Ecologie veldwerk 4 Havo 2005

Pagina 1 van 5
excursie Hitland 4 Havo
21-7-2017
Ecologie veldwerk 4 Havo 2009
Algemene informatie:
In kale open gebieden kan een beginnende vegetatie zich ontwikkelen van enkele
pioniers tot een soortenrijk ecosysteem, het climaxstadium. Dit ontwikkelingsproces
van de begroeiing heet successie. Dit proces kan bijvoorbeeld plaatsvinden in een
drooggevallen polder, of na een bosbrand. Zon en regen teisteren de kale bodem. Dan
brengt de wind sporen van de eerste algensoorten. Binnen korte tijd vormen zij een
laagje levende en dode algen dat gronddeeltjes vastlegt. De dynamische bodem wordt
stabiel. Kolonisten, zoals deze algen, leven daar niet zo lang. Ze brengen organische
stof in de bodem en dempen de dynamiek van het milieu. Daar hebben andere soorten
baat bij, maar zijzelf niet. De pioniers worde weggeconcurreerd en verdwijnen uit het
gebied.
Pioniersoorten groeien snel, produceren veel nakomelingen, worden meestal door de
wind of (zee)water verspreid en hebben een grote tolerantie voor wisselende
(biotische) omstandigheden. Daardoor zijn er in een pionierstadium veel individuen
van dezelfde soort. Naarmate de successie (opvolging) voortschrijdt, vinden ook
soorten met een langere levensduur een plek. Zaailingen worden boompjes en vele
boompjes vormen een jong bos. In een gematigd klimaat, zoals in Nederland, staat er
zestig jaar na de eerste kolonisatie een gevarieerd bos dat nauwelijks meer verandert.
Het is het climaxstadium, een complex ecosysteem dat duizenden jaren oud kan
worden.
In een climaxstadium is de biodiversiteit aan soorten groot, maar zijn er veel minder
individuen per soort dan in een pionierstadium. De vele soorten die er leven zijn hecht
met elkaar verbonden door een ingewikkeld netwerk van interspecifieke relaties. De
talloze soorten zijn heel wat minder weerbaar tegen abiotische milieuvariaties, maar
dat geeft niet omdat de omstandigheden constanter zijn.
In het Hitland tussen Capelle en Nieuwerkerk kan je op een aantal plaatsen successie
waarnemen. Hierbij gaat de vegetatie van het open water geleidelijk over in een
bosachtige vegetatie. Het deel van Hitland waar de praktische opdracht moet worden
uitgevoerd is gelegen bij de waterplas. Het gebied wordt doorlopen door een pad van
houten vlonders. Aan de ene kant ligt de waterplas met een rietkraag met daarin
lisdodde en andere moerasplanten (pionierstadium). De andere kant van het
wandelpad bestaat uit riet met daar tussen struikjes (wilgen), dit is het tussenstadium.
Het iets verder gelegen climaxstadium bestaat uit een begroeiing met bomen.
Doel van het veldwerk:




Toepassen van de kennis van de ecologie in de praktijk
Oefenen in eenvoudige veldwerktechnieken
Oefenen in het determineren van organismen (planten)
Oefenen in het verzamelen en verwerken van gegevens
Al deze doelen maken deel uit van het eindexamenprogramma van het Havo.
Pagina 2 van 5
excursie Hitland 4 Havo
21-7-2017
Materiaal en methode:





Flora of plantengids
Digitale camera
Stuk touw
pH papier
flesje water
Om een goede indruk te krijgen van de planten die in een bepaald successiestadium
voorkomen maak je een vegetatieopname. Bij zo’n opname kijk je welke soorten er
zijn in een afgezet stukje gebied van het te onderzoeken successiestadium. Een
afgezet stukje in een gebied noem je een kwadrant. Het kwadrant kan wisselen in
afmetingen, maar is in de regel 1 m2. In een bos gebruik je vaak afmetingen van
minimaal 10 m2.
Opdrachten:
Opdracht 1:
maak van drie successiestadia een overzichtsfoto.
Om de volgende opdrachten te kunnen uitvoeren maak je van elk successiestadium
een opname. Per opname kijk je naar welke planten er in voorkomen en maak je een
schatting van de aantallen (opdracht 2). Ook kijk je of er andere organismen zijn
(opdracht 3) en probeer je iets te zeggen over de abiotische factoren in een opname
(zie opdracht 4).
Opdracht 2:



bij een opname noteer je de soorten planten die je binnen het kwadrant
(1 m2) ziet. De soorten die buiten het kwadrant staan doen niet mee in
de opname. De naam van de verschillende soorten zoek je op in de
plantengids of flora. Vermeld de gegevens in tabel 1.
maak een schatting van het aantal planten van elk soort. Geef ook dit
aan in tabel 1.
maak een digitale foto van de verschillende planten. De foto’s moet je
in het digitale verslag verwerken. Zet de naam van de plant onder de
foto.
Opdracht 3:
geef in tabel 2 aan of, en zo ja welke andere organismen (dieren en
schimmels) je in een successiestadium bent tegengekomen. Maak
eventueel een foto.
Opdracht 4:
beschrijf in tabel 3 de abiotische factoren die kenmerkend zijn voor het
desbetreffende successiestadium. Met behulp van pH papier kan je
bepalen wat de zuurgraad is van de grond.
Pagina 3 van 5
excursie Hitland 4 Havo
21-7-2017
Overzichtsfoto’s pioniersstadium
Tabel 1. soorten en aantallen planten in verschillende successiestadia.
Successiestadium 1:
pionierstadium
Opname 1
Soort
Aantallen
Bijzonderheden
Overzichtsfoto tussenstadium
Successiestadium 2:
tussenstadium
Opname 1
Soort
Aantallen
Bijzonderheden
Pagina 4 van 5
excursie Hitland 4 Havo
21-7-2017
Overzichtsfoto climaxstadium
Successiestadium 3:
climaxstadium
Opname 1
Soort
Aantallen
Bijzonderheden
Tabel 2. dieren en schimmels waargenomen in de verschillende successiestadia
Successiestadium
Pionierstadium
Tussenstadium
Climaxstadium
Organisme
Pagina 5 van 5
excursie Hitland 4 Havo
21-7-2017
Tabel 3. abiotische factoren kenmerkend voor de verschillende successiestadia. Geef
met een plus teken aan welke omstandigheid het meest van toepassing is.
Abiotische factor
Licht
Volle zon
Halfschaduw
Schaduw
Vochtigheidsgraad
Onder water
Drassig
Vochtig
Droog
Grond
Grondsoort
pH
Wind
Volle wind
Beschut
Betredingsgraad
Frequent
Weinig
Nooit
Pionierstadium
Tussenstadium Climaxstadium
Verwerking, verslag en beoordeling:
De verzamelde gegevens van de opnamen moeten worden verwerkt in de drie
tabellen. De foto’s moeten na de tabellen worden ingevoegd. Zorg dat de resolutie van
de foto’s niet van dien aard is dat het bestand te groot wordt. De uitgewerkte
resultaten worden uitgeprint bij de docent ingeleverd. De praktische opdracht wordt in
groepjes van twee leerlingen uitgevoerd. Namen, klas en datum moeten worden
vermeld.