral gericht is op de beoordeling van de publicaties die worden
gekocht uit de voor Praktijkstudies beschikbare financiële middelen.
Bij de tijdschriften gaat de voorkeur in principe uit naar elektronische abonnementen
Beschikbare middelen
In 2003 heeft het Centrum voor Praktijkstudies € 4500,- voor 2 jaar toegekend als
Stimuleringssubsidie voor de aanschaf van literatuur. Het budget voor 2008 voor
Praktijkstudies is € 5.762,- . Het budget voor Praktijkstudies in de recente jaren is niet te
achterhalen, door de vele veranderingen in de budgetstructuur.
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
135
Deselectie
Voor medio 2008 staat de verhuizing gepland van de publicaties van de Mediatheek van het
Centrum voor Praktijkstudies naar de UB Leiden. Dit is een uitstekend moment om alvast
kritisch te kijken naar de Mediatheek collectie.
136
Collectieplan Deel II, Letteren – 1 oktober 2008
1.3.
Godsdienstwetenschappen
De Universiteitsbibliotheek fungeert als faculteitsbibliotheek voor de Faculteit der
Godsdienstwetenschappen.
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collectie theologie is de oudste van de UB. Het eerste boek in het bezit van de bibliotheek
was een bij Plantijn uitgegeven viertalige bijbel in 8 delen, geschonken door Prins Willem I in
1575, het stichtingsjaar van de universiteit. De Leidse collectie kreeg verder vorm toen eind
1586 een legaat werd verworven van Johannes Holmannus Secundus, hoogleraar in de
theologie. Door de eeuwen heen bleef de theologie in Leiden aanwezig en zowel orthodoxie
als vrijzinnigheid lieten hun sporen in de collectie na.
De Faculteit der Godsdienstwetenschappen stelt jaarlijks een budget ter beschikking. In 2007
bedroeg deze €60.910,-. Het budget werd aangevuld met een bijdrage van €7.151,- in het
kader van de Bibliotheekvoorziening Geesteswetenschappen (BGW). Deze bijdrage heeft als
doel het opvullen van lacunes op het gebied van Nieuwe Testament en Patristiek en werd dit
jaar voor het laatst door het NWO uitgekeerd.
PThU en Remonstrantse Broederschap
Naast de eigen opleidingen biedt Godsdienstwetenschappen onderdak aan de
predikantsopleidingen van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) en de
Remonstrantse Broederschap. De PThU heeft eigen hoogleraren en docenten; het
Remonstrants Seminarium een bijzonder c.q. kerkelijk hoogleraar bij de Universiteit Leiden.
Sinds 2002 stelt de PThU jaarlijks een budget aan de UBL beschikbaar (beheerd door de
vakreferent godsdienstwetenschappen), waaruit de specifieke literatuurbehoeften t.b.v. de
PThU masteropleiding kunnen bekostigd. Het aangeschafte materiaal wordt opgenomen in de
bruikleencollectie NHK. Het budget is voorlopig vastgesteld op €2000,- per jaar. Ongeveer de
helft hiervan wordt besteedt aan tijdschriften.
De Remonstrantse Broederschap vult haar SEMREM-collectie in natura aan, eveneens in
bruikleen bij de UBL.
Actuele omvang
De collectie Godsdienstwetenschappen bevat naar schatting 125.000 banden. Het merendeel
daarvan staat in het Gesloten Magazijn. Er staat ca. 400 meter open opgesteld op de studiezaal
Godsdienstwetenschappen. Daarnaast staat er ongeveer 300 meter aan tijdschriften in het
Open Magazijn. De bibliotheek heeft een lopend abonnement op zo’n 200 tijdschriften.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Er bestaan nauwe banden met de profielen van aangrenzende disciplines, zoals:
• Griekse en Latijnse taal en cultuur
• Talen en culturen van het Midden Oosten (Hebreeuws en islam)
• Talen en culturen van Zuid Oost-Azië (hindoeïsme. Boeddhisme)
• Sociale wetenschappen (Culturele antropologie, Sociologie & Psychologie)
• Wijsbegeerte
• Geschiedenis
• Kunstgeschiedenis
• Bijzondere collecties (handschriften, mediëvistiek)
Actuele relatie met Onderwijs en Onderzoek
Collectieplan Deel II, Godsdienst – 1 oktober 2008
137
De collectie Godsdienstwetenschappen is in het Leidse onderwijs primair van belang voor de
volgende programma’s:
• BA Islamitische theologie
• BA Godgeleerdheid
• BA Wereldgodsdiensten
• MA Islamic Theology
• MA Religious Studies
• MPhil Religious Studies
De Faculteit der Godsdienstwetenschappen telt in het studiejaar 2007-2008 199 ingeschreven
studenten, waarvan 24 studenten staan ingeschreven voor een van de masteropleidingen. 21
De collectie Godsdienstwetenschappen ondersteunt Leids onderzoek dat valt onder de
Faculteit der Godsdienstwetenschappen (het onderzoeksinstituut LISOR en het Peshitta
Instituut). De wetenschappelijke staf van de faculteit bestaat uit:
Hoogleraren:
9
U(H)D’s:
11
Postdocs:
4
AIO’s:
3
Bijzonder hoogleraren:
4
Zwaartepunten binnen het facultair onderzoek zijn:
•
Bijbelwetenschappen
•
Jodendom
•
Geschiedenis van het christendom
•
Islam in Europa
•
Wereldchristendom
•
Godsdienstwijsbegeerte
•
Vergelijkende godsdienstwetenschappen
Zwaartepunten
Zwaartepunten binnen de collectie zijn:
• Bijbelwetenschappen en patristiek
• Geschiedenis van het christendom
• Islam in Europa
• Godsdienstwijsbegeerte
• Vergelijkende godsdienstwetenschappen
Ontsluiting
De collectie Godsdienstwetenschappen is volledig opgenomen in de catalogus (U-CAT). De
collectie is door de jaren via drie, elkaar gedeeltelijk overlappende, ontsloten:
• Oude Systematische Catalogus (OCS)
Tot 1963
• Nieuwe Systematische Catalogus (NSC)
1963 tot circa 2002
• Gemeenschappelijke Onderwerpsontsluiting (GOO)
Vanaf circa 1990
21
Zie Korte rapportage instroom, inschrijvingen en examens (januari 2008) via www.cijfers.leidenuniv.nl.
138
Collectieplan Deel II, Godsdienst – 1 oktober 2008
1.4.
Wijsbegeerte
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Al sinds het ontstaan van de universiteit (1575) wordt er in Leiden filosofie onderwezen, zij
het dat het onderwijs in de filosofie, behorende tot de artes, voornamelijk een propedeutisch
karakter had. Men bestudeerde de filosofie als voorbereiding op een van de “echte studies”:
theologie, rechten en medicijnen. Aanvankelijk maakte men in het onderwijs gebruik van
handboeken van de humanistisch georiënteerde Leuvense hoogleraren Augustinus Hunnaeus
en Cornelius Valerius, totdat in 1582 zes studenten het verzoek indienden om voortaan
Aristoteles’ teksten als uitgangspunt te nemen. Het verzoek werd gehonoreerd, maar de
studenten hadden veel moeite met deze teksten, dus al gauw verschenen er handboeken van
Leidse hoogleraren met als doel de Aristotelische leer hapklaar te maken, bijvoorbeeld Simon
Stevins Dialectike ofte Bewijsconst (1585). 22
De collectievorming op het gebied van de filosofie sloot sinds het prille begin van de
universiteit al aan bij het onderwijs. Zo bevat de collectie een exemplaar van Valerius’
gewraakte Physicae uit 1575, en een latere druk van Stevins bovengenoemde werk uit 1621,
‘van druckfauten verbetert’. Ook het vermelden waard is dat het college in 1608 besloot om
voor de hoogleraren filosofie de werken van Plato en Aristoteles aan te schaffen, voor Plato
waarschijnlijk de Stephanus-editie (1578) die ook nu nog in het bezit is van de bibliotheek.
De eerste jaren dat filosofie onderwezen werd, had men moeite om geschikte hoogleraren te
vinden voor de filosofie. De opleiding was dan ook weinig succesvol. Pas in 1598 bracht de
eerste student het tot de graad magister artium. Die student was Gerardus Vossius. Zijn zoon,
Isaac Vossius, zou later bibliothecaris van koningin Christina van Zweden worden. In 1689
kocht de Universiteit de Bibliotheca Vossiana aan, en zo verkeeg de bibliotheek vele
belangrijke werken van Descartes, onder andere een eerste druk van de Discours de la
Méthode uit 1637. Daarvoor had de universiteit slechts één werk van Descartes in haar bezit
(Geometria, door Frans van Schooten uit het Frans in het Latijn vertaald ten behoeve van de
studenten, 1649). Het was dan ook pas in 1676 officieel toegestaan om de Cartesiaanse
filosofie te doceren in Leiden. Inofficieel echter, behoorde deze filosofie al vanaf 1652 tot het
curriculum. 23
Tegenwoordig kan men aan de universiteit Leiden terecht voor een brede, klassieke opleiding
in de filosofie. De geschiedenis van de filosofie, en met name de antieke filosofie van
Aristoteles en Plato, neemt nog steeds een bijzondere plaats in. Sinds 1964 is er een aparte
Faculteit der Wijsbegeerte (daarvoor behoorde Wijsbegeerte bij Letteren), en sinds 1992
functioneert de Faculteit helemaal zelfstandig. In het laatste research assessment zijn de
voorzieningen voor de opleidingen van de Faculteit als goed beoordeeld, met name de
bibliotheek. 24
Het jaarlijks budget voor wijsbegeerte bedroeg de afgelopen jaren € 32.000. In 2004 en 2005
heeft de faculteit een extra bedrag van € 20.000 (per jaar) beschikbaar gesteld om lacunes op
te vullen, in met name de collectie monografieën (het extra bedrag van 2005 is in 2005 en
2006 uitgegeven). 25 Het jaarlijks budget van € 32.000 werd onderverdeeld in € 28.000
22
Bron: Ferdinand Sassen, ‘Het oudste wijsgeerig onderwijs te Leiden, (1575-1619)’, in Mededeelingen der
Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, 4:1.
23
Bron: Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna Commoditas, Geschiedenis van de Leidse
Universiteitsbibliotheek 1575-2000. Primavera Press ism Universitaire Pers Leiden. Leiden 2001.
24
Bron: Research Assessment Philosophy 1999-2004.
http://www.filosofie.leidenuniv.nl/content_docs/report_of_philosophy.pdf
25 25
In de gesprekken die ik met de medewerkers heb gevoerd, is gebleken dat niet alle lacunes naar
tevredenheid zijn opgevuld. De nog bestaande lacunes (zoals voor praktische filosofie) zijn meegenomen in het
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
139
regulier budget, en € 4000 voor het zogenaamde pluspakket: een apart budget waarvan
elektronische diensten werden betaald (in concreto: Philosopher’s Index en Routledge
Encyclopedia of Philosophy. Kosten in totaal in 2006: € 4806 26). In 2007 is het pluspakket
echter afgeschaft, en worden de kosten van de elektronische abonnementen van het reguliere
budget afgetrokken. Dit reguliere budget bedraagt echter € 28.000.
Actuele omvang
De totale collectie filosofie bestaat uit zo’n 75.000 titels. Een klein deel daarvan staat op de
studiezaal.
Lopende abonnementen (gebaseerd op Alephs list of orders per budget):
• Tijdschriften: 87
• Meerdelige werken: 72
• Losbladigen: 1
• Seriewerken: 20
• Elektronische abonnementen: 5
De omvang van de elektronische collectie is:
• Tijdschriften: 129 titels (search in U-CAT mbv BC codes voor filosofie en MAT=et) (er is
hier natuurlijk overlap met de Aleph-titels)
• Overig: 16 titels (search in U-CAT, woord uit alle velden filosofie en MAT = so, en ULIP philosophy, ontdubbeld) (o.a. bibliografieën, lexica, verzameld werk filosofen,
proefschriften op CD-ROM).
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Aangezien filosofie een zeer breed vakgebied is, heeft de collectie raakvlakken met vrijwel
alle andere collecties in Leiden. Het volgend overzicht spitst dit toe per onderdeel van de
filosofie:
• Klassieke talen (antieke wijsbegeerte)
• Sociale wetenschappen (politieke filosofie, filosofie van de psychiatrie, ethiek)
• Taalwetenschap (taalfilosofie)
• Wetenschapsgeschiedenis (wetenschapsfilosofie)
• Museum Boerhaave (wetenschapsfilosofie)
• Wiskunde en natuurwetenschappen (logica, wetenschapsfilosofie)
• Godsdienstwetenschappen en godgeleerdheid (middeleeuwse wijsbegeerte, spiritualiteit,
godsdienstwijsbegeerte)
• Indologisch instituut Kern (niet-westerse filosofie)
• Kunst (esthetica)
• Rechten (ethiek, rechtsfilosofie)
• Bijzondere collecties (geschiedenis van de middeleeuwse wijsbegeerte)
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Vrijwel alle Nederlandse universiteiten waar filosofie wordt aangeboden hebben overlappend,
verwant en/of aanvullend materiaal. Het is momenteel onduidelijk welke bibliotheek
bewaarplicht heeft. De bibliotheek met die verantwoordelijkheid deselecteert geen werken die
collectievormingsprofiel. Voorzover mij bekend zijn veel andere lacunes indertijd wel opgevuld. De titels voor
mediafilosofie zijn bijvoorbeeld allemaal aangeschaft.
26
Voor gebruikscijfers van deze bronnen, zie: Gebruikscijfers leveranciers. De cijfers zijn moeilijk vergelijkbaar
omdat er verschillende acties zijn gemeten, maar het lijkt erop dat de Philosopher’s Index vaker wordt gebruikt
dan de Routledge.
140
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
nergens anders meer in Nederland aanwezig zijn, en andere bibliotheken die tot een dergelijke
actie willen overgaan moeten hun collectie aanbieden aan de bibliotheek met
bewaarverantwoordelijkheid. 27 Dit zou moeten zijn geregeld in UKB-verband. Indertijd heeft
Leiden om deze verantwoordelijkheid verzocht. Els Peeters (Nijmegen) heeft echter een stuk
ingediend waarin ze pleit voor een koppeling aan BGW-verantwoordelijkheid. Dit is
aangenomen als amendement maar het eerste stuk is daarmee niet vervallen. De BGW gelden
zijn naar Nijmegen, en Amsterdam (VU en UvA) gegaan, maar de Amsterdamse
universiteiten hebben geen gehoor gegeven aan de oproep om de bewaarplicht op zich te
nemen. Nu is het feitelijk zo dat er twee stukken naast elkaar bestaan: een waarin Leiden de
verantwoordelijkheid op zich neemt, en een waarin Nijmegen dat doet.
Hoe het met de KB in dit verband zit, is evenmin duidelijk. Dit is misschien een punt voor het
volgende overleg vakreferenten filosofie (landelijk).
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie is van belang voor de volgende opleidingen:
• Bachelor Wijsbegeerte (in voltijd en deeltijd)
• Bachelor Wijsbegeerte met Major-minor combinatie (Deze opleiding komt te vervallen; na
het academisch jaar 2006-2007 kan hiervoor niet meer worden ingeschreven.)
• Minor Wijsbegeerte (na 2006/2007 vervalt ook deze opleiding)
• Master Philosophy
• MPhil Philosophy (research master rond het thema: Rationality)
• MA Philosophy of a specific discipline
Sinds 2004 is het onderzoek van de faculteit gebundeld rond het thema rationaliteit. Hieronder
vallen 8 onderzoekslijnen: 28
• Philosophy of Science
• Studies on ‘Gelassenheit’
• Media Philosophy
• Aristotle’s Posterior Analytics and its reception in late antiquity
• Kant on the Unity of Reason
• Nietzsche’s philosophy of conflict
• Rational choice theory
• Philosophy between science and morals in the post-Newtonian World: Berkeley, Hume
and Adam Smith
Zwaartepunten
Traditioneel zwaartepunt is de geschiedenis van de filosofie. Met name op het gebied van
antieke en middeleeuwse wijsbegeerte is de afgelopen jaren veel aangeschaft. Antieke
wijsbegeerte lijkt, mede ook door de verwante sterke collectie Klassieke talen, een grote
aantrekkingskracht te hebben op mensen van buiten Leiden.
Een search in de catalogus op basiscode laat wel zien dat antieke wijsbegeerte (08.21) de
meeste titels telt, maar hiervan is waarschijnlijk een behoorlijk deel door Klassieke talen
aangeschaft. Ook op het gebied van de geschiedenis van de moderne en hedendaagse
wijsbegeerte (respectievelijk 08.24 en 08.25) hebben we veel in huis, maar dit geeft een
vertekend beeld, omdat het praktijk is om boeken voornamelijk historisch te classificeren,
d.w.z. dat een studie over Kants ethiek bij geschiedenis van de moderne wijsbegeerte komt,
27
Het is mij niet bekend of er ook een plicht is om de laatste papieren versie van een abonnement te handhaven
(maar ik dacht van wel).
28
Bron: Research Assessment Philosophy 1999-2004.
http://www.filosofie.leidenuniv.nl/content_docs/report_of_philosophy.pdf
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
141
en dat werken van hedendaagse auteurs bijna automatisch bij geschiedenis van de
hedendaagse wijsbegeerte terecht komen (of het nu politieke filosofie betreft of zeg
wijsgerige antropologie). 29
Ontsluiting
Nog niet alles is ontsloten via de GOO. Sommig materiaal is alleen voorzien van NSC-codes,
maar het lijkt erop dat het meeste wel een NBC code heeft. Vooralsnog lijkt er geen duidelijke
scheiding aan te brengen tussen werk dat wel en werk dat niet ontsloten is met NBC (het is
bijvoorbeeld niet zo dat werk dat voor 1990 is uitgekomen, zo’n code mist; zoals dat bij
andere vakken soms wel het geval is).
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs & onderzoek
De collectie filosofie richt zich met name op de studenten, docenten, en onderzoekers van de
Faculteit der Wijsbegeerte. De collectie ondersteunt de volgende opleidingen: BA
Wijsbegeerte, MA in Philosophy, MA in Philosophy of a Specific Discipline en MPhil in
Philosophy: Rationality (research master).
De faculteit in cijfers:
Wetenschappelijke staf:
Hoogleraren:
6
U(H)Ds:
8
Postdocs:
2
Promovendi:
5
Bijzondere leerstoelen:
6
Visiting scholars (2007-2008):
2
Eén van de postdocs is ook gedeeltelijk in vaste dienst. Tevens is er overlap tussen de
hoogleraren en bijzonder hoogleraren.
Studentenaantallen: 30
Instroom eerstejaars:
Instroom master studenten:
Totaal aantal inschrijvingen (alle studiefasen):
46
7
152 (waarvan 1 voor de research master)
Onderwijs:
29
Dit is uiteraard onhandig, maar omdat er gezamenlijk ontsloten wordt (d.w.z. als een andere bibliotheek het
boek al ontsloten heeft, nemen wij die gegevens over), zijn er landelijke afspraken gemaakt, en het lijkt
verstandig om ons daaraan te houden. Omdat er voor filosofie in vergelijking tot andere vakgebieden erg weinig
is afgesproken, is het misschien zinvol om een en ander opnieuw ter discussie te stellen in het landelijke
vakreferenten overleg filosofie. Twee opmerkingen: (1) het is niet ondenkbaar dat we in de nabije toekomst
anders gaan ontsluiten, dus misschien is het beter daarop te wachten, en (2) het probleem is misschien niet zo
groot als het lijkt, omdat er naast de basisclassificatie ook trefwoorden worden toegekend. Als het goed is,
blijven de boeken daardoor wel goed vindbaar. Natuurlijk blijft het probleem dat het over 200 jaar wellicht raar
is dat 20e-eeuwse wijsbegeerte als contemporaine filosofie is opgenomen, maar classificatiesystemen lopen wat
dat betreft altijd achter de feiten aan.
30
Bron: www.cijfers.leidenuniv.nl. Het aantal eerstejaars is gebaseerd op de vooraanmeldingen voor het
studiejaar 2007-2008 in week 39 (juli 2007). De overige cijfers zijn gebaseerd op het rapport Onderwijs in cijfers
van juli 2007, en dit zijn de cijfers voor 2006. Er moet opgemerkt worden dat de faculteit toen ook nog de
opleidingen wijsbegeerte met minor-major combinatie en wijsbegeerte van een bepaald wetenschapsgebied aan
bood (hier niet apart vermeld).
142
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
Het onderwijs in de bachelor laat de student kennismaken met zoveel mogelijk klassieke
onderdelen van de filosofie, met nadruk op de geschiedenis van de filosofie, al worden de
systematische vakken natuurlijk niet veronachtzaamd. Het lezen van klassieke, primaire
teksten neemt een belangrijke plaats in tijdens de opleiding. In de masterfase komen meer
specialistische vakken aan bod, nauwer aansluitend bij de onderzoeksspecialismen van de
verschillende stafleden.
Onderzoek:
Ieder staflid heeft zijn eigen onderzoeksspecialisatie. Er is geen onderverdeling in
onderzoeksgroepen, maar wel is al het onderzoek aan de faculteit sinds 2004 gebundeld onder
één thema: rationaliteit. De deeldisciplines van de filosofie die in Leiden zijn
vertegenwoordigd zijn:
• Geschiedenis van de filosofie (antieke, middeleeuwse, moderne & hedendaagse)
• Logica & Taalfilosofie
• Epistemologie & Wetenschapsfilosofie
• Mediafilosofie
• Cultuurfilosofie
• Wijsgerige antropologie
• Ethiek
• Politieke filosofie
• Philosophy of mind
• Metafysica (vooral binnen het onderwijs)
• Rechtsfilosofie (nieuw)
• Wijsbegeerte van de psychiatrie (nieuw)
Aankoop en –methodiek
De aanschaf van literatuur geschiedt “ouderwets”: via de boekhandel. Wel wordt er
voornamelijk gebruik gemaakt van attenderingsprofielen bij de belangrijke uitgevers om op
de hoogte te blijven van recente uitgaven in plaats van het doornemen van papieren catalogi
en recensies in vaktijdschriften. In de toekomst zullen de attenderingsprofielen worden
omgezet in approval plans. Deze methode werkt vooral goed voor recente literatuur.
Incidenteel wordt echter ook ouder werk aangeschaft. Dit geschiedt dan op basis van
suggesties vanuit de doelgroep.
In sommige gevallen worden uitgaven aangeschaft via antiquariaten.
Tabel
De primaire ingang voor het profiel is de onder filosofen gangbare onderverdeling in de
verschillende filosofische vakken. 31 Het voordeel van deze indeling is dat de verschillende
medewerkers van de Faculteit zich hopelijk gemakkelijk kunnen herkennen in het profiel. Het
nadeel is dat, anders dan gebruikelijk in bibliotheken, de primaire ingang niet door de NBCcodes wordt gevormd, waardoor het misschien minder makkelijk wordt om ons profiel te
vergelijken met dat van andere bibliotheken (al is Nijmegen bijvoorbeeld ook van de NBCcodes al ingang afgestapt, ten gunste van een ingang in termen van filosofische disciplines).
Men moet zich echter bedenken dat de basisclassificatie voor filosofie eerder een
belemmering dan een hulpmiddel lijkt te vormen bij het toekennen van collectieniveaus. Ten
eerste vallen de onderwerpsrubrieken niet altijd samen met het onderzoek en onderwijs van de
31
Wijsgerige aspecten van de psychiatrie staat niet als vak apart genoemd. Het gaat hier namelijk om een breed
veld dat uit meerdere deelgebieden bestaat (bv. ken-theorie, ethiek en antropologie). In overleg met de
betreffende hoogleraar is bepaald dat voor de filosofiecollectie met name neurofilosofie van belang is. Dat is
hieronder wel terug te vinden.
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
143
Faculteit. Zo hebben sommige gebieden geen eigen code (bijv. mediafilosofie; een relatief
jong vakgebied). Daarbij is het praktijk om studies veelal historisch te classificeren. 32 Een
boek van Derrida op het gebied van wijsgerige antropologie komt dus bij geschiedenis van de
contemporaine wijsbegeerte (08.25) in plaats van bij wijsgerige antropologie (08.36). Om
deze reden is het toekennen van wensniveaus per basiscode weinig informatief: de gebieden
zijn te breed. Daarbij aansluitend zullen de wensprofielen ook niet in het aantal aangeschafte
titels per basiscode zijn rug te zien, hetgeen de vraag oproept of het wel zinvol is om die
codes als uitgangspunt te nemen. Tot slot, zoals aangegeven in het collectieprofiel, lijkt er in
Leiden nog geen traditie te zijn om de filosofiecollectie te beschrijven in termen van NBCcodes. Ook om die reden voel ik me vrij om een andere weg in te slaan. Relevante codes zijn
wel genoemd.
Het aanschafbelang wordt weergegeven in een schaal van 1 tot en met 10, zoals in Nijmegen
al een aantal jaren gebruikelijk is. Hierbij staat 10 voor een volledige collectie en 1 voor een
zeer minimale, zie voor een toelichting op deze niveaus Deel II, de inleiding bij Letteren: §
1.2.1. Per vakgebied is aangegeven zowel wat het huidige niveau is, als wat het gewenste
niveau is voor de collectie, voor zover het budget het toelaat.
Vakgebied & accenten
NBC
Niveau
Collectievorming
Cijfers 1-10
huidig
gewenst
Ook aanschaf
door:
Bijzonder-heden
a. Geschiedenis van de antieke wijsbegeerte
Traditioneel zwaartepunt in de Leidse collectie.
Het accent in het onderzoek ligt op de receptie
van Aristoteles’ philosophy of mind in de late
Oudheid. Periode: 200-600 nChr. Met name de
volgende twee tradities: de De Anima traditie en
de Neo-Platonistische (vooral Plotinus).
08.21
9
9
GLTC (m.n.
primaire teksten)
b. Geschiedenis van de middeleeuwse
wijsbegeerte
De nadruk ligt op laat- middeleeuwse logica en
semantiek. Vooral aanschaf van tekstedities.
c. Geschiedenis van de moderne en
hedendaagse wijsbegeerte
Er wordt gestreefd naar een zo compleet
mogelijke collectie van primaire teksten van
belangrijke filosofen. Onderzoeksaccenten liggen
op (i) (m.n. Schotse) filosofie en wetenschap in de
de
de
17 en 18 eeuw (Newton, Hume, Adam Smith),
(ii) de filosofie van Kant
(iii) rationaliteit
(iv) de filosofie van Nietzsche (er wordt ism
Nijmegen gewerkt aan een Nietzsche
woordenboek)
08.22
8
8
Graag ook aanschaf
in het Italiaans.
In mindere mate ook
studies over de
doorwerking van de
commentaar-tradities
in de middeleeuwen
en renaissance
Aanschaffen.
Graag ook aanschaf
van handschriften op
film.
08.24
08.25
7
8
Wat betreft de
geschiedenis
van de
natuurfilosofie en
economie ook
aan-schaf door
wetenschapsges
chiede-nis
Er zijn lacunes wat
betreft Schotse
filosofie (Hume,
Smith).
Voor het onderwijs
zijn teksten in
Engelse vertaling
nodig.
De Nietzsche
bibliotheek mag
uitgebreider. Indien
mogelijk,
elektronische edities
van zijn werken ivm
woordenboek.
08.33
08.34=
17.11
31.02
31.01
08.24
08.25
8
8
1. Geschiedenis van de filosofie
2. Theoretische filosofie
a. Logica & Taalfilosofie
De focus ligt op de filosofische implicaties van het
constructivisme (met nadruk op Per Martin-Löfs
type theory). Een gerelateerde onderzoekslijn
houdt zich bezig met het oordeelsbegrip (ook
historisch, o.a. Locke, Hume). Ook aanschaf van
studies mbt de geschiedenis van de logica en
semantiek (belangrijke auteurs: Frege,
Wittgenstein, Bolzano).
32
De standaard Lockeeditie uit 1823
ontbreekt, nu wel veel
materiaal elektronisch
beschikbaar. Een
goed overzicht van
digitaal beschikbare
bronnen is gewenst.
Graag een
abonnement op de
nieuwe Clarendon
Zie het collectieprofiel over de zin en onzin van deze praktijk.
144
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
uitgave van Hume.
b. Epistemologie
Collectievorming met name van belang tbv het
onderwijs. Voor de research-master nadruk op het
thema: rationaliteit. Ander aandachtsgebied:
wetenschappelijke kennis.
c. Wetenschaps-filosofie
Hier ligt het accent op de filosofische
beschouwing van de geschiedschrijving van de
wetenschap (History and Philosophy of Science
(HPS)).
08.32
77.31
77.32
08.36
7
7
FSW (philosophy
of mind)
08.35=
02.2
08.25
5
6
Aanschaf vnml
door wet.gesch.
Ook binnen
W&N werd
aangeschaft
(maar nu
minder?)
d. Mediafilosofie
Een nieuw deelgebied in de filosofie, dat de
invloed van nieuwe mediatechnologieën op ons
ken-apparaat tot onderwerp heeft. Een
basiscollectie is inmiddels aangelegd. Deze wordt
onderhouden, en iets uitgebreid.
08.36
08.32
08.25
4
5
Er zijn lacunes op het
gebied van
tijdschriften. Een
titellijst wordt nog
aangeleverd tbv
collectie
wetenschapsgesch.
Onderzoek en
onderwijs wordt door
dit lage niveau niet
belemmerd.
Omdat Leiden de
enige universiteit is
met deze
specialisatie, is het
gewenste niveau toch
hoger dan het huidige
e. Metafysica
Alleen aanschaf ten behoeve van het inleidende
BA- onderwijs. Met name zijn teksten in Engelse
vertaling nodig (bijv. van Descartes, Leibniz, Kant,
maar ook van hedendaagse filosofen).
f. Philosophy of mind
Lichaam-geest probleem.
Neurofilosofie is ook van belang, bijv. implicaties
van de neurobiologie voor vrijheid.
08.31
6
6
08.36
08.25
6
7
Filosofische
implicaties van
psychopathologie wordt
door FSW
aangeschaft
Afstemming met de
Heer (vakreferent
FSW) gewenst.
08.38
08.24
08.25
6
8
FSW
Aanschaf op
deelgebied filosofie &
economie gewenst.
3. Praktische filosofie
a. Ethiek
Interesse in zowel meta-ethiek (concepties van
praktische rationaliteit en handelingstheorie) als
normatieve ethiek. Zwaartepunt: Kant en Kantian
ethics.
Groeiende belangstelling voor Practical Inference
en publicaties op het gebied van morele
psychologie. Een nieuw aandachtsgebied is de
ethiek van de psychiatrie.
b. Politieke filosofie
Het accent ligt op wereldburgerschap, benaderd
vanuit verschillende invalshoeken (ethiek, politiek,
economie), en de relatie to democratische theorie.
In mindere mate aandacht voor feministische
theorie.
Op het gebied van de
meta-ethiek is de
collectie mager.
08.45
08.24
08.25
7
8
FSW
Aanschaf op
deelgebied filosofie &
economie gewenst.
Ook over
vraagstukken van
verdelende
rechtvaardig-heid.
c. Cultuurfilosofie
Hier vooral aandacht voor de belevenismaatschappij en hoe we ons daarin staande houden.
Daarbij aansluitend: het begrip ‘gelatenheid’ en
spiritualiteit met wortels bij Meister Eckart.
Belangrijke denkers: Benjamin, Heidegger,
Dilthey, Bergson. Studies mbt de
fenomenologische instelling.
Ook belangstelling voor esthetica.
Met name aanschaf van primaire teksten.
08.42
08.41
08.25
08.24
08.22
7
7
Rechtsfilosofie
Zwaartepunt op mensenrechten en
mensenplichten, moraliteit en recht, o.a. Kant,
Hannah Arendt. Een andere lijn richt zich op
Nietzsche’s filosofie van conflict.
e. Wijsgerige antropologie
Accenten: de filosofie van Heidegger.
Voornamelijk primaire teksten.
08.40
08.38
08.45
08.25
08.24
08.36
08.25
08.24
7
7
7
7
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
rechten
Vertalingen van
Franse fenomenologen ontbreken.
Ivm te verwachten
samenwerking met
kleine aziatische
talen, ook werken
over verhouding
oosterse-westerse
filosofie collectioneren
(bv. Heidegger and
Asian thought)
Engelse vertalingen
gewenst
145
Uitgangspunten voor de collectie zijn wat de geschiedenis van de filosofie betreft dat in ieder
geval de primaire teksten van belangrijke filosofen worden aangeschaft, en de belangrijkste
studies over deze auteurs. Gestreefd wordt naar een zo compleet mogelijke collectie op dit
gebied. Ook wordt direct ondersteunend materiaal aangeschaft, zoals bibliografieën, lexica,
etc. Wat betreft de systematische vakken wordt er getracht de belangrijkste werken op die
vakgebieden die op de faculteit vertegenwoordigd zijn aan te schaffen. Dit zijn: logica &
taalfilosofie, epistemologie & wetenschapsfilosofie, ethiek, politieke filosofie, wijsgerige
antropologie, cultuurfilosofie, metafysica, philosophy of mind en mediafilosofie. Nieuwe
aandachtsgebieden die naar aanleiding van nieuwe aanstellingen hierbij komen zijn
wijsbegeerte van de psychiatrie (voor de collectie in het kader van dit vak met name
neurofilosofie) en rechtsfilosofie. Voor het onderwijs zijn series als Cambridge Companion to
…, en Routledge Philosophy Guidebooks to… belangrijk. Ook hier wordt gestreefd naar een
zo complete mogelijke collectie.
Boekencollectie:
De boekencollectie wordt over het algemeen als goed beoordeeld. Recentelijk heeft de
faculteit extra budget toegekend (in 2004 en 2005 20.000 euro) om de bestaande lacunes op te
vullen. Als resultaat daarvan is de UB nu grotendeels goed toegerust voor het onderzoek en
onderwijs. Wel zijn er (ook door nieuwe onderzoeksoriëntaties) nieuwe aanvullingen in de
collectie nodig. Deze liggen met name op het gebied van de ethiek & politieke filosofie (te
denken is aan meta-ethiek, en aan geschiedenis en filosofie van de economie), en geschiedenis
van de moderne wijsbegeerte (teksten van en over Schotse filosofen). Wat betreft de
wijsgerige aspecten van de psychiatrie, ook een nieuw specialisme aan de faculteit, blijkt de
UB al goed voorzien, zij het dat het meeste bij FSW staat. Afstemming met de vakreferent
FSW over collectievorming op dit punt is gewenst. FSW collectioneert trouwens ook al jaren
op het gebied van de politieke filosofie; ook hier is afstemming met de vakreferent is kwestie
gewenst. Verder geldt in het algemeen dat de collectievorming voorheen sterk gericht was op
de Duitse markt, maar dat er nu steeds meer vraag is naar publicaties uitgegeven in de
Angelsaksische wereld.
Wat betreft het onderwijs is er een duidelijke roep om vertalingen van oorspronkelijke Franse
en Duitse teksten in de Engelse taal. De Nederlandse studenten beheersen het Frans en het
Duits al niet meer zo goed, maar van de buitenlandse studenten die op de research master
afkomen, kan echt niet verwacht worden dat ze Frans en Duits kunnen lezen. Ook voor het
onderzoek is er groeiende vraag naar vertalingen; doordat men meer publiceert in
Angelsaksische tijdschriften, die eigen gemaakte parafraseringen van bijvoorbeeld origineel
Duitse citaten niet accepteren.
Conclusies en aanbevelingen:
Het collectievormingsprofiel dient als uitgangspunt voor de verdere uitbouw van de collectie.
De volgende aanbevelingen kunnen worden gedaan voor gebruik van het profiel:
Aanbevelingen:
• Naast de vakgebieden die in onderstaand profiel genoemd worden, moet ook de aanschaf
van basiswerken in de volle breedte van de filosofie punt van aandacht zijn. Er moet
bijvoorbeeld ook basaal gecollectioneerd worden op het gebied van het Duits Idealisme en
de niet-westerse filosofie, ook al is er op dit moment niemand mee bezig.
• Met het oog op het centrale onderzoeksthema Rationaliteit moet de UB in ieder geval alle
recente studies rond dit thema collectioneren. Volledigheid wat betreft dit thema moet
worden nagestreefd (ook ouder werk indien dat eventueel ontbreekt).
146
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
•
•
Naast de Duitse markt, moet ook goed worden bijgehouden wat er in Groot-Brittannië en
Amerika uitkomt. Het is met name belangrijk te investeren in Engelse vertalingen vanwege
het Engelstalige masteronderwijs (en groei binnen de aantallen internationale studenten).
Om de collectie op peil te houden, zou het budget eigenlijk jaarlijks geïndexeerd moeten
worden. De tijdschriften en elektronische abonnementen worden namelijk elk jaar duurder,
en het boekenbudget gaat dan als sluitpost fungeren. (Zie ook punt d. onder)
Beschikbare middelen
In 2007 bedroeg het budget van filosofie 28.000 euro. Dit was als volgt verdeeld over de
verschillende kostensoorten (verdeling van eind 2007):
Monografieën
Tijdschriften
Meerdeligen
Losbladigen
Seriewerken
Elektronische abonnementen
Totaal
3500
12000
3500
221
3279
5500
28000
De werkelijke uitgaven waren echter anders verdeeld:
Monografieën
Tijdschriften
Meerdeligen
Losbladigen
Seriewerken
Elektronische abonnementen
Totaal
9100
9500
2400
200
2600
4100
28000
Het moet wel worden opgemerkt dat de uitgaven voor meerdeligen en seriewerken moeilijk te
begroten zijn (het ene jaar komt er gewoon meer uit dan het andere). Desalniettemin valt op
dat in 2007 de verhouding boeken (monografieën, meerdeligen, seriewerken) ten opzichte van
tijdschriften en elektronische abonnementen ongeveer 50-50 was. Ik denk dat we moeten
proberen dat zo te houden Hier moet worden opgemerkt dat het budget voor monografieën
aan de lage kant is. Belangrijk is dat het huidige budget in de toekomst in ieder geval
behouden blijft.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Incidenteel is er sprake van schenkingen. In principe moeten schenkingen aan dezelfde
criteria voldoen als die genoemd onder c, d.w.z. een uitgave moet binnen de collectie passen.
Minimaal moet het materiaal van wetenschappelijke kwaliteit zijn.
Deselectie
De tijdschriften abonnementen zijn recentelijk nog door de vorige vakreferent geëvalueerd.
Hij heeft de lopende abonnementen op series, meerdeligen, en elektronische abonnementen
bekeken. Hieruit is gebleken dat een aantal abonnementen mogelijk kan worden opgezegd
omdat deze of te weinig worden gebruikt (zoals het elektronische abonnement op de
Routlegde Encyclopedia of Philosophy) of omdat er sprake is van een serie waar al een aantal
jaren geen uitgave meer op is uitgekomen (zoals de Historisch-kritische Ausgabe van F.W.J.
Schelling).
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
147
148
Collectieplan Deel II, Wijsbegeerte – 1 oktober 2008
1.5.
Archeologie
Beknopte geschiedenis van de collectie
De eerste hoogleraar ter wereld in het vakgebied van de Archeologie was de Leidse professor
C.J.C. Reuvens, die werd benoemd in 1818. Lange tijd werd het vakgebied opgedeeld in twee
gescheiden tradities, prehistorie en klassieke archeologie. In de jaren ’80 werd een
zelfstandige studierichting Archeologie opgericht, de voorloper van de huidige Faculteit der
Archeologie.
De bibliotheek van de Faculteit der Archeologie in de huidige vorm is ontstaan in 1984, toen
de verschillende archeologische instituten en vakgroepen binnen Leiden zijn samengekomen
in het gebouw aan de Reuvensplaats. Dit betrof met name de bibliotheken van het Instituut
voor Prehistorie Leiden (IPL), de bibliotheek van de vakgroep Klassieke Archeologie en de
bibliotheek Palestijnse Oudheidkunde. Deze gezamenlijke collectie is aangevuld met
archeologische boeken die door de Universiteitsbibliotheek in depot zijn gegeven, zoals
bijvoorbeeld de collectie Scheurleer.
Actuele omvang
Papier
Tijdschriften
Naslagwerken
Monografieën
Overdrukken
Grote formaten
Grote formaten
323 m.
24 m.
350 m.
15 m.
15 m. (staand)
Elektronisch
Tijdschriften
CD-ROM
CD-ROM
436 titels
73 titels
80 stuks (liggend)
56 titels
15 stuks
103 stuks
NBC: 15.30 t/m 15.40
zelfstandige
als onderdeel
papieren publicatie
Afbakening gebied en raakvlakken andere domeincollecties UL
Er zijn raakvlakken met diverde andere domeincollecties van de Universiteit Leiden:
•
Klassieke talen en oudheid
•
Geschiedenis (historische periode bijvoorbeeld middeleeuwen, geschiedenis van nieteuropese gebieden)
•
Zuid-Azië, Zuidoost-Azië, Japan, Korea, China
•
(Culturele) Antropologie
•
Amerindische talen
•
Kunstgeschiedenis
•
Biologie (met name botanie en ecologie)
Oude geschiedenis behoort niet direct tot het domein. Op het gebied van Aziatische,
Afrikaanse, Australische en Noord-Amerikaanse archeologie wordt alleen verzameld in
directe samenhang met het onderwijs en onderzoek zoals dat aan de Faculteit plaatsvindt. Op
het gebied van de Palestijnse Oudheidkunde en het Nabije Oosten (inclusief Egypte) wordt
niet actief verzameld omdat dit in Leiden reeds gebeurt door het NINO (Nederlands Instituut
Nabije Oosten).
Collectieplan Deel II, Archeologie – 1 oktober 2008
149
Relaties tot externe bibliotheken en collecties
Binnen Leiden worden relaties onderhouden met:
• Rijksmuseum voor Volkenkunde (archeologie van niet–westerse gebieden)
• Rijksmuseum van Oudheden (prehistorie Nederland, klassieke archeologie, Nabije Oosten,
Egypte. Helaas is deze bibliotheek nauwelijks nog toegankelijk)
• Naturalis (Vroege mensheid, archeo-zoologie)
• Nationaal Herbarium Nederland (archeo-botanie)
• KITLV (Caraïben, Indonesië)
• Afrika Studiecentrum
• NINO (Nabije Oosten incl. Egypte)
Buiten Leiden worden relaties onderhouden met de bibliotheken van:
• Amsterdam VU (Letteren – archeologie)
• Amsterdam UvA (Geesteswetenschappen – Amsterdams Archeologisch Centrum)
• Groningen RUG (Letteren - Historische Wetenschappen – archeologie)
• Amersfoort (RACM = Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten)
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Binnen de Faculteit is de bibliotheek van cruciaal belang voor het overgrote deel van het
onderwijs en onderzoek. Buiten de Faculteit is de collectie van belang voor studenten en
medewerkers van de Faculteit Letteren, met name de Griekse en Latijnse Talen en Culturen,
Talen en Culturen van Indiaans Amerika, Kunstgeschiedenis en Geschiedenis.
Doelgroepen buiten de Universiteit Leiden, (inter)nationaal belang
De NWO-subsidie voor de Geesteswetenschappelijke Bibliotheken, speerpunt Archeologie, is
neergelegd bij de bibliotheek van de Faculteit der Archeologie, mede vanwege haar Leidenoverschrijdende functie.
Studenten en medewerkers van de overige universitaire archeologische instituten in
Nederland (en het buitenland) maken regelmatig gebruik van de bibliotheek. Ze komen er
voor naar Leiden, of ze vragen de gewenste literatuur per IBL aan.
Ook medewerkers van de verschillende archeologische diensten (gemeentelijk, provinciaal)
en amateur-archeologen weten de weg naar de Reuvensplaats te vinden. De bibliotheek is ook
een belangrijke bron voor de talrijke archeologische bedrijven als ARCHOL en RAAP.
Zwaartepunten
De volgende terreinen vormen zwaartepunten binnen het domein Archeologie:
• De prehistorie van Europa inclusief vroege mensheid (Paleolithicum) (met name
Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en in mindere mate Scandinavië,
de Alpenlanden, de Balkan, Iberisch schiereiland)
• De klassieke en mediterrane archeologie (het Griekse, Hellenistische en Romeinse
Mediterraneum)
• Archeologie van Indiaans Amerika (met name Midden-Amerika en de Caraïben)
• Theoretische archeologie (theorie, methoden en technieken, experimentele archeologie,
ethnoarcheologie)
• ‘Archaeological Sciences’ (met name gebruikssporen-analyse, ecologisch en materiaalonderzoek)
De meest gebruikte NBC-codes zijn:
15.30 archeologie
•
150
Collectieplan Deel II, Archeologie – 1 oktober 2008
15.31 methoden & technieken
15.32 prehistorische / protohistorische archeologie
• 15.34 klassieke archeologie
• 15.85 geschiedenis Amerika
Door de vele raakvlakken met andere disciplines worden echter ook tal van andere NBCcodes gebruikt.
•
•
Fysieke staat
Eén a twee keer per jaar gaat een aantal banden naar de binder, bestaande uit enerzijds recente
te binden tijdschriftafleveringen, anderzijds monografieën die aan onderhoud toe zijn.
Daarnaast zijn we bezig met een inhaalslag achterstallig onderhoud van een aantal
planobanden. Het gaat daarbij met name om de wat oudere (ca. 100 jaar) banden die aan de
basis van de collectie hebben gestaan.
Gebruik
De monografieën zijn uitleenbaar, ook als zij in een reeks zitten. Niet uitleenbaar zijn boeken
ouder dan 100 jaar, grote banden, en titels die voor bepaalde colleges gebruikt worden. Dit
laatste kan per cursusblok wisselen. Ook tijdschrijften en overdrukken zijn niet uitleenbaar.
De enorme toename van studenten (van gemiddeld 40 eerstejaars in de jaren 90 naar
gemiddeld 90 in dit decennium) heeft het aantal uitleningen fors doen toenemen.
Ontsluiting
Sinds 1990 worden de boeken die via acquisitie binnenkomen door de vakreferent
geschiedenis met behulp van de GOO (en van 1963-2002 met de Nieuwe Systematische
Catalogus) ontsloten. De boeken die ten geschenke of uit ruil zijn verkregen hebben pas sinds
enkele jaren een GOO codering gekregen (door de bibliothecaris van archeologie). In 1998 is
een begin gemaakt met het ontlenen van niet ontleende titels, en het aanvullen van de
ARCHEO exemplaarblokken met uniek-makers. Daarbij is aan ieder blok ook de Instituuts
Onderwerpscode toegekend. De codering volgt de plaatsingssystematiek van de open
opstelling van de bibliotheek. Er zijn dus 3 systemen waarmee de gebruiker titels op
onderwerp kan zoeken in de U-Cat: de GOO, de NSC en de OCI.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie van de bibliotheek is in eerste plaats ten behoeve van de opleiding Archeologie
aan de Faculteit der Archeologie. De collectie is ook van belang voor enkele opleidingen
binnen de Faculteit der Letteren, met name Griekse en Latijnse talen en culturen, Talen en
Culturen van Indiaans Amerika, Kunstgeschiedenis en Geschiedenis.
