Musurgia Universalis Muziek is niets anders dan van alles de orde

ONGEHOORDE SYMFONIE
FILOSOFIE EN MUZIEK VAN DE
OUDHEID TOT NU
De bekroning van natuuronderzoek bestaat
uit het opbouwen van een mathematisch
begrippenstelsel waarin het onderzochte
gebied van natuurverschijnselen een
geïdealiseerde afbeelding verkrijgt die
misschien wel het hoogste inzicht in de
natuur vertegenwoordigt dat aan de
menselijke geest gegund is.
Eduard Dijksterhuis (1892-1965)
Hurritische hymne (13de-14de eeuw v.Chr.)
Het onvruchtbare zal
vruchtbaar worden.
Graan zal worden
voortgebracht.
Zij, de vrouw, zal de vader
kinderen baren.
Mag zij, die nog geen kinderen
heeft, zwanger worden.
Dan, met een greep van zijn rechter,
probeerde Odysseus de pees uit,
die zingend geluid gaf, zo mooi als de
stem van een zwaluw.
Hevige schrik overmande de vrijers en
aller gezichten
trokken wit weg, want Zeus liet als
teken een donderslag klinken.
Homerus, Odyssee (8ste eeuw v.Chr.)
Aeschilos, Sophocles, Euripides
(5de-4de eeuw v.Chr.)
Straal zolang je leeft
Maak je nergens zorgen over;
Het leven duurt maar kort
En de tijd eist zijn tol.
Seikilos, skolion
Pythagoreïsch monochord
De dingen zijn getallen
Rafael, De Academie van Plato
Scipio’s droom:
‘Wat is dat verrukkelijke
geluid dat mijn oren
vult?’
Cicero (106-43 v.Chr.)
‘Dat is het akkoord van
tonen, ongelijke maar
niettemin zorgvuldig
afgestemde intervallen,
veroorzaakt door de
snelle beweging van de
sferen zelf.’
Geocentrisch wereldbeeld van Ptolemaeus
(100-170). Uit: Harmonica
Quadrivium:
rekenkunde, meetkunde, astronomie, muziek
Alle dingen tussen
hemel en aarde hebben
vorm omdat ze volgens
getallen geordend zijn.
Er is geen menselijke
kunstenaar of
ambachtsman die niet
meet en rekent. Het is
dus het getal, dat de
hand van de kunstenaar
beweegt.
Augustinus (354-430)
Als ik me de tranen voor de geest haal die ik vergoot bij de
liederen van Uw kerk, aan het begin van mijn hervonden
geloof, en hoe ik zelfs nu word ontroerd niet door het
gezang maar door het gezongene, als ze worden gezongen
door een heldere en vaardig gemoduleerde stem, dan
erken ik het grote nut van dit gebruik. Zo aarzel ik tussen
gevaarlijk genot en beproefde deugdzaamheid; omdat ik
geneigd ben het gebruik van zang in de kerk eigenlijk goed
te keuren, opdat door de verrukkingen van het oor de
zwakkere geesten aangemoedigd kunnen worden tot een
stichtelijke instelling. Maar als het me overkomt dat ik
meer door de zang dan door het gezongene wordt
ontroerd beken ik dat ik misdadig heb gezondigd en dan
zou ik de zang liever niet gehoord hebben.
Augustinus
De institutione musica
Musica mundana, musica
humana, musica
instrumentalis (musica
artificialis, musica naturalis)
De ware musicus is hij die
blijk geeft van het vermogen
tot het vormen van oordelen
op grond van speculaties of
redeneringen die van
toepassing zijn op muziek
met betrekking tot modi en
Anicius Boëthius (480-525) ritmes.
Gregorius I de Grote
(ca. 600)
Hildegard von Bingen (1098-1179)
Carlo Gesualdo (1566-1613)
Vandaag de dag heeft men al zijn vlijt
en aandacht gestoken in het schrijven
van vertolkingen, zodanig dat één stem
‘Sanctus’ zingt, een andere tegelijk
‘Sabaoth’, en weer een andere ‘Gloria
tua’, dit alles onder gejammer, geloei
en gestamel, zodat ze meer doen
denken aan katten in januari dan aan
bloemen in mei.
Bisschop Bernardo Cirillo (1549)
Palestrina (1525-1594)
Door godsverlangen
aangedreven hemelsferen
Roteerden op de klanken die
alleen
Uw almacht doet ontstaan en
harmoniëren.
‘De eerste kring is die der
Serafijnen,’
Heeft zij die mijn verwarring
zag, verklaard.
‘De tweede wordt gevormd
door Cherubijnen.’
