Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst Zijn God

Liturgie Leer-van-de-kerk-dienst
Haulerwijk, 21 augustus 2016
(Eerder gehouden in Emmen, 29 mei 2016)
Thema: zijn God en Allah dezelfde?
ds Jan Haverman, Emmen
Votum
Vredegroet
Genade zij u en vrede van God onze Vader en van de Heer Jezus Christus.
Zingen: LvdK 488:1-5 Zolang er mensen zijn op aarde,
Intro
Gebed om verlichting met Gods Geest
Bijbellezing: Handelingen 17:16-34 (gelezen door...)
Zingen: Psalm 2:1,4 Wat drijft de volken, wat bezielt ze toch?
Preek
Amenlied: Psalm 16:1-3 Bewaar mij, HEER, mijn toeverlaat zijt Gij!
Dankgebed
Geloofsbelijdenis: Gezang 123:1,3,5 (voorlezen vers
2,4) 'k Geloof in God de Vader, die uit niets
Inzameling van de gaven (diakenen geholpen door...)
Slotzang: LvdK 477:1,2 Geest van hierboven,
Zegen
Moge de Heer u zegenen en beschermen, moge de Heer het licht van zijn
gelaat over u doen schijnen en u genadig zijn, moge de Heer u zijn gelaat
toewenden en u vrede geven.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst Zijn God en Allah dezelfde?
Votum
Vredegroet
Genade zij u en vrede van God onze Vader en van de Heer Jezus Christus.
Zingen: LvdK 488:1-5
1
Zolang er mensen zijn op aarde,
zolang de aarde vruchten geeft,
zolang zijt Gij ons aller Vader,
wij danken U voor al wat leeft.
2
Zolang de mensen woorden spreken,
zolang wij voor elkaar bestaan,
zolang zult Gij ons niet ontbreken,
wij danken U in Jezus' naam.
3
Gij voedt de vogels in de bomen,
Gij kleedt de bloemen op het veld,
o Heer, Gij zijt mijn onderkomen
en al mijn dagen zijn geteld.
4
Gij zijt ons licht, ons eeuwig leven,
Gij redt de wereld van de dood.
Gij hebt uw Zoon aan ons gegeven,
zijn lichaam is het levend brood.
5
Daarom moet alles U aanbidden,
uw liefde heeft het voortgebracht,
Vader, Gijzelf zijt in ons midden,
o Heer, wij zijn van uw geslacht.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
5
Intro
Als je vroeger een moslim wilde spreken, dan moest je naar het buitenland.
Maar sinds eerst de tijd dat
[dia1]
de gastarbeiders (wat een mooi woord eigenlijk) uit Turkije en Marokko
werden gehaald (!) om in Nederland het werk te doen waarvoor wijzelf te
beroerd waren geworden (omdat het vies, saai en laag betaald was), en later
de vluchtelingen en asielzoekers uit Joegoslavië en Afghanistan en Iran enz
een hoopvoller toekomst zochten in ons welvarende landje, kun je ze overal
aantreffen.
[dia2]
Je kunt zelfs moslims als buren hebben (heeft iemand die?).
In grote steden zijn, wat we nu noemen allochtonen, bijeen gedreven in de
goedkoopste woningen en verpauperde wijken.
En zo is het best een probleem geworden. Mensen die slecht zijn ingeburgerd,
niet of nauwelijks Nederlands spreken, werkloos zijn geraakt, weinig uitzicht
hebben.
Met jongeren op zoek naar identiteit, maar die na 9-11 en diverse
bomaanslagen door de maatschappij met argwaan worden bekeken. En ik
denk dat de zogenaamde coup en de ruzie tussen Erdogan en Gülan
aanhangers maakt dat we met argwaan kijken naar onze Turkse medelanders.
De boel polariseert, door bepaalde partijen lustig aangewakkerd.
Logisch dat je elkaar dan opzoekt, bevestiging zoekt bij elkaar, rebels wordt,
[dia3]
dat moskeeën verrijzen – mensen die eerder nooit gingen, gaan opeens wel –
word je tenminste nog ergens voor vol aangezien!
