(wind)pioniers wieringermeer

(Wind)Pioniers
Wieringermeer
Uitkomsten van het Windweekend te Wieringermeer,
9, 10 en 11 oktober 2009
Karin Christof, 2009
In opdracht van
Stichting Kunst en Cultuur Noord-Holland
www.windweekend.nl
Samenvatting
uitkomsten verslag en onderzoek (Wind)pioniers van de Wieringermeer
D 1 2 5 gebied verwezenlijken met het ambitieuze
de nieuwe plannen over windenergie in de
hoofdstuk Klimaat aan de orde. De gemeente
EnquÊte Wieringermeer terug te lezen.
Zuiderzeeplan en de inzet van de toen nieuwe
gemeente ge­ïn­formeerd en erbij betrokken.
kan door in te zetten op windenergie bijdragen
Kenmerkend is de conclusie dat de burgers meer
wetenschap van de stedenbouw. De Wieringer­
Deskundigen, beleidsmakers en bewoners van
aan de duurzame doelstellingen van onze tijd
ruimte moet worden geboden voor investerin-
meer beschikte als eerste polder al over
de Wieringermeer gingen met elkaar in gesprek,
en het klimaatbeleid inzetten als motor van
gen. Of er wordt een verdeelsleutel bedacht van
wind­t urbines, die willekeurig in het landschap
werden geportretteerd en door middel van en-
vernieuwing.
de eigendomsverhoudingen van windturbinepar-
werden neergezet.
quêtes over de beleving van windenergie ondervraagd. Informatieve uitstapjes naar het testpark
3 ken, gedirigeerd door de provincie.
Nu is er de uitdaging om de windenergieproduc-
e jonge polder Wieringermeer kent een
rijk verleden van pionieren: men wilde
een bij­zon­der succesvol en productief agrarisch
T ijdens de druk bezochte eerste Nederlands Windweekend van 9 – 11 oktober
2009 te Wieringerwerf werd het publiek over
tie te vergroten om nog meer op duurzame elek-
ECN en Knowledge Centre WMC rondden naast
triciteitswinning in te zetten. De Wieringermeer
films en videoportretten het programma af.
ontwikkelt een Windplan met de ambitie om
de capaciteit te verhogen, de ‘landschappelijke
inpassing’ van de molens te verbeteren en zelfs
een producerende energieregio te worden. Hoe
staat de bevolking hier tegenover?
• De gevolgen van de klimaatveranderin-
gen op het landschap en de beleidsmaat-
regelen om dit proces tegen te gaan komen in het
In Cultuurhistorie Wieringer-
meer wordt de vraag gesteld of wij niet
beter voort kunnen bouwen op de historische
lagen in ons landschap en zo het bestaande
Door meer dan 170 Wieringermeerders
werden de enquêteformulieren ingevuld.
De uitkomsten hiervan zijn in het hoofdstuk
6 In Pioniers Portretten zijn ste-
denbouwkundigen en beleidsmakers
van de periode van drooglegging van de polder
De uitkomsten van het conceptontwik-
karakter en de identiteit van het landschap
te zien die eraan hebben bijgedragen dat het
kelings- en debatspel The Making of
versterken. Gedachten en ideologieën over de
land er kwam en hoe het eruit ziet. Portretten,
gemaakt door Lucas van Royen en Marnix
werden als aanbevelingen meegegeven aan de
waarneming van ons landschap schetsen een
gemeente Wieringermeer. The Making of
steeds veranderend beeld van de beleving van
Goossens, ronden de zoektocht naar pioniers
vroeg Wieringermeerders niet alleen naar hun
ons landschap.
van nu af.
mening over windenergie, maar maakte hen ook
4 Tijdens het Windweekend zijn we de mogelijk-
waar niet? Deze vragen komen in het hoofdstuk
trekken bij het opzetten van windturbineparken
opzichte van de windenergietoekomst van de
Werking windlandschap aan de orde.
in het landschap. Een uitdaging voor de pioniers
polder. Met slogans als ‘Wind wint’, ‘de trekker
Aan de hand van eerder uitgevoerd onderzoek
van morgen, de bestuurders en beleidsmakers
met de stekker’ of ‘Wieringermeer bouwt voort:
worden plaatsingsstrategieën nader toegelicht en
die het land opnieuw vorm zullen geven.
we nemen de toekomst in eigen hand’ werd
de historische ontwikkeling van windturbines in
voortgeborduurd op Wieringermeer als wind-
kaart gebracht. De conclusie die hieruit voort-
energierijke regio.
komt is een gerichte nationale aanpak voor het
onderdeel van het denk- en planningsproces van
het op te stellen Windplan. Het meest opvallend
was de positieve houding van de deelnemers ten
Wat is de impact van windturbines op
het landschap? Waar passen ze wel en
plaatsingsbeleid van windturbines.
heden gaan verkennen om de bevolking te be-
2
inhoud
1
2
3
4
5
6
7
(Wind)Pioniers van de Wieringermeer
4
Het Windweekend
Publieksactiviteiten,
onderzoek en resultaten
5
KLIMAAT
16
Cultuurhistorie Wieringermeer
21
Werking windlandschap
24
Enquête Wieringermeer
33
Pioniers
portretten
39
Literatuur
45
BIJLAGE 1
46
BIJLAGE 2
48
3
Het bijzondere
van het landschap van een pas
in gebruik genomen polder is
dat alleen nog maar de aanzet is gemaakt
tot het uiteindelijke landschap.
Wat we waarnemen zijn
slechts ontwikkelingsstadia, stadia die leiden naar
wat uiteindelijk het definitieve gezicht
van de polders moet worden,
[een gezicht] dat niet los kan
worden gezien van het verleden.’1
(Wind)pioniers Wieringermeer
De Wieringermeer, gelegen in de Kop van
Noord-Holland, grenzend aan het IJsselmeer, werd in 1930 drooggelegd. De jonge
polder kent een rijk verleden van pionieren: men wilde een bijzonder succesvol en
productief agrarisch gebied verwezenlijken
met het ambitieuze Zuiderzeeplan en de
inzet van de toen nieuwe wetenschap van
de stedenbouw. Dit is inderdaad gelukt.
1 Tj. Reitsma, ‘De polders toen en straks’ in:
Hemel Z.: Het landschap van de Ijsselmeerpolders
Het landschap en de landbouw zijn de laatste jaren veranderd. De agrarische bedrijven zijn groter geworden, de kassencomplexen van Agriport zijn er bijgekomen en
de dorpen uitgebreid. De Wieringermeer
beschikte als eerste polder al over windturbines die willekeurig in het landschap
werden neergezet. Nu is er de uitdaging om
de windenergieproductie te vergroten om
nog meer op duurzame elektriciteitswinning in te zetten. De Wieringermeer zou
zelfs een producerende energieregio kunnen worden.
Hoe staat de bevolking hier tegenover?
Wat is er bijzonder aan het landschap van
de Wieringermeer? Zijn pioniers als van
toen nog terug te vinden in de bevolking
van nu? Welke mogelijkheden zijn er om
de bevolking actief te betrekken bij het
opzetten van windmolenparken in het landschap? En met welke nieuwe vormen van
werklandschappen kunnen we het land het
meest efficiënt benutten?
Deze en andere vragen komen in dit
onderzoek aan de orde. Aan de hand van
interviews wordt tevens een helder beeld
geschetst van de wensen van de Wieringermeerders ten opzichte van windenergie.
Ook wordt ingegaan op de uitkomsten van
de publieksactiviteiten van het Windweekeind van 9 t/m 11 oktober jl. En misschien
wilt u zelf wel een windturbine adopteren.
Het Windweekend werd een gezamenlijke
beleving waarbij creatieve geesten, experts,
bewoners en ondernemers hun opvattingen
over windenergie konden delen. De wind is
tenslotte van en voor iedereen.
4
Ellen Klaus, programmamanager Kunst &
Cultuur Noord-Holland
1
Het Windweekend
Publieksactiviteiten,
onderzoek en resultaten
Tachtig jaar na de drooglegging van de
2 Het Windplan Wieringermeer kent drie doelstellingen:
herstructurering van de bestaande solitaire windturbines,
uitbreiding van het bestaande windturbinetestpark van ECN en
opschaling van de bestaande lijnopstellingen. In het Windplan
Wieringermeer werken Rijk, gemeente en provincie, ECN,
Nuon en de verenigde windturbine-eigenaren nauw samen.
Provincie Noord-Holland hecht grote waarde aan een integrale
benadering van klimaatdoelen en ruimtelijke kwaliteit. De
ruimte die door herstructurering vrijkomt, biedt de basis voor
een nieuw ruimtelijk ontwerp.
3 Het Windweekend is een eerste manifestatie binnen het
meerjarig kunst- en erfgoedprogramma Beloofd Land in de
Wieringermeer. Beloofd Land vertelt het verhaal van het verleden, het heden en de toekomst van de Wieringermeer. In het
Beloofd Landhuis maken kunstenaars het erfgoed zichtbaar,
beleefbaar en voelbaar. De verhalen van de bewoners van de
Wieringermeer en de veranderingen in het landschap en de
omgeving vormen de inspiratie.
Om de inwoners goed te informeren en te laten
Voor deskundigen was er een klankbordgroep
Wieringermeer zet de daaruit ontstane polder
meedenken over het Windplan Wieringermeer
en een Salon. De uitgenodigde experts bogen
zijn pioniersgeest voort met een innovatieve
was er tijdens het eerste Nederlandse Wind-
zich over landschapsarchitectonische en
aanpak van windenergie in het landschap. Het
weekend 3 een grote rol weggelegd voor de
bestuurlijke aspecten van de maakbaarheid van
open landschap in de Kop van Noord-Holland
bewoners van de Wieringermeer. Ruim 1100
nieuwe windturbinelandschappen in Nederland,
is uitermate geschikt voor de opwekking van
bewoners bezochten het Beloofd Landhuis in
en het Wieringermeer.
grootschalige windenergie. Daarom was de
Wieringerwerf en namen deel aan de windacti-
Kunstenaarsbijdragen zoals een windportret­
gemeente Wieringermeer ook een van de eerste
viteiten.
serie van fotograaf Marnix Goossens, film­
gemeenten die windturbines plaatste; de eerste
Bezoekers konden enquêtes invullen en mee-
portretten van Lucas van Royen en de instal-
windturbine verscheen al in 1980. Vanaf dat
doen aan het Winddebbatspel ‘The Making Of’.
latie 100 van Ben Raaijman, naast filmbijdragen
moment was de opmars niet meer te stuiten en
Daarbij konden bewoners en deskundigen onder
van Ton Matton, Senter Novem en ECN gaven
ontstond in 1995 het eerste windpark in Noord-
leiding van cultureel planoloog Hans Venhuizen
het Windweekend een kleurrijke aankleding.
