7330_1556438_Gezonde_voeding

Productverslag
De foto’s zijn gemaakt met de promotieweek en de ouderavond.
Naam:
Studentnummer:
Opleiding:
Cursus:
Cursuscode:
Inleverdatum:
Britt Noordergraaf
1556438
Lerarenopleiding gezondheidszorg en welzijn
Beroepsproduct 3
OAR-H3BERPDT3-12
12- 05- 2015
Inleiding
In het productverslag kunt u lezen hoe mijn product voor beroepsproduct 3 tot stand is gekomen. In opdracht van
de Mavo Muurhuizen, gevestigd in Amersfoort heb ik een product ontworpen zodat de school kan starten met de
ontwikkeling van een gezonde school. Hierbij het ik me gericht tot gezonde voedingsmiddelen. In het
productverslag kunt u lezen welke ontwikkelingen de school heeft doorgemaakt dit jaar betreft gezonde
voedingsmiddelen en welke resultaten hiermee bereikt zijn. Tot slot trek ik hieruit mijn conclusies en formuleer ik
opnieuw actiepunten voor het aankomende schooljaar 2015- 2016.
Het productverslag is ingedeeld in vier hoofdstukken.
In hoofdstuk 1: Inleiding kunt u lezen wat de aanleiding was voor het uitvoeren van dit beroepsproduct, wat de
context is van de Mavo Muurhuizen en welke onderzoeksvraag ik heb geformuleerd voor de verkenning.
In hoofdstuk 2: Verkenning kunt u lezen welk literatuuronderzoek en praktijkonderzoek ik heb uitgevoerd.
Vervolgens kunt u de resultaten en conclusie lezen.
In hoofdstuk 3: Ontwikkeling van product kunt u lezen wat voor een product ik ontwikkeld heb en hoe deze tot
stand is gekomen.
In hoofdstuk 4: Evaluatieonderzoek kunt u tot slot lezen hoe ik het product evalueer, welke onderzoeksvraag ik
hiervoor heb gebruikt en welke conclusies en resultaten ik kan stellen aan beroepsproduct 3.
Tot slot vind u in de bijlagen het product ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ en de meetinstrumenten die ik gebruikt
heb voor mijn evaluatieonderzoek.
Met vriendelijke groet,
Britt Noordergraaf
2
Inhoudsopgaven
Hoofdstuk 1: Inleiding
Blz. 4
Hoofdstuk 2: Verkenning
Literatuurverkenning
Praktijkverkenning
Resultaten
Conclusie
Blz. 5
Blz. 5
Blz. 7
Blz. 9
Blz. 11
Hoofdstuk 3: Ontwikkeling van product
Blz. 12
Hoofdstuk 4: Evaluatieonderzoek
Resultaten
Conclusie
Blz. 14
Blz. 15
Blz. 17
Literatuurlijst
Blz. 18
Bijlagen
Blz. 19
Blz. 20
Blz. 94
Blz. 96
Bijlage 1: Product ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’
Bijlage 2: Leerlingen enquête
Bijlage 3: Interviews
3
Hoofdstuk 1: Inleiding
De Mavo Muurhuizen heeft vorig jaar een grote verbouwing gehad en viert in oktober 2013 de opening van het
nieuwe gebouw met leerlingen, werknemers en belangrijke mensen van de gemeente Amersfoort. Dit lijkt de
school een goede start voor het inzetten van een gezonde school. De directie is al een paar jaar bezig om de
school gezonder te maken door bijvoorbeeld een alcohol en nu ook rookverbod op te leggen.
De mavo Muurhuizen is al een paar keer aangesproken door de GGD over de voeding die de school aanbied. Zo
verkopen ze in de kantine alleen maar ongezonde snacks als chocolade en chips en liggen de automaten vol
frisdrank. Er worden geen broodjes of gezonde items verkocht. De leerlingen gaan vaak voor schooltijd nog naar
de supermarkt om daar grootverpakkingen chips of snoep te kopen. Daarnaast worden energiedrinks vaak
meegenomen naar school maar hiervoor geld sinds kort al dat dit niet is toegestaan. De directie geeft aan dat ze
merken dat het aantal leerlingen met overgewicht toeneemt.
Naast de verbouwing heeft de school dit jaar in plaats van de vijf a zes brugklassen, acht brugklassen gevormd
die nog niet bekend zijn op onze school. In samenspraak met de directrice leek dit ons een goed moment om de
gezonde voeding aan te kaarten. Een nieuw schoolgebouw met veel nieuwe leerlingen leek ons het uitgesproken
moment om te onderzoeken hoe we de school gezonder kunnen krijgen als het gaat om voeding. De directrice
heeft mij gevraagd dit te onderzoeken en vervolgens de uitkomst uit te voeren op de school. Dit leek mij een goed
project voor beroepsproduct 3.
Omdat ik al met beroepsproduct 3 was begonnen voordat ik met beroepsproduct 2 starten, heb ik beroepsproduct
2 gekoppeld aan dit beroepsproduct. Ik heb een lessenserie gemaakt voor de eerste klas over gezonde voeding.
In dit beroepsproduct heb ik de gehele school en met name het beleid, in gedachten genomen om te kijken wat er
schoolbreed ontwikkeld kan worden. De lessenserie was gericht op het vak verzorging, terwijl in dit
beroepsproduct ook word gekeken naar het personeel, de schoolkantine, ouders en de leerlingen zelf. Naast de
koppeling met beroepsproduct 2 zal ik het vak ‘gezondheidsbevordering’ gebruiken als extra aanvulling. Voor
gezondheidsbevordering heb ik interventieprogramma’s vergeleken en een literatuuronderzoek gedaan naar
gezonde voeding in het VMBO.
De Mavo Muurhuizen is een kleinschalige school met ongeveer 550 leerlingen, gelegen in Amersfoort. De school
geeft les op een VMBO- TL niveau, met als uitzondering de zorg & welzijn klas die een diploma krijgt voor
VMBO- GL niveau. Sinds dit schooljaar is de school gestart met de Havo- top. Dit houdt in dat leerlingen na het
behalen van hun VMBO- TL diploma, havo 4 en 5 nog volgen op onze school.
De Mavo Muurhuizen staat in de omgeving bekend als een school die veel zorg aanbiedt. Zo kunnen leerlingen
met een LWOO of de voormalige REC indicatie gebruik maken van bijvoorbeeld een personal coach of
leerlingbegeleiding. Hierdoor is het aantal zorgleerlingen bij ons op school ook hoger dan het landelijk
gemiddelde. Wat vaak door ouders benoemd word als specifieke kenmerk is de goede sfeer. De docenten zijn
onderling heel hecht en gaan bijvoorbeeld ook regelmatig iets met elkaar drinken na werktijd of hebben een uitje.
Ik merk ook dat de leerlingen onderling veel respect voor elkaar hebben en elkaar accepteren zoals ze zijn.
De school breidt zich de laatste jaren langzaam uit en zit dit jaar aan een maks van acht eerste klassen.
Daarnaast is de school de afgelopen jaren gericht op de gezondheid van de leerlingen en maken daarbij ook
beleidsstukken. Twee jaar geleden heb ik samen met de GGD het onderzoek ‘schoolkracht’ afgenomen en hierop
geëvalueerd en met deze uitkomsten word nu veel gedaan. Het stukje voeding is alleen nog blijven liggen en zal
dus dit jaar aangepakt worden. Ik heb dus al eerder samengewerkt met de GGD en wil graag voor dit
beroepsproduct gebruik maken van de kennis die zij hebben opgedaan in het begeleiden van andere scholen.
Daarnaast is het van belang dat alle collega’s betrokken worden bij dit project zodat het schoolbreed gedragen
word.
De onderzoeksvraag die ik heb onderzocht is:
Hoe kan de Mavo Muurhuizen ervoor zorgen dat VMBO GL/ TL leerlingen kiezen voor gezonde voeding op
school?
4
Hoofdstuk 2: Verkenning
Over ongezonde voeding is veel onderzoek gedaan en zijn dus ook veel artikelen te vinden. Hieronder vind u
artikelen of rapporten die te maken hebben met ongezonde voeding.
Binnen de Nederlandse cultuur heeft 14%, waarvan 2%, van de Nederlandse jeugd ernstig overgewicht.
Veel jongeren hebben een ongezond voedingspatroon. Hun voeding bevat teveel verzadigde vetten,
enkelvoudige suikers, alcohol en te weinig voedingsvezels. Uit cijfers van het ministerie van VWS (2005) blijkt
dat:
14% van de Nederlandse jongeren niet elke dag ontbijt.
44% niet elke dag fruit eet.
61% niet elke dag groente eet.
75% onvoldoende beweegt.
Recentere cijfers van het ministerie van VWS dan 2005 zijn nog niet gepubliceerd.
Uit gegevens van de Landelijke groeistudies in 1980 en 1997 bleek dat zowel bij jongens als bij meisjes vanaf 10
jaar de prevalentie van overgewicht ongeveer is verdubbeld en dat de prevalentie van obesitas 8 keer zo hoog is
geworden. Op dit moment anno 2013, heeft 13% van de jongens en 14% van de meisjes in Nederland
overgewicht.
Daarnaast blijkt uit voedingsconsumptiepeilingen van het RIVM (2012) dat het percentage jongeren dat
voldoende groente en fruit eet zeer laag: circa 7% (groente) en 12% (fruit). De consumptie van groente en fruit is
tussen 1997 en 2008 zowel bij jongens als bij meisjes gedaald. De consumptie van (verzadigde) vetten, is bij
jongeren en volwassenen nog steeds te vet en te calorierijk.
Hieruit blijkt dus ook dat de constatering van de Mavo Muurhuizen juist is en dat leerlingen zwaarder worden.
Uit het TNO- onderzoek ‘Beweeg- en eetgedrag van kinderen, jongeren en volwassenen’ bleek dat 93% te weinig
groente en fruit eten waardoor zij belangrijke vitamines en mineralen uit groente en fruit missen.
Uit de internationale studie “Health Behaviour in School- Aged Children” (HBSC) werd aangetoond dat een groot
deel van de Europese en Noord-Amerikaanse jongeren de richtlijnen van voeding niet opvolgt. De groente- en
fruitinname is in alle landen laag en verminderd naarmate men ouder wordt. Wel is de consumptie van frisdrank
en snoep hoog.
Op de middelbareschool lijken kinderen meer te gaan snacken dan op de basisschool ((Pos & Bouwens, 2003).
Scholieren van het HAVO en het VWO eten iets minder gefrituurde snacks dan anderen, de onderbouw van het
VMBO en MAVO het meest (Versteeg, 1997, in: Pos & Bouwens, 2003). Wat betreft voedingsgewoonten vindt de
omslag plaats bij de overstap van het basisonderwijs naar het voortgezet onderwijs, dus rond het 12/ 13e
levensjaar.
Wat kenmerkend is aan het voedingsgedrag van leerlingen, is dat ze veel ‘snacken’ (tussendoortjes). 25%
(fris)dranken en bijna 50% van koek, gebak en snacks. Jongeren eten bovendien 1 tot 1,5 keer per week een
patatje en 2 tot 2,5 keer een zak chips of chocoladerepen. Klein snoepgoed, zoals koekjes of drop wordt 4 keer
per week gegeten (Schaalma et al., 1997, in: Fekkes & Paulussen, 2002). Ondanks dat deze onderzoeken een
paar jaar oud zijn laten ze een duidelijk beeld zien van het voedingsgedrag onder VMBO en Mavo leerlingen zien.
Ook zijn de jongeren uit het VMBO niet betrokken bij het probleem, omdat zij de effecten op lange termijn niet
inzien. Jongeren met overgewicht hebben al een hogere bloeddruk en ongunstigere cholesterolwaarden in hun
bloed dan jongeren met een normaal gewicht. Dat blijkt uit het promotieonderzoek voor het RIVM.
De jongeren uit het VMBO doen wat schoolgenoten ook doen, zonder aan de gevolgen en de risico’s te denken of
deze erg vinden. Dit is wat veranderd moet worden bij deze doelgroep. De jongeren betrekken bij voeding, het
effect ervan en de gevolgen. Dit komt ook terug in het boek van Eveline Crone (2011) het puberende brein waarin
word verteld dat pubers de gevolgen op de langer termijn niet kunnen overzien en voornamelijk op korte termijn
zijn ingesteld. Daarnaast speelt de groepsdruk en sociale contacten een grote rol bij de ontwikkeling.
Naast de cijfers over ongezonde voeding blijkt uit onderzoek ook dat er verschil zit tussen allochtone jongeren en
autochtone jongeren. Zo laat een onderzoek van het Nationaal Kompas Volksgezondheid zien dat de prevalentie
van een ongezonde voeding en daarbij overgewicht onder de groep van allochtone jongeren hoger is dan
autochtone jongeren. De risicogroep die er het meest uitspringt, zijn de Antilliaanse, Turkse en Marokkaanse
vrouwen. Onder de Surinaamse autochtonen komt bij een groot deel van de Hindoestanen overgewicht voor.
(Nationaalkompas, 2012). Het Nationaal Kompas Volksgezondheid laat zien dat kinderen en jongeren van Turkse
en Marokkaanse afkomst vaker (ernstig) overgewicht hebben dan hun Nederlandse leeftijdsgenoten.
Binnen de Turkse en Marokkaanse cultuur wordt is er vaker sprake van een ongezonde voedingsleefstijl en
overgewicht. Van de Turkse jongens en meisjes is 32% te zwaar, van de Marokkaanse 27%. Binnen deze groep
is er sprake van 8% ernstig overgewicht.
Oostveen, von Grumbkow en de Vries (1992) stellen dat de attitudes worden beïnvloed door de groepen waarvan
anderen lid zijn of waarvan anderen graag lid willen worden. Dit geldt ook voor de jongeren uit het VMBO. De
jongeren passen hun gedrag aan om bij een bepaalde groep te horen.
Het is dus belangrijk om rekening te houden met het sociale aspect. Leerlingen letten op elkaars gedrag maar
kunnen het gedrag bij elkaar dus ook veranderen. Het is daarom belangrijk om iedereen in de les aan te spreken
zodat de leerlingen elkaar kunnen stimuleren te veranderen.
5
Een belangrijk onderzoek wat ik vond was van het Sociaal Cultureel planbureau (2003) hieruit bleek dat de
doelgroep niet warm loopt voor lessen over gezonde voeding, maar wel inziet en accepteert dat er aan een
gezonde voeding gewerkt moet worden. Hieruit blijkt dat het geen zin heeft om alleen maar kennisoverdracht te
geven over gezonde voeding. Ik zal dus ook actieve werkvormen moeten verzinnen om te zorgen dat leerlingen
met de kennis aan de slag gaan. In het boek ‘Lekker belangrijk’ van Halen (2013) word beschreven dat om eigen
gedrag goed te kunnen reguleren het belangrijk is dat zij een doel voor ogen hebben dat zij willen bereiken.
Ik zou leerlingen bijvoorbeeld dus een eetdoel kunnen laten opstellen in de mentorlessen waaraan ze gedurende
een paar weken aan werken. Op deze manier gaat de stof wat meer voor ze leven.
Faddegon (2009) spreekt van zelfcontrole en noemt dit een buitengewoon fortuinlijke eigenschap om interne
reacties van mensen op situaties zo te controleren dat gewenst gedrag optreedt en ongewenst gedrag wordt
vermeden. Faddegon voegde in een latere publicatie (2011) toe dat mensen lang niet altijd rationeel redeneren,
maar zich ook laten beïnvloeden door hun sociale en fysieke omgeving. Het is daarom belangrijk om de
omgeving bij de gedragsverandering te betrekken. Dit sluit aan op het onderzoek van Oostveen waarin stond dat
leerlingen beïnvloedbaar zijn door de vrienden en groepjes waarbij de leerling hoort. Daarnaast kunnen de ouders
ook betrokken worden bij dit schoolproject. Ouders met een ongezonde leefstijl stimuleert jongeren om
ongezonde keuzes te maken (Golan & Crow, 2004; Rosenkranz & Dzewaltowski, 2008).
Volgens de encyclopedie wordt gezonde voeding gedefinieerd als: ‘gezonde voeding dient te voorzien in onze
dagelijkse behoefte aan water, vezels, vetten, suikers, eiwitten, vitaminen en mineralen voor het optimaal
functioneren van het menselijk lichaam’ (Encyclo, 2014).
Op de site van de GGD (GGD midden Nederland) staan zes belangrijke punten waaraan gezonde voeding moet
voldoen namelijk:

Het ontbijt is de belangrijkste maaltijd van de dag. Door te ontbijten krijg je voldoende energie om de dag
te beginnen, je te concentreren op school/werk, en voorkom je dat je halverwege de ochtend gaat snoepen.

Eet gevarieerd en niet teveel.

Eet minder verzadigd vet.

Eet veel groeten, fruit en brood.

Drink voldoende vocht (1½ / 2 liter per dag), liefst water, thee of koffie zonder suiker of melk.