Gegevens betreffende de gebruikers van de Faculteit der Archeologie (op basis van
jaarverslag 2006: aangepast voor de situatie d.d. 1 maart 2007)
• Gewone en bijzondere hoogleraren
12 personen
• Overige vaste staf
14 personen
• Tijdelijke staf (postdoc etc.)
17 personen
• AIO’s. promovendi etc.
50 personen
• MA-studenten (incl. RMA)
143 personen
• BA-studenten
330 personen
• Propedeuse-studenten in 2007
99 personen
• Instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden (e-science): EASY-Archeologie
Collectieplan Deel II, Archeologie – 1 oktober 2008
151
Aankoop en –methodiek
Het merendeel van de aankoop gebeurt (via de UB) bij de reguliere boekhandel. Daarnaast
worden regelmatig rechtstreek bij musea, archeologische instituten e.d bestellingen gedaan.
Twee leden van de wetenschappelijke staf van de faculteit hebben zitting in de
Bibliotheekcommissie. Zij bepalen welke literatuur aangeschaft wordt. Daarbij baseren zij
zich op catalogi van uitgeverijen (papier en digitaal), folders, boekbesprekingen en suggesties
van collega’s.
Selectiecriteria
Het aanschafbeleid richt zich op de volgende gebieden:
• De prehistorie van west-Europa inclusief vroege mensheid (Paleolithicum) (met name
Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Groot Britannië) (in mindere mate Scandinavië,
de Alpenlanden, de Balkan, Iberisch schiereiland);
• De klassieke en Mediterrane archeologie (het Griekse, Hellenistische en Romeinse
Mediterraneum);
• Archeologie van indiaans Amerika (met name Midden Amerika en de Caraïben);
• Theorie en methoden van de archeologie (archeologische theorie, methoden en technieken,
experimentele archeologie, ethnoarcheologie);
• ‘Archaeological Sciences’ (met name gebruikssporen-analyse, ecologisch, ceramisch en
lithisch onderzoek).
Op het gebied van Aziatische, Afrikaanse, Australische en Noord-Amerikaanse archeologie
en de archeologie van Romeins en middeleeuws Nederland wordt alleen verzameld in directe
samenhang met het onderwijs en onderzoek zoals dat aan de Faculteit plaatsvindt. Oude
geschiedenis en de archeologie van het Nabije Oosten (inclusief Egypte) behoren niet primair
tot het domein.
De collectievorming richt zich primair op wetenschappelijke publicaties en in beperkte mate
op publicaties met een expliciet onderwijsdoel (studieboeken voor ‘graduate’ en
‘undergraduate’ onderwijs).
In principe wordt nieuw materiaal aangeschaft. Slechts in beperkte mate wordt ouder
materiaal gekocht. Het betreft vrijwel uitsluitend standaardwerken op het gebied van de
Archeologie van Indiaans Amerika.
Bij het aankoopbeleid heeft elektronische beschikbaarheid de voorkeur, maar in de praktijk
betreft de aanschaf nog vooral papier. Elektronische beschikbaarheid is vooral belangrijk in
de sector tijdschriften.
Beschikbare middelen
NB: het gaat hier om de NU (2007) beschikbare middelen; niet om de gewenste hoeveelheid
middelen, tekorten of overschotten. Daarop wordt in een volgende fase nader ingegaan. Het
budget voor 2007 betrof een bedrag van € 40.000.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Incidenteel kan de collectie door schenkingen uitgebreid worden. Daarbij gelden in principe
dezelfde criteria als voor het aankoopbeleid (relevantie voor de verzamelgebieden in relatie
tot onderwijs en onderzoek van de Faculteit der Archeologie).
Deselectie
Wegens ruimtegebrek is besloten waar mogelijk de tijdschriftenreeksen die elektronisch
beschikbaar zijn (via U-LIP) elders onder te brengen. Een klein deel van de tijdschriften
bevindt zich al in een gesloten magazijn op afstand.
152
Collectieplan Deel II, Archeologie – 1 oktober 2008
1.6.
Sociale Wetenschappen
In overeenstemming met de vijf departementen van de Faculteit Sociale Wetenschappen worden
binnen de collectie Sociale Wetenschappen vijf domeincollecties onderscheiden: Bestuurskunde,
Culturele antropologie & Ontwikkelingssociologie, Pedagogiek, Politicologie en Psychologie.
Tot het domein Sociale Wetenschappen Algemeen behoren tevens een kleine Sociologie-collectie
en de collectie Vrouwen en autonomie (VENA) behoren. Er is geen aparte collectie Economie.
Deze discipline maakt geen deel uit van de FSW, maar van de Juridische Faculteit.
Sinds 1989 zijn de verschillende departementen van de Faculteit Sociale Wetenschappen
gezamenlijk gehuisvest in het Pieter de la Court Gebouw en is de bibliotheek één geheel
geworden. In het onderstaande worden de onderdelen van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen
waar mogelijk als één geheel besproken; alleen waar dat relevant is wordt per domein nader
ingegaan op de bijzonderheden.
Alle collecties staan geheel in open opstelling in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen,
geordend per domein. Hierna worden eerst enkele aspecten besproken die voor alle
domeincollecties sociale wetenschappen gelden.
Actuele relatie met Onderwijs en Onderzoek
De collecties binnen de Bibliotheek Sociale Wetenschappen richten zich vooral op docenten,
aio’s en studenten van de opleidingen De collectievorming geschiedt in overleg met de
wetenschappelijke staf. Hiervoor bestaan aparte bibliotheekcommissies, zowel één voor de
sociale wetenschappen in het algemeen als voor de afzonderlijke departementen. Ieder staflid kan
te allen tijde aanschafsuggesties doen aan de vakreferent. De bibliotheekinstructie, met name die
voor eerstejaars is de laatste jaren geprofessionaliseerd en heeft een vaste plaats gekregen in het
onderwijsprogramma. Zij wordt verzorgd door medewerkers van de bibliotheek.
Doelgroepen buiten UL
De eigen studenten- en docentengemeenschap is natuurlijk de voornaamste doelgroep, maar in de
praktijk blijkt de sociologiecollectie ook door allerlei anderen, zowel binnen als buiten de Leidse
universiteit, gebruikt te worden. Van bewuste doelgroepen buiten de UL kan echter niet
gesproken worden.
Relaties tot externe bibliotheken / collecties
Diverse Leidse bibliotheken met een regionale specialisatie (Afrika-Studiecentrum, KITLV)
hebben materiaal in hun collecties dat ook voor medewerkers en studenten sociale
wetenschappen interessant kan zijn. Over de collectievorming bestaan geen afspraken met andere
Leidse of Nederlandse bibliotheken.
Fysieke staat
De boeken verkeren in het algemeen in goede staat. Wel wordt er (te) vaak in gestreept of
gekrast. Als er keuze is tussen een gebonden en een paperbackeditie wordt vrijwel altijd de
paperback gekocht, gezien het aanzienlijke prijsverschil. Boeken in slechte staat worden
regelmatig (opnieuw) gebonden. Zie ook Deel I § 3.2.3.
Gebruik
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
153
Alle collecties in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen staan in open opstelling en zijn in
principe uitleenbaar. Tijdschriften en naslagwerken worden echter niet uitgeleend. Het gebruik
van de collecties kan in het algemeen gekarakteriseerd worden als intensief.
Ontsluiting
Sinds 1991 zijn alle aanwinsten op het gebied van de collecties die behoren tot de Bibliotheek
Sociale Wetenschappen voorzien van GOO-codes. Ook relatief veel boeken van voor 1991 zijn
achteraf (al dan niet door andere bibliotheken) met de GOO ontsloten. Voorts zijn alle boeken
van 1963-1990 ontsloten met onderwerpscodes van de Nieuwe Systematische Catalogus.
Collectievormingsprofiel
Voor alle sociaalwetenschappelijke domeinen is het gewenste niveau van collectievorming
aangegeven volgens de Conspectus-methodiek 33. Als indelingscriterium is daarbij de
Nederlandse Basisclassificatie gebruikt, die niet altijd samenvalt met de vijf hier onderscheiden
domeinen. De overzichten worden daarom samengevoegd in één aparte bijlage aan het eind van
dit hoofdstuk.
Beschikbare middelen
De hoogte van het boeken- en tijdschriftenbudget voor de Faculteitsbibliotheek Sociale
Wetenschappen wordt jaarlijks vastgesteld door het faculteitsbestuur. Vervolgens wordt het over
de domeinen verdeeld volgens een sleutel die gebaseerd is op de relatieve omvang van de vijf
departementen, conform het materiële budget van de faculteit. Van het beschikbare budget wordt
eerst een bedrag afgetrokken voor algemeen-sociaalwetenschappelijke aanschaf, met inbegrip
van sociologie. Voor boeken is dit bedrag 10% van het totale boeken- en tijdschriftenbudget. Dit
algemene budget bevat een component “vrije beleidsruimte”, die door de vakreferent kan worden
gebruikt ten behoeve van departementen waarvan de bestedingsruimte al ruim voor het eind van
het jaar opgebruikt is. In de praktijk zijn dit de kleine departementen (Bestuurskunde, Culturele
antropologie).
Het bedrag dat resteert na aftrek van de post “Algemeen” wordt percentueel verdeeld
overeenkomstig de grootte van het materiële budget van de vijf departementen. In januari 2008
was de verhouding: Psychologie 36%, Pedagogiek 30%, Politieke wetenschap 16%,
Bestuurskunde 9%, Culturele antropologie 9%. De toegewezen bedragen worden vervolgens
verdeeld in een component abonnementen en een component boeken.
Het aanschafbudget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en sindsdien wordt een jaarlijkse
inflatiecorrectie op toegepast.
Sinds 2007 wordt de bijdrage van de Faculteit Sociale Wetenschappen aan de Leidse participaties
in de big deals (de in het kader van het landelijke UKB-consortium afgesloten licenties met grote
33
De Conspectusmethode is een combinatie van verschillende evaluatietechnieken, met name subjectieve
beoordeling en list-checking. Eind jaren ´70 ontwikkelde de Research Libraries Group (RLG) de Conspectus.
Sindsdien wordt deze methode in veel landen, ook in Nederland, gebruikt om collecties en de huidige
collectievorming per onderwerpsgebied te waarderen op een schaal van 0 (geen collectievorming) tot 5 (uitputtende
collectievorming). De compilatie van deze gegevens levert een profiel op van de sterktes en zwaktes van de
bestaande collecties en van de huidige collectievorming. De Conspectusmethode biedt tevens de mogelijkheid om
collecties en de collectievorming van bibliotheken per onderwerpsgebied - in Nederland wordt een indeling volgens
de Nederlandse Basisclassificatie gebruikt - te vergelijken en op grond van deze beschrijvingen afspraken te maken
over afstemming van de collectievorming. Bron: Trix Bakker, De toenemende complexiteit van
collectiemanagement, zie: http://www.sociosite.net/bakker/collman.html .
154
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
uitgevers) vooraf ingehouden en rechtstreeks overgemaakt naar een door UB beheerd fonds. Deze
gelden maken dus geen deel meer uit van de besteding van het hier besproken
collectievormingsprofiel.
Aankoop en -methodiek
Voor alle domeincollecties Sociale Wetenschappen geldt dat bestellen tot op heden nog geschiedt
op de ‘klassieke’ manier per titel: schriftelijk (met bestelbonnen) bij de boekhandel of bij
gespecialiseerde instellingen. Bestellen gebeurt (nog) niet per e-mail, approval plans, of op
andere wijze.
Aanwas anders dan door koop
Het aantal schenkingen per jaar is verwaarloosbaar, afgezien van de uitgaven van het SCP
(Sociaal en Cultureel Planbureau), die aan alle universitaire bibliotheken worden toegezonden.
Voor de opname van schenkingen gelden dezelfde criteria als voor de reguliere aanschaf.
Bruiklenen zijn er niet.
Selectiecriteria
In het algemeen wordt vooral gelet op relevantie, wetenschappelijke kwaliteit en prijs. De
aanschaf beperkt zich grotendeels tot Engelstalige en Nederlandstalige boeken, aangezien de
meeste studenten het Duits en Frans onvoldoende beheersen. Bovendien wordt Engels steeds
meer dè taal voor internationale wetenschappelijke publicaties, zeker in de sociale
wetenschappen. De Engelstalige publicaties komen grotendeels uit de VS en Groot-Brittannië, in
veel mindere mate uit Australië, Canada, India. In toenemende mate ook uit landen van het
Europese continent.
De aanschaf concentreert zich op nieuwe publicaties. Antiquarische aanschaf vindt niet plaats.
Tot op heden zijn nog geen E-books aangeschaft, maar de ontwikkelingen op dit terrein worden
zorgvuldig in de gaten gehouden. Klanten vragen op dit moment nog niet om e-books, maar dit
wordt binnen afzienbare tijd wel verwacht.
Wat betreft de uitgevers waarvan gekocht wordt: relatief veel wordt gekocht van Engelse en
Amerikaanse university presses. Andere belangrijke uitgevers zijn Taylor & Francis, Sage,
Palgrave. Van Elsevier en Kluwer-Springer wordt relatief weinig gekocht, vanwege de hoge prijs
van veel van hun boeken.
Populairwetenschappelijke boeken worden nauwelijks aangeschaft, wel soms journalistieke
boeken. Het intellectuele niveau omvat zowel boeken voor graduates als voor undergraduates.
Dankzij het royale budget zijn er nauwelijks lacunes. Af en toe vraagt een staflid om aanschaf
van een wat ouder boek, dat aan de aandacht is ontsnapt.
Aangezien het Afrika-Studiecentrum in het FSW-gebouw is gehuisvest wordt er door de
Bibliotheek Sociale Wetenschappen betrekkelijk weinig over Afrika aangeschaft.
Deselectie
Een niet onaanzienlijk gedeelte van de collecties van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen
komt in aanmerking voor deselectie, om één of meer van de volgende redenen:
•
het boek is in meervoud aanwezig binnen de FSW-collectie
•
het boek is ook aanwezig op de UB, terwijl 1 exemplaar in Leiden voldoende is
•
het boek is verouderd
•
het boek wordt nooit gebruikt.
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
155
De periode dat het materiaal actueel blijft verschil nogal per vakgebied - geen enkel vak
veroudert zo snel als sociologie. Ook is in het verleden veel materiaal gekocht dat eigenlijk niet
in een wetenschappelijke bibliotheek thuishoort. Deselectie ligt in de rede, maar dient op
titelniveau plaats te vinden en is dus zeer tijdrovend en kon tot nu toe nog niet worden
uitgevoerd. Boeken worden niet afgevoerd naar de UB, maar afgestoten, d.w.z. verkocht of
weggegooid. Ook een aantal oude tijdschriftjaargangen die nu elektronisch beschikbaar zijn zou
na overleg met de facultaire bibliotheekcommissies mogelijk weg kunnen.
Tenzij hierna anders vermeld, wordt het percentage boeken dat voor deselectie in aanmerking
komt geschat tussen 5 à 10 %.
1.6.1.
Sociale wetenschappen algemeen (inclusief Sociologie en de VENAcollectie)
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collectie Sociale wetenschappen algemeen (in de catalogus aangeduid met de plaatsingscode
F.S.W.) omvat een rubriek Methoden en technieken en een aantal rubrieken met niet-uitleenbare
naslagwerken (encyclopedieën, woordenboeken, handboeken, losbladige werken,
referaattijdschriften, bibliografieën, almanakken e.d.). Deze naslagwerken gaan meestal over een
afzonderlijke discipline, bv. psychologie, maar zijn als vormcategorie bij elkaar geplaatst, dus
niet bij het vak.
Sinds sociologie geen zelfstandige afstudeerrichting meer is (d.w.z. vanaf 1992), maar alleen een
bijvakstudie, wordt de collectie niet meer beschouwd als een afzonderlijk domein (waarop nog
substantiële collectievorming plaatsvindt), maar als deelcollectie van het domein Sociale
wetenschappen algemeen.
In de jaren 1965-1990 werd op zeer ruime schaal aangeschaft door het Sociologisch Instituut. De
opleiding sociologie gaat terug tot 1948, toen F. van Heek benoemd werd tot hoogleraar
Rechtsgeleerdheid met als vakgebied sociologie. Tot de unilocatie van 1989 was de opleiding
gehuisvest aan het Stationsplein. In beperkte mate vindt nog steeds collectievorming plaats op het
gebied van de sociologie. Sociologie is ook vaak een “restcategorie”: als een boek wel relevant is
voor de sociale wetenschappen, maar niet bij één van de opleidingen van de vijf departementen
kan worden ondergebracht kan het altijd nog bij Sociologie geplaatst worden.
Actuele omvang
De collectie Methoden en technieken omvat heden (eind 2007) ca. 2870 uitleenbare banden. Deze
staan in 16 kasten, die soms maar voor de helft gevuld zijn. De collectie sociologie omvat heden
ongeveer 17.000 banden, in 58 kasten, en is daarmee de grootste deelcollectie.
Een ruwe schatting van het aantal sociologische tijdschriften: circa 3000 gebonden delen van
tijdschriftjaargangen (in ongeveer 18 kasten). Lopende gedrukte abonnementen: ongeveer 25
(sommige ook elektronisch aanwezig). Het aantal elektronische tijdschriften met een NBC-code
voor Sociologie bedraagt 258, maar veel tijdschriften hebben (nog) geen NBC-code, dus in de
praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De sociologiecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC-rubriek
71. Er zijn raakvlakken met vrijwel alle andere wetenschappen, met name geschiedenis,
156
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
bestuurskunde, politicologie, rechtswetenschap, filosofie, culturele antropologie, geneeskunde en
communicatiewetenschap.
De boeken die nog worden aangeschaft voor sociologie vormen een heterogeen geheel. Soms
worden ze aangevraagd door stafleden. In het algemeen staan ze in dienst van de andere
opleidingen, met name culturele antropologie, politicologie en bestuurskunde.
Speciale nadruk krijgt de rubriek “Etnische minderheden in Nederland” (SOCIOL Z). De
Bibliotheek Sociale Wetenschappen heeft een sterke collectie op dit gebied, dankzij de overname
van de LISWO-collectie (Leids Instituut voor Sociaalwetenschappelijk Onderzoek) in 1992. Hier
wordt veel gebruik van gemaakt en ik probeer deze collectie actueel te houden.
Zwaartepunten
De collectie Sociologie kent een aantal zwaartepunten (tussen haakjes de NBC-code):
•
Organisatiesociologie (85.08)
•
Theoretische sociologie (71.05)
•
Methodologie (70.03)
•
Minderheden / Multiculturele samenleving (71.62, 71.63)
•
Cultuursociologie (71.50)
•
Arbeidssociologie (85.50 e.v.)
Collectievormingsprofiel
Beschikbare middelen
Het budget FSW algemeen bedroeg in 2007 € 10.500 voor boeken en € 15.000 voor
abonnementen, exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd ca. € 10.700 uitgegeven voor
monografieën / naslagwerken en ca. € 12.600 voor abonnementen.
Deselectie
In vergelijking tot de andere sociaalwetenschappelijke collecties komt van de collectie sociologie
een relatief groter deel in aanmerking voor deselectie, namelijk naar schatting 25%.
1.6.2.
Bestuurskunde
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De grondlegger van de Leidse bestuurskunde was A. van Braam, die in 1972 werd benoemd tot
hoogleraar bestuurskunde in zowel de Faculteit der Rechtsgeleerdheid als de Faculteit der Sociale
Wetenschappen. Vanaf 1984 was de bestuurskunde een interfacultaire vakgroep (gehuisvest op
Rapenburg 59) met een eigen opleiding aan de FSW. Sinds de verhuizing naar het Pieter de la
Court Gebouw in 1990 maakt de vakgroep (nu departement) volledig deel uit van de FSW.
Bestuurskunde heeft nooit een eigen bibliotheek gehad. Voor 1990 was de collectie onderdeel
van de politicologiecollectie in Hugo de Grootstraat 27. Ook nu nog zijn de bestuurskundige
boeken ondergebracht bij politicologie, maar ze staan wel ruimtelijk bij elkaar, met de
plaatsingscode POLWET BF.
In de jaren ’80 lag het accent van de collectievorming op de Universiteitsbibliotheek en werd
daar verzorgd door de vakreferent sociale wetenschappen, in overleg met de staf. De
collectievorming wordt sinds 1995 wordt verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek
Sociale Wetenschappen.
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
157
Actuele omvang
De collectie Bestuurskunde staat bijeen in open opstelling als onderdeel van de collectie
Politicologie. De bestuurskundecollectie omvat heden (= 2007) bijna 1900 uitleenbare boeken, in
zes kasten. Dat lijkt weinig, maar de grote rubriek organisatiekunde (ook zeer relevant voor
bestuurskunde) is in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen ondergebracht bij Sociologie. De
afbakening tussen politicologie en bestuurskunde is diffuus. Veel boeken en tijdschriften die door
de staf van bestuurskunde worden voorgesteld voor aanschaf behoren inhoudelijk eigenlijk tot de
politicologie. Verder zijn er ongeveer 40 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige
werken, encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig) en circa 80 boeken in de studiekast met
voorgeschreven literatuur. Scripties nemen bij de bestuurskunde twee kasten in beslag. De
bestuurskundescripties hebben een eigen signatuur (B.S.K.).
De tijdschriften staan in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen alfabetisch gerangschikt; de
bestuurskundige tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te
schatten. Een ruwe schatting is: circa 2000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer
9 kasten). Het aantal nog lopende (gedrukte) abonnementen voor bestuurskunde bedraagt 22.
Hierbij zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal
zijn er 94 elektronische tijdschriften met een NBC-code voor Bestuurskunde (rubriek 88), maar
veel tijdschriften hebben (nog) geen NBC-code, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel
meer. Bovendien zijn sommige onderdelen van de bestuurskundige opleiding in de NBC
ondergebracht bij andere vakken, vooral politicologie.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De bestuurskundecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in NBCrubriek 88. Er zijn raakvlakken met politicologie, sociologie, rechtswetenschap, geschiedenis,
communicatiewetenschap en economie
Zwaartepunten
Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf, samenhangend met het onderwijsprogramma
(tussen haakjes de NBC-codes):
•
Organisatie van het openbaar bestuur (88.10 e.v.)
•
De relatie tussen politiek en bestuur (88.40)
•
Management van de publieke sector (88.20)
•
Beleidsanalyse (88.60)
•
Besluitvorming in de Europese Unie (89.72)
•
Bestuursethiek / corruptie (88.02, 89.59)
Gebruik
Het aantal uitleningen per jaar wordt voor de “zuivere bestuurskunde”-boeken geschat op 2000.
Collectievormingsprofiel
Omvang primaire doelgroep
De staf van het departement bestuurskunde omvatte in 2007 zes gewone hoogleraren, twee
buitengewone hoogleraren, voorts18 (vaste) stafleden en ongeveer 11 AIO’s / OIO’s /
promovendi.
158
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Aantallen studenten bestuurskunde: bachelor/propedeuse 241, master 81, doctoraal-oude-stijl 64.
Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 68.
Beschikbare middelen
Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 20.500,
exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 8019 uitgegeven voor monografieën en €
7623 voor abonnementen, daarbij inbegrepen losbladige werken. Het budget is sinds 2003
aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast.
Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten.
Aanwas anders dan door koop
Het aantal schenkingen per jaar is verwaarloosbaar, afgezien van de uitgaven van het SCP
(Sociaal en Cultureel Planbureau), die aan alle universitaire bibliotheken worden toegezonden.
Voor de opname van schenkingen gelden dezelfde criteria als voor de reguliere aanschaf.
Bruiklenen zijn er niet.
1.6.3.
Culturele Antropologie / Ontwikkelingssociologie
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Hoewel de eerste Leidse leerstoel voor volkenkunde al dateert van 1877 (aanvankelijk binnen het
kader van de opleiding tot Indisch bestuursambtenaar), duurde het nog tot 1956 voor er een apart
Instituut voor Culturele Antropologie / Sociologie der Niet-Westerse Volken (ICA) werd
opgericht, in een bijgebouw van het Rijksmuseum voor Volkenkunde. De docenten waren
werkzaam binnen de faculteit der Rechtsgeleerdheid of die der Letteren en Wijsbegeerte, totdat in
1963 de Faculteit Sociale Wetenschappen tot stand kwam. In 1964 verhuisde het ICA naar
Stationsplein 242, in 1966 naar Stationsplein 10 en in 1989 naar zijn huidige onderkomen aan de
Wassenaarseweg.
Niet-westerse sociologie is sinds 1954 (het jaar van de benoeming van prof. dr. G.W. Locher) een
belangrijk onderdeel van de opleiding. Thans wordt dit vak aangeduid als
ontwikkelingssociologie en is de naam van de opleiding veranderd in Culturele antropologie en
Ontwikkelingssociologie.
De bibliotheek is ongeveer even oud als het instituut en dateert dus uit 1956. Deze verhuisde
steeds mee met het instituut.
Het bibliotheekbudget voor culturele antropologie is nooit erg omvangrijk geweest. De omvang
ervan was/is gerelateerd aan de omvang van het departement Culturele Antropologie, dat al jaren
het kleinste departement is binnen de FSW. Niettemin werd de collectie met grote regelmaat
uitgebouwd, daarbij rekening houdend met wat elders in Leiden reeds aanwezig was. De laatste
jaren (vanaf 2003) is het budget zelfs royaal te noemen.
De collectievorming wordt sinds 1995 verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale
Wetenschappen, daarvoor door de staf van het ICA en de bibliothecaresse.
Actuele omvang
De collectie culturele antropologie omvat heden (= 2007) ongeveer 10.800 uitleenbare banden
(exclusief gebonden tijdschriftjaargangen). Deze staan in 38 kasten; een kast bevat 7 planken.
Daarnaast zijn er ongeveer 45 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken,
encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en circa 90 boeken in de
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
159
studiekast met voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden
bij de FSW-bibliotheek nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar bewaard en nemen
bij de culturele antropologie twee kasten in beslag.
De VENA-collectie kan ook beschouwd worden als behorende tot het domein van de culturele
antropologie. VENA staat voor Vrouwen EN Autonomie; de collectie heeft vnl. betrekking op de
sociale situatie van vrouwen in de Derde Wereld. Vanaf de oprichting in de jaren 1980 was dit
een zelfstandige bibliotheek, maar in 2001 werd het grootste deel ervan overgenomen door de
Bibliotheek Sociale Wetenschappen. Deze collectie omvat bijna 4000 banden in 10 kasten en
heeft zijn eigen plaatsingscode (VENA).
De tijdschriften staan in de FSW-bibliotheek alfabetisch gerangschikt; die over culturele
antropologie staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten, mede
gezien de vloeiende overgang tussen antropologie en sociologie. Een ruwe schatting is: circa
3500 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 22 kasten). Het aantal lopende
(gedrukte) abonnementen voor culturele antropologie bedraagt ongeveer 25. Hierbij zijn een
aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er 76
elektronische tijdschriften met een NBC-code voor Culturele antropologie, maar veel tijdschriften
hebben (nog) geen NBC-code, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer. Bovendien
zijn veel wetenschapsgebieden die voor de culturele antropologie relevant zijn in de NBC
ondergebracht bij andere vakken.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De collectie Culturele antropologie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de
NBC (Nederlandse Basisclassificatie, rubriek 73).
Er zijn raakvlakken met tal van andere vakken, o.a. sociologie, politicologie, theologie, kunst,
taalkunde en geneeskunde, maar ook met bibliotheekcollecties die gespecialiseerd zijn in
bepaalde niet-westerse regio’s.
Relaties tot externe bibliotheken / collecties
Drie Leidse collecties zijn van groot belang voor de opleiding Culturele antropologie: die van het
Afrika-Studiecentrum (gehuisvest in het FSW-gebouw), van het KITLV (Koninklijk Instituut
voor Taal-, Land- en Volkenkunde) en van het Rijksmuseum voor Volkenkunde. In mindere mate
geldt dit voor de bibliotheken van Sinologie, Japanologie en het Instituut Kern, die wèl tot de
Universiteit behoren.
Over de collectievorming bestaan geen afspraken met andere Leidse of Nederlandse bibliotheken.
Tussen de Bibliotheek Sociale Wetenschappen en de staf van het departement Culturele
Antropologie / Ontwikkelingssociologie bestaat de afspraak dat de bibliotheek geen boeken
aanschaft die reeds elders in Leiden aanwezig zijn, tenzij het gaat om voorgeschreven literatuur.
Zwaartepunten
De opleiding kent twee regionale zwaartepunten: Afrika en Indonesië. De collectievorming m.b.t.
deze regio’s wordt op uitstekende wijze verzorgd door het Afrika-Studiecentrum, resp. het
hierboven genoemde KITLV. De Bibliotheek Sociale Wetenschappen beperkt zich daarom in zijn
aanschaf tot een aantal meer algemene overzichten, alsmede literatuur die gebruikt wordt in het
onderwijs.
Enkele zwaartepunten binnen de collectie (en binnen onderzoek en onderwijs) zijn:
•
Theoretische antropologie (73.02)
160
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Ontwikkelingssociologie (73.08)
Ontwikkelingssamenwerking (83.46)
•
Economische antropologie (73.30)
•
Visuele antropologie (73.03)
•
Interculturele genderstudies (71.30 e.v., 73.45)
•
Urbane sociologie en antropologie (71.14)
•
Etniciteit / identiteit / nationalisme (diverse)
•
Religieuze antropologie / ritueel (73.55 e.v.)
•
Verwantschap, seksualiteit (73.43, 73.44)
•
Medische antropologie (73.61)
•
Transnationalisme, globalisering (diverse)
•
Materiële cultuur (73.20 e.v.)
Meer recent is de aandacht voor antropologie van de media..
•
•
Fysieke staat
De antropologiecollectie veroudert minder snel dan de meeste andere onderdelen van de collectie
van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen. Daardoor bevindt zich nogal wat ouder materiaal in
deze collectie, dat niet altijd in even goede staat verkeert.
Gebruik
Het aantal uitleningen per jaar wordt voor culturele antropologie geschat op 4000.
Collectievormingsprofielen
Omvang primaire doelgroep
De staf van het departement culturele antropologie / ontwikkelingssociologie omvatte in 2007 6
gewone hoogleraren, 1 buitengewoon hoogleraar, 10 (vaste) stafleden en 11 AIO’s.
Aantallen studenten culturele antropologie: bachelor 267, master 34, doctoraal-oude-stijl 39.
Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 75.
Beschikbare middelen
Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 20.000,
exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 7646 uitgegeven voor monografieën en €
9239 voor abonnementen. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een
jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast.
Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten.
Aanwas anders dan door koop
Het aantal schenkingen per jaar is verwaarloosbaar, afgezien van die van enkele docenten. Voor
de opname van schenkingen gelden dezelfde criteria als voor de reguliere aanschaf. Bruiklenen
zijn er niet.
1.6.4.
Pedagogiek
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
161
De grondlegger van de Leidse pedagogiek is L. de Klerk. Hij werd in 1959 aangesteld als
buitengewoon hoogleraar in de Verenigde Faculteit der Letteren en Wijsbegeerte in het
vakgebied opvoedkunde. Een apart Pedagogisch Instituut werd opgericht aan het begin van de
jaren zestig, aanvankelijk ondergebracht bij Psychologie. Naarmate er steeds meer secties
kwamen (Algemene en Gezinspedagogiek, Wijsgerige en Empirische Pedagogiek,
Orthopedagogiek, Sociale Pedagogiek, Andragologie, Onderwijsstudies) konden deze niet meer
allemaal op hetzelfde adres gehuisvest worden en vond een proliferatie van vestigingen plaats
rondom het NS-station (Stationsplein, Rijnsburgerweg, Steenstraat).
Pas met de unilocatie van de Faculteit Sociale Wetenschappen in 1989 in het Pieter de la Court
Gebouw kwam een eind aan deze versnippering. Wel was er één bibliotheekvoorziening voor
Pedagogiek, die maar langzaam van de grond kwam. In 1975 waren er hooguit 1400 boeken en
33 tijdschriftabonnementen.
In 1977 vond een verhuizing plaats van Stationsplein 10 naar Rijnsburgerweg 3, waar de
bibliotheek tot 1989 gehuisvest bleef.
Tot 1995 waren de bibliotheekbudgetten voor pedagogiek afkomstig van de centrale
Universiteitsbibliotheek. Al te ruim waren deze niet. Pas vanaf 2003 is het budget, sinds 1995
afkomstig van de faculteit FSW zelf, royaal te noemen.
De collectievorming wordt sinds 1995 verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale
Wetenschappen, daarvoor door de staf van het Pedagogisch Instituut.
Actuele omvang
De pedagogiekcollectie omvat heden (= 2007) bijna 12.000 uitleenbare banden (exclusief
gebonden tijdschriftjaargangen). Deze staan in 34 vrij volle kasten; een kast bevat 7 planken.
Daarnaast zijn er ongeveer 140 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken,
encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en circa 85 boeken in de
studiekast met voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden
bij de Bibliotheek Sociale Wetenschappen nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar
bewaard en nemen bij de pedagogiek drie kasten in beslag.
De tijdschriften staan in de Bibliotheek Sociale Wetenschappen alfabetisch gerangschikt; de
pedagogische tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te
schatten. Een ruwe schatting is: circa 8000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer
36 kasten). Het aantal lopende (gedrukte) abonnementen voor pedagogiek bedraagt ongeveer 50.
Hierbij zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal
zijn er 311 elektronische tijdschriften met een basiscode voor Pedagogiek (incl. rubriek 79,
andragologie), maar veel tijdschriften hebben (nog) geen basiscode, dus in de praktijk zijn het er
waarschijnlijk veel meer. Bovendien zijn sommige onderdelen van de pedagogische opleiding in
de NBC ondergebracht bij andere vakken, bv. autisme bij geneeskunde en gehechtheid bij
psychologie.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De pedagogiekcollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC
(Nederlandse Basisclassificatie, rubrieken 79, 80 en 81). Er zijn raakvlakken met psychologie,
geneeskunde, geschiedenis, wijsbegeerte en rechtswetenschap (jeugdrecht, kinderbescherming,
jeugdcriminaliteit).
162
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
De collecties van Psychiatrie (binnen loopafstand van het faculteitsgebouw) en Curium (in
Oegstgeest, kinderpsychiatrie) – beide behorend tot de Bibliotheek van het Leids Academisch
Medisch Centrum – zijn óók van belang voor de pedagogen.
Zwaartepunten
Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf, samenhangend met het onderwijsprogramma
(tussen haakjes de NBC-codes):
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Leerstoornissen (80.26)
Autisme (ondergebracht bij psychiatrie, 44.91)
Gehechtheid (diverse codes)
Ontluikende geletterdheid (05.15)
Adoptie (80.82)
Seksueel misbruik (diverse codes)
Leren in organisaties (79.63, 85.04)
Jeugdhulpverlening (79.16)
Zelfsturend leren (81.61)
Neuropedagogiek
Interculturele pedagogiek (81.84)
Gebruik
Het aantal uitleningen per jaar wordt voor pedagogiek geschat op 7000.
Collectievormingsprofielen
Omvang primaire doelgroep
De staf van het departement pedagogiek omvatte in 2007 9 gewone hoogleraren, 2 buitengewone
hoogleraren, daarnaast nog 77 (vaste) stafleden en ongeveer 17 AIO’s / OIO’s / promovendi.
Aantallen studenten pedagogiek: bachelor/propedeuse 899, master 252, doctoraal-oude-stijl 132.
Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 229.
Beschikbare middelen
Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 62.000,
exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 21.415 uitgegeven voor monografieën en
€ 35.556 voor abonnementen, daarbij inbegrepen losbladige werken. Het budget is sinds 2003
aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast.
Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten.
1.6.5.
Politicologie
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De opleiding Politicologie startte in Leiden in 1963, als onderdeel van de Juridische Faculteit. De
bibliotheekvoorziening op dit gebied kwam pas goed van de grond vanaf 1970, met de oprichting
van het interfacultaire Instituut voor Internationale Studiën (I.I.S.). Dit kreeg een
installatiekrediet toegewezen van Dfl. 100.000,-, voor boeken en tijdschriften. Er werd, naast de
reeds bestaande juridische bibliotheek in het Gravensteen, een tweede bibliotheekvoorziening
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
163
geopend op het adres Hugo de Grootstraat 27, waar de politicologie het belangrijkste onderdeel
van de collectie werd. De politicologiecollectie groeide snel, zeker in de jaren 1970-1980. In de
jaren ’80 werd het wat minder. In 1990 werd de politicologiecollectie overgebracht van de Hugo
de Grootstraat naar het Pieter de la Court Gebouw. In de catalogus werd de signatuur veranderd
van Juridisch Studiecentr. II in POLWET. De opleiding werd volledig ondergebracht bij de
Faculteit der Sociale Wetenschappen. Het I.I.S.-budget, waaruit vooral abonnementen werden
gefinancierd, werd vanaf 1995 geleidelijk afgebouwd en in 2000 opgeheven. Dientengevolge
moest een flink aantal tijdschriftabonnementen worden opgezegd. De opleiding politicologie is
echter nooit alleen afhankelijk geweest van het I.I.S.-budget. De collectievorming wordt sinds
1995 verzorgd door de vakreferent van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen.
Actuele omvang
De politicologiecollectie omvat heden (= 2007)ongeveer 10.000 uitleenbare banden, exclusief
bestuurskunde. Deze staan in 38 vrij volle kasten; een kast bevat 7 planken. Daarnaast zijn er een
honderdtal naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken, encyclopedieën, de
laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en bijna 100 boeken in de studiekast met
voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden bij de FSWbibliotheek nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar bewaard en nemen qua ruimte
ongeveer drie kasten in beslag.
De tijdschriften staan in de FSW-bibliotheek alfabetisch gerangschikt; de politicologische
tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten. Een
ruwe schatting is: circa 4000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 24 kasten).
Het aantal lopende (gedrukte) abonnementen voor politicologie bedraagt ongeveer 80. Hierbij
zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er
212 elektronische tijdschriften met een basiscode voor Politicologie, maar veel tijdschriften
hebben (nog) geen basiscode, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De politicologiecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC
(Nederlandse Basisclassificatie, rubriek 89). Er zijn raakvlakken met geschiedenis (met name
moderne politieke geschiedenis), rechtswetenschap, filosofie (politieke filosofie), sociologie
(politieke sociologie), culturele antropologie (politieke antropologie), communicatiewetenschap
(politieke communicatie) en uiteraard bestuurskunde. De afbakening tussen politicologie en
bestuurskunde loopt parallel met die tussen de rubrieken 88 (bestuurskunde) en 89 (politicologie)
van de NBC. De krijgskunde wordt beschouwd als een onderdeel van de politicologie, maar
militaire geschiedenis wordt overgelaten aan de UB. De Juridische Bibliotheek en de
bibliotheken van het Instituut Kern, Japanologie & Koreanistiek en Sinologie hebben materiaal in
hun collecties dat ook voor politicologie interessant kan zijn.
Zwaartepunten
Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf (tussen haakjes de NBC-codes):
• Nederlandse politiek
• methodologie van de politicologie (89.03)
• kiesgedrag (89.57)
• politieke psychologie (89.52)
• politiek en media (89.56)
164
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
politieke partijen (89.61)
politiek geweld (89.58)
vergelijkende politicologie, besluitvorming (89.55)
Europese integratie (89.72)
globalisering, theoretische benaderingen in de internationale betrekkingen (89.70).
Daarnaast zijn er een aantal zwaartepunten die van jaar tot jaar verschillen, afhankelijk van het
studie-programma. Geen enkel onderdeel van de politicologie wordt geheel buiten de
collectievorming gehouden.
•
•
•
•
•
Gebruik
Het aantal uitleningen per jaar wordt voor politicologie geschat op 7500.
Collectievormingsprofielen
Omvang primaire doelgroep
De staf van het departement politicologie omvatte in 2007 zes gewone hoogleraren, drie
buitengewone hoogleraren, daarnaast nog 26 (vaste) stafleden en zes AIO’s / promovendi.
Aantallen studenten politicologie: bachelor 463, master 101, doctoraal-oude-stijl 64.
Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 161.
Beschikbare middelen
Het huidige (2007) boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedraagt ca. € 19.000,
exclusief elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 8938 uitgegeven voor monografieën en €
9618 voor abonnementen. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een
jaarlijkse inflatiecorrectie op toegepast.
Al het budget komt uit facultaire middelen; er zijn geen andere budgetten.
1.6.6.
Psychologie
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De opleiding Psychologie startte in Leiden kort na de Tweede Wereldoorlog. Prof. Dr. A.M.J.
Chorus was in 1947 de eerste hoogleraar. Aangezien de Faculteit Sociale Wetenschappen pas in
1963 werd opgericht, maakte de opleiding Psychologie in het begin deel uit van de
Letterenfaculteit.
De bibliotheekvoorzieningen kwamen van de grond in de jaren 1950. Geruime tijd waren er drie
aparte locaties, in de Leidse catalogus aangeduid als Depot Psychologie, Depot
Conflictpsychologie en Depot Algemene Psychodiagnostiek. Met de verhuizing van de vakgroep
Psychologie naar het voormalige Elisabeth Ziekenhuis (Hooigracht 15) rond 1975 werden deze
drie bibliotheken geïntegreerd. In 1989 verhuisde de collectie naar het Pieter de la Court Gebouw
en werd onderdeel van de Faculteitsbibliotheek Sociale Wetenschappen.
De bibliotheekbudgetten voor psychologie zijn altijd nogal aan schommeling onderhevig
geweest. De jaren 1970 waren een goede periode, de jaren 1990 waren mager. Sinds 1998 is het
boeken- en tijdschriftenbudget van de Bibliotheek Sociale Wetenschappen niet meer afkomstig
van de centrale Universiteitsbibliotheek, maar van de faculteit zelf. Vanaf 2003 is het budget
aanzienlijk verruimd. De collectievorming wordt sinds 1995 verzorgd door de vakreferent van de
Bibliotheek Sociale Wetenschappen, daarvoor door de staf van de vakgroep Psychologie.
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
165
Actuele omvang
De psychologiecollectie omvat heden (= 2007) ongeveer 13.800 uitleenbare banden (exclusief
gebonden tijdschriftjaargangen). Deze staan in 50 vrij volle kasten; een kast bevat 7 planken.
Daarnaast zijn er ongeveer 160 naslagwerken (woordenboeken, handboeken, losbladige werken,
encyclopedieën, de laatste vaak meerdelig), die niet worden uitgeleend en circa 85 boeken in de
studiekast met voorgeschreven literatuur, die ook niet worden uitgeleend. Tijdschriften worden
bij de FSW-bibliotheek nooit uitgeleend. Scripties wel, deze worden 10 jaar bewaard en nemen
bij de psychologie drie kasten in beslag.
De tijdschriften staan in de FSW-bibliotheek alfabetisch gerangschikt; de psychologische
tijdschriften staan daardoor niet bij elkaar en het is moeilijk de omvang ervan te schatten. Een
ruwe schatting is: circa 8000 gebonden delen van tijdschriftjaargangen (in ongeveer 48 kasten).
Het aantal lopende (gedrukte) abonnementen voor psychologie bedraagt ongeveer 100. Hierbij
zijn een aantal abonnementen die zowel gedrukt als elektronisch aanwezig zijn. In totaal zijn er
377 elektronische tijdschriften met een basiscode voor Psychologie, maar veel tijdschriften
hebben (nog) geen basiscode, dus in de praktijk zijn het er waarschijnlijk veel meer. Bovendien
zijn gezondheidspsychologie en psychopathologie in de NBC ondergebracht bij de geneeskunde;
over deze onderwerpen zijn in Leiden ook nog eens 154 elektronische tijdschriften aanwezig.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De psychologiecollectie omvat alle onderdelen van het vak, zoals ze voorkomen in de NBC
(Nederlandse Basisclassificatie, rubriek 77); daarnaast dus ook gezondheidspsychologie (44.07 in
de NBC) en psychopathologie / psychiatrie (44.91) . Er zijn raakvlakken met pedagogiek,
geneeskunde, taalkunde (psycholinguïstiek) en wijsbegeerte. Een aantal onderwerpen die
inhoudelijk eerder tot de psychologie behoren dan tot de pedagogiek zijns vanouds bij
Pedagogiek ondergebracht, zoals autisme, gehechtheid en onderdelen van de
communicatiewetenschap.
De collecties van Psychiatrie (binnen loopafstand van het faculteitsgebouw) en Curium (in
Oegstgeest, kinderpsychiatrie) – beide behorend tot de Bibliotheek van het Leids Academisch
Medisch Centrum – zijn óók van belang voor de psychologen.
Zwaartepunten
Er zijn diverse zwaartepunten in de aanschaf , samenhangend met het traditionele
onderwijsprogramma (tussen haakjes de NBC-codes):
• Cognitieve psychologie (77.31 e.v.)
• Klinische en gezondheidspsychologie (77.70 e.v., resp. 44.07)
• Ontwikkelingspsychologie (77.53 e.v.)
• Sociale psychologie (77.60 e.v.)
Daarnaast zijn er zwaartepunten die van jaar tot jaar verschillen, afhankelijk van het
studieprogramma. Geen enkel onderdeel van de psychologie wordt geheel buiten de
collectievorming gehouden, zelfs de parapsychologie niet.
Gebruik
Het aantal uitleningen per jaar wordt voor psychologie geschat op 9000.
Collectievormingsprofielen
166
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Omvang primaire doelgroep
De staf van het departement psychologie omvatte in 2007 16 gewone hoogleraren, 7
buitengewone hoogleraren, daarnaast nog 103 (vaste) stafleden en 21 AIO’s / OIO’s /
promovendi.
Aantallen studenten politicologie: bachelor 1337, master 485, doctoraal-oude-stijl 248.
Aantal eerstejaars per 1-12-2006: 403.
Beschikbare middelen
Het boeken- en tijdschriftenbudget voor de opleiding bedroeg in 2007 ca. € 84.000, exclusief
elektronische voorzieningen. In 2006 werd € 39431 uitgegeven voor monografieën en € 41833
voor abonnementen. Het budget is sinds 2003 aanmerkelijk verhoogd en er wordt een jaarlijkse
inflatiecorrectie op toegepast.
1.6.7.
Bijlage: Collectievormingsprofielen Sociale Wetenschappen
NBC
Omschrijving
05
05.00
05.01
05.02
05.03
05.04
05.05
05.10
05.12
05.15
05.16
05.19
05.20
05.30
05.31
05.32
05.33
05.34
05.35
05.36
05.37
70
70.00
70.01
COMMUNICATIEWETENSCHAP
Communicatiewetenschap – alg.
Gesch.v.d. comm.wetensch.