Holland, het zogeheten ‘Wagendorp’. Tegelij-
met elkaar in debat gaan over de veranderingen
Ten slotte rondden windworkshops, –experi-
kertijd besloten ook particulieren windturbines
die de uitbreiding en herstructurering van het
menten en –excursies het programma af en
aan te schaffen. Het Energieonderzoek Centrum
windmolenpark met zich mee brengen. De
pacificeerde een creatieve dialoog over wind-
Nederland (ECN) startte het testpark en Nuon
resultaten van de windenquête en het winddebat
energie en het veranderende landschap.
breidde haar windturbines uit. Inmiddels staan
worden in de verdere planvorming betrokken.
bijna honderd windturbines kriskras door het
landschap.
Daar wil de gemeente Wieringermeer nu
verandering in brengen. In het Windplan 2 van
de gemeente bestaat de ambitie om de capaciteit
te verhogen en de ‘landschappelijke inpassing’
van de molens te verbeteren. De bewoners
moeten zich in de ingrijpende veranderingen
kunnen vinden.
5
OVERZICHT PROGRAMMA
WINDWEEKEND 9 – 11 oktober 2009
Opening Windweekend: Bart Heller,
gedeputeerde Milieu van provincie
Noord-Holland
Kunst
• Windportretten:
BELOOFD LAND BEWONERS
• Installatie: HONDERD
de regionale identiteit van het landschap. Korte
Kunstenaar Ben Raaijman werkte zijn ideeën
films van ECN en SenterNovem5 informeren
de bezoeker over de ontstaansgeschiedenis van
Fotograaf Marnix Goossens portretteerde in het
over de ‘landschappelijke inpassing’ van wind-
Wieringerwerfse cafe De Maaijer ruim zeventig
energie uit in een kamergrote installatie, waarin
Nederlandse windparken op zee en land en de
mensen voor de serie Windportretten.
de bezoeker de opstelling van de windmolens
ontwikkeling van windturbines.
kan bepalen.
• Filmportretten:
4 Dans der Turbines werd gemaakt door Ton Matton in nauwe
samenwerking met SenterNovem. Juli 2004
5 SenterNovem stimuleert, in opdracht van de Rijksoverheid,
duurzame economische groei door een brug te slaan tussen
markt en overheid, nationaal en internationaal. Bedrijven, kennisinstellingen en overheden kunnen bij SenterNovem terecht
voor advies, kennis, en financiële ondersteuning. SenterNovem
is een agentschap van het Ministerie van Economische Zaken.
• Filmfragment: BALKENENDE
LEVEN TUSSEN DE WINDMOLENS
Workshops
Filmmaker Lucas van Royen heeft filmische
• Workshop: WIND JEUGD
spreekt zich tijdens dit filminterview wervend
portretten gemaakt waarin windpioniers,
In samenwerking met het wetenschapsmuseum
uit voor het goede initiatief Windweekend.
turbine-eigenaren en bewoners hun visie geven
Nemo en twee industrieel ontwerpers van de
op het leven tussen de windmolens in de Wie-
Technische Universiteit Delft ontdekten ruim
Balkenende op bezoek in de Wieringermeer
• Presentatie: NUON
ringermeer. Met Annelies Strobos-Hiemstra, ei-
300 kinderen spelenderwijs de werking en
De heer van der Meulen, beheerder van de mo-
genaar van Siesoo Hairstudio, boerin Annelies
kracht van wind. Zo konden ze verschillende
lens van Nuon liet in een projectie de energie
Bouthoorn-Iwema, Noud de Schutter, een van
wetenschappelijke proefjes doen waarin de
opbrengst zien van acht molens. Hoe hard kun-
de eerste windturbinehouders in de Wieringer-
werking van wind werd ondervonden. Bijzonder
nen ze draaien?
meer, restaurantbezitter van De dikke Bries de
populair waren de windauto’s die de kinderen
heer Boersen en de heer Derksen, voorzitter
tijdens de workshop bouwden en tegen elkaar
van het bestuur van de lokale zweefvliegclub.
lieten racen.
• Excursie: WINDEXCURSIE NAAR HET
ECN – TESTPARK EN KNOWLEDGE
CENTRE WMC
• Installatie:
Informatie
BELOOFD LANDHUISKAMER
• Films: WINDBIOS
Beloofd Land is een meerjarig, kunst• en
In de gangen en verschillende kamers van
Knowledge Centre WMC. Onder de inwoners
erfgoed programma in de Wieringermeer en
het Beloofd Landhuis kunnen bezoekers
was veel vraag naar de windexcursie. Circa 60
vertelt het verhaal van het verleden, het heden
op zintuiglijke wijze kennismaken met de
geïnteresseerden reisden met de historische bus
en de toekomst. Het materieel en immaterieel
erfgoed van de Wieringermeer komen vanaf
werking van wind en windenergie. In ‘Dans
der Turbines’4 schetst stedenbouwkundige Ton
het ECN-testpark en maakten kennis met de
volgend jaar samen in het Beloofd Landhuis.
Matton een stijlvol beeld van windturbines in
nieuwste technologie op het gebied van wind-
het Neder­landse landschap en gaat tevens in op
energie bij het Knowledge Centre WMC.
Met de oldtimerbus kon men mee op windexcursie naar het ECN-test terrein en het
naar de grootste windturbine van Nederland in
6
THE MAKING OF
7
Opening MET windorkest, ballonen & workshops kinderen
8
EXCURSIE ECN-TESTTERREIN EN KNOWLEDGE CENTRE WMC
9
KUNSTINSTALLATIES BEN, LUCAS & MARNIX
10
Windvermaak
En informatie
Onderzoek
• Debatspel: THE MAKING OF
• Performance: WINDACT
• Enquêtes:
Wat vindt u van de veranderingen in het land-
Ter afsluiting van de opening werd in een druk
(WIND)PIONIERS WIERINGERMEER
schap die de uitbreiding en herstructurering
bezochte zaal een ode aan de wind gezogen,
In totaal hebben 117 inwoners van de Wie-
van windturbines met zich mee brengen? Wat
door de wit geklede dichter Arthur Lava, zan-
ringermeer de enquête over hun beleving van
betekent dit voor het wonen in de Wieringer-
geres Ien van Duijnhoven en accordeonist Amir
wind en windturbines in het polderlandschap
meer? Hoe verhoudt u zich tot een dergelijk
Swaab. Daarbij verzochten ze het publiek toch
ingevuld.
energielandschap?
in te stemmen met hun windgezang.
De bezoekers konden meedoen met het debatspel ‘The Making Of’ waarin bewoners en
“Luister naar de wind, die fluitend door de
straten gaat en ronduit gierend van de lach aan
tief ervaart, volgens deze groep leent het land-
betrokkenen met elkaar het debat aangingen
iedereen vertelt dat opgewekt zijn mag.
schap van de Wieringermeer zich uitstekend
over de gemeentelijke ambities en de landschap-
die stormt of valt, die staat of ligt en allerhande
voor windenergie.
pelijke impact van windenergie.
Windvermaak
streken kent. De wind blaast zijn partij met
Slechts 18% spreekt zich tegen windenergie uit,
voelbaar temperament.
zij ervaren windturbines als storend en niet pas-
dat onbesuisde wonderkind, dat zegt dat het de
send bij het landschap. 32% staat onverschillig
moeite loont wanneer je in de lucht je mooiste
tegenover het thema windenergie. Een opval-
• Verfrissing:
kunsten toont.
lend resultaat is dat 71% van de bevraagden
WINDKANTINE & IJSCOKAR
die vliegensvlug en eigenwijs, maar ook vol-
de opschaling en uitbreiding van windturbines
Danny en zijn op windenergie voortgedreven
ledig eerlijk is. Natuurlijk, want de wind die
in het landschap als positief beoordeeldt. Dit
ijscokar stonden voor de ingang van het Beloofd
houdt de zaken fris.
aspect is tevens terug te vinden in de aanbeve-
Landhuis om een windkoekje of een ijsje aan
die bovenste en beste vriend, die echt iets in
lingen die cultureel planoloog Hans Venhuizen
te bieden.
• Publieksopening:
beweging brengt en bijna als vanzelf aan onze
naar aanleiding van het gehouden Winddebat-
toekomst denkt.
spel heeft opgesteld.6
die als gelukt natuurproduct wel snapt waar
HET GROOT WINDORKEST
het vooral om draait wanneer je driftig nieuwe
De wind kan fluiten, piepen, knarsen en toete-
tijden binnenwaait.
• Klankbordgroep: VERGADERING
De klankbordgroep Windplan Wieringermeer
ren. Kunstenaarscollectief het 5eKwartier en
Die luchtig zijn verhaal vertelt en na een happy
hield op vrijdag 9 oktober haar eerste verga-
Jenaplanschool De Zilvermeeuw lieten horen
end non-stop opnieuw begint. De wind geeft
dering. Deelnemers van de klankbordgroep
dat je met wind overal muziek uit kunt halen:
nooit en nimmer op.
waren Harry Immink (Ondernemersfederatie
bierflesjes, orgelpijpen, trombones, vogelfluiten
De wind geeft ons een stille hint. Hoe zeg je dat,
Wieringermeer), Paul Hartskeerl (Arcadis),
en blaasbalgen zijn de instrumenten van dit the-
het is een aanhouder die wint.”
Paul Warners (NWEA), Vera van Vuuren
(Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord),
atrale Windconcert. De opening wordt verricht
door Sascha Baggerman, gedeputeerde cultuur
• Bioscoop: TWISTER
Peter Ruijter (Gemeente Wieringermeer), John
De duistere kant van wind was te zien in de
Dekker (Gemeente Wieringermeer) en Daniel
was er een ballonnenwedstrijd voor kinderen uit
film Twister. Een actiefilm van Jan de Bont
Albers (Gemeente Wieringermeer)
de Wieringermeer.
over een team stormjagers dat achter tornado’s
van de Provincie Noord-Holland. Aansluitend
aanreist om in het hart van een wervelwind hun
6 Zie hoofdstuk vijf voor een gedetailleerd verslag.
Uit een analyse van de enquête blijkt dat 50 %
van de respondenten de windturbines als posi-
onderzoeksmachine te activeren.
11
SALON ‘ONTWERPEN AAN WINDENERGIE’(PARK)
KLANKBORDGROEP
WINDPLAN
WIERINGERMEER
12
Opening Bart Heller,
gedeputeerde Noord-Holland
DANNY & DE IJSCO
FILMFRAGMENT BALKENENDE
windact
13
UITKOMSTEN
• Salon: ONTWERPEN AAN
• Debatspel: THE MAKING OF
WINDENERGIE (PARK)
Aan de twee rondes van conceptontwikkelings•
Refererend naar de historische verkave-
De door Miranda Reitsma (Provinciaal
en debatspel The Making Of namen ruim 30 in-
lingstructuur van Wieringermeer zouden rechte
Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit, PARK
woners van Wieringermeer deel. Tevens lieten
lijnen als uitgangspunt voor het ontwerp voor
Noord-Holland) gehouden salon ‘Ontwerpen
circa 50 Wieringermeerders door middel van
het nieuwe windpark kunnen dienen. Een geor-
aan Windenergie’ diende als inspiratie voor
stemkaarten hun mening tijdens het debatspel
dend landschapsbeeld geeft rust.
het ontwerpproces voor het windplan van de
gelden. De deelnemers waren over het algemeen
Wieringermeer.
positief ten opzichte van de windenergietoe-
Aanbeveling 4: Wind wint
Met: burgemeester Leegwater van de Gemeente
komst van de polder.