En vergeet niet dat je als ouder/verzorger een voorbeeld in alles bent voor je kind, ook op het gebied van
gezond eten en bewegen. Kinderen apen na wat je eet en hoeveel je beweegt. Geef jij jouw na- aapje het
gezonde voorbeeld?
Het is goed om deze punten mee te nemen in mijn onderzoek. Zo zouden leerlingen bijvoorbeeld water moeten
kunnen drinken op school. Ook hierin komt het belang van de ouder weer terug. Dit geld ook voor docenten die
ongezond eten voor de ogen van de leerlingen. Docenten zouden het goede voorbeeld in de school moeten
geven.
Conclusie:
Op basis van de lieteratuurverkenning trek ik de volgende conclusies:
- De leerlingen in de onderbouw van het VMBO zijn vatbaar voor ongezonde voeding en het eten van
ongezonde snacks. Dit komt voornamelijk door de ongezonde tussendoortjes die zij kiezen.
- De leerlingen zijn gevoelig voor de mening van vrienden en de groep waarbij ze horen.
- Om gedrag te veranderen is het belangrijk dat leerlingen een doel voor ogen hebben.
- Ouders met een ongezonde leeftstijl stimuleren leerlingen om ongezonde keuzes te maken. Ouders
moeten dus ook betrokken worden in de gezonde voeding.
6
Naast het literatuuronderzoek heb ik ook een praktijkonderzoek uitgevoerd op de Mavo Muurhuizen. Ik heb het
literatuuronderzoek gebruikt om te kijken met welke personen ik het beste contact kon leggen. Hierbij kwam ik uit
op de leerlingen, ouders, de directie, de GGD en het kantinepersoneel. Ik vond het belangrijk om dit project te
bekijken vanuit verschillende aspecten om de kans van slagen zo groot mogelijk te maken.
Ik heb allereerst de leerlingen uit mijn klassen een enquête laten invullen op de laptop. Het gaat hierbij om
ongeveer 160 eerste klas leerlingen, 80 derde klas leerlingen en 65 vierde klas leerlingen. Deze klassen bestaan
uit ongeveer net zoveel jongens als meisjes en verschillen dus in de leeftijd elf t/m zeventien jaar. Het zijn
allemaal VMBO- TL/ GL leerlingen waarin ook verschillende culturen en religies voorkomen. Omdat ik
schoolbreed iets wil opzetten heb ik ervoor gekozen om in verschillende leerjaren te onderzoek. Naast dat ik de
leerlingen een enquête heb laten invullen ben ik daarna met deze leerlingen een gesprek aan gegaan. De insteek
hiervan was te kijken of leerlingen eigen eten meenemen naar school of eten kopen in de kantine en daarbij
aansluitend wat ze dan kopen in de kantine. Daarbij ging het mij voornamelijk om leerlingen de ruimte te geven
voor tips zodat ik misschien op nieuwe ideeën gebracht kon worden. De resultaten hiervan vind u onder het kopje
‘resultaten’.
Naast het onderzoek dat ik heb gedaan bij de leerlingen heb ik ook contact gezocht met de GGD. Voor dit
onderzoek heb ik een contactpersoon gekregen die de school eventueel wil helpen met het bedenken van
passende activiteiten voor het gezonder maken van de school. Zij heeft geholpen bij meerdere scholen voor het
opzetten van de gezonde schoolkantine. Ik heb aan haar ook gevraagd of zij vergaderingen wil bijwonen over de
gezonde school. Deze wil ik regelmatig organiseren samen met de directrice en het kantine personeel om de
vorderingen en ideeën te bespreken, uit te werken en te evalueren. Tot slot heb ik contact gelegd met de ouders
van de ouderraad op school en leerlingen van de leerlingenraad en gevraagd of er twee personen van ieder
willen deelnemen aan deze vergadering. Hierbij komt de vergadergroep/ werkgroep uit op acht personen
namelijk: de directrice, twee personeelsleden die de inkopen doen van de kantine, twee leerlingen van de
leerlingenraad, twee ouders uit de ouderraad en mijn contactpersoon van de GGD.
Ik heb gebruik gemaakt van verschillende dataverzamelingsmethodes. Zo heb ik een enquête afgelegd omdat dit
mij op een snelle manier duidelijke antwoorden geeft. De leerlingen geven voor zichzelf antwoorden op een
vragenlijst en deze geven een concrete uitkomst. Om de enquête wat meer diepgang of toelichting te geven heb
ik de leerlingen ook vragen gesteld en een gesprek met de klassen aangeknoopt. Om meer ideeën te krijgen voor
mijn beroepsproduct en verschillende invalshoeken te bekijken heb de directrice, twee ouders, het kantine
personeel en de GGD contactpersoon geïnterviewd. Daarnaast heb ik vergaderingen georganiseerd met de
werkgroep waarbij in een gesprek naar voren kwam wat het kantine aanbod tot nu toe is geweest en waarom er
alleen maar ongezonde snacks worden aangeboden. De contactpersoon van de GGD heeft ook verteld hoe
andere scholen dit probleem hebben aangepakt en heeft ideeën gegeven hoe wij leerlingen bewuster kunnen
maken van gezonde voeding. Het was prettig dat de directrice hier ook bij aanwezig was omdat zij weet wat
mogelijk is in de school en hoeveel budget hierin gestoken kan worden. Ook werden we geattendeerd op
eventuele vergoedingen die scholen krijgen wanneer ze bezig zijn met gezonde voeding. Ik ben vervolgens op
twee andere middelbare scholen in Amersfoort wezen kijken hoe zij de schoolkantine hebben georganiseerd.
Ik vind dat deze bronnen betrouwbaar zijn aangezien ik meerdere klassen heb ondervraagd en leerlingen van
verschillende leeftijdscategorieën erbij heb betrokken. Ik snap dat er misschien ouders zijn die anders over
voeding denken maar ik heb juist geprobeerd personen erbij te betrekken die allemaal een andere invalshoek
hebben en op deze manier een brede visie geven op gezonde voeding in onze school en welke belangen er voor
iedere partij spelen. Onder het kopje ‘resultaten’ vind u de resultaten van deze vergaderingen.
Hieronder vind u de gemaakte enquête.
7
8
Nadat ik mijn literatuuronderzoek en praktijkonderzoek heb uitgevoerd ben ik de resultaten gaan bekijken van de
enquête en de gesprekken die hebben plaats gevonden in de klas. Daarnaast heb ik de interviews geanalyseerd
die hebben plaats gevonden met de contactpersoon van de GGD, twee ouders van de ouderraad, twee leden van
het kantine personeel en de directrice. Tot slot vindt u mijn bevindingen over de schoolkantines van twee andere
scholen.
Allereerst heb ik de digitale enquête bestudeerd en de gesloten en meerkeuze vragen in een diagram gezet zodat
de uitkomst overzichtelijker worden. Alle enquêtes bij elkaar vormen honderd procent.
Vraag 1: hoeveel stuks fruit eet je in de week? (7 dagen)
a. 1 tot 5 keer
b. 5 tot 10 keer
c. 10 tot 15 keer
d. Meer dan 15 keer
60%
20%
15%
5%
Vraag 2: stelling: ik neem altijd eten mee naar school.
a. Ja
b. Nee
c. Meestal wel maar niet altijd
85%
2%
13%
Vraag 3:koop je weleens eten op school?
a. Nee
b. Ja, 1 of 2 keer per week
c. Ja 3 of 4 keer per week
d. Ja elke dag
e. Heel soms
7%
25%
15%
8%
45%
Vraag 4: als ik eten op school koop, koop ik:
a. Broodje
b. Tussendoortje zoals chocolade en chips
c. Tussendoortje zoals fruit of een gezonde snack
d. Drinken
47%
45%
7%
1%
Vraag 5: als ik iets op school koop kies ik voor:
a. Gezond
b. Ongezond
10%
90%
Vraag 6: als er geen ongezond eten op school werd verkocht zou ik gezonder gaan eten:
a. Ja
60%
b. Nee
40%
Vraag 7: zou je gezonder eten als je vrienden/ thuis dit ook deden?
a. Ja
65%
b. Nee
35%
9
Naast de gesloten vragen heb ik drie open vragen gesteld en de deze besproken met de klas. Hieronder vind u
de vragen met antwoorden.
Wat zou er op school voor kunnen zorgen dat je gezonder gaat eten?
Minder snoep/ chips verkopen
Meer fruit/ fruitdrankjes verkopen
Gezond eten uitdelen
Niet iedere dag chips of snoep verkopen
Wat voor een gezond eten zou jij graag verkocht willen hebben in de school?
Fruit
Salade
Fruit smoothie
Mueslireep
Tosti
Broodje gezond
Kleine tomaatjes
Sandwich
Komkommer
Welke tip of idee heb jij om ervoor te zorgen dat leerlingen gezonder gaan eten?
- Gezonder voedsel verkopen voornamelijk fruit
- Gratis appels uitdelen
- 2 of 3 dagen in de week alleen maar gezonde dingen verkopen
- Broodjes met vlees of vis verkopen
- Meer informatie over gezonde voeding door bijvoorbeeld een workshop
- Geen geld laten meenemen naar school
- 1 of 2 keer per week gratis groente of fruit neerzetten
Op basis van de interviews trek ik de volgende conclusies:
De directrice heeft voorheen geen geld en tijd opzij gezet voor de schoolkantine.
De directrice geeft aan dat ze voorheen bang was dat de leerlingen niet voldoende voedingsmiddelen
zouden kopen in de schoolkantine en tijdens de pauzes naar de supermarkt zouden gaan.
Het kantine personeel verkoopt voornamelijk veel chips en snoepgoed.
Het kantine personeel heeft meeruren nodig om het kantineaanbod te realiseren.
De ouders vinden dat de leerlingen verkeerde voedingskeuzes maken omdat zij in de schoolkantine
teveel worden geconfronteerd met ongezonde voeding.
De ouders geven aan dat het lastig is om als ouder de voedingskeuzes van kinderen in de gaten te
houden op school.
De doelen die naar voren kwamen uit de werkgroep vergadering:
- Waterbron in de school waar leerlingen hun flesjes kunnen vullen. De flesjes passen nu niet onder de
nieuwe kranen in de wc’s.
- Kijken naar het kantine aanbod/ automaten en deze vullen tot 80% gezondere voeding. Dit kan ook
langzaam geïntegreerd worden door bijvoorbeeld een tosti met 1 bruine boterham en 1 witte boterham.
- Kantine personeel maakt nu zelf geen broodjes. Zij zouden meer uren kunnen krijgen voor het bereiden
van gezonde voeding voor de pauzes.
- Een promotieweek voor gezonde voeding. Leerlingen nieuwe aanbod van de schoolkantine laten
proeven, eventueel kookworkshop of acties.
- Een strippenkaart laten maken. Bijvoorbeeld leerlingen betalen 10 euro voor een strippenkaart en
kunnen 10 producten hiervan kopen waardoor het goedkoper word. Of na 10 producten kopen een
gratis broodje.
- Opdracht maken voor de mentorlessen waar iedere mentor, in ieder leerjaar, aandacht aan moet
besteden. Deze opdracht kan gekoppeld worden aan een opdracht voor thuis zodat leerlingen het
gezonder eten ook thuis introduceren.
- Nieuwe regels opstellen zoals het verbieden van groot verpakkingen chips/ snoep of energiedrinks.
Tot slot ben ik naar twee middelbare scholen in Amersfoort geweest, op advies van ons contactpersoon bij de
GGD. Deze twee scholen hebben de schoolkantine anders ingevuld dan de Mavo Muurhuizen. Zo heeft ’t Hooghe
landt college de schoolkantine uitbesteed. Dit houdt in dat een ander bedrijf de catering van de school verzorgd.
Nu is dit ook een grootschalige school met drieduizend leerlingen. Het kantineaanbod is dan ook groot met
verschillende broodjes, soepen en salades. Op het Vakcollege (VMBO basis- kader gerichte leerweg) word het
kantineaanbod gemaakt door de leerlingen. Tijdens de kooklessen verzorgen telkens verschillende klassen voor
de voedingsmiddelen. Hier worden ook eigen broodjes gemaakt, soepen en salades of smoothies.
10
Conclusie
De afgelopen weken heb ik meerdere onderzoeken gedaan waaruit verschillende resultaten en ideeën zijn
ontstaan. Ik ben begonnen met de onderzoeksvraag: Hoe kan de Mavo Muurhuizen ervoor zorgen dat VMBO GL/
TL leerlingen kiezen voor gezonde voeding op school? Door zowel onderzoek te doen naar de literatuur als
leerlingen, directie, GGD, ouders en kantinepersoneel te vragen naar hun ideeën ben ik tot een lijst met opties
gekomen die ervoor kunnen zorgen dat leerlingen op school kiezen voor gezondere voeding. Deze zijn:
Belangrijkste punten van de literatuur:
- De leerlingen in de onderbouw van het VMBO zijn juist heel vatbaar voor ongezonde voeding en het
eten van ongezonde snacks. Dit komt voornamelijk door de ongezonde tussendoortjes die zij kiezen.
- De leerlingen zijn gevoelig voor de mening van vrienden en de groep waarbij ze horen.
- Om gedrag te veranderen is het belangrijk dat leerlingen een doel voor ogen hebben.
- Ouders met een ongezonde leeftstijl stimuleren leerlingen om ongezonde keuzes te maken. Ouders
moeten dus ook betrokken worden in de gezonde voeding.
Belangrijkste punten van de leerlingen:
Minder aanbod van snoep/ chips in de kantine.
Meer fruit aanbieden, eventueel gratis neerzetten.
Meer informatie door bijvoorbeeld workshops.
65% van de leerlingen zou gezonder eten als vrienden of familie dit ook deden.
Belangrijkste punten van de vergadering en interviews:
Strippenkaart.
Promotieweek.
Waterbron zodat leerlingen flesjes kunnen vullen.
Opdracht ontwikkelen voor de mentorles.
80% gezonde voeding verkopen in de schoolkantine.
Verbieden van grootverpakkingen snoep/ chips en energiedrinks.
Belangrijkste punten van de schoolbezoeken:
De Mavo Muurhuizen is te kleinschalig voor het uitbesteden van de catering maar het zou wel goed zijn om de
leerlingen op de langere termijn te betrekken bij de schoolkantine. Hierbij kan gedacht worden aan het bereiden
van maaltijden of een roulatiesysteem waarbij leerlingen helpen in de grote pauze bij de kantine.
Wat ik heb gemerkt tijdens dit onderzoek is dat leerlingen het lastig vinden te kiezen voor gezonde voeding als er
zoveel ongezonde voeding naast staat. Zij geven aan dat het makkelijker is om te kiezen voor gezonde voeding
als die ongezonde snacks er niet zijn. Bijvoorbeeld wanneer een appel en mars naast elkaar liggen kiezen ze
voor de mars. Terwijl als deze niet aanwezig is zij kiezen voor de appel. Het kantineaanbod is hierbij dus van
groot belang. Daarnaast blijkt dat vrienden en familie ook een grote rol spelen. Wanneer vriendjes gezond eten
kiest de leerling zelf ook voor gezonde voeding. Zij geven aan het lastiger te vinden om brood te eten als
iedereen om hen heen bijvoorbeeld chips eet.
Om de gezonde voeding op school echt een boost te geven is het denk ik belangrijk om een promotieweek in te
zetten waardoor alle leerlingen zich bewust zijn van de veranderingen op school.
Ik vind dat ik door mijn onderzoeken antwoord heb kunnen geven op mijn onderzoeksvraag en meerdere ideeen
heb opgedaan hoe ik leerlingen op school gezonder kan laten eten. Ik heb de onderzoeken vanuit verschillende
invalshoeken bekeken en wil ook met alle deze punten iets doen om te zorgen dat dit een schoolbreed
beroepsproduct word waar we de komende jaren mee verder kunnen. Ik ben wel tot de conclusie gekomen dat de
Mavo Muurhuizen niet in een half jaar opeens totaal omgeslagen zal zijn en dat dit een proces is waarin de
aankomende jaren aandacht aan besteed moet worden. Voor mij is het nu belangrijk om een start te maken met
dit proces en de school handvatten te bieden.
11
Hoofdstuk 3: Ontwikkeling van product
Voor beroepsproduct 3 heb ik willen aantonen dat de Mavo Muurhuizen werkt aan de ontwikkeling van een
gezonde school. Hierbij heb ik me gericht op de invalshoek van gezonde voeding. In beroepsproduct 3 heb ik de
school handvatten gegeven voor het opzetten en starten van een gezonde school met daarbij groei
mogelijkheden voor de komende jaren. Het belangrijkste doel is aan te tonen welke stappen Ik en de Mavo
Muurhuizen hebben ondernomen. Het gaat hierbij om de bewustwording van de leerlingen, ouders, directie en het
personeel.
Ik heb voor de Mavo Muurhuizen een document ontwikkeld genaamd ‘een gezond Mavo Muurhuizen’ waarin de
actiepunten voor een gezonde school zijn uitgewerkt voor het schooljaar 2014- 2015. Dit document is ontwikkeld
voor het personeel en de directie. Mijn bedoeling was een overzichtelijk product te maken wat het personeel
makkelijk kan doorlezen en daarbij snel op de hoogte is van de actiepunten die het schooljaar uitgevoerd zouden
worden. De uitwerkingen en opdrachten heb ik bewust in de bijlagen gezet zodat het personeel deze alleen hoeft
te lezen wanneer het nodig is of er interesse in heeft. De actiepunten die staan beschreven voor 2014- 2015 zijn:
 Het aanbod van de schoolkantine en automaten is 80% gezonde voedingsmiddelen.
 Een promotieweek organiseren.
 Een watertappunt in de school aanbrengen.
 Een strippenkaart ontwikkelen.
 De regels voor leerlingen aanpassen.
 Een lessenserie over gezonde voeding geven in de les verzorging.
 Een kookopdracht voor de mentorles van klas 1 t/m 4.
De doelgroep van beroepsproduct is in eerste instantie het personeel en de directie. Zij zullen de actiepunten
uitvoeren en de gezonde school moeten dragen. De betrokkenheid van het personeel is een belangrijke
invalshoek in dit project. De opdrachten en actiepunten zijn uiteindelijk ontwikkeld voor de leerlingen van de Mavo
Muurhuizen. Hierbij gaat het om klas 1 t/m 4 op VMBO GL/ TL niveau. Om ervoor te zorgen dat leerlingen
gezonder gaan eten op school zal het project schoolbreed gedragen moeten worden. Zo zal het aanpassen van
het schoolkantine aanbod voor de hele school gelden. Ook de promotieweek is gericht op alle klassen van de
school. Op de dinsdag zullen alle klassen dezelfde workshop krijgen, op de donderdag zal er een workshop zijn
voor de bovenbouw. Ter compensatie zullen de onderbouwklassen in de les verzorging aandacht besteden aan
gezonde voeding. Ook is er een LOB kookopdracht ontwikkeld voor alle mentorlessen van klas 1 t/m 4.
Tot slot wil de Mavo Muurhuizen graag de ouders betrekken bij een gezonde school. Vandaar dat de opdracht
van de mentorles deels thuis uitgevoerd moeten worden en er in de verzorgingslessen ook opdrachten aan thuis
gekoppeld worden, denk hierbij aan het voedingsdoel of de receptenopdracht.
Om tijdens het ontwikkelen van beroepsproduct 3 de juiste keuzes te maken heb ik een werkgroep gemaakt.
Hierbij zijn het kantinepersoneel, twee ouders, twee leerlingen, een contactpersoon van de GGD en de directrice
aanwezig geweest. Ik heb met hen alle ideeën besproken zodat ik hun mening, uit verschillende invalshoeken,
mee kon nemen in de ontwikkeling. Daarnaast heb ik met de werkgroep de actiepunten tussentijds geëvalueerd.
Ik heb het document ‘een gezond Mavo Muurhuizen’ in Word en PDF geschreven
zodat al het personeel het document kan openen, welke programma ze ook
gebruiken. Door het te schrijven in Word en PDF kan het personeel zelf kiezen of ze
het document uitprinten of het op de laptop bekijken. Het document zal op de site
www.mavomuurhuizen.nl gezet worden onder personeelportaal onder het kopje
documenten personeel. Zie afbeelding, (Meridiaan college Mavo Muurhuizen).
Ik heb het document wel uitgeprint voor de directrice, de afdelingsleiders en de
personen van de werkgroep.
Het document ‘een gezond Mavo Muurhuizen’ is bedoeld als werkdocument voor de gezonde school. Dit
schooljaar 2014- 2015 heb ik met beroepsproduct 3 een start willen maken met het ontwikkelen van een
document wat handvatten zou geven voor het gezonder maken van de Mavo Muurhuizen. Het doel was om de
actiepunten uit ‘een gezond Mavo Muurhuizen’ uit te voeren, te evalueren en aan te passen voor de komende
jaren. Beroepsproduct 3 was het startpunt van een ontwikkeling die de komende jaren zal plaats vinden. Met als
belangrijkste winstdoel de leerlingen van Mavo Muurhuizen gezonde keuzes te laten maken op school. Dit zou
betekenen dat er een gedragverandering plaats moet vinden. Hiervoor heb ik gekeken naar het ASE- model uit
het boek Lekker belangrijk van Nicolien van Halem (2013). Volgens Nicolien van Halem is het ASE- model een
model dat veel wordt gebruikt om gedrag te verklaren voor bevordering van gezond gedrag. Het ASE- model
bestaat uit verschillende determinanten. Op de volgende bladzijde vindt u het ASE- model.
12
Attitude
Externe
variabelen
Sociale
invloed
Eigen
effectiviteit
Barriere
Intentie
Gedrag
Vaardigheden
Voor het document ‘een gezond Mavo Muurhuizen’ heb ik naar verschillende determinanten gekeken van het
ASE- model, voor de ontwikkeling van de actiepunten. Allereerst heb ik gekeken naar de externe variabelen die
de Mavo Muurhuizen de leerlingen kan aanbieden. Hierbij gaat het om het aanpassen van de voedingsmiddelen
in de schoolkantine en de automaten. Ik heb ervoor gezorgd dat er 80% gezonde voedingsmiddelen worden
aangeboden en de meeste ongezonde producten niet meer op school verkocht worden. Daarnaast is er een
watertappunt gekomen, zijn de regels aangescherpt en is er een promotieweek georganiseerd.
Ook heb ik geprobeerd de sociale invloed te betrekken in beroepsproduct 3 door opdrachten te maken waarbij
ouders betrokken worden, de leerlingen krijgen gezamenlijke workshops en moeten voor verzorging elkaar
helpen in het voedingsdoel. Ook de betrokkenheid van docenten is belangrijk voor de sociale invloed, zij zullen
het belang van gezonde voeding moeten benadrukken en laten zien dat zij dit ook belangrijk vinden voor zichzelf.
In de verzorgingslessen moeten de leerlingen het blad DO IK invullen waarin de leerlingen word gevraagd naar
hun barrière, vaardigheden en attitude als het gaat om het voedingsdoel. Iedere week wordt dit doel opnieuw
besproken in de les zullen de leerlingen een voedingsdagboek bijhouden.
Het ASE- model gaat er wel vanuit dat de intentie van de leerlingen er moet zijn om gedrag te veranderen. Ik wil
met beroepsproduct 3 de leerlingen handvatten geven om ook daadwerkelijk voor gezonde voeding te kiezen.
Om leerlingen te stimuleren en enthousiast te maken is er bijvoorbeeld een wedstrijd waaraan de onderbouw mee