De boel radicaliseert, wordt op de spits gedreven.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
6
De islam, moslims, vormen opeens een probleem, een bedreiging voor onze
christelijke waarden en normen.
Angst neemt beslag van veel mensen – zullen ze niet de overhand krijgen, die
donkere mannen met hun baarden, en de sjaria in willen voeren, de strenge
wetten van de islam, met boerka's enzo?
[dia4]
Iemand die een aantal jaren in een moslimland heeft gewoond1, schrijft:
,,...mocht u last hebben van moslimangst, dan kan ik u als
ervaringsdeskundige vertellen dat moslims geen slechtere mensen zijn dan
uw blanke buren. Sterker, het is mijn ervaring dat je met moslims beter over
geloof kunt praten dan met een seculiere westerling. En voorzover ik moslims
ken, zijn ze hartelijker, toegankelijker, gastvrijer dan de meeste westerlingen.
Mijn angst voor moslims is weg en ik hoop dat u – voor zover u er last van
heeft – er ook van afkomt. De meeste moslims vallen mee.''
Tegelijk deed hij een andere ontdekking: ,,...ik kan niet anders zeggen dan dat
[dia5]
de islam meer grimmige, duistere kanten heeft dan ik aanvankelijk dacht.''
Het is wel goed om dat uit elkaar te houden: je buurman die moslim is kan
een heel aardige vent zijn met wie je prima kunt praten, ook over het geloof.
Maar de inhoud van zijn geloof, de islam, daar kun je het hardgrondig mee
oneens zijn.
Steeds vaker hoor je dat Joden, christenen en moslims
[dia6]
allemaal in dezelfde God geloven, maar Hem alleen een beetje anders
noemen.
In een interreligieuze dialoog kun je dan ook best samen bidden, vindt men.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
7
En als je zelf met die moslimbuurman over het geloof praat – ga je er dan
inderdaad vanuit dat je praat over dezelfde God?
Daarover gaan we vanmiddag verder nadenken.
1 Gert-Jan Segers, in: Achmed en ik. Hoe werkt de dialoog tussen christenen en moslims? Uitgave van Sensor 2006
Gebed
Lezen: Handelingen 17:16-34
Zingen: Psalm 2:1,4
1
Wat drijft de volken, wat bezielt ze toch?
Wat is de waanzin toch die zij beramen?
De groten staan gewapend tot de slag,
de machtigen der wereld spannen samen.
't Is tegen het gezag van God den HERE
en tegen zijn gezalfde vorst gericht:
"Komt", zeggen zij, "laat ons hun banden scheuren,
tot alle macht in onze handen ligt!"
4
O machtigen, o koningen, weest wijs.
Laat u gezeggen, rechters zonder rede.
Vreest God den HEER en dient Hem naar zijn eis,
verheugt u bevend, zoekt bij Hem uw vrede.
Kust toch de zoon, opdat gij niet te gronde
gaat op uw weg. Te licht wordt hij getart
en kan zijn gramschap tegen u ontbranden.
Maar zalig zijn die schuilen aan zijn hart.
Preek
Volk van God, geliefde gemeente van Jezus Christus,
br/zr jonger of ouder, welkome gast, luisteraar thuis,
Er is eind mei
[dia 7]
een boek verschenen2 waarin de oerversie van het bijbelse Genesis
gepresenteerd wordt, zoals de schrijvers beweren.