Stel niet alleen de windenergie maar energie-
Wieringermeer, Marinke Steenhuis (directeur
Bijgaand een vijftal aanbevelingen naar aanlei-
winning überhaupt als motor voor de economi-
Steenhuis stedenbouw/landschap), Ytje Feddes
ding van de discussies:8
(directeur Feddes/Olthof landschapsarchitecten
8 Zie bijlage 1 voor een gedetailleerd advies.
sche toekomst ban de Wieringermeer centraal.
Over een aantal decennia zullen windturbines
en Rijksadviseur voor het Landschap), Steven
Aanbeveling 1: ‘De wind is van en voor
wellicht door andere energiebronnen worden
Slabbers (directeur landschaparchitecten Bosch
iedereen’
vervangen. De tijdelijke bouw van grootscha-
Slabbers), Ernst Briet (directeur Milieufederatie
De geschiedenis leert dat Wieringermeerders
lige windparken reserveert ruimte voor toekom-
Noord-Holland), Juriaan Jansen (medewerker
altijd een actieve inzet toonden. Geadviseerd
stige ontwikkelingen in het landschap.
Milieufederatie Noord-Holland, lokaal natuur-
wordt dan ook om de bewoners niet enkel bij de
en milieubeleid), Bart Heller (Gedeputeerde Na-
planvorming rondom het windplan te betrek-
Aanbeveling 5: Wieringermeer bouwt voort:
tuur, Klimaat en Duurzame Energie, Milieu en
ken maar ze ook een daadwerkelijke rol in de
we nemen de toekomst in eigen hand
Gemeentelijke Samenwerking), Prost ten Hove
exploitatie van het windpark te geven.
Laat Wieringermeer als energieproducerende
en Dhr. J. Goudeseune vanuit Arcadis.
7 De Structuurvisie vervangt de streekplannen, waarin is
vastgelegd wat er op het gebied van ruimtelijke ontwikkelingen
wel en niet mag.
Aanbeveling 3: De identiteit versterken
gemeente optreden en laat iedereen mee doen.
Aanbeveling 2: ‘Kennis is energie – Een trek-
Zodoende kunnen projecten sneller worden
De uitkomsten van de salon worden meege-
ker met een stekker’
omgezet en komt de winst gedeeltelijk terug
geven als ‘mindset’ voor het plan van aanpak
Tijdens de debatsessies ontstond het idee om in
naar de polder.
windenergie in de Wieringermeer en de Structuurvisie7 van de provincie Noord-Holland. Het
het nieuwe windturbinepark een kenniscentrum
ter dialoogbevordering op te richten. Een van
verslag en de presentatie Salon Windenergie zal
de windturbines zou als centraal oplaadpunt
tevens openbaar worden gemaakt op de site van
voor elektrische auto’s kunnen dienen: ‘een
PARK. (www.parknoordholland.nl)
nieuwe trekker met een stekker’.
14
• Salon: ONTWERPEN
AAN WINDENERGIE (PARK)
“Windenergie heeft een tegenstrijdig imago.
Iedereen is voor schone energie. Maar de
Salons zijn besloten gespreksavonden over
thema’s die te maken hebben met het Noord-
‘Vroeger was er ook groot verzet tegen de klassieke molens en uiteindelijk werden ze zo inte-
windmolens zelf worden gezien als horizon­
Hollandse landschap. In de Salon windenergie
ressant dat ze op Delfts blauwe bordjes werden
vervuiling. Tegelijkertijd dringt zich de
werd ingegaan op de betekenis die windtur-
afgebeeld. Kan het zover komen met de huidige
eindigheid van de fossiele brandstoffen steeds
bines aan het bestaande landschap toevoegen.
windturbines?’
sterker op. De provincie Noord-Holland en de
Waar passen ze het beste bij? Welke adviezen
De Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit
gemeente Wieringermeer hebben zich tot taak
kunnen de experts meegeven aan de ontwerpers
Miranda Reitsma ging in op de ruimtelijke kwa-
gesteld om windenergie grootschalig aan te
van windenergielandschappen, bekeken vanuit
liteiten van de opgestelde beleidsplannen en het
pakken.’
een bottom-up benadering en het oogpunt van
ontwerpen met windturbines. Door de plaatsing
De salon is bedoeld als inspiratie voor het ont-
ruimtelijke vormgeving?
van windturbines kan men ruimtes reserveren
werpproces voor het windplan van met name de
Door middel van drie presentaties werd het
of ze als kwartiermakers inzetten.
Wieringermeer.” 9
onderwerp voor het publiek nader toegelicht.
Juriaan Jansen van de milieufederatie Noord-
Met de uitkomsten van de Salon wil men richt-
Holland ging in op de schaalgrootte van de
lijnen vastleggen en inspiratie geven aan de
nieuwe windturbines, het nieuwe beleid en
ontwerpers van Arcadis, die het windplan Wie-
de noodzaak meer windenergie te genereren.
ringermeer nader uitwerken. Waar zijn de meest
Volgens hem zijn stedelijke gebieden, concen-
geschikte mogelijkheden in de Wieringermeer
tratiegebieden en grootschalige landbouwpro-
te vinden? Hoe kun je het organiseren? Welke
ductiegebieden geschikte landschappen voor
emotionele kwesties spelen bij deze ruimtelijke
windenergie. Het landschap moet volgens hem
opgave? En hoe ziet een ‘nationaal landschap’
weer belanghebbende worden.
er eigenlijk uit?
Steven Slabbers van het landschapsarchitectenbureau Bosch Slabbers liet verschillende ontwerpen zien die het bureau naar aanleiding van
eerdere onderzoeksopdrachten in samenwerking met Alterra voor Noord-Holland hebben
uitgevoerd. Onderzocht werden verschillende
opstellingen, schaalgroottes en verdichtingen
langs infrastructuur, belangrijke lijnen en in
parken. Een gefaseerde aanpak in de Wieringermeer verdient daarbij de voorkeur.
9 Miranda Reitsma, Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit,
Uitnodiging Salon Windenergie, oktober 2009
15
2
Klimaat
ble
trou ow
o
t
kn
s in
ts u e don’t sure
e
g
at
w
for
“Wh t what know o.”
o
e
is n hat w t ain’t s
w
It’s that jus k Twain
Mar
Het gaat slecht met de aarde. De temperatuur
drie auto’s voor de deur hebben staan – de
stijgt. De broeikasgassen die we zelf produ-
familie is tenslotte groot en moet wel mobiel
door de inzet van nieuwe energiebronnen als
ceren blijven als beschermend schild in onze
zijn, en ten minste drie keer per jaar met het
windenergie, biomassa, waterkracht en zonne-
atmosfeer. Dit veroorzaakt een reflectie van
vliegtuig reizen, het liefst low-budget zodat het
energie. Maar dit betekent vooruitdenken en
zonstraling terug naar de aarde. En zo wordt het
goedkoper is dan de trein, en je je lekker voelt
investeren in duurzame energie-opwekking.
warmer. De gletsjers smelten geleidelijk weg,
boven in de lucht. Voor de westerse wereld was
Daarnaast verbeelden sciencefiction en rampen-
de zeespiegel stijgt. Wetenschappers zitten met
het nog nooit zo gemakkelijk geweest om je te
films zoals ‘Soylent Green’ (1973) en ‘The Day
hun handen in het haar.
verplaatsen. De lijst met je persoonlijke CO2-
after Tomorrow’ (2004) toekomstscenario’s die
dustrialiseerde landen kunnen het tij nog keren
Wat is de situatie in 2050 als we zo doorgaan
uitstoot neemt toe. Wat kun jij ook doen aan dit
we nu nog niet willen geloven. Ze schetsen de
met achteloos en schaamteloos consumeren?
wereldgrote probleem?
gevolgen van onze huidige onbekommerdheid.
De grond zal verzilten, de temperatuur zal extreme verschillen kennen, er zal wateroverlast
Iedereen in het Westen produceert ongeveer
In Nederland werd in 2007 de tweede Delta-
in de winter zijn en watertekort in de zomer.
8.000 kilo CO2 per jaar. Men kan er zelf voor
commissie benoemd. Deze commissie brengt
Droge hitteperiodes zullen afgewisseld worden
zorgen dat deze uitstoot minder wordt. Zelfver-
advies uit over toekomstige ontwikkelingen
met uitbundige regenperiodes. De fossiele
antwoord handelen is het nieuwe devies. We
en te nemen maatregelen in verband met de
brandstoffen raken bovendien op. We moeten
zijn onderdeel van de natuur. We kunnen het
klimaatverandering.
nu handelen, is de consensus. Anders is het te
proces van opwarming niet helemaal keren,
laat en Nederland zal wellicht onder een grote
maar het is nog wel mogelijk de meest dramati-
Bij de eerste Deltacommissie ging het vooral
vloedgolf verdwijnen.
sche veranderingen in het klimaat te voorkomen.
om waterstaatstechnische voorzieningen die
Daarvoor moet de wereldwijde uitstoot van
een acute dreiging moesten keren. Voor de
Er zijn tal van websites en initiatieven, regels
broeikasgassen in 40 jaar gehalveerd worden.
tweede Deltacommissie is de dreiging niet
en besluiten betreffende het klimaat. De volgen-
De film ‘An Inconvenient Truth’ met Al Gore
acuut, maar de opgave wel urgent. Om goed
de klimaattop in Kopenhagen komt eraan. Zul-
uit 2006 is een van de vele klimaatfilms die
voorbereid te zijn op de verwachte klimaatver-
len we de doelstellingen halen die we in Bonn
nog niet aan actualiteit heeft ingeboet. Deze
andering, moeten we onze waterkeringen ver-
hebben afgesproken? Wat draag je zelf bij aan
documentaire is gebaseerd op een multime-
sterken en de inrichting van ons land aanpassen,
een duurzaam energiegebruik? Neem je actief
diapresentatie van Al Gore die hij al meer dan
zowel in fysieke als bestuurlijke zin.
deel aan een duurzaam project dat energie door
1000 keer heeft gegeven als onderdeel van zijn
De fundamentele vraag die in dit rapport
wind, zon of biomassa produceert? Gebruik je
milieucampagne. Als we ons consumptiegedrag
centraal staat is: hoe kunnen we ervoor zorgen
groene stroom in je eigen huishouden? Of hoor
en opwekking van energie niet veranderen,
dat ons land voor de toekomstige generaties nog
16
je bij de onnadenkende burgers die elke dag een
koersen we af op een catastrofe voor onze
een aantrekkelijke plaats blijft om te wonen, te
nieuw plastic boodschappentasje weggooien,
samenleving, is de teneur van de film. De geïn-
werken, te investeren en te recreëren?