doet. Zij mogen een gezond broodje ontwerpen voor de schoolkantine en de winnaars krijgen een gratis lunch bij
het restaurant PUUR in Amersfoort. Het broodje zal ook daadwerkelijk volgend schooljaar verkocht worden. Ook
de workshops en het uitdelen van gratis hapjes is bedoeld om de leerlingen enthousiast te maken over gezonde
voeding. De Mavo Muurhuizen is zich ervan bewust dat de leerlingen niet in een korte tijd opeens allemaal hun
gedrag en attitude zullen veranderen maar wilde graag een start maken en leerlingen hierbij ook belonen door
bijvoorbeeld een promotieweek te organiseren met leuke workshops. En daarbij leerlingen bewust te maken van
de voedingskeuzes die zij maken.
13
Hoofdstuk 4: Evaluatieonderzoek
De vraag die ik heb gesteld voor mijn evaluatieonderzoek naar mijn product is:
Hebben de actiepunten van ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ voor de leerlingen geleid tot het maken van gezonde
voedingskeuzes binnen de school?
Ik heb een beroepsproduct 3 ontwikkeld die schoolbreed gedragen is. De betrokkenen bij dit project waren
leerlingen, personeel en ouders. Voor mijn evaluatieonderzoek heb ik leerlingen een enquête laten invullen, een
gesprek gehad met het kantinepersoneel en de directrice over de verkoop van de kantineproducten en
automaten, de teams bezocht voor een evaluatie over de LOB opdracht en de ouders geïnterviewd van de
ouderraad.
Ik heb voor het evaluatieonderzoek dezelfde klassen een enquête laten invullen als bij mijn praktijkonderzoek
voorafgaand aan het ontwikkelen van mijn product. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik op deze manier een goede
vergelijking kan maken of het koopgedrag en eetgedrag van de leerlingen in de afgelopen maanden is veranderd,
sinds de actiepunten van ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ zijn uitgevoerd. Door een enquête kan ik deels mijn
vraag beantwoorden of leerlingen dankzij de actiepunten hebben gekozen voor gezonde voedingsmiddelen.
Het gaat hierbij om ongeveer 160 eerste klas leerlingen, 80 derde klas leerlingen en 65 vierde klas leerlingen.
Deze klassen bestaan uit ongeveer net zoveel jongens als meisjes en verschillen dus in de leeftijd elf t/m
zeventien jaar. Het zijn allemaal VMBO- TL/ GL leerlingen waarin ook verschillende culturen en religies
voorkomen. Omdat het project schoolbreed ingezet moest worden heb ik in verschillende klassen de enquête
afgenomen. Zoals u kunt zien zijn de aantallen per leerjaar niet evenredig. Dit komt omdat er in de afgelopen
jaren een grote groei is ontstaan op de Mavo Muurhuizen. In totaal gaat het om 160 onderbouw leerlingen en 145
bovenbouw leerlingen.
Naast de leerlingen heb ik het kantinepersoneel en de directrice geïnterviewd over de verkoop van producten in
de kantine en automaten. Het gaat hierbij om twee kantinepersoneelsleden die voor dit project schoonmaakten in
de school en alleen in de grote pauze convienience food verkochten. Ik heb ervoor gekozen om hen te
interviewen zodat ik kon zien of de 80% gezonde voedingsmiddelen verkocht worden. Daarnaast wilde ik graag
weten of het watertappunt gebruikt word en welke voedingsmiddelen het beste verkocht worden. Met deze
informatie kan het kantineaanbod voor volgend jaar eventueel aangepast worden.
Ik heb later de directrice ook geïnterviewd over het document ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ en de actiepunten
die daarbij dit jaar zijn uitgevoerd. Uiteindelijk bepaald de directrice welke punten naar haar mening het beste
hebben gewerkt en volgend schooljaar opnieuw ingezet kunnen worden en welke actiepunten er veranderd of
toegevoegd moeten worden.
Ik heb alle teams 1 t/m 4 bezocht voor een evaluatie met betrekking tot de LOB opdracht en de gesprekken die
de mentoren hebben gehad met de mentorklas over gezonde voeding. Door de teams te bezoeken weet ik welke
mening het personeel heeft over de wijziging van de gezonde school en hoe het personeel aankijkt tegen de
gemaakte opdracht. Daarnaast hoopte ik dat zij mij een andere invalshoek konden laten zien over de
voedingskeuzes van de leerlingen.
Tot slot heb ik een interview afgelegd bij de ouders van de ouderraad om hun mening over de actiepunten te
horen en de betrokkenheid van de ouders. Het gaat hierbij om twee ouders waarvan de leerlingen in de tweede
en vierde klas zitten. Het zijn ouders die betrokken zijn bij de school en ik heb er bewust voor gekozen om twee
ouders te interviewen van verschillende leerjaren. Zowel de bovenbouw als de onderbouw is nu
vertegenwoordigd.
Ik heb voor de dataverzamelingsmethodes gekozen voor een enquête en interviews met verschillende mensen
(o.a. de directrice, mentoren van klas 1 t/m 4, kantinepersoneel en ouders). Ik heb hiervoor gekozen omdat een
enquête een snel beeld geeft van de voedingskeuzes van leerlingen. Daarnaast kan ik met een enquête veel
leerlingen in korte tijd bereiken en worden ze verplicht in de les deze digitaal te maken. In totaal maken 305
leerlingen de enquête. Dit betekend dat één derde van de school de enquête heeft ingevuld en dit een valide
uitslag geeft. Ik heb gekozen om alle volwassen betrokkenen van “Een gezond Mavo Muurhuizen’ te interviewen.
Ik heb voor dit meetinstrument gekozen omdat ik doelgerichte vragen kan stellen en door kan vragen. Door zelf
de interviews af te leggen kan ik tot de kern komen van zowel de positieve als verbeterpunten van het product. Ik
begrijp dat dit veel dezelfde dataverzamelingsmethodes zijn maar dit zorgt ervoor dat ik op maat mijn resultaten
kan verkrijgen. Zo kan ik per interview andere vragen stellen en vanuit iedere invalshoek van het product
evalueren. Vervolgens kan ik de resultaten vergelijken en zien welke verbeterpunten er volgend jaar doorgevoerd
kunnen worden in het werkdocument ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ en welke actiepunten blijven staan.
De uitwerkingen van de interviews en een voorbeeld van de enquête vind u in de bijlagen.
Ik heb de resultaten van de enquête in percentages uitgedrukt en vervolgens in een grafiek weergegeven. Daarna
heb ik de resultaten van de eerste enquête tijdens het praktijkonderzoek vergeleken met de twee enquête na het
uitvoeren van de actiepunten van ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’. De uitkomsten van de interviews heb ik
uitgewerkt in belangrijke punten om mee te nemen naar volgend schooljaar.
14
Na het ontwikkelen van beroepsproduct 3 heb ik mijn product uitgevoerd op de Mavo Muurhuizen. Ik heb de
actiepunten die ik heb opgesteld in het document ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ uitgevoerd. Vervolgens heb ik
de actiepunten geëvalueerd aan de hand van een enquête aan leerlingen en het interviewen van de directrice,
het kantinepersoneel, mentoren van team 1 t/m 4 en twee ouders van de ouderraad. De resultaten van deze
meetinstrumenten vind u op de aankomende bladzijdes. Hier vind u de belangrijkste uitkomsten van de
meetinstrumenten.
Allereerst heb ik de digitale enquête bestudeerd en de gesloten en meerkeuze vragen in een diagram gezet zodat
de uitkomst overzichtelijker worden. Alle enquêtes bij elkaar vormen honderd procent. U kunt aan de linkerkant de
resultaten zien van de enquête voor het uitvoeren van de actiepunten en aan de rechterkant de enquête na het
uitvoeren van de actiepunten.
Resultaten van de enquête voor het uitvoeren van de
actiepunten
Resultaten van de enquête na het uitvoeren van de
actiepunten
Vraag 1: hoeveel stuks fruit eet je in de week? (7 dagen)
a. 1 tot 5 keer
60%
b. 5 tot 10 keer
20%
c. 10 tot 15 keer
15%
d. Meer dan 15 keer
5%
Vraag 1: hoeveel stuks fruit eet je in de week? (7 dagen)
a. 1 tot 5 keer
48%
b. 5 tot 10 keer
32%
c. 10 tot 15 keer
15%
d. Meer dan 15 keer
5%
Vraag 2: stelling: ik neem altijd eten mee naar school.
a. Ja
85%
b. Nee
2%
c. Meestal wel maar niet altijd 13%
Vraag 2: stelling: ik neem altijd eten mee naar school.
a. Ja
52%
b. Nee
2%
c. Meestal wel maar niet altijd 46%
Vraag 3:koop je weleens eten op school?
a. Nee
7%
b. Ja, 1 of 2 keer per week
25%
c. Ja 3 of 4 keer per week
15%
d. Ja elke dag
8%
e. Heel soms
45%
Vraag 3:koop je weleens eten op school?
a. Nee
7%
b. Ja, 1 of 2 keer per week
32%
c. Ja 3 of 4 keer per week
17%
d. Ja elke dag
8%
e. Heel soms
36%
Vraag 4: als ik eten op school koop, koop ik:
a. Broodje
47%
b. Tussendoortje zoals chocolade en chips 45%
c. Tussendoortje zoals fruit of een gezonde snack
7%
d. Drinken
1%
Vraag 4: als ik eten op school koop, koop ik:
a. Broodje
85%
b. Tussendoortje zoals chocolade en chips 6%
c. Tussendoortje zoals fruit of een gezonde snack
8%
d. Drinken
1%
Hieronder kunt u de bijbehorende diagrammen zien.
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Antwoord A
Antwoord B
Antwoord C
Antwoord D
Antwoord E
Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 Vraag 4
15
Naast de overeenkomende vragen heb ik de leerlingen ook nieuwe vragen gesteld.
Vraag 5: Maak je gebruik van het watertappunt?
a. Ja
63%
b. Nee
37%
80
70
60
50
Vraag 6: Heb je gebruik gemaakt van het gratis fruit in de aula?
40
a. Ja
53%
30
b. Nee
47%
20
10
Vraag 7: Ik kies nu vaker voor gezonde voeding op school dan ongezonde voeding. 0
a.
b.
Ja
Nee
76%
34%
Antwoord A
Antwoord B
Vraag Vraag Vraag
5
6
7
Daarnaast heb ik een open vragen gesteld in de enquête. De meest voorkomende antwoorden kunt u hier lezen.
Ik heb de antwoorden van populairst naar minder populair gezet.
Vraag 7: Welke nieuwe producten van de schoolkantine koop je het liefst?
Turkse Pizza
Broodje knakworst
Broodje gezond
Tosti
Broodje ei
Op basis van de interviews heb ik de volgende conclusies getrokken:
De conclusies die zijn getrokken aan de hand van het interview van de twee ouders uit de ouderraad.
De prijslijst van het kantineaanbod op de Mavo Muurhuizen site is overzichtelijk en makkelijk te vinden
voor ouders.
De welkoms smoothie en kleine hapjes op de ouderavond waren een goed voorbeeld voor ouders wat
het kantineaanbod inhoud.
De strippenkaart zou anders vormgegeven kunnen worden. Een voorbeeld dat de twee ouders gaven is
dat de ouders tijdens de ouderavond een strippenkaart van een bepaald bedrag kunnen kopen en
leerlingen hiervan bijvoorbeeld 10 gratis gezonde producten kunnen kopen in de schoolkantine. Zo
hoeven de ouders geen geld mee te geven en weten ze dat dit geld niet besteed worden in de
supermarkt.
De thema avond voor ouders zou gekoppeld kunnen worden aan gezonde voeding.
De ouders zijn het eens met de nieuwe regels die in de school zijn gesteld.
De conclusies die zijn getrokken aan de hand van het interview met het kantine personeel en de directrice.
Het broodje knakworst en de Turkse pizza zijn het populairste en het snelste uitverkocht.
De tosti, het broodje gezond en het broodje ei lopen goed. In het begin van het kantineaanbod waren er
vaak nog een paar broodjes over maar nu aan het einde van het schooljaar 2014- 2015 worden alle
broodjes, die zijn gemaakt, verkocht.
De school maakt geen winst met de kantine maar volgens de directrice is een break- even- point goed.
Fruitspiesen en soepen lopen niet goed.
Het kantine personeel geeft aan dat het kopen en bereiden van de broodjes veel tijd kost.
Van het watertappunt wordt gebruik gemaakt. Opvallend is dat er voornamelijk meisjes gebruik van
maken.
De Twix is als eerste op bij de automaten, daarna de snack- a- jacks en between.
Er is gebruik gemaakt van de strippenkaart.
De conclusies die zijn getrokken aan de hand van het interview in team 1 t/m 4.
De LOB opdracht is door alle klassen uitgevoerd.
Team 1 en 2 gaven aan dat de opdracht volgend jaar opnieuw zal worden gebruikt. Team 3 en 4 waren
wisselend over de opdracht per mentor.
Team 1 kwam in de mentorgesprekken tot de conclusie dat er veel leerlingen waren die tussen de
middag niks aten. Zij hebben ingesteld om twee keer per week in de grote pauze samen met de klas te
eten als controle middel.
De nieuwe regels worden gedragen door alle teams.
De teams hebben aangegeven dat er ieder jaar een wisselend thema over voeding kan worden gebruikt
in een thema/ promotieweek.
* De resultaten van de lessen over gezonde voeding voor het vak verzorging vindt u in beroepsproduct 2.
16
Conclusies
Voor mijn evaluatieonderzoek heb ik de volgende onderzoeksvraag geformuleerd:
Hebben de actiepunten van ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ voor de leerlingen geleid tot het maken van gezonde
voedingskeuzes binnen de school?
In de onderstaande conclusie kunt u lezen welke bevindingen het onderzoek heeft gegeven en wat het antwoord
is op mijn onderzoeksvraag.
Als ik kijk naar de uitslag van de enquête en de conclusies van de interviews, heeft het product een goede start
gegeven voor de ontwikkeling van de gezonde school, binnen Mavo Muurhuizen. Daarmee kan ik de vraag
‘hebben de actiepunten van ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ voor de leerlingen geleid tot het maken van gezonde
voedingskeuzes binnen de school’ beantwoorden met ‘ja’.
Uit de enquête blijkt dat 12% van de leerlingen op school meer fruit is gaan eten. Daarbij maakt 53% van de
leerlingen gebruik van het gratis fruit in de aula. Er is een stijging van 38% op de verkoop van broodjes die
allemaal bestaan uit bruinbrood en gezond beleg. Daarnaast is er een daling van 39% op de verkoop van chips
en chocolade. Dit is te verklaren doordat er weinig ongezonde voedingsmiddelen worden verkocht. Zo zijn er
volgens het kantinepersoneel veel verkopen van de Twix in de automaten. Hiervan worden er een paar per week
aangevuld. Hieruit kan geconcludeerd worden dat leerlingen het liefste ongezonde producten kopen maar
aangezien deze er weinig zijn, de verkopen verschuiven naar gezonde middelen. In het begin van het schooljaar
waren er vaak nog een paar broodjes per dag over maar na een paar maanden is de verkoop gestegen. Alle
broodjes die worden gemaakt, worden in de grote pauze ook verkocht. De verkopen van fruitspiesen en soepen
blijven uit. Voor deze producten moet gekeken worden naar vervanging van andere voedingsmiddelen. Het
watertappunt wordt gebruikt door 63% van de leerlingen. Opvallend is dat voornamelijk meisjes dit watertappunt
gebruiken en minder jongens. Er wordt in de schoolkantine geen winst gemaakt maar ook geen verlies (breakeven- point). De directrice geeft aan dat ze hier tevreden over is en het ook niet de bedoeling is dat er winst
gemaakt word door de school.
De verkopen van de 80% gezonde voeding loopt boven verwachting goed. Dit kan te verklaren zijn doordat de
derde klas leerlingen niet meer het schoolplein af mogen. Zij kunnen geen producten meer kopen in de
supermarkt waardoor ze broodjes in de kantine kopen. Een andere constatering kan zijn dat leerlingen geen
ongezonde voeding meer kunnen kopen en daarom gezonde voeding kopen. De leerlingen hoeven geen keuze
meer te maken tussen gezonde en ongezonde voeding. De stijging van de verkoop heeft een paar maanden
geduurd waardoor gewenning kan zijn ontstaan van het kantineaanbod. Daarnaast werd er volgens het
kantinepersoneel veel gebruik gemaakt van de strippenkaarten.
Wat ik opvallend vind is de onderbouw teams de veranderingen van de gezonde school hebben opgepakt en er
ook zelf mee aan de slag zijn gegaan. Zo hebben ze naast de LOB opdracht ingesteld om twee keer per week
samen te lunchen met de leerlingen die niet willen eten op school. De bovenbouw mentoren gaven aan dat ze
weinig klassikale lessen hebben en de leerlingen voornamelijk coachen. Zij hebben de LOB opdracht dan ook
minder besproken. Hier kan ik rekening mee houden voor de LOB opdracht van volgend jaar.
De actiepunten die volgend jaar opnieuw gebruikt zullen worden zijn:
Een promotieweek maar dit keer gekoppeld aan een thema over voeding. Hierin zullen opnieuw
workshops en een LOB opdracht ontwikkeld worden.
De regels die dit jaar zijn opgesteld blijven gelden.
De schoolkantine zal voor minimaal 80% bestaan uit gezonde voeding.
Het watertappunt blijft staan. De Mavo Muurhuizen wil eventueel een buitentappunt neerzetten.
In de lessen verzorging zal de lessenserie over gezonde voeding opnieuw uitgevoerd worden.
De ontwikkelpunten die ik meeneem voor volgend schooljaar zijn:
Vervanging van de fruitspies en soep voor een ander voedingsmiddel.
Extra hulp voor de kantine. Dit kan zijn in de vorm van leerlingen of extra hulp bij de schoonmaak.
De strippenkaart kan anders vormgegeven worden. Een idee is om de ouders tijdens de ouderavond een
strippenkaart te laten kopen van bijvoorbeeld 12,50 euro waar de leerling 10 producten van kan kopen.
Op deze manier hoeven de ouders geen geld mee te geven en weten de ouders dat dit geld besteed
word aan gezonde producten uit de schoolkantine.
Ieder jaar zal de promotieweek voor gezonde voeding een ander thema krijgen.
In overleg met de directrice komt er volgend schooljaar een thema avond voor ouders over het belang
van de gezonde voeding voor pubers.
Zoals eerder aangegeven is het document ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ een werkdocument dat ieder jaar
opnieuw geëvalueerd moet worden en aan de hand daarvan aanpassingen krijgt voor het schooljaar erop. De
Mavo Muurhuizen heeft aangegeven dat ze blij zijn met de ontwikkeling die het eerste document (beroepsproduct
3) heeft gegeven. Dankzij dit document zijn er nieuwe ontwikkel (actie) punten gemaakt voor volgend schooljaar,
die ik opnieuw zal uitvoeren binnen de Mavo Muurhuizen. Hierdoor blijft het beroepsproduct de aankomende
jaren in ontwikkeling. De Mavo Muurhuizen is opgegeven voor de schoolkantine schaal en Sterrendag in
november waarbij de Mavo Muurhuizen voor beide een prijs kan winnen.
17
Literatuurlijst
Crone, E. (2011). Het puberende brein. Soest: Uitgeverij Bert Bakker.
Encyclo. (2014, Maart 18). Nederlandse encyclopedie. Opgeroepen op December 6, 2015, van Encyclo:
http://www.encyclo.nl/begrip/gezonde%20voeding
Faddegon, K.L. (2009). Psychologische verschillen in keuzegedrag. In: Tiemeijer, W.L., Thomas, C.A. & Prast,
H.M. (red.) De menselijke beslisser, www.wrr.nl
Faddegon, K.J. (2011). Landelijk overwichtbeleid gespiegeld aan kennis uit de gedragswetenschappen.
Verkennende studie voor het WRR- project ‘keuze, gedrag en beleid’. Webpublicatie
Golan, M. & Crow, S. (2004). Parents are key players in the prevention and treatment of weight- related problems.
Nutr. Rev., 62, 39-50.
GGD midden Nederland. (sd). GGD thema's over gezond leven. Opgeroepen op 10 8, 2013, van GGD regio
Utrecht: http://www.ggdru.nl/themas/gezond-leven/eten-en-bewegen.html
Halen van, N. (2013). Lekker belangrijk. Groningen/ Houten: Noordhoff uitgevers.
J.G. van Eden, W. G. (2013). Receptenleer processen en technieken. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
Meridiaan college Mavo Muurhuizen. (sd). Mavo Muurhuizen. Opgeroepen op April 8, 2015, van Mavo
Muurhuizen: https://meridiaan-college.mwp.nl/MavoMuurhuizen/Personeelportaal.aspx
Nationaalkompas. (2012). Stefte en levensverwachtingen. Verschillen internationaal. Opgeroepen op 01 2014,
02, van Nationaalkompas: http://nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/sterfte-levensverwachting-en-dalys/ziektelast-in-dalys/verschillen-internationaal/
Oostveen, A., Grumbkow, J. von & Vries, N.K. de (1992). Attitudes: een inleiding. In R.W. Meertens & J. von
Grumbkow (red.) Sociale psychologie. Tweede herziene druk. Wolters-Noordhoff Groningen. Open Universiteit
Heerlen.
Pos, S. &. (2003). Hart voor een gezonde leefstijl. De preventie van hart- en vaatziekten bij jongeren in de leeftijd
van 10- 18 jaar: voeding, bewegen, overgewicht en roken. Nederlandse hartstichting/ NIGZ.
RIVM. (2012). RIVM. Opgeroepen op 01 2014, 02, van RIVM. Richtlijnen van goede voeding:
www.voedselconsumptiepeilingen.nl
ThiemeMeulenhoff. (2005). Ik zorg er wel voor bronnenboek. Utrecht/ Zutphen: ThiemeMeulenhoff.
TNO. Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek. (2010). Vijfde Landelijke Groeistudie. Leiden.
Geraadpleegd op 04-10-2013. Verkregen via: www.tno.nl
Voedingscentrum. (sd). Informatie van het voedingscentrum, eerlijk over eten. Opgeroepen op Februari 24, 2015,
van Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/water.aspx
Wendel- Vos, G. (2005). Kosteneffectiviteit en gezondheidswinst van behalen. Bilthoven: Rijksinstituur voor de
volksgezondheid.
www.wwje.nl. (sd). Opgeroepen op 04 2014, 14, van Weet wat je eet: www.wwje.nl
YoungWorks Blog (2013). Gezonde of ongezonde snack? De invloed van leeftijdsgenoten en de prijs van de
snack. Geraadpleegd op 13 oktober 2013 via, http://blog.youngworks.nl/blog/gezonde-of-ongezonde-snack-deinvloed-van-leeftijdsgenoten-en-de-prijs-van-de-snack
18
Bijlagen
In bijlage 1 op blz. 20 vind u het product ‘Een gezond Mavo Muurhuizen’ dat ik heb ontwikkeld voor
beroepsproduct 3 in opdracht van de Mavo Muurhuizen.
In bijlage 2 op blz.96 vind u de meetinstrumenten die ik heb gebruikt. Hierbij gaat het om de enquête en de
uitgewerkte interviews met de directrice en het kantinepersoneel, twee ouders van de ouderraad en het team 1