Het verhaal staat op kleitabletten, in 1929 al gevonden in Ugarit (in Syrie)
maar enkele jaren terug pas ontcijferd. Het zou 800 jaar ouder zijn dan dat
van de Bijbel.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
8
Dit is het verhaal:
Oppergod El krijgt ruzie met de god Horon. Als gevolg van deze twist nestelt
Horon zich als giftige slang in de Boom des Levens. Die verandert hierdoor in
een Boom des Doods. De godenverzameling geeft de god Adammu, om
hieraan een einde te maken. De opdracht mislukt al snel. Horon bijt Adammu
zodra hij de boom nadert. Adammu krimpt en verandert in een sterfelijk
mens. De Boom des Levens zelf wordt met wortel en al uit de grond
getrokken, waardoor de vruchten, die voor onsterfelijkheid zorgden, niet
langer voor handen zijn. Een van de goden schenkt Adammu dan een
levensgezellin, een goedaardige vrouw, zodat ze samen kinderen kunnen
krijgen. Zo blijft de aarde verzekerd van de voortgang van menselijk leven.3
Je herkent er vast wel elementen uit ons
Bijbelverhaal in. Alleen, is dit verhaal echt ouder
dan dat wat in Genesis staat? En is het daardoor
meer betrouwbaar?
Dat vind ik nog maar de vraag. Bovendien is het op wezenlijke punten anders.
Ik zou eerder zeggen dat de schrijvers van die kleitabletten eeuwen geleden
wel een
[dia 8 ]
klok hadden horen luiden, maar niet precies wisten waar de klepel hing.
Het is toch geen wonder dat in heel verschillende culturen, op totaal
verschillende plaatsen in de wereld, verhalen de ronde doen die lijken op dat
van Adam en Eva, zoals die er ook zijn over de schepping en de zondvloed
bijvoorbeeld.
Geen wonder, want het is echt gebeurd – ooit. En de verhalen erover zijn van
generatie op generatie doorverteld.
Maar hoe gaat dat – dan vergeet je wel 's wat, of iets wordt wat aangedikt –
hoe was het ook alweer precies?
Je hebt de klok wel horen luiden, maar weet niet precies waar de klepel hangt...
[dia 9]
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
9
Zo is het ook geen wonder dat mensen alle eeuwen door, in heel verschillende
culturen, op totaal verschillende plaatsen in de wereld, iets van een godsbesef
hebben – geen wonder, nee, want God bestaat echt!
Maar hoe het precies zit met die godheid...? De één vertelt er dit over, een
ander dat. Voor de één is godheid zus, voor een ander zo.
Ook dan hebben ze wel een klok horen luiden, maar weten niet precies waar
de klepel hangt...
[dia10]
Naar mijn idee is het met de vraag over of God en Allah dezelfde zijn, net zo.
In principe heb je het over dezelfde godheid, alleen wie die God dan is,
dat verschilt nogal. En dan komt de vraag boven of je het nog wel echt
over dezelfde God hebt...
2 Marjo Korpel en Johannes de Moor, Adam, Eva en de Duivel. Kanaanitische mythen en de Bijbel,
3 Geciteerd uit het artikel van Gerrit-Jan Kleinjan, Adam en Eva in spijkerschrift, in Trouw 23 mei 2016
Taalkundig gezien betekent God hetzelfde als Allah.
[dia11]
Het stamt van hetzelfde woord af: el.
Arabische christenen in het Midden-Oosten spreken God aan met de naam
Allah; het zou niet in hun hoofd opkomen om een ander woord te gebruiken.
Voor hen is het dus eenvoudig: ja, God en Allah zijn dezelfde.
Zo ontdek je dat cultuur, de omgeving waarin je bent, veel uitmaakt over hoe
je tegen dingen/woorden/gebruiken aankijkt.
Daarom is een gesprek met christenen, Joden en moslims pas echt interessant
(en soms pijnlijk)
[dia12]
als je niet de vraag stelt: hoe noem je God?, maar vraagt: wie is God voor jou?
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
0
Dan merk je dat een naam/begrip dat hetzelfde betekent, niet dezelfde
inhoud en betekenis hoeft te hebben.
Voor christenen is wezenlijk de persoon naar wie ze genoemd zijn:
[dia13]
Christus Jezus, de Messias, de Zoon van God.
Maar laten we eerlijk zijn: ook christenen maken er al een potje van.
