Psoriasis vulgaris, etiologie en therapie

PSORIASIS
Bevat levertraan essentiële vetzuren?
Levertraan, ofwel visleverolie, is een rijke bron van vitamine A en D maar bevat relatief weinig essentiële
vetzuren als EPA en DHA. Levertraan is dus een volledig ander product dan visolie. Visolie is juist rijk
aan essentiële vetzuren en bevat vrijwel geen vitamine A en D. Visolie en levertraan kunnen zonder
probleem naast elkaar worden gebruikt.
Bram van Dam
Een heel interessante groep mensen zijn de leden van een stam die aan
de oevers van het Kitangiri-meer in Tanzania leven. Opvallend bij deze
Conclusie
bevolking is de samenstelling van de moedermelk van de vrouwen ten
De wetenschappelijke literatuur over de werking en de noodzaak van
opzichte van de moderne westerse vrouw [11]:
vitamine D, A en DHA laat eigenlijk geen ruimte voor twijfel: de wes-
•
2 tot 4 keer zoveel docosahexaeenzuur (DHA) en arachidonzuur
terse mens lijdt aan een chronisch tekort van deze stoffen. En dit terwijl
•
2 tot 5 keer zo hoog vitamine D-gehalte
ze essentieel zijn voor bijna alle levensbehoudende functies, variërend
•
4 tot 6 keer zo hoog vitamine A-gehalte
van de glucosestofwisseling tot de immuunfunctie. Het begin en aanhouden van de epidemie van ziektebeelden als diabetes (metabool syn-
Ziektebeelden als multiple sclerose, ontstekingsziekten van de darm
droom), reuma en ontstekingsaandoeningen van de darm, valt samen
en reuma (degeneratieve auto-immuunziekten) komen zo goed als niet
met de afname van het gebruik van levertraan als dagelijks onderdeel
voor bij deze mensen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met hun voe-
van de voeding. Levertraan is een belangrijke bron van vitamine D,
ding van vis met een hoog gehalte aan vitamine A, D en DHA (en EPA).
A en DHA. Preventie en behandeling van de genoemde aandoenin-
Suppletie van de stoffen in natuurlijke vorm (niet-toxisch, [5]) kan voor
gen zal dus moeten beginnen met de heropname van levertraan in de
een sterke verbetering zorgen bij mensen die lijden aan zo’n auto-
dagelijkse voeding. <<
immuunziekte.
“Op dit moment heeft waarschijnlijk meer
dan de helft van de Nederlandse bevolking een
tekort aan vooral vitamine D”
1.
Psoriasis vulgaris is een inflammatoir ziektebeeld van de huid. In Europa is ongeveer twee
procent van de gehele bevolking getroffen door deze ziekte. Opvallend is, dat psoriasis in
bepaalde gedeelten van de wereld (Afrika, en onder Aboriginals in Australië) zo goed als niet
voorkomt. Gewoonlijk wordt dit verklaard vanuit een genetische determinante voor psoriasis.
Het betrokken gen bij Europeanen zou gelokaliseerd zijn op het chromosoom 4q. Een andere
mogelijke verklaring van deze niet-symmetrische verdeling van psoriasis is het psychosociale gedrag en/of eetgedrag van de patiënten. Een aantal onderzoeken ondersteunt dit
concept [1, 2]. Tavarela (2004) en van Dam (2003, 2004) zien een verband tussen het voorkomen van inflammatoire darmziektebeelden en psoriasis. Zij spreken dan ook van een
ziektebeeld van het Common Mucosal Immune System (CMIS) [3, 4, 5].
Beschrijving en etiologie
Afbeelding 1 toont enkele voorbeelden van psoriasis vulgaris. Vrijwel
ken is. Immunologisch kan het beeld beschreven worden als infiltratie
elke huidzone kan zijn aangetast, net als plaatsen waar nagels en/of
van bepaalde typen T-cellen (CD4+ CD45RO+ en CD8+ CD45RO+ me-
haren groeien. Ook gewrichten en botten (vooral van de hand) kunnen
morycellen), met als gevolg hyperactivering van het immuunsysteem
Ebert R, Schütze N, Adamski J, Jakob F. Vitamin D signaling is modulated on multi-
in een later stadium ontstoken raken en deformeren (zie afbeelding 2).
via pro-inflammatoire cytokines, behorend bij een acute cellulaire ont-
ple levels in health and disease. Molecular and Cellular Endocrinology (2006) 125-129
De eerste tekenen treden vaak op rond de ellebogen en/of de knieën.