t/m 4.
19
Een gezond
Ontwikkeld door: Britt Noordergraaf
Datum: schooljaar 2014- 2015
20
Inleiding
Sinds het schooljaar 2013- 2014 is de Mavo Muurhuizen gevestigd in een gloednieuw gebouw. Na
een grondige verbouwing is de Mavo Muurhuizen klaar voor verandering, niet alleen als het gaat om
nieuwe apparatuur, meer brugklassen, en de digitalisering van de school maar ook als het gaat om de
gezondheid van onze leerlingen en het personeel.
Sinds het schooljaar 2013- 2014 zijn er verschillende reglementen toegepast op de Mavo Muurhuizen
waaronder een alcoholvrije school (dit geld ook voor alle collega’s) en sinds kort een rookvrije school.
Zowel al het personeel als leerlingen mogen niet meer roken op het schoolplein. Om ervoor te
zorgen dat de bovenbouw niet massaal buiten het schoolplein gaat roken is ervoor gekozen de derde
klas niet meer van het schoolplein af te laten. Ook is ervoor gekozen om de klassen twee keer per
week lichamelijke opvoeding aan te bieden, waarbij er een keuze is voor de LO2 klassen die zelf vier
uur extra lichamelijke opvoeding in de week krijgen.
Zoals u kunt lezen probeert de Mavo Muurhuizen vanuit verschillende invalshoeken de school zo
gezond mogelijk te maken. De enige invalshoek die tot nu toe achtergebleven is blijft de gezonde
voeding binnen de school. In dit document kunt u lezen welke stappen zijn/ worden ondernomen om
de Mavo Muurhuizen gezonder te maken d.m.v. voeding. Denk hierbij aan de promotieweek,
opdracht voor de mentorles, het aanbod van de schoolkantine, de regels die zijn geïmplementeerd
een waterbron binnen de school. Zoals u kunt begrijpen is dit een doorlopend proces waarbij telkens
verbeteringen en nieuwe ideeën toegevoegd zullen worden. Dit document is geschreven voor het
schooljaar 2014- 2015.
Met vriendelijke groet,
Britt Noordergraaf
21
Inhoudsopgave
Actiepunten
blz. 4
Slotwoord
blz. 7
Bronvermelding
blz. 8
Bijlagen
Bijlagen 1: het draaiboek van de promotieweek
Bijlage 2: de kookopdracht voor LOB
Bijlage 3: de strippenkaart
Bijlage 4: de docentenhandleiding en bijbehorende opdrachten
over gezonde voeding voor de lessen verzorging
blz. 9
blz. 10
blz. 17
blz. 25
blz. 26
22
Actiepunten
Voor het schooljaar 2014- 2015 heeft de mavo Muurhuizen actiepunten opgezet als het gaat om de
gezonde voeding binnen de school. Het is de bedoeling dat met deze actiepunten een start word
gemaakt met het gezonder maken van de Mavo Muurhuizen als het gaat om voeding. Aan het einde
van het jaar zullen deze punten geëvalueerd worden en aangepast/ aangevuld worden voor het
schooljaar 2015- 2016.
De actiepunten voor het schooljaar 2014- 2015 zijn:
 80% gezonde voeding verkopen in de schoolkantine en bijbehorende automaten.
 Regels opstellen waardoor ongezonde voeding bij leerlingen word teruggedrongen.
 Mentoren en ouders betrekken bij het belang van gezonde voeding.
 Een promotieweek organiseren waarin gezonde voeding van de schoolkantine wordt
gepromoot.
 Gezonde voeding centraal zetten in klas 1 d.m.v. het vak verzorging.
In dit hoofdstuk kunt u lezen hoe de actiepunten worden uitgewerkt.
Het aanbod van de schoolkantine
Het aanbod van voedingsmiddelen in de voorafgaande jaren op de Mavo Muurhuizen werd
voornamelijk gekozen op makkelijkheid. Zo is de Mavo Muurhuizen een kleinschalige school met
weinig kantine personeel en ruimte. Tijdens de verbouwing heeft de kantinekeuken meer ruimte en
apparatuur gekregen waardoor er meer mogelijkheid is ontstaan voor het maken van gezonde
hapjes. De Mavo Muurhuizen verkocht de voorgaande jaren de volgende producten:
 Saucijzenbroodjes en appelflappen.
 Zakjes chips.
 Verschillende chocolade producten als een twix, bounty, snicker. M&M’s enz.
 De drankautomaten waren gevuld met: Cola (light), Fanta, 7up en Cassis.
 De snack automaten waren gevuld met verschillende soorten chips en chocolade.
Hiervoor is in eerste instantie gekozen omdat de saucijzenbroodjes alleen opgewarmd hoefden te
worden en er verder geen ruimte was voor het maken van eigen broodjes. Daarnaast was men bang
dat de gezonde voedingsmiddelen slecht verkocht zouden worden en er weinig winst gemaakt zou
worden op deze producten. De bovenbouw, die zelf geld verdient, zou toch richting de supermarkt
gaan in de pauzes. Tot slot wilde de directie ook geen extra uren geven aan het kantine personeel
voor het klaar maken van gezonde voedingsmiddelen.
In een gesprek met de GGD, de directrice van de Mavo Muurhuizen, het kantine personeel, de
verzorging/ zorg en welzijn docent, twee leerlingen van de leerlingenraad en twee ouders is besloten
dat de schoolkantine in het schooljaar 2014- 2015 voor 80% moet bestaan uit gezonde
voedingsmiddelen of zoals de GGD dit noemt ‘basisproducten’ die volgens de schijf van vijf dagelijks
gegeten kunnen worden. Dit houdt in dat er 20% overblijft voor eventuele ongezondere voeding.
Samen met deze werkgroep en met hulp van de leerlingenenquêtes is er besloten welke
voedingsmiddelen geschikt zijn voor de Mavo Muurhuizen. Zij zijn tot de volgende voedingsmiddelen
gekomen, die worden bereid door het kantine personeel:
 Maandag: broodje ei of broodje gezond (bestaande uit kaas, ei, komkommer, sla en tomaat.
 Dinsdag: Broodje gezond (bestaande uit kaas, ei, komkommer, sla en tomaat).
 Woensdag: Tosti (bestaande uit alleen kaas of kaas/ ham).
 Donderdag: Turkse pizza (deze is zonder saus met alleen vlees, sla, tomaat en komkommer
erop).
 Vrijdag: Broodje knakworst
* Alle broodjes (pistolets of boterhammen) bestaan uit bruinbrood.
23
Daarnaast zullen er in de schoolkantine geen chips en chocolade meer verkocht worden maar wel:
 Breaker
 Optimel
 Snack a jacks
 Between mueslirepen
 Snelle Jelle
 Zakjes gedroogd fruit
 Vers fruit (in bakjes zelf gemaakt of bijvoorbeeld fuitspies)
 Smoothie (in de zomer)
 Soep (in de winter)
De drankautomaten zullen gevuld worden met spa blauw, spa rood, appelsap en
sinaasappelsapblikjes, vitamine water en een flesje cola light. De cola zal niet meer in percentage het
meeste aanwezig zijn. En de snoep automaten worden gevuld met de between mueslirepen, snack a
jacks, Twix, andere mueslirepen, snelle Jelle, zakjes rozijnen en zakjes gedroogd fruit.
Daarnaast zal er cup- a- soup automaat in de school komen.
Er is gekozen voor 80% gezonde voeding aangezien dit percentage nodig is voor het behalen van een
certificaat voor de gezonde schoolkantine. Daarnaast zou de school volgend schooljaar graag
meedoen aan verschillende prijsuitreikingen zoals de ‘schoolkantine schaal’ of ‘schoolkantine
sterrendag’ waardoor de gezondste schoolkantines uit Amersfoort en de omgeving een prijs
ontvangt en bekendheid.
Watertappunt
Water is een belangrijke voedingsstof voor de mens. Volgens het voedingscentrum zou de mens 1,5
tot 2 liter water op een dag moeten drinken (Voedingscentrum). Nu heeft de Mavo Muurhuizen
gemerkt dat de leerlingen vrij weinig water drinken en voornamelijk te zien zijn met pakjes limonade
of flesjes frisdrank. In een gesprek met de leerlingenraad werd aangegeven dat de leerlingen het vies
vinden om hun flesjes te vullen met water in de wc. Daarnaast zouden de flesjes niet goed passen
onder de nieuwe kranen en wastafels. In overleg met de directrice is er besloten om een
watertappunt neer te zetten waaruit leerlingen water kunnen tappen. Dit watertappunt wordt
voorzien met kraanwater wat kosten bespaard. Om te zorgen dat de leerlingen geen water gaan
verspillen of er een kliederboel (watergevecht) van maken is ervoor gekozen het watertappunt op de
balie van de schoolkantine neer te zetten. Zo is er ook meteen toezicht hoe vaak het waterpunt word
gebruikt. Het watertappunt moet ervoor zorgen dat leerlingen makkelijker het flesje water kunnen
vullen. Het is tevens in de lessen toegestaan water te drinken. Dit geld niet voor limonade drankjes.
24
Promotieweek
Om de gezonde voeding in de schoolkantine en automaten te promoten wil de Mavo Muurhuizen
een promotieweek organiseren. Tijdens deze week zal gezonde voeding centraal staan op school. De
leerlingen en het personeel kunnen in de grote pauze hapjes proeven van het nieuwe assortiment
dat word verkocht in de schoolkantine. Door de leerlingen en het personeel gratis alles te laten
proeven hoopt de school erop dat het nieuwe assortiment aanslaat en er de rest van het jaar goede
verkopen zullen plaats vinden. Tevens kan er gepeild worden welke voedingsmiddelen er in de smaak
vallen en welke voedingsmiddelen misschien in de loop der tijd aangepast kunnen worden. De
leerlingen van de leerlingenraad zijn nauw betrokken bij de promotieweek. Naast dat er leerlingen
van de leerlingenraad toegevoegd zijn tot de werkgroep, zullen de leerlingen ook de nieuwe hapjes
uitdelen tijdens de pauze. Ze zullen herkend worden door de schorten die zij dragen. Iedere eerste
klas heeft een schort ontworpen voor de nieuwe schoolkantine.
In deze promotieweek zullen de leerlingen ook workshops krijgen. Zo worden er voor alle klassen
kookworkshops georganiseerd en voor de bovenbouw nog een workshop over gezonde voeding.
Voor de promotieweek zal de Mavo Muurhuizen een samenwerkingsverband aangaan met het
‘Accent praktijkonderwijs’. Er zullen iedere dag vier leerlingen en één docent van het Accent
onderwijs langskomen om te helpen met hapjes maken. Daarnaast zal de docent van het Accent de
kookworkshops verzorgen.
Om de ouders en docenten ook te betrekken bij de promotieweek is er een LOB opdracht
ontwikkeld. De leerlingen zullen tijdens de les mentorles (klas 1 t/m 4) werken aan een opdracht die
deels in de les en deels thuis uitgevoerd zal worden. Daarnaast zal er tijdens de ouderavond een
welkoms smoothie gegeven worden aan de ouders en word er in de gangen rondgelopen met kleine
hapjes uit de schoolkantine, zodat ouders kunnen proeven wat er te koop is.
 Het draaiboek van de promotieweek vindt u in bijlagen 1.
 Een uitwerking van de kookopdracht voor LOB vindt u in bijlagen 2.
Strippenkaart
Om de nieuwe schoolkantine nog beter te promoten zullen er tijdens de promotieweek
strippenkaarten worden uitgedeeld. Voor iedere gezonde aankoop in de schoolkantine zal de leerling
een stempel krijgen. Bij tien stempels mag de leerling een gezonde snack uitzoeken. Deze zal hij/ zij
gratis ontvangen van de school. De Mavo Muurhuizen hoopt dat deze actie leidt tot meerdere
verkopen en het promoten van gezonde voeding. Op de strippenkaart zal de naam van de leerling
genoteerd worden zodat er geen strippenkaarten van elkaar kunnen worden ingeleverd. Bij het
inleveren van een volle strippenkaart zal de leerling zijn leerlingenpas moeten laten zien waarop ook
een foto staat.
 Een uitwerking van de strippenkaart vindt u in bijlagen 3.
Regels
Er zullen nieuwe regels ingesteld worden voor de leerlingen. Eerdere regels die waren opgesteld zijn:
 Er is geen alcohol toegestaan op school.
 Energiedrinks zijn verboden binnen de school.
 Er geld een rookverbod in en rondom de school.
 Geen kauwgom toegestaan in de les.
Er zullen enkele nieuwe regels aan toegevoegd worden:
 Er mogen geen groot verpakkingen chips en snoep meegenomen worden naar school.
 De derde klassen mogen niet van het schoolplein af.
 Er mag water gedronken worden in de lessen, geen limonade.
Mochten er grootverpakkingen chips en snoep of energiedrinks gezien worden dan zullen deze
worden afgenomen en weggegooid.
25
Het is van belang dat het personeel zich aan de regels houd en bij het zien van ongewenste
producten ook actief handelt. Daarnaast vragen wij het personeel zich ook te houden aan de regels.
De Mavo Muurhuizen vindt het belangrijk om het goede voorbeeld te geven aan de leerlingen, dit
begint bij het personeel. Let daarom ook op met de traktaties bij verjaardagen enzovoorts.
Gezonde voeding in de lessen verzorging
Vorig schooljaar 2013- 2014 heeft de docent verzorging een lessenserie ontwikkeld over gezonde
voeding voor de eerste klas. Deze lessenserie zal uitgevoerd worden in de periode dat de gezonde
schoolkantine zich opent. Op deze manier leren alle eerste klassen het belang van de gezonde
voeding. Er zullen opdrachten gekoppeld worden aan thuis zodat ook de ouders betrokken worden
bij gezonde voeding. Zo zullen de leerlingen een voedingsdoel opstellen waaraan ze gaan werken in
een paar weken. Dit kan bijvoorbeeld zijn door iedere dag te ontbijten of minstens één stuk fruit per
dag te eten. Over het voedingsdoel houden de leerlingen een logboek bij.
 De docentenhandleiding voor het blok voeding bij verzorging en de bijbehorende opdrachten
vind u in bijlage 4.
26
Slotwoord
Zoals eerder benoemd is de gezonde schoolkantine van Mavo Muurhuizen in ontwikkeling. De
bovenstaande punten zullen geëvalueerd worden en eventueel aangepast worden voor het volgend
schooljaar. Het is een doorlopend proces waar de mavo Muurhuizen de komende jaren aandacht aan
zal besteden. In de bijlage vindt u de uitwerkingen van de bovenstaande actiepunten.
Mocht u na het lezen van de bijlagen vragen hebben dan kunt u contact opnemen met Britt
Noordergraaf via het e-mailadres: [email protected]
27
Bronvermelding
J.G. van Eden, W. G. (2013). Receptenleer processen en technieken. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
ThiemeMeulenhoff. (2005). Ik zorg er wel voor bronnenboek. Utrecht/ Zutphen: ThiemeMeulenhoff.
Voedingscentrum. (sd). Informatie van het voedingscentrum, eerlijk over eten. Opgeroepen op
Februari 24, 2015, van Voedingscentrum: http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/water.aspx
www.wwje.nl. (sd). Opgeroepen op 04 2014, 14, van Weet wat je eet: www.wwje.nl
28
Bijlagen
29
Bijlage 1
Draaiboek promotieweek gezonde schoolkantine
Mavo Muurhuizen
Ontwikkeld door: Britt Noordergraaf
Schooljaar: 2013- 2014/ 2014- 2015
30
Inleiding
De Mavo Muurhuizen gevestigd in Amersfoort heeft in het schooljaar 2012- 2013 een grote
verbouwing ondergaan. De opening van het schoolgebouw werd feestelijk gevierd in het begin van
het schooljaar 2013- 2014. De opening van het nieuwe schoolgebouw leek de Mavo Muurhuizen een
geschikt moment om de school een nieuw gezond leven in te blazen. De eerste stap richting een
gezonder Mavo Muurhuizen voor leerlingen is een gezonde schoolkantine. Meer informatie hierover
vind u in het document ‘een gezond Mavo Muurhuizen’.
Om de gezonde schoolkantine van de Mavo Muurhuizen te promoten is er een promotieweek
georganiseerd met als doel de leerlingen en docenten kennis te laten maken met de nieuwe gezonde
producten die worden verkocht in de schoolkantine. Maar ook de kennis van zowel leerlingen als
docenten te vergroten over gezonde voeding en een startsein te geven voor het verbeteren van de
voedingskeuzes in onze school.
In dit draaiboek voor de promotieweek van de gezonde schoolkantine in Mavo Muurhuizen kunt u
lezen welke acties en workshops zijn georganiseerd voor de leerlingen en docenten.
Het draaiboek zou jaarlijks gebruikt kunnen worden om ieder jaar de gezonde voeding op de school
te promoten. Op deze manier krijgt de gezonde voeding bij onze leerlingen steeds opnieuw weer
aandacht maar maken de nieuwe eerste klassen ook kennis met onze schoolkantine. Ieder jaar zou er
ook een nieuw thema onder de aandacht gebracht kunnen worden. Ideeën kunnen zijn: ontbijten,
voldoende fruit eten enz.
Voor de eerste promotieweek is hier bewust nog niet voor gekozen aangezien een gezonde
schoolkantine nieuw is voor Mavo Muurhuizen.
31
Promotieweek
Voor de promotieweek van de gezonde schoolkantine op de Mavo Muurhuizen zijn verschillende
acties en workshops georganiseerd. Op de onderstaande bladzijdes kunt u lezen hoe de
promotieweek eruit komt te zien.
Aanbod gezonde producten
De Mavo Muurhuizen heeft de producten van de schoolkantine aangepast met gezondere
producten. Voorheen verkocht de Mavo Muurhuizen alleen saucijzenbroodjes, chips, chocolade
producten en af en toe een appelflap. Het aanbod van de schoolkantine is vastgesteld samen met
een contactpersoon van de GGD, de directrice, het kantine personeel, leerlingen uit de
leerlingenraad en een docent van verzorging/ zorg en welzijn.
Het gezonde aanbod zal ingaan tijdens de promotieweek. Het is de bedoeling dat alle automaten in
de school en de schoolkantine tijdens de promotieweek zijn ingevoerd met 80% gezonde voeding.
Het nieuwe aanbod zal dus voor het eerst te koop zijn op de maandag van de actieweek en zal
gedurende het schooljaar aangepast blijven tot 80% gezonde voeding.
Om deze nieuwe gezonde producten uit de schoolkantine te promoten zal de Mavo Muurhuizen
samenwerken met een nabijgelegen school, Accent praktijkonderwijs. Deze school geeft kooklessen
aan leerlingen en wilde graag een stage aanbieden aan de leerlingen. Iedere dag komen er vier
leerlingen van het Accent met een docent naar de Mavo Muurhuizen om te helpen met de hapjes
bereiden voor de pauzes. Tijdens de pauze zullen de leerlingen van de leerlingenraad van Mavo
Muurhuizen de hapjes uitdelen. Het is de bedoeling dat zij met borden/ schalen door de school heen
lopen zodat alle leerlingen van Mavo Muurhuizen de nieuwe producten kunnen proeven. Doordat
de leerlingen de producten kunnen proeven, hoopt de school dat de leerlingen later de producten
willen kopen. De leerlingen en docenten weten op deze manier hoe de producten proeven en of ze
het lekker vinden. Er zullen veel verschillende producten tijdens de promotieweek worden
uitgeprobeerd. Zo kunnen de leerlingen verschillende broodjes proeven, soepen, fruitspiesen of
smoothies.
Om ervoor te zorgen dat ouders ook de nieuwe producten kunnen proeven zal er op de ouderavond
ook verschillende hapjes aanwezig zijn.
Samenvatting: iedere dag in de grote pauze van de promotieweek zullen er verschillende hapjes
uitgedeeld worden door de leerlingenraad aan leerlingen en docenten ter promotie van de gezonde
voeding. Deze hapjes zijn gratis en worden betaald door de school. Deze hapjes worden bereid door
leerlingen en een docent van het Accent praktijkonderwijs samen met het kantine personeel.
Strippenkaart
Tijdens de promotieweek zullen er strippenkaarten worden uitgedeeld aan de leerlingen. De leerling
schrijft zijn naam op de strippenkaart zodat duidelijk is van wie de strippenkaart is bij een volle
stempelkaart. De leerlingen krijgen bij iedere aankoop van een gezond product een stempel. Bij tien
stempels, en dus een volle stempelkaart, mag de leerling een gratis gezond product uit de
schoolkantine kiezen. Het is belangrijk dat de leerling bij het uitkiezen van het gratis product, een
leerlingenpas bij zich heeft zodat er gecontroleerd kan worden dat de strippenkaart van hem is en
niet afgepakt door andere leerlingen. Wanneer de leerling geen stempelkaart bij zich heeft krijgt de
leerling geen stempel, ook niet op een later moment. Informatie over de stempelkaart zal voor
ouders te lezen zijn in de Muurkrant.
32
Workshops
Dinsdag:
Er zullen tijdens de promotieweek verschillende workshops gegeven worden. De eerste workshop zal
op dinsdag plaats vinden voor klas 1 t/m 4. Het gaat hierbij om kookworkshops in de aula. Deze
workshop zal van 9.00 uur tot 15.00 uur duren waarbij telkens andere klassen gedurende 60 minuten
een demonstratie te zien krijgen over het koken van gezonde voeding.
 Klas 1 (1a, 1b, 1c): 9.00- 10.00 uur.
 Klas 1 (1d, 1 e, 1f): 10.00- 11.00 uur.
 Klas 2 (alle klassen): 11.00- 12.00 uur
 Klas 3 (alle klassen): 13.00- 14.00 uur
 Klas 4 (alle klassen): 14.00- 15.00 uur
Donderdag:
Op donderdag zal de bovenbouw een workshop krijgen over gezonde voeding. Er zal per klas 45
minuten lang gesproken worden over keuzes in voeding en wat dit doet met je lichaam. Daarnaast
krijgen de leerlingen te zien waar voeding vandaan komt.
De lessen van verzorging (klas 1) en zorg en welzijn (klas 3 en 4) zullen ook in het teken staan van
opdrachten over gezonde voeding. Zo hebben bijvoorbeeld de eerste klassen de schorten ontworpen
voor de leerlingenraad om te dragen tijdens het promoten van de producten.
Mentoropdracht
Tijdens de promotieweek zullen alle mentoren aandacht besteden aan gezonde voeding in de klas.
Alle leerlingen zullen in de les een magazine krijgen met informatie over gezonde voeding met
daaraan gekoppeld een opdracht. Deze opdracht zal deels in de mentorles en deels thuis moeten
worden uitgevoerd. Meer informatie over de opdracht vindt u in het document ‘een gezond Mavo
Muurhuizen’.
Regels
Tijdens de promotieweek zal er extra worden gelet op de regels die al gelden maar er zullen ook
nieuwe regels geïntroduceerd worden namelijk;
 Energiedrinks zijn niet welkom in de school. Wanneer het personeel deze ziet mogen de
energiedrinks worden ingenomen en weggegooid.
 Grootverpakkingen snoep en chips zijn niet welkom in de school. Wanneer het personeel
deze ziet mogen de grootverpakkingen worden ingenomen en weggegooid.
 De Mavo Muurhuizen is een alcoholvrije school, ook voor het personeel.
 Voor het personeel geld ook dat er zo min mogelijk snoepgoed enz. meegenomen word. Geef
het goede voorbeeld aan de leerlingen.
33
Planning
Dag
Maandag
Activiteit