Er zijn er die, zoals wij uitspreken in onze geloofsbelijdenis, geloven dat Jezus
waarlijk de Zoon van God is, geboren uit de Maagd Maria en toch van
eeuwigheid af God, dat Hij één is met de Vader, dat Hij plaatsvervangend voor
ons gestorven is aan het kruis en opgestaan uit de dood.
Maar er zijn genoeg christenen die daar heel anders over denken: Jezus was een
goed mens, een inspirerend voorbeeld, maar geen God, niet plaatsvervangend
gestorven, en al helemaal niet weer uit de dood herrezen...
[dia14]
Weet je dat ook moslims in Jezus geloven? (Zij noemen Hem Isa.)
De islam erkent Jezus als bijzondere openbaring van God, en kent Jezus een
speciale, hoge plaats toe in hun godsdienst.
Moslims erkennen Jezus als menselijk profeet, met een bijzondere roeping
van God die zij hoog kunnen waarderen; ze erkennen zelfs zijn maagdelijke
geboorte.
(Daarin gaan moslims dus vaak verder dan vrijzinnige christenen...)
Zodoende is iemand als
[dia15]
Van de Beek geneigd (net als in de begintijd van de islam ook wel gebeurde)
de islam als een variant van het christendom te zien4.
Alleen dan wel als een
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
1
[dia16]
ketterse variant, omdat het de godheid van Jezus ontkent, en daardoor een
verkeerde godsleer heeft.
Voor hem is de vraag of moslims en christenen dezelfde God dienen daarmee
vergelijkbaar met de vraag of vrijzinnige en orthodoxe christenen dezelfde
God dienen.
[dia17]
Je kunt dus zeggen dat zowel moslims als christenen het met Isa/Jezus
inderdaad over dezelfde persoon hebben: de Jood Jezus van Nazareth,
waaraan vrijwel niemand twijfelt dat Hij ooit echt geleefd heeft.
Maar net als wanneer het bij Allah/God gaat over:
[dia18]
Wie is Hij?, dan lopen de meningen uiteen.
Ja, en praat je dan nog wel echt over Dezelfde?
De islam beweert dat haar boek, de Koran, beter weergeeft wie God is en wie
Jezus is dan het boek van de christenen, de Bijbel.
Toch kun je vanuit de geschiedenis aantonen dat de hoogste profeet voor de
[dia19]
moslims, Mohammed (geboren in 570 na Christus(!)), onder invloed van
Joden en christenen in aanraking is gekomen met verhalen uit de Bijbel, en
daardoor geraakt werd.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
2
Zeker het
[dia20]
monotheïsme (dat wil zeggen: geloven dat er één God is, en niet een veelheid
aan goden) sprak hem erg aan.
Als je de Koran leest zul je daarom duidelijk elementen herkennen uit de Bijbel;
niet alleen Isa/Jezus wordt er in genoemd,
4 A. van de Beek, Lichaam en Geest van Christus. De theologie van de kerk en de Heilige Geest, Zoetermeer 2012, blz 50
maar bijvoorbeeld ook Ibrahim/Abraham en Moesa/Mozes. Ook herken
je de eerbied waarmee over Allah/God als de Allerhoogste gesproken
wordt.
Je zou kunnen zeggen: Mohammed heeft zeker de klok horen luiden, maar
waar precies de klepel hangt ontdekte hij (helaas) niet.
Later, door conflict met Joden en christenen, zijn islam en
jodendom/christendom verder uit elkaar gegroeid, en is de islam uiteindelijk
zelfs een anti-christelijke religie geworden.
[dia21]
Er is inhoudelijk dus een groot verschil tussen wat moslims geloven en wat
christenen geloven.
Moslims geloven dat er één Schepper is van hemel en aarde, maar niet dat
diezelfde God zondige mensen zo liefheeft, dat Hij uiteindelijk Zelf in de
Persoon van Jezus Christus naar de aarde komt om hun zonde en schuld weg
te dragen.