Fil. en theorie v.d. comm.wet
Methoden v.d. comm.wet
Onderwijs, beroepsuitoefening
(comm.wet.)
Overheidsbeleid (mbt media)
Informatie / comm. algemeen
Communicatieprocessen
Lezen
Schrijven
Informatie en comm. : overige
Communicatie & samenleving
Massacommunicatie
Publiciteit
Publieke opinie
Pers
Omroep algemeen
Radio
Televisie
Film, video
SOCIALE WETENSCHAPPEN
Sociale Wetenschappen – alg.
Gesch. v.d. soc.wet.
70.02
70.03
FSW
GGC
3
3
3
4
2
34
2
22
27
3
352
96
215
229
76
2
3
3
3
2
2
2
3
3
3
2
2
1
3
2
3
3
4
4
2
3
3
4
3
4
2
2
2
4
3
16
21
106
92
12
22
73
231
121
62
72
18
5
99
8
255
312
985
1670
777
228
976
2900
1591
307
4710
777
465
1991
278
3
3
3
3
Fil./theorie v.d. soc.wet.
Methodologie
3
4
4
4
70.04
70.08
70.10
Onderwijs, beroepsuitoefening (sw)
Sociale filosofie
Multidisciplinaire interessegebieden
2
3
3
3
3
3
70.99
71
Soc. wet. : overige
SOCIOLOGIE
2
2
71.00
71.01
71.02
71.04
Sociologie algemeen
Gesch. v.d. sociologie
Fil./theorie v.d. sociologie
Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties
Sociologische stromingen
3
3
3
2
3
3
3
2
4
3
71.05
CP
CVP
3
2
3
3
2
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Opmerking
“Literacy” is in opkomst
(Niet wetensch. schrijven)
O.a. interculturele Communicatie
Media algemeen
O.a. PR, reclame
Zie ook 89.56 (politieke comm.)
Meer iets voor UB
Sociale aspecten
100
Hierbij niet gesch. van de afzonderlijk 25
disciplines
187
1454
Enkele zwaartepunten:
Multivariate analyse, SPSS,
Kwalitatieve methoden
28
O.a. marxisme (vnl. op UB)
74
Bv. culturele studies,
51
Conflictoplossing
2
Sociologie is geen afstudeerrichting meer
360
Klassiek en modern
120
185
20
204
801
210
716
4352
210
1799
282
34
1686
831
844
149
723
167
NBC
Omschrijving
CP
CVP
Opmerking
71.07
71.10
71.11
71.12
71.14
71.15
71.19
71.20
71.21
71.22
71.23
71.24
71.25
71.29
71.30
71.31
Sociografie
Sociale structuur
Maatschappij
Sociale stratificatie
Stedelijke samenleving
Rurale samenleving
Soc. structuur : overige
Samenlevingsvormen (algemeen)
Familie, gezin
Huwelijk
Niet-huwelijkse samenlevingsvormen
Alleenstaanden
Seksualiteit
Samenlevingsvormen : Overige
Sociale groepen algemeen
Seksen en hun onderlinge verhoudingen
Man
Vrouw
Leeftijdsgroepen
Jeugd
Bejaarden
Etnische groepen
Sociale bewegingen
Soc. groepen : overige
Sociale processen (algemeen)
Sociale verandering
Economische factoren
Technologische factoren
Groepsprocessen
Soc. processen overige
Cultuur (algemeen)
Waarden, normen
Culturele processen
Folklore algemeen
Materiële cultuur
Immateriële cultuur
Cultuur : overige
2
3
3
3
3
2
3
3
3
3
2
3
3
3
3
3
2
3
3
3
3
3
3
3
4
3
2
3
3
3
3
4
26
66
O.a. “civil society”
88
245
Ook veel bij CULTAN ondergebracht 250
74
O.a. leiderschap
84
35
Ook veel bij pedagogiek
325
Hierbij echtscheiding
60
3
7
Hierbij ook homoseksualiteit
88
14
25
VENA-collectie
281
392
388
820
1394
1603
675
374
115
1723
616
49
55
1996
80
110
2007
3
4
3
3
3
3
3
3
3
4
3
3
4
3
3
3
3
2
2
2
3
3
4
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
4
3
3
3
3
2
3
2
3
36
327
29
256
75
350
221
48
57
187
26
75
86
18
200
74
59
20
7
14
72
251
2464
166
1417
804
2180
1386
364
308
953
213
660
382
114
1755
600
423
1729
352
1135
725
3
3
3
4
3
2
2
2
3
3
3
4
3
2
2
3
88
12
250
346
51
259
44
60
525
129
2034
1333
331
4935
1268
1038
3
2
2
3
3
2
3
3
74
20
38
66
743
347
433
398
71.80
71.81
71.83
71.89
71.99
73
Sociale vraagstukken (algemeen)
Discriminatie
Etnische relaties
Minderhedenproblematiek
Deviant gedrag
Criminaliteit
Verslaving
Seksualiteit als sociaal
Probleem
Sociaal gehandicapten
Lichamelijk gehandicapten
Geestelijk gehandicapten
Sociale vraagstukken :
Overige
Sociale politiek (algemeen)
Welzijnsbeleid
Volkshuisvesting
Soc. politiek : overige
Sociologie : overige
CULTURELE ANTROPOLOGIE
3
3
2
3
2
3
3
2
3
2
193
72
156
38
11
1340
515
3573
270
97
73.00
73.01
73.02
73.03
73.04
Culturele antropologie (CA) – alg.
Geschiedenis van de CA
Fil. en theorie van de CA
Methoden van de CA
Onderwijs, beroepsuitoe-
175
88
130
184
26
1093
339
418
383
112
71.32
71.33
71.34
71.35
71.36
71.37
71.38
71.39
71.40
71.41
71.42
71.43
71.44
71.49
71.50
71.51
71.52
71.55
71.56
71.57
71.59
71.60
71.61
71.62
71.63
71.64
71.65
71.66
71.67
71.68
71.70
71.71
71.79
168
VENA-collectie
Ook veel bij pedagogiek
Zie ook 71.63
Hierbij vrouwenbeweging
Techniek en maatschappij
Ook veel bij psychologie
Ook bij culturele antropologie
Zie ook bij Cult. Ant.
O.a. populaire cultuur, subculturen. Popmuziek bij 24.65.
Incl. sociale conflicten
Vrouwendiscriminatie elders
LISWO-collectie!
Vnl. bij juridische faculteit
Sociale aspecten
Bv. prostitutie, vrouwenhandel, pedofilie
Bv. armoede
Zie ook 79.14
Hierbij verzorgingsstaat
FSW
GGC
C.A. is een zelfstandige
afstudeerrichting, qua omvang
wel de kleinste
3
3
4
4
2
4
4
4
4
3
Vanouds een zwaartepunt
Specialisme : etnocinematografie
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
NBC
Omschrijving
CP
CVP
73.05
73.06
fening van de CA
Antropologische musea
Etnografie
2
2
2
3
3
3
3
4
2
2
2
3
3
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
3
2
2
3
3
2
2
3
4
3
3
3
73.07
73.08
73.09
73.10
Niet-westerse sociologie
(algemeen)
Ontwikkelingsproblematiek
73.61
Niet-w. sociol : overige
Ecologische bestaansvoorwaarden : algemeen
Milieu
Bevolking
Nederzetting
Ecol. bestaansvoorwaarden: overig
Technologische bestaansvoorwaarden : algemeen
Vervaardiging van gebruiksvoorwerpen
Wapens, jachtinstrumenten
Kleding
Huisvesting
Voedsel(bereiding)
Technol. bestaansvoorwaarden : overige
Economische bestaansvoorwaarden : algemeen
Landbouw, veeteelt
Jagen, verzamelen
Handel en ruil
Economische bestaansvoorwaarden : overige
Sociale structuur : algemeen
Afstamming
Leeftijdsgroepen, initiatie
Familie, verwantschap, Huwelijk
Seksualiteit
Seksen en hun onderlinge
Verhoudingen
Interetnische relaties
Sociale structuur : overige
Acculturatie
Immateriële cultuur
Religie : algemeen
Mythologie
Cultus, riten
Magie
Religie : overige
Wetenschap, kunst, onderwijs
(algemeen)
Wetenschap, geneeskunde
73.62
73.63
73.64
73.65
73.69
73.70
73.71
73.72
73.79
73.80
Kunst
Orale literatuur
Taal, communicatie
Opvoeding en onderwijs
Wetenschap, kunst, onderwijs: overig
Politieke antropologie : Algemeen
Recht, normen, wetten
Politiek, bestuur
Politieke antrop. : overige
Folklore
73.11
73.12
73.13
73.19
73.20
73.21
73.22
73.23
73.24
73.25
73.29
73.30
73.31
73.32
73.34
73.39
73.40
73.41
73.42
73.43
73.44
73.45
73.46
73.49
73.50
73.53
73.55
73.56
73.57
73.58
73.59
73.60
FSW
GGC
5
186
74
3045
20
206
150
791
1
6
23
103
15
5
6
3
11
79
74
86
22
139
6
64
0
5
23
11
2
43
94
117
190
25
4
71
413
2
3
3
3
3
3
3
3
27
9
13
15
326
66
68
81
3
2
3
4
3
4
3
2
3
4
3
4
121
0
25
115
29
187
782
29
165
585
184
650
3
3
3
2
3
2
3
3
2
2
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
26
20
21
13
48
11
47
20
5
3
356
147
174
191
529
290
605
285
122
42
3
3
32
354
2
2
3
3
3
4
3
3
3
2
3
2
3
3
3
4
3
4
4
3
17
11
16
10
3
76
19
27
10
12
299
238
161
70
15
408
175
294
51
346
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Opmerking
Regionale etnografische studies
overgelaten aan Afrika Studiecentrum, KITLV, Japanologie,
Inst. Kern, etc.
Onderscheid met 73.00 niet
geheel duidelijk
Veel over vrouwen en ontwikkelingsproblematiek (VENA).
Ontwikkelingssamenwerking en
ec. aspecten bij 83.46
Voor alle onderdelen geldt : in
niet-westerse samenlevingen
Zie ook 74.95
Zie ook 73.24
Hierbij materiële cultuur
Geen opzettelijke lacune
Geen opzettelijke lacune
Veel bij VENA
Zie ook Medische sociologie/ antropologie (44.06)
Muziek bij etnomusicologie (24.70)
Meer iets voor de UB
Hierbij conflicten, geweld
Alleen niet-westers
169
NBC
Omschrijving
CP
CVP
Opmerking
FSW
GGC
73.85
73.99
74
74.06
74.60
74.70
74.71
74.72
74.73
74.74
74.75
74.79
74.80
Cultuurpsychologie
C.A. : overige
GEOGRAFIE (Selectief)
Thematische geografie
Planologie algemeen
Nationale plannen
Regionale planning
Urbane planning
Stadsvernieuwing
Rurale planning
Verkeer, transport
Planologie overige
Demografie algemeen
4
3
4
3
Incl. volkenpsychologie
149
19
654
93
3
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
2
2
2
3
2
2
2
2
3
Vnl. politieke geografie
76
53
21
36
113
28
29
29
15
52
948
1254
517
2349
3813
833
989
3129
984
515
74.81
74.83
Geschiedenis van de demografie
Methoden en technieken
van de demografie
Geboorte
Sterfte
Geslachten, generaties
Migratie
Bevolking
Demografie overige
RECREATIE
Recreatie algemeen
Gesch. v.d. recreatie
Filosofie en theorie van
de recreatie
Onderwijs, beroepsuitoefening (recreatie)
Sport algemeen
Sportsociologie,
Sportpsychologie
Takken van sport
Toernooien
Sport overige
Spel algemeen
Spelen, spelletjes
Hobby algemeen
Verenigingsleven
Uitgaansleven, toerisme (algemeen)
Publieke vermakelijkheden
Recreatievoorzieningen
Toeristische organisaties
Theaters
Sportaccomodaties
Recreatievoorzieningen: overige
Huisvesting van toeristen
Dagrecreatie
Vakantie
Uitgaansleven, toerisme : Overige
Recreatie : overige
PSYCHOLOGIE
Psychologie algemeen
Gesch. v.d. psychologie
Filosofie en theorie van
de psychologie
Onderwijs, beroepsuitoefening etc. (psychologie)
Methoden en technieken
in de psychologie
Experiment
Observatie
Psychometrie
Psychodiagnostiek
M & T : overige
2
3
2
3
2
22
40
241
3
2
3
3
3
2
3
3
3
3
3
2
54
12
8
204
187
2
646
261
63
2018
2124
140
2
2
2
2
2
2
69
2
3
1012
126
67
0
0
0
173
2
3
2
3
22
49
2779
1023
1
1
1
3
2
1
1
3
0
1
0
1
1
1
1
2
2
2
2
1
1
1
3
3
1
1
3
2
1
2
2
2
2
1
2
2
2
2
7
1
3
21
17
1
7
38
0
4
0
1
2
1
2
3
3
6
7
21317
1111
588
458
690
735
210
1358
105
139
45
40
510
133
117
67
69
156
268
4
4
4
4
4
4
194
99
110
1679
528
446
4
4
50
280
4
4
115
362
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
43
12
168
266
24
162
46
565
1078
93
74.91
74.92
74.93
74.94
74.95
74.99
76
76.00
76.01
76.02
76.04
76.10
76.11
76.12
76.14
76.19
76.30
76.31
76.40-9
76.50-9
76.60
76.61
76.62
76.63
76.64
76.65
76.69
76.70
76.71
76.72
76.79
76.99
77
77.00
77.01
77.02
77.03
77.04
77.05
77.06
77.07
77.08
77.09
170
Vooral in de Derde Wereld (bij CA)
Niet-economische aspecten
Bij sociologie ondergebracht
(soms CA)
Hierbij ook geboortebeperking
Vnl. internationale migratie
O.a. Olympische Spelen
Kinderspel (bij PEDAG.)
O.a. computerspellen
Vnl. bij CULTAN ondergebracht
O.a. kermis, circus
Algemeen
Hierbij bioscoop,schouwburg
Bv. kamperen
Ook gebruikt door Pedagogiek
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
NBC
Omschrijving
CP
CVP
77.10
77.11
77.12
77.13
77.14
77.15
77.16
77.17
77.18
77.20
77.21
77.22
77.23
77.24
77.29
77.30
77.31
77.32
77.33
77.34
77.35
77.36
77.37
77.40
77.41
77.42
77.43
77.44
77.45
77.46
77.47
77.48
77.49
77.50
77.51
77.52
77.53
77.54
77.55
77.56
77.57
77.58
77.60
77.61
77.62
77.63
77.64
77.65
77.69
77.70
77.72
77.73
77.74
77.75
77.76
77.77
77.78
77.81
77.82
77.83
77.84
77.85
77.91
77.92
77.93
Psychologische stromingen
Bewustzijnspsychologie
Gestaltpsychologie
Dieptepsychologie
Psychoanalyse
Analytische psychologie
Individualpsychologie
Neo-freudianen
Ego-psychologie
Behaviorisme
Humanistische psychologie
Fenomenologische psych.
Historische gedragswetenschap
Kritische psychologie
Stromingen : overige
Functieleer algemeen
Cognitie
Intelligentie, creativiteit
Oordelen, belissen
Leren, conditioneren
Geheugen
Verbeelding, fantasie
Aandacht, concentratie
Waarneming
Visuele waarneming
Auditieve waarneming
Smaak, reuk
Tast
Motivatie
Emoties
Slapen, dromen
Psychomotoriek
Functieleer overige
Psychofysiologie
Dierpsychologie
Persoonlijkheidsleer
Ontwikkelingspsychologie
Pasgeborenen
Kinderpsychologie
Jeugd, adolescentie
Volwassenheid
Ouderdom
Sociale psych. Algemeen
Attitude, vooroordeel
Sociale perceptie
Sociale interactie
Groepsdynamica
Massapsychologie
Soc. psychologie : overige
Klinische psychologie (alg.)
Psychotherapie algemeen
Autogene training
Bezigheidstherapie
Gedragstherapie
Gesprekstherapie
Gestalttherapie
Groepstherapie
Gezinstherapie, relatiether.
Psychoanalytische therapie
Kinderpsychotherapie
Psychotherapie : overige
Seksuologie
Omgevingspsychologie
Parapsychologie
Toegepaste psychologie
3
4
3
3
3
3
2
3
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
3
4
3
4
4
4
3
2
3
4
4
3
3
3
4
3
4
4
4
4
4
4
3
4
4
4
4
4
3
4
4
4
2
3
4
4
3
4
4
3
4
3
3
4
1
3
3
4
3
3
3
3
2
3
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
3
4
4
4
3
3
3
4
4
3
3
3
4
3
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
3
4
4
4
2
3
4
4
3
4
4
3
4
3
3
4
1
4
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Opmerking
Freud
Jung
Adler
Vnl. Personal construct theory
Tests bij 77.08
Ook bij Pedagogiek
O.a. intuitie
Hierbij neuropsychologie
Incl. cognitieve therapie
Bv. rationeel-emotieve therapie
FSW
GGC
8
37
6
6
246
25
1
4
11
19
28
18
20
12
14
41
373
191
69
121
157
29
35
104
112
19
2
4
103
182
40
41
19
337
48
358
465
70
450
180
36
36
269
147
106
350
211
13
61
114
171
1
19
101
44
7
54
91
37
89
100
66
48
5
40
70
176
50
110
2470
291
98
17
45
124
113
95
79
47
95
238
1286
879
267
1205
523
120
121
489
562
156
56
41
366
1067
345
355
82
1727
523
1701
1748
247
1533
734
173
375
1010
503
260
1816
849
122
232
531
1306
72
191
484
414
64
260
452
479
286
889
847
219
555
313
171
NBC
Omschrijving
CP
CVP
77.99
79
Psychologie : overige
ANDRAGOLOGIE
3
3
79.00
79.01
79.04
Andragologie algemeen
Gesch.v.d. andragologie
Onderwijs, beroepsuitoefening (andragol.)
Sociale hulpverlening alg.
Methoden en technieken
v.d. hulpverlening
Armenzorg
Bejaardenzorg
Gehandicaptenzorg
Gezinszorg
Jeugdhulpverlening
Hulpverlening bij levensmoeilijkheden e.d.
Hulpverlening aan
minderheden
Reclassering
Thuislozenzorg
Hulpverlening aan
verslaafden
Hulpverlening aan slachtoffers van oorlogen, rampen
Hulpverlening overige
Samenlevingsopbouw alg.
Vormingswerk, ontwikkelingswerk : algemeen
Volwasseneneducatie
Andragologie overige
PEDAGOGIEK
Pedagogiek algemeen
Gesch. van de pedagogiek
Fil. en theorie v.d. pedagogiek
Methoden en technieken
van de pedagogiek
Onderwijs, beroepsuitoefening
, organisaties (van de ped.)
Stromingen, richtingen
Deelgebieden v.d. pedagogiek
Orthopedagogiek algemeen
Cognitieve stoornissen
Zintuiglijke en motorische
storingen
Gedragsstoornissen
Orthopedagogiek : overige
Sociale pedagogiek
Vergelijkende pedagogiek
Gesch. van de opvoeding
Opvoeding en maatschappij
Deelgebieden : overige
Terreinen van opvoeding (alg.)
Persoonlijkheidsvorming
Emotionele vorming
Intellectuele vorming
Sociale vorming
Ethische vorming
Lichamelijke opvoeding
Seksuele opvoeding
Esthetische vorming
Religieuze vorming
ONDERWIJS
Onderwijs algemeen
Gesch. V.h. onderwijs
Filosofie en theorie van
4
3
3
3
3
3
3
2
3
3
2
2
3
3
4
3
2
2
3
3
4
3
4
4
2
3
2
79.10
79.11
79.12
79.13
79.14
79.15
79.16
79.17
79.18
79.20
79.21
79.22
79.23
79.29
79.50
79.60
79.63
79.99
80
80.00
80.01
80.02
80.03
80.04
80.10
80.20
80.25
80.26
80.27
80.28
80.29
80.30
80.32
80.34
80.36
80.39
80.40
80.41
80.42
80.43
80.44
80.45
80.46
80.47
80.48
80.51
81
81.00
81.01
81.02
172
Opmerking
FSW
GGC
25
266
54
4
20
175
15
193
117
40
1235
388
7
29
51
16
326
49
219
840
612
163
1713
505
48
141
2
3
2
3
8
7
140
95
301
3
3
40
538
3
3
3
3
3
3
O.a. vrouwenhulpverlening
24
25
59
377
200
386
4
2
4
2
Hierbij personeelsopleiding
217
3
1246
122
3
3
3
3
4
4
4
3
90
62
137
20
637
552
947
100
3
3
8
104
3
2
4
4
3
3
2
4
4
4
44
0
115
198
38
308
10
395
679
327
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
4
2
2
2
2
4
4
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
4
2
2
3
3
78
38
41
5
7
20
6
4
6
8
5
29
47
23
2
8
8
342
152
135
28
106
158
34
132
114
42
32
204
338
2612
275
65
224
3
3
4
4
3
4
110
57
85
1050
1468
582
Geen aparte afstudeerrichting
meer
O.a. maatschappelijk werk
Vnl. geestelijk gehandicapten
Hierbij kinderbescherming
LISWO-collectie
Methodologie vnl. bij algemene
sociaalwet. methodologie
Hierbij Montessori
Hierbij dyslexie
Hierbij ADHD
Vnl. bij psychologie
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
NBC
81.04
81.05
81.06
81.07
81.09
81.10
81.11
81.12
81.13
81.14
81.17
81.19
81.20
81.21
81.22
81.23
81.24
81.29
81.30
81.31
81.33
81.35
81.40
81.41
81.42
81.43
81.44
81.45
81.46
81.47
81.49
81.50
81.51
81.52
81.53
81.54
81.55
81.59
81.60
81.61
81.62
81.64
81.65
81.66
81.67
81.68
81.69
81.70
81.71
81.73
81.74
81.75
81.76
81.77
81.78
81.79
Omschrijving
het onderwijs
Beroepsuitoefening, organisaties
Onderwijsresearch
Onderwijsevaluatie
Vergelijkende onderwijsKunde
Onderwijsresearch :
Overige
Onderwijsbeleid
Recht op onderwijs
Ontwikkeling van het onderwijs
Onderwijsplanning
Onderwijseconomie
Studiefinanciering
Onderwijsbeleid : Overige
Onderwijssociologie (algemeen)
Sociale ongelijkheid in
het onderwijs
Sekse-ongelijkheid in
het onderwijs
Schoolleven
Onderwijs en werkgelegenheid
Onderwijssociologie : Overige
Personeel (algemeen)
Onderwijsgevenden
Niet-onderwijsgevend Personeel
Onderwijsgebouwen
Onderwijsorganisatie
op mesoniveau (alg.)
Toelating tot de onderwijsinstelling
Groepering
Overgang, eindexamen
Presentie, absentie
Onderwijsmanagement
Onderwijsbegeleiding
Ouderparticipatie
Onderwijsorganisatie
(mesoniveau) : overige
Onderwijspsychologie (algemeen)
Leerproces
Studieprestatie
Studentenevaluatie
Studeren
Studentengedrag
Onderwijspsychologie : overige
Onderwijsproces (alg.)
Didactiek
Curriculum
Onderwijsproces : overige
Leermiddelen (algemeen)
Gedrukt materiaal
Audiovisuele middelen
Computers in het onderwijs
Leermiddelen : overige
Onderwijssystemen,
onderwijsinstellingen (alg.)
Openbaar en bijzonder onderwijs
Voorschools onderwijs
Primair onderwijs
Secundair onderwijs (alg.)
VWO
Algemeen voortgezet onderwijs
Beroepsonderwijs
Secundair onderwijs : overige
CP
CVP
Opmerking
FSW
GGC
2
4
4
3
2
4
4
3
Methodologie
Zie ook 81.53
27
108
55
28
472
552
308
184
2
2
3
72
3
3
4
3
2
2
2
4
3
3
4
3
2
2
2
4
92
9
123
16
22
0
7
114
825
91
951
128
256
71
147
474
4
4
93
376
4
4
60
289
3
3
3
3
4
2
2
3
3
3
3
3
4
2
3
3
39
58
17
9
121
1
4
28
477
792
159
77
798
8
89
242
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
19
21
11
58
51
11
4
37
89
151
54
485
601
89
48
4
4
105
502
4
3
4
3
4
3
4
4
4
3
3
2
3
4
3
3
4
3
4
3
4
3
4
4
4
3
3
2
3
4
3
4
167
26
97
20
54
29
62
175
83
18
19
5
19
134
4
43
1222
175
558
307
281
135
372
1113
501
126
267
150
170
1075
55
488
3
4
3
4
3
2
3
3
3
4
4
4
3
3
3
3
26
65
89
93
14
7
88
20
527
381
1725
922
153
165
1553
176
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Geen opzettelijke lacune
Werd vroeger uitgebreid door
Sociologie aangeschaft
Incl. studentenleven
Incl. lerarenopleiding
Zit ook bij psychologie (77.34)
E-learning
“Early (years) education”
173
NBC
Omschrijving
CP
CVP
Opmerking
FSW
GGC
81.80
81.81
81.82
Tertiair onderwijs
Buitenschoolse vorming
Onderwijs aan bijzondere
groepen (algemeen)
Speciaal onderwijs
Onderwijs aan minderheden
Onderwijs aan schoolverlaters
Onderwijs aan bijzondere
groepen : overige
Alternatieve onderwijssystemen
Onderwijssystemen : overige
Onderwijs : overige
ECONOMIE (Selectief)
3
3
3
4
3
3
Nadruk op Ned. Universiteiten
“Non-formal education”
216
18
5
5736
86
107
4
4
3
3
4
4
3
3
Hierbij inclusief onderwijs
Veel over allochtonen
107
207
8
31
698
713
74
282
3
3
2
3
3
2
Hierbij Montessori
29
11
2
295
78
158
Economie algemeen (selectief)
Economische sociologie
en psychologie
Economische stelsels
Markteconomie
Economische toestand
(in diverse landen)
Economische politiek
Internationale economie
(algemeen)
Ontwikkelingssamenwerking
2
3
2
3
22
95
1606
892
3
3
2
3
3
2
60
48
222
782
761
7277
2
3
2
4
123
157
3655
3342
4
4
575
4647
3
3
3
2
3
3
3
2
135
79
281
34
4380
1389
5296
2222
2
2
3
2
71
30
3561
855
3
3
59
957
3
3
429
6674
4
4
770
5607
2
2
3
3
2
3
57
73
109
2647
6820
1039
81.83
81.84
81.85
81.89
81.90
81.94
81.99
83
83.00
83.05
83.20
83.21
83.30
83.32
83.40
83.46
83.52
83.54
83.61
83.63
85
85.00
85.02
85.04
85.05
85.08
Overheidseconomie
Sociale zekerheid
Arbeidseconomie
Milieu-economie
BEDRIJFSKUNDE
Bedrijfskunde algemeen
Filosofie en theorie v.d.
Bedrijfskunde
Onderwijs, beroepsuitoefening, organisaties
Management
Alleen onderdelen waarop de
FSW collectioneert
Hierbij kapitalisme
Hierbij globalisering
Is vanouds veel over aangeschaft door CULTAN
Vnl. bij bestuurskunde
Vnl. bij sociologie
Hierbij bedrijfsethiek
Hierbij personeelsopleiding
(ook soms bij 79.63)
Vooral de psychologische
aspecten
3
3
3
3
73
121
770
2461
85.53
85.54
85.60
85.61
85.62
Organisatiesociologie,
Organisatiepsychologie
Bestuurlijke informatie
Marketing
Arbeidswetenschappen
(algemeen)
Medezeggenschap
Arbeidsvoorwaarden,
arbeidsomstandigheden
Arbeidsorganisatie
Ergonomie
Arbeidsduur
Lonen
Personeelsbeleid
3
2
3
2
3
3
3
3
2
3
62
24
65
29
314
636
410
642
1268
3442
85.63
85.64
85.65
Arbeidsverhoudingen
Beroepen
Soorten arbeid
3
3
3
3
3
3
169
56
237
2450
716
1830
85.66
85.69
Sociale verzekeringen
Arbeidswetenschappen :
Overige
BESTUURSKUNDE
Bestuurskunde algemeen
Filosofie en theorie v.d.
Bestuurskunde (BSK)
Methoden van de BSK
Onderwijs, beroepsuitoe-
2
2
2
2
26
23
782
289
4
4
4
4
106
51
389
100
4
2
4
3
21
18
55
115
85.20
85.40
85.50
85.51
85.52
88
88.00
88.02
88.03
88.04
174
Vnl. bij bestuurskunde
Hierbij : reclame
Hierbij pensioenen
Oftewel HRM (human
resources management)
Hierbij : vakbonden
Hierbij vrouwenarbeid,
kinderarbeid
Zie ook 83.54
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
NBC
88.10
88.11
88.12
88.13
88.14
88.15
88.17
88.19
88.20
88.30
88.40
88.50
88.60
88.61
88.62
88.63
88.65
88.69
88.70
88.99
89.00
89
89.01
89.03
89.04
89.05
89.06
89.10
89.11
89.12
89.13
89.14
89.15
89.19
89.20
89.21
89.22
89.29
89.30
89.31
89.32
89.33
89.34
89.35
89.36
89.39
89.40
89.41
89.49
89.50
89.51
89.52
89.53
89.54
89.55
89.56
89.57
89.58
89.59
Omschrijving
fening, organisaties BSK
Overheid : algemeen
Centrale overheidslichamen
Provinciale en regionale
Overheidslichamen
Lokale overheidslichamen
Functionele overh.lichamen
Overheidsdiensten
Politie
Overheid : overige
Overheidsorganisatie,
overheidsmanagement
Overheidspersoneel
Politiek-bestuurlijke
betrekkingen
Overheid en burger
Beleidswetenschap : alg.
Beleidsvoorbereiding
Besluitvorming
Beleidsimplementatie
Beleidsevaluatie
Beleidswetenschap : overige
Vergelijkende bestuurskunde
Bestuurskunde : overige
Politicologie algemeen
POLITICOLOGIE
Gesch.v.d. politicologie
Methoden en technieken v.d. pol
Onderwijs, beroepsuitoefening
Politiek in het algemeen
Politieke filosofie
Politieke ideologieen : alg.
Conservatisme
Liberalisme
Christen-democratie
Socialisme
Communisme
Socialistische stromingen
Anarchisme
Fascisme
Nationalisme
Politieke ideologieen overige
Politieke systemen : algemeen
Staat
Staatsvormen, regeringsvormen
Monarchie
Republiek
Democratie
Autoritaire stelsels
Politieke systemen overige
Interne betrekkingen v.d. staat
Interne betr. v.d. staat met
afzonderlijke groepen
Interne betr. v.d. staat : overige
Politieke processen : algemeen
Politieke sociologie
Politieke psychologie
Politieke cultuur
Politieke invloed
Politieke besluitvorming
Politieke communicatie
Politieke participatie
Politiek geweld
Politieke processen overige
CP
CVP
Opmerking
FSW
GGC
4
3
2
4
4
3
Hierbij decentralisatie
Hierbij ministeries
218
145
34
1247
1006
1280
3
2
3
3
4
2
3
3
Hierbij gemeenten
Hierbij waterschappen
Hierbij brandweer, gevangenis
Meer iets voor de Juridische
faculteitsbibiotheek
193
5
54
79
2219
449
898
1287
2
4
2
4
8
259
65
959
3
4
4
4
Ambtenaren, “civil service”
58
27
422
85
3
4
4
4
4
4
3
4
2
4
3
4
4
4
4
4
3
4
2
4
Burgerparticipatie, inspraak
Hierbij beleidsanalyse
77
217
20
84
14
35
8
36
3
162
478
542
59
281
45
120
29
85
36
798
3
4
2
2
4
3
3
3
3
3
3
2
2
3
4
3
4
3
4
2
2
4
3
3
3
3
3
3
2
3
3
4
3
4
12
105
10
4
318
47
19
25
21
110
55
3
11
68
102
28
108
134
235
78
132
4711
308
223
451
361
1760
1342
143
222
1146
718
417
427
3
3
2
2
4
3
3
4
3
4
3
3
2
4
4
3
4
3
O.a. kerk en staat
92
24
6
2
384
48
46
359
27
612
195
140
45
1712
235
433
3160
746
3
4
3
4
4
4
3
4
4
4
3
3
4
3
4
4
4
3
4
4
4
3
Hierbij politieke socialisatie
Hierbij macht
Crisisbesluitvorming bij 88.62
Hierbij politiek en media
Hierbij verkiezingen
Hierbij terrorisme
Hierbij corruptie
5
105
187
80
112
106
48
118
314
206
22
75
558
747
209
536
454
224
668
1695
1763
134
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
Hierbij bureaucratie
Hierbij crisisbesluitvorming
Zo min mogelijk gebruikt
Vanaf de Oudheid
Politieke stromingen
Hierbij marxisme-leninisme
Bv. utopisch socialisme
Hierbij extreem-rechts
O.a. populisme
Vergelijkende studies.
Afz. landen bij 89.40
In het algemeen
Hierbij parlementen
Hierbij federalisme
175
NBC
Omschrijving
CP
CVP
89.60
89.61
89.62
89.63
89.69
89.70
89.71
89.72
89.74
89.75
89.76
89.77
89.78
89.79
89.80
89.81
89.82
89.83
89.84
89.86
89.87
89.89
89.90
89.91
89.92
89.93
89.94
89.99
Politieke organisaties : algemeen
Politieke partijen
Politieke bewegingen
Pressiegroepen
Politieke organisaties overige
Internationale betrekkingen (alg.)
Internationale samenwerking (alg.)
Internationale organisaties
Int. samenwerking : overige
Internationale conflicten alg.
Polemologie
Bewapening en ontwapening
Vredesbeweging
Int. conflicten overige
Krijgskunde algemeen
Krijgsmacht
Militair personeel
Oorlogvoering
Strategie, tactiek
Militaire spionage
Wapens, strijdmiddelen
Krijgskunde : overige
Buitenlandse politiek
Imperialisme
Oost-West verhouding
Noord-Zuid verhouding
Int. betrekkingen : overige
Politicologie : overige
2
4
3
4
2
4
3
4
3
4
4
4
3
3
3
3
2
3
3
2
3
2
4
3
3
3
3
2
3
4
3
4
2
4
4
4
3
4
4
4
3
3
3
3
2
3
3
3
3
2
4
3
3
3
3
2
176
Opmerking
Hierbij VN, EU
Oorlog en vrede
Hierbij geweldloze weerbaarheid
Hierbij guerilla
Inlichtingendiensten
Afzonderlijke wapens
Hierbij diplomatie
Hierbij kolonialisme
Hierbij Koude Oorlog
Hierbij vluchtelingen
FSW
GGC
2
174
46
71
2
499
134
400
25
130
139
117
38
15
28
37
10
36
28
11
39
5
244
33
26
10
40
1
52
1589
623
359
17
2687
1555
3195
346
664
982
968
547
130
273
1001
191
379
193
325
587
124
1938
521
182
58
422
14
Collectieplan Deel II, Soc.Wet. – 1 oktober 2008
1.7.
Rechten
Binnen de Collectie Rechtsgeleerdheid van de Juridische Bibliotheek van de Faculteit
Rechtsgeleerdheid zijn de volgende domeinen te onderscheiden:
Domein
(Algemeen)
Civiel recht
Omschrijving Deelcollectie
(Algemeen juridisch)
Burgerlijk (proces)recht
Internationaal privaatrecht
Handelsrecht
Intellectuele en industriële eigendom
Van Eijck Bibliotheek
Afkorting
JURBIB ALG
JURBIB PRIV
JURBIB IPR
JURBIB HAND
JURBIB IIE
JURBIB Van Eijck
Publiek recht
Europees recht
Europees Documentatie Centrum
Internationaal publiekrecht
Depot Verenigde Naties
Staatsrecht
Bestuurs(proces)recht
Sociaal(verzekerings)recht/Arbeidsrecht
Gezondheidsrecht
(Im)migratierecht (Instituut voor)
JURBIB EUR
JURBIB EDC
JURBIB IPUR
JURBIB VN
JURBIB STAAT
JURBIB BEST
JURBIB ARB
JURBIB MED
-----
Strafrecht en Criminologie
Straf(proces)recht
Criminologie
JURBIB STRAF
JURBIB CRIM
Fiscale en Economische
Vakken
Fiscaal (proces)recht
Economie
JURBIB FISC
JURBIB ECON
Metajuridica
Rechtsfilosofie en Rechtstheorie
Rechtssociologie
Historische ontwikkeling van het recht
IT en recht, e-law (Instituut e-Law)
JURBIB META
JURBIB META
JURBIB RGES
----
Rechtspleging
Rechterlijke organisatie/macht
Rechtsvinding
Advocatuur
Notariaat
JURBIB RO
JURBIB RO
JURBIB RO
JURBIB RO
Lucht- en Ruimterecht
Lucht- en Ruimterecht (Instituut voor)
(JURBIB LR)
Niet-westers recht
Van Vollenhoven Instituut en
Oost-Europees recht
(JURBIB OVZEER)
(JURBIB D.BOER)
1.7.1.
Juridische Bibliotheek
Bovengenoemde domeinen vallen onder het beheer van de Juridische Bibliotheek. Enkele
bijzonderheden over de domeinen en deelcollecties volgen hieronder:
• De Van Eijck Bibliotheek is een collectie op het terrein van het verzekeringsrecht,
waarvan de aanschaf wordt gefinancierd door de Stichting C.A. van Eijck Bibliotheek.
Naast ruim 300 boeken op het terrein van het binnenlands en buitenlands verzekeringsrecht
bevat de collectie ook enkele losbladige werken.
• De collectie (Im)migratierecht van de Universiteit Leiden: de aanschaf volgt de
aandachtsgebieden van het Instituut voor Immigratierecht op nationaal, volkenrechtelijk en
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
177
Europeesrechtelijk niveau. Met betrekking tot het Nederlandse recht wordt gestreefd naar
een zo volledig mogelijk aanschaf en collectie; voor het niet-Nederlandse recht, het
Europese recht en het internationale recht wordt gestreefd naar een zo goed mogelijk
collectie.
• De collectie Air & Space Law van het International Institute of Air & Space Law van de
Universiteit Leiden (IIASL) neemt een bijzondere plaats in de Juridische Bibliotheek in. In
2002 is de collectie verhuisd van het Instituut naar de Juridische Bibliotheek. Bij die
gelegenheid zijn ten behoeve van de gebruikers de collectie van de Juridische bibliotheek op het gebied van Luchtrecht en Ruimterecht - en het Instituut samengevoegd. De collectie
is in de loop der jaren dankzij giften en aanschaf uitgegroeid tot een collectie die naast
handboeken, toonaangevende tijdschriften en belangrijke naslagwerken ook vele
deelstudies bevat. De collectie heeft een zeer internationaal karakter. De Juridische
Bibliotheek schaft op regelmatige basis aan ten behoeve van een basiscollectie Lucht- en
ruimterecht. Het IIASL wendt externe financiering aan ten behoeve van verdieping van de
collectie.
• De collectie IT en Recht: het collectiebeleid IT en Recht valt onder verschillende
vakgebieden. De aanschaf op de meer algemene onderwerpen zoals Internetrecht,
Cyberspace & Cyberlaw, Law and Information Technology is gericht op het verwerven
van een gedegen basiscollectie. De aanschaf op meer specifieke onderwerpen zoals
elektronische handel, telecommunicatierecht, elektronische aspecten van intellectuele en
industriële eigendom is afgestemd op het onderwijs en onderzoek.
• De collecties JURBIB EDC en JURBIB VN (Europese Unie en Verenigde Naties) zijn
zogenaamde depotcollecties. De Juridische Bibliotheek heeft de status van Europees
Documentatiecentrum (EDC). EDC's zijn opgezet door de Europese Commissie om
onderwijs en onderzoek op het gebied van de Europese integratie te bevorderen. De
Juridische Bibliotheek bezit ook de functie van depotbibliotheek van de Verenigde Naties.
De bibliotheken D.BOER en OVZEER vallen onder de speciale bibliotheken en worden
hierna als apart besproken.
Beknopte geschiedenis
De Juridische Bibliotheek bestaat als zodanig pas sinds augustus/september 2004 toen alle tot
dan toe zelfstandige juridische bibliotheken samen met de gehele juridische faculteit naar het
Kamerlingh Onnes Gebouw (KOG) aan de Steenschuur 25 te Leiden verhuisden. Vóór deze
datum was er sprake van verspreiding over verschillende locaties.
De Juridische Bibliotheek is begonnen als studiezaal bij de Universiteitsbibliotheek, onder de
naam Leeskamer voor Juristen of Juridische leeszaal. In de vijftiger jaren werd de Juridische
Faculteit gehuisvest werd in het Gravensteen, waar een eigen Juridische Bibliotheek werd
ingericht. Omdat het Gravensteen te klein werd moest in 1975 verhuisd worden. De
publiekrechtelijke afdelingen van de faculteit verhuisden naar de Hugo de Grootstraat 27 en
(later) 32. De afdeling Rechtsgeschiedenis bleef achter op het Gravensteen. De afdelingen
Burgerlijk en Notarieel recht kwamen te zitten in verschillende panden aan het Rapenburg.
In 1975 werden twee juridische bibliotheken voor de studenten gevormd: één bibliotheek aan
het Gravensteen, en één bibliotheek aan de Hugo de Grootstraat 27.
De Universiteitsbibliotheek en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid spraken af dat de
bibliotheek aan het Gravensteen de privaatrechtelijke en rechtshistorische literatuur zou
verzamelen en de bibliotheek aan de Hugo Grootstraat de publiekrechtelijke literatuur.
Voor de studenten werden deze vestigingen de bekendste bibliotheken. Hun officiële
benaming luidde het Juridisch Studiecentrum I en II. Van deze twee bibliotheken resteert nu
nog alleen hun afkorting in de catalogus, i.e. JUR.ST en JUR.II. Minder bekend waren de
178
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
bibliotheken D.BOER (Instituut van Oost-Europees Recht en Ruslandkunde), OVZEER (van
Vollenhoven Instituut) en JURDOC (depotbibliotheken van de Verenigde Naties en de
Europese Unie). Uiteraard was de verspreide huisvesting van invloed op het collectiebeleid.
In de juridische bibliotheken werden alleen de meest recente drukken bewaard en de laatste
10 of 15 jaargangen van tijdschriften. Ouder mateiraal werd afgestoten naar de UB.
Sinds de verhuizing naar het KOG in 2004 kan pas echt gesproken worden van dé Juridische
Bibliotheek, afgekort als JURBIB.
Actuele Omvang
De Juridische Bibliotheek heeft tellingen verricht voor haar eigen collectieplan. Dit plan is in
november 2006 door de faculteit aanvaard als grondslag voor de collectie(vorming) voor de
komende 5 jaar. In dit plan worden grafische figuren ter illustratie van de omvang van de
collectie gebruikt. Deze figuren worden hier ongewijzigd overgenomen.
Figuur 1: Verdeling in % van de boekencollecties over de domeinen 34
Figuur 1
Fisc
8%
Alg
4%
Civiel
30%
Publiek
30%
Meta
14%
Rechtspl. Straf
2%
12%
Alg
Civiel
Meta
Rechtspl.
Publiek
Fisc
Straf
Boeken- en tijdschriftencollecties in meters
Per augustus 2007 is een opname gemaakt van het aantal strekkende meters dat de Juridische
bibliotheek ter beschikking staat voor het plaatsen van boeken en tijdschriften en de
daadwerkelijke vulling daarvan van de kasten.
Monografieën
JURBIB
Van Eijck
Air Space
SEP 35
ALG
ARB
BEST
CRIM
ECON
Tijdschriften
11
32
23
43
27
40
25
27
34
Civiel recht is goed voor 6220 titels; Publiek recht voor 6520 titels; Strafrecht en Criminologie voor 2450
titels; Fiscale en Economische vakken voor 1580 titels; Rechtspleging voor 430 titels, Algemeen voor 900 titels
en Metajuridica voor 2890 titels.
35
Met SEP wordt bedoeld de separaat opgestelde boeken oftewel de zogenaamde dunne boekjes.
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
179
EUR
FISC
HAND
IIE
IPR
IPUR
MED
META
PRIV
B (PRIV)
C+N (PRIV)
RO
STAAT
RGES
JURDOC
JURDOC
Totaal JURBIB
D.BOER
OVZEER
Gesloten magazijn
TOTAAL
24
34
48
29
19
91
6
16
62
41
22
9
45
80
9
15
833
440
257
524
2054
1274
219
122
1615
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De Juridische Bibliotheek collectioneert zowel ten behoeve van het lopende onderwijs als ten
behoeve van het huidige onderzoek. In 2006 zijn met alle afdelingen en instituten van de
departementen voor drie tot vijf jaren afspraken gemaakt over het niveau en de omvang van
de collecties voor het onderzoek en onderwijs waarbij een onderscheid is gemaakt naar
bachelor- en masterfase en de speciale advanced LL.M. programma’s.
Wat betreft het onderzoek wordt naast een paar bijzondere collecties met name
gecollectioneerd ten behoeve van de zeven onderzoeksprogramma’s. Het onderzoek van de
faculteit is ondergebracht in het onderzoeksinstituut, het Meijers Instituut en er zijn de
volgende zeven onderzoeksprogramma’s in samengebracht:
1. Securing the Rule of Law in a World of multilevel jurisdiction
2. Geschillenbeslechting
3. Vraagstukken van vermogensrecht
4. Hervorming van sociale regelgeving
5. Sociale cohesie, multiculturalisme en globalisering
6. Grenzen van fiscale soevereiniteit
7. Veiligheid en recht
Het facultaire onderzoek is grensoverschrijdend in de zin dat het landsgrenzen
(rechtsvergelijkend) en disciplines (multidisciplinair, interdisciplinair) overschrijdt.
Aankoop en -methodiek
De domeincollectie wordt besteld bij reguliere boekhandelaren. Het Nederlandse recht wordt
bij wijze van een experimentent voor 2007 verworven met behulp van een approval plan.
Selectiecriteria
180
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
De bibliotheek heeft in haar collectieplan gewerkt met 3 niveaus van collectioneren:
Niveau 1: Gestreefd wordt naar een basis collectie, d.w.z. voorgeschreven literatuur,
aanbevolen literatuur, handboeken/leermiddelen/inleidende werken (anders dan
voorgeschreven of aanbevolen): in overleg met de vakgroepen wordt een selectie van overige
leermiddelen gemaakt, basis naslagwerken en basis tijdschriften.
Niveau 2: Gestreefd wordt naar een goede collectie, d.w.z. bovenop de basiscollectie óók: een
brede selectie van monografieën van belangrijke Nederlandse auteurs, representatieve selectie
van buitenlandse monografieen (afhankelijk van vakgebied en in samenhang met gekozen
geografisch accent en publicatietalen), belangrijkste naslagwerken, brede selectie van
Nederlandse tijdschriften en basis selectie van buitenlandse tijdschriften.