Het klimaatverdrag
1992: klimaatverdrag van de Verenigde
Naties, Rio de Janeiro.
Dit Klimaatverdrag heeft als doel de
concentraties van broeikasgassen in de
atmosfeer te stabiliseren op een niveau
waarbij ‘een gevaarlijke menselijke
beïnvloeding van het klimaat wordt vermeden’. Dit betekent dat op termijn - in
2100 - de mondiale emissies van broeikasgassen met circa 40-50% moeten dalen
ten opzichte van 1990.
Het advies schept voorwaarden om die toe-
en het verlichten van ruimten met LED-lampen.
komst te waarborgen. Immers: een land dat
Wieringermeer is een gebied met veel wind.
leeft, bouwt aan zijn toekomst.
Windenergie kan hier gemakkelijk worden
1997: Kyoto-protocol, aanvulling op
gewonnen, met de windturbines als oriëntatie-
klimaatverdrag.
Het werken aan water schept kansen voor
punt en landmarks voor de Wieringermeer. De
Hierin zijn afspraken gemaakt over de
natuur, recreatie en wonen aan water. Er zijn
gemeente kan zo bijdragen aan de duurzame
re­ductie van de emissies van
tal van mogelijkheden om de rijke waterbouw-
doelstellingen van onze tijd en het klimaatbe-
broeikasgassen.
traditie voort te zetten: versterking van de kust,
leid inzetten als de motor van vernieuwing. 10
van dijken, het aanleggen van waterbergingen,
etc. Bovendien wordt veel belang gehecht aan
de bescherming van niet-economische waarden,
zoals natuur, landschap en cultuurhistorisch
erfgoed, zoals de historische binnensteden. De
zee en de rivieren hebben onze identiteit en het
2009: Klimaattop Kopenhagen
land vormgegeven.
Van 7 tot 18 december 2009 vindt in
de Deense hoofdstad Kopenhagen
10 Het advies van de commissie is gebaseerd op in totaal drie
aspecten. Ten eerste moeten de waterkeringen op orde worden
gebracht volgens de bestaande normen voor waterveiligheid.
Ten tweede moeten de bestaande normen worden bijgesteld,
met het oog op de toekomstige ontwikkelingen minimaal 10
keer veiliger. En ten derde moet Nederland inspelen op de
klimaatverandering en de effecten ervan op de zeespiegel, de
rivierafvoeren en de begeleidende droogteperioden.
Energiemaatregelen worden daarom in Neder-
de beslissende klimaatconferentie
land gestimuleerd. Energie- en milieu-inves-
onder het UNFCCC plaats. Tijdens
teringsaftrek, ondersteuning van innovatieve
deze klimaattop moet worden beslist
technologieprojecten met de focus op ontwik-
over de uiteindelijke inhoud van het
kelingen van windenergie op zee en klimaatsub-
nieuwe internationale klimaatver-
sidie voor innovatieve projecten willen techno-
drag, dat het Kyoto-protocol dient
logisch vernieuwende projecten ondersteunen
te vervangen. Het nieuwe verdrag
en zo klimaatverandering tegengaan. In 2008
treedt in 2012 in werking en bevat
hebben 15 projecten klimaatsubsidie gekregen,
concrete doelen voor 2020.
onder andere voor de invoering van speciale
mechanische ventilatiesystemen, warmteterugwinsystemen, plaatsing van zonnepanelen, een
windwatermolen en het aanbrengen van isolatie
17
Johannes Vermeer, ‘DE SCHILDERKUNST’,
met kaart der zeven PROVINCIËN, 1665
Kunsthistorisches Museum, Wien
Guido van der Werve, ‘Everything is going to be alright’, 2007 (FILMSTILL)
18
KLIMAATBERICHTEn
d in
oor
:53
akk
09 14
en
r 20
mbe
: ge
nove
d: 14
f VN
e
jzig
h
wi
c
| Ge
aat gen
:21
euw et
09
ni
m
ni
n
een
a
2009
Kli
gen hef va
ber
over enha
enh
vem
aatc
op
gen
Kop d: 14 no
in K r, klim
ren
delin
eu
er
rhan maand
Boe
dact
blice
de
r re
onde ende
Gepu
onze
Yvo
De
lg
een
nov. den vo lander .
Door
de
dat
ssen
or
g, 14
eder lsblad
Boer ikasga n
ag w de N
Haa
De
de
oe
ge
nkt
gt
erdr
Han
Den
ie br , bijdra
RC
el de
aatv Dat ze
duct
.
in N
nden
g. W en: re
klim
gsla
rond
nodi
aag
nt
kelin
jaar angspu
afge , vand
twik
half
VN
uitg
een
in on
de
de
g
d
elei
over
r no
aatb
den
zeke
im
or
is
w
kl
ing
voor t eens
cier
Hier
en he , finan
hele
en
a.
land
Yvo
het
er
land en Indi
Lees iew met g
rland
rijke
a
aa
rv
Nede
Chin
inte er vand
, de
van
e
Boer het
nigd
de Bo
De
C
es
Vere
van
ens
oc
NR
d
lg
de
pr
of
lad;
in
Vo
n
ho
es
elsb
lings
u va
als
Hand abonne
ande eer
die
urea
rh
tb
,
-)
m
de
aa
vens
t on er niet afgerond
(web
klim
en te
s he
zen
is
een
kunn tikel le
te
Natie neert,
tot
rag
ar
di
d om d verd
tale
het
coör
veel
digi
eg tij
en
el te en in
in de
geno ch bind nog ve
ev
een
e
e.
is
di
n in
nk
om
editi
jurid . „Er is Boer,
orde . Ik de
e
dere
en
D
rd w
ie
m
an
gt
r
ko
tove
ituat
t”, ze is, onde n bij te
omge -niets -s
teks
.
tijd
of
Haag merlede
rte
les- De Boer
Den
Ka
’n ko geen al
gt
de
zo
t er
en
Twee .
t", ze
ijk in
nhag d kom
ds da
en
ogel
t er
ee
at
pe
m
st
pr
en da
koor
n on is in Ko
e
nog
t ka
k ak
t
nkt t de grot bijdrage ik denk
ster
teks aar he
u de
n
n
een
M
„Die
urea nden, da over hu
kt. „E iddellijk
t er
rag.
aatb
la
n
ts
maa
m
verd eeds da
-klim dustrie n geve den ge erk on r zal ie
st
in
w
t VN
lle
or
de
n
nog
w
he
zu
am
ka
va
g
n
ra
id
d va
men lderhe ancierin euwe juridisch
hoof gen ko
he
t ni
n
fin
Het
lin
nden over de rdoor he n in ee e Boer.
stel
va
gsla
D
n
aa
ar
lin
doel
s
w
ke
ra
en
ikke
7 en
en da s", aldu
ontw ijke afsp n krijg vertal
ssen
t
of ze
ke
el
ord ten tu orden
duid e afspra ordt. He maand
kko moe
ijd
w
n
w
w
aatanhagen spraken wereldw het
dat
neel en – ee
lim
atio
rg
w k In Kope mber af n nieuw lger van
oper tijd ve
ee
ce
r
nieu
vo
mee
en
18 de kt over als op
e
r
aa
ag
naa
gem tverdr .
eg
ol
aa
w
u
oc
im
t
ot
kl
Op
vind kste
o- pr
ma
rij
Kyot
sthe belang ring en
s
euw
de
s ni
de ze
eran over de
In on rd op imaatv
g
oo
uitle pen,
er kl
antw
rd,
ip
en ov
kkoo de begr , een
vrag imaata
en
to's
m
t
kl
orko elen, fo re kaar
het
t
tik
st vo
ba
en he
mee ten, ar aanklik
land
or
een
welke
rapp
zien
ijn en
tijdl p is te
ro
waa
n.
tote
ste
mee
CO 2
uits
ond
Acht
ergr
n
ista
han
Afg
n
ke
pra
Toes a
Obam
9
198
gblik
teru
r
iale
Muu
timed van de ber
Mul
m
val
nove
op de jn, 9
rli
in Be
.
89
19
nd om
beke
.
aat
lent
a st
h ta
Obam atorisc de
.
or
lees
ches
zijn
jk en te spee
Beki
ks
ngrij
bela
en en er de
vrag
ai is
en ov
Vier
oord dat Karz aar.
nn
antw
tie na tot wi
situa oepen
er
uitg
Rook uit de
grootste kole
Polen. Fot
ncentrale
o Reuters
van Europa
, in
Europa vol
doet aan
eisen Ky
oto
Gepublicee
rd: 13 novem
ber 2009
Door een
11:45 | Gewij
onzer redac
zigd: 13 novem
teuren
ber 2009
Rotterda
12:22
m, 13 nov.
De Europese
in Kyoto
is gemaakt
Unie gaat
over de redu
broeikasg
de afspraak
assen ruim
ctie van
die in 1997
de uitstoot
schoots
Agentsch
halen. Volg
ap (EEA)
van
zal de uitst
ens het Euro
niveau van
oot in 2012
pese Milie
1990 ligge
u
niet 8 proc
procent.
n, zoals
is afgespro
ent onde
r het
ken, maa
r meer dan
11
In de giste
ren gepublice
emissies
erde cijfer
door de econ
s zijn nog
niet eens
omische crisis
productie
de dalende
hebben verla
verwerkt.
agd, stote
Doordat veel
Eurocomm
n zij ook
issaris Stavr
bedrijven
minder CO2
hun
os Dimas
het rappo
uit. Vandaar
(Milieu) giste
rt zei dat
de EU betro
dat
ren bij de
uwbaar is
presentati
als het gaat
e van
De cijfers
hebben betre
om klima
atbeleid.
kking op
uitbreidin
de vijftien
g in 2004
. Enkele daarv
EU-landen
Brittannië,
van voor
an, zoals
voldoen nu
de
Frankrijk,
al aan hun
waaronde
Duits
r Nede
land en Groo
verplichtin
gen. Ande
tvereiste reduc rland, zullen nog
re landen,
forse inves
tie te halen
teringen moet
ontwikkel
. Veel van
ingslande
en doen om
die inves
n worden
de
nog relatief
gedaan, waar teringen zullen in
goedkoop
de reductie
is. Een land
doet, mag
van CO2dat dit soort
de behaalde
emissies
buitenland
reductie op
se investerin
zijn eigen
Het optim
conto bijsch
gen
isme over
rijven.
de cijfers
voor de jaren
wordt getem
na 2012.
perd door
Over die perio
klimaattop
de verwachti
in Kopenhag
de moeten
ngen
en nieuwe
Europese
volgende
Unie heeft
afspraken
maand op
gezegd berei
worden gema
de
ten opzichte
d te zijn tot
akt. De
van 1990
een reduc
en zelfs 30
ambitieuz
tie van 20
e plannen
procent als
procent
komen.
ook de VS
en
China met
Volgens het
EEA zal het
ongewijzig
heel moei
lijk worden
d beleid dreig
om die reduc
extra inspa
t zelfs weer
tie te halen
nningen zou
een stijgi
ng van de
. Bij
om de 20
een reduc
uitsto
tie van 14,3
tot 30 proce
nt te halen
procent haalb ot. Met
maatregel
, zullen nog
en nodig
aar zijn. Dus
zijn.
een groot
aantal extra
Weblog Heb
ben
Iphone +
prijzige extra
carkit van
TomTom
=
een nauw
keurig
navigatiesy
steem.