Conciërge

Kantinepersoneel

Leerlingenraad

Omroepen promotieweek door de
school.
Nieuwe producten in de
schoolkantine en automaten.
Waterbron in de school.
Uitdelen van de hapjes in de grote
pauze
Hapjes laten maken.


Workshoprondes


Uitdelen van de hapjes in de grote
pauze.
Hapjes maken.

Accent leerlingen en
docent +
kantinepersoneel
Docent Accent + docenten
die lesgeven aan de
klassen die bij de
workshop aanwezig
moeten zijn. Klaarzetten
verzorgingdocent.
Leerlingenraad

Accent leerlingen en
docent + kantine
personeel

Verzorgingdocent

Leerlingenraad

Uitleggen van de kookopdracht in
de mentorteams.
Uitdelen van de hapjes in de grote
pauze.
Hapjes maken.

Accent leerlingen en
docent + kantine
personeel

Strippenkaarten uitdelen.


Uitdelen van de hapjes in de grote
pauze.
Hapjes maken.

Leerlingenraad +
docenten in de klas
Leerlingenraad
Workshops bovenbouw over
gezonde voeding.
Uitdelen van de hapjes in de grote
pauze.
Hapjes maken.




Dinsdag


Woensdag
Donderdag



Vrijdag
Personen





Accent leerlingen en
docent + kantine
personeel
GGD + docenten die de
klassen lesgeven.
Leerlingenraad
Accent leerlingen en
docent + kantine
personeel
34
Slotwoord
Om de promotieweek te laten slagen is het van belang dat al het personeel betrokken is bij het
belang van de gezonde schoolkantine. Onze vraag is dan ook om dit bespreekbaar te maken bij de
leerlingen en zelf ook mee te doen met een gezonde eetwijzen.
De promotieweek is in ontwikkeling. Na de eerste promotieweek zal er geëvalueerd worden en
eventuele aanpassingen gemaakt worden voor een tweede promotieweek.
Meer informatie over een gezond Mavo Muurhuizen kunt u vinden op de dropbox van Mavo
Muurhuizen in het document ‘ een gezond mavo Muurhuizen’.
Mocht u meer informatie willen over de promotieweek dan kunt u contact opnemen met Britt
Noordergraaf: [email protected]
35
Bijlage 2
Docentenhandleiding: kookopdracht LOB
In het kort:
Voor deze opdracht is het de bedoeling dat de leerlingen hun opgedane kennis over gezonde
voeding uit de LOB les in de praktijk brengen. Hiervoor moeten ze de volgende opdrachten
uitvoeren.
De opdrachten:
Opdracht 1: Mindmap
De leerlingen maken een mindmap over gezonde voeding. Je kunt in de mentorles het
magazine over gezonde voeding uitdelen en bespreken zodat de leerlingen het magazine
kunnen gebruiken als inspiratie. De leerlingen beschrijven in de mindmap woorden die ze
vinden passen bij gezonde voeding. Dit kan eventueel in groepjes of klassikaal gemaakt
worden.
Opdracht 2: Voorbereiding
Aan de hand van die mindmap gaat de leerling thuis (of ergens anders) avondeten koken.
Het is belangrijk dat de leerlingen een gezond recept gebruiken. Als mentor kan je ze in de
les een recept laten opzoeken. De leerlingen moeten in ieder geval:
 Een ingrediëntenlijst maken bijpassend voor het aantal personen waarvoor hij/ zij
kookt.
 Boodschappen doen.
 Uitleggen waarom ze voor dit recept hebben gekozen en waarom dit recept gezond
is.
De ingrediëntenlijst, het recept en de uitleg worden toegevoegd aan het verslag.
Opdracht 3: Uitvoering
De leerlingen voert het recept uit. Dit doet de leerling thuis als huiswerk van LOB.
Belangrijk is dat de leerlingen van iedere stap foto’s maken en deze verzameld in het verslag.
Herinner de leerlingen eraan dat ze zowel de voorbereiding, het koken zelf en het
eindresultaat fotograferen. Het is de bedoeling dat de leerling per foto kort wat informatie
verteld.
Opdracht 4: Terug kijken
Als de leerling de opdracht heeft uitgevoerd moet de leerling en de eters een
feedbackformulier invullen. Ook deze feedbackformulieren komen terug in het verslag.
Wat leveren de leerlingen in:
Een verslag met:
o Mindmap
o Recept
o Ingrediëntenlijst berekend op het juiste aantal personen
o Foto’s van de voorbereiding, koken en eindresultaat
o Feedback formulieren van zichzelf en de eters
36
Kookopdracht LOB
Dit opdrachtenboekje is van: ________________________________
Klas: ____________________________________________________
Mentor:__________________________________________________
37
Inleiding:
Zoals je weet wil Mavo Muurhuizen een steeds gezondere school worden. In de kantine kun
je gezonde maaltijden kopen en zo proberen we je ervan bewust te maken dat het beter is
om gezond te leven. Daarnaast heb je bij verzorging in klas 1 les gekregen over gezonde
voeding, voedingsstoffen en voedingsmiddelen.
Tijdens je LOB- les heb je van je mentor een magazine gekregen die nogmaals benadrukt hoe
belangrijk het is om gezond te leven. Aan de hand van dit magazine krijgen jullie een leuke
(en gezonde) opdracht waarin jullie voor een gezelschap het avondeten gaan koken. Van
deze avond maak je een verslag met verschillende opdrachten.
We wensen je alvast heel veel plezier (en veiligheid) tijdens deze avond.
38
Opdrachten
Opdracht 1: Mindmap
Maak een mindmap over gezonde voeding. Je kunt het magazine als inspiratie gebruiken.
Gebruik woorden die jij vindt passen bij gezonde voeding en probeer er ideeën uit op te
doen voor jouw gerecht.
Opdracht 2: Voorbereiding
Aan de hand van die mindmap ga je thuis (of ergens anders) het avondeten koken. Het is
belangrijk dat het een gezond recept is.
Zoek een lekker recept voor het avondeten, of misschien weet je er al één. Maak de
ingrediëntenlijst voor het aantal personen waar je voor kookt. Aan de hand van je lijst ga je
boodschappen doen en bereid je alles voor. Het recept (en je boodschappenlijst) voeg je toe
aan je verslag. Ook vertel je waarom je voor dit recept hebt gekozen en vertel je wat er zo
gezond aan is.
Opdracht 3: Uitvoering
Dan is nu het moment om echt te gaan koken! Volg de stappen in je recept en mocht je
ergens niet uitkomen dan mag je natuurlijk iemand om hulp vragen.
Maak van jouw kookavond foto’s en laat deze terugkomen in je verslag (denk aan:
voorbereiding, koken, eten zelf). Laat er minstens 7 terugkomen in je verslag. Vertel kort de
informatie bij elke foto.
Opdracht 4: Terug kijken
Als je klaar bent met koken en eten, ruim je natuurlijk de keuken netjes op. Dan vullen jij en
je eters een feedback formulier in. Vraag aan iedereen die heeft meegegeten om er een in te
vullen!
Checklist:
Zit alles in mijn verslag?
o
o
o
o
o
o
o
Voorkant
Mindmap
Recept
Boodschappenlijst/ ingrediëntenlijst
Verantwoording van je keuze voor het recept
Foto verslag met uitleg van de voorbereiding, koken en eindresultaat
Feedback formulieren van jezelf en de personen die mee hebben gegeten
39
Laatste woord:
Hopelijk heb je veel plezier gehad tijdens het koken! Ook hopen we je bewuster te hebben
gemaakt van wat er allemaal in een gezonde maaltijd hoort. Dit hopen wij natuurlijk terug te
zien aan de hand van jouw verslag.
Bijlage 1: Feedback formulier (zelf invullen)
Niet
1. De mindmap heeft mij geholpen met het kiezen
van een recept.
2. Er was voor iedereen genoeg te eten.
3. Ik vond het leuk om te koken.
4. Ik heb een gezonde maaltijd gekookt.
5. Mijn maaltijd was lekker.
6. Het was een gezellige avond.
7. Ik ga vaker koken na deze avond.
1
2
3
4
Wel
5
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
5
5
5
5
5
5
8. Wat vond je wel/niet leuk aan het koken? En waarom?
9. Vertel over minstens twee leermomenten tijdens het koken.
10. Vertel wat je de volgende keer wellicht anders zou willen doen, en waarom?
11. Wat zou je nog willen zeggen?
Bijlage 2: Feedback formulier (in te laten vullen door je gasten).
Naar aanleiding van de kookavond willen wij u vragen om het volgende formulier in te
vullen.
Niet
1. Ik heb een gezonde maaltijd gegeten.
2. Er was voor iedereen genoeg te eten.
3. Hij/zij stond met plezier in de keuken.
4. Hij/zij kon goed de weg vinden in de keuken.
5. Hij/zij heeft veel hulp gehad.
6. De maaltijd was lekker.
7. Het was een gezellige avond.
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
Wel
5
5
5
5
5
5
5
40
8. Hij/zij mag vaker koken.
1
2
3
4
5
9. Wat ging er volgens u erg goed?
10. Heeft u nog een tip?
Bedankt voor het invullen!
41
Naar aanleiding van de kookavond willen wij u vragen om het volgende formulier in te
vullen.
Niet
1. Ik heb een gezonde maaltijd gegeten.
2. Er was voor iedereen genoeg te eten.
3. Hij/zij stond met plezier in de keuken.
4. Hij/zij kon goed de weg vinden in de keuken.
5. Hij/zij heeft veel hulp gehad.
6. De maaltijd was lekker.
7. Het was een gezellige avond.
8. Hij/zij mag vaker koken.
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
4
Wel
5
5
5
5
5
5
5
5
9. Wat ging er volgens u erg goed?
10. Heeft u nog een tip?
Bedankt voor het invullen!
42
Naar aanleiding van de kookavond willen wij u vragen om het volgende formulier in te
vullen.
Niet
1. Ik heb een gezonde maaltijd gegeten.
2. Er was voor iedereen genoeg te eten.
3. Hij/zij stond met plezier in de keuken.
4. Hij/zij kon goed de weg vinden in de keuken.
5. Hij/zij heeft veel hulp gehad.
6. De maaltijd was lekker.
7. Het was een gezellige avond.
8. Hij/zij mag vaker koken.
1
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
4
Wel
5
5
5
5
5
5
5
5
9. Wat ging er volgens u erg goed?
10. Heeft u nog een tip?
Bedankt voor het invullen!
Bijlage 3
Strippenkaart
43
Schoolkantine Mavo Muurhuizen
2014- 2015
Naam: ______________________
Aantal
Stempel
Spelregels
1
2
3