Niveau 3: Gestreefd wordt naar een zo volledig mogelijke collectie, d.w.z. bovenop het vorige
niveau ook: alle monografieën m.b.t. Nederlands recht, alle Nederlandse proefschriften, alle
Nederlandse congresbundels, een brede selectie van buitenlandse monografieen (afhankelijk
van vakgebied, lopend onderzoek en in samenhang met gekozen geografische accent en
publicatietalen), een brede selectie van naslagwerken, alle Nederlandse tijdschriften en een
brede selectie van buitenlandse tijdschriften.
Voor de periode 2006-2010 zijn onderstaande collectieniveaus afgesproken met de faculteit.
Omdat het Nederlands recht een zeer belangrijk deel uitmaakt van de juridische opleiding,
zijn er binnen elk domein aparte afspraken gemaakt over het ambitieniveau m.b.t. het
Nederlandse recht.
Let op: NL verwijst naar de afspraken met betrekking tot het aandeel Nederlands recht binnen de deelcollectie.
Afspraken over de aanschaf van het Nederlandse recht verschillen bij een aantal departementen met afspraken
over de aanschaf van het niet-Nederlandse recht. Over de domeinen (Algemeen) en Rechtspleging zijn geen
afzonderlijke afspraken gemaakt
In onderstaande tabel worden de gewenste collectieniveaus aangegeven:
Departement
Civiel recht
Deelcollectie
Burgerlijk (proces)recht
IPR
Handelsrecht en IIE
Collectieniveau
2 – NL 3
2 – NL 3
2 – NL 3
Publiek recht
Europees recht
IPUR
Staatsrecht
Bestuurs(proces)recht
Sociaal(verzekerings)recht
Gezondheidsrecht
2
2
2 - NL 3
2 – NL 3
1 - NL 2
1 - NL 2
Strafrecht en Criminologie
Straf(proces)recht
Criminologie
2 – NL 3
2
Fiscale en Economische
Vakken
Fiscaal (proces)recht
Economie
2 – NL 3
1
Metajuridica
Rechtsfilosofie en -theorie
Rechtssociologie
Historische ontwikkeling van het recht
2
1
2 – NL 3
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
181
1.7.2. Niet-westers recht: Van Vollenhoven Bibliotheek voor Recht, Bestuur &
Ontwikkeling
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De collectie is opgebouwd uit deelcollecties die in 1978 door de juridische faculteit Leiden en
het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, Leiden werden ingebracht om als
bibliotheek voor het toenmalige Nederlands Onderzoeksinstituut voor Recht in Zuidoost Azië
en het Caribische Gebied te dienen. In het instituut stond de bestudering van recht en bestuur
in vooral de (voormalige) overzeese gebiedsdelen centraal. Beide inbrengende instellingen
garandeerden huisvesting, personele lasten en collectie- en materieel budget om opnieuw
bloei in de bestudering en collectievorming van materiaal op de genoemde gebieden mogelijk
te maken.
Hiermee werd een traditie uit het Leidse juridische curriculum, die een aanvang nam met de
benoeming van professor C. van Vollenhoven in 1903 te Leiden als hoogleraar in het staatsen administratieve recht van de Nederlandse overzeese gebiedsdelen en het adatrecht van
Nederlandsch-Indie in ere hersteld. Onder Van Vollenhoven werden in samenwerking met de
letteren faculteit vele indologen opgeleid, die o.a. dienden in de overzeese departementen en
bestuursdiensten. Na de onafhankelijkheid van Indonesië werd de bestudering van recht en
bestuur van de (voormalige) overzeese gebiedsdelen voortgezet door het Documentatiebureau
voor Overzees Recht, dat werd opgericht in 1949 door een vijftal hoogleraren uit de juridische
faculteit Leiden. De werkzaamheden van het bureau namen gestaag af na de verkoeling in de
Nederlands-Indonesische betrekkingen in de 1960-er jaren, en kwamen tot een volkomen
stilstand in 1977.
In 1991 werd het Norzoac omgedoopt tot Van Vollenhoven instituut voor Recht en Bestuur in
Niet-Westerse Landen om recht te doen aan de grondlegger van de systematische bestudering
van het adatrecht en om aan te geven dat de fysieke grenzen in het onderzoek en onderwijs
niet meer beperkt waren tot Zuidoost Azië en het Caribische gebied. Met de toenemende
belangstelling voor het nieuwe vakgebied werden de grenzen uitgebreid tot Noord-Afrika
(Egypte en Marokko), Latijns-Amerika, het islamitische Midden-Oosten, later zouden daar
Afrika, specifiek: Zuid-Afrika, Mali en Ghana bijkomen gevolgd door China. De
gebiedsveranderingen worden altijd bepaald door onderwijs en onderzoek, zoals dat door het
instituut wordt uitgevoerd. In 2001 werd de naam van het instituut gewijzigd in Van
Vollenhoven Instituut voor Recht, Bestuur en Ontwikkeling.
De collectie is onder te verdelen in zes deelcollecties:
1. Collectie recht, bestuur en ontwikkeling van ontwikkelingslanden algemeen.
2. Collectie recht en bestuur van Indonesië vanaf 1945
3. Collectie handboekerijen recht en bestuur van Zuidoost Azië, Noord-Afrika (Egypte en
Marokko), Anglofoon Afrika: Ghana, en Mali, Zuid-Afrika, China en Oceanie.
4. Collectie Latijns- en Midden Amerika, het Caribische Gebied (Nederlandse) Antillen en
Suriname
5. Modern Islamitisch recht
6. Koloniale collectie (Nederlands-Indie en de Antillen en Suriname; 1816-1945)
Budgetten worden structureel verstrekt door de juridische faculteit en het Koninklijk Instituut
voor Taal,- Land- en Volkenkunde. Incidentele budgetten werden verkregen van o.a. de
Nederlandse Raad voor de Juridische Samenwerking met Indonesië (opgeheven in 1993) en
de Onderzoeksschool CNWS als verdeler voor vrije bestedingsruimte niet-westerse studies.
182
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
Actuele omvang
Collectievolume in banden boeken en tijdschriften: ca. 20.000, waarvan in de GGC
gecatalogiseerd: ca. 16.000 met signatuur OVZEER en JURBIB OVZEER
Tijdschriften
Papier: 48 lopende titels
Elektronisch: 10 titels
Monografieën
Papier: in open opstelling in meters: 260 m.
Papier in gesloten opstelling: aantal titels: 4700)
Overige materialen (collectie overdrukken/reprints van voor 1945, meegeteld bij papier in
gesloten opstelling, aantal 2600 titels; 5 titels op microfiches; diverse cd-roms; ca. 20 titels)
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Voor veel onderdelen van het acquisitieterrein van de bibliotheek van VVI geldt dat er ook
andere Leidse instellingen op actief zijn. Genoemd kunnen worden: de
universiteitsbibliotheek, in het bijzonder de afdelingen, Niet Westerse Geschiedenis, Oosterse
Letteren en Geschiedenis, VENA en ISIM. De ontwikkelingsstudies bibliotheek bij
Japanologie (Wouter Teller Bibliotheek), de afdelingen Culturele Antropologie, niet-westerse
Sociologie, Politicologie en Bestuurskunde bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen,
Bibliotheek Kern bij het Centrum voor Niet-Westerse Studies, de bibliotheek Sinologie van
de Faculteit der Letteren. Tussen de bibliothecarissen/vakreferenten van de genoemde
instellingen bestaat een informeel overleg dat ongeveer 4 keer per jaar bij elkaar komt om
onder meer ongewenste verdubbeling te vermijden.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De bibliotheek van het KITLV heeft aanverwante en aanvullende collecties. De bibliotheek
van het Afrika Studie Centrum heeft aanverwante en aanvullende collecties, met beide
instellingen worden contacten onderhouden. Er zijn geen landelijke afspraken, er wordt in het
IBL deelgenomen.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Onderwijs
Doel: Onderwijs verzorgen om kennis en inzicht over te dragen m.b.t. de vorming en het
functioneren van rechtssystemen in ontwikkelingslanden en hun effectiviteit in het bijdragen aan
bestuursprocessen en ontwikkelingsdoelen
Thematisch (bachelors):
Law, governance and development (keuzevak FdR, LLC, open voor: FdL, FSW) 5 ects
Legal systems worldwide (keuzevak FdR, LLC) 5 ects
Law and Culture (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects
Regionaal (bachelors):
Law and development in China (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects
Law and governance in Africa (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects
Law and governance in Indonesia (keuzevak FdR, LLC, open voor FdL, FSW) 5 ects
Inleiding Indonesisch Recht, Bestuur en Politiek (verplicht vak FdL, Nederlandstalig) 5 ects
Masters Law, Governance and Development start 2010
Bachelors islamitisch recht in 2009
Onderzoek
KREO
Regio
Algemeen
Fte
1
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
Periode
2007-2009
183
Human rights
Administrative
justice in
developing
countries
ZO Azie
Indonesië
1
2,4
2007-2011
2008-2012
Islam, adat &
national law
Access to justice
Indira vervolg
Islam & national
law
Legal
development
cooperation and
access to law
Compensatie
milieuschade
Indonesië
1
2007-2011
Indonesië
1,5
2007-2010
12 landen,
vergelijkend
2-3 landen,
vergelijkend
1
2008-2010
1-2
2008-2011
China
1,5
2009-2011
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
• Studenten, wetenschappers en overige geïnteresseerden uit andere Nederlandse
(universiteit)steden.
• Advocatuur en rechterlijke macht,
• Het Ministerie van Buitenlandse Zaken heeft samenwerking met het instituut als
kenniscentrum voor recht en ontwikkeling het instituut.
• Bibliotheek wordt geraadpleegd door een keur van Nederlandse en buitenlandse
bibliotheek en documentatiecentra (overheid, semioverheid en bedrijfsleven
• Buitenlandse wetenschappers vanuit de gehele wereld komen voor een of meerdaagse
studiebezoeken aan bibliotheek. De bibliotheek is op een complete manier (modern en
koloniaal) direct toegankelijk.
Zwaartepunten
• Collectie recht en bestuur van ontwikkelingslanden algemeen: werk van voor 1990
•
•
•
•
vertoont lacunes (collectievorming gestart vanaf ongeveer 1985.
Modern Indonesisch recht na 1945
Nederlands Antilliaans & Arubaans recht
Surinaams recht
Nederlands koloniaal recht (1816-1945)
Fysieke staat
Delen van koloniale collectie lijden aan verval, er zijn hierover contacten geweest met de UB
en getracht wordt onderdelen te laten digitaliseren en conserveren.
Gebruik
Materiaal van voor 1945 is alleen ter inzage; fotokopiëren is toegestaan afhankelijk van de
staat materiaal.
Ontsluiting
Vanaf 1993 GOO toegepast, met uitzondering van delen van de moderne Indonesische
wetgeving. Daarnaast zijn alle in de GGC gecatalogiseerde werken voorzien van een lokale
184
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
code gebaseerd op het UDC en bestaand uit een geografische, een onderwerp- en een
auteurs/titelnotatie.
De hiervoor genoemde verzameling overdrukken/offprints is alleen lokaal ontsloten.
Collectievormingprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
Hoogleraar-directeur: 1
UHD : 1
UD (Indonesië en China): 2
Postdocs: 2
PhD fellows/Aio’s: 8
Overige promovendi: 7
Studenten (2005/2006): 205
Samenwerking met (zuster)instellingen in Nederland, Engeland, Duitsland, Indonesië, China,
Ghana, Amerika, Canada en Australië
•
•
•
•
•
•
•
Aankoop en -methodiek
Materiaal in het Indonesisch wordt aangeschaft door de vertegenwoordiger van het KITVL te
Jakarta. Het andere materiaal wordt aangeschaft door de bibliothecaris in overleg met de
betrokkenen bij onderwijs en onderzoek onder verantwoordelijkheid van de hoogleraardirecteur van het instituut.
Middelen: attendering via email of rss uit bibliografische en uitgeversbestanden, databases
van distributors, bibliografieën (papier en internet), bibliografische bestanden van
buitenlandse instellingen die een (op onderdelen) vergelijkbaar collectievormingprofiel
hebben. Bij een buitenlandse distributor is een profiel aangemaakt waarop maandelijks
geselecteerd wordt en via persoonlijke contacten.
Selectiecriteria
Aanschaftalen: Indonesisch, Engels, Nederlands, Frans, Duits, geen Arabisch en Chinees.
Regio’s, landen: ontwikkelingslanden algemeen, Zuidoost Azië: specifiek Indonesië, Afrika:
specifiek Egypte, Marokko, Ghana, Zuid-Afrika, Midden Oosten, China, Antillen, Suriname,
Caribische gebied (beperkt), Midden en Zuid-Amerika (beperkt) Austraal Azië (beperkt)
Kern NBC: 86.00 en 88.70
Overige NBC: 11.80; 15.60; 43.17, 43.30, 43.31, 43.33, 43.34, 43.35, 43.70; 48.10, 48.49,
70.02, 70.03, 71.07, 71.31, 71.41, 73.00, 73.71, 74.72, 83.30, 83.46, 83.63, 89.30, 89.35,
89.40, 89.41, 89.53, 89.71, 89.91, 89.93
Thema’s: vorming en ontwikkeling van rechtsstelsels, goed bestuur, rechtsstaat en toegang tot
recht, rechtspraak, decentralisatie en lokaal bestuur, landrechten, milieurecht, toegang en
beheer natuurlijke hulpbronnen, rechtspluralisme, godsdienstig recht, (juridische)
ontwikkelingssamenwerking, law-and-development.
Diepte van collectievorming:
1. Collectie recht, bestuur en ontwikkeling sluit nauw aan bij O&O en volgt belangrijke
ontwikkelingen op het vakgebied, zonder daarbij uitputtend te zijn. Undergraduate en
graduate. Incidenteel wordt ouder werk aangeschaft.
2. Collectie Modern Indonesisch recht moet naast de O&O doelen over de volle breedte en
diepte bestudering van het stelsel mogelijk maken, zonder aanspraak op volledigheid.
Undergraduate, graduate. De collectie modern Indonesisch recht vertoont over de jaren
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
185
3.
4.
5.
6.
1965-1975 enige lacunes die waar mogelijk antiquarisch aanvulling behoeven, de collectie
provinciale verordeningen (perdahs) is lacuneus.
Collectie handboekerijen recht en bestuur van Zuidoost Azië (behalve Indonesië), NoordAfrika (Egypte en Marokko), Anglofoon Afrika: Ghana, Mali, Zuid-Afrika, China en
Oceanie. Maakt kennisneming van de stelsels en thema’s op inleidende wijze mogelijk.
Als er een relatie is met O&O is wordt meer aandacht gegeven (Ghana, China). Anders
dan door schenkingen geen retro-aanschaf. Graduate en undergraduate.
Collectie Latijns- en Midden Amerika, het Caribische Gebied (Nederlandse) Antillen en
Suriname. O & O voor deze gebieden werd stopgezet in 1995, resp. 2002. De aanschaf die
er nog op plaats vindt is naast enkele casestudies voor diverse Latijns-Amerikaanse
landen, voor Suriname en de Antillen bedoeld om de boekerijen hun actualiteit te laten
behouden op de belangrijkste onderdelen, acquisitie is echter zeer terughoudend.
Undergraduate en graduate.
Modern Islamitisch recht, aanschaf op basis van wensen uit O&O, alleen contemporain en
niet in het Arabisch. Undergraduate en graduate
Koloniale collectie (Nederlands-Indie en de Antillen en Suriname (1816-1945). Hierop
wordt momenteel niet anders geacquireerd dan uit schenkingen. Wetenschappelijk en ook
populair wetenschappelijk.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Schenkingen worden geaccepteerd door de bibliotheek. Voorwaarden zijn dat het aangeboden
materiaal naar eigen voorkeur opgenomen wordt en bij niet opnemen op eigen wijze afstand
van de schenking gedaan kan worden. De acceptatiecriteria worden iets minder strikt
toegepast dan bij aanschaf uit eigen middelen. Het werk moet wel aansluiten bij het
collectieprofiel, Arabisch en Chinees worden niet opgenomen, maar bij eventuele
verdubbeling is niet de verdubbeling bepalend maar de gewenstheid van aanvulling op de
eigen collectie.
Van langdurige bruiklening is sprake voor de helft van de collectie, die is formeel eigendom
van het KITLV, maar voor onbepaalde tijd overgedragen aan het instituut.
Deselectie
Vanwege de zwaartepunten in de collectie is er een terughoudend deselectiebeleid. Dit neemt
niet weg dat er wel gedeselecteerd wordt, bij de inhuizing in het huidige pand in 2004, werd
er ruim 250 strekkende meter tijdschriftmateriaal uit de collectie verwijderd wegens
dubbeling met het bij de faculteit en andere Leidse instellingen aanwezige materiaal. Tevens
werd het moderne Indonesische materiaal ontdubbeld op oudere drukken. Deselectie wegens
digitalisering van tijdschriften is voor de collectie nog nauwelijks aan de orde.
1.7.3.
Oost-Europees Recht en Ruslandkunde: Bibliotheek & Doc.bureau
Oost-Europees Recht
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De geschiedenis van het Documentatiebureau voor Oost-Europees Recht (D.BOER) is nauw
verweven met de naam van professor Szolt Szirmai (1903-1973), een prominente Hongaarse
civilist, die omstreeks 1950 naar het Westen is uitgeweken. Toen de juridische faculteit van
de Universiteit Leiden op 1 oktober 1953 het Documentatiebureau voor Oost-Europees recht
oprichtte, werd Szirmai met de leiding ervan belast.
186
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
Zijn eerste taak was het opzetten van een bibliotheek. Het recht van Oost-Europa was een
volstrekt onbekend terrein in die tijd en de juridische literatuur uit die landen was moeilijk te
krijgen. In 1961 werd de leerstoel voor Oost-Europees recht ingesteld en door Szirmai bezet
tot zijn dood in 1973. Szirmai werd opgevolgd door professor F.J.M. Feldbrugge. Op diens
voorstel werd in 1993, toen het bureau 40 jaar bestond, de naam gewijzigd in Instituut voor
Oost-Europees Recht en Ruslandkunde. Deze naam had de voorkeur boven de oude
benaming, omdat sinds 1985 de afstudeerrichting Ruslandkunde bij Slavistiek in Leiden werd
geïntroduceerd, waarvoor de bibliotheek materiaal op gebieden als economie, politieke
wetenschappen en internationale betrekkingen ging aanschaffen en opnemen in haar collectie.
Na een reorganisatie bij de faculteit der rechtsgeleerdheid zijn in 2006 de activiteiten van het
Instituut voor Oost-Europees Recht en Ruslandkunde beëindigd en ontvangt de bibliotheek
geen regulier budget meer uit de facultaire middelen.
De collectie bestrijkt geografisch het gehele rechtsgebied van de voormalige Sovjet Unie en
de voormalige socialistische staten van Oost-Europa en. Centraal Europa. De collectie omvat
boeken en tijdschriften als belangrijkste informatiedragers, met daarnaast een aantal
databestanden op cd-rom. In 2006 bestond de colelctie uit circa 42.800 titels en ongeveer 250
lopende tijdschriften. Tevens bezit de bibliotheek een grote verzameling Russisch juridisch en
rechtshistorisch materiaal op microfiche: de gehele verzameling wetten van het Russisch
keizerrijk, vanaf Peter de Grote tot en met Nicolaas II evenals de belangrijkste Russische
19de-eeuwse juridische tijdschriften.
Met het verdwijnen van de Berlijnse muur is de DDR als verzamelgebied verdwenen. Sedert
het uiteenvallen van de Sovjet Unie, Tsjecho-Slowakije en Joegoslavië verzamelde de
bibliotheek de juridische bronnen van 27 landen. De aanschaf richtte zich hier vooral op het
verwerven van primaire bronnen , d.w.z. wetteksten, bij voorkeur de officiële uitgaven zoals
staatsbladen, jurisprudentie, en in mindere mate secundaire bronnen zoals rechtsliteratuur.
Voor wat betreft de opvolger van de Sovjet Unie – de Russische Federatie – werd gestreefd
naar een zo volledig mogelijke aanschaf van de rechtsbronnen zoals wetgeving, jurisprudentie
en literatuur, maar dan op federaal niveau.
De aanschafpolitiek m.b.t. de voormalige Sovjet republieken en de voormalige satellietstaten
van Centraal en Oost Europa was selectiever. In ieder geval werden aangeschaft de officiële
publicaties van wetteksten en secundaire bronnen van voldoende importantie zoals
handboeken, commentaren en tenslotte de voornaamste juridische tijdschriften.
Actuele omvang
De collectie valt uiteen in de volgende deelbestanden:
Monografieën
Westerse talen collectie (Engels, Frans, Duits en Nederlands)
Russische collectie (Russisch e.a. talen van de voormalige Sovjet Unie)
Poolse collectie
Tsjechische en Slowaakse collectie
Bulgaarse collectie
Ex-Joegoslavië: Servische, Kroatische collectie en andere talen
Roemeense en Hongaarse collectie
Tijdschriften
Lopende tijdschriften
Afgelsoten tijdschriften
110 m.
370 m.
29 m.
10 m.
8 m.
11 m.
1 m.
118 m.
85 m.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Titels op het gebid van Ruslandkunde worden ook aangeschaft voor het domein Slavische
taal- en letterkunde, zie Deel II § 1.2.18.
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
187
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
In de westerse wereld is de bibliotheek Oost-Europees recht van de Leidse faculteit der
rechtsgeleerdheid op haar terrein één van de belangrijkste ter wereld. Vergelijkbaar zijn alleen
de verzamelingen van de Library of Congress, de universiteiten Harvard en Columbia, en in
Duitsland Keulen, Hamburg en München. De bibliotheek is de jaren door geregeld gebruikt
door Amerikaanse, Britse, Duitse en Russische juristen, en uiteraard ook door juristen uit
andere landen.
Fysieke staat
De collectie verkeert in een redelijke staat.
Ontsluiting
Al het materiaal is gecatalogiseerd en opgenomen in de catalogus U-CAT. Sinds plus minus
1993 wordt al het gecatalogiseerde materiaal voorzien van een Gemeenschappelijke
Onderwerpsontsluiting (GOO).
Collectievormingprofiel
Na een reorganisatie bij de faculteit der rechtsgeleerdheid zijn in 2006 de activiteiten van het
Instituut voor Oost-Europees Recht en Ruslandkunde beëindigd en ontvangt de bibliotheek
geen regulier budget meer uit de facultaire middelen. Sindsdien schenkt de Vereniging van
Vrienden van de Juridische Faculteit jaarlijks een budget dat de bibliotheek in staat stelt haar
tijdschriftenbestand te handhaven op ongeveer 75 tijdschriften en per jaar ca. 20
monografieën aan te schaffen.
De huidige aanschaf beperkt zich tot twee geografische gebieden: de Russische Federatie en
in veel mindere mate Centraal Azië, in het bijzonder Oezbekistan. De bibliotheek heeft de
belangrijkste tijdschriften op het gebied van de Russische wetgeving, jurisprudentie (alleen
van het Constitutionele Hof) en literatuur behouden. Van Oezbekistan bleef behouden de
officiële publicaties zoals het staatsblad en verdragenblad. De bibliotheek probeert de
belangrijkste handboeken en monografieën over het Russische recht in de westerse talen
(Engels, Frans, Duits en Nederlands) aan te schaffen. Incidenteel en op verzoek van de docent
koopt de bibliotheek Engelstalige monografieën aan op het gebied van de Russische
economie.
188
Collectieplan Deel II, Rechten – 1 oktober 2008
1.8.
Wiskunde & Natuurwetenschappen
Met betrekking tot het ontwikkelen en beschrijven van collectieplannen lopen de bibliotheken
van de Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen voor het jaar 2008 uit de pas met de
overige bibliotheken van de Universiteit. De reden hiervoor is dat in deze periode de focus
van de werkzaamheden gericht zal zijn op de verhuizingen van de beide biologie bibliotheken
vanuit Clusius Laboratorium en Van der Klaauw Laboratorium naar de Bibliotheek Gorlaeus.
Om de inhuizingen van de biologie bibliotheken mogelijk te maken binnen de beschikbare
ruimte van de Gorlaeus locatie zal de totale omvang van de collecties fors moeten
verminderen en deselectie van materialen plaatsvinden. Door de huidige ruime en duurzame
beschikbaarheid van elektronische archieven zal voornamelijk gedeselecteerd worden in
papieren tijdschriftcollecties van de betrokken bibliotheken.
De biologische boekencollecties worden nagenoeg integraal overgebracht.
Na deze operatie zal de W&N faculteitsbibliotheek twee vestigingen tellen: Bibliotheek
Gorlaeus en Bibliotheek Wiskunde en Informatica in het Snellius Gebouw.
Deze huisvestingsituatie zal in 2009 de basis zijn van waaruit nieuwe collectieplannen kunnen
worden ontwikkeld.
1.8.1.
Natuurwetenschappen - algemeen
1.8.2.
Sterrenkunde
1.8.3.
Natuurkunde
1.8.4.
Scheikunde & farmacie
1.8.5.
Informatica
1.8.6.
Wiskunde
1.8.7.
Biologie
Collectieplan Deel II, W&N – 1 oktober 2008
189
190
Collectieplan Deel II, W&N – 1 oktober 2008
1.9.
Geneeskunde
De domeinprofielen behorend tot Geneeskunde bestaan vooralsnog uit een aanduiding van de
omvang van het tot het desbetreffende domein behorende materiaal:
1. Anatomie
•
Tijdschriften (elektronisch): 67 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels
•
Naslagwerken (papier): 10 titels
•
Monografieën (papier): 400 titels
•
Overige materialen: 16 CD-ROMs, 1 DVD
2. Anesthesiologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 110 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 1 titel
•
Naslagwerken (papier): 3 titels
•
Monografieën (papier): 450 titels
•
Overige materialen: 6 CD-ROMs
3. Biochemie
•
Tijdschriften (elektronisch): 87 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken (papier): 10 titels
•
Monografieën (papier): 700 titels
•
Overige materialen: 15 CD-ROMs
4. Bio-informatica
•
Tijdschriften (elektronisch): 129 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 15 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 33 titels
•
Overige materialen: 1 CD-ROM
5. Bloedtransfusie
•
Tijdschriften (elektronisch): 16 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 2 titels
•
Monografieën (papier): 50 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
6. Diëtetiek
•
Tijdschriften (elektronisch): 128 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 13 titels
•
Naslagwerken (papier): 5 titels
•
Monografieën (papier): 220 titels
•
Overige materialen: 6 CD-ROMs
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
191
7. Eerste hulp
•
Tijdschriften (elektronisch): 31 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 10 titels
•
Naslagwerken (papier): 6 titels
•
Monografieën (papier): 50 titels
•
Overige materialen: 1 CD-ROM
8. Electronenmicroscopie
•
Tijdschriften (elektronisch): 20 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 75 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
9. Embryologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 67 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels
•
Naslagwerken (papier): 10 titels
•
Monografieën (papier): 400 titels
•
Overige materialen: 16 CD-ROMs
10. Endocrinologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 152 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 9 titels
•
Naslagwerken (papier): 25 titels
•
Monografieën (papier): 750 titels
•
Overige materialen: 4 CD-ROMs, 1 DVD
11. Farmacologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 266 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 4 titels
•
Naslagwerken (papier): 20 titels
•
Monografieën (papier): 800 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
12. Forensische psychiatrie
•
Tijdschriften (elektronisch): 38 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 130 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD
13. Fysiologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 200 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 21 titels
•
Monografieën (papier): 600 titels
•
Overige materialen: 9 CD-ROMs
14. Fysiotherapie
192
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
•
•
•
•
•
Tijdschriften (elektronisch): 60 titels
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
Naslagwerken (papier): 2 titels
Monografieën (papier): 100 titels
Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD
15. Geestelijke verzorging
•
Tijdschriften (elektronisch): 4 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 30 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD
16. Geschiedenis der Geneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 33 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 5 titels
•
Monografieën (papier): 500 titels
•
Overige materialen: 3 CD-ROMs
17. Geslachtsziekten
•
Tijdschriften (elektronisch): 11 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 1 titel
•
Naslagwerken (papier): 2 titels
•
Monografieën (papier): 40 titels
•
Overige materialen: 1 CD-ROM
18. Gezondheidsrecht
•
Tijdschriften (elektronisch): 26 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 140 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
19. Gynaecologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 191 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels
•
Naslagwerken (papier): 4 titels
•
Monografieën (papier): 360 titels
•
Overige materialen: 3 CD-ROMs
20. Hartziekten
•
Tijdschriften (elektronisch): 220 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 11 titels
•
Naslagwerken (papier): 28 titels
•
Monografieën (papier): 1250 titels
•
Overige materialen: 13 CD-ROMs, 2 DVDs
21. Heelkunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 377 titels
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
193
•
•
•
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 12 titels
Naslagwerken (papier): 10 titels
Monografieën (papier): 900 titels
Overige materialen: 14 CD-ROMs, 1 DVD
22. Hematologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 109 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels
•
Naslagwerken (papier): 8 titels
•
Monografieën (papier): 500 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
23. Huidziekten
•
Tijdschriften (elektronisch): 89 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 7 titels
•
Naslagwerken (papier): 7 titels
•
Monografieën (papier): 400 titels
•
Overige materialen: 9 CD-ROMs, 2 DVDs
24. Humane Genetica
•
Tijdschriften (elektronisch): 182 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels
•
Naslagwerken (papier): 14 titels
•
Monografieën (papier): 450 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
25. Immunohematologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 66 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 25 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
26. Immunologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 151 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken (papier): 11 titels
•
Monografieën (papier): 800 titels
•
Overige materialen: 8 CD-ROMs
27. Infectiepreventie
•
Tijdschriften (elektronisch): 21 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels
•
Naslagwerken (papier): 1 titel
•
Monografieën (papier): 90 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
28. Infectieziekten
•
Tijdschriften (elektronisch): 155 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels
194
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
•
•
•
Naslagwerken (papier): 15 titels
Monografieën (papier): 753 titels
Overige materialen: 9 CD-ROMs
29. Intensive care
•
Tijdschriften (elektronisch): 71 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 5 titels
•
Monografieën (papier): 60 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
30. Interne Geneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 66 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken (papier): 60 titels
•
Monografieën (papier): 1200 titels
•
Overige materialen: 31 CD-ROMs
31. Keel Neus Oorheelkunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 94 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 4 titels
•
Naslagwerken (papier): 17 titels
•
Monografieën (papier): 650 titels
•
Overige materialen: 12 CD-ROMs, 1 DVD
32. Kinder- en jeugdpsychiatrie
•
Tijdschriften (elektronisch): 26 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 20 titels
•
Monografieën (papier): 2000 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
33. Kindergeneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 206 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 30 titels
•
Naslagwerken (papier): 51 titels
•
Monografieën (papier): 950 titels
•
Overige materialen: 9 CD-ROMs, 1 DVD
34. Klinische Epidemiologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 127 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 7 titels
•
Naslagwerken (papier): 7 titels
•
Monografieën (papier): 450 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
35. Klinische Farmacie
•
Tijdschriften (elektronisch): 50 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 9 titels
•
Naslagwerken (papier): 25 titels
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
195
•
•
Monografieën (papier): 800 titels
Overige materialen: 3 CD-ROMs
36. Klinische Informatiekunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 129 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 15 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titel
•
Monografieën (papier): 33 titels
•
Overige materialen: 1 CD-ROM
37. Laboratoriumgeneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 116 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 10 titels
•
Naslagwerken (papier): 14 titels
•
Monografieën (papier): 1000 titels
•
Overige materialen: 15 CD-ROMs
38. Longziekten
•
Tijdschriften (elektronisch): 135 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 29 titels
•
Monografieën (papier): 700 titels
•
Overige materialen: 9 CD-ROMs
39. Maag- darm- en leverziekten
•
Tijdschriften (elektronisch): 114 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 1 titel
•
Naslagwerken (papier): 39 titels
•
Monografieën (papier): 700 titels
•
Overige materialen: 3 CD-ROMs, 3 DVDs
40. Maatschappelijk werk
•
Tijdschriften (elektronisch): 7 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 20 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
41. Management in de gezondheidszorg
•
Tijdschriften (elektronisch): 62 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 200 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
42. Medische besliskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 14 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 120 titels
196
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
43. Medische bibliotheek- en informatiewetenschap
•
Tijdschriften (elektronisch): 196 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels
•
Naslagwerken (papier): 1 titel
•
Monografieën (papier): 300 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
44. Medische ethiek
•
Tijdschriften (elektronisch): 63 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 17 titels
•
Naslagwerken (papier): 1 titel
•
Monografieën (papier): 750 titels
•
Overige materialen: 1 CD-ROMs, 1 DVD
45. Medische microbiologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 231 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 23 titels
•
Naslagwerken (papier): 28 titels
•
Monografieën (papier): 1200 titels
•
Overige materialen: 15 CD-ROMs
46. Medische statistiek
•
Tijdschriften (elektronisch): 93 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 27 titels
•
Naslagwerken (papier): 7 titels
•
Monografieën (papier): 500 titels
•
Overige materialen: 3 CD-ROMs
47. Moleculaire celbiologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 302 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels
•
Naslagwerken (papier): 5 titels
•
Monografieën (papier): 500 titels
•
Overige materialen: 8 CD-ROMs
48. Mondziekten en kaakchirurgie
•
Tijdschriften (elektronisch): 122 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 140 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
49. Neurochirurgie
•
Tijdschriften (elektronisch): 46 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 1 titel
•
Monografieën (papier): 50 titels
•
Overige materialen: 1 CD-ROM
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
197
50. Neuro-farmacologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 231 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 20 titels
•
Monografieën (papier): 750 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
51. Neurologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 418 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels
•
Naslagwerken (papier): 118 titels
•
Monografieën (papier): 1400 titels
•
Overige materialen: 8 CD-ROMs, 2 DVDs
52. Nierziekten
•
Tijdschriften (elektronisch): 62 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 7 titels
•
Naslagwerken (papier): 21 titels
•
Monografieën (papier): 222 titels
•
Overige materialen: 4 CD-ROMs
53. Oncologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 239 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 21 titels
•
Naslagwerken (papier): 25 titels
•
Monografieën (papier): 1000 titels
•
Overige materialen: 15 CD-ROMs
54. Onderwijs in de geneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 142 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 300 titels
•
Overige materialen: 9 CD-ROMs
55. Oogheelkunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 140 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 9 titels
•
Monografieën (papier): 800 titels
•
Overige materialen: 3 CD-ROMs, 4 DVDs
56. Openbare gezondheidszorg
•
Tijdschriften (elektronisch): 41 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels
•
Naslagwerken (papier): 4 titels
•
Monografieën (papier): 180 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
198
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
57. Orthopedie
•
Tijdschriften (elektronisch): 139 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels
•
Naslagwerken (papier): 30 titels
•
Monografieën (papier): 1000 titels
•
Overige materialen: 10 CD-ROMs, 6 DVD
58. Ouderengeneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 69 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels
•
Naslagwerken (papier): 7 titels
•
Monografieën (papier): 200 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
59. Parasitologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 98 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken (papier): 12 titels
•
Monografieën (papier): 300 titels
•
Overige materialen: 4 CD-ROMs
60. Pathologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 139 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 12 titels
•
Naslagwerken (papier): 5 titels
•
Monografieën (papier): 1000 titels
•
Overige materialen: 10 CD-ROMs
61. Patiënteninformatie
•
Tijdschriften (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 2 titels
•
Monografieën (papier): 20 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
62. Plastische chirurgie
•
Tijdschriften (elektronisch): 30 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels
•
Naslagwerken (papier): 1 titel
•
Monografieën (papier): 75 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
63. Proefdierkunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 30 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 120 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
64. Psychiatrie
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
199
•
•
•
•
•
Tijdschriften (elektronisch): 643 titels
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 11 titels
Naslagwerken (papier): 22 titels
Monografieën (papier): 9500 titels
Overige materialen: 4 CD-ROMs, 1 DVD
65. Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 78 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 20 titels
•
Naslagwerken (papier): 5 titels
•
Monografieën (papier): 1000 titels
•
Overige materialen: 4 CD-ROMs
66. Radiologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 235 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels
•
Naslagwerken (papier): 37 titels
•
Monografieën (papier): 2000 titels
•
Overige materialen: 16 CD-ROMs, 2 DVDs
67. Radiotherapie
•
Tijdschriften (elektronisch): ? titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 3 titels
•
Monografieën (papier): 150 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
68. Reumatologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 67 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 2 titels
•
Naslagwerken (papier): 7 titels
•
Monografieën (papier): 150 titels
•
Overige materialen: 4 CD-ROMs, 1 DVD
69. Revalidatiegeneeskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 59 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 150 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
70. Seksuologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 16 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 4 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 80 titels
•
Overige materialen: 1 CD-ROM
71. Stralenbescherming
•
Tijdschriften (elektronisch): 24 titels
200
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
•
•
•
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
Naslagwerken (papier): 5 titels
Monografieën (papier): 550 titels
Overige materialen: 2 CD-ROMs
72. Thoraxchirurgie
•
Tijdschriften (elektronisch): 44 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 10 titels
•
Monografieën (papier): 300 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs
73. Toxicologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 88 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 3 titels
•
Naslagwerken (papier): 8 titels
•
Monografieën (papier): 200 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
74. Transplantatie
•
Tijdschriften (elektronisch): 35 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 6 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 100 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROM, 0 DVD
75. Urologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 55 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 0 titels
•
Naslagwerken (papier): 10 titels
•
Monografieën (papier): 400 titels
•
Overige materialen: 4 CD-ROMs
76. Verloskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 182 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 5 titels
•
Naslagwerken (papier): 16 titels
•
Monografieën (papier): 350 titels
•
Overige materialen: 2 CD-ROMs, 1 DVD
77. Verpleegkunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 227 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 24 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 1100 titels
•
Overige materialen: 40 CD-ROMs, 1 DVD
78. Virologie
•
Tijdschriften (elektronisch): 111 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 8 titels
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
201
•
•
•
Naslagwerken (papier): 4 titels
Monografieën (papier): 400 titels
Overige materialen: 8 CD-ROMs
79. Ziekenhuiskunde
•
Tijdschriften (elektronisch): 38 titels
•
Naslagwerken en monografieën (elektronisch): 10 titels
•
Naslagwerken (papier): 0 titels
•
Monografieën (papier): 300 titels
•
Overige materialen: 0 CD-ROMs, 0 DVD
202
Collectieplan Deel II, Geneeskunde – 1 oktober 2008
1.10. Overige bibliotheekcollecties
1.10.1. Academisch Historisch Museum
Geen domeinprofiel beschikbaar. Mogelijk hoort deze collectie thuis in het hoofdstuk
Bijzondere Collecties.
1.10.2. Bibliotheek - Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CML) is een in 1977 opgericht centrum
voor milieukundig onderzoek en onderwijs van de Universiteit Leiden. De missie van het
CML is het uitvoeren van hoogwaardig onderzoek en het verzorgen van academisch
onderwijs op het gebied van de milieuwetenschappen. De doelstelling is het bijdragen aan
vermeerdering van kennis met betrekking tot milieu- en duurzaamheidsvraagstukken en het
opleiden van academisch geschoolde milieuprofessionals.
Het onderzoek van het CML vindt plaats in drie onderzoeksafdelingen, te weten:
• Afdeling Industriële Ecologie
Het onderzoek in deze afdeling neemt als startpunt maatschappelijke activiteiten en
verbindt deze met het gehele spectrum van milieueffecten. De belangrijkste
onderzoeksthema's zijn: Levenscyclusanalyse van producten (LCA, Life Cycle Assessment
of products), Stofstroomanalyse (SFA, Substance Flow Analysis) en Toolbox onderzoek.
• Afdeling Milieubiologie
In deze afdeling wordt onderzoek gedaan naar de milieukwaliteit en biodiversiteit in het
landelijk gebied. Er wordt onderscheid gemaakt naar de onderzoeksthema's Chemische en
Biologische vervuiling en Landgebruik in relatie tot Biodiversiteit.
• Afdeling Milieu & Ontwikkeling
Het onderzoek in deze afdeling richt zich op de uitputting, bescherming en rehabilitatie van
natuurlijke hulpbronnen in de Derde Wereld, zoals bossen, vis, bodems en biodiversiteit.
Het onderzoek wordt grotendeels uigevoerd bij de twee veldstations van deze
onderzoeksgroep, een in de Sahel (Noord-Kameroen) en een bij het tropisch regenwoud in
de Filippijnen. Verder heeft de afdeling ook banden met Indonesië, en in mindere mate,
Latijns-Amerika.
De bibliotheek ondersteunt de missie en primaire taken van het CML. De doelstelling van de
bibliotheek is ondersteuning van het onderzoek en onderwijs door het beschikbaar stellen en
toegankelijk maken van informatie op het gebied van de milieuwetenschappen. De
bibliotheekcollectie omvat twee deelcollecties, namelijk de collectie Westerse Milieukunde en
de collectie Niet-Westerse Milieukunde.
De bibliotheek ontvangt jaarlijks een bescheiden budget waaruit algemene naslagwerken en
een beperkt aantal algemene milieutijdschriften worden gefinancierd. Voor de aanschaf van
publicaties voor een specifiek onderzoek wordt zoveel mogelijk gebruik maken van
decentrale budgetten van afdelingen en projecten.
Actuele omvang
•
•
Tijdschriften
o Papier: 78 waarvan 33 betaalde abonnementen
o Elektronisch: 8
Naslagwerken
o Papier: 50
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
203
•
•
o Elektronisch: 0
Monografiën
o Papier: 10.900
o Elektronisch :250
Overige materialen: 123 videobanden, cd’s en dvd’s
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De CML bibliotheek participeert in het MilieuLiteratuurBestand (MLB). Het MLB is een via
internet gratis toegankelijke databank met beschrijvingen van milieupublicaties die bijeen
worden gebracht door de bibliotheek- en documentatieafdelingen van een aantal instituten die
zich op enigerlei wijze bezighouden met milieuvraagstukken. De initiatiefnemer en
opdrachtgever van het MLB is het Ministerie van VROM. In het MLB participeren ondermeer
de volgende bibliotheken: Wageningen UR; Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
(RIVM); Rijksuniversiteit Groningen (collecties Milieukunde, IVEM en Nederlandse
Gasunie); Instituut voor Milieuvraagstukken (IVM), Vrije Universiteit Amsterdam;
Vereniging voor natuur en milieueducatie (IVN), Amsterdam; CE Oplossingen voor milieu,
economie en technologie (CED), Delft en Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden
(CML). Deze milieudatabank is te vinden op de openbare website www.allesovermilieu.nl.
Periodiek vindt een upload plaats van publicaties uit de CML catalogus naar het MLB.
Er is geen sprake van coördinatie van collectievorming binnen het MLB. De deelnemende
bibliotheken hebben geen afspraken gemaakt omtrent de onderlinge afstemming van hun
collectie. De voornaamste redenen zijn dat de collectieprofielen van de deelnemende
bibliotheken teveel uiteenlopen en dat er geen sprake is van een goedwerkend
Interbibliothecair Leenverkeer (IBL).
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie richt zich met name op studenten, aio’s, docenten en onderzoekers van het CML
en ondersteunt daarmee het interdisciplinaire milieu-onderzoek en -onderwijs. Het
onderwijsprogramma van het CML is verdeeld over drie domeinen:
• Industriële Ecologie (met aandacht voor theorieën en instrumenten voor duurzaam
produceren)
• Milieubiologie (met speciale aandacht voor biodiversiteitsbehoud en -beheer) en
• Milieu en Ontwikkeling (met aandacht voor milieuproblemen in ontwikkelingslanden)
In 2007 bestond het onderwijsaanbod uit:
Keuzevakken Industriele Ecologie:
Environmental Science (Bachelor/Master)
Keuzevakken Milieu & Ontwikkeling:
Milieu & Sociale Verandering in ontwikkelingslanden (Bachelor 3e jaars, Engels)
Relaties tussen mens en natuur in ontwikkelingslanden (Bachelor 3e jaars, Engels)
Zomercursus in de Filippijnen (Bachelor 3e jaars / master, Engels)
Buitenlands veldonderzoek
De minor “Duurzame Ontwikkeling”is in voorbereiding.
Keuzevakken Duurzaamheid en Biodiversiteit:
Milieubiologie theorie (Bachelor 2e jaars, Nederlands)
Milieubiologie veldwerk (Bachelor 2e jaars, Nederlands)
Milieu en Duurzaamheid (Bachelor 3e jaars, Nederlands)
204
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
General Research Skills (Master)
Environmental processes (Master)
Biodiversity and Society (Master)
Marine Biodiversity, Conservation and Management (Master)
Seminar Sustainable Development (Master)
Individual Research projects
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Het CML heeft samen met betreffende counterpart twee veldstations opgericht; één in de
Sahel (Noord-Kameroen) en één bij het tropisch regenwoud in de Filippijnen. Er vindt
regelmatig uitwisseling plaats van studenten, promovendi en onderzoekers naar deze
veldstations. Deze personen maken frequent gebruik van de diensten van de CML bibliotheek.
Zwaartepunten
De bibliotheekcollectie kent de volgende zwaartepunten uitgesplitst over de volgende twee
deelcollecties:
Westerse Milieukunde
De collectie Westerse Milieukunde is primair bedoeld voor de afdelingen Industriële Ecologie
en Milieubiologie en kent de volgende speerpunten:
• Algemeen milieukundig onderzoek
• Industriële ecologie
• Levenscyclusanalyse van producten (LCA)
• Stofstroomanalyse (SFA)
• Landschapsecologie
• Ecotoxicologie
• Biodiversiteit
• Agrarisch natuurbeheer
• Landgebruik
Niet-Westerse Milieukunde
Deze collectie is toegespitst op rurale milieuproblemen in Zuid-Oost Azië (Filippijnen en
Indonesië) en SubSahara Afrika (Kameroen). In deze collectie zijn de volgende
zwaartepunten te vinden:
• Duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen
• Inheemse volkeren
• Ontbossing
• Nationale parken
• Beheer biodiversiteit
• Landgebruik in ontwikkelingslanden
Gebruik
Algemene naslagwerken worden niet uitgeleend. Voor het lenen van audiovisuele materialen
geldt een restrictief beleid.
Ontsluiting
Alleen de tijdschriften waarop de CML bibliotheek een abonnement heeft, zijn opgenomen in
de NCC en voorzien van GOO. Voor de inhoudelijke ontsluiting wordt gebruik gemaakt van
de milieuthesaurus van het Ministerie van VROM.