steking (Th1-status van het immuunsysteem) [6]. De infiltratie wordt
Het ziektebeeld kenmerkt zich door een snelle proliferatie van kerati-
mogelijk door hyperpermeabiliteit van het microvasculaire systeem.
cesses. Photochemistry and Photobiology, 2005, 81: 1246-1251 Symposium-in-Print
nocyten (vaak tien maal sneller dan normaal), waardoor de huid vele
Afbeelding 4 laat zien hoe dit samenspel van factoren leidt tot vergrote
migratie van pro-inflammatoire T-cellen. >>
Referenties
2. Lehmann B. UV Radiation, Vitamin D and Human Health: An Unfolding Controversy
The Vitamin D3 Pathway in Human Skin and its Role for Regulation of Biological Pro-
De degeneratieve epidemie vond vooral de laatste dertig tot vijftig jaar
plaats, een periode waarin ook de anti-vet lobby op wereldwijd niveau
Psoriasis vulgaris
etiologie en therapie
Cantorna M, Mahon B. Mounting Evidence for Vitamin D as an Environmental Factor
lagen droge, hoornachtige plaques gaat ontwikkelen, vanwaar regelma-
begon. Deze lobby leidde onder meer tot de consumptie van margarine
Affecting Autoimmune Disease Prevalence. Exp Biol Med 229:1136-1142, 2004
tig schilfers worden afgestoten. De huid zelf is rood en kan, ook zonder
en het wegnemen van levertraan als dagelijks voedingsmiddel. Lever-
4. Cantornaa MT, Yan Zhu, Monica Froicu, and Anja Wittke. Vitamin D status, 1,25-
krabben, ontstoken raken. Als we het immunologisch beeld nader bekij-
3.
dihydroxyvitamin D3, and the immune system. Am J Clin Nutr 2004;80(suppl):1717S-
traan was vroeger de belangrijkste bron voor vitamine D en vitamine A.
Op dit moment heeft waarschijnlijk meer dan de helft van de Nederlandse bevolking een tekort aan vooral vitamine D (en in mindere mate
vitamine A). Het heropnemen van levertraan in de dagelijkse voeding
lijkt daarom meer dan gerechtvaardigd [12].
20S
5.
Holick MF. Vitamin D: important for prevention of osteoporosis, cardiovascular heart
ken, valt macroscopisch op, dat de dermis van de betroffen zone beter
doorbloed is (afbeelding 3) en de keratinelaag van de epidermis ontsto-
“Het ziektebeeld kenmerkt zich door een
vaak tien maal snellere proliferatie van
keratinocyten dan normaal”
disease, type 1 diabetes, autoimmune diseases, and some cancers. South Med J. 2005
Oct; 98(10):1024-7
6. Muskiet FAJ. Evolutionaire geneeskunde U bent wat u eet, maar u moet weer worden
wat u at. Ned Tijdschr Klin Chem Labgeneesk 2005; 30: 163-184
7. Charalampos G. Spilianakis, Gap Ryol Lee and Richard A. Flavell. Twisting the Th1/
Levert een multipreparaat voldoende vitamine A en D?
Vitamine A neemt qua werkzaamheid relatief snel af. Hierdoor
is het voor producenten vrijwel onmogelijk de inhoud van vitamine A voor een periode langer dan een jaar te garanderen. Om
Th2 immune response via the retinoid X receptor: Lessons from a genetic approach
Eur J Immunol. 2005; 35: 3400-3404
8. Xu ZK, Chen NG, Ma CY, et al. Role of peroxisome proliferator-activated receptor
gamma in glucose-induced insulin secretion. Acta Biochim Biophys Sin (Shanghai).
2006 Jan; 38(1): 1-7
die reden bevatten veel multi’s tegenwoordig alleen carotenoïden
9. Kim KN, Pie JE, Park JH, Park YH, Kim HW, Kim MK. Retinoic acid and ascorbic
in plaats van vitamine A. Het lichaam kan het carotenoïde bèta-
acid act synergistically in inhibiting human breast cancer cell proliferation. J Nutr
caroteen omzetten in vitamine A. Deze omzetting is echter niet
efficiënt waardoor bètacaroteen niet als vervanger van vitamine A
gezien kan worden.