4
5
6
7
8
9



10

De strippenkaart is alleen geldig op
gezonde producten uit de
schoolkantine van Mavo
Muurhuizen.
De strippenkaart is het schooljaar
2014- 2015 geldig.
De strippenkaart mag door 1
leerling gebruikt worden.
Wanneer er 10 gezonde producten
zijn afgestreept op de stempelkaart
mag de leerling een gratis gezond
product uitkiezen uit de
schoolkantine van Mavo
Muurhuizen.
Bij het uitkiezen van een gratis
product moet je, je leerlingenpas
laten zien.
44
Bijlage 4
Docentenhandleiding voor het blok voeding
Klas 1 GL/ TL
Ontwikkeld door: Britt Noordergraaf
14- 04- 2014
Inhoudsopgaven
Inleiding
Blz. 2
Beschrijvingen van de opdrachten voor het blok voeding van klas 1
Weet wat je eet
DO IK en voedingsdoel opstellen
Logboek format voedingsdoel
Opdracht koken
Opdracht light producten
Opdracht schijf van vijf
Receptenopdracht
Huiswerkopdracht
Smaken proeven
Blz. 3
Blz. 4
Blz. 7
Blz. 7
Blz. 7
Blz. 8
Blz. 8
Blz. 8
Blz. 8
Blz. 8
Lesplannen
Lesplan 1
Lesplan 2
Lesplan 3
Blz. 9
Blz.10
Blz.14
Blz.16
Slotwoord
Blz.25
Bronnenlijst
Blz.26
46
Inleiding
De docentenhandleiding voor het blok voeding is geschreven voor docenten die les geven aan de
eerste klas VMBO GL/ TL in het vak verzorging of deze lessen overnemen.
In deze docentenhandleiding wordt per opdracht omschreven wat de opdracht precies inhoud. In het
document ‘opdrachten voor het blok voeding, klas 1 VMBO GL/ TL’ vind u de opdrachten die gegeven
kunnen worden aan de leerlingen.
In deze handleiding van u:
- Een uitleg van iedere opdracht die beschreven staat in het document ‘opdrachten voor het
blok voeding van klas 1’.
- Lesplannen, die een idee kunnen geven hoe de lessen voeding ingedeeld kunnen worden.
Om te zorgen dat de lessen en opdrachten goed verlopen is het belangrijk om voldoende basis kennis
over voeding te hebben. Deze basis kennis kan bijvoorbeeld opgedaan worden door het
bronnenboek van ‘Ik zorg er wel voor’. In het verzorgingslokaal staat een grote bak met dertig
bronnenboeken waar in het hoofdstuk voeding op bladzijde 172 onderwerpen staan beschreven als
de schijf van vijf, voedingsstoffen, voedingsgedrag en voeding is de basis van gezondheid. Het is
verstandig om deze stof goed door te lezen maar bijvoorbeeld ook te bespreken met de klas. De
bronnenboeken kunnen uitgedeeld worden in de klas en samen doorgenomen worden. Dit zorgt
ervoor dat de leerlingen met een goede basis beginnen aan de opdrachten van voeding en er meer
verdieping plaats vind.
Tot slot is het belangrijk dat de leerlingen iedere les hun laptop bij zich hebben.
47
Beschrijving van de opdrachten voor het blok voeding van klas 1
Hieronder kunt u per opdracht lezen wat de opdracht precies inhoud, zodat deze op de juiste manier
gegeven kan worden aan de leerlingen. Om te zorgen dat de les soepel verloopt, is een goede
voorbereiding van belang. Zorg dat de opdrachten bijvoorbeeld voor de leerlingen zijn uitgeprint of
dat ze deze opdrachten op www.mm24.nl kunnen vinden.
De opdrachten kunnen op verschillende didactische wijze gegeven worden, voorbeelden hiervan vind
u in de lesplannen.
Om te zorgen dat de leerlingen voldoende kennis op doen kan de docent zowel klassikaal als in kleine
groepjes uitleg geven over de stof. Voor verdieping in de stof kan er gebruik gemaakt worden van de
methode Ik zorg er wel voor (zie inleiding).
Daarnaast werken de leerlingen in groepjes zodat ze ook van elkaar kunnen leren. Bij vragen kan u de
leerlingen er eerst op wijzen dat ze deze vragen ook aan elkaar kunnen stellen.
De leerlingen werken met mappen. Iedere leerlingen heeft een eigen map in de kast staan waarin ze
de opdrachten verzamelen. Laat de leerlingen iedere week de opdracht in hun map stoppen, hier
worden ze aan het einde van de periode op beoordeeld. Daarnaast heeft iedere leerlingen een eigen
laptop voor school die ze iedere week moeten meenemen.
Het prettig om van te voren alle spullen klaar te zetten. Dit zorgt voor een rustige start van de les. Zo
kunnen er per groepje al mapjes met de opdrachten op de tafels gelegd worden zodat de leerlingen
deze kunnen lezen en aan de slag kunnen. Voor sommige opdrachten zijn materialen nodig, deze
zullen van te van te voren gehaald moeten worden. Bekijk de opdrachten voor het blok voeding klas
1, goed om te zien of alles aanwezig is.
Laat de leerlingen de eerste vijf minuten zelfstandig de opdracht lezen. Daarna kunt u per groepje
langs gaan om te vragen wat de opdracht inhoud, zo checkt u of ze de opdracht hebben begrepen en
neemt kort de belangrijke punten door. Daarna kunnen de groepjes zelfstandig aan de slag.
Een tip is om aan het einde van de les, wanneer er is opgeruimd, de groepjes elkaar te laten
beoordelen. Dus groepje 2 kijkt of groepje 1 alles netjes heeft opgeruimd, groepje 3 kijkt of groepje 2
alles netjes heeft opgeruimd enz.
Tot slot is het belangrijk om van te voren de regels te benoemen. Herhaal deze regels het liefste
iedere week zodat de leerlingen hieraan herinnerd worden en ze later niet kunnen zeggen dat ze iets
niet wisten. Probeer de regels ook positief te formuleren. Enkele voorbeelden van regels kunnen zijn:
 In de les hebben we respect voor elkaar.
 In de les hebben we respect voor het materiaal.
 In de les werken we hygiënisch (schoon).
 In de les eten we netjes.
 In de les ruimen we alles netjes op en maken we alles schoon.
48
Weet wat je eet (www.wwje.nl)
De leerlingen gaan gedurende het hele blok voeding aan de slag met de website www.wwje.nl. Weet
wat je eet is een interventie programma waar de Mavo Muurhuizen gebruik van maakt. Ieder
schooljaar koopt de school dit in om zodat de leerlingen door middel van een digitale leeromgeving
kunnen leren over de theorie van voeding.
Als docent kunt u de volgende link gebruiken: http://www.wwje.nl/docenten/scripts/login.php.
Met deze link kunt u klassen aanmaken en leerlingen laten aanmelden. Daarna kunt u digitaal zien
hoever de leerlingen zijn met hun opdrachten en hoe goed ze deze hebben gemaakt. In afbeelding 1
is een voorbeeld te zien van klassen die zijn aangemaakt.
Afbeelding 1
In afbeelding 2 is te zien hoe u als docent de leerling kan volgen. Wanneer de leerling een opdracht
af heeft kleurt de balk oranje en ziet u hierachter een cijfer genoteerd. Op deze manier kunt u zien of
de leerling de opdrachten serieus heeft gemaakt of wanneer de leerling bijvoorbeeld extra uitleg
nodig heeft. Daarnaast kunt u in afbeelding 2 aflezen welke onderwerpen weet wat je eet aanbod
laat komen.
49
Afbeelding2
50
Aanmelden op www.wwje.nl
Wanneer de leerlingen voor de eerste keer inloggen op www.wwje.nl hebben ze de klassencode van
de docent nodig. Daarna maken de leerlingen een eigen account aan d.m.v. een eigen
gebruikersnaam en wachtwoord. Let op! Laat de leerlingen deze noteren in hun agenda zodat ze
deze niet kwijt raken. Ze hebben deze gegevens namelijk de rest van de periode nodig. Als docent
kunt u controleren of de leerlingen in de klassenlijst staan.
Na het aanmelden moeten de leerlingen les 1 maken. Hierin vullen ze een voedingsdagboek in van
één dag. De computer geeft hierna een persoonlijk advies die de leerlingen moeten uitprinten en in
hun map stoppen. De rest van de lessen kunnen als huiswerk opgegeven worden.
Formulier DO IK en voedingsdoel opstellen
Het formulier ‘DO IK’ is afkomstig van het interventieprogramma ‘DO IT’. De Mavo Muurhuizen koopt
dit interventieprogramma ieder schooljaar in zodat er gebruik gemaakt kan worden van verschillende
formulieren en opdrachten.
De leerlingen bedenken voor het blok voeding een voedingsdoel waar ze de aankomende periode
aan gaan werken. Via het interventie programma www.wwje.nl hebben ze een persoonlijk advies
gekregen over hun voedingsgewoonten. Deze kunnen de leerlingen gebruik om te zien waaraan ze
het beste kunnen werken.
Het formulier DO IK is een makkelijk hulpmiddel om leerlingen na te laten denken over hun
voedingsdoel. Er worden verschillende vragen gesteld die de leerlingen een inzicht geven over hun
gewoontes. Dit formulier en voedingsdoel stoppen ze in hun map.
Logboek format voor het voedingsdoel
De leerlingen hebben een voedingsdoel opgesteld waaraan ze de komende weken aan werken. Het
format geeft de leerlingen handvatten om een goed logboek te schrijven. Ze moeten iedere week
vragen beantwoorden en uitwerken in word. Aan het einde van deze periode stoppen de leerlingen
de logboeken in hun map. Om het voedingsdoel ook daadwerkelijk te laten leven is het belangrijk dat
de leerlingen betrokken zijn bij elkaars doel en elkaar helpen. Vandaar dat de doelen ook klassikaal of
in groepjes besproken worden.
Opdracht koken
Bij de opdracht koken is het van belang dat de leerlingen de opdracht eerst goed lezen. U kunt na het
lezen het groepje vragen wat ze precies hebben gelezen en de regels nogmaals met ze doornemen.
Het is de bedoeling dat de leerlingen zelfstandig aan het werk kunnen gaan, maar dat u ze ook
begeleid als het gaat om de kooktechnieken. Zo kunt u de snij, kook en baktechnieken uitleggen
maar ook ingaan op de voedingsstoffen die in de gebruikte producten zitten.
Wilt u zelf meer informatie over kooktechnieken dan kunt het boek Receptenleer processen en
technieken van o.a. J.G. van Eden lezen uit 2013.
Let op! Zorg dat alle producten uit het recept aanwezig zijn.
51
Opdracht light producten
Voor deze opdracht moet u verschillende light en normale producten kopen. Neem bijvoorbeeld cola
light en normale cola, light chips en gewone chips. In totaal moeten er vier producten vergeleken
worden. De leerlingen maken de opdracht en vergelijken gewone producten met light producten.
Naast dat de leerlingen leren over light producten en dat dit zowel voor als nadelen heeft, leren de
leerlingen ook etiketten lezen. Laat de opdracht in hun map stoppen.
Schijf van vijf
Voordat de leerlingen de opdracht van de schijf van vijf maken, moeten ze eerst de opdracht van
www.wwje.nl over de schijf van vijf hebben gemaakt. Dit zorgt voor voldoende basiskennis. De
leerlingen maken zelfstandig de opdracht. Ze kunnen informatie over de schijf van vijf vinden in het
bronnenboek van Ik zorg er wel voor of op de aangegeven site. Daarnaast kunt u het groepje extra
uitleg geven. De leerlingen maken daarna door middel van een collage een eigen schijf van vijf.
Let op! Zorg voor voldoende reclame folders en papier zodat de leerlingen kunnen knippen. Laat de
collage en opdracht in hun map stoppen.
Receptenopdracht
Bij de receptenopdracht is het van belang dat de leerlingen kennis hebben over voedingsstoffen.
Naast een uitleg kunnen ze het bronnenboek van Ik zorg er wel voor gebruiken op bladzijde 172.
Het is de bedoeling dat de leerlingen een eigen recept maken. Dit kan bijvoorbeeld broccoli met
gebakken aardappeltjes en kipfilet zijn. Ze maken een lijst met benodigdheden en schrijven het
recept volledig uit. Let op! De leerlingen moeten het in die week ook thuis uitvoeren en hiervan
foto’s maken. De leerlingen maken van deze foto’s een stappenplan waarbij staat beschreven wat ze
hebben gedaan. Dit stoppen ze de week erop in hun map, samen met het recept. Herinner de
leerlingen tijdens de les eraan dat ze huiswerk hebben en laat dit noteren in hun agenda.
Huiswerkopdracht
Er is één groepje per week die in de les aan de slag gaat met het opgegeven huiswerk. De leerlingen
kunnen daarnaast nog extra opdrachten maken die aangegeven zijn op www.wwje.nl, hun map op
orde brengen, een voorkant maken voor hun map of opdrachten maken die ze de voorgaande weken
niet af hebben gekregen.
Smaken proeven
Voor de smaken proeven opdracht is het belangrijk dat de leerlingen eerst goed lezen. Wanneer het
groepje klaar is met lezen kan u vragen wat ze precies gelezen hebben en de opdracht nog één keer
goed doornemen. De leerlingen gaan naar de supermarkt en krijgen drie euro mee van de docent.
Zorg ervoor dat er iedere week per klas 3 euro klaar ligt. De leerlingen moeten voedingsmiddelen
kopen die ze nog nooit hebben gegeten, dit mag geen snoep o.i.d. zijn.
Door één groepje weg te sturen naar de supermarkt, zal het iets rustiger worden in de klas.
Wanneer de leerlingen terug komen moeten ze het blad invullen en deze later in hun map stoppen.
52
Lesplannen
Op de volgende bladzijdes vind u lesplannen. Deze dienen als voorbeelden voor hoe u de
voedingslessen kan indelen.
53
Student: Britt Noordergraaf
Datum lesuitvoering: 15- 03- 2014
Aantal leerlingen:
27
Schooltype:
Klas:
VMBO GL/ TL,
leerjaar één.
1 a, b, c, d, e, f, g
Algemene Lesdoelen:
- De leerlingen weten hoe ze zich moeten aanmelden voor www.wwje.nl
- De leerlingen worden zich bewust van hun eigen eetpatroon door les 1 te maken van www.wwje.nl
Proces doelen:
- Zorgen voor een prettige werkzame sfeer in de klas.
Les kern: De leerlingen weten hoe ze de komende weken hun huiswerk moeten maken.
Beginsituatie:
Cognitief:
-
De leerlingen hebben nu twee periodes les van mij gehad.
De leerlingen zijn nu voor het eerst begonnen met het blok voeding.
De leerlingen zitten vanaf het begin van het schooljaar bij elkaar in de klas.
Motivationeel:
-
De groep bestaat uit evenveel jongens als meisjes.
De leerlingen zien mij iedere week.
Aandachtsrichter: Controleren of iedereen zich op www.wwje.nl heeft aangemeld.
54
Tijdsfasering
Concrete leerdoelen +
beheersingsvorm
(in leerlingentaal)
15 min
Inleiding:
- Leerlingen welkom
heten.
- Vertellen wat we
deze dag gaan
doen.
- Vertellen hoe het
blok voeding eruit
komt te zien.
- Vragen of iedereen
zijn huiswerk heeft
kunnen maken
(voor één dag een
voedingsdagboek
bijhouden).
Verkennen:
Aandacht richten
op doelen,
aansluiten bij
voorkennis.
40 min.
www.wwje.nl:
- Leerlingen maken
een account aan op
www.wwje.nl . De
docent geeft een
klassencode
waarna de
leerlingen zelf een
Leerstof
Didactische aanpak
Doceren:
Leerlingen welkom heten.
Vertellen wat we deze dag gaan doen.
Vertellen hoe het blok voeding eruit komt te zien.
Huiswerk controleren.
Interactievorm:
Leerlingen kunnen vragen stellen.
Leerlingen vertellen of ze een voedingsdagboek hebben bijgehouden.
-
www.wwje.nl
De klassencode
Doceren:
Leerlingen de klassencode geven.
Leerlingen uitleggen wat ze moeten doen, met één leerling klassikaal laten zien.
Rondlopen om te kijken of het lukt en eventueel te helpen.
Vragen beantwoorden.
Huiswerk opgeven namelijk les 1 af met advies uitgeprint.
55
account kunnen
aanmaken.
Belangrijk is om de
leerlingen hun
gebruikersnaam en
wachtwoord te
laten opschrijven in
de agenda. De
docent kan op de
site inloggen en per
klas bekijken of
iedereen
ingeschreven staat.
-
Interactievorm:
Leerlingen melden zich aan.
Leerlingen noteren hun gebruikersnaam en wachtwoord in de agenda.
Leerlingen maken les 1 en lezen hun persoonlijk advies.
Leerlingen kunnen vragen stellen.
Leerlingen noteren het huiswerk.
Wanneer de
leerlingen zijn
aangemeld kunnen
ze les 1 maken. Ze
moeten het
voedingsdagboek
wat ze hebben
bijgehouden
invullen op de site.
Nadat ze klaar zijn
krijgen de
leerlingen een
persoonlijk advies,
deze moeten ze
uitprinten en in
hun map stoppen.
56
25 min.
10 min.
Afsluiting:
( evalueren en
samenvatten )
Voedingsdoel:
- De leerlingen
maken het
formulier DO IK en
stoppen als ze klaar
zijn in hun map.
- Uit hun persoonlijk
advies en DO IK
komt een
voedingsdoel
waaraan de
leerlingen de
komende periode
aan willen werken.
Afsluiting:
-
-
Nogmaals
het
huiswerk
benoemen.
Leerlingen ruimen
de spullen op.
Klaslokaal
laten
vegen.
-
Persoonlijk advies
van www.wwje.nl
Formulier DO IK.
Doceren:
Uitleggen wat de opdracht is.
De formulieren uitdelen.
Vragen beantwoorden.
Rondlopen in de klas.
Interactievorm:
Leerlingen maken het blad DO IK.
Leerlingen maken aan de hand van DO IK en het persoonlijk advies een
voedingsdoel waar ze de komende periode aan gaan werken.
Leerlingen kunnen vragen stellen.
Doceren:
Bij de deur gaan staan en iedereen gedag zeggen.
Bedanken voor de les.
Huiswerk nog een keer benoemen.
Interactievorm:
Leerlingen ruimen op.
Twee leerlingen vegen het lokaal.
Media/Hulpmiddelen:
- Computer en beamer
- Bord
- Laptops
- Formulier DO IK
57
Student: Britt Noordergraaf
Datum lesuitvoering: 6 weken achter
elkaar.
Aantal leerlingen:
27
Schooltype:
Klas:
VMBO GL/ TL,
leerjaar één.
1 a, b, c, d, e, f, g.
Algemene Lesdoelen:
- De leerlingen hebben de opdracht die ze vandaag moeten maken af en in de map gestopt.
Proces doelen:
- Zorgen voor een prettige werkzame sfeer in de klas.
- Zorgen dat de leerlingen met respect met elkaar omgaan.
- Zorgen dat leerlingen goed omgaan met materialen.
Les kern: Leerlingen hebben de wekelijkse opdracht af.
Beginsituatie:
Cognitief:
-
De leerlingen krijgen twee periodes les van mij.
De leerlingen hebben vorige week al te horen gekregen hoe het blok voeding eruit komt te zien.
De leerlingen hebben vorige week al te horen gekregen dat ze vandaag met praktijk aan de slag gaan.
De leerlingen zitten vanaf het begin van het schooljaar bij elkaar in de klas.
De leerlingen hebben al twee keer in ingedeelde groepjes gewerkt.
De leerlingen kennen de opdrachten nog niet.
Motivationeel:
-
De groep bestaat uit evenveel jongens als meisjes.
De leerlingen zien mij iedere week twee lesuren.
58
Aandachtsrichter: letten op materiaal gebruik en hoe de groepjes samenwerken.
Tijdsfasering
Concrete leerdoelen +