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
205
Als bibliotheeksoftware is gekozen voor het bibliotheekpakket ADLIB dat naast een
catalogiseermodule en de publiekscatalogus ook een uitleenmodule bevat. De
publiekscatalogus is uitsluitend via de intranet site van het CML te raadplegen.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
•
•
•
•
•
•
Gewone en bijzondere hoogleraren: 0 (1 vacature voor hoogleraar/wetenschappelijk
directeur, 2 hoogleraren met benoeming buiten de UL en 2 gasthoogleraren)
Overige vaste staf: 21
AIO’s. promovendi etc.: 5 in dienst (21 overig ‘sandwich PhD’)
MA-studenten: 239 MA-studenten (cursus deelnemers)*
BA-studenten: 125 BA-studenten (cursus deelnemers)*
1e-jaarsstudenten in 2007: 60
* Het CML draagt bij aan de opleidingsprogramma’s van andere faculteiten en heeft een
eigen masteropleiding ‘Industrial Ecology’
Het CML heeft instellingsoverschrijdende samenwerkingsverbanden met:
• Centre d'Etude de l'Environnement et du Développement au Cameroun (CEDC)
• Cagayan Valley Programme on Environment and Development (CVPED)
• SENSE onderzoeksschool
• Universiteiten van Delft, Rotterdam en Wageningen
• Het CML draagt bij aan de opleidingsprogramma’s van andere faculteiten en heeft een
eigen masteropleiding ‘Industrial Ecology’
Aankoop en -methodiek
Publicaties voor de CML bibliotheekcollectie worden op de volgende wijze verkregen:
Vaste boekhandel Selexyz – Leiden
Reguliere boeken worden via boekhandel Selexz- Leiden besteld.
Rechtstreeks bij uitgever
Bij grijze literatuur wendt de informatiespecialist zich tot betreffende uitgever. Het betreft in
dit geval doorgaans kleine, onbekende uitgevers waar meestal enig speurwerk van de
informatiespecialist voor nodig is om deze uitgever te traceren.
Auteur benaderen
In voorkomend geval wordt de auteur rechtstreeks benaderd. Het gaat dan veelal om
publicaties in eigen beheer uitgegeven zoals dissertaties.
De onderzoekers hebben ook een belangrijke stem in het aanschafbeleid. Veelvuldig worden
nieuwe publicaties op aanbeveling van de betrokken onderzoeker aangeschaft en uit zijn
onderzoeksbudget betaald.
Selectiecriteria
De CML bibliotheek streeft naar een redelijke volledigheid van de collectie ten aanzien van
de onderwerpsrubrieken die betrekking hebben op de huidige onderzoeksthema’s van de
afdelingen binnen het CML. Zie voor een opsomming van de onderzoeksthema’s hierboven.
Ten aanzien van het opnemen van dissertaties, rapporten en tijdschriftartikelen die geschreven
zijn door CML onderzoekers beoogt de bibliotheek volledig te zijn.
206
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
De deelcollectie Westerse Milieukunde bestaat voor 70-80% uit Engelstalige publicaties. De
overige publicaties zijn in het Nederlands geschreven.
De collectie Niet-Westerse Milieukunde is bijna volledig Engelstalig.
Voor het opnemen van tijdschriftartikelen in the bibliotheekcollectie gelden twee
selectiecriteria:
1. het artikel dient ten minste door 1 CML onderzoeker te zijn geschreven.
2. alleen de digitale versie van het artikel wordt in de catalogus opgenomen.
Voor wat betreft het bestellen van de overige materiaalsoorten zoals studieboeken en
naslagwerken gaat nog steeds de voorkeur uit naar de papieren versie.
De collectie dient ter ondersteuning van het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs van het
CML. Het niveau van de publicaties kan derhalve gekwalificeerd worden als
wetenschappelijk gezien de aard van het domein ‘Milieuwetenschappen’. Daarnaast ook veel
overheidspublicaties.
Beschikbare middelen
De bibliotheek heeft een bescheiden budget van K€ 4,5 waaruit algemene naslagwerken en
een beperkt aantal algemene milieutijdschriften worden gefinancierd. Voor de aanschaf van
publicaties voor een specifiek onderzoek wordt zoveel mogelijk gebruik maken van
decentrale budgetten van afdelingen en projecten.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Schenkingen komen incidenteel voor. Voorbeelden hiervan zijn CML onderzoekers die een
exemplaar van een publicatie doneren waaraan zij een bijdrage hebben geleverd. Bij de
Universiteitsbibliotheek Wageningen wordt met enige regelmaat kostenloos recente
dissertaties aangevraagd. Ditzelfde geldt voor rapporten van het RIVM (Rijksinstituut voor
Volksgezondheid en Milieu).
De schenkingen dienen aan dezelfde selectiecriteria te voldoen als bij aankopen gangbaar is.
Een aparte positie wordt ingenomen door de MIBI collectie (Milieubiologie, 7.000 banden)
die in 2003 is geschonken aan het CML. De MIBI collectie is niet geïntegreerd in de
bibliotheekcollectie van het CML.
Deselectie
De CML bibliotheek heeft onlangs een collectie-evaluatie uitgevoerd waarbij de volgende
uitgangspunten ten aanzien van deselectiecriteria zijn gehanteerd:
•
•
•
•
•
•
relevantie t.a.v. huidig onderzoek en onderwijs;
relevantie t.a.v nieuwe onderzoeksthema’s voor zover bekend;
historische waarde van bepaalde boeken;
CML publicaties NIET uit collectie verwijderen. De bibliotheek heeft hierin een
bewaarfunctie;
aantal uitleningen;
deselectiebeleid Leidse bibliotheken.
Deze collectie-evaluatie heeft geresulteerd in een selectie van een beperkt aantal
onderwerpsrubrieken die in principe voor deselectie in aanmerking komen gezien de lage
actualiteitswaarde voor het CML onderzoek en onderwijs..
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
207
Er is hierover nog geen besluit genomen. Voor eventuele verplaatsing vanuit de bibliotheek
naar een gesloten magazijn zal eerst een nieuwe opslagruimte binnen het CML gerealiseerd
dienen te worden.
1.10.3. Nationaal Herbarium Nederland - Leiden
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
NHN is ontstaan in 1999 door fusie van het Rijksherbarium van Universiteit Leiden,
Herbarium van Universiteit Utrecht en Herbarium van Universiteit Wageningen. In alle drie
vestigingen van het NHN wordt systematische botanie onderwezen en onderzocht. Het
zwaartepunt van NHN-Leiden ligt op wetenschappelijk onderzoek en onderwijs van
plantkunde van Zuid-Oost Asië, hetgeen weerspiegeld wordt in de bibliotheekcollecties.
De open opstelling van de bibliotheek NHN-Leiden beslaat ca. 4 km boekenkasten met
voornamelijk botanische werken, alle flora’s van de gehele wereld met nadruk op Zuid-Oost
Asie en een bijzondere Ethnobotanische collectie (incl. economische botanie en medicinale
planten).
Het jaarlijkse budget voor alle bibliotheekposten is € 35 000,-.
Actuele omvang
De NHN-bibliotheek omvat:
• Tijdschriften
1
• Papier: 1500 m
• Elektronisch: U-LIP
• Naslagwerken
1
• Papier: 30 m
• Elektronisch: U-LIP
• Monografiën etc.
1
• Papier: 1000 m
• Elektronisch: n.v.t.
• CD-Rom’s: 120 stuks
1
• Overdrukken: 100964 st. op 250 m
• Microfiches: 90000 stuks
1
• Zaadlijsten: gebonden per jaar op 40 m
• Landkaarten: ca. 600 stuks
• Dia’s: 40000 stuks
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
IBL, bibliotheek Clusius Laboratorium, voormalige Botanie
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Er bestaan ruilafspraken met een aantal grote botanische bibliotheken, bijvoorbeeld met The
Library of the Royal Botanic Gardens Kew, The Missouri Botanical Garden Library, The
LuEsther T. Mertz Library of the New York Botanical Garden en vele andere.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Algemene Biologie opleiding UL, Plantensystematiek, Onderzoekschool Biodiversiteit
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Samenwerking aan projecten van EDIT, Synthesis en CETAF
Gebruik
208
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
Monografieën zijn uitleenbaar vanaf 1930 behalve flora’s, veldgidsen en naslagwerken.
Monografieën uitgegeven tussen 1830 en 1929, tijdschriften, microfiches en overdrukken
mogen gefotokopieerd worden. Dia’s, zaadlijsten en landkaarten zijn niet uitleenbaar.
Ontsluiting
Niet alles is voorzien van GOO omdat de bibliotheek niet bevoegd is GOO kenmerkcodes toe
te voegen). Voor ontsluiting van tijdschriften op artikel-titelniveau wordt het systeem
BRAHMS (alleen botanische artikelen) gebruikt.
Collectievormingsprofiel
Actuele relatie met onderwijs en onderzoek
•
•
•
•
•
•
Gewone en bijzondere hoogleraren = 4
Overige vaste staf = 44
AIO’s. promovendi etc = 10.
MA-studenten = 30
BA-studenten = 30
1e-jaarsstudenten in 2007 = 70
Aankoop en -methodiek
Bestellen verloopt via verschillende leveranciers (Index, NHBS, Vedams, etc.), door
aanvragen voor recensies bij uitgevers en via ruilverkeer.
Selectiecriteria
Selectie van nieuwe aanwinsten wordt bepaald door bibliotheekcommissie
(instituutsdirecteur, leiders van werkgroepen en bibliothecaris), de nadruk ligt op wereldflora,
in het bijzonder op Zuid-Oost Asië en Nederland van alle tijden. De thema en uitwerking is
het belangrijkste. De taal van het werk speelt een ondergeschikte rol, tenzij met abstract in het
Engels, Duits of Frans. Behalve de grote gevestigde uitgevers (Springer,Elsevier, Willey, etc.)
worden tevens botanische uitgevers, verenigingen e.d. uit de wereld gevraagd alle
wetenschappelijke (incidenteel populair wetenschappelijke) materiaalsoorten te leveren.
Beschikbare middelen
Het structurele, jaarlijkse budget van het NHN bedraagt: € 35 000,Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Er worden regelmatig schenkingen ontvangen die moeten voldoen aan de bovengenoemde
selectiecriteria.
Deselectie
Onderdelen kunnen niet gedeselecteerd worden: ze vertegenwoordigen niet alleen dagelijks
een onmisbare hulp voor vaste staf wetenschappers, studenten en gasten, maar vormen tevens
een onmisbaar referentiekader voor de herbariumcollectie (4.5 miljoen).
1.10.4. ICLON
Van het ICLON is geen domeinprofiel beschikbaar.
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
209
210
Collectieplan Deel II, Overige – 1 oktober 2008
2.
Bijzondere Collecties
2.1.
Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek
De Universiteit Leiden bezit omvangrijke bijzondere collecties van nationale en internationale
allure. De meerderheid daarvan bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek, in speciaal
beveiligde kluizen. Daarnaast bezitten de Bibliotheek Sinologie en het Instituut Kern
bijzondere collecties, die in aparte paragrafen worden behandeld als onderdeel van de
Oosterse collecties. Hierna worden eerst een aantal aspecten besproken die betrekking hebben
op de bijzondere collecties aanwezig in de Universiteitsbibliotheek.
In de Universiteitsbibliotheek zijn in 2006 een vijftal bijzondere afdelingen samengevoegd in
een nieuwe Sector Bijzondere Collecties: Westerse handschriften en archieven, Westerse
gedrukte werken, Oosterse collecties, Bodel Nijenhuis (kaarten en atlassen) en het
Prentenkabinet. Deze zeldzame, kostbare en soms ook kwetsbare collecties beschikken over
een aparte Leeszaal Bijzondere Collecties, die in 2007/2008 ingrijpend gerenoveerd is.
In de directe nabijheid van deze leeszaal bevindt zich de handbibliotheek Bijzondere
Collecties, waar werk in open opstelling staat ter ondersteuning van het bestuderen van het
bijzondere materiaal. Boeken uit deze handbibliotheek worden niet uitgeleend.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De bijzondere collecties zijn beschikbaar voor onderwijs en onderzoek. Het materiaal is
raadpleegbaar op de leeszaal Bijzondere Collecties en via Bijzondere Collecties Digitaal, een
webomgeving waar studenten, onderzoekers en docenten terecht kunnen voor afbeeldingen,
metadata, collectiebeschrijvingen en full text bestanden van delen van de bijzondere collecties
(http://disc.leidenuniv.nl). Om het gebruik van de bijzondere collecties te stimuleren wordt
nauw samengewerkt met het Scaliger Instituut. Het Scaliger Instituut organiseert symposia,
workshops en lezingen, is samenwerkingspartner in de winterschool en verzorgt het periodiek
Omslag en incidentele publicaties zoals Bronnen van kennis. Daarnaast heeft het Scaliger
Instituut een fellowshipprogramma waar gemiddeld 15 onderzoekers per jaar gebruik van
kunnen maken om onderzoek naar de bijzondere collecties in de UB Leiden te verrichten.
Uitgeverij Brill financiert binnen het Scaliger Instituut twee fellowhipbeurzen voor een
langere periode. De laatste decennia worden geregeld tentoonstellingen ingericht, zowel
fysiek als op het internet (web exposities). Dit blijken goede instrumenten om docenten,
studenten en onderzoekers in contact te brengen met stukken uit de bijzondere collecties.
Doelgroepen buiten UL
Vanwege de uniciteit en internationale vermaardheid van de collecties worden deze ook
intensief gebruikt door onderzoekers van elders, niet alleen binnen Nederland, maar
internationaal. Met de toenemende digitale beschikbaarheid van de bijzondere collecties
wordt het voor belangstellenden ‘op afstand’ steeds aantrekkelijker van deze collecties
gebruik te maken.
Relaties tot externe bibliotheken / collecties
Een aantal culturele instellingen binnen Leiden, maar ook daarbuiten, beschikt over
bijzondere collecties die direct aansluiten bij die welke in de UB worden bewaard.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
211
Fysieke staat
In Deel I - § 3.2.1. is reeds in algemene zin ingegaan op de fysieke staat van de (bijzondere)
collecties. In de hiernavolgende profielen wordt – soms gedetailleerd – aangegeven welke
deelcollecties of onderdelen daarvan al of niet met voorrang om aandacht vragen.
Gebruik
Items uit de Bijzondere Collecties van de UB worden ter inzage gegeven in de Leeszaal
Bijzondere Collecties. In sommige gevallen, bijvoorbeeld wanneer de toestand van het
materiaal buitengewoon slecht is, is inzage niet zonder meer mogelijk. Zie voor de
voorwaarden waaronder materiaal geraadpleegd kan worden:
http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/raadplegen-materiaal-bc.jsp.
Verzoeken om materiaal in bruikleen te ontvangen, doorgaans in verband met te organiseren
tentoonstellingen, worden waar mogelijk ingewilligd. Voor de voorwaarden waaronder dit
geschiedt zie http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/bruikleen.jsp. De
collecties worden niet uitgeleend aan particulieren, i.c. voor particuliere doeleinden.
Wel is het mogelijk om reproducties van items uit de Bijzondere Collecties te bestellen, zie:
http://www.bibliotheek.leidenuniv.nl/collecties/bijzonder/reproductie-materiaal-bc.jsp.
Ontsluiting
De mate waarin de bijzondere collecties ontsloten zijn verschilt sterk per onderdeel. Recent is
een belangrijke verbetering van de toegang gerealiseerd door het beschikbaar komen van de
website Bijzondere Collecties Digitaal (Digital Special Collections) op
http://disc.leidenuniv.nl . Een deel van de collecties is ontsloten op collectie-niveau in de
vorm van collectiebeschrijvingen (zie: https://disc.leidenuniv.nl ). De gedrukte werken en een
groot deel van de brieven zijn (ook) op item-niveau toegankelijk via de algemene catalogus.
Collectievormingsprofiel
Selectiecriteria
Sinds enige jaren is het beleid er nadrukkelijker dan voorheen op gericht de collectie
uitsluitend uit te breiden met materiaal dat daadwerkelijk door onderzoekers en studenten
gebruikt zal worden. In meerdere mate dan het geval is bij de algemene wetenschappelijke
collecties kan het bij de bijzondere collecties interessant zijn lacunes in de collectie aan te
vullen, maar daarbij dient steeds overwogen te worden of gebruik voor onderwijs en
onderzoek in de toekomst redelijkerwijs te verwachten is.
Beschikbare middelen
De Universiteitsbibliotheek stelt een structureel budget beschikbaar voor aanschaf van
bijzondere collecties. In 2007 bedroeg dit in totaal € 96.000. Dit bedrag wordt als volgt
verdeeld over de diverse onderdelen:
BC Fotografie
BC Prenten en tekeningen (incl Icones)
BC Kaarten en Atlassen
BC Middeleeuwse Handschriften
BC Moderne Handschriften en Archieven
BC Oude Drukken en Bibliofiele Uitgave
BC Oosterse Handschriften, Orientalia
BC Zuid en ZO Aziatische Handschriften
BC Algemene Aanschaf (incl Veilingen)
212
7.000
11.000
11.000
13.000
1.000
15.000
11.500
7.000
19.500
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
totaal
96.000
Voor bijzondere collecties is het moeilijk om van vaste budgetten per onderdeel uit te gaan
omdat de aanschaf sterk afhankelijk is van wat er dat jaar op de markt komt en welke prijs
daar uiteindelijk voor wordt betaald (bijv. bij veilingen). De genoemde bedragen per
onderdeel zijn richtbedragen. Het budget Algemeen kan aangewend worden wanneer er
stukken worden aangeboden die door de conservatoren in samenspraak met de onderzoekers
en docenten van de Universiteit Leiden als zeer belangrijk voor de collectie worden
aangemerkt. Voor dure aankopen (bijv. middeleeuwse handschriften) is het budget voor de
bijzondere collecties niet toereikend. Om zulke aanschaf toch te kunnen laten plaatsvinden,
kan een beroep worden gedaan op het fonds van de Stichting Vrienden van de UB Leiden, het
fonds van de Stichting Vrienden van het Prentenkabinet of wordt externe financiering
gezocht.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Voor het accepteren van schenkingen en bruiklenen gelden dezelfde selectiecriteria als voor
aankopen (zie ook Deel I § 7.4).
Deselectie
Deselectie van bijzondere collecties is in het verleden enkele keren onderwerp van discussie
geweest binnen de Universiteit Leiden. In 2002 is door dr. Hub Laeven een onderzoek
ingesteld naar de mogelijkheden om (delen van) de bijzondere collecties te verkopen. De
conclusie van het door hem opgestelde rapport 36 was dat aan verkoop dermate grote nadelen
vastzitten dat verkoop uit het oogpunt van aanzienlijk financieel voordeel niet haalbaar geacht
moet worden. In het algemeen kan gesteld worden dat alleen materiaal afgestoten kan worden
naar andere erfgoedinstellingen, wanneer dat past in landelijk of mogelijk zelfs internationaal
te ontwikkelen collectiebeleid.
2.2.
Foto’s en fotografica
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De basis voor de fotocollectie werd in 1953 gelegd, toen Prof.dr. H. van de Waal, hoogleraar
kunstgeschiedenis en directeur van het Prentenkabinet, de Leidse Universiteit overtuigde van
het belang van de aankoop van de in de jaren dertig en veertig bijeengebrachte particuliere
verzameling van Auguste Grégoire. Met deze aankoop van voornamelijk Nederlandse foto’s
en bijzondere historische procedés werd een modern verzamel- en onderwijsgebied
toegevoegd aan de in het Prentenkabinet aanwezige verzamelingen Prent- en Tekenkunst.
In hetzelfde jaar, 1953, werd door de Bond van Nederlandsche Amateurfotografen
Verenigingen de verzameling geschonken die in 1912 op initiatief van de Nederlandsche Club
voor Foto-Kunst ten behoeve van een museumcollectie was gestart. In de jaren vijftig en
zestig werden onder andere ook de fotografenarchieven van Emmy Andriesse en Henri
Berssenbrugge aan het Prentenkabinet overgedragen en vele andere schenkingen en aankopen
volgden, waaronder het belangrijke negatievenarchief van de Tachtiger Willem Witsen,
schilder, etser en fotograaf. Van zijn vriend, de schilder en fotograaf George Hendrik
36
Verkenning van de mogelijkheden tot verkoop van bibliotheekcollecties. Rapportage van een onderzoek in
opdracht van de bibliothecaris van de Universiteit Leiden uitgevoerd door A.H.Laeven (Pallas Consultancy),
maart 2003.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
213
Breitner, werden met hulp van de Vereniging Rembrandt albums met foto’s verworven en
enkele grote naaktstudies, de eersten in dit genre in Nederland. Niet alleen aan het
fotografische oeuvre van kunstenaars, maar ook aan portretten van kunstenaars is in de
collectie veel aandacht gegeven, waardoor er een representatieve verzameling van
negentiende- en twintigste-eeuwse Nederlandse kunstenaarsportretten bijeen is gebracht.
In 1970 werd de fotocollectie van het Prentenkabinet verdubbeld door de schenking van de
verzameling van Maurits Muller Massis. Zwaartepunten in deze collectie vormen de
negentiende-eeuwse (buitenlandse) reis- en portretalbums en stereofotografie. In de jaren
tachtig en negentig konden met financiële hulp van het Ministerie van WVC de belangrijke
auteursfotoboeken en bijbehorende foto’s van Ed van der Elsken en Johan van der Keuken
worden verworven, naast foto’s van jonge Nederlandse fotografen. Niet alleen de
professionele fotografie, maar ook de Nederlandse amateur-fotografie is met een goed
overzicht in de collectie vertegenwoordigd.
De grote samenhang in de verschillende onderdelen van de gehele collectie en het vooral
Nederlandse karakter ervan maakt deze tot een collectie van zeer grote cultuurhistorische
waarde. Het feit dat deze collectie tot de oudsten in ons land behoort, draagt daaraan bij.
Actuele omvang
De domeincollectie bevindt zich in een overgangsfase omdat het Prentenkabinet in 2003
onderdeel is geworden van de UB en daar sinds 2006 met enkele andere kleinere
organisatieonderdelen is samengevoegd in de Sector Bijzondere Collecties. De nu beschikbare
getallen over omvang en inhoud betreffen uitsluitend de fotografie van de voormalige
Prentenkabinet-collectie. Deze aantallen zullen moeten worden bijgesteld na inventarisatie
van de fotografie bij de overige domeincollecties.
In totaal bevat de fotocollectie circa 112.000 items: foto’s, negatieven, objecten van techniek
en toepassingen van de fotografie. Daarbinnen zijn een 18-tal deelcollecties te onderscheiden;
in onderstaande matrix wordt per deelcollectie een aantal gegevens opgenomen.
Deelcollectie
Omvang
(stuks)
100%
Cultuur Hist.
Waarde
A=top
B=hoog
C=laag
70%-A
30%-B
Registratiegraad
Dt=metadata
Dg=digitaal
beeld)
100%-Dt
0%-Dg
20%-A
50%-B
30%-C
10%-A
60%-B
30%-C
20%-A
40%-B
40%-C
90%-A
10%-B
100%-Dt
90%-Dg
1
Pioniersperiode (1839-1860)
2
Cartes-de-visite en
kabinetfoto’s
12000
70%
3
Stereofoto’s, op papier en glas
Stereokijkers
10000
60%
4
Albums (70% met foto’s)
1350
65%
5
Voorstadia voor fotoboeken
Ca. 20
100%
6
55000
neg. +
pos.
800
50%
50%-A
50%-B
10%-Dt
10%-Dg
7
Fotografen-archieven
(ca. 15 Nederlandse
fotografen)
Kunstenaarsportretten
100%
100%-A
8
Nederlandse foto’s vanaf 1860
20000
80%
40%-A
60%-B
100%-Dt
20%-Dg
80%-Dt
30%-Dg
9
Buitenlandse foto’s vanaf 1860
6000
60%
20%-A
80%-Dt
214
700
Kern
Collectie
30%-Dt
0%-Dg
10%-Dt
0%-Dg
25%-Dt
0%-Dg
Fysieke
staat
g=goed,
m=matig,
s=slecht
60%-g
30%-m
10%-s
50%-g
25%-m
25%-s
60%-g
30%-m
10%-s
40%-g
35%-m
25%-s
70%-g
20%-m
10%-s
40%-g
50%-m
10%-s
90%-g
10%-m
50%-g
30%-m
20%-s
50%-g
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
1500
50%
70%-B
30%-C
80%-Dt
70%-Dg
Foto’s op en in objecten
300
50%
20%-B
80%-C
0%-Dt
0%-Dg
12
Camera’s
750
10%
40%-Dt
40%-Dg
13
Opname, doka- en
afwerkapparatuur
1500
5%
5%-A
25%-B
70%-C
25%-B
75%-C
14
Projectie- en toverlantaarns en
lantaarnplaatjes
225
25%
25%-B
75%-C
90%-Dt
20%-Dg
15
Kleurenfotografie en
apparatuur
Zwart-wit glasdia’s en
negatieven van onbekende
herkomst
Documenten, oorkonden,
medailles
Bibliotheek en
documentatiebestand
ca. 250
70%
1600
10%
40%-B
60%-C
20%-B
80%-C
10%-Dt
0%-Dg
0%-Dt
0%-Dg
30%-m
20%-s
50%-g
30%-m
20%-s
40%-g
50%-m
10%-s
30%-g
40%-m
30%-s
30%-g
40%-m
30%-s
25%-g
40%-m
35%-s
30%-g
70%-m
60%-m
40%-s
Niet
bekend
100%
100%-C
0%-Dt
0%-Dg
70%-g
30%-m
100%
100%-A
10
Anonieme foto’s vanaf 1860
11
16
17
18
80%-B
10%-Dg
0%-Dt
0%-Dg
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De fotocollectie afkomstig van het Prentenkabinet heeft vooral raakvlakken met de domeinen
Oosterse collecties en Zuid-Aziatische handschriften. In deze domeincollecties bevinden zich
onder andere wetenschappelijke en documentaire fotografie en reisalbums die van
fotohistorisch belang zijn. Ook onderdelen van de collectie Kern (zie aldaar) bestaan voor een
groot deel uit 19de -eeuwse en vroeg 20ste-eeuwse fotografie. Ook in andere domeingebieden
worden foto’s bewaard, bijv. in firma- of persoonsarchieven.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De Universiteit Leiden is de enige Nederlandse universiteit die beschikt over een fotocollectie
die het expliciete doel heeft de geschiedenis van de fotografie te representeren. Ook in relatie
tot overige museale fotografiecollecties in Nederland wordt de bijzondere positie van de
fotografiecollectie algemeen erkend, met name vanwege de vroege start: respectievelijk in de
jaren ’10 en ’30 van de twintigste eeuw. Voor de vier Nederlandse fotografiemusea, die pas in
de jaren negentig van de vorige eeuw zijn ontstaan, maar ook voor buitenlandse musea is de
collectie van het Prentenkabinet een belangrijke bron voor onderzoek.
De opleiding Photographic Studies aan de Faculteit der Kunsten in Leiden is de enige
universitaire opleiding in Nederland op het gebied van de geschiedenis en de theorie van de
fotografie.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
In het algemeen wordt het gebruik van de collectie door studenten gestimuleerd door het
aanbieden van een lijst onderwerpen voor werkstukken, afstudeerscripties en stages die
betrekking hebben op de collectie.
• Faculteit Letteren: Opleiding kunstgeschiedenis: introductiecolleges; stagebegeleiding;
assistentie van studenten bij het raadplegen van objecten uit de collecties t.b.v. onderwijsen onderzoeksprojecten onder leiding van andere docenten. Het leveren van bijdragen aan
Digibeeld, in de vorm van digitale afbeeldingen.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
215
•
•
Faculteit der Kunsten: Incidenteel onderwijs in de MA Photographic Studies:
introductiecolleges, scriptiebegeleiding, stagebegeleiding.
Faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen: Samenwerking in project van de Imaging
groep van het LIACS (Leiden Institute for Advanced Computer Science).
Doelgroepen buiten UL
Tot de doelgroepen behoren, naast studenten en medewerkers van de Universiteit Leiden,
onderzoekers en studenten van andere universiteiten, zowel Nederlandse als buitenlandse.
Tevens is er een steeds groeiende groep geïnteresseerden in (de geschiedenis van) de
fotografie: museumconservatoren, fotografen, academiestudenten, journalisten, critici,
tentoonstellingsmakers, restauratoren, uitgevers, etc.
Zwaartepunten
De collectie heeft de volgende zwaartepunten:
• Diversiteit in technieken, toepassingen en verschijningsvormen van de fotografie vanaf de
uitvinding in 1839 tot heden: daguerreotypieën, kooldrukken, platinadrukken en andere
historische, ‘edele’ procédés, foto’s op en in objecten en albums
• Nederlandse fotografie en diverse kunst- of fotohistorische stromingen die daarin te
onderscheiden zijn, zoals Pictorialisme en Subjectieve Fotografie
• Ontstaanscontext van fotografie
• Wordingsproces van fotografie
• Archieven van belangrijke Nederlandse fotografen, o.a. Henri Berssenbrugge, Willem
Witsen, Piet Zwart, Paul Schuitema, Paul Citroen, Emmy Andriesse
• Kunstenaarsportretten
Gebruik
Foto’s zijn zeer gevoelig voor lichtinwerking en lichtinwerking is cumulatief. Vaak moeten
om die reden extra beperkingen worden gesteld aan de intensiteit van het gebruik. Vroege
zoutdrukken bijvoorbeeld uit de beginjaren van de fotografie mogen uitsluitend in heel
bijzondere gevallen ter inzage worden gegeven en nooit worden uitgeleend.
Ontsluiting
Zie matrix hierboven. De fotocollectie is nog lang niet volledig ontsloten. Dit geldt voor
zowel de foto’s binnen het domein fotografie als voor de foto’s die zich verspreid in andere
domeinen bevinden.
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De collectie fotografie is specifiek van belang voor de volgende studies:
Faculteit Letteren: Opleiding kunstgeschiedenis:
• Bachelor Kunstgeschiedenis (VT/DT)
• Master in Art History
• Research Master in Art History
Faculteit der Kunsten:
• MA Photographic Studies
Daarnaast kan de collectie worden ingezet bij de studies van talen en culturen (vanwege de
vele reisfotografie en -albums, maar ook vanwege bijvoorbeeld de foto’s van Willem Witsen
die bevriende schrijvers fotografeerde), of bij het vak Geschiedenis (denk bijvoorbeeld aan de
216
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
fotografie uit de Tweede Wereldoorlog van Emmy Andriesse). Naast een artistieke, heeft
fotografie immers ook altijd een documentaire dimensie.
Aankoop en –methodiek
In het algemeen worden foto’s rechtstreeks bij fotografen gekocht. Om de collectie op het
gebied van de historische fotografie aan te vullen wordt daarnaast incidenteel, want duurder,
gekocht op veilingen, fotografiebeurzen en bij antiquariaten.
Selectiecriteria
De aanschaf voor de collectie fotografie vindt plaats in overleg met onderzoekers en docenten
van de faculteiten Letteren en Kunsten. Bovengenoemde zwaartepunten worden daarbij
uitgebreid. Het streven is een lacune op te vullen betreffende kleurenfotografie van de laatst
circa dertig jaar en digitale ontwikkelingen in de fotografie. Belangrijke nadruk bij het
collectioneren vormt het werk van jonge fotografen, die werk produceren dat past binnen de
geformuleerde zwaartepunten.
Beschikbare middelen
Het structurele, jaarlijkse budget bedraagt € 7000. Door de erkenning van het medium
fotografie als kunstvorm zijn de prijzen de laatste jaren enorm gestegen waardoor zeer beperkt
kan worden aangeschaft.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Een belangrijke bron voor aanwas van de collectie zijn schenkingen. Hiervoor gelden
dezelfde criteria als voor aanschaf. Verder vindt er aanwas plaats door de samenwerking met
het Anna Cornelis Fonds. Dit fonds ondersteunt fotografen financieel in het uitvoeren van
door de fotografen zelf geïnitieerde projecten. De opdrachtresultaten van deze opdrachten
worden geschonken aan het Prentenkabinet van de UB Leiden.
2.3.
Handschriften, archieven en brieven
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Al sinds haar stichting verzamelt de Universiteit Leiden naast gedrukte werken ook
handschriften. Onuitgegeven middeleeuwse handschriften werden in Leiden en elders
gebruikt bij de bestudering van klassieke teksten, antieke oudheid en de bijbel. Tevens hadden
geleerden grote belangstelling voor wetenschappelijke correspondentie en aantekeningen van
collega’s waarin deze oude bronnen en andere onderwerpen geanalyseerd en toegelicht
worden. Daarom heeft de Leidse universiteitsbibliotheek altijd geïnvesteerd in de verwerving
van handschriften, zowel van middeleeuwse codices als van moderne manuscripten,
epistolaria en archivalia. De Westerse handschriften omvatten boeken en documenten
geschreven in Latijns schrift, Grieks schrift of Cyrillisch schrift. De handschriften in nietwesterse schriftsoorten worden beheerd als onderdeel van de Oosterse collecties.
In de loop van vier eeuwen is een internationaal vermaarde verzameling ontstaan.
Aanvankelijk lag bij de verwerving het accent vooral op Latijnse manuscripten. In dat
verband geldt de bibliotheek van Isaac Vossius — aangekocht in 1690 — als de belangrijkste
aanwinst uit de geschiedenis van de bibliotheek; zij omvat niet alleen ca. 4.000 drukken maar
ook meer dan 700 handschriften en zo’n 200 geannoteerde drukken. In de negentiende eeuw
werd het aantal Nederlandstalige handschriften sterk uitgebreid toen de Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde in 1876 haar bibliotheek als langdurig bruikleen deponeerde. In het
begin van de twintigste eeuw zijn de oude archieven van de Leidse universiteit naar de
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
217
bibliotheek overgebracht, waar ze sindsdien in samenhang met de Westerse handschriften
worden beheerd.
In 1862 kregen de Westerse handschriften in de Universiteitsbibliotheek Leiden een eigen
inzageruimte, in 1866 een eigen conservator, in 1917 ook een afzonderlijk magazijn. Sinds de
verhuizing van de Universiteitsbibliotheek in 1983, van het Rapenburg naar de Witte Singel
werden een gemeenschappelijke kluis en een Leeszaal voor de Westerse bijzondere collecties
(de Dousa-zaal) in gebruik genomen. Sinds 2005 beschikt de UB over een gezamenlijke
Leeszaal Bijzondere Collecties.
Actuele omvang
Collectieoverzicht Domein Handschriften, archieven en brieven
meters
nummers
Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1574-1815
36
780
Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1815-1877
30,5
610
Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1878-1953
80
2244
Archieven Universiteit Leiden: Curatoren, 1952-1989
135
4768
Archieven Universiteit Leiden: Faculteiten, 1815-1984
26
573
Archieven Universiteit Leiden: Rector Magnificus en de Senaat, 1875-1972
18,5
262
Archieven Universiteit Leiden: Senaat en Faculteiten, 1575-1877
25
603
Archieven Universiteit Leiden: Studenteninschrijvingen, 1877-1977 (1987)
44,5
577
Archieven Universiteit Leiden: Nauw verbonden instellingen, 1828-1994
16
Archieven Universiteit Leiden: Universiteitsbibliotheek, 1595-1869 (1974)
40
600
Collectie Legatum Stolpianum, 1753-2001
4
461
Collectie Academisch Historisch Museum, 1592-1969
8
Vanuit de Universiteit Leiden gedeponeerde archieven
Langdurige bruiklenen
Collectie Maatschappij der Nederlandse Letterkunde: Archief
30
Collectie Maatschappij der Nederlandse Letterkunde: Handschriften
175
Collectie Bibliothèque Wallonne: Archieven en handschriften
104
Collectie Remonstrants Seminarie
2,5
Collectie Bibliotheca Thysiana: Archief
15
Bibliotheca Neerlandica Manuscripta
30
1000
2400
items
220
Handschriften, archieven en brieven van de Universiteitsbibliotheek
Collectie Willem Matthias d’Ablaing (1851-1889)
2,3
45
Collectie Johannes in de Betouw (1732-1820)
0,5
4
Collectie De Erven F. Bohn N.V. (uitgeversarchief)
35
Collectie Bohn Stafleu Van Loghum (uitgeversarchief)
6,5
Collectie G.J.P.J. Bolland (1854-1922)
8
Collectie Bibliotheca Publica Graeca
9
Collectie Bibliotheca Publica Latina
400
150
4000
items
Collectie Petrus Burman (1713-1778)
5,5
60
Collectie Petrus Cunaeus (1586-1638)
2,5
21
218
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Collectie Abraham Gronovius (1695-1775)
7
150
Collectie Tiberius Hemsterhuis (1685-1766)
1
36
Collectie Christiaan Huygens, Christiaan (1629-1695)
9
52
Collectie Johan Huizinga, Johan (1872-1945)
12
127
Collectie Radslav Kinský (1582-1660)
2
49
Collectie libri annotati
125
2000
Collectie Justius Lipsius (1547-1606)
5
60
Collectie Familie Luzac, 1753-1866
1,5
39
Collectie Prosper Marchand (1678-1756)
7
77
Collectie Eduard Maurits Meijers (1880-1954)
4
61
Collectie Taco Hayo Milo (1906-1960)
18
Collectie Kornelis Heiko Miskotte (1894-1976)
15
631
Collectie Jan Hendrik Oort (1900-1992)
14
362
Collectie Franciscus van Oudendorp (1696-1761)
2
36
Collectie Gerardus van Papenbroeck (1673-1743)
2,5
23
Collectie Jacobus Perizonius (1651-1715)
7
134
Collectie Nico Rost (1896-1967).
10
Collectie David Ruhnkenius (1723-1798)
3
112
Collectie Josephus Justus Scaliger (1540-1609)
4
85
Collectie Cornelis Hendrik van Schooneveld (1921-2003)
25
Collectie A.W. Sijthoff’ Uitgeversmaatschappij N.V.
52
Collectie Isaac Vossius (1618-1689)
44
729
Collectie Bonaventura Vulcanius (1538-1614)
7
52
Collectie Daniel Albert Wyttenbach (1746-1820)
2
75
Collecties nog niet toegankelijk (i.v.m. privacy, schonen, beschrijven)
100
Reproducties
microfilms van Leidse handschriften
3000
microfilms van niet-Leidse handschriften
1700
vlakfilms van Leidse handschriften
2000
dia's van Leidse handschriften
3500
foto's uit Leidse en niet-Leidse handschriften (FACS UB)
8
foto's uit Leidse en niet-Leidse handschriften (FACS LTK)
1
foto's van Leidse handschriften (systeem-Claudine + IIMM/BPL)
3
Afbakening met andere domeincollecties Universiteit Leiden
Er zijn relaties met een aantal domeinen van de bijzondere collecties:
• Oude drukken en bijzondere uitgaven: Diverse herkomstcollecties bestaan uit een
component handschriften (die bij elkaar zijn gebleven) en een component drukken (die
verspreid zijn geraakt over vele kasten van het gesloten magazijn). Ook zijn er convoluten
met handschriften èn gedrukte werken. Een ander raakvlak betreft de zogenaamde libri
annotati: gedrukte werken met handgeschreven aantekeningen; deze worden gerekend tot
het hier besproken domein.
• Oosterse collecties: Handschriften en drukken in niet-westers schrift (zoals bijvoorbeeld
van de collectie Scaliger) behoren in principe tot het domein Oosterse collecties. Er zijn
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
219
echter diverse handschriften en archivalia die zowel westers als niet-westers schrift
bevatten.
• Foto’s en fotografica: Hoewel dat naar de aard van het materiaal tot het domein Foto’s en
fotografica behoren, komt in sommige archieven, bijvoorbeeld het archief van de
Maatschappij der Nederlandse letterkunde dat negentiende-eeuwse fotoportretten van haar
leden bevat, fotografisch materiaal voor.
• Prenten en tekeningen: Het archief van de Maatschappij der Nederlandse letterkunde bevat
negentiende-eeuwse gedrukte portretten van haar leden. Verder bevat het domein een
deelcollectie anatomische tekeningen afkomstig van de Faculteit der Geneeskunde, en ca.
50 nummers, o.a. alba amicorum met tekeningen.
• Kaarten en atlassen: In sommige handschriften komen kaarten en kaartboeken voor.
Hoewel daarvan geen volledig overzicht bestaat is bekend dat zich elders in de Universiteit
Leiden handschriften, archieven en brieven bevinden. Het verdient aanbeveling om dit
materiaal op enigerlei wijze in verband te brengen met het hier besproken domein. In het
bijzonder geldt dit voor wetenschapsarchieven, papieren van hoogleraren e.d. berustend in
faculteiten en instituten.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Het domein heeft relaties met verwante domeinen in Nederlandse wetenschappelijke
bibliotheken, met name de Universiteitsbibliotheek Amsterdam en de Koninklijke
Bibliotheek. 37
Binnen UKB-verband is er nader overleg tussen Nederlandse handschriftenconservatoren,
tijdens welke informatie wordt uitgewisseld en beheerstaken waar mogelijk en gewenst
worden afgestemd. Belangrijke gemeenschappelijke ontsluitingsprojecten:
•
Catalogus Epistularum Neerlandicarum (CEN)
•
Medieval Manuscripts in Dutch Collections (MMDC) (www.mmdc.nl).
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De gebruikers van handschriften, archieven en brieven zijn vooral de historisch georiënteerde
onderzoekers en studenten: ‘gewone’ historici, literatuurhistorici, taalhistorici, kunsthistorici,
wetenschapshistorici. Men vindt ze vooral in de faculteit der Letteren,
Godsdienstwetenschappen, Wijsbegeerte en, wat minder, in (wetenschaps)historisch
geïnteresseerde onderdelen van de faculteiten der Geneeskunde, Wiskunde en
Natuurwetenschappen, en Rechtsgeleerdheid.
Doelgroepen buiten Universiteit Leiden en (inter)nationaal belang
Het domein heeft een grote nationaal en internationaal belang. Naar schatting betreft de helft
van het gebruik van de handschriftencollectie onderzoekers van buiten de Universiteit Leiden.
Ongeveer de helft daarvan is afkomstig uit het buitenland.
Zwaartepunten
Belangrijke zwaartepunten binnen het geheel van de collecties zijn:
• Middeleeuwse handschriften: met ongeveer 1800 banden en enkele honderden fragmenten
de grootste collectie in Nederland:
37
Zie voor de positie van het Leidse domein in nationale context geschreven ten behoeve van de
informatieuitwisseling binnen de LIBER Manuscript Librarians Group: A.T. Bouwman, National Backgrounds:
http://liber-manuscripts.kb.nl/backgrounds/index.html - Netherlands.
220
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
•
•
•
•
•
•
— Latijnse handschriften, o.m. Codices Vossiani Latini en een gedeelte van de Codices
Bibliothecae Publicae Latini (BPL). De Univeristeitsbibliotheek Leiden is een van de tien
bibliotheken ter wereld met meer dan honderd handschriten uit de negende eeuw.
— Griekse handschriften: de Codices Bibliothecae Publicae Graeci (BPG), Codices
Vossiani Graeci, daarnaast o.m. gedeelten van de Codices Perizoniani, Scaligerani,
Vulcaniani.
— Middelnederlandse handschriften, vooral in collecties LTK en BPL. Wordt gebruikt in
samenhang met de collectie Bibliotheca Neerlandica Manuscripta, die informatie bevat
over Middelnederlandse handschriften waar ook ter wereld bewaard.
Particuliere archieven en correspondenties van Leidse geleerden sinds het einde van de
16e eeuw; daarin bevinden zich naar schatting 500.000 brieven.
Archieven van de Universiteit Leiden vanaf 1575: van groot belang voor het onderzoek
naar de geschiedenis van de wetenschapsbeoefening, universitair onderwijs (zie ook
collegedictaten) en academische collectievorming
Leidse collegedictaten (ruim 850)
Alba amicorum (ca. 100 meest van Leidse geleerden en studenten)
Manuscripten betreffende 18e- en 19e-eeuwse Nederlandse letterkunde en vaderlandse
geschiedenis
Uitgeversarchieven (o.a. de archieven van A.C. Kruseman, De Erven F. Bohn en A.W.
Sijthoff en de papieren van prof. C.H. van Schooneveld en prof. W. Winter uit het archief
van uitgeverij Mouton)
Fysieke staat
Sinds de verhuizing van de collectie in 1983 naar de geklimatiseerde kluizen zijn
verschillende conserverings- (herverpakking) en restauratiewerkzaamheden verricht. Dit is
deels gebeurd in de vorm van projecten binnen het landelijke Metamorfoze-programma, zoals
de conservering en microverfilming van de collecties De Gids, Tideman, Kruseman, Sijthoff,
Bohn en Beets. Ook de Huygenscollectie is geconserveerd met overheidssteun.
Belangrijke aandachtspunten, naast wat reeds vermeld wordt in Deel I - § 3.2.1., op dit
moment zijn:
•
Het oude universiteitsarchief (ASF, AC1)
•
Correspondentie Sijthoff
•
Archief MNL
•
Bibliotheekarchief, nummers binnen BPL en LTK.
•
Archives Wallonnes
•
Fragmenten
•
Hangmappensysteem voor brieven
•
Archief Justus Lipsius
Gebruik (uitlening, inzage, beperking, intensiteit)
Bepaalde onderdelen van de collectie worden bijzonder intensief gebruikt hetgeen het
wenselijk maakt deze in digitale vorm beschikbaar te stellen. Daarbij kan in de eerste plaats
gedacht worden aan de inschrijvingsregisters van de Universiteit Leiden, maar mogelijk ook
aan een 40-tal ‘tophandschriften’.
Ontsluiting
De handschriften, archieven en brieven zijn voor een deel elektronisch ontsloten. Een groot
deel van dit omvangrijke domein is (nog) alleen toegankelijk via kaartenbakken en gedrukte
catalogi. De elektronische ontsluiting is als volgt:
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
221
Bijzondere Collecties Digitaal: ca. 10.000 itembeschrijvingen en ca. 50
collectiebeschrijvingen (deels voorzien van een inventaris
•
Algemene catalogus: ca. 86.000 beschrijvingen die ca. 300.000 Leidse brieven beschrijven
(van de naar schatting 500.000); deze zijn tevens toegankelijk via de landelijke database
CEN.
•
MMDC: ca. 1.200 middeleeuwse handschriften.
In de komende jaren zullen de gegevens uit de gedrukte catalogi en kaartenbakken
elektronisch worden ontsloten en zullen collectiebeschrijvingen voor alle collecties in dit
domein worden gemaakt. Ook de documentatie over de handschriften – thans nog een
kaartsysteem – zou in samenhang met beschrijvingen van handschriften en collecties via
internet beschikbaar moeten zijn. Bovendien zullen van een groot aantal collecties digitale
afbeeldingen worden opgenomen in bijzondere Collecties Digitaal.
•
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
Onderwijs: Met name voor de middeleeuwse handschriften is veel belangstelling vanuit het
onderwijs. Regelmatig verzorgt de conservator demonstratiecolleges voor studentengroepen
uit Leiden (klassieke talen, Nederlands, Duits, Engels en geschiedenis), Utrecht (studenten
medieval studies), Amsterdam (studenten Nederlands, codicologie, klassieke talen) en elders.