De hoeveelheid vitamine D in een multi ligt veelal rondom de 0,5
Biochem. 2005 Nov 15
10. Reis AF, Hauache OM, Velho G. Vitamin D endocrine system and the genetic susceptibility to diabetes, obesity and vascular disease. A review of evidence. Diabetes Metab.
2005 Sep; 31(4 Pt 1): 318-25
11. Kuipers RS, Fokkema MR, Smit EN, van der Meulen J, Boersma ER, Muskiet FA.
tot 1,25 mg per tablet. Recente inzichten geven een gemiddeld
High contents of both docosahexaenoic and arachidonic acids in milk of women
hogere behoefte van vitamine A en D aan dan van waaruit men
consuming fish from lake Kitangiri (Tanzania): targets for infant formulae close to our
tot op heden is uitgegaan. Deze hoeveelheden worden niet gedekt
met inname van een standaard multipreparaat.
Afbeelding 2.
ancient diet? Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2005 Apr; 72(4): 279-88
12. Oh R. Practical applications of fish oil (omega-3 fatty acids) in primary care. J Am
PNI
Board Fam Pract 2005; 18: 28-36
Afbeelding 1.
32
Handwortel, gedeformeerd door psoriasis in een later stadium van
ontwikkeling. (psoriatische artritis, uit: www.uaq.mx/medicina)
Voorbeelden van psoriasis vulgaris. Uit: www.psoriasis.umich.edu.
KATERN
33
PSORIASIS
Gezonde huid
Psoriasis
2. Door synthese vanuit linolzuur, vooral onder invloed van een ver-
Schilfers
Keratinelaag
Epidermis
Plaques
Ontstoken
huid
hoogde insulinespiegel, alcoholgebruik en stress. De inname van
Common Mucosal Immune System (CMIS)
linolzuur is tegenwoordig circa tien maal te hoog. Een prediabetische
Het CMIS is een netwerk van immuunstructuren binnen slijm-
situatie met hyperinsulinemie komt steeds vaker voor en dus zal ook
vliesorganen, die zorgen voor een basale bescherming tegen zo-
dit patroon een toename van vrij arachidonzuur veroorzaken.
wel interne als externe agressoren (Brandtzaeg 1992). Onderdeel
van dit netwerk zijn het darmgerelateerde lymfoïde weefsel (gut-
“Deze vissoorten leveren de omega-3-vetzuren
EPA en DHA, die de effecten van linolzuur en
arachidonzuur grotendeels teniet kunnen doen”
Zweetklier
Haar follikel
Dermis
related lymphoid tissue, GALT), de traanklieren, het uro-genitale
systeem, de amandelen (zowel keel als neus), het mondslijmvlies,
het bronchiaal gerelateerde lymphoïde weefsel (BALT) en de gewrichtsvloeistof (synovia). Bij activering van het immuunsysteem
Onderhuids
bindweefsel
Daarom moet de psoriasispatiënt de eerste drie maanden van de be-
in één van de CMIS-onderdelen, bijvoorbeeld door presentatie aan
han-deling koolhydraten uitsluitend opnemen via groente en fruit.
bepaalde lymfocyten van een bacterie, worden andere onderdelen
Bovendien is het wenselijk producten met een hoog gehalte aan li-
‘geïnformeerd’ door migrerende dendrietcellen om antilichamen
nolzuur te mijden, zoals margarine en plantaardige olie. Olijfolie,
tegen deze indringer te vormen in alle structuren van het CMIS
raapzaadolie, lijnolie en noten vormen daarop een uitzondering. Vis,
(Brandtzaeg, 1999).
en vooral vette vis, hoort minimaal drie maal per week op het menu
Afbeelding 3. Veranderingen in de doorbloeding van de dermis veroorzaken ontsteking van de keratinelaag van de epidermis (Infographic FDA/Renée Gordon)
te staan. Deze vissoorten (zoals haring, makreel, sardines, zalm en
tonijn) leveren de omega-3-vetzuren EPA en DHA, die de effecten van
Suppletie
De huid behoort tot het Common Mucosal Immune System (zie ka-
Dit spreekt voor zich, als we kijken naar het schema van de synthese
linolzuur en arachidonzuur grotendeels teniet kunnen doen.
der) en is daardoor zowel afweer- als uitscheidingsorgaan. Binnen de
van deze weefselhormonen (afbeelding 5). NSAID’s remmen namelijk
A. Gericht op herstel van de darmflora en darmfunctie
traditionele Chinese geneeskunde raakt een uitscheidingsorgaan over-
de enzymen Cyclo-Oxigenase 1 en 2 (COX1 en COX2).