Dante Alighieri (1265-1321)
En hij toonde hem de
Melkweg, en de aarde, zo
klein in vergelijking met
de immense hemelen; en
daarna liet hij hem de
negen sferen zien. Toen
hoorde hij de melodie die
door de negen sferen
wordt voortgebracht, en
die de oorsprong vormt
van alle muziek en
melodie op aarde en de
oorzaak is van harmonie.
Geoffrey Chaucer (1343-1400)
Johannes Kepler 1571-1630)
De aarde zingt mi-fa-mi, zodat je reeds
uit deze syllaben kunt opmaken dat in
onze woonplaats ellende en honger
(misère-fames-misère) heersen.
Johannes Kepler
Derhalve zijn de bewegingen van de hemelen niets
anders dan een voortdurende samenklank die zich
door dissonante spanningen beweegt. Hierdoor
articuleert en onderscheidt zij de onmetelijkheid van
de Tijd, zodat het niet meer verwonderlijk is dat de
kunst van het meerstemmig zingen, die onbekend was
aan de ouden, door de mens ontdekt is. Zo kon de
mens namelijk de ononderbrokenheid van de
Wereldtijd in een kort deel van een uur spelen, door
middel van een kunstvolle symfonie van meerdere
stemmen, en tot op zekere hoogte het welgevallen van
God de Schepper in diens werken proeven, in het
allerzoetste geval van genoegen dat de mens uit deze
muziek, de nabootser van God, ontvangt.
Johannes Kepler.
History of the Macrocosm
Robert Fludd (1574-1637)
Musurgia Universalis
Muziek is niets anders dan van alles de orde te kennen
De zeven banen van de
hemellichamen wentelen zich met
de zoetste harmonie rond, en door
hun omwenteling worden de
meest lieflijke samenklanken
teweeggebracht. Dit geluid reikt
daarom niet tot onze oren, omdat
het boven de lucht ontstaat, en de
omvang ervan ons beperkte
gehoor te boven gaat.
Athanasius Kircher (1602-1680)
Ruim genomen is de muziek niets anders dan
tweedracht in eendracht, of eendracht in
tweedracht van verschillende zaken die tot een
eenheid gebracht moeten worden. De muziek is
of natuurlijk, of kunstmatig. Natuurlijke muziek
omvat al het bestaande dat op harmonische
wijze geordend is, of wat hetzelfde is, de
wereldmuziek. Deze wereldmuziek bevat de
harmonie van de hemelen, de elementen, en van
de vermengingen; een harmonie die bewonderd
moet worden en ook met de menselijke muziek
in verband wordt gebracht.
Athanasius Kircher
Alle voorstelbare harmonie en muziek, die de
vindingrijkheid van het menselijke vernuft ooit heeft
kunnen bedenken, alle realiseerbare lieflijkheid en
zoetheid van de muziekinstrumenten, alle
uitnemendheid en perfectie van de menselijke stemmen,
wat is dit, in vergelijking tot die allerhoogste en meest
verheven muziek, anders dan het allerdissonantste
gekrijs van wilde beesten, het huilen van wolven, het
knorren van varkens? Toch is het de taak van de mens
zich op het hogere te richten en Hem te loven, het lam
Gods, die in zijn eeuwige woonplaats én muzikant, én
instrument, én muziek is.
Athanasius Kircher
Descartes schreef op
verzoek van de
Nederlandse
natuurkundige Isaac
Beeckman een
verhandeling over
muziek waarbij hij zich
geheel beperkte tot de
meet- en rekenkundige
aspecten van
snaarlengten en
intervallen.
René Descartes (1596-1650)
De ziel van de wereld die
de lichamen in het voor
ons zichtbare universum
in beweging brengt,
moet noodzakelijkerwijs
muzikale geluiden
voortbrengen, ook al
kunnen we die niet
horen.
Isaac Newton (1642-1727)
Die deeltjes die van eendere
grootte, gestalte en
hoeveelheid materie zijn,
zullen zich aan elkaar
vasthouden of samen
dansen, en diegenen die van
een andere soort zijn, zullen
er tussenuit worden
geworpen of geschoven;
want deeltjes van dezelfde
soort zullen, als even zoveel
muzikale snaren van gelijke
spanning, samen trillen in
een soort harmonie of
eenstemmigheid.
Robert Hooke (1635-1703)
Ga zitten, Jessica. Zie hoe de
hemelbodem
is ingelegd met schijfjes
fonkelend goud;
Het kleinste schijfje dat je kunt
ontdekken,
zingt in zijn wenteling nog als
een engel,
een stem in ’t koor der prille
cherubijnen.
Die harmonie is ook in onze
zielen,
maar nu dit grauw, vergankelijk
omhulsel
haar nog gevangen houdt, kun
je haar niet horen.