Tevens ondersteunt en begeleidt hij dergelijke demonstratiecolleges die door docenten zelf
verzorgd worden, waarbij de Scaligerhoogleraar een gewaardeerde rol speelt. In de meeste
gevallen gaat het hier om colleges klassieke letterkunde, historische letterkunde of
geschiedenis, die worden besloten met een presentatie van historische bronnen.
Er wordt ook door studenten zelfstandig gewerkt met handschriften. Sinds 2002 gaf de
conservator Westerse handschriften een doctoraalcollege Inleiding in de handschriftenkunde,
als onderdeel van de opleiding boekgeschiedenis, sinds 2004 een keuzecollege The
Manuscript Book in the West in de Engelstalige master Book and Digital Media Studies
(BDMS). Ook de moderne handschriften worden gebruikt in colleges van BDMS en moderne
en klassieke talen, met name op het gebied van de geschiedenis van boekhandel en uitgeverij
en historische letterkunde. Hier spelen de uitgeversarchieven Bohn en Sijthoff en de
brievencollecties van de UB Leiden (incl. die van de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde) een belangrijke rol.
Onderzoek: Talrijke onderzoekers uit binnen en buitenland maken gebruik van de Leidse
handschriften, archieven en brieven. Welsprekend is het grote aantal publicaties over de
Leidse handschriftencollectie dat inmiddels is verschenen. In zijn algemeenheid kan wel
gezegd wordt dat het onderzoeksgebruik van de stukken uit dit domein minder Leids en meer
landelijk en internationaal is dan het onderwijsgebruik.
Aankoop en aankoopmethodiek
Handschriften, archieven en brieven worden verworven door middel van:
Aankoop op veilingen en bij antiquariaten, minder vaak onderhands bij particulieren.
schenking, bruikleen en deponering (zie 2e).
Selectiecriteria
Selectie naar vorm: Enerzijds probeert deze domeincollectie een zo breed mogelijk historisch
en geografisch overzicht te geven van de schrijftradities binnen de Westerse wereld, zowel
van de periode waarin het schrift het belangrijkste communicatiemedium is (tot ca. 1450) als
van de latere periode die meer en meer gedomineerd wordt door de boekdrukkunst, een tijd
waarin het schrijven van teksten zich vooral beperkt tot de individuele dimensie (persoonlijke
222
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
aantekeningen, correspondentie). Het accent ligt hier meer op de communicatievorm en zijn
manifestaties in ruimte en tijd. De collectie streeft naar een representativiteit (in de breedte),
ten behoeve van het onderwijs.
Selectie naar inhoud: Anderzijds ligt het inhoudelijke zwaartepunt van de collectie op de
geschiedenis van de wetenschapsbeoefening in de Westerse wereld, in het bijzonder op de
wetenschapsbeoefening in Nederland en natuurlijk vooral aan de Leidse Universiteit. Een
ander acquisitiethema — dat al ruim honderddertig jaar in Leiden een grotere rol speelt dan
bij andere universiteitsbibliotheken — is ‘Nederland’ in zijn historische en geografische
dimensies. Dit houdt niet alleen verband met het feit dat de vaderlandse geschiedenis en de
neerlandistiek altijd prominent vertegenwoordigd zijn geweest aan de Leidse Universiteit
maar ook en vooral met de aanwezigheid van de Bibliotheek van de Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde, sinds 1876 als langdurig bruikleen in de UBL (zie ook Deel II §
1.2.17).
Beschikbare middelen in 2007
In 2007 bedroeg het reguliere budget voor Westerse handschriften en archieven samen
€ 14.000 (incl. handbibliotheek).
Aanwas anders dan door koop
Een groot deel van aanwinsten komen niet binnen via aankoop maar dankzij schenkingen en
bruiklenen door particulieren die zich verwant voelen met de Universiteit Leiden, omdat ze er
gestudeerd of gewerkt hebben (wetenschappelijke papieren, correspondentie etc.), door leden
van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde omdat hun bibliotheek hier als permanent
bruikleen berust.
Een andere vorm van aanwas betreft de archiefbescheiden die hier worden gedeponeerd,
omdat de UB functioneert als centrale archiefbewaarplaats voor de statische archieven (zie:
Regeling Archiefbeheer http://www.dia.leidenuniv.nl/index.php3?c=27). Het betreft hier
zowel de statische archieven vanuit de Universiteit Leiden, als die vanuit het Bestuur en de
commissie van MNL (omdat het archief van MNL ook op de UB berust), en vanuit de Waalse
Kerken (omdat de Bibliothèque Wallonne hier berust, waartoe ook de statische archieven van
de Waalse Kerken behoren).
Deselectie
Het domein handschriften en archieven bestaat geheel uit unica. Deze unica maken vaak deel
uit van een groter geheel, bijvoorbeeld bedrijfs- of persoonsarchieven. Bovendien bevat het
domein een aantal categorieën van collecties en archieven die in de UB worden beheerd, maar
die geen eigendom van de UB zijn. Derhalve kan bij deze collecties geen sprake zijn van
deselectie. Deze categorieën zijn:
• Universiteitsarchieven. Deze statische archieven vallen onder de archiefwet 1995 en horen
formeel thuis in het Nationaal Archief. Om historische redenen zijn ze vanaf het begin van
de twintigste eeuw in de Universiteitsbibliotheek gedeponeerd. Er is in Leiden een breed
gedragen wens om de archieven in de nabijheid van de Leidse bijzondere collecties te
kunnen raadplegen vanwege de verwantschap en verwevenheid van de informatie die erin
besloten is. Ook binnen de Universiteitsbibliotheek zelf leeft het besef dat deze historische
archieven en de bijzondere collecties elkaar versterken, en dat de archieven een extra
mogelijkheid zijn om gebruikers te trekken. Het Nationaal Archief wil in het algemeen wel
archieven dicht bij haar gebruikers plaatsen, zolang/zodra aan een aantal min of meer
technische voorwaarden is voldaan (van de archiefinspectie, inclusief een nog af te sluiten
‘bruikleenovereenkomst’ tussen Nationaal Archief en Universiteit Leiden).
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
223
•
•
•
Archief van de Maatschappij. Berust hier krachtens de bruikleenovereenkomst van 1876
(zie de Wet, bijlage 1) en de bepalingen in de Wet van de Maatschappij d.d. 24.5.2003,
artikel 29 en 31.
Waalse archieven in de Bibliothèque Wallonne, hier berustend volgen de Overeenkomst
van Bewaarneming, juli 1998. Deze collectie heeft een sterk Leidse accent (berust al meer
dan twee eeuwen in Leiden) en grote verwevenheid met de faculteit der godgeleerdheid, op
wiens aandringen de collectie in 1998 in de UB Leiden is gedeponeerd.
In de collectie Bibliotheca Publica Latina (handschriften in Latijns schrift van de UB
Leiden) bevinden zich incidenteel stukken die geen eigendom zijn van de Universiteit
Leiden, maar in bruikleen zijn gegeven dan wel zijn gelegateerd onder voorwaarden. Deze
stukken hangen inhoudelijk sterk samen met de overige stukken in BPL.
2.4.
Kaarten en Atlassen
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Verreweg het grootste deel van de collectie Kaarten en Atlassen werd in 1872 verworven als
legaat van J.T. Bodel Nijenhuis. De jurist Johannes Tiberius Bodel Nijenhuis (1797-1872)
directeur van uitgeverij Luchtmans, 25 jaar lid van de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde, was een verwoed verzamelaar van cartografisch en topografisch materiaal. Met
de verwerving van dit legaat werd gevolg gegeven aan de wens van Bodel Nijenhuis,
verwoord in zijn testament uit 1866: “Mijne verzameling van losse kaarten en kaartboeken
wenschte ik ten nutte der wetenschap zeer gaarne bij elkander behouden te zien. Daartoe zal
zij aan een openbaren lands inrichting gratis moeten worden aangeboden worden, met de
kassen waarin zij zich bevinden. Liefst zag ik haar in de Bibliotheek der Leidsche
Hogeschool”.
Bodel Nijenhuis verzamelde kaarten met als doel een beeld van de Nederlandse geschiedenis
te kunnen schetsen. Zelf schreef hij in 1846 over zijn eigen kaartencollectie: “Het verzamelen,
kennen, vergelijken, beoordelen en beschrijven van die Kaarten, in verband met de narigten
der geschiedschrijvers en in betrekking met haren oorsprong, uitvoering en kunst waarde, zal
daarom voor zeker eene belangrijke bijdrage mogen geacht worden ter voorlichting bij de
beoefening van de geschiedenis des vaderlands”.
Actuele omvang
De oorspronkelijke collectie Bodel Nijenhuis omvatte ca. 50.000 kaarten, 350 atlassen,
22.000 topografische prenten (ongeveer een derde betrekking hebbend op Nederland) en
1.550 tekeningen van Nederland. De collectie is uitgebreid met stukken die reeds uit vroeger
eeuwen in de UB Leiden berustten, waaronder de in 1689 verworven cartografische collectie
van Isaac Vossius (1618-1689), bestaande uit 25 atlassen en 187 zestiende-eeuwse kaarten.
Verder is de collectie uitgebreid met 330 handgetekende zeekaarten (1704-1726) van de firma
Van Keulen (aangekocht in 1908), kaarten en atlassen van het voormalig Ministerie van
Koloniën (in 1963 en 1979), het archief van Youssouf Kamal's Monumenta Cartographica
Africae et Aegypti (in 1959 in bruikleen gegeven en in 1988 door de erfgenamen van F.C.
Wieder geschonken), een collectie van 340 Nederlandse schoolatlassen van C. Koeman
(aangekocht in 1990) en 28 verschillende exemplaren van Guicciardini's beschrijving van de
Nederlanden door H.P. Deys (geschonken in 1998 en 2000).
De collectie Kaarten en Atlassen beheert op dit moment (2007) onder meer ca. 60.000 kaarten
(waarvan ca. 3.000 manuscriptkaarten), ca. 1.400 atlassen, ca. 24.000 topografische prenten
(waarvan ca. 12.000 van Nederland en ca. 12.000 van het buitenland), ca. 1.600 topografische
tekeningen van Nederland en zeven globes.
224
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Onder Westerse Handschriften bevinden zich een aantal manuscriptkaarten en -atlassen uit de
oude collectie van de UB Leiden, waaronder enkele handgetekende kaartboeken (BPL 1823,
2029, 2031, 2033), het befaamde Prospect op Constantinopel (BPL 1758) en diverse
landmeetkundige werken. In de Oosterse Collecties bevindt zich ook cartografisch materiaal,
waaronder de Japanse kaarten uit de Siebold Collectie (zie Yonemoto, Forrer & Smits, 2000).
Verder zijn in diverse onderdelen van de Universiteitsbibliotheek (waaronder Oude Drukken)
atlassen en kaarten in boeken opgenomen. In de collecties van Museum Boerhaave en de
Bibliotheca Thysiana bevinden zich kaarten, atlassen globes en kaarten in boeken.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Een klein deel van de kaartencollectie van het voormalige Ministerie van Koloniën is bij het
opheffen van dit ministerie in 1963 in de Universiteitsbibliotheek Leiden terechtgekomen, het
grootste deel bevindt zich echter in het Nationaal Archief in Den Haag. Aan het deel dat zich
in de Universiteitsbibliotheek Leiden bevindt zijn nog de bibliotheek, de atlassen en de
portefeuilles van het Ministerie van Koloniën toegevoegd (zie K. Zandvliet, Inventaris van de
kaarten van het Ministerie van Koloniën, ’s-Gravenhage, 1993).
Bij de legatering van de collectie van F.C. Wieder is zijn persoonlijke archief terechtgekomen
in het Maritiem Museum Rotterdam en het archief van Youssouf Kamal's Monumenta
Cartographica Africae et Aegypti in de Universiteitsbibliotheek Leiden.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Oude kaarten zijn een belangrijke onderzoeksbron voor een variëteit aan
onderzoeksdisciplines. Onderzoek met of naar kaarten wordt uitgevoerd vanuit diverse
invalshoeken en benaderingen en kenmerkt zich door interdisciplinariteit. Bij historischcartografisch onderzoek, waaronder cartobibliografisch onderzoek, is de kaart het kendoel. De
voornaamste disciplines waarvoor cartografisch materiaal een vooraanstaande kenbron is zijn
(historische) geografie, geschiedenis, kunstgeschiedenis, boekwetenschap en
wetenschapsgeschiedenis. Cartografische documenten kennen daarnaast maatschappelijke en
praktische toepassingen, zoals in de archeologie en in mindere mate de biologie en planologie.
In samenwerking met de vagroep Boekwetenschap is in 207 een werkcollegereeks binnen het
vak History of the Book voorbereid. De domeincollectie is met name relevant als bron voor
de faculteiten Archeologie, Letteren (Boekwetenschappen, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis)
en Wis- en Natuurkunde (Biologie), Geregeld zijn er contacten met promovendi en andere
onderzoekers binnen de Universiteit Leiden.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Er wordt geparticipeerd in het bijvak historische cartografie aan de Universiteit Utrecht.
Onderdeel van dit bijvak is een bezoek aan de Universiteitsbibliotheek Leiden waar de
conservator kaarten en atlassen een inleiding geeft op de cartografische collectie en een
selectie uit de collectie tentoonstelt. Op dezelfde wijze wordt een bijdrage geleverd aan de
HOVO-cursus historische cartografie. Beide cursussen worden verzorgd door dr. P.C.J. van
der Krogt.
De collectie kaarten en atlassen wordt bovendien intensief gebruikt door onderzoekers in
binnen- en buitenland. In de academische (historisch-cartografische wereld, zowel binnen
Nederland als internationaal, is de Collectie Kaarten & Atlassen van de
Universiteitsbibliotheek bekend. Regelmatig wordt de collectie gebruikt voor historischcartografisch onderzoek.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
225
Zwaartepunten
Zwaartepunten in het verzamelbeleid, dat vooral gericht is op het aanvullen van de
oorspronkelijke collectie Bodel Nijenhuis, vormen kaarten en atlassen van Nederland, België
en de voormalige Nederlandse koloniën. De nadruk ligt op kaarten en atlassen uit de
zeventiende en achttiende eeuw, stadsplattegronden en vestingplannen, manuscriptkaarten
(waaronder zeekaarten), schoolatlassen en topografische prenten van buiten Nederland.
Fysieke staat
Losse kaarten
De kaarten en atlassen bevinden zich over het algemeen in een goede conditie. Begin jaren
1980 is een deel van de kwetsbaarste en kostbaarste kaarten overgeplaatst in aparte ladekasten
(kast 20001-20011); pas later zijn de ruimere ladenkasten in grote aantallen aangeschaft
waarin het overige materiaal is geplaatst (kast 20012-20053). Bezwaarlijk is echter dat juist
deze lades vaak te vol zijn en in een aantal laden bovendien niet in omslagen liggen. Deze
berging kan verbeterd worden. Ook de berging van 44 kaarten in groot formaat in kokers kan
verbeterd worden.
Topografische prenten en tekeningen
De topografische prenten van Nederland worden bewaard in oude portefeuilles in een houten
ladekast. Deze berging moet verbeterd worden. De zeer grote formaten uitgeplaatste kaarten
(lade 17-20) verkeren in slechte bewaaromstandigheden. De bewaaromstandigheden van de
topografische prenten van buiten Nederland is acceptabel. In het algemeen verkeren deze
objecten in een goede staat. De topografische tekeningen van Nederland zijn in 2001
overgeplaatst en gerestaureerd.
Atlassen
De atlassen bevinden zich over het algemeen in goede staat. Vanwege de constructie is een
atlas doorgaans echter gevoelig voor gebruiksschade. Vaak zijn kaarten (deels) losgelaten van
de opzetstroken of ingescheurd, zijn er valse vouwen, vuilranden en kleine scheurtjes
ontstaan. Ook komt schade aan kapjes, hoeken en scharnieren van banden veel voor. De
kleinere en ‘jongere’ atlassen bevinden zich in minder goede staat en verdienen een ‘eerste
hulp’ behandelingsproject.
Gebruik
Regelmatig worden kaarten uit de collectie in bruikleen gegeven voor tentoonstellingen in
binnen- en buitenland. In de leeszaal Bijzondere Collecties wordt veel gebruik gemaakt van
kaartmateriaal door onderzoekers van binnen en buiten de universiteit. In specifieke gevallen
is op de kaart of atlas zelf aangegeven, wanneer een beperkte raadpleging geldt.
Ontsluiting
De atlassen zijn beschreven in de algemene catalogus. Ook de beschrijvingen van ongeveer
15.000 kaarten zijn in de catalogus opgenomen. Deze beschrijvingen zijn ook via een aparte
ingang doorzoekbaar. Voor een groot deel, namelijk de kaarten van Nederland en België,
betreft het hier retrospectieve beschrijving vanaf de oorspronkelijke, handgeschreven fichecatalogus van Bodel Nijenhuis. De overgrote meerderheid is echter nog steeds alleen via de
handgeschreven fiche-catalogus in de Leeszaal Bijzondere Collecties toegankelijk. Dit geldt
ook voor de topografische prenten en tekeningen. De hoogste prioriteit moet toegekend
worden aan het retrospectief digitaliseren van deze delen van de collectie die slechts via de
226
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
kaartfiches ontsloten zijn, dit kan op dezelfde wijze zoals ook met de kaarten van Nederland
en België gebeurd is.
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De domeincollectie is met name relevant als bron voor de faculteiten Archeologie, Letteren
(Boekwetenschappen, Geschiedenis, Kunstgeschiedenis) en Wis- en Natuurkunde (Biologie),
Geregeld zijn er contacten met promovendi en andere onderzoekers binnen de Universiteit
Leiden.
Aankoop en -methodiek
Acquisitie van kaarten en atlassen vindt doorgaans op veilingen plaats. Incidenteel worden er
kaarten aangeboden door en gekocht van antiquariaten of particulieren.
Selectieriteria
De collectie kaarten en atlassen van de Universiteitsbibliotheek Leiden onderscheidt zich van
andere collecties door de grote nadruk op kaarten van het grondgebied van de Nederlanden en
de voormalige koloniën. Daarbinnen bestaat de collectie voor een belangrijk deel uit
manuscriptkaarten. De collectievorming zal zich dan ook in eerste instantie richten op hiaten
in deze ‘Collectie Nederland’, kaarten van het Nederlands grondgebied of overzeese gebieden
die nog ontbreken. Daarbij gaat het bij voorkeur om manuscriptkaarten en gedrukte kaarten
waarvan er geen andere exemplaren (in een Nederlandse openbare collectie) bekend zijn. De
belangstelling gaat tevens uit naar geannoteerde kaarten, of kaarten die een belangrijke
schakel vormen in de ontwikkeling van een kaart of inzicht geven in het cartografische
vervaardigingsproces. Te denken valt daarbij aan (veld)minuten, drukproeven, gewijzigde
staten of latere kopieën.
Het acquisitiebeleid is daarnaast gericht op kaarten die vervaardigd zijn door Nederlandse
cartografen en/of in Nederland zijn uitgegeven. Een speciaal aandachtspunt hierbinnen zijn
kaarten en atlassen die in Leiden uitgegeven zijn. Te denken valt met name aan de uitgevers
Pieter van der Aa en de 'Leidse Plantijn'. Hieraan worden enerzijds ontbrekende kaarten en
atlassen die vervaardigd zijn door Leidse cartografen, graveurs en landmeters (zoals Pieter
Bast en de landmetersfamilie Dou) en anderzijds ontbrekende plattegronden van Leiden en
kaarten van Leiden en omgeving toegevoegd.
Momenteel wordt onderzocht in hoeverre er behoefte is aan digitale cartografische bestanden
(zoals GIS-bestanden) en hoe er voor deze bestanden in UKB-verband een gunstige licentie
verkregen kan worden. In een continu proces wordt beoordeeld hoe de collectie aansluit op
onderwijs en onderzoek binnen de Universiteit Leiden. Naar aanleiding van specifieke
wensen vanuit de Leidse faculteiten kan het collectievormingsprofiel aangepast worden.
Beschikbare middelen
Het jaarlijkse budget voor de collectie bedroeg in 2007 € 11.000,- (incl. handbibliotheek).
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Incidenteel wordt de collectie uitgebreid door bruiklenen en schenkingen. Hiervoor gelden
dezelfde criteria als voor aanschaf.
Deselectie
Deselectie kan in dit domein alleen plaatsvinden wanneer het doubletten betreft. Daarbij moet
onomstotelijk vastgesteld zijn dat het een doublet betreft. Gedrukt kaartmateriaal kenmerkt
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
227
zich vaak door het bestaan van verschillende staten, waarbij verschillen dikwijls klein zijn.
Ook kunnen annotaties op een kaart het stuk uniek maken. Bovendien kan het deselecteren
van stukken op gespannen voet staan met schenkingen (of bruiklenen) uit het verleden.
Doubetten worden in de eerste plaats ingezet om te ruilen voor bijzondere stukken die niet
met financiële middelen aangeschaft kunnen worden.
2.5.
2.5.1.
Oosterse collecties
Midden-Oosten collecties
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Toen de Leidse arabist en wiskundige Jacobus Golius in 1629 uit het Midden-Oosten
terugkeerde met een verzameling van 300 oosterse handschriften reageerde de
wetenschappelijke wereld enthousiast. Constantijn Huygens verklaarde dat hij niet wist wat
waardevoller was: deze collectie of de zilvervloot van Piet Hein, die het jaar daarvoor was
binnengehaald.
De collectie van Golius was niet de enige ‘vangst’ die de jonge Universiteit deed. Josephus
Justus Scaliger liet bij zijn dood in 1609 al zijn oosterse handschriften en boeken na, terwijl
Levinus Warner, resident van de Nederlandse Republiek aan het hof van de Turkse sultan, in
1665 zijn privé-collectie van ca. 1000 Midden-Oosterse handschriften aan de Leidse academie
legateerde en zo zijn naam aan de Leidse oosterse collecties verbond: ‘Legatum
Warnerianum’.
Waar buitenlandse vorsten graag kostbare handschriften uit het Midden-Oosten verzamelden
als waren het exotische aapjes, daar had de Nederlandse Republiek een aantal zeer nuchtere
doelen voor ogen: het bestuderen van het Arabisch als zustertaal van het Hebreeuws om de
protestantse theologie te bevorderen en het verwerven van strategische kennis van de
islamitische wereld, een zeer belangrijke politieke en commerciële partner. Daartoe was niet
alleen kennis van het Arabisch noodzakelijk, maar ook van het Turks en het Perzisch. In korte
tijd ontwikkelde Leiden zich niet alleen tot een binnen Nederland uniek centrum van oosterse
wetenschap, maar ook van oosterse boekdrukkunst en boekhandel, een positie die het
eigenlijk nog steeds heeft. De collectie westerse oriëntalistiek vormt de ruggengraat van de
collectie bijzondere oosterse gedrukten, naast de producten van de relatief jonge
boekdrukkunst uit het Midden-Oosten (vanaf de 18e eeuw).
De Leidse Universiteit heeft altijd naar vermogen geïnvesteerd in de MiddenOostencollecties. Naast het reguliere budget werd reguliere ondersteuning gegeven door het
Boekenfonds Arabië en de Islam. Deze toewijzing is op het moment bevroren. Een tweede
fonds, de stichting Legatum Warnerianum, is op het moment niet actief.
Actuele omvang
Handschriften
•
•
Alle Middenoosterse handschriften uit eigen bezit, inclusief de herkomstcollecties van
Scaliger, Golius, Warner, Amin al-Madani, Snouck Hurgronje etc. zijn samengevoegd in
de Ar.-rubriek (‘Arabici’), in de kluis op de 1e verdieping. Het aantal items bedraagt ca.
6000 in 40 kasten. Daarnaast zijn er 6 kasten met uitgeplaatste grote formaten en
archiefdozen met vnl. brieven.
Permanente bruikleencollectie ‘KNAW Oriental manuscripts’: 210 items in 1 kast.
228
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Foto’s
•
•
•
Hotz-foto’s: ca. 1400 foto’s in 24 albums.
Fotocollectie, voorheen Oosters Instituut: 42 albums/mappen.
Overige foto’s, voornamelijk Snouck Hurgronje: ca. 50 albums. Daarnaast ook
glasnegatieven en dia’s.
Archivalia
•
•
•
•
Archief Anhegger: 1 kast.
Archief Hotz: 3 kasten met overdrukken en archivalia.
Collectie Said-Ruete: 1 kast foto’s, archivalia, prenten, aquarellen en 1 schilderij.
Archief Smitskamp/Brill: in 86 verhuisdozen en 90 laden; onlangs verworven (2007), nog
niet beschreven.
Gedrukte werken
Algemene collectie oude orientalia: westerse oriëntalistiek en oosterse drukken vanaf ca. 1470
tot 1950, vermengd met overige delen van de oosterse gedrukte collecties, waaronder de
herkomstcollecties van o.a. Scaliger, Warner, Golius, Snouck Hurgronje: 102 kasten (800901). Hieronder zijn niet begrepen de oosterse plano’s, seriewerken en tijdschriften. Deze zijn
samengevoegd met de algemene collecties en zijn niet als aparte categorie traceerbaar.
Overige herkomstcollecties gedrukten:
• Collectie gedrukten C.P. Tiele (1830-1902), hoogleraar godgeleerdheid. Verworven 1902.
Ca. 1800 titels in 17 kasten, voornamelijk over de godsdiensten van het antieke Nabije
Oosten (Egypte, Mesopotamië, Perzië), daarnaast ook werken over Griekse en Romeinse
religie.
• Collectie gedrukten A.P.H. Hotz: 23 kasten + 3 planokasten, bij elkaar ca. 15.000 items.
Verworven 1935. Westerstalig gedrukt materiaal over Midden-Oostenstudies, daarnaast
ook werken over westerse geschiedenis, godsdienst en bellettrie.
• Collectie gedrukten Murad V, sultan van het Osmaanse Rijk (1840-1904). Verworven
1962-1965. Monografieën en tijdschriften in het Osmaans-Turks met enkele werken in het
Frans: kast 2046-2062 (17 kasten).
• Collectie gedrukten Robert F.M. Anhegger (1911-2001). Verworven 2001 via de weduwe,
mevr. Mualla Anhegger te Istanbul met medewerking van mevr. Lili Couvée-Jampoller te
Amsterdam. Afkomstig uit het appartement van Anhegger te Amsterdam. Vnl. gedrukten
in Osmaans-Turks en Turkije-Turks en enkele tientallen Karamanlidika: 4 kasten, nog niet
beschreven.
• Collectie J.M.S. Baljon (1919-2001). Verworven ca. 2003. Gedrukten in het Urdu en
Engels over de islam op het Indiase subcontinent: 5 kasten, nog niet beschreven.
• Collectie J. Brugman (1923-2004). Verworven 2005 via de weduwe, mevr. N. BrugmanBegemann. Arabische en Engelstalige gedrukten, vnl. over islamitisch recht en moderne
Arabische letterkunde: 4 kasten, nog niet beschreven.
Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De handschriftelijke Midden-Oostencollecties zijn nauw verbonden met de overige nietwesterse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek: de collectie Hebraica en
Semitica, de collectie Zuid- en Zuidoost-Azië en de Japanse en Chinese collecties.
Nauwe inhoudelijke banden bestaan met de moderne Midden-Oostencollecties in de
Universiteitsbibliotheek (vanaf 1950), die in historisch opzicht de continuering vormen van de
bijzondere collecties. Buiten de Universiteitsbibliotheek, maar binnen universitair verband,
bestaan raakvlakken met de collecties van het instituut Kern, vooral waar het gaat om de
islamologie.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
229
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Er bestaan zekere raakvlakken met de overige wetenschappelijke bibliotheken in Nederland,
maar alleen daar waar het gaat om oudere westerse gedrukte orientalia. Buiten Leiden bestaan
er in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken geen oosterse handschriftencollecties van
enige omvang. Er zijn dan ook geen landelijke afspraken over de coördinatie van aanschaf.
Overige relaties:
• Er bestaat een zekere inhoudelijke overlap met de collecties van het NINO (Nederlands
Instituut voor het Nabije Oosten) te Leiden, dat zich vooral richt op het antieke Nabije
Oosten.
• Het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden heeft een grote collectie oude drukken op het
gebied van het antieke Nabije Oosten, vnl. het oude Egypte.
• Het Museum voor Volkenkunde te Leiden bezit een grote collectie etnografische
voorwerpen, geschonken door C. Snouck Hurgronje.
• Het Nationaal Archief te Den Haag bevat talrijke originele historische documenten in de
talen van het Midden-Oosten (Arabisch, Osmaans-Turks, Perzisch), afkomstig uit het
diplomatieke verkeer.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De bijzondere oosterse collecties, zowel in manuscript als in druk, vormen het
bronnenmateriaal waaruit geput wordt door onderzoekers en onderwijsgevenden uit
vakgebieden als de arabistiek, iranistiek, turkologie, vergelijkende taalwetenschap,
islamologie, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap.
De opleidingen die het meest intensief gebruik maken van de bijzondere MiddenOostencollecties zijn:
• Talen & Culturen van het Midden-Oosten (TCMO, Letterenfaculteit), met name de secties
Arabisch, Perzisch en Turks incl. Berber en Zuidsemitisch. Sinds 2001 bestaat er een
aparte leerstoel voor de handschriftenkunde van de islamitische wereld. De opleiding
TCMO werft nieuwe studenten met een uitdrukkelijke verwijzing naar de Leidse
bibliotheekcollecties. Het is goed gebruik bij de Opleiding TCMO om de studenten al in
een zeer vroeg stadium kennis te laten maken met de Midden-Oosterse handschriften.
• Veel gebruikers komen uit de faculteit Godgeleerdheid, met name de opleidingen
Wereldgodsdiensten en Islamitische Theologie.
• Andere gebruikers zijn afkomstig uit wetenschapsgebieden als vergelijkende
taalwetenschap, geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en
boekwetenschap.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Binnen Nederland geldt de Universiteitsbibliotheek Leiden als landelijk zwaartepunt voor de
Midden-Oostencollecties, zowel bijzonder als modern. Voor wat de bijzondere collecties
betreft kan men zelfs spreken van een unilocatie. Studenten, onderwijsgevenden en
onderzoekers die zich serieus bezighouden met Midden-Oostenstudies of islam zijn
aangewezen op de Leidse collecties. Daarnaast vormen de islamitische handschriften een bron
van religieuze inspiratie voor de Nederlandse moslimgemeenschap.
In de internationale context gelden de Leidse bijzondere Midden-Oostencollecties als een
topcollectie, die zich in grootte en diversiteit kan meten met de grote nationale bibliotheken
van Europa, bijvoorbeeld de Bibliothèque Nationale de France, de British Library en de
Staatsbibliothek te Berlijn of München. Door een combinatie van wetenschappelijke
collecties, onderzoek en uitgeverstraditie op het gebied van de Midden-Oostenstudies geldt
Leiden als een internationale ‘brand name’.
230
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Aparte vermelding in dit verband verdient het International Institute for the Study of Islam in
the Modern World (ISIM), gevestigd te Leiden (zie ook Deel II § 1.2.16).
Zwaartepunten
De Midden-Oostenstudies zijn ingericht volgens een geografisch criterium. Dit houdt in dat
de collecties zeer breed van onderwerp zijn: literatuur, geschiedenis, religie, wiskunde en
natuurwetenschappen, geneeskunde, militaria, magie, muziek etc., etc. Binnen dit brede
spectrum gelden literatuur, religie en geschiedenis als relatieve zwaartepunten.
Als men kijkt naar de intensiteit van het gebruik moet men vaststellen dat de handschriftelijke
collecties uit de zeventiende eeuw (Scaliger, Golius, Warner) nog steeds als zwaartepunt
gelden. Een mogelijke oorzaak is de vrij complete beschrijving van deze collecties in
gedrukte catalogi.
Fysieke staat
Bij de verhuizing in 2002 zijn alle Midden-Oosterse handschriften overgeplaatst van planken
van 100cm naar planken van 95cm. Het resultaat is een zeer ‘strakke’ plaatsing, die
voortdurend zorgt voor slijtage en beschadigingen. De berging van deze collectie, waarvan
veel banden zeer kwetsbaar zijn en een deel van het papier onderhevig is aan verval, moet
verbeterd worden. De foto’s worden bewaard onder klimaatcondities die geschikt zijn voor
boekhandschriften, maar niet voor fotografisch materiaal. Een speciale ‘koude’ kluis, zoals in
gebruik voor de fotocollectie van het Prentenkabinet, ontbreekt.
Voor de conservering, ontsluiting en digitalisering van de gehele collectie Snouck Hurgronje
wordt een beroep gedaan op gelden van Metamorfoze. De eerste deelaanvraag (de
correspondentie) is in 2007 gehonoreerd; volgende aanvragen worden in 2008 ingediend. Een
vergelijkbare aanvraag voor de collectie Hotz zal het komende jaar worden ingediend.
Ontsluiting
Van de bijzondere Midden-Oostencollecties bestaat een recent gemaakte webpagina,
vooralsnog alleen in het Nederlands. Van de grootste taalcategorie, het Arabisch, is een
collectiebeschrijving beschikbaar via de website. Vergelijkbare beschrijvingen bestaan van de
collecties Scaliger en Snouck Hurgronje en de bruikleencollectie Oosterse handschriften van
de KNAW. Het aantal collectiebeschrijvingen wordt met regelmaat uitgebreid.
De gedrukte collecties zijn door middel van retrospectieve catalogisering raadpleegbaar via de
catalogus, met uitzondering van de herkomstcollecties die tussen 2000 en 2005 zijn
binnengekomen.
Wat de handschriften betreft is de laatste volledige wetenschappelijke catalogus van de
complete collectie de Latijnse Catalogus codicum orientalium bibliothecae academiae
Lugduno-Batavae (Afgekort: CCO, 1851-1877) door R.P.A. Dozy et al.
Voor de aparte categorieën handschriften volstaat het vermelden van de meest recente
gedrukte ontsluiting, alsmede de staat van de digitalisering:
Taal
Arabisch
Perzisch
Turks
Gedrukte cat.
Handlist Voorhoeve (1957)
Print inventaris Witkam in Word (2002)
Wetensch. Cat. Schmidt (2000-2006)
Berber
Midden-Oosten Hss in reeks
Or. 11.000-12.000
Alle aanwinsten 1999-2006
Bruikleen KNAW
Print inventaris V.d. Boogert in Word (2002)
Print inventaris Witkam in Word (2001)
Digitalisering
Project gaande.
-Electronische files mogelijk
(gedeeltelijk) beschikbaar
-Voltooid
Print inventaris Witkam in Word (2006)
Wetensch. Cat. Weijers & De Jong (1862)
Voltooid
--
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
231
De ontsluiting van de archieven en de fotocollecties (vnl. Snouck Hurgronje en Hotz) is
vrijwel non-existent. Van de correspondentie van Snouck Hurgronje bestaat een kaartenbak.
Beide collecties zullen naar verwachting in 2008 en 2009 worden ontsloten in het kader van
Metamorfoze.
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De ‘natuurlijke gebruikersgroep’ is met name de Opleiding Talen en Culturen van het
Midden-Oosten, met name de secties Arabisch, Nieuwperzisch en Turks. Studenten worden
vanaf hun eerste jaar intensief betrokken bij de Bijzondere Midden-Oostencollecties via
presentaties van handschriften en oude drukken. De collecties worden op dezelfde wijze
ingezet bij bv. de HOVO cursussen. Studenten van andere Nederlandse universiteiten brengen
georganiseerd bezoeken aan de collecties.
De statistieken voor stafleden en studenten voor de drie secties Arabisch, Nieuwperzisch en
Turks van TCMO zijn als volgt:
Arabisch: 10 stafleden, 87 studenten
Nieuwperzisch: 6 stafleden, 27 studenten
Turks: 8 stafleden, 56 studenten
De onderzoeksschool die in het bijzonder gebruik maakt van de Midden-Oostencollecties is
het CNWS, the Research School for Asian, African, and Amerindian Studies.
De collecties trekken talrijke onderzoekers van buiten Leiden en ook van buiten Nederland.
Onderzoekers die voor langere tijd de collecties willen gebruiken ontvangen in sommige
gevallen ondersteuning van het Scaliger Instituut. Veel onderzoekers of promovendi worden
gefaciliteerd door het CNWS.
Aankoop en –methodiek
Directe aanschaf van Middenoosterse handschriften uit het Midden-Oosten of Noord-Afrika
wordt ernstig bemoeilijkt door exportrestricties mbt het cultureel erfgoed. Aanschaf vindt
veelal plaats via netwerken. Oude drukken worden incidenteel aangeschaft, meestal via
veilingen of antiquariaten.
Selectiecriteria
Gezien de prijs en het aanbod van bijzondere oosterse stukken is de aanschaf beperkt in
aantallen. Bij de aanschaf van handschriften wordt vooral gekeken naar lacunes in de
bestaande collecties, daarbij uitgaand van de prioriteiten in Onderwijs & Onderzoek.
Bij de selectie van handschriften wordt gekeken naar onderwerpen zoals Taal- en letterkunde,
Geschiedenis en islam. De talen zijn Arabisch, Perzisch, Turks en Berbers. Er is geen
datumgrens voor handschriften: een handschrift kan heel goed uit de 20e eeuw stammen.
Materiaal van vóór 1500 is zeer moeilijk verkrijgbaar.
De aankoop van oude drukken betreft enerzijds de producten van de westerse oriëntalistiek,
anderzijds de oosterse drukkunst vanaf ca. 1800. Er is bijzondere aandacht voor de oosterse
boekproductie binnen Leiden en de rest van Nederland.
Beschikbare middelen
Het reguliere budget voor de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en
Japans-Chinees bedroeg in 2007 € 11.500,- (incl. handbibliotheek). De relaties met de
stichting Boekenfonds Arabië en de Islam, speciaal opgericht tot ondersteuning van de
Bijzondere Midden-Oostencollecties, zijn op het moment bevroren.
232
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Overige aanwas (schenkingen etc.)
Op zeer incidentele wijze worden handschriften of oude drukken ten geschenke aangeboden.
Meer frequent worden archieven geschonken van geleerden of, zoals recentelijk, het archief
van een oosters antiquariaat. De criteria voor het aanvaarden van geschenken onderscheiden
zich niet van de criteria voor reguliere aanschaf.
Deselectie
De Bijzondere Oosterse collecties worden gebruikt als bronnen bij onderzoek, niet als
vakliteratuur. De collecties worden niet alleen geraadpleegd op basis van individuele stukken,
maar ook op basis van hun onderlinge samenhang. Collecties die door een individuele
geleerde bijeen zijn gebracht, bv. Jacobus Golius (1596-1667) of Levinus Warner (16191665) geven in hun geheel inzicht in de wetenschapsbeoefening van de zeventiende eeuw.
Gezien de grote aantallen onderzoekers en de voortdurend veranderende onderzoeksvragen is
het ondoenlijk om vanuit de Universiteitsbibliotheek een verantwoordelijke beslissing te
nemen over het afstoten van collectieonderdelen binnen het domein van de Oosterse
collecties. Ook de unieke positie van de Universiteitsbibliotheek Leiden binnen het specifieke
vakgebied maakt het onmogelijk om in samenwerking met zusterinstellingen tot een
efficiënter beheer of uitruil te komen: zulke instellingen ontbreken immers binnen Nederland.
2.5.2.
Hebraïca en Semitica
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De Universiteitsbibliotheek Leiden bezit een collectie van ca. 550 handschriften en een
veelvoud daarvan aan oude gedrukte boeken op het gebied van het Hebreeuws, Aramees,
Syrisch, de talen van Ethiopië, het Oudzuidarabisch, het Koptisch en het Armeens. Het is een
relatief kleine collectie, die tot stand is gekomen om aan de meest dringende behoeften van
Onderwijs & Onderzoek te voldoen.
In de zestiende eeuw werd de studie van de semitische talen nog beschouwd als een
hulpwetenschap van de theologie, maar al snel daarna kreeg het de status van een aparte
discipline. Josephus Justus Scaliger, de eerste coryfee van de Leidse Universiteit, liet bij zijn
dood in 1609 zijn collectie Semitica na aan de Universiteit, waaronder het enig compleet
bewaard gebleven handschrift van de Jeruzalem Talmoed, Or. 4720. Levinus Warner (16191665), gezant van de Nederlandse Republiek bij het Turkse hof in Istanbul, verzamelde naast
zijn veel bekendere collectie van Arabische, Perzische en Turkse handschriften ook meer dan
honderd Hebreeuwse handschriften. Voor het merendeel hebben deze ‘Warner hebraica’
betrekking op het karaïtische jodendom. Veel handschriften in het Syrisch zijn via de VOC
afkomstig van christenen in Malabar, India.
In de 18e en 19e eeuw lag de collectievorming op het gebied van de handschriften vrijwel stil,
maar aan het begin van de 20e eeuw schonk de Britse geleerde J. Rendel Harris (1852-1941)
een collectie van 57 Armeense handschriften aan de Leidse Universiteitsbibliotheek. In de
loop van de 20e eeuw verschoof het accent naar de aanschaf van Ethiopische handschriften.
Een interessant bruikleen van de Stichting het Oosters Instituut betreft een verzameling van
enkele honderden houten stokjes met inscripties in het Oudzuidarabisch.
De aanschaf van gedrukte boeken kent een veel regelmatiger patroon. In de collectie van
Scaliger bevonden zich bijvoorbeeld al vroege drukken in semitische talen zoals een
Hebreeuwse bijbel gedrukt in Brescia in 5254/1494 en een vroeg Ethiopisch psalterium,
uitgegeven door Joannes Potken en gedrukt in Rome in 1513. Vanaf de late zestiende eeuw is
steeds geprobeerd om de collectie op peil te houden met nieuwe belangrijke tekstuitgaven en
studies. De Leidse Universiteit heeft, zeker de laatste eeuw, altijd naar vermogen geïnvesteerd
in de Hebraica en Semitica.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
233
Actuele omvang
Handschriften: ca. 550 stuks in 5 kasten (grote formaten in aparte kast), waaronder enkele
kleine permanente bruikleencollecties, o.a. van het Peshitta Instituut, en de collecties Baars en
Juynboll, bij elkaar enkele tientallen items in 1 kast.
De gedrukte werken (ca. 1470-1950) op het gebied van de Hebraica en Semitica zijn
vermengd met overige delen van de oosterse gedrukte collecties.
Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De handschriftelijke collecties Hebraica en Semitica zijn nauw verbonden met de overige
niet-westerse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek: de MiddenOostencollecties, de collectie Zuid- en Zuidoost-Azië en de Japanse en Chinese collecties.
Nauwe inhoudelijke banden bestaan tevens met de moderne semitische collecties in de
Universiteitsbibliotheek (vanaf 1950), die in historisch opzicht de continuering vormen van de
bijzondere collecties.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Er bestaan nauwe banden met de grootste collectie Hebraica in Nederland, de Bibliotheca
Rosenthaliana van de Universiteit van Amsterdam. De raakvlakken betreffen zowel de
handschriften als de gedrukten. Anders dan Leiden heeft de Rosenthaliana echter geen
collecties in de talen van Ethiopië, het Armeens of het Koptisch.
Daarnaast bestaan er raakvlakken met de overige wetenschappelijke bibliotheken in
Nederland, vooral waar het gaat om oudere westerse gedrukte Hebraica. Buiten Leiden en
Amsterdam bestaan er in Nederlandse wetenschappelijke bibliotheken geen
handschriftencollecties van enige omvang. Er zijn geen landelijke afspraken over de
coördinatie van aanschaf.
Er bestaat een inhoudelijke overlap met de collecties van het NINO (Nederlands Instituut voor
het Nabije Oosten) te Leiden, dat zich vooral richt op het antieke Nabije Oosten. Het NINO
bezit echter vrijwel uitsluitend moderne gedrukten. Het Rijksmuseum van Oudheden te
Leiden heeft een grote collectie oude drukken op het gebied van het antieke Nabije Oosten,
vnl. het oude Egypte.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De bijzondere collecties op het gebied van de Hebraica en de Semitica worden gebruikt door
onderzoekers en studenten van de volgende opleidingen:
• Talen & Culturen van het Midden-Oosten (TCMO, Letterenfaculteit), met name de sectie
Hebreeuws & Aramees (waaronder ook Syrisch).
• De faculteit Godgeleerdheid, met name allen die zich bezighouden met de studie van het
Oude Testament, de Talmoed etc., en van de geschiedenis van het jodendom.
• De Armeense handschriften worden vooral gebruikt door de Opleiding Vergelijkende
Taalwetenschap en door kunsthistorici.
Andere gebruikers zijn afkomstig uit wetenschapsgebieden als vergelijkende taalwetenschap,
geschiedenis, kunstgeschiedenis, wetenschapsgeschiedenis en boekwetenschap.
De onderzoeksschool die in het bijzonder gebruik maakt van de Hebraica en Semitica is het
CNWS, the Research School for Asian, African, and Amerindian Studies.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
De collectie Hebraica en Semitica geldt internationaal als een waardevolle collectie. Vooral
de Scaliger- en Warnerhandschriften, die alle wetenschappelijk beschreven zijn, worden met
regelmaat gebruikt door onderzoekers uit Nederland en daarbuiten. Sommige unica, zoals het
234
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
unieke exemplaar van de Jeruzalem Talmoed (Or. 4720), genieten een bijzondere status in de
joodse religie.
Zwaartepunten
Als geheel heeft de collectie Hebraica en Semitica een sterk religieuze inslag. De Hebreeuwse
handschriften maken onderdeel uit van het joodse geschreven erfgoed; de Syrische,
Ethiopische en Armeense handschriften reflecteren de christelijke traditie.
Fysieke staat
Bij de verhuizing in 2002 zijn alle Midden-Oosterse handschriften overgeplaatst van planken
van 100cm naar planken van 95cm.
moet verbeterd worden. Het resultaat is een zeer ‘strakke’ plaatsing, die voortdurend zorgt
voor slijtage en beschadigingen. De berging van deze collectie die veelal bestaat uit kwetsbare
banden en papier dat onderhevig is aan verval, moet verbeterd worden.
Ontsluiting
Van de Hebreeuwse handschriften en oude drukken, de grootste deelcollectie, is een
collectiebeschrijving beschikbaar in Bijzondere Collecties Digitaal. Van overige
taalcategorieën zullen vergelijkbare beschrijvingen volgen. De collectie oude drukken is
geheel ontsloten via de algemene catalogus.
Alle handschriften op het gebied van de Hebraica en Semitica met signaturen tussen Or.
11.000 en 12.000 zijn beschikbaar via de catalogus. Hetzelfde geldt voor alle aanwinsten
sinds 1999 (Cod. Or. 25.309 en hoger).
