Nieuwe Veerstal (Houtmansplantsoen), Wielrijdersbank

Nieuwe Veerstal (Houtmansplantsoen), Wielrijdersbank
Adres: Nieuwe Veerstal (Houtmansplantsoen), Gouda
Naam: Wielrijdersbank
Bouwjaar: 1940
Architect: Dienst Gemeentewerken Gouda (toegeschreven)
Bouwtekeningen: Geen bouwtekeningen aangetroffen in Gouda, Groene Hart Archief, archief Bouw- en
Woningtoezicht. Wel aangetroffen het geschreven bestek uit 1941: DOW ac 561 inv 216
Inleiding
Deze monumentale bank, bekend als de ‘Wielrijdersbank’, staat in de oostelijke punt van het
Houtmansplantsoen, langs de Nieuwe Veerstal in Gouda. Volgens opschriften werd de bank aan de Goudse
burgerij geschonken door het ‘Depot Wielrijders’. Deze legereenheid, die beschikte over fietsen als
vervoermiddel, was gedurende de mobilisatie van de Tweede Wereldoorlog van september 1939 tot juli 1940 in
Gouda gelegerd. De garnizoenscommandant Janssen bood de gemeente namens zijn officieren een bedrag van
500 gulden aan. Dit bedrag werd gebruikt om een aandenken te bekostigen ter herinnering aan het depot
wielrijders dat tijdens de mobilisatie in Gouda was gelegerd. Twee symbolen op natuurstenen gedenkplaten,
wielen met zes spaken, verwijzen naar dit korps. Nog tijdens de oorlog, volgens het bestek in 1941, werd de
bank gebouwd. De bank is uitgevoerd als een combinatie van siermetselwerk en drie symmetrische geplaatste
natuurstenen gedenkstenen met opschriften. Rondom de bank is de terreinaanleg aangepast door middel van
onder meer grindverharding en geschoren heggen. De bank vormt de oostelijke afsluiting van het
Houtmansplantsoen dat vanaf 1822 is ontstaan op de plaats van de afgebroken verdedigingswerken van Gouda
zoals de stadsmuur, met torens en stadspoorten. In 1893-1897 is het park uitgebreid met een tuin die werd
geschonken door burgemeester A.A. van Bergen IJzendoorn en werd ontworpen door de firma Groenewegen en
Zoon uit De Bilt. De bank verkeert in een vrijwel oorspronkelijke staat.
Omschrijving
Vrijstaande monumentale zitbank, opgemetseld uit oranje-rode baksteen op een gedeeltelijk boogvormige
plattegrond, die op symmetrische wijze is voorzien van drie natuurstenen gedenkstenen met opschrift. In het
metselwerk met de heldere oranje-rode baksteen met grijze voeg zijn verschillende steengroottes toegepast en
diverse siermotieven zoals rollagen. De stenen zijn in een afwisselend verband toegepast. Langs de bovenzijde
en als plint zijn er rondom lopende rollagen. De drie natuurstenen zijn voorzien van verhoogd gehakte letters die
met zwart zijn aangezet en een eenvoudige sierrand die niet met zwart is aangezet. In de bank zijn vier vaste
plantenbakken gemetseld.
De voorzijde van de bank is voorzien van een gebogen zitgedeelte met een zitvlak van houten planken. De
bovenrand is voorzien van een grijze natuursteen gedenkplaat met het opschrift: AAN DE “GOUDSCHE
BURGERIJ” 15 JULI ’40. Links en rechts van deze steen is een plantenbak uitgespaard die gevuld is met
potaarde.
De zijkant van de bank is aan beide zijden op symmetrische wijze voorzien van een rechthoekige plantenbak en
een natuurstenen kwartcirkelvormige gedenksteen. De linker steen heeft als opschrift ‘SEPTEMBER 1939 JULI
1940’ en een wielmotief. In de rechter steen is naast het wielmotief de tekst uitgehakt ‘AANGEBODEN DOOR
HET “DEPÔT-WIELRIJDERS”’.
De achterzijde van de bank heeft een vlakke, rechte wand met een verhoogd middenstuk
Terreinaanleg
De terreinaanleg rondom de bank is grotendeels afgestemd op de monumentale bank. De bank is gesitueerd op
een hoog gedeelte in de wigvormige oosthoek van het plantsoen. Rondom de bank is een cirkelvormige ruimte
met verharding van licht siergrind. Langs de randen zijn lage geschoren heggen met twee doorgangen voor de
paden: een pad naar de Nieuwe Veerstal en een pad naar het plantsoen. Achter de bank staat een volwassen
kastanjeboom.
Waardering
Het object Wielrijdersbank aan de Nieuwe Veerstal is van belang omdat:
1.het een kenmerkend voorbeeld is van een monumentale herdenkingsbank uit 1940;
2.het nog authentiek en gaaf is;
3.het herinnert aan een bijzondere periode in de geschiedenis van Gouda, de mobilisatietijd;
4.het onderdeel vormt van meerdere monumenten in het Houtmansplantsoen;
5.het de oostelijke architectonische afsluiting vormt van het historische ensemble van het Houtmansplantsoen.
Foto’s:
Wielrijdersbank
Detail van de centrale gedenksteen
De ligging van de bank aan de Nieuwe Veerstal
Bouwkundige staat:
De bank is verzakt. Het houten zitgedeelte is verwaarloosd en gedeeltelijk kapot.
Datum foto’s en schouw: oktober 2005
Situatie 2005
Depot wielrijders