HollandPTC - Erasmus MC

HollandPTC
Protonkliniek in Zwitserland.
Middenin: de cyclotron (deeltjesversneller)
6
februari / maart 2009 • Monitor
Tekst Joop van de Leemput | Beeld Paul Scherrer Institut, Villigen, Zwitserland
Bestralen met protonen
Vier instanties in de Randstad, waaronder Erasmus MC-Daniel den Hoed, willen samen
een bestralingscentrum voor kanker bouwen, in Delft. Een nieuwe techniek met protonen
zal daar de hoofdrol spelen.
D
e twee kankercentra in Nederland, Erasmus MC-Daniel den Hoed (Rotterdam)
en het NKI-Antoni van Leeuwenhoek
Ziekenhuis (Amsterdam), willen samen met
partners uit Delft en Leiden een behandelcentrum voor mensen met kanker bouwen.
Daar zullen artsen deze aandoening te lijf
gaan met een nieuwe technologie: bestraling
met minuscuul geladen deeltjes, protonen.
‘Spectaculair’
Voor Nederland is de behandeling met protonen, kernen van waterstofatomen, nieuw.
Onder meer de Verenigde Staten, Japan,
Duitsland, Zweden en Zwitserland hebben er wel ervaring mee opgedaan, al is het
wereldwijd aantal behandelde patiënten, zo’n
50.000, bescheiden. Buitenlandse behandelresultaten worden niettemin ‘spectaculair’
genoemd.
Harder geraakt
De nieuwe aanpak is superieur omdat het te
treffen tumorgebied veel harder kan worden
geraakt, terwijl het gezonde weefsel rondom
gespaard blijft. Hoe kan dat? Protonen
verliezen onderweg naar de tumor amper
energie en kunnen precies op de juiste plek
tot stilstand worden gebracht. Pas daar geven
ze hun straling af. Dankzij deze precisie zullen
onder kankerpatiënten beruchte bijwerkingen, zoals misselijkheid en onherstelbare
orgaanschade, minder voorkomen of minder
heftig zijn. De protonenbestraling zelf duurt
overigens maar een paar minuten, de rest van
de tijd is voorbereiding.
De huidige bestaling (röntgenstraling) met
fotonen kent deze voordelen niet. Bij fotonen
raakt er af en toe een uit z’n baan. Hierdoor
loopt gezond weefsel onvermijdelijk schade
op. Ook na het bereiken van hun doel stralen
ze door, in het gezonde weefsel naast en
achter de tumor. Fotonen zijn radiobiologisch
gezien wel even krachtig als protonen.
Wel wat laat
De initiatiefnemers van het nog te bouwen
bestralingscentrum suggereren dat Nederland wat langzaam is met het invoeren van
de ‘nieuwe generatie radiotherapie’. Loma
Linda University Medical Center, in Californië
(VS), had de primeur al in 1990. “Still not
available”, schrijven de Nederlandse initiatiefnemers. Oftewel: nog steeds niet beschikbaar
in Nederland. Verder merken ze op dat
Nederland niet in protonenbehandeling
heeft geïnvesteerd, het buitenland wel. Zelfs
Rusland, China en Zuid-Afrika hebben al een
protonencentrum.
Enthousiast
Radiotherapeuten zijn razend enthousiast
over de nieuwe vorm van bestraling, al is hun
claim dat een ‘doorbraak’ is bereikt met deze
therapie merkwaardig, gezien het feit dat
er nog geen enkele patiënt in Nederland is
behandeld.
“Als het nu niet doorgaat in Nederland, zou
ik dat een schande vinden,” zegt prof. Peter
Levendag. Hij is hoofd van de afdeling Radiotherapie in Erasmus MC-Daniel den Hoed.
“Gelukkig is het College voor Zorgverzekeringen positief.” Onder meer de indicatiestelling
(voor welke patiënten is deze behandeling
echt geschikt?) vergt volgens prof. Levendag
nog aandacht.
Voor de Randstad
Vanaf 2015 kan het bestralingsinstituut op
volle capaciteit draaien, zo is althans de planning. Patiënten zullen vooral uit de Randstad
en omgeving komen. De naam wordt waarschijnlijk Holland Particle Therapy Centre,
kortweg HollandPTC.
Noord & Zuid ook
Ook Groningen en Maastricht/Aken zijn in de race voor een protonencentrum. Groningen heeft
voor dit vakgebied sinds december vorig jaar een eigen hoogleraar, prof. Marco Schippers. Deze
Rotterdammer promoveerde aan de TU Delft, in de kernfysica. Leuk detail: zijn fascinatie voor
technologie deed hij als jongetje op naast De Kuip (stadion Feyenoord), in de gasfabriek waar
zijn vader werkte.
Monitor • februari / maart 2009
In het behandelcentrum in Delft zal ook
medische research worden bedreven. Onderzoekers gaan daar onder meer bestraling met
koolstofionen ontwikkelen. Koolstofionen
hebben als voordeel dat ze nóg preciezer dan
protonen kunnen worden gelanceerd en nóg
meer energie in de tumor afgeven.
HollandPTC
Wat? HollandPTC, dit staat voor: Holland
Particle Therapy Centre. Partikels zijn proto­
nen- of koolstofionen in een stralingsbundel.
Waar? Technopolis, Delft, naast het Reactor
Instituut Delft. Mogelijk krijgt de A13, de
snelweg Rotterdam-Den Haag, een afslag voor
Technopolis.
Regio? Tien miljoen inwoners van de
Randstad en aangrenzende gebieden, inclusief
Zeeland, delen van Noord-Brabant.
Wie? In Nederland krijgen jaarlijks zo’n
50.0000 patiënten bestraling (radiotherapie).
Minstens 6000 van hen zullen baat hebben bij
protonentherapie. Het gaat om mensen die
een hele hoge bestralingsdosis nodig hebben
op gevoelig liggende plekken en om mensen
die kwetsbaarder zijn voor bijwerkingen.
Denk aan onder meer kinderen met kanker
en volwassenen met tumoren in het oog, de
hersenen, het hoofd, de hals, het ruggenmerg,
de slokdarm, de slijmvliezen.
Hoe? De protonen komen uit een deeltjes­
versneller (cyclotron), een soort centrifuge, en
vliegen razendsnel via een magneetpijp naar
de patiënt op de behandeltafel.
Wie niet? Minder snel in aanmerking komen
patiënten met tumoren in bijvoorbeeld de
borst, de prostaat en het bloed (leukemie).
Nut? Bestraling met protonen heeft als
belangrijkste voordeel een zeer nauwkeurige
en scherp begrensde dosisafgifte aan de tumor
met sparing van het gezonde weefsel rondom.
Deelnemers? Erasmus MC (Rotterdam), NKIAVL (Amsterdam), TU Delft, LUMC (Leiden).
Kosten? 150 miljoen euro, zelfs voor de
gezondheidszorg een aanzienlijk bedrag.
Start? 2012, hopen de initiatiefnemers. Op
volle toeren in 2015.
7