Het toedienen van humane darmbacteriën staat hier centraal. Daarnaast
kan een eventuele dysbiose of schimmelbelasting gecorrigeerd worden
actief als andere uitscheidingsorganen niet in staat zijn hun taak naar
behoren te vervullen. Het uitscheidingssysteem bij uitstek is de darm
Basis voedingspatroon
en zo verbaast het niet, dat er regelmatig een verband wordt gelegd tus-
De voeding moet minimaal drie maanden lang zoveel mogelijk vrij zijn
sen storingen van het darm-immuunsysteem enerzijds en allergische,
van arachidonzuur. Dit meervoudig onverzadigde vetzuur bereikt ons
hypererge storingen van de huid en/of de longen anderzijds [3, 4]. Mijn
lichaam op twee manieren:
eigen ervaringen leren dat een dergelijke allergie (en dus ook neuroder-
1. Via producten van landdieren uit de veefokkerij, met name vlees
matitis, atopische eczeemvormen, COPD en astma) altijd gepaard gaat
bijvoorbeeld tijm. Het advies is gedurende één week driemaal daags
een hooggedoseerd breedspectrum bacteriepreparaat, aangevuld met
Fosfolipase A2
tweemaal daags caprylzuur te gebruiken. Daarna gedurende drie weken
(specifiek varken) en gevogelte, eieren en vette melkproducten.
met een darmverstoring. Binnen de anamnese van de patiënten worden
regelmatig tal van etiologische factoren voor een dergelijke storing aan-
éénmaal per dag een hooggedoseerd breedspectrum bacteriepreparaat.
Vrij arachidonzuur
5-L
5-Lypoxigenase
Cyclo-oxigenasen
B. Gericht op remming van de ontsteking, op alle denkbare
niveaus:
• Anti-proliferatief, regulatie van de nucleaire dimere receptor
Epidermis
gevoerd, zoals veelvuldig antibioticagebruik zonder probiotische correctie en een verkeerd voedingsgedrag.
Dermis
Chemokines
PGG2
5-HPTE
(5-Hydroperoxy-Eicosatetraenzuur)
Peroxisome Proliferator-Activated Receptor (PPAR, zie pagina 31).
Het beïnvloeden van PPAR kan succesvol proliferatie remmen.
OH
De behandeling heeft dan ook twee speerpunten:
Dit wordt duidelijk uit het positieve resultaat van de behandeling
PGH2
1. Behandeling van het immuunsysteem van de darm, en dus (onder
andere) het herstellen van de symbiose van de darmflora
“Mijn ervaring is bovendien, dat het gebruik
van niet-steroïde anti-inflammatoire medicijnen
(NSAID’s) het ziektebeeld verergeren”
T-cel
‘Rolling’
Afbeelding 4.
PGE2
Pro-inflammatoir
Rood worden
Z
Zwelling
Pijn
Verhoogde temperatuur
Migratie
Activatie
‘Arrest’
Bloedvat
Groeifactoren (chemokines) veroorzaken hyperpermeabiliteit van
ingezet, vaak met succes. Daarmee echter krijgt een dergelijke inter-
de haarvaten in de dermis met navolgende migratie van T-cellen.
ventie een diagnostische waarde, omdat hierdoor duidelijk wordt welk
In de epidermis kunnen verhoogde concentraties van de Vascular
systeem aangedaan is. Corticosteroïden remmen het enzym fosfolipase
Permeability Factor (VPF) en van de Vascular Endothelial Growth
A2, een sleutelenzym in de eicosanoïdencascade, vol met pro-inflam-
Factor (VEGF) worden aangetroffen, waarschijnlijk als gevolg van
matoire weefselhormonen, de prostaglandinen type 2 en de leukotrië-
stimulatie door Transforming Growth Factor-alpha (TGF-alpha),
nen type 4. Mijn ervaring is bovendien, dat het gebruik van niet-steroïde
een groeifactor, die wordt aangetroffen in genezend huidweefsel,
anti-inflammatoire medicijnen (NSAID’s) het ziektebeeld verergeren.