beheersingsvorm
(in leerlingentaal)
15 min
Inleiding:
- De leerlingen gaan
in de groepjes
zitten die op het
bord staan.
- Leerlingen welkom
heten.
- Vertellen wat we
deze dag gaan
doen.
- En wat ik verwacht
van de klas. (Regels
benoemen zoals
gebruik van
materialen,
opruimen enz.)
Verkennen:
Aandacht richten
op doelen,
aansluiten bij
voorkennis.
Leerstof
Didactische aanpak
Doceren:
Leerlingen welkom heten.
Vertellen wat we deze dag gaan doen.
Vertellen wat ik van ze verwacht (omgaan met elkaar en materialen.)
In de groepjes laten zitten.
Interactievorm:
Leerlingen kunnen vragen stellen.
Leerlingen gaan in de juiste groepjes zitten.
Leerlingen luisteren.
59
60 min.
Opdrachten:
- Ieder groepje van
vier a vijf leerlingen
hebben vier
mapjes op tafel
liggen met een
opdracht deze
lezen ze eerst 5
min door in stilte.
- Alle groepjes gaan
aan de slag met
hun opdracht
(iedere week
schuiven de
groepjes een
opdracht door)
-
Doceren:
Opdrachten voeding voor Leerlingen begeleiden en vragen beantwoorden.
klas 1.
Leerlingen eerst 5 min stil de opdracht laten lezen.
Docentenhandleiding
www.wwje.nl
Interactievorm:
Leerlingen maken de opdracht en zorgen dat dit in hun map terecht komt.
Leerlingen weten dat de opdracht deze les af moet zijn.
Leerlingen kunnen vragen stellen.
Leerlingen werken samen.
Leerlingen gaan met respect om met het materiaal.
Groepje 1:
- Groepje 1 gaat
koken. Ze maken
tompoezen en
mogen deze ook
zelf opeten. Bij het
bereiden van
tompoezen wordt
er gelet op
snijdtechnieken,
bakken in de oven
en koken.
- De leerlingen
moeten het recept
goed doorlezen en
hoeveelheden
60
berekenen.
Groepje 2:
- Groepje twee gaat
aan de slag met de
opdracht de schijf
van vijf. Ze moeten
de vragen
beantwoorden op
het werkblad en
daarna een collage
maken.
Groepje 3:
- Krijgt drie euro om
voedingsmiddelen
van te kopen die ze
nog nooit geproefd
hebben. (dit mag
geen snoep of zo
zijn) daarna komen
ze snel terug en
proberen de
spullen en vullen
het werkblad in.
Groepje 4:
- Maakt het
huiswerk voor die
week op
www.wwje.nl . De
leerlingen kunnen
ook alvast verder
61
werken op
www.wwje.nl of
zorgen dat de map
netjes in orde is.
Groepje 5:
- Dit groepje maakt
de light opdracht.
De leerlingen
vullen het
werkblad in en
onderzoeken het
verschil in light
producten en
gewone producten.
De leerlingen
moeten goed
etiket leren lezen.
Groepje 6:
- De leerlingen
maken individueel
een eigen recept
die ze thuis ook
daadwerkelijk gaan
koken. Het
voorbereidende
werk over
voedingsstoffen en
het recept maken
de leerlingen in de
les.
62
15 min.
Afsluiting:
evalueren en
samenvatten )
Afsluiting:
(
-
-
-
Leerlingen ruimen
alles netjes op. De
groepjes
controleren
het
groepje wat achter
hun zit of het
netjes is.
Klassendienst
veegt.
Huiswerk
laten
noteren:
www.wwje.nl de
volgende les.
Aangeven wat er
goed en minder
goed ging bij de
groepjes voor de
volgende keer.
Doceren:
Bij de deur gaan staan en iedereen gedag zeggen.
Bedanken voor de les.
Klas netjes laten maken.
Huiswerk opgeven.
Aangeven wat volgende keer beter kan en wat goed ging bij de groepjes.
Interactievorm:
Leerlingen ruimen netjes op.
Leerlingen noteren huiswerk.
Leerlingen controleren het groepje achter hun.
Media/Hulpmiddelen:
- Bord met stiften.
- Indeling van de groepjes.
- Alle attributen voor voeding (koken).
- Mappen met opdrachtbladen erin.
- Laptops.
- Light en gewone producten.
- Reclame folders om voedingsmiddelen uit te knippen.
- Uitgeprinte opdrachten en werkbladen.
- Papier.
- 3 euro klaar hebben liggen.
63
64
Datum lesuitvoering: laatste les
Aantal leerlingen:
27
Schooltype:
Klas:
VMBO GL/ TL,
leerjaar één.
1 a, b, c, d, e, f, g.
Algemene Lesdoelen:
- De leerlingen leveren hun map in.
- De leerlingen maken de toets.
Proces doelen:
- Zorgen voor een werkzame sfeer in de klas.
Les kern: Leerlingen maken de toets en leveren hun map in.
Beginsituatie:
Cognitief:
-
De leerlingen hebben weken gewerkt aan het blok voeding.
De leerlingen krijgen al drie periodes les van mij.
De leerlingen hebben de afgelopen weken huiswerk gemaakt van wwje.nl en hebben alle opdrachten gemaakt in de les.
De leerlingen vanaf het begin van het schooljaar bij elkaar in de klas.
De leerlingen hebben al twee keer in ingedeelde groepjes gewerkt.
De leerlingen hebben alle opdrachten uitgevoerd en de opdrachten in hun map gestopt.
Motivationeel:
-
De groep bestaat uit evenveel jongens als meisjes.
De leerlingen zien mij iedere week twee lesuren.
De leerlingen kunnen, wanneer ze iets niet snappen, naar het i- uur voor extra uitleg.
65
Aandachtsrichter: kijken of iedereen zijn map inlevert.
Tijdsfasering
Concrete leerdoelen +
beheersingsvorm
(in leerlingentaal)
5 min
Inleiding:
- De leerlingen
vertellen wat we
vandaag gaan
doen.
- De leerlingen de
laptops laten
pakken.
Verkennen:
Aandacht richten
op doelen,
aansluiten bij
voorkennis.
45 min.
Toets:
- Leerlingen maken
de toets. Dit is op
www.wwje.nl en
dan les 7 de toets.
Hierin komt alle
informatie uit de
vorige opdrachten
terug die ze
hebben gemaakt.
Leerstof
Didactische aanpak
Doceren:
Leerlingen welkom heten.
Vertellen wat we deze dag gaan doen.
Interactievorm:
Leerlingen snappen wat de bedoeling is.
Leerlingen kunnen vragen stellen.
Leerlingen pakken hun laptop.
-
www.wwje.nl
Magister voor het
noteren van de
cijfers.
Doceren:
Leerlingen stil laten zijn.
Zorgen dat de leerlingen het zelfstandig maken.
Cijfers na afloop noteren op Magister.
Interactievorm:
Leerlingen maken de toets zelfstandig.
66
En hieruit komt ook
een cijfer die de
docent noteert.
30 min.
Map:
-
-
-
Leerlingen maken
hun map in orde. In
de map zitten alle
opdrachten die ze
de afgelopen
weken hebben
gemaakt.
Daarnaast zit ook
het persoonlijk
advies, DO IK,
logboeken en
broodje erin.
Wanneer de
leerlingen eerder
klaar zijn leveren ze
hun map in en
krijgen ze een extra
opdracht.
Namen noteren
van de mappen die
ingeleverd zijn.
Doceren:
Leerlingen begeleiden.
Eventuele vragen beantwoorden.
Vertellen hoe de mappen eruit moeten zien.
Interactievorm:
Leerlingen kunnen vragen stellen.
Leerlingen mogen zachtjes kletsen met elkaar zolang er gewerkt word.
Leerlingen leveren hun map in.
Leerlingen maken eventueel een extra opdracht.
67
10 min.
Afsluiting:
evalueren en
samenvatten )
Afsluiting:
(
-
Leerlingen ruimen
netjes op.
Twee
leerlingen
vegen het lokaal.
Les afsluiten
Doceren:
Bij de deur gaan staan en iedereen gedag zeggen.
Bedanken voor de les.
Lokaal laten opruimen.
Interactievorm:
Leerlingen ruimen het lokaal op.
Twee leerlingen vegen.
Media/Hulpmiddelen:
- Laptops .
- Werkbladen van alle opdrachten.
- Extra opdracht.
68
Slotwoord
In deze docentenhandleiding heeft u een uitleg kunnen lezen over de verschillende opdrachten die
gegeven worden met het blok voeding voor het vak verzorging, klas 1. Daarnaast hebt u via de
lesplannen een voorbeeld kunnen zien van hoe de lessen ingedeeld kunnen worden. Naast zelf
ontwikkelde opdrachten zal er in het blok voeding ook gebruik gemaakt worden van al bestaande
interventie programma’s. Deze worden door de school betaald en alleen voor de school gebruikt.
In de bronnenlijst kunt u lezen welke eventuele bronnen u als docent kunt gebruiken. Deze zijn zowel
voor de eigen verdieping van kennis te gebruiken, als samen met de leerlingen.
Wanneer u meer vragen heeft kunt u contact opnemen met de verzorgingsdocent Britt
Noordergraaf.
69
Bronnenlijst
J.G. van Eden, W. G. (2013). Receptenleer processen en technieken. Amersfoort: ThiemeMeulenhoff.
ThiemeMeulenhoff. (2005). Ik zorg er wel voor bronnenboek. Utrecht/ Zutphen: ThiemeMeulenhoff.
www.wwje.nl. (sd). Opgeroepen op 04 2014, 14, van Weet wat je eet: www.wwje.nl
70
Opdrachten voeding voor klas 1
VMBO GL/ TL
Ontwikkeld door: Britt Noordergraaf
12- 04- 2014
71
Inleiding
In dit document vindt u de verschillende opdrachten die gebruikt worden in de lessen voeding voor
de eerste klas, VMBO GL/ TL. In de lesplannen kunt u lezen hoe deze opdrachten gegeven kunnen
worden in de les. De opdrachten in dit document kunnen worden uitgeprint of gedeeld via een
bepaalde website zoals www.mm24.nl zodat de leerlingen hiermee aan de slag kunnen.
In dit document vindt u de volgende opdrachten:
- Formulier DO IK.
- Opdracht logboek voedingsdoel
- Opdracht koken
- Opdracht light producten
- Opdracht schijf van vijf
- Opdracht recepten
- Opdracht huiswerk
- Opdracht smaken proeven
- Checklist periode voeding
De opdrachten kunnen ook op andere volgorde in de les gegeven worden.
72
Formulier DO IK
Naam: ________________________________________________________
Klas: __________________________________________________________
Datum: ________________________________________________________
73
74
Stop deze opdracht in je map!
75
Format logboek voedingsdoel
Opdracht
Je hebt voor het blok voeding van verzorging een voedingsdoel bedacht en genoteerd. Dit
document bewerk je iedere week en schrijf je een stukje bij.
Je schrijft iedere week een half a4tje over de voorgang van je voedingsdoel.
Hierin beschrijf je de volgende punten:
- Hoe heb je deze week gewerkt aan je voedingsdoel? Leg uit met voorbeelden.
- Wat ging er deze week goed? Leg uit.
- Wat ging er minder goed deze week? Leg uit.
- Wat ga je de aankomende week anders aanpakken om je voedingsdoel te laten
slagen?
- Wat doe je de aankomende week precies hetzelfde?
 Je mag ook eigen punten bedenken om te verwerken in je logboek.
 Je logboeken worden in een normaal lettertype geschreven (calibri 11, times new
roman 12 enz.)
76
Opdracht koken
Iedereen kan koken
77
Vandaag ga jij met je groepje koken. Lees eerst de onderstaande tekst goed door.
Voordat je kunt beginnen met koken is het belangrijk om de regels goed te kennen, deze zijn:
 Je start met uitruimen van de vaatwasser.
 Lees het recept goed door en volg deze stap voor stap.
 Gebruik een weegschaal of een maatkan.
 Je wast je handen.
 Je zorgt dat de tafel gedekt is.
 Je eet netjes.
 Je zet de vieze vaat in de vaatwasser maar spoel deze eerst goed af.
 Je ruimt alles netjes weer op.
 Je maakt het aanrecht en de tafels schoon met het vaatdoekje en de spuitfles met
schoonmaakmiddel.
In dit mapje vind je een recept voor het maken van tompoezen. Lees eerst het recept goed door.
Daarna volg je de regels die hierboven genoemd zijn goed op.
Let op!
 De tijd, je hebt 60 minuten om de tompouce klaar te maken.
 Voor hoeveel personen het recept geschreven is. Bereken het zodat iedereen een tompouce
kan maken en eten.
 Werk goed samen.
 Leg eerst alle benodigdheden klaar voordat je begint.
Stappenplan:
Wat ga je nu precies doen:
 Je hebt dit blad eerst goed doorgelezen.
 Bereken als eerste het recept voor het aantal personen dat er in je groepje zit.
 Ruim de vaatwasser uit.
 Leg alle benodigde spullen klaar met de juiste hoeveelheden.
 Was je handen.
 Volg het recept en werk hygiënisch.
 Dek de tafel.
 Eet de tompoezen netjes op.
 Maak de tafels en de keuken goed schoon zoals vermeld in de regels.
Veel plezier en eet smakelijk!
78
Recept voor tompouce
Ingrediënten voor 1 persoon
 1 plakje roomboterbladerdeeg, net ontdooid.
 80 ml volle melk.
 5 g custardpoeder.
 3 el suiker.
 1 tl aardbeien limonadesiroop.
 1 en een halve el poedersuiker.
 30 ml slagroom.
*Eventueel 3 aardbeien.
Bereidingswijze
1. Verwarm de oven voor op 200 graden.
2. Snijd het plakje bladerdeeg doormidden.
3. Leg het bladerdeeg op een met bakpapier beklede bakplaat, prik er met een vork gaatjes in
en leg de ovenrooster erop (dit voorkomt dat het bladerdeeg te veel gaat rijst).
4. Bak het bladerdeeg 10 minuten in het midden van de oven.
5. Laat het bladerdeeg afkoelen.
6. Houd 1 el melk apart.
7.
8.
9.
10.
11.
Breng de rest van de melk aan de kook in een pan.
Meng in een bakje de custardpoeder, een halve el suiker en 1 el melk tot een gladde massa.
Voeg dit mengsel al roerend aan de kokende melk toe.
Kook op laag vuur al roerend 2 minuten door.
Laat dit in ca. 30 minuten afkoelen.
12. Meng de siroop met de poedersuiker, voeg eventueel 1- 2 tl water toe.
13. Bestrijk 1 bladerdeeghelft met het glazuur.
14. Klop de slagroom stijf met de keukenmixer met de rest van de suiker.
*Eventueel
15. Halveer eventueel 1 aardbei.
16. Verwijder de kroontjes van de andere 2 aardbeien en snijd deze in stukjes.
17. Verdeel de custard, slagroom en eventueel aardbeien over de bladerdeeghelft die niet
geglazuurd is.
18. Leg de geglazuurde helft erop.
19. Garneer met de halve aardbeien.
79
Light opdracht
80
In deze opdracht ga je lightproducten vergelijken met de ‘normale’ producten.
Lees eerst voor jezelf de onderstaande tekst.
Lightproducten
Voordelen van light producten:
 Minder calorieën
 Minder suiker, geschikt voor suikerpatiënten
 Minder vet
Nadeel van lightproducten:
 Je eet er meer van omdat het gezond lijkt
 Je leest niet het etiket maar gaat er vanuit dat het gezonder is
 Er zitten andere toevoegingen in, zoals zoetstof
Aspartaam
Aspartaam (E951) is een zoetstof, die ongeveer 200 keer zoeter is dan suiker en nauwelijks
calorieën levert. Aspartaam is een kunstmatige zoetstof. Het wordt gebruikt in zoetjes,
suikervrij snoep en frisdrank.
Stevia
Zoetstof uit een plant, 200 keer zo sterk als suiker. Afkomstig uit een plant.
Zoetstoffen
Zoetstoffen zijn stoffen die aan voedingsmiddelen worden toegevoegd om ze zoeter te
maken. Het is niet ongezond maar wel altijd een toevoeging aan wat je eet.
Niet te veel is het advies, bevoordeeld van frisdrank.
Opdracht 1:
Maak een overzicht van alle producten die je kent in light versies. Typ deze in dit bestand.
Light producten die ik ken:
81
Opdracht 2:
Vergelijk in je groepje de producten die op de tafel staat. Bekijk als eerste het etiket. Welke
voedingstoffen staan er beschreven bij het gewone product en welke bij het light product?
Beschrijf daarnaast het aantal calorieën. Vul het schema in.
Product
Voedingsstof van het
gewone product
Voedingsstof van het
light product
Aantal calorieën.
Opdracht 3
Voor welk product zou jij kiezen, de light of gewone variant? Leg uit waarom.
Zou er een nadeel aan kunnen zitten?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Opdracht 4
Proef van ieder product een klein hapje.
Proef je een verschil tussen light en gewoon?
Welk product vind je lekkerder, light of gewoon? Leg uit waarom.
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
82
Stop deze opdracht in je map!
Opdracht Schijf van vijf
83
Je hebt je huiswerk van www.wwje.nl over de schijf van vijf al gemaakt. Het is belangrijk dat
je weet wat je schijf van vijf inhoud voordat je begint aan deze opdracht.
Opdracht 1:
Ga allereerst naar http://www.voedingscentrum.nl/nl/schijf-van-vijf/schijf.aspx en verdiep je
over de schijf van vijf.
Wat is de schijf van vijf?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Waarom is het belangrijk om volgens de schijf van vijf te eten?
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
Opdracht 2:
Nu je weet wat de schijf van vijf inhoud ga je zelf een collage maken over de schijf van vijf,
dit mag zowel knippen/ plakken als op de computer.
Maak op een blad een eigen schijf van vijf door middel van een collage. Zoek producten die
passen in de schijf van vijf.
Stop dit blad en je collage in je map!
84
Recepten opdracht
85
Opdracht 1:
Bedenk een gezond recept waarin de volgende voedingsstoffen voorkomen:
- Eiwitten
- Vitamines
- Vezels
- Koolhydraten
- Vetten
Leg uit welke voedingsstoffen in welk product zitten.
Wat doen deze voedingsstoffen voor je lichaam?
Opdracht 2:
Werk je recept uit.
Beschrijf eerst welke ingrediënten je nodig hebt.
Werk daarna het recept uit. Beschrijf per stap wat je precies moet doen. Het is de bedoeling
dat een vreemde het recept zo zou kunnen maken.
Opdracht 3:
Voer je stappenplan thuis uit.
Je gaat thuis je recept koken. Maak van iedere stap die je maakt foto’s.
Verzamel deze foto’s in een document en beschrijf er per foto bij welke handelingen je hebt
uitgevoerd.
Stop de opdracht in je map!
86
Huiswerk opdrachten
87
 Je gaat vandaag je huiswerk maken. Je krijgt de lestijd de tijd om je
huiswerk in orde te maken of vooruit te werken.
Op www.wwje.nl staan ook extra opdrachten beschreven (ze staan onder
de lessen). Deze kan je ook als verdieping maken.
 Zorg dat je map in orde is voor het blok voeding.
 Maak een mooie voorkant voor het hoofdstuk voeding in je map.
88
Smaken proeven
89
Lees eerst de onderstaande tekst goed door!
2. Eerst inkopen doen.
Jullie gaan met elkaar naar een supermarkt en kopen verschillende voedingsmiddelen.
Hiervoor krijg je 3,00 euro. Het is de bedoeling dat je voedingsmiddelen kiest die je nog
nooit hebt geproefd.
De voedingsmiddelen moeten:
 direct eetbaar zijn (dus je hoeft het niet eerst te bereiden).
 geen broodsoorten, snoep, chips, snacks (of dierenvoeding) anders……inleveren en
zelf betalen!
 minimaal 3 leerlingen van je groepje hebben het nog nooit geproefd.
 je mag meerdere voedingsmiddelen kopen.
Jullie krijgen:
 3,00 euro mee.
 45 minuten de tijd om boodschappen te doen.
 een tas voor de boodschappen.
Let op:
Neem de bon mee, anders moet je de voedingsmiddelen zelf betalen. De bon en het
wisselgeld inleveren bij de docent.
90
2. De opdracht PROEVEN, maak kennis met nieuwe smaken.
Je hebt hier een werkblad voor nodig. Deze ligt op de tafel naast het bord.

