Lees het artikel over Beethoven in het PLT magazine.
advertisement
28 xxx plt 03 Het mysterie Beethoven Door Rob Kasteleijn 29 De afstand tussen Heerlen en Bonn, de geboortestad van Beethoven, bedraagt 124 kilo­ meter, een uurtje rijden als je een beetje gas geeft. Het scheelt dus maar weinig of een van ’s werelds grootste muzikale genieën was een Limburger ge­ weest. In november 1792 verhuist hij naar Wenen om vanuit daar de muziekgeschiedenis voorgoed te veranderen. Beethoven was grillig, geniaal, onafhankelijk en revolu­ tionair. Hij nam zijn eigen emoties als basis voor diep doorvoelde werken en was al bij leven en ­welzijn een legende. Wil je over Beethoven praten, dan ga je te rade bij een van de belangrijkste ambassadeurs van zijn muziek. Een man wiens opnames van de 32 Beethoven-sonates inter­ nationaal als maatstaf worden gezien. Dus vroegen we Ronald Brautigam… 30 beethoven festival / klassiek Interview met pianist Ronald Brautigam Wat vindt u zo fascinerend aan Beethoven? ‘De combinatie van dramatiek en zijn strijd tegen de klassieke vorm. Beethoven heeft zijn hele leven geprobeerd de klassieke structuur naar zijn hand te zetten. Destijds ging alles volgende bepaalde muzikale wetten. Je had componisten die zich daar keurig aan hielden, maar die produ­ ceerden dan ook behoorlijk saaie stukken. Beet­hoven liet zich echter door niemand voorschrijven hoe hij moest componeren. Hij heeft de schaar gezet in de destijds traditionele muziekvormen. Alsof hij een pak van iemand anders aantrok en vervolgens net zo lang ging zitten knippen tot het lekker zat. Dat is een ongelooflijk interessante ontwikkeling.’ ‘Hij zette de schaar in de destijds traditionele muziekvormen. Alsof hij een pak van iemand anders aantrok en vervolgens net zo lang ging zitten knippen tot het lekker zat.’ plt 03 beethoven festival / klassiek Vernieuwers eindigen niet zelden eenzaam en onbegrepen op een zolderkamertje. Begreep het publiek zijn muziek wel? ‘Beethoven had een select gezelschap vaste liefhebbers die hem vaak van geld en opdrachten voorzagen. Maar muzikaal gezien ging het veel mensen inderdaad ­boven de pet. Ook critici en collegacomponisten snapten nauwelijks waar hij mee bezig was. Toch genoot hij veel ­respect. Bij zijn begrafenis liep half Wenen uit. Zo zie je maar dat je voorzichtig moet zijn met afgaan op de smaak van tijdgeno­ ten. Sommige kunstenaars blijken achteraf gezien hun tijd mijlenver vooruit te zijn geweest.’ Hoe is de liefde tussen u en Beethoven ontstaan? ‘Ik was tien jaar toen ik op pianoles mijn eerste Beethoven-sonate speelde. De vonk sloeg direct over en dat vuur is nooit meer gedoofd. Er bestond toen een driedelige ­uitgave met alle 32 pianosonates van Beethoven. Ik had deel één en heb van mijn zakgeld de andere delen bij elkaar gespaard. Het klinkt misschien gek, maar soms heb je muziek die je zonder omweg tot in het diepst van je ziel raakt, alsof je er altijd al mee in contact stond. Dat maakt voor mij het spelen van Beethoven zo heerlijk. Ik ben nauwelijks bezig met interpreteren, ik speel alleen maar die fantastische noten.’ Je moet gewoon spelen wat er staat, heeft u weleens gezegd. ‘Bij een componist van het kaliber Beet­ hoven is dat inderdaad het geval. Het staat er allemaal al, je hoeft niks toe te voegen, maar je moet ook oppassen dat je geen details weglaat. Sommige pianisten maken het naar mijn smaak te vriendelijk. Bij ­Beethoven moet je gewoon meedogenloos spelen wat er staat. Of er dan nog ruimte overblijft voor eigen interpretatie? Natuur­ lijk, je kunt niet alles op papier vastleggen. ‘Soms heb je muziek die je zonder omweg tot in het diepst van je ziel raakt.’ Ronald Brautigam Ik weet het niet zeker, maar ik geloof dat het dirigent Sir John Eliot Gardiner was die interpreteren ooit vergeleek met een tenniswedstrijd. Je moet de bal binnen de witte lijnen slaan, maar daartussen ligt ge­ noeg speelruimte. Als ik een sonate na een paar jaar opnieuw speel, klinkt die soms ietsje anders. De timing kan bijvoorbeeld net een fractie variëren. Timing is als het ware een improvisatie in de tijd, daar kun je veel mee doen.’ In de klassieke muziek wordt vaak gezegd: ‘spelen zoals de componist het heeft bedoeld’. Maar weten we dat bij Beethoven eigenlijk wel? ‘Nee, maar dat is juist onderdeel van de magie. Ik kwam net bij het opruimen een cd-box tegen waarop Stravinsky zijn eigen werk dirigeert. Dan hoor je de muziek dus exact zoals de componist het heeft bedoeld. Het feit dat we dat bij Beethoven niet precies weten, is voor mij een deel van het mysterie waar ik zo van houd. Ik vind zo’n levenslange zoektocht heerlijk, al besef ik dat ik nooit ‘de waarheid’ zal ontdekken.’ U speelt de pianosonates, net als Beethoven, op een fortepiano. Waarom niet op een moderne vleugel? ‘Een moderne vleugel heeft zo veel volume dat je bij Beethoven soms bijna voorzichtig moet zijn om de muziek niet uit z’n voegen te blazen. Op een fortepiano kun je net als Beethoven de grenzen opzoeken, de muziek echt te lijf gaan, zodat je het instrument bijna hoort kraken en zuchten. Ik merk dat mensen zich soms even moeten instellen op het zachtere geluid van een fortepiano, maar daarna horen ze dingen in de muziek die ze nooit eerder hoorden. Dat maakt het spannend en interessant.’ 31 32 beethoven festival / klassiek muziek die al twee eeuwen boeit Interview met Jos Roeden, artistiek programmeur bij philharmonie zuidnederland Philharmonie zuidnederland opent het Beethoven Festival op zaterdagavond met een verrassend en veelzijdig symfonisch programma, dat speciaal voor deze gelegenheid werd samengesteld. Jos Roeden, voorheen programmeur Opera & Klassiek bij Parkstad Limburg Theaters en tegenwoordig artistiek programmeur van het ensemble, licht toe. ‘Hoofdmoot is natuurlijk de Vierde Symfonie, die ingeklemd zit tussen twee muzikale ­monumenten: de Eroica, een symfonie opgedragen aan Napoleon, en de dramati­ sche Vijfde Symfonie, met het bekende noodlotsthema. Beethovens vierde is net zo virtuoos, maar veel lichter van toon en heel prettig om naar te luisteren.’ Wat maakt een Beethoven-symfonie zo bijzonder? ‘Het is muziek waar mensen al ruim twee eeuwen geboeid naar luisteren. Beethoven was in zijn tijd een revolutionair. Door zijn manier van instrumenteren en de wijze waarop hij zijn symfonieën vormgaf, heeft hij de muziekgeschiedenis voorgoed veranderd. Neem de Negende Symfonie, ‘Beethoven heeft de muziekgeschiedenis voorgoed veranderd.’ • za 18 mrt philharmonie zuidnederland Beethoven: Ouverture Coriolan Clement: Vioolconcert in D Beethoven: Symfonie nr. 4 20.00 uur / Theater Heerlen rabozaal / vanaf € 25,25 waarin hij bij het slotdeel koor en solisten toevoegt, dat was echt ongehoord in zijn tijd.’ Wat doet het ‘Vioolconcert’ van Franz Clement eigenlijk op het programma? ‘Clement en Beethoven waren twee handen op één buik. Ze inspireerden elkaar en gaven elkaar opdrachten. Clement was niet alleen een uitstekend violist, maar ook een zeer bekwaam componist, die dit vioolconcert schreef voor een benefietconcert voor Beethoven. Hij vroeg of Beethoven op zijn beurt ook voor hem een vioolconcert wilde schrijven. Dat werd het beroemde Viool­ concert in D, opus 61. Maar wie nu Clements inmiddels vergeten concert hoort, kan niet anders concluderen dan dat Beethoven daar uitstekend naar heeft geluisterd. Ook een genie speelt weleens leentjebuur.’ Stel dat u tijdens een bezoek aan Wenen Beethoven tegen het lijf zou lopen, wat zou u dan van hem willen weten? ‘Wat mij blijft fascineren is het verhaal over Beethovens doofheid. Op het laatst kon hij zijn eigen muziek niet meer horen. Toch gaat hij door met componeren. Sterker nog, naarmate zijn gehoor afneemt, lijkt zijn ­muziek steeds genialer te worden. Ik zou weleens willen weten hoe hij dat in zijn hoofd allemaal heeft kunnen klaarspelen.’ Hoe zou u dirigent Reinhard Goebel in een paar woorden schetsen? ‘Als een echte Beethoven-specialist. Een man met een uitgesproken mening, belezen, niet bang om de confrontatie aan te gaan en een hele persoonlijke visie op de muziek over te brengen op orkest en ­publiek. Een muzikant pur sang, maar ook een verteller die iedereen in zijn beleving meeneemt.’ • z0 19 mrt Van Baerle Trio Beethoven: Variaties in Es Pianotrio in c, Symfonie nr. 2 12.00 uur / Theater Heerlen limburgzaal / vanaf € 14,50 • z0 19 mrt Beethoven festival • za 18 + zo 19 mrt In het weekend van 18 en 19 maart is Beethoven de baas in onze concertzaal. Zaterdagavond opent philharmonie zuidnederland onder leiding van Beethoven-specialist Reinhard Goebel met een verrassend symfonisch programma. Op zondagochtend zorgt het Van Baerle Trio – met achter de vleugel Hannes Minnaar – met drie pianotrio’s voor een waar klankfeest. Daarna wordt het kwartetten met het wereld­ beroemde Franse Modigliani Quartet, dat laat horen hoe Mendelssohn en Ravel te rade gingen bij de klassieke grootmeester. Ronald Brautigam ten slotte maakt een keuze uit Beethovens pianosonates. Modigliani Quartet Beethoven: Strijkkwartet nr. 13 in Bes, op. 13 Mendelssohn Bartholdy: Strijkkwartet nr. 2 in a, op. 13 Ravel: Strijkkwartet in F 15.00 uur / Theater Heerlen limburgzaal / vanaf € 14,50 • z0 19 mrt Ronald Brautigam (fortepiano) Beethoven: Pathétique, Pastorale, Zeven Bagatelles, Waldstein 19.00 uur / Theater Heerlen limburgzaal / vanaf € 14,50