maar ook in tumoren [7]. (afbeelding uit: www.gene.com)
Leukotriëne B4 (LTB
(L 4)
Sterk inflammatoir
Chemotactisch
Eczeem
Psoriasis
Pijn
van de psoriasis met retinolcrèmes enerzijds en het ontwikkelen
van calcidiol (vitamine D) in de huid met behulp van zonlicht an-
Leukotriëne A4 (LTA
(L 4)
2. Behandeling van het ontstekingsbeeld
Bij de behandeling van psoriasis worden gewoonlijk corticosteroïden
door het gebruik van caprylzuur en essentiële aromatische oliën van
Arachidonzuur -AZ(in celmembranen, uit voedsel)
LTC4
Astma
Bronchitis
Oedeem
Anafylaxis
Pijn
derzijds. Juist de combinatie van de vitaminen A en D, maar dan
TXA2
LTD4
samen met DHA, zijn effectief als het gaat om beïnvloeden van
proliferatie en daarmee ontsteking op nucleair niveau. Het advies
is twee- tot viermaal daags levertraan, gecombineerd met twee tot
vier maal daags een geconcentreerd DHA-preparaat.
•
Herstel prostaglandinehuishouding, remming antileukotriëne
B4. Vitamine E, hooggedoseerd (50 mg per kg lichaamsgewicht per
dag) is in staat het enzym fosfolipase A2 te remmen. Daarnaast
verhindert voldoende intracellulair magnesium de activering van
fosfolipase A2 door calcium dat de cel instroomt. Vermindering
van de productie van vrij arachidonzuur komt tot stand door het
Afbeelding 5.
Het metabolisme van arachidonzuur en de synthese van prostaglan-
remmen van het enzym delta-5-desaturase (D5D). >>
dinen en leukotriënen
PNI
34
KATERN
35
HUID ALS RESPONSORGAAN
HPA is een afkorting van hypothalamic-pituitaryadrenal. De Nederlandse benaming voor HPA-as
Dit enzym zet linolzuur, via dihomo-gammalinoleenzuur (DHGA) om
in arachidonzuur. Het meest effectief is competitie door hoge doseringen EPA bijvoorbeeld uit krillolie. Als cofactoren spelen het spoorelement zink en bioflavonoïden een belangrijke rol.
Praktijkvoorbeeld
“Het meest effectief is competitie door
hoge doseringen EPA uit krillolie”
Twee foto’s van de rug en benen van één
van mijn psoriasispatiënten (Enrique), voor
en na de besproken behandeling gedurende
Behandelschema
vier maanden, tonen de resultaten van een
Het totale behandelschema van het anti-inflammatoire en anti-prolife-
dergelijke holistische aanpak van psoriasis
ratieve therapiegedeelte zou moeten zijn:
vulgaris.
Vitamine E
50 mg/kg lichaamsgewicht per dag
Levertraan
2,5 gram éénmaal per week
(gedurende zes weken)
DHA olie
500-1.000 mg per dag
Krill olie
1.000 mg per dag
Magnesium
350 mg (elementair) per dag
Zinkmethionine
50 mg per dag
“Andere therapie-adviezen zijn reductie van
stress, regelmatig zonnebaden en wandelen
(aërobe beweging)”
Als basisverzorging: dagelijks een breed multipreparaat, een breed flavonoïdenpreparaat en twee tot drie gram vitamine C. Andere therapie-
De huid als stressrespons-orgaan
is hypothalamus-hypofyse-bijnier-as. De hypothalamus bevindt zich centraal in de hersenen.
De hypofyse ligt daar dichtbij en stuurt hormoonklieren aan. De bijnierschors speelt een
belangrijke rol in de productie van ondermeer
het hormoon cortisol. Deze HPA-as reguleert de
reactie van de hersenen en het lichaam op stress.
De verschillende onderdelen van de HPA-as
Een overzichtsartikel
beïnvloeden elkaar over en weer.
Leo Pruimboom
De huid van zoogdieren heeft een unieke structuur waarin haarfollikels zijn opgenomen.
Het vervult, samen met het centrale stressrespons-systeem, de belangrijkste functie binnen het menselijk lichaam: het in stand houden van de systemische homeostase onder
veranderende omstandigheden (allostase ofwel de adaptogene capaciteit) en daarmee het
behoud van het leven. Het stressrespons-systeem bevindt zich hoofdzakelijk in en rondom
de haarfollikel. Dit orgaan behoort tot de ‘immune privilege’ organen en is nauwelijks gevoelig voor immuunreacties, een aantal uitzonderingen daargelaten. Cellen in de huid zijn
in staat om bijna alle stresshormonen te metaboliseren en te synthetiseren, waardoor een
stressreactie in de huid zichzelf aan en uit kan schakelen. Dit gebeurt via de HPA-as van
de huid (zie kader). De huid communiceert met de rest van het lichaam via hormonale,
neurologische en immunologische wegen. Op deze manier beïnvloeden de huid en de rest
van het lichaam elkaar. Stoornissen binnen de stressrespons van de huid kunnen aanleiding
geven tot aandoeningen van de huid en de rest van het lichaam. Ziekte van bijvoorbeeld een
inwendig orgaan kan pathologie van de huid uitlokken.
