Een systeem dat aan apartheid doet denken John Dugard Sinds kort

Een systeem dat aan apartheid doet denken
John Dugard
Sinds kort rijden er in de bezette Palestijnse Gebieden bussen die joodse kolonisten en
Palestijnen gescheiden naar Israel brengen. In reactie op deze maatregel kwam het
Israelische dagblad Haaretz in een hoofdartikel tot het volgende oordeel: ‘Het besluit
Palestijnen en joden gescheiden te vervoeren, is het zoveelste overblijfsel van een
apartheidsconcept.’ Dit laatste was ook al van toepassing zonder deze busmaatregel. Een
fact finding-mission van de Verenigde Naties heeft enige tijd geleden een belangrijk
rapport uitgebracht over het Israelische nederzettingenbeleid. Het bevestigt wat
menigeen al lange tijd constateert: dat het nederzettingenbeleid zich niet onderscheidt
van de apartheid zoals deze in Zuid-Afrika bestond.
onderdrukking en verdrijving
De fact finding-mission had niet als opdracht een uitspraak te doen over de onwettigheid
van de joodse nederzettingen, aangezien hierover duidelijkheid bestaat. De
nederzettingen zijn in strijd met de Vierde Conventie van Genėve, gelden volgens het
Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof als misdaden en worden door het
Internationaal Gerechtshof eenstemmig als schending van het volkenrecht
gekwalificeerd. De opdracht bestond er veeleer uit te onderzoeken welke gevolgen de
nederzettingen hebben op de civiele, politieke, economische, sociale en culturele rechten
van de Palestijnse bevolking in de in 1967 bezette gebieden.
Evenmin behandelt het rapport de militaire bezetting van de Westelijke Jordaanoever.
Het beperkt zich tot het onderzoeken van de effecten van het nederzettingensysteem. De
conclusie dat Israel op de Westelijke Jordaanoever, inclusief in Oost-Jeruzalem, een vorm
van apartheid bedrijft, is alleen gebaseerd op de structuur van de nederzettingen. De
drie wezenskenmerken van Zuid-Afrikaanse apartheid waren: institutionele
discriminatie, onderdrukking en territoriale verdrijving. Het verslag van de factfinding mission komt tot de slotsom dat het nederzettingenstelsel zich kenmerkt door
deze drie wezenskenmerken.
Als stafchef gaf Moshe Ya'alon opdracht tot meerdere grote militaire operaties in de
Strook van Gaza. Deze gevechtshandelingen deden niet onder voor Operation Defensive
Shield [in 2002 op de Westelijke Jordaanoever; red.] en betroffen invallen in Zeitoun, de
buitenwijk van Gaza-Stad, in Rafah, Beit Hanoun, het vluchtelingenkamp in Jabalia en
Khan Younis. Het verklaarde doel van deze invallen: het vernietigen van Palestijnse
huizen en bezittingen. Bij deze operaties vonden honderden Palestijnen de dood.
ingeperkte bewegingsvrijheid
De VN-commissie stelt in de eerste plaats met betrekking tot discriminatie vast, dat er in
de bezette Palestijnse Gebieden twee rechtssystemen bestaan: één voor kolonisten en
één voor Palestijnen. Verder wordt naar voren gebracht dat kolonisten een ‘ten opzichte
van Palestijnen een bevoorrechte juridische status’ genieten en dat ‘in de bezette
gebieden een speciaal regime geldt’, dat ‘voor Palestijnen in de bezette gebieden een
veelheid aan dagelijkse mensenrechtenschendingen tot gevolg heeft, waaronder de
onbetwistbare schending van het recht op gelijke behandeling, op gelijkheid voor de wet
en op gelijke bescherming door de wet’. De commissie stelt in de tweede plaats vast dat
de Palestijnen veelvuldig blootstaan aan repressieve maatregelen door het Israelische
leger en de joodse kolonisten.