William Shakespeare
De koopman van Venetië
Jacopo Peri
(1561-1633)
Nadat ik elke andere manier van zingen die ik
tot nu toe gehoord had opzij had gezet, legde
ik mezelf er helemaal op toe om te zoeken
naar de vertolking waar deze gedichten recht
op hadden. En ik bedacht dat het soort stem
dat door de Ouden voor liederen werd
bestemd soms gehaast kon zijn en het
midden kon houden tussen de langzame,
gedragen tempi van de zang en de vloeiende,
snelle van de spraak, en dus geschikt was
voor mijn doel (net zoals ook de Ouden de
stem aanpasten aan het lezen van poëzie en
heroïsche verzen), en daarbij die andere stem
van conversatie benaderde, die zij continu
noemden en die onze modernen (hoewel
misschien voor een ander doel) ook in hun
muziek gebruiken.
Henry Purcell
(1659-1695)
Dido and Aeneas
Bachs muziek toont aan hoezeer
muziek de verborgen wiskundige
activiteit is van een ziel die zich er niet
van bewust is aan het rekenen te zijn.
Gottfried Leibniz
Deze grote man zou door hele volken
worden bewonderd als hij meer gratie
zou hebben, als hij het natuurlijke
element in zijn stukken niet zou
wegnemen door ze een gezwollen en
verwarde stijl te geven, en als hij hun
schoonheid niet zou verduisteren door
een overdadige gekunsteldheid.
Johann Scheibe
J.S. Bach (1685-1750)
Arnold Schönbergs atonale
expressionisme of
twaalftoonssysteem: elke
compositie is gebaseerd op
een serie klanken waarvoor
alle twaalf halve tonen van
het chromatische octaaf in
een bepaalde combinatie na
elkaar of tegelijkertijd worden
gebruikt waarbij alle tonen
gelijkwaardig zijn, dat wil
zeggen dat geen enkele toon
(of toonaard) een
voorkeurspositie inneemt.
Kunst behoort tot
het onbewuste!
Men moet zichzelf
uitdrukken!
Zichzelf direct
uitdrukken! Niet
zijn smaak of zijn
opvoeding, of zijn
intelligentie,
kennis of
vakmanschap.
Arnold Schönberg
Maurice Ravel: ‘Nee, dat is geen muziek... dat
is laboratoriumwerk.’
Richard Strauss: ‘De enige
persoon die de arme
Schönberg nu nog kan
helpen is een psychiater. Ik
denk dat hij er het best aan
doet sneeuw te gaan ruimen
in plaats van op
muziekpapier te krabbelen.
Onze starende blik gericht
op de oneindige kosmos
Die ons omcirkelt met
rijke en lieflijke
harmonieën
Brengt ons ertoe door
visie, vuur en getrouwe
gebeden
Onze onvolmaakte zielen
hoger op te tillen
Dan door logica en
geleerdheid.
Uit: Die Harmonie der Welt
van Paul Hindemith (18951963)
Karl-Heinz Stockhausen (19282007):
Licht: Die sieben Tage der
Woche
Ik ben een MENS geworden
om mijzelf en GOD de Vader
als een menselijk VISIOEN te zijn
om hemelse muziek naar de mensen
te brengen
en menselijke muziek naar de
hemelse wezens
Zodat de Mens naar God kan
luisteren
en GOD zijn kinderen kan horen.
Peter-Jan Wagemans (1952-)
Legende. De ontsporing
van Meneer Prikkebeen.
(2011)
Toen ik begon te studeren in Den Haag had ik het
gevoel dat er in de muziek door toedoen van de
generatie Stockhausen en Boulez iets verloren was
gegaan. Noem het emotionaliteit. Ik ben helemaal
geen moderne muziekhater, maar met totaal
chromatiek kon ik eigenlijk niet zoveel. Zonder de
muziekgeschiedenis te veranderen of te
verloochenen, heb ik voor mezelf altijd iets willen
maken dat nieuw is, maar dat ook die verloren
emotionaliteit teruggeeft zonder regressief te zijn. Ik
verzon er ooit een slagzin bij: Ik ken het al, maar ik
heb het nog nooit gehoord. En Legende is mijn
belangrijkste uitwerking van die gedachte.
Peter-Jan Wagemans
Doctor Faustus; Het leven van de Duitse
toondichter Adrian Leverkühn, verteld door een
vriend.
Hoort het slot maar, hoort het met mij: de ene
instrumentgroep na de andere trekt zich naar de
achtergrond terug, en wat overblijft, en waarmee
het werk verklinkt is de hoge G van een cello, het
laatste woord, de laatste wegzwevende klank,
langzaam in pianissimo fermate wegebbend.
Daarna is er niets meer,- zwijgen en nacht. Maar
de natrillende toon die in dat zwijgen hangt, die
niet meer is, waar alleen de ziel nog naar luistert
en die een afsluiting van de droefheid was, is dat
niet meer, verandert van betekenis, staat als een
licht in de nacht.
Thomas Mann