Bewust - Onbewust . . . wat doe je ermee?

Bewust - Onbewust . . .
wat doe je ermee?,
door Prasadam Schmitz
Deze korte uitleg over het bewuste en onbewuste werd geschreven als
antwoord op een ingezonden brief:
Geachte Redactie,
Bij een kennis kreeg ik uw blad in handen. Ik ben een leek in NLP-land, maar mijn
interesse werd gewekt door de inhoud van Inzicht.
Ik wil u vragen om in uw toekomstige uitgaven ook bijdragen toe te voegen die niet alleen
geschikt zijn voor professionals, maar die een ruimere benadering geven over aspecten
die voor NLP belangrijk zijn en voor de geïnteresseerde leek toegankelijk zijn.
Als voorbeeld van een onderwerp dat mij bezighoudt noem ik de plaats van het
onbewuste in de menselijke opmaak. Deze term duikt met regelmaat op in uw artikelen. Ik
zou het interessant vinden om vanuit uw visie daar een toelichting op te krijgen.
Goed. Je weet dat roken kanker en andere ellende kan veroorzaken en je weet dat je er
mee zou moeten ophouden. Maar die ziekteproblemen zijn iets voor in de toekomst, en
dus is die pijn niet van dit moment. Die kan nu dus best even aan de zijlijn geschoven
worden.
Aan de andere kant van die pijn is er het “plezier”, het “wensgedrag”. Roken ontspant.
Het eerste wat je doet als je rookt is de ademhaling veranderen. Wanneer je gespannen
bent en een sigaret wilt opsteken, is je adem snel en niet diep. Stel je nu eens voor dat je
een sigaret uit een pakje trekt, de aansteker erbij houdt, en die eerste diepe inhaal neemt.
KNAL. . . Je ademhaling is anders. Je ademt nu langzaam en diep. Niet vreemd dus dat je
je ontspannen voelt wanneer je rookt.
Herken je de oorsprong van dit proces in jezelf?
Als dat niet het geval is, betekent dit dat je daar niet bewust kennis van hebt. Toch is
(was?. . .) er die neiging om telkens maar opnieuw dat mechanisme af te vuren. Op een
bepaald moment merk je dat het weer zover is: je wilt weer een sigaret. Die neiging moet
dus zijn ontstaan in een ander dan het bewuste gebied van het hele spectrum van
bewustzijn: het onbewuste.
Zoals o.a. dit voorbeeld aangeeft komen de meeste van onze handelingen voort uit het
“wens”-gedrag dat in ons onbewuste zetelt. Het was Freud die als eerste het onbewuste
heeft beschreven. Hij zag het belang van dromen als communicatie tussen het onbewuste
met het bewuste. Kleine versprekingen, foutjes, pijnlijke emoties, irrationeel gedrag enz.
dat zich in het gewone leven manifesteert, herkende hij als expressies van processen die
plaatsvinden buiten ons bewuste.
Jung toonde aan dat het onbewuste deel van ons bewustzijn veel ruimer en dominanter is
dan het bewuste. Hij vergeleek het hele bewustzijn met een ijsberg die voor éénvijfde
deel boven de waterspiegel uitkomt terwijl viervijfde verborgen blijft eronder. Zo, zegt
Jung is ons bewuste deel als het topje van de ijsberg. Stel je voor dat als er een
noordenwind is die de ijsberg naar het zuiden drijft, maar tegelijk is er een waterstroming
die de berg naar het noorden drijft. Het is dan zonneklaar dat dan de wind weinig invloed
uitoefent op de drijfrichting: de ijsberg zal door de stroming noordwaards drijven.
Wanneer dus –om het rookvoorbeeld nog even aan te halen– ons bewuste deel wil
ophouden met roken, maar ons onbewuste, viervijfde deel, is het daar niet mee eens, dan
blijft het roken geblazen. Pas als we een methode zouden vinden om het onbewuste ervan
te overtuigen dat het zijn koers moet wijzigen, dan pas is de kans aanwezig dat we slagen
in onze opzet en het pakje sigaretten laten voor wat het is. Zo’n methode nu is NLP. Door
direct in te spelen op de structuur van het onbewuste kunnen er met NLP-technieken
koersveranderingen opgewekt worden, waardoor het hele bewustzijn (bewuste en
onbewuste deel) zich gaat richen op nieuwe keuzen in het leven.
Voor de techneuten volgt hier nog een korte beschrijving van een vijftal vormen van het
onbewuste. Zoals opgemerkt beslaat het onbewuste een groot gebied. Dit gebied is niet
statisch, maar onderhevig aan verschuivingen en (evolutionaire) ontwikkelingen (waar
NLP op inspeelt).
De onderstaande indeling is van Ken Wilber, vooraanstaand voorloper van de
Transpersoonlijke Psychologie. U vindt uitgebreide beschrijvingen van aspecten van (het)
bewustzijn in de meeste van zijn boeken. Zijn Spectrum van het Bewustzijn is hier
helemaal aan gewijd. Als het nog niet in je boekenkast staat: kopen.
1. Het Grond-onbewuste
Dit is het bewustzijn waarmee wij zijn geboren en dat alle structuren in zich herbergt die
zich later kunnen ontplooien. Alle dieptestructuren van het gehele menselijk ras zijn
opgenomen in dit grondonbewuste. Ontwikkeling bestaat uit een ontsluiting van de
dieptestructuren, beginnend bij de laagste trap, en eindigend bij Puur Bewustzijn, God,
Nirwana of gelijke termen van de hoogste trap.
2. Het Archaïsch-onwuste
“Erfgoed van de gehele mensheid”, noemde Jung het Archaïsch bewustzijn. Het bestaat
uit instincten en mentale vormen die met instincten geassocieerd zijn. Deze vormen
werden door hem “archetypen” genoemd.
Het archaïsch onbewuste omvat de meest primitieve structuren die uit het
grondonbewuste naar boven komen. Zelfs wanneer het zich geopenbaard heeft blijft het
als rudimentaire dieptestructuren in het onbewuste gebied en heeft geen of zeer weinig
oppervlakte-inhoud.
3. Het Teruggevallen-onbewuste.
Jung beschrijft dit deel van het onbewuste als: “alle psychische inhoud die niet strookt
met de structuur van het bewuste.” Het zijn die delen van het grondonbewuste die aan de
oppervlakte zijn geweest, maar zijn teruggevallen, weggefilterd uit de bewuste
gewaarwording. Dit proces kan veroorzaakt worden door gewoon vergeten, selectief-
vergeten, en door verdringing.
4. Het Ingebed-onbewuste
Het ingebed onbewuste is wat Freud het über-ich noemde. Hij herkende dat het
mechanisme van verdringen vanuit het ego plaatsvindt en het (schaduw)-es verdringt. Hij
ontdekte dat een deel van het ego zelf onbewust is, terwijl dat toch niet verdrongen is.
Hieruit maakte hij op dat het onverdrongen deel van het ego het verdringende deel is, het
super-ego.
5. Het Opkomend-onbewuste
Het opkomend bewustezijn omvat die delen die niet zijn verdrongen, niet zijn
weggefilterd, maar nog niet aan de oppervlakte zijn gekomen. Het zijn de delen die
Wilber de subtiele en causale gebieden noemt uit de transpersoonlijke niveaus.