adviezen zijn reductie van stress, regelmatig zonnebaden en wandelen
(aërobe beweging). <<
De huid met zijn unieke structuur vervult een groot aantal functies
(tabel 1) die een gemeenschappelijk doel vervullen: het behoud van de
locale en systemische homeostase. Homeostase wordt gedefinieerd als
Referenties
1.
tuur, glucoseniveaus, zuurstofdruk en ATP-gehalte [1]. Homeostatische
vulgaris treatment, Coll Antropol, 2003;27 suppl 1, 41-8
systemen, ‘steady state systems’, worden geacht verantwoordelijk te
2. Wolters M. Diet and psoriasis: Experimental data and clinical evidence, Br J Dermatol,
2005;153 (4), 706-14
3.
zijn voor levensbehoud. Het menselijk organisme staat onder invloed
Tavarela Veloso F. Review article: Skin complications associated with inflammatory
van steeds veranderende omstandigheden, zowel vanuit de interne als
bowel disease, Aliment Pharmacol Ther, 2004;20 suppl 4, 50-3
externe wereld. Dit veroorzaakt allerlei vormen van stress.
4. Dam AC van, Pruimboom L. Entzündliche Krankheitsbilder, in: Schmerz verstehen
5.
de stabiliteit van fysiologische systemen, zoals pH, lichaamstempera-
Rucevic I, Perl A, Barisic-Drusko V, et al. The role of the low energy diet in psoriasis
Stressoren kunnen van mentale, fysische en biologische aard zijn en
und beeinflussen, Thieme, 2003
verstoren de homeostase. De capaciteit om de homeostase in zo kort
Dam AC van. Darm en immuunsysteem, Syllabus van Nature PNI, 2004
mogelijke tijd te herwinnen, wordt de adaptogene capaciteit of ook wel
6. Ellis CN, Krueger GG. Treatment of chronic plaque psoriasis by selective targeting of
,memory effector T lynphocytes, H Eng J Med, 2001;345 (4), 248-55
7. Detmar M, Brown LF, Claffey KP, et al. Overexpression of vasular permeability
allostase van een systeem genoemd [2, 3]. Daarbij houden de allostatische processen de homeostatische systemen in balans.
factor/vascular endothelial growth factor and its receptors in psoriasis, http://intl.jem.
org(cgi/content/abstract/180/3/1141
De adaptogene capaciteit hangt af van:
•
de interactie tussen de HPA-as en de sympaticus (catecholaminen)
•
cytokinen (zoals IL1-bèta, IL2 en IL6)
Functies van de huid
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Literatuur
•
•
Kamran G, Thomas P, Breit S, et al. Interleukin-4 therapy of psoriasis induces Th2
De stressrespons
responses and improves human autoimmune disease, Nature Med, 2002;9, 40-6
Een optimale stressrespons wordt gekarakteriseerd door een intensieve,
Krueger JG. The immunological basis for the treatment of psoriasis with new biological agents, J Am Acad Dermatol, 2002;46 (1), 23-6
De belangrijkste functies van de huid. Functies met als
kortdurende en zichzelf uitschakelende reactie van de HPA-as (cortisol)
doel het behoud van de lokale en systemische home-
en de sympaticus (noradrenaline), waarbij de effectiviteit afhangt van
ostase.
de snelheid waarmee de HPA-as reageert op het alarmsignaal [4]. >>
36
Tabel 1.
Steunfunctie
Vormgevende functie
Absorptie en uitscheiding van vloeistoffen
Barometer en temperatuurregulatie
Productie van vitamine D
Cosmetische functie
Tast- en gevoelsensaties
Bescherming tegen schadelijke mechanische belasting
Bescherming tegen invloed van chemische stoffen (toxisch, allergisch)
Bescherming tegen micro-organismen
Bescherming tegen water (‘waterproof’)
Bescherming tegen pijnprikkels
Bescherming tegen ultraviolet licht
Waarschuwingsfunctie voor inwendige
stoornissen (segmentale afwijkingen)
PNI
KATERN
37