De islam kijkt anders aan tegen wat zonde is: voor hen is de mens vanuit
zichzelf, van nature, niet geheel verdorven. Zondebesef zit daarom bij de islam
niet diep; zonden zijn fouten die je maakt en die hersteld moeten worden, en
dat kun je als mens zelf doen. (Vandaar al die dingen die ze moeten doen:
zoveel maal per dag bidden, op bedevaart, vasten tijdens de ramadan.)
Moslims geloven ook niet in een heilige Geest die in je kan komen en die
maakt dat je God aanspreekt met Abba – Vader.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
3
Sowieso is de drie-eenheid van God, dat God bestaat in Vader, Zoon en Heilige
Geest, een struikelblok, omdat het moslims doet denken aan veelgodendom.
De profeet Mohammed lijkt de plaats van Jezus te hebben ingenomen bij de
islam, maar dan zonder dat hij god is; verder zijn Allah en Mohammed
onafscheidelijk aan elkaar verbonden. Allah krijgt in de Koran veel namen;
daarbij vallen de heiligheid en scheppende almacht op. Wat ontbreekt in het
godsbeeld van de Koran is de innerlijke barmhartigheid van God. Moslims
zullen God ook nooit aanspreken als 'Vader'.
Allah lijkt in de Koran een grillige rechter te zijn; zo gaan moslims in de praktijk
ook met hem om, als ze in'sh Allah zeggen, dat zoiets betekent als 'dat is aan
Allah'; het heeft iets afwachtends, berustends, gelatens in zich. En dat wordt
versterkt doordat moslims niet zeker zijn van hun heil. Allah kan vergeving
schenken, maar het ook weigeren5.
5 L.W. De Graaff, Islam. Bedreiging en uitdaging, Barneveld 1998, blz 26
[dia22]
Wat ben je dan als christen gezegend, te mogen geloven dat God op velerlei
wijzen en langs velerlei wegen in het verleden tot de voorouders heeft
gesproken door de profeten, maar nu de tijd ten einde loopt, tot ons heeft
gesproken door zijn Zoon, die Hij heeft aangewezen als enig erfgenaam en
door Wie Hij de wereld heeft geschapen (Hebreeën 1:1,2).
En dat je rechtvaardig bent door te geloven in zijn Naam, door genade
behouden, vanwege de barmhartigheid van God.
Daarom is het zo belangrijk vast te houden aan dat er geen evangelie+ is,
geen Jezus + nog wat. Dat heerlijke evangelie mogen we doorvertellen en
door ons gedrag uitstralen aan moslims die onze buren zijn geworden of
met wie we op andere wijze in contact zijn geraakt.
[dia24]
Wie is God voor jou? Mag ik je vertellen wie God voor mij is?
Kun je dat gesprek voeren?
Kun je zelf op een positieve manier verwoorden wie God voor jou is?
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
4
Hem concreet maken, Hem gestalte geven, Hij – waar zoveel mensen naar
op zoek zijn, tastend, onzeker, verlangend – naar de voor hen nog
onbekende God.
Ze hebben wel ergens een klokje horen luiden, maar... laten wij hen helpen
om de klepel te vinden!
Door de Geest getuigen van Hem die de Weg, de Waarheid en het Leven is, en
dat niemand bij God komt dan door onze Heer Jezus Christus.
Amen
Amenlied: Psalm 16:1-3
1 Bewaar mij, HEER, mijn toeverlaat zijt Gij!
Ik zeg tot U: Gij zijt mijn God, mijn Here.
Ja, buiten U is er geen goed voor mij,
er is geen ander die ik wil vereren.
Mijn blijdschap is uw heilig volk op aarde:
hen acht ik hoog, hen houd ik steeds in waarde.
2 Hoe worden zij door smart op smart verteerd
die om de gunst van andre goden vragen.
Hun offerdienst, bij hen zo hoog geëerd,
begeer ik niet, ik kan die niet verdragen.
Hoe zou ik ooit in vreemde goden roemen?
Mijn lippen zullen zelfs hun naam nooit noemen.
3 Getrouwe HEER, Gij zijt mijn enig goed,
Gij zijt mijn heil, mijn erfdeel en mijn beker.