Achtergro
nd
Weblog Geld
Mag een
gemeente
die
belastingtr
uucs uitha
alt
anoniem
blijven? De
Kamer vindt
van niet.
Crisis in
de VS
Amerika is
in crisis.
Bekijk een
kaart met
reportages
van onze
correspond
ent.
19
http://klimaat.startpagina.nl/
websites over klimaat en duurzaamheid
wereldwijd (selectie)
Klimaatnieuws
Onderzoeksinstituten
Klimaat campagnes
Energiebesparing
Klimaatnieuws.nl
CCB Wageningen-UR
Warme Truiendag (nieuw)
Alliance to Save Energy
Change magazine
Klimaatportaal
Pool tot Pool (nieuw)
Energie en energie besparen
Duurzaamnieuws.nl
Potsdam Institute
Klimaatwet campagne
Energie Investeringsaftrek
Kopenhagenreport GroenLinks
RIVM
Hier klimaatcampagne
Energielabel Europees
Climate News
World Resources Institute
Kabouters reizen voor klimaat
EnergieprestatieAdvies
klimaatvriendelijke bank?
Energiezuinig huis ()
Stop klimaatverandering
Milieucentraal
Groenelus, Groen Nieuws
Hoesnel klimaatnieuws
Klimaatverandering
Klimaat TV
Klimaat: fabels en feiten
klimaatverandering
Broeikaseffect MeteoWesterlo
Klimaatvriendelijk
Broeikasgassen
Climate Change blogs
Ledworld ledverlichting
CO2 emissies Nederland
Klimaat FUN
Climate Science
Duurzaam internet
Emissiemonitoring Nederland
Global Warning game (download)
Clips en korte films
Duurzame luxe, gadgets
Kyoto doelstellingen
Klimaat banken spel
De grote dooi op de pool
Alles gratis afhalen
Overige broeikasgassen
Klimaatquiz
Early warning signs
Groene autoverzekering
meer lucht
Missie Wadlandis
Klimaatverandering & de Wadden
Klimaatvriendelijk bankieren
Plant een bos
Klimaatverandering KNMI
Visa Greencard
CO2 (handel)
Menselijke invloeden
Luxe ecoproducten
Alles over emissiehandel
Organisaties en verenigingen
NASA foto’s van de aarde
Club Green
Nooit meer ijstijd
Klimaatforum’s
CO2 neutraal
De Kleine Aarde
Overstromingen en stormen
Toekomst investering.nl
CO2-emissiehandel
Greenpeace
Wereldklimaat organisatie
Neoweb, Duurzame Technologie
Global Carbon
IPCC Climate Change
Wetenschappelijke feiten!
Weerwoord.be
Uw bedrijf CO2-neutraal!
CO2 credits kopen
Weer en klimaat Forum
Milieudefensie
Miracle Trees
Klimaatprojecten
NOS klimaatverandering forum
Stichting Face
Adapting to Climate Events
Energie forum
Stichting Fair Nature
Duurzame ontwikkeling Zeeland
Klimaatverandering in de tuin
Stichting Natuur en Milieu
Eugene Standard groene energie
Treemagotchi
Tk teken ervoor
Vereniging Klimatologie
Klimaat voor Ruimte programma
WNF klimaatgetuigen
Q7 Windpark
Rode Kruis Klimaatcentrum
3
Cultuurhistorie
Wieringermeer
‘(…
wor )en wa
inpo dt verk t op d
it
r
lder
inge egen, k oefent
(Gra n wo an in errei
npré rden volg n
e
Mol
o
ière vertrof nde
, 193
f
3) en’.
Het cultuurlandschap11 is het door menselijk
was gegaan. De staat moest ervoor zorgen dat
denken en handelen bepaalde en gevormde
het land niet aan enkelen werd overgelaten en
deel van de ruimte. Cultuurhistorie betekent
object van speculatie werd. Hij moest juist mee-
het verleden van de plek leren kennen waar
helpen bij het inrichten en ontwikkelen van het
men is. Geen tabula rasa, maar een gelaagdheid
nieuwe land. De akkerbouw was het speerpunt
van de ruimte die leesbaar wordt door herin-
van de drooglegging en moest met de nieuw
neringen, verschillende verhaallijnen en diverse
aangetrokken bewoners meteen voor succes
tijdsfragmenten. Willen wij voortbouwen op
zorgen. Daarvoor werd de bevolking nauw-
de historische lagen in ons landschap en het
keurig geselecteerd. Alleen de beste boeren
bestaande karakter en de identiteit van het land-
zonder twijfelachtig verleden mochten naar de
schap versterken?
Wieringermeer verhuizen. Sociologen kwamen
zelfs langs om te kijken of de huisvrouw in staat
De Wieringermeer was in velerlei opzichten
was een goed huishouden te voeren. Het was
een pioniersproject: de drooglegging van de
een proeftuin voor de toen nog jonge weten-
Wieringermeer maakte onderdeel uit van de
schap sociologie, die hieruit lering wilde treken
Zuiderzeewerken. Een plan waar Cornelis Lely
voor volgende inpolderingen. Ook werd er voor
zijn roeping van had gemaakt. Na de drooglegging van de Wieringermeer in 193012 werd voor
de drooglegging van de Wieringermeer in 1927
het eerst een stedenbouwkundige gevraagd de
ontwatering te kunnen onderzoeken vanuit een
nieuwe polder voor een plattelandsbevolking in
landbouwwetenschappelijk oogpunt.
PLAN LELY VOOR DE ZUIDERZEE
een proefpolder bij Andijk aangelegd. Dit om de
te richten. De verkaveling van de polder werd
11 Hierbij hoort zowel het landelijke als het stedelijke gebied,
het land als het maritieme (water) deel van het Nederlands
grondgebied, het bovengrondse (zichtbare) en het ondergrondse (begraven) cultuurlandschap.
12 Na de inundatie van het land in 1945 door de Duitsers werd
de polder opnieuw drooggelegd en opgebouwd.
voor het eerst afgestemd op de bodemgesteld-
De stedenbouwkundige Grandpré Molière, die
heid en de bodemdiepte. Daardoor werd er geen
door de Zuiderzeecommissie voor de inrichting
gelijkvormig geometrisch patroon overheen
van de polder werd aangesteld, kon zijn ideeën
gelegd om de uitgravingen voor vaarten en
en opvattingen over stedenbouw op de polder
sloten tot een minimum te beperken. Bovendien
los laten. De vraag naar de schoonheid als een
wilde men op sociaal vlak van de fouten uit het
aan het landschap toegevoegde waarde was toen
verleden leren. Vooral de Haarlemmermeer
een groot aandachtspunt voor de ontwerpers.
diende als schrikbeeld van wat er niet goed
Men vroeg zich af of het landschap niet vanzelf
DIEPTES POLDERAFDELINGEN, PLAN LELY
21
PHILIPS KONINCK, ‘
VERGEZICHT OP EEN VLAK LAND’, 1664
Museum Boymans van Beuningen, Rotterdam
mooi zou worden als de indeling van het land-
Daarop volgden de stadsparken van de overbe-
schapsontwerp aan de eisen van de toenmalige
volkte 19de-eeuwse steden. De illusie van de
opzet voldeed.13 Juist de kunst van het weglaten
natuur moest gehandhaafd blijven in de stad, als
in plaats van het toevoegen van decoratieve
ontspanning en ontsnapping aan de dagelijkse
opsmuk zou een simpele schoonheid teweeg-
werksleur. Begin 20ste-eeuw werden de stads-
brengen, gebaseerd op het nut van de indeling.
parken als het ware buiten de steden geëxpor-
Wieringermeer, Plan 1870
Regionaal Archief Alkmaar
teerd, als het ‘natuur’-concept voor recreatie.
Het modernisme diende voor de ontwerper als
Kavelkaart van de Beemster, Uitgave Claes
Jansz. Visscher, 1625
Provinciale Atlas Noord-Holland, Haarlem
uitdaging om terughoudend te sturen en vorm te
De cultuurtechnische organisatie van de ver-
geven. Voor Grandpré Molière was de begren-
schillende soorten land in de Wieringermeer
zing van de vlakte essentieel om de uitgestrekt-
kan een kans bieden voor de ontwikkeling van
heid meetbaar te maken. Door middel van een
nieuwe werklandschappen door het actief benut-
hiërarchisch maatstelsel werd de ruimte in
ten van de fysisch-geografische ondergronden.
verschillende schaalniveaus, die van het erf, het
De nieuwe laag zou het windpark kunnen zijn
domein en het landschap, ingedeeld. Dit in te-
en zo de identiteit en beleving van het landschap
genstelling tot het ontwerp van de 17de-eeuwse
opnieuw vorm worden gegeven. Een laag die
Beemster dat gestoeld was op het (renaissance)
zich voegt bij de weide, de akker, het agrarisch
concept met een spanning tussen begrensdheid
gebied. Zijn er kansen voor nieuwe Hollandse
en openheid, voor- en achtergrond. De einde-
vergezichten en verhalen van ons cultuurhisto-
loosheid van de lanen werd gecombineerd met
risch verleden?
VERKAVELINGSPLAN COMMISSIE- LOVINK, 1935
Rijksarchief in Noord-Holland, Haarlem
de afgeslotenheid van ‘landschapskamers’, open
gebieden tussen bomenrijen.
In de 18de eeuw bouwde de Engelse tuinkunst
voort op de sensatie van Arcadië, de illusie.
13 Zie D. Hudig, blz. 57-58
Ideale kavelmaten volgens de commissie-Lovink
Collectie Nieuw Land Erfgoedcentrum, Lelystad
Luchtopname Wieringermeer, gemaal Lely, 1957
WIERINGERMEER, 2004 © Paul Paris, Amstelveen
‘Zeer belangrijke, wezenlijke vernieuwing der
compositiemethode. Geleidelijke opheffing
van het middelpunt en elke passieve leegte. De
compositie ontwikkelt zich in tegenovergestelde
richting. In plaats van naar het midden, naar
de uiterste peripherie van het doek, ja schijnt
zich als het ware daar buiten voort te zetten. In
deze laatste tendens lag ook de mogelijkheid
eener compositorische ontwikkeling in drie
afmetingen.’14
PIET MONDRIAAN,
‘COMPOSITIE IN ROOD, GEEL EN BLAUW’, 1927
Collectie Kröller Müller Museum, Otterloo
Adviesrapport van
de Zuiderzeecommissie, 1929
Wieringermeerboerderij, 1935
14 Punt 3 van een manifest van Van Doesburg in de Stijl VII,
blz. 35-38
23
4
Werking
windlandschap
De ontwikkeling van de Dutch Windmill tot
Enercon E-126
Wat is de impact van windturbines op het
- een energieopbrengst voor 3.500 huishoudens
landschap? Waar passen ze wel en waar niet?
per jaar. De grootste windturbine bevindt zich
Verstoren ze ons beeld van een mooi landschap
op dit moment in Emden, Duitsland, met een
of ontnemen ze ons het zicht op de weidse
capaciteit van 6 MW.