Bij de handschriften verschilt de situatie verder van taal tot taal:
De Hebreeuwse handschriften zijn in 1858 beschreven in ‘Catalogus codicum Hebraeorum
Bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae’ en in 1977 in ‘Hebrew manuscript of Leiden
University Library’. Van de handschriften verworven sinds 1977 is geen wetenschappelijke
beschrijving voorhanden. Er is geen elektronische ontsluiting beschikbaar.
De Syrische handschriften zijn beschreven in de ‘Catalogus codicum orientalium bibliothecae
academiae Lugduno-Batavae’ (Afgekort: CCO, 1851-1877) en deels in ‘Anecdota Syriaca’
(vol. I, 1862). In 2005 is een summiere elektronische inventaris in pdf format opgesteld.
De Ethiopische handschriften zijn niet ontsloten
De Armeense handschriften zijn beschreven in F. Maclers ‘Rapport sur une mission
scientifique en Belgique, Hollande, Danemark et Suède’ (juillet-septembre 1922) (1924), pp.
19-164.
De bruikleencollectie Zuidarabische handschriften op houten stokjes (eigendom van de
stichting Het Oosters Instituut) is in de jaren negentig gedeeltelijk beschreven door Jacques
Ryckmans (Leuven) en A.J. Drewes (Leiden).
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De huidige opleidingen die gebruik maken van de bijzondere collecties Hebraica en Semitica
zijn Talen & Culturen van het Midden-Oosten, met name de secties Hebreeuws/Aramees,
Vergelijkende Taalwetenschap en de faculteiten Godgeleerdheid en Kunsten. De meest
verwante onderzoeksschool waarvan de fellows gebruik maken van deze collecties is het
CNWS. De sectie Hebreeuws/Aramees van de opleiding TCMO omvat ca. 13 stafleden en 22
studenten.
Aankoop en -methodiek
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
235
De aanwas in de collectie is zeer gering. Aanschaf vindt in incidentele gevallen plaats door
aankoop op veilingen of uit aangeboden nalatenschappen.
Selectiecriteria
Er wordt zeer sporadisch aangeschaft voor dit domein. Nieuwe aanschaf moet een lacune
opvullen in de zwaartenpunten (zie hierboven) en aansluiten bij behoeften vanuit Onderwijs
& Onderzoek.
Beschikbare middelen
Het budget voor Hebraica en Semitica maakt deel uit van het budget voor de domeincollecties
Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en Japans-Chinees.
De relaties met de stichting Boekenfonds Arabië en de Islam, speciaal opgericht tot
ondersteuning van de Bijzondere Midden-Oostencollecties, zijn op het moment bevroren.
Aanwas anders dan door koop
Op incidentele grondslag worden bruikleencollecties en schenkingen aanvaard, om te
voorzien in de huidige behoeften van Onderwijs & Onderzoek en voor het opvullen van
lacunes. De criteria voor het accepteren van bruiklenen en schenkingen wijken niet af van die
van aanschaf.
Deselectie
De collectie handschriften op het gebied van de Hebraica en Semitica is zeer gecomprimeerd,
juist omdat men zich nooit enige luxe kon veroorloven. De collectie is altijd zeer tekstgericht
geweest, zonder veel aandacht voor aantrekkelijke franje. De topstukken behoren zonder
uitzondering tot gelegateerde collecties zoals van J.J. Scaliger en L. Warner. De
bruikleencollecties komen niet in aanmerking voor deselectie.
2.5.3.
Zuid- en Zuidoost-Azië collecties
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De Collectie Zuid- en Zuidoost-Azië omvat zeer verschillende onderdelen: handschriften,
foto's, tekeningen, abklatschen. Deze onderdelen hebben elk hun eigen geschiedenis. Waar de
collecties afkomstig van Zuid-Azië (India, Sri Lanka) en het vaste land van Zuidoost-Azië
(Myanmar, Cambodia, Laos, Thailand, Vietnam) door hun bescheiden omvang als
representatie-collecties beschouwd kunnen worden, is het leeuwendeel van alle collecties die
tot dit domein behoren afkomstig van de Indonesische archipel en het Maleise schiereiland.
Gezien het koloniale verleden van Nederland behoeft deze geografische verdeling geen
toelichting.
De geschiedenis van de Indonesisch-Maleisische collecties gaat, op enkele oudere
uitzonderingen die veel ouder zijn, terug tot 1864, toen de UB in het bezit kwam van de
zogenaamde Delftse Collectie. Deze collectie had tot dan toe toebehoord aan de sinds 1842 in
Delft gevestigde Koninklijke Akademie tot Opleiding van Indische ambtenaren, die in 1864
opgeheven was. De collectie omvatte in totaal zo'n 5.000 handschriften, met teksten in de
eerste plaats in het Javaans en het Maleis met inbegrip van allerlei regionale varianten, en
verder in het Soendanees, Madoerees, Bataks, Arabisch en andere oosterse talen zoals het
Turks en het Perzisch. In het daarop volgende decennium werd de collectie aangevuld met
verschillende verzamelingen die aan de na de sluiting van de Delftse Akademie in Leiden
gestichte Rijks-Instelling voor Opleiding van Indische ambtenaren hadden toebehoord.
Sindsdien is de collectie voortdurend uitgebreid door aankoop en schenkingen. Zonder meer
de belangrijkste schenking is de nalatenschap van Herman Neubronner van der Tuuk (1824-
236
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
1894) in 1896 geweest. Deze nalatenschap verrijkte de collectie in één klap met ca. 3000
handschriften, in vele talen, vooral Javaans, Oud-Javaans, Balinees, Maleis en Bataks, maar
ook Zuid-Sumatraanse talen, Sasaks, Arabisch, andere Austronesische talen zoals Malagasy
en zelfs Chinees, en verder 482 verhalende tekeningen van Bali.
Onder de latere schenkingen en nalatenschappen mogen die van de beroemde Christiaan
Snouck Hurgronje (1857-1836) geenszins onvermeld blijven. Afgezien van duizenden
documenten die betrekking hebben op Indonesië, in het bijzonder zijn relatie tot de islam,
behoren tot deze complexe nalatenschap Arabische handschriften afkomstig van Sumatra en
Java, over de duizend handschriften in het Atjehs, Javaans en Soendanees, honderden foto’s
uit Noord-Sumatra en elders, en verder honderden abklatschen van inscripties op grafstenen
uit de periode van het middeleeuwse rijk van Pasai en het sultanaat van Atjeh eveneens in
Noord-Sumatra.
Behalve handschriften die het eigendom van de Leidse Universiteit zijn, zijn er ook een aantal
permanente bruiklenen. In het oudste bruikleen, van de Koninklijke Akademie van
Wetenschappen (Acad), ligt de nadruk op het Nabije Oosten, maar het bevat ook Indonesische
en enkele Indiase handschriften. Qua omvang is de belangrijkste leencollectie die van het
Nederlands Bijbelgenootschap (NBG; NBG-Boeg; Klinkert), in de jaren 1910 ondergebracht
in de UB. Deze omvat ca. 500 handschriften in het Maleis, Javaans, Soendanees, Boeginees
en Makassaars. Van meer bescheiden omvang zijn de leencollecties van het toenmalige
Departement van Koloniën (collectie-J.A.W. van Ophuisen), van het Rijks Ethnografisch
Museum (REM, thans Museum Volkenkunde), te Leiden, van het Ethnografisch Museum
(thans Museum Nusantara) te Delft, van het Museum voor Volkenkunde (thans
Wereldmuseum) te Rotterdam en van particulieren (H.H. Noosten, C.J. Batenburg, J.H.
Meerwaldt, professor A.A. Cense, J. Fortgens, professor C.C. Krieger, professor J.W. de
Jong, professor P.E. de Josselin de Jong, professor A. Teeuw). De collecties die professor
C.C. Berg (1900-1990) in 1950, 1951 en 1958 in bruikleen gaf, zijn na diens overlijden door
zijn erfgenamen aan de UB geschonken.
De fotoverzameling van de Indonesische collectie omvat vele duizenden exemplaren, met
inbegrip van de hierboven in verband met Snouck Hurgronje al genoemde foto’s, waaronder
maar liefst ca. 19.000 foto’s, hetzij los, hetzij gemonteerd in albums.
Er bevindt zich een groot aantal tekeningen tussen de handschriftencollecties, maar deze zijn
niet als zodanig gerubriceerd. Een bekende omvangrijke collectie, ondergebracht in de ‘Lont’
rubriek, is de negentiende-eeuwse tekeningencollectie van de reeds genoemde Van der Tuuk.
Een aanvulling is de vroeg-twintigste-eeuwse collectie afkomstig van de schilder Rudolf
Bonnet (1895-1978), even als die van Van der Tuuk op Bali bijeengebracht. Deze collectie is
aan het Museum Volkenkunde (Leiden) in bruikleen gegeven.
Aparte vermelding verdient tenslotte het zogenaamde ‘Projek tik’. Dit is een project dat
geïnitieerd is door professor C. Hooykaas (1902-1979) en zijn Balinese collega I Ketut
Ginarse in 1970. Dit project had ten doel nog onbekende handschriften in particulier bezit op
Bali op te sporen en kopieën, via het toen moderne medium van de schrijfmachine (later
computer) vervaardigd, aan openbare collecties beschikbaar te stellen. De Leidse
universiteitsbibliotheek heeft meteen een abonnement genomen en is nu de enige bibliotheek
in de hele wereld met een complete set. Het project is enkele jaren geleden beëindigd. Het
heeft geresulteerd in vele duizenden kopieën van grotendeels nog niet in de collectie
vertegenwoordigde teksten, niet alleen in het Balinees, maar ook in het Javaans, Oud-Javaans
en Sasaks.
Binnen de Indonesische collectie zijn de volgende als belangrijkste aan te merken
deelcollecties te onderscheiden: Maleis, Javaans, Oud-Javaans, Balinees, Bataks, Buginees en
Makassaars en Arabisch. Binnen deze deelcollecties nemen de handschriften op palmblad,
boomschors en andere materialen zoals hout, bamboe en metaal een bijzondere plaats in. Uit
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
237
historisch en cultureel oogpunt zijn de zogenaamde kanselarijdocumenten, die tot de papieren
handschriftencollectie behoren, van onschatbare waarde. Verder is de collectie van honderden
(onbezorgde) brieven van particulieren, die Van der Tuuk heeft verworven, uniek in de
wereld.
Actuele omvang
Alle Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties uit eigen bezit inclusief permanente bruiklenen
op twee uitzonderingen na (zie infra ad ‘foto’s’) bevinden zich in de kluis.
Omrekening van de omvang van alle oosterse collecties in ‘strekkende meters’ naar westerse
maatstaven is in het geval van vorm, materiaal en (rare) afmetingen zo afwijkende collecties
als de oosterse niet aan de orde. Hoe zou men bijvoorbeeld de ruimte die een handschrift op
een bamboe van 1,5 meter lang in beslag neemt, moeten berekenen? Daarom is er voor
gekozen om de kastnummers te vermelden. Omdat de afmetingen van de kasten bekend zijn,
zou de gebruikte ruimte desgewenst berekend kunnen worden. Met ‘item’ wordt verwezen
naar het Cod. Or.nr., ongeacht het aantal losse sub-nrs., dat in de honderden kan lopen.
Handschriften
Alle papieren handschriften in de Indonesische talen (en in het Nederlands) zijn
samengevoegd in de Mal.-rubriek (‘Malaici’) (kasten 21.560-21.590, 21.594). Het aantal
items bedraagt ca. 16.400.
• De Indonesische palmbladhandschriften zijn samengevoegd in de Lont. rubriek (lontar)
(kasten 21.236-21.256).Het aantal items bedraagt ca. 3000.
• De Batakse handschriften (pustaha) en handschriften in overige talen op boombast in
dozen bewaard zijn samengevoegd in de rubriek Bat. (Batak) (kasten 21.600-21.603;
21.607). Het aantal items bedraagt ca. 300.
• Het merendeel van de z.g. leencollecties is, ongeacht het materiaal, bijeengebracht in de
kasten 21.644-21.652. De overige bevinden zich in kasten 21.5004 en 21.5005. Het aantal
items bedraagt ca. 2000 items.
• De collectie-Galestin (Or. 20.965), die tot de Mal.-rubriek behoort, is in één kast, met
inbegrip van de foto’s, tekeningen en gedrukten, bij elkaar geplaatst (kast 21.671).
• De Zuid- en overige Zuidoost-Aziatische collecties zijn samengevoegd in de Skr. rubriek
(Sanskrit) (kasten 21.614-21.615). Het aantal bedraagt ca.150 items, niet meegerekend de
Chinese handschriften, die ook in deze rubriek zijn ondergebracht. Het merendeel van deze
handschriften is op palmblad of dergelijk materiaal geschreven.
NB: Grote formaten zijn uitgeplaatst in de kasten 21.504-21.511.
•
Archieven
• Archief-Grader; tientallen omslagen (kasten 21.630-21.631).
• Archief-Hooykaas; honderden omslagen (kasten 21.620-21.623).
• Archief-Pijper; 30 doosjes (kast 21.594)
• Archieven-Snouck Hurgronje, deels Indonesië, deels Midden-Oosten: zie collectieprofiel
Midden-Oostencollecties.
• Kleinere archieven, waaronder het archief van professor J.J. Ras (1926-2003)
Tekeningen
• Collectie-De Cock (Or. 26.236): één doos (kast 21502).
• Balinese tekeningen uit de collectie-Van der Tuuk (Or. 3.390): één ladenkast
• Tekeningen uit de collectie-Galestin (zie boven).
Abklatschen
238
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
•
•
De behandelde abklatschen van Noord-Sumatraanse islamitische grafstenen die tot de
collectie-Snouck Hurgronje behoren (Or. 8.319), zijn geplaatst in de kasten 21.530-21.537.
De overige abklatschen, die nog niet behandeld zijn (ca. 90%) worden bewaard in de
oorspronkelijke kisten in gesloten magazijn -1.
Foto’s
• Foto’s uit de collectie-Galestin (zie boven).
• Foto’s afkomstig van de toenmalige bibliotheek van het Ministerie van Koloniën (‘Zaken
Overzee’): ca. 800 foto’s in 12 albums/mappen, alsmede enkele losse albums, in kasten
21.523-21.529 (gereserveerd voor oosterse fotocollecties).
• Foto’s in Collectie-Van Wessem (Or. 25.188): ca. 150 foto’s (kast 21.501).
• Foto’s in Collectie-Daisy Spies (Or. 25.773): ca. 100 foto’s (kast 21.501).
• Foto’s afkomstig van Snouck Hurgronje (Sumatra, Java): ca. 300 foto’s (kasten 21.503-B,
21509-J).
• Foto’s van Javaanse oudheden gemaakt door I. van Kinsbergen (Or. 23.116; 2 dozen) en de
z.g. O.D. foto’s, gemaakt in opdracht van de Oudheidkundige Dienst in Nederlands-Indië
(Or. 22.308; 262 dozen). NB.: Deze foto’s zijn duplicaten van de originelen waarvan
nieuwe negatieven zijn gemaakt. De originelen zijn eigendom van het Instituut Kern waar
zij worden bewaard.
• Collectie foto’s van islamitische graven van Noord-Sumatra (Or. 23.481). 950 stuks.
Gedrukte werken
• In de algemene collectie Oude Orientalia zijn de gedrukten, die voornamelijk betrekking
hebben op Indonesië (Nederlands-Indië), overwegend negentiende en twintigste eeuw,
vermengd met andere delen van de oosterse collecties (kasten 800-901). Hieronder
bevinden zich schenkingen van Snouck Hurgronje en van geleerden als professor J.C.G.
Jonker (1857-1919). Plano’s, folio’s, seriewerken en tijdschriften zijn echter
samengevoegd met de algemene collectie en zijn niet als aparte collectie traceerbaar.
• Gedrukten afkomstig van de bibliotheek van de Koninklijke Akademie te Delft
(herkenbaar aan het stempel) en van de Leidse Instelling tot Opleiding van Indische
ambtenaren (herkenbaar aan het stempel) zijn samengevoegd met de algemene collectie
Oude Orientalia.
• Van de collectie gedrukten nagelaten door Van der Tuuk, is jammer genoeg geen catalogus
opgesteld. De gedrukten, voorzien van het ex-libris ‘Ex legato viri doctissimi H.
Neubronner van der Tuuk 1894’, zijn samengevoegd met de algemene collectie Oude
Orientalia, maar uitplaatsingen zijn ook in de 1.799 en 8000 kasten te vinden.
• Collectie gedrukten afkomstig van de bibliotheek van het Ministerie/Departement van
Koloniën/Ministerie van Overzeese Rijksdelen (‘Zaken Overzee’), in 1963 aan de UB
geschonken: bij elkaar ca. 75.000 items. Met betrekking tot de domeincollectie bevat deze
bibliotheek zowel publicaties over Nederlands-Indië/Indonesië als literatuur geschreven
door inheemse auteurs, in mindere mate over Zuid- en Zuidoost-Aziatische landen in het
algemeen: kasten 1795-1899. Plano’s zijn met de algemene collectie samengevoegd.
• Collectie gedrukten professor J.J. Ras. Verworven in 1994 en 1995. Indonesische en
Maleisische literatuur: kast 8306. Javaanse literatuur: kast 8.309; ca. 500 boeken.
Afbakening en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De handschriftelijke Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties zijn nauw verbonden met de
overige niet-westerse bijzondere collecties in de Universiteitsbibliotheek, in het bijzonder de
Arabische handschriften. Met name de collecties-Snouck Hurgronje zijn daar een voorbeeld
van.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
239
Er bestaan zonder meer raakvlakken met collecties van oriëntalisten in de westerse collecties
(BPL, brievencollecties) en met andere collecties (Prentenkabinet, Kaarten en atlassen). Met
de fotocollectie van het Prentenkabinet in het bijzonder, is de afbakening het saillantst als het
om de geschiedenis van de fotografie in Nederlands-Indië gaat en zijn er veel raakvlakken.
Buiten de Universiteitsbibliotheek bestaan er raakvlakken met de collecties van het Instituut
Kern en met het Sinologisch Instituut (Kong Koan archief). Buiten de universiteit, maar wel
in Leidse academisch verband bestaan de meeste raakvlakken en overlappingen met het
Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en het Museum
Volkenkunde.
Relatie tot externe bibliotheken/collecties
De bijzondere relatie tussen Nederland en Indonesië heeft ertoe geleid dat Indonesische
handschriften en nauw verbonden materiaal in een groot aantal Nederlandse openbare
collecties aanwezig zijn. Het zijn er te veel om alle te noemen. In vele instellingen vindt men
slechts één handschrift of een paar handschriften: een treffend voorbeeld van een zeer
bescheiden collectie is het Koninklijk Huisarchief. Het al genoemde KITLV, het Koninklijk
Instituut voor de Tropen/Tropenmuseum te Amsterdam, het Museum Volkenkunde te Leiden
en het Wereldmuseum te Rotterdam hebben noemenswaardige collecties in hun bezit. Het
Nationaal Archief te Den Haag bevat talrijke documenten, voornamelijk in Indonesische maar
ook in Indiase en Zuidoost-Aziatische talen, die van de eeuwenlang relatie tussen Nederland
en zijn oosterse handelsposten en koloniën getuigen.
Buiten Nederland worden uiteraard de grootste collecties in Indonesië bewaard, hoewel de
Leidse bibliotheek Indonesië in bepaalde deelcollecties overtreft. Met name de collecties die
vroeger aan het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen toebehoorden,
bijeengebracht door Nederlandse geleerden in samenwerking met hun Indonesische
assistenten, kopiisten en schenkers, sluiten samen met de andere collecties van de Nationale
Bibliotheek, goed aan bij de Leidse collecties. Van essentieel belang zijn uiteraard de
collecties van de vorstenhoven van Solo en Yogyakarta, de collecties in Atjeh (voor zover zij
niet door de tsunami zijn weggespoeld), de collecties op Bali waar de handschriftentraditie
nog levend is, de collecties van de Buginese en Makassaarse vorstenhuizen. Dit zijn slechts
enkele markante voorbeelden.
Buiten Nederland en Indonesië treft men collecties over de hele wereld (met uitzondering van
Centraal- en Zuid-Amerika). De publicatie van catalogi van catalogi van
handschriftencollecties maakt het mogelijk om een goed beeld van alle collecties en hoe zij
verdeeld zijn te krijgen. Het leeuwendeel van de Indonesische en Maleise collecties wordt
zonder meer in Groot-Brittannië (o.a. British Library, School of Oriental and African Studies,
Royal Asiatic Society, Bodleian Library, Cambrigde U.L.) en Ierland (Chester Beatty Library)
bewaard. Met hun meer bescheiden collecties blijven Duitsland en Frankrijk, de rest van
Europa, Noord-Amerika, Australië, Japan en Maleisië in omvang achter bij Indonesië en
Groot-Brittannië.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De Indonesische collectie is een belangrijke bron voor het onderwijs in en onderzoek van de
talen en culturen van Indonesië en Maleisië van de Universiteit Leiden in de ruimste zin van
het woord. Handschriften, typoscripten, gedrukten, foto’s en tekeningen vormen een
veelzijdig, pluridisciplinair bronnenmateriaal waaruit geput wordt door onderzoekers en
docenten uit vakgebieden als taalkunde, literatuurwetenschap, geschiedenis,
kunstgeschiedenis en archeologie, etnologie en antropologie, islamologie en boekwetenschap.
De opleidingen binnen de Universiteit Leiden die het intensiefst gebruik maken van de
bijzondere Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties zijn de opleidingen Talen en Culturen van
240
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Zuidoost-Azië en Oceanië en Talen en culturen van Zuid- en Centraal-Azië. Andere
gebruikers zijn afkomstig van de opleidingen Wereldgodsdiensten en islamitische Theologie,
Geschiedenis, Kunstgeschiedenis en wetenschapsgebieden als boekwetenschap en
vergelijkende taalwetenschap.
Doelgroepen buiten UL en international belang
Door hun diversiteit en unieke plaats in de wereld – een plaats alleen gedeeld met Indonesië –
worden de Leidse collecties intensief gebruikt door onderzoekers niet alleen van buiten
Leiden maar ook van buiten Nederland. Onderzoekers uit Australië en Japan bijvoorbeeld zijn
geregeld te gast bij de Leidse Bijzondere Collecties.
Binnen de Nederlandse context zijn de studenten en wetenschappers van andere universiteiten
en instituten sterk afhankelijk van de Leidse collecties.
Vele onderzoekers, van promovendi tot gasthoogleraren, worden gefaciliteerd door het
Scaliger Instituut, het CNWS (Research School CNWS - School of Asian, African, and
Amerindian Studies), het IIAS (International Institute of Asian Studies), het ISIM
(International Institute for the Study of Islam in the Modern World), het Young Leaders
Programme (voorheen INIS, Indonesian Netherlands Cooperation in Islamic Studies) en het
Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde.
Zwaartepunten
Binnen de Indonesische collectie als geheel zijn de Maleise en vooral de Javaanse en
Oudjavaanse deelcollecties verreweg het grootst. Om ze daarom als zwaartepunt te betitelen,
geeft echter een vertekend beeld van de verhoudingen. De andere, veel kleinere deelcollecties
zijn elk op zich relatief grote collecties binnen de desbetreffende gebieden. De collecties van
de Batakse en de Boeginese en Makassaarse handschriften bijvoorbeeld behoren in hun soort
tot de grootste ter wereld.
Fysieke staat
Hoge prioriteit hebben de volgende zaken:
• De aanpassing en berging van alle handschriften op boomschors, bamboe en hout.
Honderden bundels handschriften in de Mal. rubriek, in welke bundels o.a. kostbare
geïllumineerde brieven in opgevouwen toestand worden bewaard, moeten dringend uit
elkaar gehaald en, na behandeling en in vele gevallen restauratie, als afzonderlijke
documenten in platte dozen bewaard worden.
• Opgerold materiaal: het slechte bergingsmateriaal en de opgerolde toestand van een groot
aantal getekende kaarten, brieven, affiches, kalenders en andere objecten veroorzaken niet
alleen problemen tijdens het bewaren, maar bemoeilijken ook de inzage van deze objecten.
Bovendien is het risico dat de objecten beschadigen tijdens het uitrollen en raadplegen,
groot. Daarnaast is er geconstateerd dat een aanzienlijk deel van de opgerolde objecten vuil
is.
• De Balinese handschriften van het ‘Projek tik’ in de UB zijn alle op papier. Zij zijn deels
in machineschrift, deels in doorslag, deels in fotokopie. Een gedeelte is gebonden en
volgens de regels opgeborgen, de rest ligt er nog zoals de kopieën via de post ontvangen
zijn. Met name de nog niet verwerkte handschriften en de handschriften in doorslag, al dan
niet verwerkt, verdienen met het oog op de snelle achteruitgang in kwaliteit en
leesbaarheid ten spoedigste te worden behandeld.
• Het merendeel van de honderden abklatschen dat nog in kisten in het gesloten magazijn -1
opgeborgen is, dient behandeld en in passende dozen in de kluis geplaatst te worden.
Ontsluiting
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
241
Tot op heden heeft ontsluiting van de Indonesische collecties bijna uitsluitend door middel
van gedrukte catalogi plaats gevonden. Het criterium is de taal (Maleis, Javaans, Balinees,
Boeginees, Soendanees, Sasaks, Atjehs, enz.), niet de herkomst.
De meeste catalogi zijn inmiddels verouderd door latere aanwinsten en verbeteringen c.q.
door nieuwe eisen ten aanzien van de beschrijving van handschriften. De collectie als geheel
is daardoor matig tot slecht toegankelijk, in bepaalde onderdelen zelfs helemaal niet. Een
uitzondering is de collectie-Galestin (handschriften, tekeningen, foto’s, archivalia en
gedrukten), die volledig is beschreven 38 en met een collectiebeschrijving via Bijzondere
Collecties Digitaal collectiebeschrijving beschikbaar is.
De volgende gedrukte catalogi zijn relevant:
• Balinees: aanwinsten tot jaren 1920 (Brandes dl. IV, 1926).
• Bataks: aanwinsten tot jaren 1970 (Voorhoeve 1977).
• Boeginees: aanwinsten tot jaren 1930, en wel beperkt tot één onderwerp (Kern 1939).
• Javaans: aanwinsten tot jaren 1970 (Pigeaud, 4dln. 1967-1980).
• Madoerees : aanwinsten tot jaren 1900 (Juynboll 1911).
• Maleis: aanwinsten t/m 1896 (Wieringa 1999, 2007; Iskandar 1999); aanwinsten tot 1982
(Iskandar 1999).
• Minangkabau: aanwinsten t/m 1896 (Wieringa 1999, 2007; Iskandar 1999); aanwinsten tot
1982 (Iskandar 1999).
• Sasaks: aanwinsten tot eind jaren 1980 (Marrisson 1994).
• Soendanees: laatste volledige catalogus dateert van 1899, met een Supplement (1912);
latere aanwinsten tot jaren 1980 in Ekadjati (1983, 1988), maar onvolledig.
• Arabische handschriften (ook afkomstig van Indonesië), zie Collectieprofiel van de
Midden-Oosten collecties. Voor Arabisch/Javaans, Arabisch/Maleis, zie ook Javaans en
Maleis.
Via de algemene catalogus zijn de volgende aanwinsten ontsloten:
• Aanwinsten januari 1965-mei 1968 (Or. 11.001-Or. 12.000); betreft de hele oosterse
collectie
• Aanwinsten 1999-2006 (Or. 25.309-Or. 26.535); betreft de hele oosterse collectie
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
In Leiden maken de opleidingen Talen en Culturen van Zuidoost-Azië en Oceanië en Talen en
Culturen van India en Tibet het meest gebruik van de Zuid- en Zuidoost-Aziatische
handschriften. Ook studenten en onderzoekers van de opleidingen Geschiedenis,
Kunstgeschiedenis en Archeologie maken gebruik van het materiaal.
Aankoop en -methodiek
Aanschaf voor dit domein vindt plaats via veilingen, antiquariaten en particulieren. Directe
aanschaf van handschriften uit India en Zuidoost-Azië wordt hoe langer hoe moeilijker i.v.m.
exportrestricties o.a. voor het behoud van het cultureel erfgoed van de betreffende landen. Op
internet-aanbiedingen via internet van handschriften in Azië wordt, conform de afspraak met
(buitenlandse) collega’s, niet ingegaan, zulks met het oog op vervalsingen en de dubieuze
herkomst van sommige handschriften.
Selectiecriteria
38
Marie-Odette Scalliet, De collectie Galestin in de Leidse Universitetisbibliotheek (Leiden, 2004)
242
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Bij de selectie wordt er rekening gehouden met prioriteiten in Onderwijs & Onderzoek m.b.t.
taal- en letterkunde van India (Sankriet, Pali, Tamil, Singhalees) en Indonesië/Maleisië
(Maleis, Indonesisch, Maleisisch, Javaans, Soendanees, Balinees, Bataks, enz.), Geschiedenis
en religies (hindoeïsme, boeddhisme en islam).
Beschikbare middelen
Het reguliere budget voor de domeincollecties Zuid- en Zuidoost-Azië bedroeg € 7000 in
2007 (incl. handbibliotheek)
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Schenkingen en bruiklenen worden geaccepteer voor zover zijn voldoen aan de criteria die
gelden voor aanschaf.
Deselectie
Het merendeel van dit domein bestaat uit unica. Ook bestaat het leeuwendeel van de Zuid en
Zuidoost-Aziatische collecties uit langdurige bruiklenen en schenkingen, die niet in
aanmerking komen voor deselectie.
2.5.4.
Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet
<<Volgt later>>
2.6.
Japans en Chinees
Naast de domeincollectie Japans en Chinees op de Universiteitsbibliotheek bezit ook de
Bibliotheek Sinologie een belangrijke bijzondere Chinese collectie. Deze tweedeling vormt
een aandachtspunt uit een oogpunt van beheer: de benodigde expertise bevindt zich met name
bij de staf van de opleidingen aan de Letterenfaculteit, en niet in de Universiteitsbibliotheek.
Anderzijds zijn de bewaarcondities van in de Sinologische Bibliotheek voor bijzondere
materialen niet optimaal. Beide deelcollecties worden hier als afzonderlijke domeinen
besproken.
2.6.1.
Universiteitsbibliotheek: bijzondere collecties Japans en Chinees
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
Japanse collecties
De Bijzondere Collecties van de Leidse Universiteitsbibliotheek bevatten enkele zeldzame
Japanse boeken, gedrukt door de Jezuïetenmissie in Japan. Het merendeel van de collectie,
bestaande uit ongeveer 1000 Japanse blokdrukken en handschriften uit de Tokugawa-periode,
is sterk verbonden met het lot van de Nederlandse handelspost op Deshima in de baai van
Nagasaki, tussen 1640 en 1853 het enige venster van Japan op Europa.
De Japanse collecties zijn opgebouwd door Nederlanders als Jan Cock Blomhoff (1779-1853)
en Jan Hendrik Donker Curtius (1813-1879), het laatste ‘opperhoofd’ van Deshima, maar de
naam die het meest tot de verbeelding spreekt is die van de Duitser Philipp Franz van Siebold
(1796-1866), arts in dienst van het Nederlands-Indische gouvernement, japanoloog en ‘vader
van de westerse geneeskunde’ in Japan. De uitgebreide collectie die hij in 1829 meenam uit
Japan werd gekocht door koning Willem III en geschonken aan het Rijk. In de late 19e eeuw
werd de Siebold collectie verspreid over een aantal musea in Leiden en de Universiteit. De
collectie die bij de Universiteitsbibliotheek werd ondergebracht bevat onder andere Japans-
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
243
Nederlandse woordenboeken, Japanse literatuur, tekeningen van vissen, schaaldieren en
watervogels en cartografisch materiaal.
Chinese collecties
De Universiteitsbibliotheek herbergt een bescheiden collectie bijzondere materialen van en
over China, bestaande uit oude drukken, handschriften en nagelaten papieren van Nederlandse
sinologen zoals J.Th. Royer (1737-1807) en J.J. Hofmann (1805-1878). Er is een belangrijke
link met de geschiedenis van de Chinese gemeenschap in Indonesië.
Actuele omvang
De Japanse collecties staan opgesteld in een aparte rubriek ‘Ser.’ (naar Lindor Serrurier,
auteur van de wetenschappelijke catalogus Bibliothèque japonaise). Het betreft in totaal ca.
960 items, in totaal 47 meter.
De Chinese oude gedrukten zijn vermengd met de oude gedrukte orientalia in andere talen,
opgesteld in de 800-nummers; hun aantal is onbekend. De Chinese handschriften, in totaal ca.
280 items, zijn opgesteld in de ‘Skr.’ rubriek (voor ‘Sanskriet’), tezamen met handschriften in
de talen van Zuid-Azië.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Japanse collecties
Een beperkte hoeveelheid materiaal, voornamelijk nagelaten papieren en brieven van
Nederlandse japanologen, wordt bewaard in deelcollecties Bibliotheca Publica Latina (BPL)
en Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde (MNL) van de Westerse
handschriftencollectie. In de Hotz-collectie, een onderdeel van de domeincollectie MiddenOosten, bevinden zich enkele honderden vroege Japanse foto’s. Meer vroege Japanse foto’s
bevinden zich in de collecties van het Prentenkabinet.
De collecties van Von Siebold zijn door ingrijpen van Lindor Serrurier, destijds directeur van
het Museum voor Volkenkunde, aan het eind van de 19e eeuw verspreid over meerdere
Leidse instellingen, waaronder het Nationaal Herbarium en de Hortus Botanicus van de
Universiteit Leiden. Voor instellingen buiten de Universiteit Leiden zie hieronder.
De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek zijn inhoudelijk sterk verwant aan de
omvangrijke moderne Japanse collecties, die bewaard worden in de bibliotheek van de
opleiding Talen & Culturen van Japan en Korea.
Chinese collecties
Brieven van sinologen bevinden zich in de westerse handschriftencollectie (BPL). De Chinese
collecties van de Universiteitsbibliotheek tonen tal van raakvlakken met de veel grotere
moderne collecties in de bibliotheken die gelieerd zijn aan de opleiding Talen & Culturen van
China. Deze bibliotheken bevatten ook bijzondere collecties, zoals de Gützlaff-collectie en de
collectie Van Gulik.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
De Japanse collecties van de Universiteitsbibliotheek, vooral die afkomstig van Von Siebold,
zijn nauw verwant aan de andere Von Siebold collecties in Leiden: het Rijksmuseum voor
Volkenkunde en het Museum Naturalis.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
244
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Binnen de Leidse Universiteit zijn de gebruikers veelal afkomstig van de opleidingen Talen &
Culturen van Japan en Korea en Talen & Culturen van China. Het onderzoek binnen deze
vakgebieden is geconcentreerd binnen het CNWS.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
De onderzoekers van het International Institute for Asian Studies (IIAS) te Leiden maken
geregeld gebruik van zowel de Japanse als de Chinese collecties.
De Chinese collecties binnen de UB zijn zonder meer waardevol, maar zijn niet zonder meer
als een collectie van internationaal belang te beschouwen. Zij komen alleen tot hun recht in
samenhang met de grotere collecties in de Sinologische bibliotheken in Leiden.
De internationaal vermaarde Japanse collecties genieten bijzondere belangstelling vanuit
Japan, niet alleen van de kant van wetenschappers, maar ook van musea. Er is een vrijwel
permanente vraag naar bruiklenen. Om een algemene publieksvraag naar de Japanse collecties
te faciliteren participeert de UB in het Von Siebold Huis in Leiden, waar alle Leidse
instellingen met Von Siebold collecties gezamenlijk hun collecties presenteren.
Zwaartepunten
De Chinese collecties bestaan, zoals reeds boven vermeld, voor een groot deel uit de
nagelaten papieren van Nederlandse sinologen en dienen aldus de bestudering van de
geschiedenis van de Nederlandse sinologie.
De thematische verdeling van de Japanse collecties van Von Siebold over Leidse instellingen
bepaalt goeddeels de zwaartepunten van de UB-collecties: taal- en letterkunde, geschiedenis
en geografie.
Fysieke staat
De Chinese collecties wijken niet af van de algemene situatie bij de Bijzondere Collecties. De
Japanse collecties zijn in zoverre bafwijkend doordat zij vrijwel uitsluitend uit boekmateriaal
bestaan dat gedrukt is op kwalitatief hoogwaardig Washi-papier.
Japanse en Chinese boeken hebben in de regel een slap omslag, geen stevige band. Voor het
behoud van de boeken zou het wenselijk zijn om alle items afzonderlijk te verpakken in
zuurvrije stevige omslagen of dozen. Dit zou wel extra ruimtebeslag met zich meebrengen.
Ontsluiting
Van de Japanse en Chinese collecties bestaan zowel recent gemaakte webpagina’s
(vooralsnog alleen in het Nederlands) als speciale collectiebeschrijvingen.
De Japanse collecties zijn meest recentelijk beschreven in de wetenschappelijke catalogus van
H. Kerlen, Catalogue of pre-Meiji Japanese books and maps in public collections in the
Netherlands (Amsterdam, 1996).
De Chinese collecties, zowel de handschriften als de oude drukken, zijn onlangs beschreven
in de wetenschappelijke catalogus van K. Kuiper [et al.], Catalogue of Chinese and SinoWestern manuscripts in the central library of Leiden University (Leiden, 2005).
De collectie is niet op item-niveau ontsloten.
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De opleiding die het meest intensief gebruik maakt van de collecties zijn Talen en Culturen
van Japan en Talen en Culturen van China. De onderzoeksschool die het meest frequent de
collecties gebruikt is het CNWS. Een buitenuniversitaire gebruiker is het International
Institute of Asian Studies (IIAS) te Leiden.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
245
De opleiding Talen en Culturen van Japan omvat 28 stafleden en ca. 330-350 studenten.
De opleiding Talen en Culturen van China omvat ca. 50 stafleden en 330 studenten.
Aankoop en -methodiek
De Japanse en Chinese collecties groeien nauwelijks. Zeer incidenteel worden stukken
aangeschaft, bv. uit nalatenschappen van geleerden.
Selectiecriteria
Vrijwel niet van toepassing.
Middelen
Voor zover noodzakelijk komen de middelen uit het reguliere budget beschikbaar dat bestemd
is voor het geheel van de domeincollecties Midden-Oosten, Hebraica en Semitica en JapansChinees.
Aanwas anders dan door koop
Met enige regelmaat worden nieuwe publicaties geschonken door Japanse en Chinese
geleerden. De criteria zijn niet anders dan die voor aankoop.
Deselectie
De Japanse collectie bevat veelal unica, afkomstig van Ph.Fr. von Siebold en van andere
japanologen. Deze collectie, geschonken door koning Willem III, vertoont een hechte
samenhang met de andere Sieboldcollecties in Leiden. Tezamen vormen zij een unieke bron
van onderzoeksmateriaal. Het deselecteren van losse items zou niet alleen afbreuk doen aan
dit geheel, maar ook direct de belangen van Onderwijs en Onderzoek schaden.
De Chinese collectie bestaat voor het grootste deel uit papieren van Leidse sinologen en
vormen als zodanig een deel van de universitaire geschiedenis. Het verwijderen van losse
items schaadt de belangen van onderzoekers, die gedwongen zullen worden met een
incomplete collectie te werken.
2.6.2.
Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De oudste Chinese boeken zijn reeds in de 17de eeuw in de bibliotheek gekomen. Dat waren
o.a. enkele boeken van Scaliger, Vulcanius en Vossius. In de 18de eeuw kwamen daar enkele
boeken bij die waren geschonken door Theodorus Sas. Andere 18e eeuwse boeken zijn pas in
de 19de eeuw in de bibliotheek gekomen, zoals een tiental boeken afkomstig van J.Th. Royer
(1737-1807). Andere grotere aanwinsten in de 19de eeuw waren de 100 boeken van J.J.
Hoffmann (1805-1878), 50 boeken van J.J.M. de Groot (1854-1921) enz. In 1886 waren er
283 titels (Catalogue de livres Chinois qui se trouvent dans la Bibliothèque de l’université de
Leide, en het Supplement hierop van G. Schlegel uit 1883 en 1886). In 1930, bij de oprichting
van het Sinologisch Instituut en de overname van de Chinese boeken uit de
Universiteitsbibliotheek waren er ongeveer 850 titels, en in 1950 ongeveer 2.500 titels.
Daarbij moet wel worden bedacht dat sommige “boeken” verzamelwerken zijn die weer zeer
vele titels omvatten. In de late jaren 1930 zijn ook tientallen boeken uit de Ming dynastie
(1368-1644) aangekocht. De oudere boeken hieronder zijn of worden in de Van Gulik Kamer
geplaatst en krijgen de aanduiding VGK Collectie. Vrijwel alle 20ste eeuwse boeken komen
niet in de Van Gulik Kamer maar staan in het gesloten magazijn.
Sinds 1977 heeft de bibliotheek van het Sinologisch Instituut een aantal bijzondere collecties
verworven die als zodanig in de Van Gulik Kamer worden bewaard:
246
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
•
•
•
•
•
•
De Van Gulik Collectie, aangekocht in 1977. Dit is de beroemde verzameling van de
sinoloog, diplomaat en schrijver R.H. van Gulik (1910-1967). De totale collectie omvat
ongeveer 2.500 titels met in totaal ongeveer 10.000 delen, en heeft ongeveer 45 unieke of
zeer zeldzame boeken;
De Go Collectie, geschonken omstreeks 1990. Dit is een Chinese bibliotheek uit Indonesië
met veel 19de eeuwse boeken; het is een zeer gevarieerde verzameling van 274 titels;
De Hulsewé collectie, geschonken in 1997. Dit zijn de boeken van prof. A.F.P. Hulsewé
(1910-1993); deze boeken zijn ondanks doublures bijeengehouden uit eerbied voor zijn
bijdragen aan de sinologie, en vanwege het uit zijn legaat ontstane fonds van de HulsewéWazniewski Stichting voor de bevordering van de sinologie in Leiden; deze collectie
omvat 241 titels;
De Gützlaff collectie, geschonken door het Zendingshuis te Oegstgeest omstreeks 1980.
Dit zijn boeken geschreven of vertaald door K.F.A. Gützlaff (1803-1851) en andere
zendelingen uit de eerste helft van de 19de eeuw; ze zijn afkomstig van het Nederlands
Zendeling Genootschap en Nederlands Bijbel Genootschap. Deze collectie omvat 109
titels;
De KNAG Collectie, geschonken door het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig
Genootschap in 2004. Dit zijn meest boeken afkomstig van vier 19de eeuwse Nederlandse
sinologen (C.F.M. de Grijs, G. Schlegel, J. van der Spek en B.A.J. van Wettum) en
daarnaast veel Christelijke boeken. De collectie omvat 252 titels.
Er is een langdurig bruikleen van het Museum van Volkenkunde in Leiden van ca. 150
Yao manuscripten in het Chinees (19e en 20ste eeuw), die echter alleen te raadplegen zijn
door de hoogleraar en enkele leden van het bibliotheekpersoneel, niet door bezoekers.
Andere geschonken collecties zijn niet als zodanig bewaard, bijvoorbeeld de juridische
boeken die in de 1970er zijn geschonken in de nalatenschap van professor van der Valk of de
juridische boeken die na 1991 zijn geschonken uit de nalatenschap van J.J. Meijer.
De speciale collecties zijn een belangrijke bron voor de volgende vakgebieden:
• oude romanliteratuur, muziek en schone kunsten: Van Gulik Collectie;
• vroege zending en Bijbelvertalingen: Gützlaff Collectie, KNAG Collectie;
• recht uit Han en Tang dynastieën, archeologie en geschiedenis van westelijk China:
Hulsewé collectie;
• geschiedenis van de sinologie in Nederland, Chinezen in Indonesië, populaire romans,
vroege zending, Chinees recht, en vele onderwerpen uit de sinologie: KNAG Collectie;
• vele onderwerpen uit de sinologie, een schoolbibliotheek, een particuliere bibliotheek in
Indië, volksliteratuur, schoolboeken: Go Collectie;
• alle vakgebieden: VGK Collectie, Go Collectie, KNAG Collectie;
• geschiedenis van het Chinese boek, boekdrukkunst enz.: alle collecties
Actuele omvang
In de Van Gulik Kamer bevinden zich ca. 200 m boeken en tijdschriften. Een groot aantal
boeken behorend tot de bijzondere collectie staat ook nog in het gesloten magazijn. Deze
boeken zullen te zijner tijd naar de Van Gulik Kamer verplaatst worden.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
In de Oosterse collectie van de UB Leiden bevindt zich een aantal manuscripten en boeken uit
China. Een catalogus van deze deelcollectie werd door Koos Kuiper in "Catalogue of Chinese
and Sino-Western Manuscripts in the Central Library of Leiden University" (Leiden 2005)
gepubliceerd.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
247
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Er is geen andere Chinese bibliotheek in Nederland. Sommige andere bibliotheken hebben
wel enkele oude Chinese boeken, die soms overlap vertonen. Bijvoorbeeld het Museum
Meermanno heeft een klein aantal (minder dan 10) oude Chinese boeken, waarvan één boek
ook in de KNAG collectie aanwezig is (vertaling van het Nieuwe Testament door J.
Marshman uit 1822); de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag heeft ook enkele oude Chinese
boeken die al in het Sinologisch Instituut aanwezig zijn, maar heeft ook aanvullingen, zoals
de Bijbelvertaling van Morrison van 1823 die niet in Leiden is (behalve het Nieuwe
Testament, dat gelijk is aan de editie van 1815 die wel aanwezig is) enz.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is vooral van belang voor
onderzoekers van Sinologie en Japanologie, en voor anderen die klassiek Chinees kunnen
lezen.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
De bijzondere collectie van de Sinologische Bibliotheek is een van de grootste in Europa, met
een aantal unieke bestanden. Er komen regelmatig internationale bezoekers die van deze
collectie gebruik maken, vaak ook uit China, Hong Kong en Taiwan.
Zwaartepunten
De Bijzondere Collectie van de Sinologische Bibliotheek is een brede collectie op het gebied
van geestes- en sociale wetenschappen met betrekking op China, met name Chinese filosofie,
religie, geschiedenis, taalwetenschap, literatuurwetenschap, kunst en materiële cultuur,
culturele antropologie, recht, en politiek.
Fysieke staat
De meeste boeken zijn in redelijke staat, maar ze dienen voorzichtig behandeld te worden.
Alleen boeken die in de 19de eeuw op westers papier zijn gedrukt zijn soms erg kwetsbaar,
bijvoorbeeld enkele boeken in de Gützlaff en KNAG collecties. Sommige boeken zouden
opnieuw genaaid of geconserveerd moeten worden. Veel oude boeken worden nu in zuurvrije
mappen geplaatst en komen op Chinese wijze te liggen op de planken.
Gebruik
De oude boeken zijn niet uitleenbaar en inzage is alleen mogelijk in aanwezigheid van een
bibliotheekmedewerker in de Van Gulik Kamer of in werkkamer 24. Als er een moderne
herdruk of een microfiche is, wordt bij voorkeur daarvan gebruik gemaakt.