Je gaat in totaal 5 voedingsmiddelen proeven. De voedingsmiddelen die jezelf hebt
gekocht en de voedingsmiddelen die de docent op jullie tafel heeft klaar gezet.


Was je handen met zeep (aan het aanrecht bij het beautygedeelte).
Pak uit de kast de benodigde spullen ( bijv. bordjes, snijplank, mesje, vorkjes, rol
keukenpapier).
Werk hygiënisch (= schoon)! Werk netjes en serieus.




Ga proeven, en vul het schema in op het werkblad.
Woorden zoals vies, goor, smerig mag je niet gebruiken. In het schema staan
voorbeelden van woorden die je wel kan gebruiken.
Iedereen vult een eigen werkblad in, doe dit na de les in je map.


Ruim alle materialen op (in de vaatwasser als dat past, anders even afwassen)
Maak de tafeltjes schoon met doekje en spuit.

Let op de tijd! Je moet 10 minuten voor de bel helemaal klaar zijn!
91
92
Checklist voor het blok voeding
Net als voorgaande blokken ga je voor het blok voeding je opdrachten verzamelen in je map.
Kruis iedere week af welke opdrachten je in je map hebt verzameld. Aan het einde van de
periode heb je de volgende opdrachten in je map zitten waarvoor je een cijfer krijgt:
Opdrachten:
 Persoonlijk advies van www.wwje.nl
 Uitwerkingen van je bijgehouden logboek over je voedingsdoel
 Uitwerking receptenopdracht
 Uitwerking opdracht smaken proeven
 Uitwerking opdracht schijf van vijf
 Uitwerking light opdracht
 Uitwerking opdracht DOE IK
Naast het cijfer voor je map krijg je een cijfer voor de toets.
Je map en toets tellen even zwaar mee.
93
Bijlage 2
94
95
Bijlage 3
In deze bijlage vind u de uitwerking van de verschillende interviews die ik heb gehouden.
Een samenvatting van het interview met het kantinepersoneel en de directrice.
Ik heb de twee personeelsleden van de kantine geïnterviewd samen met de directrice. Het kantinepersoneel geeft
aan dat zij het in het begin spannend vonden om de kantine te veranderen in een gezonde schoolkantine waarbij
ze zelf allerlei producten moesten maken. Ze vonden het fijn dat het aanbod van de kantine samen met de
werkgroep is uitgewerkt. Het kantinepersoneel geeft aan dat ze in het begin niet alle broodjes verkochten. Iedere
pauze bleven er een paar broodjes over. Naar mate het jaar vorderde werd de verkoop steeds groter en nu aan
het einde van het schooljaar worden alle broodjes die zijn gemaakt, ook daadwerkelijk verkocht. Hierbij zijn de
broodjes knakworst en Turkse pizza ontzettend populaire. Deze zijn binnen korte tijd uitverkocht. De tosti, het
broodje gezond en broodje ei lopen ook goed. Ik vroeg waarom er niet meer broodjes gemaakt worden als
bijvoorbeeld het broodje knakworst of Turkse pizza zo populaire is maar het kantinepersoneel geeft aan dat ze
hiervoor niet genoeg tijd hebben om alles te maken. De combinatie van de schoonmaakwerkzaamheden en de
kantine blijft een punt. De directrice geeft aan dat ze hier nog naar gaat kijken. De directrice geeft aan dat ze wil
onderzoeken of leerlingen kunnen helpen met de kantinedienst of dat er extra schoonmaakhulp moet komen
zodat deze taak wordt ontzien.
Ik vraag het kantinepersoneel of zij het idee hebben dat het watertappunt word gebruikt. Het kantinepersoneel
geeft aan dat ze wel het idee hebben dat deze goed word gebruikt. Er staan leerlingen regelmatig hun flesje bij te
vullen. Wel vinden ze het opvallend dat er voornamelijk meisjes staan en maar weinig jongens. De jongens
snoepen ook meer volgens het kantinepersoneel. Zij hebben het idee dat de jongens voornamelijk de Twix uit de
automaten halen. De Twix is als eerste op en daarna de snack- a- jacks en between. De Twix wordt niet iedere
dag opnieuw aangevuld. De fruitspiesen en soepen lopen niet goed. Deze worden volgens het kantinepersoneel
niet verkocht. Ze willen hiervoor een ander voedingsmiddel verkopen. Ze gaan nog nadenken wat dat zou moeten
worden. Ik vraag de directrice en het kantinepersoneel of er met zoveel verkopen geen verlies word gedraaid. Het
kantinepersoneel geeft aan dat ze geen verlies maar ook geen winst maken. De uitgaven en inkomsten zijn gelijk.
Volgens de directrice hoeft de school geen winst te maken zolang ze maar geen verlies hebben en de school zelf
teveel kosten krijgt. Tot nu toe is ze zeer tevreden met de verkopen en liggen deze boven de verwachtingen. Na
een jaar blijkt de gezonde schoolkantine steeds beter te lopen.
Een samenvatting van het interview met twee ouders van de ouderraad.
Ik heb twee ouders van de ouderraad geïnterviewd met de bevindingen van de gezonde school en het traject
waarbij zij betrokken zijn geweest. De ouders geven aan dat zij tevreden zijn over de ontwikkeling die de school
heeft gemaakt. Ouder A verteld dat zij het verstandig vind dat de school is omgegaan naar gezonde voeding. Ze
geeft aan dat de kinderen dit misschien niet altijd even leuk vinden omdat zij liever snoepen dan gezond eten.
Ik heb gevraagd welke veranderingen zij als ouders hebben meegekregen over de gezonde school (losstaand
van het feit dat ze in de werkgroep hebben deelgenomen). De ouders geven beide aan dat ze het leuk vonden
dat er hapjes werden rondgebracht tijdens de ouderavond. De ouders konden dan met eigen ogen proeven en
zien welke voedingsmiddelen er in de gezonde schoolkantine aangeboden worden. Ook de smoothies waren een
warm welkom. De prijslijst op de Mavo Muurhuizen site is overzichtelijk en makkelijk te vinden voor ouders. Ze
kunnen hierop zien welk broodje op welke dag wordt aangeboden en hoeveel deze kost. Ook de bekendmaking
van de gezonde school, de regels en de promotieweek waren duidelijk gecommuniceerd via de nieuwsbrief voor
ouders. Ook de mentoropdracht viel in goede aarde. Ouder A gaf aan dat er wel vaker een kookopdracht voor
thuis gegeven mag worden.
Ouder B gaf aan dat zij de strippenkaart een goed idee vond voor de leerlingen maar dat deze misschien nog
uitgebreid kon worden met een voordeel voor de ouders. Zo gaf ze aan dat ouders misschien op de ouderavond
een strippenkaart kunnen kopen. Dit houdt in dat de ouders bijvoorbeeld 12,50 euro betalen voor een tien
strippenkaart waarvan de leerling tien gezonde producten uit de schoolkantine kan kopen. Ouder B geeft aan dat
op deze manier de ouders geen geld hoeven mee te geven aan hun kinderen en ze weten dat er gezonde
producten op school van worden gekocht. En bijvoorbeeld geen ongezonde producten in de supermarkt op weg
naar huis. Ik vind dit een goed idee om mee te nemen naar volgend jaar. Dit zou eventueel ook een makkelijk
systeem kunnen zijn voor het kantinepersoneel zodat zij minder tijd hoeven te besteden aan het wisselgeld.
Tot slot gaf de ouder een goede tip over de thema avonden. “één a twee keer per jaar organiseert de school een
thema avond voor ouders. Hierin kunnen thema’s aanbod komen als cyberpesten of hoe om te gaan met het
digitale leven van je kind. De ouders gaven aan dat het misschien een idee is om volgend jaar een thema avond
te organiseren over het belang van gezonde voeding voor de puber. Dit wil ik als actiepunt meenemen voor
volgend jaar.
96
Een samenvatting van het interview met team 1 t/m 4.
Ik ben langs team 1 t/m 4 geweest om de gezonde school te evalueren en te kijken hoe er is gewerkt met de LOB
opdracht. Opvallend is dat de LOB opdracht in alle klassen is uitgevoerd. Daarbij zijn team 1 en 2 enthousiast en
die zouden de opdracht volgend jaar opnieuw willen uitvoeren terwijl team 3 en 4 hierover wisselend reageerde.
Team 1 heeft het belang van gezonde voeding in de school serieus genomen door gesprekken aan te gaan met
de klassen. Hieruit concludeerde ze bijvoorbeeld dat er een groep (voornamelijk meisjes) is dat niet op school eet
of bijvoorbeeld niet ontbijt. Het team is hiermee aan de slag gegaan en heeft ingesteld om twee keer per week
samen met deze leerlingen te lunchen in de grote pauze. Op deze manier controleren ze of de leerlingen wel iets
eten. Ik vind dit een goed initiatief en ben dan ook blij om te horen dat ze het thema serieus hebben aangepakt.
Team 3 en 4 waren zoals eerder vernoemd wisselend over de opdracht, dit verschilde per mentor. De ene mentor
heeft er aandacht aan besteed in de les terwijl de ander alleen de opdracht als huiswerk heeft meegegeven.
Hierbij was een argument dat ze als mentor fungeren als coach en niet als docent lesjes geven. Dit is een punt
om mee te nemen naar volgend jaar. De nieuwe regels worden wel gedragen door alle teams. Team 3 geeft aan
dat er weinig commentaar van de leerlingen is geweest op het feit dat ze het schoolplein niet af mochten.
Team 1 gaf aan dat ze het een goed idee vonden om ieder jaar een promotieweek voor gezonde voeding te
organiseren met bijvoorbeeld ieder keer een ander thema als ontbijten, of het gebruik van fruit. Deze tip neem ik
mee.
97