Aan het werk, Wieringermeer, 2009
vergezichten? Wat zijn de beste plaatsingsstrategieën?
Het concept om motoren op wind te laten
Onze beleving van windturbines in het land-
draaien is al honderden jaren oud. De droog-
schap verandert afhankelijk van de opstelling
legging van de Nederlandse polders werd met
en hoogte van de windturbines. Vanuit de mili-
behulp van windmolens verwezenlijkt. De
euorganisatie Noord-Holland is er een voorstel
traditionele ‘Nederlandse’ windmolen had in de
gemaakt voor een groot agro-industrieel land-
19de eeuw zijn toppunt bereikt met een aantal
schap in de Wieringermeer: een windmolenpark
van 100.000 molens. Deze werden zowel voor
van 30 km2 in samenhang met de Agriport.
de productie van elektriciteit als voor het malen
Een nieuw windmolenlandschap, met gepaste
van graan gebruikt. Men woonde er zelfs soms
afstand tot de Waddenzee en de IJsselmeerkust.
in omdat ze handmatig moesten worden bediend
De Wieringermeer zou een energieopbrengst
en onderhouden.
van 560 MW kunnen leveren, met maar 112
turbines15.
In vergelijking hiermee zijn de nieuwe types
windturbines heel functioneel. De windturbine moet automatisch functioneren, zichzelf
De ontwikkeling van windturbines heeft in
uitschakelen als de wind te sterk wordt of als
de laatste jaren een forse verandering door-
er slagschaduw op een gevoelige plek valt. Het
gemaakt. Windmolens worden tegenwoordig
zijn onafhankelijke minikrachtcentrales die
gemaakt van composietmaterialen als glasfiber.
minstens 20 jaar meegaan.
Gamesa G87 (2 MW) bij
Loma de Almendarache
Deze composietmaterialen maken het mogelijk
15 Zie Hollander, M. den, blz. 13
windturbines te maken met een rotordiameter
In Nederland werd in de jaren 80 de Lagerweij
van 124m en een masthoogte van de turbines
turbine met twee wieken toegepast. Maar dit
van 120m. De capaciteit van een dergelijke
type windturbine was aërodynamisch niet zo
windmolen is niet meer 75 kilowatt (kW), zoals
effectief als de windturbines met drie wieken en
vijftien jaar geleden, maar 5 Megawatt (MW)
produceerden bovendien meer geluid. Hoe meer
24
wieken en hoe langzamer de wieken ronddraai-
kingsverbanden tussen Europese landen onder-
en, hoe minder geluid. Hoe hoger de turbines,
zocht. Voor windenergie op land zijn gebieden
hoe groter de wieken. De omwentelingstijd van
aangewezen die bijzonder geschikt zijn voor
grotere wieken is langer, waardoor de beweging
plaatsing van windturbines.
van de turbines rustiger wordt. De eerste molen
Europese Windatlas, op land
Riso National Laboratory, Denmark
met een vermogen van 1 MW werd in 1985 in
Men spreekt tegenwoordig niet meer van een
de Wieringermeerpolder gebouwd, met een
inpassing in het landschap maar van het passen
ashoogte van 60 m. Windturbines kunnen nog
bij een landschap. De windturbines zijn sim-
hoger gebouwd worden, maar de windsterkte
pelweg te groot geworden. Ze zijn vanaf grote
blijft vanaf een hoogte van 125m meer of min
afstanden zichtbaar en moeten juist daarom
hetzelfde. Daardoor is voor de markt van wind-
vanaf een bovenregionaal niveau worden behan-
turbines op land een capaciteit van 3 tot en met
deld. Het landschap wordt vandaag de dag vaak
5 MW aangehouden.
vanaf de snelweg ervaren. De mens beweegt
Installed Wind Capacity – kW/1,000 Inhabitants
EWEA
zich in snelheid langs het landschap, waardoor
Scenario’s in het landschap - het ontwikkelen
het een sequentie van gebeurtenissen wordt. Het
van nieuwe landschapstypes
ontwerpen zal daarom meer in moeten gaan op
Er staan in Nederland bijna 1.800 windmolens.
de sensatie van de gestroomlijnde bewegingen
Het idee is dat het ‘opschalen’ van de al be-
van de mens, de bewegingservaring. Dit is bij
staande windturbines de elektriciteitsproductie
het maken van landschappen met windturbines
op duurzame stroom enorm zal verhogen.
een belangrijk aandachtspunt. Maar wat zijn
Daarnaast wordt op nationaal niveau onderzoek
de specifieke functies en kwaliteiten van onze
gedaan naar concentratiegebieden en windtur-
landschappen?
binevrije gebieden. Als Nederland de energie-
16 Dit volgens de doelstellingen van BLOW, bestuursovereenkomst landelijke ontwikkeling windenergie, een afspraak
tussen rijk, provincies en gemeenten, 2001
17 Dit was een opdracht van de Provincie Noord-Holland ten
behoeve van de beleidsontwikkeling.
doelstellingen met een vermogen van 1500 MW
op land in 201016 wil bereiken, dan zou bij een
Het landschapsarchitectenbureau Bosch Slab-
opstelling van 300 solitaire windturbines van 5
zoek verricht naar de effecten van windturbines
bers heeft samen met DHV ontwerpend onder-
MW verspreid over heel Nederland vanuit elke
op het landschap en naar mogelijke plaatsings-
punt in Nederland een windturbine zichtbaar
zijn. Dit bij een masthoogte van 120m.
strategieën17. Aan de hand van computermontages hebben zij in verschillende landschapstypen
En dat ziet er niet uit. Daarom ontwikkelt
turbines geplaatst met hoogtes variërend van
VROM samen met EZ en LNV een ‘Nationaal
40, 80 tot 120 meter. Daarbij gingen ze in op
Plan van Aanpak Windenergie’ om een gevari-
waarnemingspatronen wanneer we een land-
eerd en mooie leefomgeving te waarborgen en
schap mooi of aantrekkelijk vinden. En of we
doet het onderzoek naar de mogelijkheden van
vinden dat daar windturbines bij passen of niet.
windkracht op zee. De Onshore Windatlas laat
Omdat de afstand tussen windturbines vier keer
de beste windlocaties binnen Europa zien. Om
de ashoogte moet zijn, nemen we conglome-
de windkrachtige gebieden op internationaal
raties van hoge windturbines minder als een
niveau goed te benutten worden samenwer-
samenhangend geheel waar. Ze staan te ver van
Voorstel ‘Offshore Grid’, 2008
Statnett
25
elkaar. Belangrijk aan de ontwerptechnische
naars gevraagd een vooronderzoek te verrichten
benadering van windturbines is bovendien dat
naar de plaatsing van windturbines in het
ze vanaf 40 t/m 50 km te zien zijn. Dus wat zien
Nederlandse landschap. Hieruit kwamen diverse
we vanuit waar? De zichtlijnen in het landschap
interpretaties en ideeën voort. Zo kwam het
zijn belangrijk en spelen ook een rol buiten de
architectenbureau MVRDV met het schrikbeeld
(gemeente)grens. Lijnen langs grootschalige
dat we straks van elk punt in Nederland een
landschapsstructuren versterken het beeld en
windturbine zouden zien als we deze niet naar
kunnen elementen zichtbaar maken. Maar men
zee verbannen en er geconcentreerd neerzetten.
neemt een lijn pas waar vanaf een aantal van
De kunstenaar Hans van Houwelingen geeft
vijf turbines, een opstelling van meer dan drie
windturbines een nieuwe context, en past ze bij
wordt al als lijnopstelling vastgelegd.
het stedelijk landschap aan. Volgens hem horen
ze daar gewoon bij.
In de ontwerpbenaderingen van windmolenpar-
Landschapsarchitect Paul van Beek speelt
ken is het belangrijk landschappelijke vides of
daarentegen met ons waarnemingspatroon: de
leegtes op te nemen en niet het hele land vol te
windturbines passen bij het landschap of past
bouwen. Een andere overweging is even interes-
het landschap bij de windturbines?
sant: door het ontwikkelen van windmolenpar-
De designkwestie en het uiterlijk van windtur-
ken kan ruimte vrij worden gemaakt voor latere
bines wordt door NL architecten aangekaart.
ontwikkelingen. Als de windturbines na 20
Ze werpen de vraag op of het design van
jaar weer worden weggehaald, zijn de gebieden
windturbines niet anders kan en niet gekoppeld
vrijwaard gebleven van bebouwing en hebben
kan worden aan al bestaande infrastructurele
ze ruimte gelaten voornatuurontwikkeling. De
werken. Kunstenaar en stedenbouwkundige
windmolenparken op zee zorgen bijvoorbeeld
Ton Matton wil het draagvlak bij de mensen
voor een moeilijk bevisbaar zeereservaat, waar-
verhogen, bijdragen aan een hogere acceptatie,
door het visbestand zich opnieuw zou kunnen
de burgers zelfs aandeelhouder of producent
herstellen. Een kans voor nieuwe benaderingen!
laten worden. ‘Groen Stroom’ is een marketingcampagne om juist de aantrekkingskracht van
18 Zie Windturbines in het Nederlandse landschap: Achtergronden, Visies, Advies.
Het College van Rijksadviseurs heeft in 2007
het onderwerp speelser te benaderen en hip en
tevens een aantal architectenbureaus en kunste-
cool te maken.18
26
windkaartEN wieringermeer, 2009
Windkansenkaart provincie Noord-Holland, uit:
Milieufederatie Noord-Holland, Wensbeeld WINDTURBINEOPSTELLING
Milieufederatie Noord-Holland, Situatie Windmolenopstellingen
Startnotitie Windplan Wieringermeer
Structuurvisie Noord-Holland 2040, VOLDOENDE RUIMTE VOOR HET
OPWEKKEN VAN DUURZAME ENERGIE
Windturbineopstelling, Wieringermeer
27
Ontwikkeling windenergie Europa
Links: 2007 Marktaandelen lidstaten nieuwe capaciteit
Ontwikkeling schaal van windturbines
Rechts: eind 2007 Marktaandelen lidstaten totale capaciteit
EWEA
windKaarten Nederland
Windkaart op 100 meter hoogte
grootste windparken in Nederland, 2007
Windservice Holland
28
Ontwerpend onderzoek
IN OPDRACHT VAN HET COLLEGE VAN RIJKSADVISEURS | senternovem | provincie Noord-holland
Matton Office, I.O.V. HET COLLEGE VAN RIJKSADVISEURS,
Campagne Green (Windpark Brinkhorst), 2006
Bosch Slabbers & DHV, i.o.v. Provincie Noord-Holland, 2003
Matton Office, I.O.V. SENTERNOVEM, ‘Dans der Turbines’, 2004 (FILMSTILL)
Ontwikkeling Windturbines
Windmolen in Friesland, BRON: RIJKSADVISEUR VOOR HET LANDSCHAP
Traditionele ‘Nederlandse’ windmolen
Waterpompende molen in Nederland,
BRON: RIJKSADVISEUR VOOR HET LANDSCHAP
Windturbine in de Wieringermeer, 2009 (filmstill)
©Lucas van Royen
Windturbine Darrieus type met verticale as
Windturbine H-type met verticale as
Windturbine met een wiek
Windturbines met drie wieken, Carter Wind Turbines Ltd
Windturbines wieringermeer, 2009
31
ONTWERPEND ONDERZOEK
IN OPDRACHT VAN HET COLLEGE VAN RIJKSADVISEURS, 2006
MVRDV, NL WINDPARK
MVRDV, NL WINDPARK
NL ARCHITECTS, WWWINDMMMILLS
MATTON OFFICE, CAMPAGNE GREEN
PAUL VAN BEEK, Windturbines in het Nederlandse landschap
5
Enquête
Wieringermeer
Geboren en getogen
in de Wieringermeer?