Ter bescherming van de boeken worden bezoekers verzocht de handen te wassen voor
gebruik. Bezoekers die langere tijd in Leiden verblijven krijgen meer vrijheden om bepaalde
boeken in de leeszaal te bestuderen.
Ontsluiting
•
•
VGK collectie: kaartenbak, deels ook Chinabase (Sinol. VGK + Harvard Yenching
nummercode en volgnummer); er is een aparte lijst van boeken van vroeg 19de eeuwse
zending (tot 1867) (inclusief Christelijke boeken uit de Gützlaff collectie en de KNAG
collectie);
Van Gulik Collectie: verdeeld in A (klassieken), B (literatuur), C (romans), D (muziek) en
E (overig, kunst) en T (verzamelwerken); verschillen in de ontsluiting: voor de delen B, C,
D zijn er catalogusboekjes door Van Gulik; voor de delen C, D, en deels E is er een
248
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
•
•
•
•
catalogus van de IDC microfiches door John Ma en Joyce Wu (Part 1, 3, 2) en er zijn
kaarten in de kaartenbak; deze boeken staan ook op microfiche; deel E staat ook deels op
een index van Ma (no. 1-200), en deels op een lijst van Ma (no. 210-354); voor deel A is er
geen catalogus (dit zijn meest Japanse herdrukken van Chinese klassieken); voor deel T
(verzamelwerken) zijn er 33 catalogusboekjes door Van Gulik; een zeer klein deel van de
boeken is in Chinabase opgenomen (Sinol. v. Gulik + nummer);
Go Collectie: kaartenbak, lijst (afstudeerscriptie), deels in Chinabase opgenomen (Sinol.
Go 1 enz.);
Hulsewé collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Huls.1 enz.);
Gützlaff collectie: lijst en Chinabase (Sinol. Gutz 1 enz.);
KNAG collectie: lijst en Chinabase (Sinol. KNAG 1 enz.).
Collectievormingsprofiel
Aanwas van de collectie is vrijwel niet aan de orde. Er is alleen een relatie met sinologie en
japanologie.
Deselectie
Enkele driedubbelen uit KNAG worden mogelijk verkocht. Er is een lijst gemaakt.
Er zijn ook doublures, maar die worden in de regel niet gedeselecteerd, maar ingevoerd als
tweede exemplaar.
De meeste boeken in de Van Gulik Kamer moeten beschikbaar blijven en kunnen niet elders
worden ondergebracht. Mogelijk kunnen sommige dubbele verzamelwerken uit de Van Gulik
Collectie elders worden ondergebracht (bijv. Sibu congkan); Van Guliks (dubbele en niet
zeldzame) 24 dynastieke geschiedenissen staan in hun houten kisten als decoratie in de
leeszaal.
Er zijn geen onderdelen die mogelijk in andere collecties passen. Wel zijn de enkele Japanse
en Maleise boeken die behoorden tot de KNAG collectie overgedragen aan japanologie en het
KITLV. Enkele handschriften van De Grijs zijn naar de UB gegaan en geplaatst bij zijn
andere handschriften.
2.7.
Oude drukken en bijzondere uitgaven
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie 39
Tot de oude drukken worden alle gedrukte werken van vóór 1801 gerekend. Enkele jaren
nadat in 1575 de universiteit was opgericht, nam men ook de inrichting van een bibliotheek
ter hand. Door aankoop en schenking was het al in 1595 mogelijk om met een gedrukte
catalogus van het boekenbezit te komen: de Nomenclator. De boeken die de
universiteitsbibliotheek in de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw verwierf, zijn
natuurlijk niet verworven als oude druk maar als moderne werken die de laatste stand van
zaken op wetenschappelijk gebied beschreven. De jonge staat had artsen, ambtenaren, juristen
en predikanten nodig en het curriculum aan de universiteit was dan ook zo breed mogelijk
opgezet. De Leidse universiteit was onbelast door een middeleeuws verleden en profileerde
zich als universiteit waarin de humaniora centraal stonden.
Het onderwijs en onderzoek werd op klassieke wijze georganiseerd in vier faculteiten: de
godgeleerdheid, de rechtsgeleerdheid, de geneeskunde en de artes liberales. Het bezit aan
oude drukken laat zich ook het best op dezelfde wijze ordenen. Op elk van deze terreinen en
verdere deelgebieden kan de universiteitsbibliotheek op belangrijke collecties en schenkingen
39
Een overzicht van de totstandkoming van de collectie biedt Christiane Berkvens-Stevelinck, Magna
Commoditas (Leiden, 2001).
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
249
bogen, waarvan de lijst van collectiebeschrijvingen (zie: http://disc.leidenuniv.nl/ ) een
vollediger overzicht geeft dan hier mogelijk is.
• Godgeleerdheid: op dit deelterrein komt vooral tot uiting dat de Leidse universiteit niet
alleen een humanistische, maar ook een reformatorische universiteit was. Op dit aspect
richten zich met name de collecties van de Nederlands Hervormde Kerk (NHK), het
Remonstrants Seminarium (SEMREM) en de Bibliothèque Wallonne (BIBWAL).
• Rechtsgeleerdheid: op dit terrein heeft de universiteit elke eeuw een wereldfaam gehad. Dit
weerspiegelt zich vooral in de collectie Meyers, met name op het terrein van het RomeinsHollands recht.
• Geneeskunde: de collectie als geheel, werken van Boerhaave. Bijzondere vermelding
verdient hier de vroege inrichting van een hortus botanicus en de aanschaf van werken op
het terrein van de botanie (Dodoens, Clusius, collectie Van de Sande)
• Artes liberales of vrije kunsten. Onder deze noemer laten zich zeer uiteenlopende
collecties groeperen. De UB bezit een topcollectie incunabelen. In verband met de
bestudering van de Bijbel in de grondtalen nam de filologie in Leiden een hoge vlucht. Als
gevolg daarvan heeft de UB rijke collecties op het gebied van de Oosterse studies, het
Grieks en Latijn, in het bijzonder tekstuitgaven van klassieke werken. Bijzondere aandacht
kreeg ook de wiskunde in verband met de vestingbouw: hiertoe was aan de Leidse
universiteit de ‘Duytsche matématique’ ingericht, een vorm van hoger beroepsonderwijs
waarbij de lessen niet in het Latijn maar in het Nederlands werden gegeven.
Behalve dat de oude drukken om hun inhoud gelezen worden, zijn zij inmiddels ook om hun
uiterlijke verschijningsvorm verzamelobject geworden. De aanwezigheid van de universiteit
leidde tot de vestiging van vele boekdrukkers en uitgevers, zodat Leiden na Amsterdam de
stad met de meeste drukkers en uitgevers werd. De UB verzamelt in beginsel alle boeken die
in Leiden gedrukt zijn.
Actuele omvang
Het aantal oude drukken bedraagt thans omstreeks 150.000. Enkele duizenden daarvan staan
in de kluizen (daaronder de 720 incunabelen en andere zeldzame en/of kostbare geïllustreerde
werken, de pamfletten uit de Bibliotheca Thysiana etc).
Van 25 herkomstcollecties zijn via de website reeds collectiebeschrijvingen beschikbaar; naar
verwachting zullen nog tientallen andere herkomstcollecties te ontdekken zijn. De reguliere
aanschaf zal in themacollecties kunnen worden aangeboden.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
Tot de oude drukken behoren ook werken die inhoudelijk onder de verantwoordelijkheid van
de conservator Oosterse collecties vallen. In beginsel bestaat er een relatie van de collectie
oude drukken met alle terreinen waarop actuele wetenschappelijk informatie wordt
aangeschaft.
Binnen de Universiteit Leiden bezitten het Nationaal Herbarium en de bibliotheek
Kunstgeschiedenis werken die tot de oude drukken gerekend moeten worden. Beide
bibliotheken voldoen niet aan de eisen die binnen de UB gesteld worden aan het bewaren van
oude drukken, noch wat betreft veiligheid, noch wat betreft klimatisering. Vele oude drukken
bevinden zich in de collectie van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die in de UB
gehuisvest is. Dit betreft doorgaans boeken op het gebied van de Nederlandse taal,
geschiedenis en cultuur. Zo is het merendeel van de incunabelen het bezit van de
Maatschappij.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
250
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
In beginsel geldt de afspraak binnen UKB-verband dat elke bibliotheek de werken verzamelt
die gedrukt zijn in de plaats waar de bibliotheek gevestigd is, dus Haagse werken in de
Koninklijke Bibliotheek, te Amsterdam gedrukte werken in de UB Amsterdam, te Leiden
gedrukte werken in de UB Leiden. Op de terreinen waarop de Koninklijke Bibliotheek zich
profileert wordt haar doorgaans de voorrang gelaten, bijvoorbeeld wanneer het boekbanden
betreft. Dit geldt ook voor bibliotheken die zich richten op een specifiek terrein: oude drukken
op het terrein van de reformatie worden doorgaans aan de VU gelaten, op het terrein van de
doopsgezinde geschiedenis aan de Doopsgezinde Bibliotheek (UB Amsterdam), bijzondere
bijbels aan het Nederlands Bijbel Genootschap, medisch-historische werken aan de
bibliotheek van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor de Geneeskunst etc. Landelijk
geldt de afspraak bij veilingen dat de aanschaffers hun voorgenomen aankopen bij een
landelijk meldpunt laten noteren om onderlinge concurrentie en daarmee ongewenste
prijsopdrijving te voorkomen. Dezelfde afbakening vindt plaats ten aanzien van bibliotheken
in België. Wanneer een oude druk past binnen het collectievormingsprofiel van de UB Leiden
maar het betreffende werk bevindt zich ook in Amsterdam of Den Haag dan wordt doorgaans
van aanschaf afgezien. Dat geldt inmiddels ook wanneer een boek op het internet beschikbaar
is.
Ook Museum Boerhaave en Museum Naturalis bezitten collecties oude drukken.
Een bijzondere relatie heeft de UB met de Bibliotheca Thysiana (zie Deel I § 5.2.4). De
boeken uit deze bibliotheek worden in de leeszaal Bijzondere Collecties van de UB ter inzage
gegeven. Wanneer zich een oude druk in de Bibliotheca Thysiana bevindt, wordt deze
doorgaans niet door de UB aangeschaft.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
Er is regelmatig contact met hoogleraren en docenten met name van de faculteit der Letteren
die de collecties gebruiken bij hun onderwijs en onderzoeksactiviteiten. Wanneer docenten
oude drukken willen gebruiken in hun colleges wordt dit door de conservator begeleid en
vinden deze colleges plaats in de UB. Voor aanschaf wordt overleg gevoerd met de
desbetreffende docenten / onderzoekers van deUL. Soms nemen zij initiatief hiertoe.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
De collectie oude drukken wordt geraadpleegd door onderzoekers uit binnen- en buitenland:
theologen, rechtshistorici, filologen, historici e.t.q. Hoe belangrijk de collecties betreffende
Leiden en Nederland ook zijn, men komt vooral voor de internationale collecties.
Bijzondere collecties die internationaal de aandacht trekken zijn de incunabelen, de
pamfletten (Thysiana), de Griekse en Latijnse tekstedities, de collectie Meyers (met name het
Romeins-Hollands recht), de collectie Vossius.
Zwaartepunten
De collectie Oude drukken en bijzondere uitgaven bestaat uit de volgende zwaartepunten:
•
de geschiedenis van de universiteit (werken door Leidse hoogleraren geschreven);
•
werken in Leiden gedrukt;
•
werken betreffende de geschiedenis, taal en cultuur van de Nederlandse Republiek;
•
werken betreffende de geschiedenis, taal en cultuur van de Nederlanden in hun geheel;
•
werken betreffende de geschiedenis van de Nederlanden in de internationale context.
De prioritering van nieuwe aanschaf wordt bepaald in samenspraak met vertegenwoordigers
van onderwijs en onderzoek aan de Universiteit Leiden. Met name op het laatste terrein richt
zich de afgelopen decennia het onderzoek van historici. Tegelijkertijd is in verband daarmee
van verschillende kanten gewezen op de lacune van de catholica in de collecties (prof.dr. Karl
Enenkel, Neolatijn, prof.dr. Judith Pollmann, geschiedenis van de Republiek).
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
251
Ontsluiting
Catalogus: het overgrote deel van de oude drukken is in de catalogus beschreven.
Collectiebeschrijvingen: op dit moment zijn 25 collectiebeschrijvingen van
herkomstcollecties binnen dit domein beschikbaar via Bijzondere Collecties Digitaal. Het
aantal zal aanzienlijk worden uitgebreid, ook met themacollecties.
In 2009 wordt het landelijke STCN-project afgerond waarin ook alle drukken uit de UB
Leiden t/m de achttiende eeuw zijn ontsloten.
Twee collecties oude drukken zijn nog niet of slechts gedeeltelijk ontsloten:
•
de collectie-Kethel (een pastoriebibliotheek uit de achttiende eeuw) - subsidie is
aangevraagd bij een particuliere stichting. Juist deze boeken moeten worden opgenomen
omdat vanuit de opleiding op de aanschaf van catholica is aangedrongen.
•
de boeken van de Bibliothèque Wallonne zijn gedeeltelijk beschreven in de catalogus; de
nog niet opgenomen boeken moeten op auteur worden opgezocht in de bij de bibliotheek
behorende kaartenbakken (thans tijdelijk in BNM-ruimte).
Collectievormingsprofiel
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De oude drukken worden universiteitbreed geraadpleegd, met name door onderzoekers en
onderwijsgevenden. Het gebruik door studenten vindt doorgaans pas plaats in de masterfase,
of daarna. Tot de meest intensieve gebruikers behoren de neerlandici, de historici, de
theologen en de rechtshistorici.
Aankoop en -methodiek
In volgorde van belangrijkheid vindt de aankoop plaats via veilingen, antiquariaten,
boekenmarkten en particulieren. De prijzen die antiquaren vragen, de ‘eindprijzen’ zijn
doorgaans zo hoog dat ze voor de UB onbetaalbaar zijn. Op veilingen kunnen regelmatig
interessante aanwinsten tegen een redelijke prijs worden aangeschaft.
Selectiecriteria
Van alle Leidse drukken van voor 1800 wordt zomogelijk een exemplaar aangeschaft,
conform de werkwijze van de belangrijkste humaniora-bibliotheken met bijzondere collecties.
Op deze wijze wordt ervoor gezorgd dat van alle in Nederland gedrukte werken een of meer
exemplaren voor onderwijs en onderzoek beschikbaar zijn.
Naast Leidse drukken en werken van Leidse hoogleraren koopt de bibliotheek oude drukken,
maar uitsluitend indien daar op basis van hun inhoud specifiek vraag naar is vanuit onderwijs
en onderzoek. Conform het collectievormingsprofiel maken we hier een onderscheid naar
faculteiten:
•
Theologie: er is vraag naar uitbreiding van de collectie catholica (zie bij zwaartepunten).
De onlangs verworven Kethel-collectie voorziet deels in deze behoefte. De aan de UB
aangeboden collectie Groenhout biedt met name catholica uit de zestiende en zeventiende
eeuw, terwijl Kethel overwegend achttiende-eeuwse werken bevat. De ‘aanwezigheid’ op
de achtergrond van deze twee collecties moet tot terughoudendheid leiden bij de aanschaf
van oude drukken op dit terrein. Boeken die passen binnen het profiel van de
Bibliothèque Wallonne worden op basis van matching aangeschaft: de helft voor
rekening van de Bibliothèque, de helft van het reguliere budget.
•
Rechtsgeleerdheid: de collectie is uitstekend en wordt incidenteel aangevuld. Met name
de geschiedenis van het Romeins-Hollands recht is rijk vertegenwoordigd. Vanuit de
opleiding wordt op digitalisering van deze collectie Romeins-Hollands recht
aangedrongen.
252
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
•
•
•
•
•
•
Geneeskunde & Botanie: de UB bezit een rijke collectie boeken op medisch gebied
(anatomie, chirurgie). De UB beperkt zich tot werken op dit terrein die in Leiden gedrukt
zijn, met name werken van Herman Boerhaave of andere Leidse hoogleraren in de
geneeskunde.
Klassieke talen: de bibliotheek bezit grote aantallen tekstedities van klassieke schrijvers.
Op het terrein van de Neolatijnse poëzie is ze rijk voorzien en wordt regelmatig contact
gehouden met de opleiding (Prof. Enenkel).
Nederlands: In de huidige collectie ligt de nadruk op de Noordelijke Nederlanden.
Nederlandstalige werken uit de Zuidelijke Nederlanden worden aangekocht uit de
middelen van de Maatschappij.
Geschiedenis: Met voorrang worden werken aangekocht over de Leidse universiteit, dan
bretreffende de stad Leiden, de Republiek, de Zeventien Nederlanden, en ten slotte de
Nederlanden in internationale wisselwerking. De Opleiding Geschiedenis bepleit een
vergelijkende geschiedwetenschap, bijvoorbeeld een vergelijking van de
godsdienstoorlogen in de Nederlanden (Tachtigjarige Oorlog) en die in Frankrijk. Met
name werken over de Franstalige Nederlanden (Artois, Henegouwen, Doornik) dienen te
worden aangevuld in het kader van het huidige onderzoek aan de Universiteit Leiden.
Een bijzonder aandachtsgebied is de zeegeschiedenis, een discipline die men alleen in
Leiden kan studeren. In verband met inrichting van de ‘Duytsche matematicque’ is ook
de krijgsgeschiedenis, in het bijzonder de vestingbouw van belang. Omdat veel boeken
reeds aanwezig zijn in de defensiebibliotheken (Legermuseum Delft), kan
terughoudendheid bij de aankoop betracht worden.
Kunstgeschiedenis: De opleiding kunstgeschiedenis heeft zijn eigen bibliotheek van oude
drukken, die kennelijk geheel in de eigen behoefte voorziet. Aanschaf op dit terrein door
de UB is te verwaarlozen.
Wis- en natuurkunde: De UB heeft een goede collectie oude drukken over wiskunde, zij
het dat deze beperkt is tot die van die van Nederlandse hoogleraren en onderzoekers.
Beschikbare middelen
Het reguliere budget voor oude drukken bedroeg in 2007 € 15.000 euro per jaar. Bovendien
kunnen van het budget dat beschikbaar gesteld wordt door de Maatschappij der Nederlandse
Letterkunde in voorkomende gevallen ook oude drukken gekocht worden. De Commissie van
de Waalse Bibliotheek draagt jaarlijks € 500 euro bij bestemd voor lopende tijdschriften en €
500 voor oude drukken.
Soms kan voor bijzondere aankopen een beroep te worden gedaan op externe fondsen, zoals
de Commissie voor de Waalse Bibliotheek (in dat laatste geval krijgen de werken een plaats
in de Bibliothèque Wallonne).
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
De collectie oude drukken ontvangt zowel bruiklenen als schenkingen, die alle moeten
voldoen aan dezelfde criteria als de gekochte werken.
Deselectie
Deselectie van ‘tweede’ of ‘derde’ exemplaren (doubletten) kan bij de oude drukken worden
overwogen.
.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
253
2.8.
2.8.1.
Prenten en tekeningen, portretten, afbeeldingen van planten
Prenten en tekeningen
Beknopte geschiedenis van de domein collectie
De collectie prenten en tekeningen heeft haar oorsprong in het legaat van de Haagse
verzamelaar J.Th. Royer dat in 1815 aan de universiteit toeviel en ongeveer 22.000 prenten en
800 tekeningen bevatte. Dit legaat leidde tot de instelling van het Prentenkabinet, een instituut
dat ten behoeve van het onderwijs aan de studenten, zich toelegde op het verzamelen en
bestuderen van prenten en tekeningen. Het Prentenkabinet was daarmee een van de eerste
openbare instellingen in het land met dit verzamelgebied, dat overigens vanaf het begin ook
openstond voor een geïnteresseerd publiek van buiten de universiteit. Uit het Prentenkabinet
kwam in 1907 de eerste leerstoel in de kunstgeschiedenis voort en daarmee de oprichting van
een Instituut voor Kunstgeschiedenis (nu Opleiding Kunstgeschiedenis). In 2002 werd het
Prentenkabinet ondergebracht bij de Universiteitsbibliotheek.
Het legaat van J.Th. Royer werd in de negentiende eeuw geleidelijk uitgebreid door aankopen
en schenkingen. Vermeldenswaardig zijn de schenkingen van N.C. de Gijselaar, die de
prentencollectie aanzienlijk vermeerderde, en de aankoop door de staat ten behoeve van het
Prentenkabinet van de portretverzameling van J.T. Bodel Nijenhuis. In de twintigste eeuw
werd dit beleid voortgezet, waarbij vooral de tekeningencollectie groeide, vooral door de
aankopen van de collecties Welcker (1957) en Staring (1969).
Vanaf het begin hebben de collecties een functie gehad in het onderwijs, eerst ten behoeve
van de algemene ontwikkeling van geïnteresseerde studenten, later, na de instelling van een
leerstoel, voor het onderwijs in de Kunstgeschiedenis. Door de groei van het Instituut voor
Kunstgeschiedenis nam het onderwijs toe, evenals het aantal conservatoren, die het onderwijs
verzorgden. De instelling van een bijzondere leerstoel Geschiedenis van de prent- en
tekenkunst in 1991 en de oprichting van een Faculteit der Kunsten in 2001, beide unica in de
Nederlandse universitaire wereld, vormden een nieuwe stimulans voor het onderwijs met
gebruikmaking van de collecties. Het onderwijs betreft zowel algemene introductiecursussen
als gespecialiseerde werk- en projectgroepen. Op een bescheiden schaal worden de collecties
gebruikt bij het onderwijs van andere opleidingen. Vaak gaat het hier om eenmalige
presentaties aan geïnteresseerden uit bijvoorbeeld de opleidingen Geschiedenis of
Boekwetenschap.
De collecties zoals die er nu zijn bieden een overzicht van de Nederlandse prent- en
tekenkunst vanaf ongeveer 1500 tot de huidige dag. Grafiek uit andere landen is beperkter van
omvang: Italië, Frankrijk, Duitsland en Engeland zijn met representatieve groepen aanwezig.
Naast deze zogenaamde graveurscollectie, die ongeveer 60.000 prenten telt, kunnen als
deelcollecties worden aangemerkt:
• Portretcollectie (circa 30.000 portretten van personen van faam, vanaf de zestiende eeuw
tot en met het begin van de twinstigste eeuw, inclusief een bijzondere collectie
Oranjeportretten)
• Historieprenten (3000 stuks)
• Ex libris (2000 stuks)
• Kinderprenten (200 stuks)
• Theatrum Biblicum, een verzameling bijbelprenten
• Technische collectie
Tot de collecties behoren ook enkele bruiklenen:
• Tekeningen van kunstenaarsgebootschap Ars Aemula Naturae
254
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Werk van Alexander Ver Huell (Studentenvereniging Minerva)
Prenten uit de Bibliotheca Thysiana
• Werk van D.P.G. Humbert de Superville (KNAW).
De collectie tekeningen is vrijwel geheel Nederlands van samenstelling en bedraagt ongeveer
12.000 stuks, met kleine groepjes Italiaanse en Duitse tekeningen. Afgezien van de genoemde
bruiklenen valt er binnen de tekeningen slechts één deelcollectie te identificeren:
• Anatomische tekeningen (2000 stuks), in 2004 overgebracht vanuit het Anatomisch
Museum
•
•
Actuele omvang
De collectie telt nu in het totaal ongeveer 14.500 tekeningen en 100.000 prenten.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties
Binnen de universiteit bestaat een aantal (kleinere) groepen prenten en/of tekeningen die
onder andere domeincollecties vallen. Zo worden bij de Westerse handschriften de oudere
anatomische tekeningen beheerd, evenals de portretcollectie van de Maatschappij der
Nederlandse Letterkunde en die van de Bibliothèque Wallonne. De domeincollectie Kaarten
& Atlassen beheert een omvangrijke groep topografische tekeningen en prenten. De Zuidoost
Aziatische collecties bevatten een kleine hoeveelheid tekeningen. Buiten de
Universiteitsbibliotheek bevindt zich een kleine groep portretten, vooral prenten, in de
verzameling van het Academisch Historisch Museum (als bruikleen van de UB) en een grote
groep tekeningen van planten in het Nationaal Herbarium Nederland (Leiden). Naar
verwachting bevinden zich nog andere, mij nu onbekende, groepen prenten bij enkele van de
bèta-faculteiten of -opleidingen, bijvoorbeeld het Instituut Biologie.
Relaties tot externe bibliotheken / collecties
Er is in Nederland geen bibliotheek, laat staan een universiteit, met een vergelijkbare collectie
als die van de prenten en tekeningen, oftewel een kunstcollectie. Dergelijke collecties zijn wel
te vinden in musea. De vier voornaamste prentenkabinetten in Nederland zijn: het
Rijksprentenkabinet in Amsterdam, Teylers Museum in Haarlem, Museum Boijmans Van
Beuningen in Rotterdam en Leiden. Hoewel er weinig betrouwbare getallen beschikbaar zijn,
staat Leiden in omvang op de tweede plaats en in kwaliteit van de collecties op de vierde.
Er bestaan geen afspraken met de andere instellingen over het verzamelbeleid maar het beleid
in Leiden onderscheidt zich van dat elders. De meeste overeenkomst is er met Teylers
Museum dat moderne Nederlandse tekenkunst verzamelt. Wat betreft de portretten is de
belangrijkste vergelijkbare instelling het Iconografisch Bureau in Den Haag; dit verzamelt
evenwel alleen reproducties en geen originelen.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De meest directe banden zijn er met de Opleiding Kunstgeschiedenis en de Faculteit der
Kunsten. Vooral de Opleiding Kunstgeschiedenis verzorgt onderwijs met gebruikmaking van
de collecties. Incidenteel vindt onderwijs plaats vanuit andere opleidingen. Nergens anders in
Nederland hebben studenten de beschikking over een zo omvangrijke en bijzondere
verzameling prenten en tekeningen die te allen tijde tot hun beschikking staat.
Doelgroepen buiten UL en (inter)nationaal belang
Het belang van de collectie prenten en tekeningen voor onderzoek ook buiten Leiden blijkt
onder meer uit het grote aantal bruiklenen aan tentoonstellingen, vooral in Nederland maar
ook in het buitenland. Kunsthistorisch onderzoek vindt immers voor een belangrijk deel plaats
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
255
in het kader van en ten behoeve van tentoonstellingen. Daarnaast worden de Leidse collecties
juist vanwege de breedte van de verzameling of vanwege de uitzonderlijke kwaliteit van
enkele onderdelen geregeld door onderzoekers geraadpleegd.
Van iets minder urgentie, maar wel een constante factor in het gebruik, is de functie van de
collectie prenten en tekeningen als een soort beeldbank: er verschijnt vrijwel geen
geïllustreerde historische studie die niet gebruik maakt van prenten uit de collectie van de UB.
Particuliere onderzoekers vinden de weg naar Leiden onder andere vanwege de omvangrijke
portretcollectie.
Zwaartepunten
De grote kracht van de collecties prenten en tekeningen is dat zij de studenten een nagenoeg
compleet overzicht kunnen bieden van de ontwikkeling van de Nederlandse prent- en
tekenkunst, niet alleen door de tijd heen maar ook doordat de collecties uitzonderlijk breed
zijn: vrijwel elke kunstenaar, elke techniek en elk genre is in Leiden te bestuderen. Dit maakt
de collecties uniek in Nederland. Toch zijn ook enkele zwaartepunten aan te wijzen:
• De collectie zestiende-eeuwse tekeningen behoort tot de belangrijkste op dit gebied in de
wereld.
• De achttiende-eeuwse tekeningen zijn bijzonder fraai, met name door de aankoop van de
collectie Staring.
• De verzameling Franse (zeventiende-eeuwse) prenten is uitzonderlijk voor Nederlandse
collecties
• De portretcollectie is van nationaal belang
• Het oeuvre van D.P.G. Humbert de Superville, ten dele een bruikleen van de KNAW, is
uniek.
Ontsluiting
De tekeningen, ca. 12.500 stuks, zijn vrijwel alle ontsloten via Bijzondere Collecties Digitaal,
waarvan ca. 10.000 inclusief beeld. De anatomische tekeningen zijn in een aparte database
beschreven en dienen nog te worden ingelezen. Van de prenten is een derde deel ontsloten via
de website, onder andere de Nederlandse graveurscollectie, maars slechts 3% is ook voorzien
van een digitale afbeelding. Het is in principe de bedoeling alle prenten en tekeningen in de
collecties te digitaliseren. Prioriteit in digitalisering wordt gesteld door de eisen van het
onderwijs.
De schenking Cleveringa is in 2004 in een catalogus beschreven. Van de zestiende-eeuwse
tekeningen zal een bestandscatalogus verschijnen in 2008. Van afzonderlijk te identificeren
collecties zijn collectiebeschrijvingen gemaakt die via de website ontsloten zijn.
Collectievorming
Actuele relaties met onderwijs en onderzoek
De meeste gebruikers van de collecties prenten en tekeningen zijn medewerkers en studenten
van de Opleiding Kunstgeschiedenis. Daarna komen studenten uit de Faculteit der Kunsten,
medewerkers van het Onderzoeksinstituut Pallas en studenten / medewerkers van andere
opleidingen van de Leidse Favulteit der Letteren. Incidenteel speelt de collectie een rol in het
onderwijs van andere instellingen. Zo komen elk jaar twee groepen van de Reinwardt
Academie in Amsterdam voor een demonstratiecollege naar Leiden.
De belangrijkste docenten voor het collegejaar 2007/2008, alle van de Opleiding
Kunstgeschiedenis, zijn:
• mw. drs. N.L. Bartelings (introductiecursus, jaarlijkse projectgroep)
• mw. prof.dr. C.A. van Eck (project)
256
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
mw. dr. M.H. Groot (demonstratiecollege)
drs. G.J. Nauta (projectgroep)
• T.M. Richardson MA (projectgroep)
• dr. J.L.L. Tilanus (introductiecursus)
De conservator speelt een rol in de demonstratiecolleges, verzorgt instructies aan studenten,
en treedt op als tweede begeleider bij scripties op het gebied van de teken- of prentkunst.
•
•
Aankoop- en methodiek
De meeste aankopen worden rechtstreeks bij de kunstenaar gedaan, anders via galeries of
veilinghuizen.
Selectiecriteria
Het aankoopbeleid van de collectie prenten en tekeningen is enkele malen onderwerp van
gesprek geweest tijdens het overleg tussen de domeinbeheerder (‘de conservator’) en een
aantal van de belangrijkste gebruikers van de collecties, docenten / onderzoekers van de
Opleiding Kunstgeschiedenis en de Faculteit der Kunsten. Uit deze bijeenkomsten is naar
voren gekomen dat het aankoopbeleid gericht dient te worden op prenten en tekeningen van
Nederlandse kunstenaars of in Nederland gemaakt uit de laatste 25 jaar. Bij gelegenheid
kunnen prenten of tekeningen verworven worden omdat ze van belang zijn voor de
geschiedenis van de collecties of van de Leidse universiteit. Dit beleid zal ook de komende
jaren onderwerp van gesprek blijven.
Beschikbare middelen
Het aankoopbudget in 2007 was € 11.000.
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Hoewel de collectie Prenten en tekeningen momenteel over een aantal bruiklenen beschikt
wordt hier een terughoudend beleid gevoerd. Het bruikleen van de KNAW is te
rechtvaardigen vanwege het grote belang van de handschriften en tekeningen van Humbert de
Superville, de eerste directeur van het Prentenkabinet, die het bevat. De tekeningen en prenten
van Alexander Ver Huell, in bruikleen van studentenvereniging Minerva, zijn in de
Universiteitsbibliotheek onder betere omstandigheden opgeborgen dan in een
studentensociëteit. Bruiklenen en schenkingen volgen de criteria voor aanschaf.
Deselectie
De enige categorie materiaal die voor deselectie in aanmerking zou kunnen komen, is de
groep Ex libris. Omdat deze groep prenten (circa 2000 stuks) grote belangstellling geniet
vanuit de studie Boekwetenschap lijkt deselectie vooralsnog niet verstandig.
2.8.2.
Portretten (Icones)
Dit collectieprofiel heeft alleen betrekking op de collectie die traditioneel wordt aangeduid als
Icones en houdt geen rekening met een eventuele herschikking van collecties naar
materiaalsoort. Zo spelen de portretten van bijvoorbeeld de Bibliothèque Wallonne geen rol in
dit profiel.
Beknopte geschiedenis van de domeincollectie
De portretcollectie is een historisch gegroeide, heterogene verzameling van vooral
portretschilderijen die nauw verbonden is met de geschiedenis van de Leidse Universiteit en
de Universiteitsbibliotheek in het bijzonder. De oudste schilderijen bevinden zich sinds de
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
257
stichting van de universiteit in de collectie. In de loop der eeuwen is zij aangevuld met
portretten van hoogleraren en bestuurders, meestal door schenking.
Actuele omvang
De portretcollectie telt nu zo’n 85 werken, in de meerderheid schilderijen op doek of paneel.
De overige werken zijn tekeningen en wassculpturen, een pastel en een reliëf.
Afbakening gebied en raakvlakken met andere domeincollecties UL
De portretcollectie van de Universiteitsbibliotheek maakt historisch deel uit van de
portretcollectie van de gehele universiteit, doorgaans aangeduid als Icones Leidenses, naar de
catalogus die in 1973 van de collectie werd gemaakt. Het merendeel van deze Icones wordt
beheerd door het Academisch Historisch Museum en is opgehangen in het Academiegebouw
(o.a. de Senaatskamer) en enkele bestuursgebouwen. Ook beschikken sommige faculteiten
over portretten van voormalige hoogleraren en bestuurders.
Relaties tot externe bibliotheken / collecties
Door de herkomst van een aantal zeventiende-eeuwse schilderijen uit de collectie Van
Papenbroeck is er een historische verwevenheid met de portretcollectie van de Universiteit
van Amsterdam. Portretcollecties komen verder bij elke Nedelrandse universiteit voor.
Algemene relatie met onderwijs en onderzoek
De collectie portretten heeft een historische, decoratieve en / of representatieve functie. Zij
behoort tot het erfgoed van de universiteit maar heeft slechts een geringe waarde voor
onderwijs en onderzoek. De portretten kunnen beschouwd worden als bronnenmateriaal voor
de geschiedenis van de universiteit, vergelijkbaar met universitaire archieven, maar spelen
slechts een marginale rol in onderzoek.
Fysieke staat
De fysieke staat van de portretcollectie is over het algemeen goed te noemen. Hoewel de
klimatologische omstandigheden uitsluitend in de kluizen optimaal zijn voor het bewaren van
schilderijen, bevinden de meeste objecten zich in goede staat. Ongeveer drie kwart van de
portretten is opgeborgen in de magazijnen, een kwart is verspreid door het gebouw van de
Universiteitsbibliotheek opgehangen. In de jaren ’90 van de vorige eeuw zijn de meeste
schilderijen, en veelal ook de lijsten, meer of minder uitgebreid gerestaureerd.
Gebruik
Het gebruik van de collectie portretten is in de eerste plaats representatief: de portretten
vormen een tastbaar bewijs van de geschiedenis van de universiteit. Geregeld worden de
portretten gebruikt als historisch illustratiemateriaal in wetenschappelijke publicaties.
Ontsluiting
De portretten zijn ontsloten in de eerder genoemde catalogus uit 1973, Icones Leidenses, en
via Bijzondere Collecties Digitaal.
Collectievormingsprofiel
De collectie kan als afgesloten worden gezien en beschikt dan ook niet over een
collectievormingsprofiel. Dit wil niet zeggen dat de collectie nooit zal uitbreiden. Te voorzien
is dat van tijd tot tijd stukken aan de collectie zullen worden toegevoegd door schenking of, in
258
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
zeer bijzondere gevallen, door aankoop. Dit laatste is allen mogelijk door het werven van
externe financiering. Dergelijke aanvullingen zullen altijd incidenteel van karakter zijn.
2.8.3.
Bijzondere afbeeldingen Nationaal Herbarium Nederland – Leiden
Het NHN Leiden (zie Deel II § 1.10.3) beschikt naast, algemene collecties ook enkele
bijzondere collecties. Hier gaat het daarbij met name om tekeningen en waterverf
afbeeldingen van planten vanaf de 16de eeuw, Iconen genaamd, verkregen door schenkingen
en aankoop. Daarnaast beschikt het NHN Leiden ook over een collectie van ruim 2000 oude
boeken, die zijn ondergebracht in twee afzonderlijke, beveiligde ruimtes: Folio room (1032
werken van groot formaat) en Archives 1800 (1125 werken van klein formaat).
Actuele omvang
De Iconen-collectie bestaat uit ca. 70000 afbeeldingen van planten (niet alles uitgezocht en
gecatalogiseerd), waarvan het oudste deel (1656 werken) recent is gerestaureerd.
Relaties tot externe bibliotheken/collecties
Enkele bibliotheken hebben overlappend, verwant en/of aanvullend materiaal: The Library of
Komarov Botanical Garden St. Petersburg, The Library of the Royal Botanic Gardens Kew,
The Missouri Botanical Garden Library. Er zijn geen specifieke afspraken met deze
instellingen, behalve verschaffen van benodigde informatie en beelden (kopie/scan) bij
historisch onderzoek
Algemene relatie onderwijs en onderzoek
Plantensystematiek, Plantengeschiedenis
Zwaartepunten
Boeken over en catalogi van Leidse Hortus Botanicus, botanische collectie van A.J.C. Geerts,
Iconen uit de collecties Adriaan van Royen, David van Royen en Carl Ludwig Blume.
Fysieke staat
Enkele boeken en Iconen moeten gerestaureerd worden; de collectie is verder in goede staat.
Gebruik
Boekencollectie is ter inzage, Iconencollectie alleen ter inzage op aanvraag.
Ontsluiting
Alle publicaties zijn gecatalogiseerd in online catalogus (GGC/Aleph) en op kaarten.
Iconencollectie wordt ingevoerd in BRAHMS-systeem. Wens tot digitaliseren van collecties
is groot.
Collectievormingsprofiel
Selectieriteria
Ontbrekende oude, kostbare botanische werken uit Nederland en uit de wereld.
Beschikbare middelen
Er is geen budget voor bijzondere collecties.
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
259
Aanwas anders dan door koop: schenkingen, bruiklenen
Incidentele schenkingen.
Deselectie
De collectie staat in nauw verband met de herbarium collectie.
260
Collectieplan Deel II, Bijz. Coll. – 1 oktober 2008
Bijlage IIa – Verantwoordelijke auteurs per domein
§ Nr.
1.
1.2.
1.2.2.
1.2.3.
1.2.4.
1.2.5.
1.2.6.
1.2.7.
1.2.8.
1.2.9.
1.2.10.
1.2.11.
1.2.12.
1.2.13.
1.2.14.
1.2.15.
1.2.16.
1.2.17.
1.2.17a
1.2.17b
1.2.18.
1.2.19.
1.2.20.
1.2.21.
1.2.22.
1.2.23.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
1.6.1.
1.6.2.
1.6.3.
1.6.4.
1.6.5.
1.6.6.
§ Domeinnaam
Algemene wetenschappelijke collecties
Letteren
Geschiedenis
Kunst
Chinees
Diverse talen
Duits
Engels
Frans
Italiaans
Japans (en Koreanistiek)
Koreanistiek
Klassieke talen en Oudheid
Papyrologie
Latijns-Amerika (incl. Spaans en Portugees)
Literatuurwetenschap
Midden-Oosten en Islamitische wereld
Nederlands
Fries
Afrikaans
Oost Europa (incl. Slavische talen)
Taalwetenschap
Zuidoost Azië en Oceanië
Zuid- en Centraal Azië
Wetenschapsgeschiedenis
Media en Praktijkstudies
Godsdienstwetenschappen
Wijsbegeerte
Archeologie
Sociale Wetenschappen
SW algemeen (incl. Sociologie en VENA-collectie)
Bestuurskunde
Culturele Antropologie / Ontwikkelingssociologie
Pedagogiek
Politicologie
Psychologie
1.7.1.
Rechten
1.7.2.
1.7.3.
1.8.
1.9.
1.10.2.
1.10.3.
Niet-westers recht: Van Vollenhoven Bibliotheek
Oost-Europees Recht en Ruslandkunde
Wiskunde & Natuurwetenschappen
Geneeskunde
Bibliotheek - Centrum Milieuwetenschappen Leiden
Nationaal Herbarium Nederland - Leiden
Collectieplan Deel II, Bijlage IIa – 1 oktober 2008
Auteur / domeinbeheerder
Konings, Kees
Konings, Kees
Kester, Marijke van / Caneda, Elvira
Ouwerkerk, Annemiek
Lecher, Hanno
Jagersma, Bram
Brugge, Cynthia van der
Brugge, Cynthia van der
Schoots, Fieke
Schoots, Fieke
Wijsman, Paul
Wijsman, Paul
Cock, Michiel
Cock, Michiel
Brouwer, Isabel
Schoots, Fieke
Kerr, Robert / Kristiansen, Birte
Wieles, Andy
Wieles, Andy
Wieles, Andy
Hinrichs, Jan-Paul
Jagersma, Bram
Jedamski, Doris
Heilijgers, Dory
Rijn, Susanne van
Caneda Cabrera, Elvira
Rijn, Susanne van
Rijn, Susanne van
Koeneman, Els
Sayyed, Umar
Heer, Dik de
Heer, Dik de
Heer, Dik de
Heer, Dik de
Heer, Dik de
Heer, Dik de
Bakker, Joke / Beer-Vegter, Tineke /
Dekker, Albert / Oldenhof, Marjo
Dekker, Albert
Bakker, Joke
Poort, Liesbeth van der
Belt, Han / Schoones, Jan
Roos, Edith de
Frankova, Ludmilla
261
§ Nr.
2.
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.1.
2.5.2.
2.5.3.
2.5.4.
2.6.1.
2.6.2.
2.7.
2.8.1.
2.8.2.
2.8.3.
262
§ Domeinnaam
Bijzondere Collecties
Bijzondere collecties - Universiteitsbibliotheek
Foto's en fotografica
Handschriften, archieven en brieven
Kaarten en Atlassen
Midden-Oosten collecties
Hebraïca en Semitica
Zuid- en Zuidoost-Azië collecties
Instituut Kern: bijzondere collecties Indologie en Tibet
UB: bijzondere collecties Japans en Chinees
Sinologische Bibliotheek: bijzondere Chinese collecties
Oude drukken en bijzondere uitgaven
Prenten en tekeningen
Portretten (Icones)
Bijzondere afbeeldingen Nationaal Herbarium
Nederland - Leiden
Auteur / domeinbeheerder
Keijsper, Chantal
Keijsper, Chantal
Heuvel, Maartje van den
Bouwman, André / Pietersma, Arend
Storms, Martijn
Vrolijk, Arnoud
Vrolijk, Arnoud
Scalliet, Marie-Odette
Heilijgers, Dory
Vrolijk, Arnoud
Lecher, Hanno
Lem, Anton van der
Schaeps, Jef
Schaeps, Jef
Frankova, Ludmilla
Collectieplan Deel II, Bijlage IIa – 1 oktober 2008
Bijlage IIb – Alfabetisch overzicht van verantwoordelijke auteurs
Auteur, domeinbeheerder
§ nr(s) en domeinna(a)m(en)
Bakker, Joke
Beer, Tineke
Belt, Han
Bouwman, André
Brouwer, Isabel
Brugge, Cynthia van der
Caneda Cabrera, Elvira
Cock, Michiel
Dekker, Albert
Frankova, Ludmila
Heer, Dik de
Heilijgers, Dory
Heuvel, Maartje van den
Hinrichs, Jan Paul
Jagersma, Bram
Jedamski, Doris
Kerr, Robert
Kester, Marijke van
Keijsper, Chantal
Koeneman, Els
Konings, Kees
Kristiansen, Birte
Lecher, Hanno
Lem, Anton van der
Oldenhof, Marjo
Ouwerkerk, Annemiek
Pietersma, Arend
Poort, Liesbeth van der
1.7.1. Juridische Bibliotheek; 1.7.3. Oost-Europees recht
1.7.1. Juridische Bibliotheek
1.9. Geneeskunde
2.3. Handschriften, archieven, brieven
1.2.14. Latijns Amerika (incl. Spaans en Portugees)
1.2.6. Duits; 1.2.7. Engels
1.2.2. Geschiedenis; 1.2.23. Praktijkstudies
1.2.12. Klassieke talen en Oudheid; 1.2.13. Papyrologie
1.7.2. Niet-westers recht
1.10.3. Nationaal Herbarium Nederland; 2.8.3. Bijzondere afbeeldingen NHN
1.6.1. t/m 1.6.6. Sociale wetenschappen
1.2.21. Zuid- en Centraal Azië
2.2. Foto's en fotografica
1.2.18. Oost Europa (incl.Slavische talen)
1.2.5. Diverse talen; 1.2.19. Taalwetenschap
1.2.20. Zuidoost Azië en Oceanië
1.2.16. Midden Oosten en Islamitische wereld
1.2.2. Geschiedenis
2.1. Bijzondere Collecties - Universiteitsbibliotheek
1.5. Archeologie
1.1. Algemene collecties, 1.2.1. Letteren Algemeen
1.2.16. Midden Oosten en Islamitische wereld
1.2.4. Chinees; 2.6.2. Sinologische bibliotheek: bijzondere Chinese collecties
2.7. Oude drukken en bijzondere uitgaven
1.7.1. Juridische Bibliotheek
1.2.3. Kunst
2.3. Handschriften, archieven, brieven
1.8. Wiskunde & natuurwetenschappen
1.2.22. Wetenschapsgeschiedenis; 1.3. Godsdienstwetenschappen; 1.4.
Wijsbegeerte
1.10.2. Bibliotheek Centrum voor Milieuwetenschappen
1.6.1. t/m 1.6.6. Sociale wetenschappen
2.5.3. Zuid- en Zuidoost-Aziatische collecties
2.8.1. Prenten en tekeningen; 2.8.2. Portretten (Icones)
1.9. Geneeskunde
1.2.8. Frans; 1.2.9. Italiaans; 1.2.15 Literatuurwetenschap
2.4. Kaarten en atlassen
2.5.1. Midden-Oosten collecties, 2.5.2. HebraÏca en Semitica; 2.6.1. UB:
bijzondere collecties Japans en Chinees
1.2.17. Nederlands (incl. Fries en Afrikaans)
1.2.10. Japanologie; 1.2.11. Koreanistiek
Rijn, Susanne van
Roos, Edith de
Sayyed, Umar
Scalliet, Marie-Odette
Schaeps, Jef
Schoones, Jan
Schoots, Fieke,
Storms, Martijn
Vrolijk, Arnoud
Wieles, Andy
Wijsman, Paul
Collectieplan Deel II, Bijlage IIb – 1 oktober 2008
263
264
Collectieplan Deel II, Bijlage IIb – 1 oktober 2008