De bewegingsvrijheid van de Palestijnen is beperkt (wat aan het apartheidssysteem met
zijn pasjeswet herinnert), net als hun vrijheid van meningsuiting en vrijheid van
vereniging, waarbij het ‘er hoofdzakelijk om gaat om een voor de Israelische [joodse]
kolonisten soepele gang van zaken te waarborgen’, zoals het rapport het omschrijft.
Bovendien plegen de kolonisten geweld tegen Palestijnen, en vernielen zij hun
eigendommen: huizen, scholen en landbouwgrond. Zij worden daarbij niet door het
Israelische leger tegengehouden.
Ondanks zijn achtergrond beschouwt Ya’alon de Kwestie Palestina niet als Israels
voornaamste probleem, tenminste niet volgens de lijst van prioriteiten die hij op zijn
Facebook-pagina heeft gepubliceerd. Bovenaan die lijst staat Irans nucleaire programma.
Volgens onbevestigde maar hardnekkige geruchten zou Ya'alon tot het kamp behoren dat
liever de Verenigde Staten het voortouw ziet nemen bij een militaire operatie tegen Irans
nucleaire programma.
Het rapport komt tot de slotsom dat aan het geweld ‘institutionele discriminatie jegens
de Palestijnse bevolking’ ten grondslag ligt. De waarnemers zijn van mening dat geweld
en intimidatie jegens Palestijnen en hun eigendom tot doel hebben de lokale bevolking
van hun land te verdrijven om zo de uitbreiding van de joodse nederzettingen mogelijk te
maken.
In de derde plaats beschrijft het rapport een systeem van huisvernielingen,
ontruimingen, gedwongen verhuizingen, verdrijving en onteigening. Allemaal in het
belang van de joodse nederzettingen.
De waarnemers passen niet het begrip apartheid toe om het systeem te kenschetsen.
Dat zij het door de aanwezigheid van 520.000 joodse kolonisten in zo’n 250 joodse
nederzettingen/outposts opgebouwde systeem - die tot de inbeslagname van ongeveer
40 procent van de Westelijke Jordaanoever heeft geleidt - als gelijkend op apartheid
beoordelen, wordt uit de volgende conclusie duidelijk: ‘De nederzettingen zijn gebouwd
voor het exclusieve gebruik door Israelische joden. Nederzettingen worden door een
systeem van complete afscheiding tussen kolonisten en de overige bevolking in de
Palestijnse bezette gebieden in stand gehouden en uitgebreid. Het afscheidingssysteem
wordt door streng militaire toezicht en strafvervolging met afbreuk van de rechten van
de Palestijnse bevolking doorgezet en mogelijk gemaakt.’
De rol van Europa
Beter laat de apartheid zoals deze in Zuid-Afrika bestond, zich niet beschrijven. Voor
Zuid-Afrikanen die onder de apartheid geleefd hebben, komt dit niet als een verrassing.
De meeste Zuid-Afrikanen die de Westelijke Jordaanoever bezoeken, springt de gelijkenis
in het oog tussen het repressiesysteem dat de joodse kolonisten bevoorrecht, en de
apartheid die zij in Zuid-Afrika meegemaakt hebben.
Europa had het voortouw bij de campagne tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Zullen de
politieke kopstukken in Europa de moed hebben openlijk te verkondigen dat Israel in de
bezette Palestijnse gebieden apartheid in de praktijk brengt? Zullen zij daar stappen
tegen ondernemen?
uit: Neue Zürcher Zeitung van 16 mei 2013
John Dugard is emeritus hoogleraar volkenrecht aan de Universiteit Leiden; hij was
speciaal rapporteur voor de Mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties in de
Palestijnse Gebieden en hoogleraar Mensenrechten aan de Universiteit van Pretoria
(Zuid-Afrika)
vertaling: Adri Bon
uit: Soemoed – jaargang 41 nummer 5 (september-oktober 2013)