Wat Gij mij toeweest, wordt door U behoed,
ik weet bij U mijn toekomst eeuwig zeker.
Het meetsnoer viel voor mij in schone dreven:
het erfdeel tot bekoring mij gegeven.
Dankgebed
Geloofsbelijdenis: Gezang 123:1,3,5 (voorlezen vers 2,4)
1 'k Geloof in God de Vader, die uit niets
geschapen heeft zijn hemelwoning,
almachtig in het leven riep
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
5
de aarde met de mens als koning.
God, die met kracht in eeuwigheid
regeert door zijn voorzienigheid,
zal aan zijn vaderhand mij leiden
met trouw in voor- en tegenspoed,
om Christus' wil mij veilig weiden,
zoals een goede herder doet.
2 'k Geloof in God de Zoon, zijn enig kind,
in Jezus, redder van de zonden,
zodat geen kwaad de machtsstrijd wint.
Bevrijder is Hij door zijn wonden,
de Christus, onze sterke Heer,
die ik als Priester-Koning eer,
Profeet en allerhoogste Leraar.
Ontvangen van de Heilge Geest,
geboren uit de maagd Maria,
is Hij als mens bij ons geweest.
3 Gods oordeel heeft Hij moeten ondergaan
als onze Middelaar, de Christus;
Hij heeft als offerlam gestaan
voor rechter Pontius Pilatus.
Hij leed aan 't kruis, door God vervloekt,
schonk leven door zijn kostbaar bloed.
Hij stierf voor ons en werd begraven;
met helse smart heeft Hij betaald.
Nu zal ik zonden steeds meer haten,
zie hoe het eeuwig leven straalt.
4 De derde dag stond Hij, de Vorst, weer op:
de sterke dood was overwonnen.
Daarna voer Hij ten hemel op;
Hij pleit voor vrijspraak van de zonden.
Gezeten aan Gods rechterhand
zendt Hij zijn Geest als tegenpand;
als Koning geeft Hij zijn geboden,
totdat Hij nog eens komen zal
en oordeelt levenden en doden
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
6
na glorieus bazuingeschal.
5 'k Geloof in God, de Heilge Geest, die troost
en hoop aan Christus' kerk wil geven.
'k Geloof een kerk, die wereldwijd
verbonden is in leer en leven;
als bruid van Christus, die haar leidt,
is zij getooid met heiligheid.
'k Belijd vergeving van de zonden.
Ik weet: mijn vlees wordt opgewekt
en zal dan, met mijn ziel verbonden,
weer leven, eeuwig, onbevlekt.
Inzameling van de gaven
Slotzang: LvdK 477:1,2
1 Geest van hierboven,
leer ons geloven,
hopen, liefhebben door uw kracht!
Hemelse Vrede,
deel U nu mede
aan een wereld die U verwacht!
Wij mogen zingen
van grote dingen,
als wij ontvangen
al ons verlangen,
met Christus opgestaan. Halleluja!
Eeuwigheidsleven
zal Hij ons geven,
als wij herboren
Hem toebehoren,
die ons is voorgegaan. Halleluja!
2 Wat kan ons schaden,
wat van U scheiden,
Liefde die ons hebt liefgehad?
Niets is ten kwade,
wat wij ook lijden,
Gij houdt ons bij de hand gevat.
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
7
Gij hebt de zege
voor ons verkregen,
Gij zult op aarde
de macht aanvaarden
en onze koning zijn. Halleluja!
Gij, onze Here,
doet triomferen
die naar U heten
en in U weten,
dat wij Gods zonen zijn. Halleluja!
Zegen
Moge de Heer u zegenen en beschermen, moge de Heer het licht van zijn
gelaat over u doen schijnen en u genadig zijn, moge de Heer u zijn gelaat
toewenden en u vrede geven.
[dia24]
God en Allah dezelfde? Preek voor een Leer-van-de-kerk-dienst, door Jan Haveman, Emmen, 29 mei 2016
1
8