Hoe ervaart u
windturbines in uw
omgeving?
Als pionier op het gebied van windenergie wil
58% van de geënquêteerden19 is niet in de
Op deze vraag reageerde de helft van de
de gemeente Wieringermeer een bijdrage leve-
Wieringermeer geboren, maar er later naartoe
geënquêteerden positief. Deze groep kenmerkt
ren aan de landelijke windenergiedoelstellingen.
verhuisd. De meest genoemde reden voor de
zich door een open instelling tegenover groene
De bewoner van Wieringermeer wordt daarbij
verhuizing was werkgelegenheid en familie.
energie, een geloof in technische vooruitgang
als belangrijke belanghebbende in het Windplan
15% van de geënquêteerden noemde het mooie
en de bereidheid om mee te willen denken met
Wieringermeer gezien. Daarvoor werd een
landschap van de Wieringermeer als beweeg-
hun leefomgeving.
enquête gehouden onder de bewoners van
reden. De rust en stilte trok ze aan. Een even
32% staat onverschillig tegenover het thema
Wieringermeer om de beleving van windenergie
groot percentage koos voor de Wieringermeer
windturbines. Ze vinden windturbines niet
in kaart te brengen. De enquête laat de volgende
vanwege de gunstige woonsituatie: een ruim
storend en hebben er verder geen interesse in,
resultaten zien:
huis met tuin. Slechts een enkele respondent
belangstelling voor of mening over.
belandde per toeval in de Wieringermeer en
De resterende 18% spreekt zich uit tegen
bleef er wonen.
windturbines, omdat ze lelijk zijn en niet bij het
Een percentage van slechts 4% bracht veel tijd
landschap passen. Het beeld van het landschap
door in de Wieringermeer, vanwege werk en
wordt door de ‘horizonvervuilende apparaten’
vrienden, maar woonde buiten de gemeente.
aangetast en men ondervindt bovendien hinder
door geluid en nachtverlichting. Naar hun me-
Wieringermeer betekent thuis, ruimte en lucht.
ning is windenergie geldverspilling omdat het te
Het is een mooie polder om te wonen, in een
weinig energie oplevert.
weids landschap met rust en natuur. Het gevoel
van vrijheid wordt met het open landschap
geassocieerd. Een klein percentage van 3%
associeert de Wieringermeer vooral met ‘veilig’
wonen.
19 Van de geënquêteerden was 25% ouder dan 65 jaar.
33
Waarom vindt u het
goed dat de Wieringermeer zich identificeert
met windenergie?
Bent u op
de hoogte van
het Windplan
Wieringermeer?
Als u door de Wieringermeer loopt, hoe
zou u windenergie in
het landschap willen
zien?
’Omdat het landschap zich ervoor leent’, luidt
Slechts 38% is op de hoogte van het Windplan
Onderdeel van het windplan is dat windturbines
Van de geënquêteerden is meer dan 77% nog
het vaak genoemde antwoord. In de Wieringer-
Wieringermeer, 28% weet er iets van, op een
niet langer solitair geplaatst zullen worden,
niet bij het thema windturbines betrokken, op
meer is altijd genoeg wind, windenergie kan
zeer globaal niveau, niet uitgebreid, en een
maar in lijn- of clusteropstelling. Deze ruim-
sociaal noch financieel vlak. De betrokken-
nieuwe werkgelegenheid creëren en Wieringer-
derde weet er (nog) niets van.
telijke ordening in het landschap vindt 71%
heid bij het thema windturbines wordt door
een goede zaak. Een derde geeft de voorkeur
29% als positieve insteek gezien. Men zou
Als u door de Wieringermeer loopt, hoe zou u
aan lijnopstellingen, 40% vindt zowel lijn- als
het waarderen als de gemeente zelf een grote
meer krijgt er een duurzaam imago mee en kan
ermee in de toekomst investeren.
In welke vorm wilt u
bij het thema windturbines in de Wieringermeer betrokken
worden?
windenergie in het landschap willen zien?
clusteropstellingen een goede ruimtelijke inpas-
participant zou zijn – als vertegenwoordiger van
De vraag wat er op tegen is dat Wieringermeer
Onderdeel van het windplan is dat windturbines
sing. 8% wil de windturbines op zee geplaatst
de gemeenschap. De individuele participatie op
zich met windenergie identificeert, laat 52%
niet langer solitair geplaatst zullen worden,
hebben. Daar waait het volgens hen ook veel
sociaal vlak krijgt nog weinig waardering. Her-
onbeantwoord. De rest vindt dat het draagvlak
maar in lijn- of clusteropstelling. Deze ruim-
harder.
haaldelijk wordt de vraag gesteld wat er voor
voor windturbines te beperkt is gebleven omdat
telijke ordening in het landschap vindt 71%
10% vindt de opstelling zoals deze er nu is goed
mogelijkheden van participatie zijn.
het profijt van de windenergie niet voor alge-
een goede zaak. Een derde geeft de voorkeur
en zou windenergie niet anders in het landschap
meen gebruik en / of de inwoners wordt ingezet.
aan lijnopstellingen, 40% vindt zowel lijn- als
willen. Enkelen vinden dat solitaire windtur-
Conclusie: De burgers moet meer ruimte
Het zwembad zou er op aangesloten kunnen
clusteropstellingen een goede ruimtelijke inpas-
bines juist in het landschap moeten blijven
worden geboden voor investeringen. Of er
worden, de OZB zou kunnen worden verlaagd,
sing. 8% wil de windturbines op zee geplaatst
staan, met het argument dat de clustering van de
wordt een verdeelsleutel bedacht van de
de jeugdvoorzieningen zouden kunnen worden
hebben. Daar waait het volgens hen ook veel
solitairen de verdere ontwikkeling tegenhoudt
eigendomsverhoudingen van windturbine-
uitgebreid. Het is de taak van de gemeente om
harder.
en veel ruimte in beslag neemt. Ze concluderen
parken, gedirigeerd door de provincie.
hier verandering in te brengen, vinden de geën-
10% vindt de opstelling zoals deze er nu is goed
dat het laten staan van de solitairen aan anderen
quêteerde Wieringermeerders.
en zou windenergie niet anders in het landschap
meer ruimte zou bieden om mee te doen. Ook
willen. Enkelen vinden dat solitaire windtur-
wordt er op het uiterlijk van de windturbines ge-
bines juist in het landschap moeten blijven
wezen. Zou het niet mooi zijn deze een kleurtje
staan, met het argument dat de clustering van de
te geven?
solitairen de verdere ontwikkeling tegenhoudt
en veel ruimte in beslag neemt. Ze concluderen
dat het laten staan van de solitairen aan anderen
meer ruimte zou bieden om mee te doen. Ook
wordt er op het uiterlijk van de windturbines gewezen. Zou het niet mooi zijn deze een kleurtje
te geven?
34
D
17 %
17 %
11 %
9%
9%
5%
5%
3%
2%
2%
2%
W
2%
2%
2%
1%
1%
bi
j
n
av
e
o
H
r
ee
lm
se
IJs
en
ss
bo
et
h
e
d
n
av
e
e
r
in
ve
o
sh
an
fm
rd
o
ro
eg
ug
h
Ze
s
ui
Sl
le
ei
Kr
rw
ie
d
sl
bo
eg
w
se
rp
o
eg
w
ke
Ul
td
o
d
ie
eb
se
en
h
ag
o
2%
Sl
Sc
rg
uw
s,
bo
en
jk
ee
rm
lv
e
Zi
r
ie
M
aa
ki
f
er
w
e
uw
ie
it
,u
d
ijk
at
uu
N
e
D
e
D
e
D
er
g
n
ri
n
r
s
bo
rd
ee
m
et
s,
h
ie
W
Bo
d
en
id
M
r
ee
m
er
g
n
ri
ie
W
s
o
o
bb
en
Ro
at
b
g
o
er
po
ld
ijk
e
D
ui
s
Th
Favoriete plekken in Wieringermeer:
1%
35
Waarom kwam u
hier wonen?
WERK
RUSTIG WONEN EN HUIS
Vader ging werken in de Wieringermeer
Verhuizing
Mijn man werkte in de landbouw
Huis gekocht
Wegens overplaatsing werk man
Boerderij gepacht
Omdat ik werk moest hebben
‘Goedkope’ huizen
Vanwege werk van mijn man
Rust, ruimte, goedkope woningen
Vanwege werk ouders
Een mooi huis met een stukje grond
Vanwege het werk
Ruimte en mogelijkheid een huis te kopen
Hier is mijn werk
Bouwgrondkavel en rust en ruimte in de Wie-
Nieuwe baan
ringermeer
Werk
Gunstig woonklimaat en goede bereikbaarheid
en de gemoedelijke sfeer
Rust, landelijk, genoeg winkels en sociaal.
FAMILIE
Geen criminaliteit, goede scholen.
Getrouwd met iemand die hier een bedrijf heeft
Ruimte en een van de kinderen woonde hier al
Gebied bekend, geboren in Wieringen
LANDSCHAP
Verhuizing na overlijden beide ouders
Lekker rustig
We kregen hier een huis
Mooi open en schoon gebied
Ivm verhuizing ouders
De rust, schoonheid en stilte
Familiehereniging
Met ouders mee
Per toeval
Trouwen
Relatie
36
Heel mooi gebied.
Lekker vrij,
Rust, mooi gebied. Vind het
geen industrie,
Naast werkgever
nu wel minder worden met
kosmos groeit
vooral een gebied van ruimte,
al die kassen.
op de bomen.
Mijn vrouw en ik zijn pionierskinderen.
Onze jeugdjaren liggen hier. Onze kinderen
rust, natuur, cultuur, mooi
landschap, goede spirit!
groeiden hier op. Ons werk ligt hier. Onze zoon
zet de boerderij voort. Dat, en al die ruimte, al
die leegte, al die lucht; betoverend!
Wat betekent de
Wieringermeer voor u?
Ruimte, rust, stilte, licht
Weids uitzicht,
Een open landschap en het wo-
rust en natuur.
nen in een buitengebied. Ruimte
en duisternis, prachtige
wolken en verre einders.
en dat het ‘s nachts nog betrek-
Een goede gemeente om in te
kelijk donker is.
leven mits de oorspronkelijke
agrarische bestemming gehand-
Gezellig, sociaal,
haafd blijft
Mooie plek om kinderen
ruim, veel natuur,
geen hoogbouw.
Een thuishaven,
te laten opgroeien.
een plek waar ik mijn
Wonen in een veilige
omgeving.
kinderen nog met ruimte
Mijn land, hier liggen mijn
kan opvoeden.
wortels. Ruimte in letterlijke
en figuurlijke zin.
Ruime plek om te wonen
Rust en stilte.
en (vroeger) te werken.
Ruim zicht.
Fijne omgeving,
fijne mensen.
Wind waar ik van hou.
Lekker vrij,
Een prachtige
Vertrouwde geur van
geen industrie,
weidse polder.
kosmos groeit
op de bomen.
aarde.
plezier.
moedelijkheid.
Vrijheid, een mooi ruim landschap
waar het fijn is om te leven.
Een prima plek om te wonen, je moet
wel in het bezit van een auto zijn.
Prachtig landschap.
Rust, ruimte, openheid,
Veel ruimte, rust, ge-
Het is mijn plek om oud te worden.
Heel fijn wonen, frisse
wind en lucht.
37
Waarom vindt u het
goed dat de Wieringermeer zich identificeert
met windenergie?
+
+
Besparing elektriciteit
Realisatie van grootschalige,
milieuvriendelijke energie, schone
energie wordt opgewekt en een goede bijdrage aan milieu geleverd.
We zijn minder afhankelijk van olie.
+
+
Door de subsidies verdienen mensen eraan, werkgelegenheid
Goed imago voor de polder.
De polder kan energie exporteur worden. Van echt schone energie.
+
+
+
+
Dit landschap leent zich
-
-
-
De plaatsing van solitaire molens:
voor windenergie.
Wind hebben we altijd.
dat ze zo verspreid staan.
Het landschap wordt aangetast en
men ondervindt geluidshinder.
Er zal nog meer horizonvervuiling
plaatsvinden. Het landschap wordt ontsierd. De slagschaduw is storend en de herrie.
-
-
Windenergie is een tussenstation
op weg naar zonenergie.
Dusdanige subsidies dat er ruim aan wordt verdient. Het levert niets op en kost heel veel geld.
-
Niets eigenlijk, je zou wel iets in
de energierekening kunnen verwachten.
Windturbines staan goed in de
Wieringermeer.
Windenergie is toekomst.
38
6
Pioniers
portretten
Cornelis Lely
Gerard Vissering
Granpré Molière
Cornelis Lely werkte vanaf 1891 aan het plan
President-directeur van de Nederlandsche
Stedenbouwkundige, hoogleraar in de Bouw-
voor de Zuiderzeewerken. Toen hij Minister van
Bank, voorzitter van de Zuiderzeevereniging en
kunde TU Delft (1924)
Waterstaat werd werden de plannen uiteindelijk
ondervoorzitter van de Zuiderzeeraad.
Grandpré Molière mocht zich bezig houden met
in 1918 officieel als wet aangenomen.
De commissie Vissering bracht in 1930 een rap-
de ‘schoonheidsarchitectuur’ van de polder. De
Landaanwinst was toen de hoofdoverweging, na
port uit over de uitgifte van de Zuiderzeegron-
stedenbouw was toen nog een jonge wetenschap
de grote tekorten aan landbouwproducten in de
den in de Wieringermeer, rekening houdend
en Grandpré Molière was in die tijd een ste-
Eerste Wereldoorlog een belangrijk maatschap-
met ‘het belang van de staat, de belangen van
denbouwkundige autoriteit. Voor de inrichting
pelijk vraagstuk.
de land- en tuinbouw en het welzijn van de
van de Wieringermeer kreeg Grandpré Molière
Bij de plannen voor de drooglegging van de
toekomstige bewoners’.
van aanhangers van het Nieuwe Bouwen echter
Wieringermeer was Lely de eerste die de bo-
kritiek op zijn romantiserende ontwerpen, de
demgesteldheid en de diepte van de Zuiderzee
Hendrik Wortman
als uitgangspunt nam voor de verkaveling.
Directeur-generaal Zuiderzeewerken
dorpsopzet. Grandpré Molière trok zich daar
Wortman adviseerde aan de minister van Wa-
weinig van aan. Zijn ontwerpmethodiek be-
terstaat H. Van de Vegte dat er een esthetisch
rustte op de overtuiging dat ‘voor vooruitgang
adviseur voor de stedenbouwkundige schoon-
niet dynamiek van belang was, maar duurzame
De staatscommissie Lovink onderzocht in 1924
heidseisen van de polder werd aangesteld, en
samenhang en harmonie, gebaseerd op eeuwige
vanwege de economische crisis of de inpolde-
niet een hele commissie. De adviseur moest
ring nog wel doorgang moest vinden. Naast de
algemeen bekend zijn en aanzien hebben binnen
waarden’.19
Zo werd de architectuur van Wieringermeer
kosten en baten van de afsluiting en gedeelte-
de wereld van architecten en stedenbouwkun-
gecategoriseerd als Delftse School, voort-
lijke drooglegging van de Zuiderzee legde de
digen. De adviseur werd niet voor het hele
komend uit Grandpré Molières opleiding, en
commissie de aandacht op landbouwkundig
Zuiderzeegebied aangenomen, maar voor één
door de modernisten als traditionele bouwstijl
gebied en de ontginning van het nieuwe land.
polder, om zo een eenheidsstijl te voorkomen.
bestempeld.
De commissie werkte door op het idee van een
Maar eerst werden de plannen ontworpen door
verkaveling die uitgaat van de bodemgesteld-
de directie der Zuiderzeewerken op grond van
heid en diepte. De commissie Lovink pleitte ook
bestemming en technische deugdelijkheid, en
voor een bemoeienis van de overheid bij het in
daarna voor het toepassen van de schoonheids-
cultuur brengen van de drooggelegde gronden.
idealen door de adviseur.
Hermanus Johannes
Lovink
19 Zie Geurts, blz. 33
Deel 1: 20e eeuw, rond 1930 Pioniers van de
drooglegging en het maken van het land
historiserende vormentaal en de kunstmatige
39
Cornelis Lely
Hermanus Johannes
Lovink
Gerard Vissering
Hendrik Wortman
Granpré Molière
40
Deel 2: 21e eeuw, 2009, Wieringermeer
Pioniers voor het ontwikkelen van een
‘onafhankelijke’ energieregio?
Wat denken de Wieringermeerders van een
nieuw werklandschap van wind nu de Wieringermeer aan een herstructureringsopgave
toe is?
Noud de Schutter
Koos Boersen
met de omgeving en dat het past in het beeld. Je
Pionier windenergie Wieringermeer
Eigenaar restaurant ‘De dikke Bries’
moet niet overal molens neerzetten. De lijnop-
‘Het zijn grote obstakels in het landschap, en
‘Ik denk er wel over na hoe het zou kunnen.
stellingen vind ik wel mooier dan de solitairen.’
als je in een rustige omgeving woont, dan wordt
Windenergie moet er goed uitzien, dan zou ik
de omgeving aërodynamisch verstoord, door de
het willen gebruiken. Maar dat is het nog niet.
Jan Jorin
windmolens, zou je kunnen zeggen. De weer-
Het is horizonvervuilend. Ik zie het hier niet
Energetisch adviesbureau
stand van de mensen die om ons heen wonen
staan, naast de mooie oude vuurtoren. Stel je
‘Wat mijn beweegreden is om tekens in
wordt toch groter. Dit is deels op te lossen door
voor dat daar meer van die windmolens staan,
windmolens op te hangen, is onze gezondheid.
participatie. Als ze participeren hebben ze er
dan is mijn rust hier weg.’
Windmolens geven heel veel elektromagneti-
geen last van. Ik denk wel dat het gebeurt.’
‘Zeilen is een dure manier om goedkoop vooruit
sche straling af. Dat is minder goed voor onze
te komen. Hetzelfde vind ik van windenergie.
gezondheid. Het teken draait de energie om van
Het is een dure manier om energie op te wek-
negatief naar positief. Je kan geen telefoons uit-
ken.’
bannen en geen windmolens uitbannen, dus je
Ton Derksen
Voorzitter zweefvliegclub
‘Wind verplaatst lucht, lucht hebben we nodig
vanaf de grond. Als de zon schijnt, verwarmt de
Annelies
Bouthoorn-Iwema
aarde, de lucht stijgt omhoog. We hebben weer-
Boerin en windmoleneigenares
Annelies
Strobos-Hiemstra
stand nodig om snelheid te krijgen. En wind
‘Wij vinden het een mooi gezicht. Ik vind
Hairstudio Siesoo, Middenmeer
leeft, wind is lucht die verplaatst wordt.’
molens niet lelijk. Ze zijn niet allemaal tegelijk
‘We hebben het gewoon toegelaten en hebben er
gekomen. Het is rustig opgebouwd. Het nieuwe
niet bij stilgestaan dat het een obstakel zou zijn.
‘Er is beperkte weerstand tegen windmolens.
windplan voorziet in een lijnopstelling, de lijnen
Zou ik nu de Wieringermeer inrijden en de mo-
Omdat ze op teveel plaatsen worden neergezet.
vergroten of veranderen. En als alle solitaire
lens zouden er niet zijn, dan zou ik schrikken.
En omdat er heel veel subsidie wordt gegeven
windmolens weggaan, wordt het rommelige
Het begint bij het beeld te passen. Je gaat eraan
aan het opzetten van windturbines. Maar voor
beeld minder.’
wennen. Het hoort er nu bij en ze passen nu ook
niemand is het duidelijk waar dat geld heen
‘We hebben twee zoons die gek zijn van de
in het beeld. Je kan de windmolens nu niet meer
gaat.’
landbouw en als je er een tweede tak bij hebt,
wegdenken. Als ik de Wieringermeer inrijd
dan kun je meer als boer. De wind is er. Je kan
kom ik echt thuis. Ook met de windmolens.’
om op te stijgen, de opstijgende lucht komt
20 Jan gebruikt een pendel om de beste plaats in de windmolen te vinden om het teken te plaatsen dat de elektromagnetische straling van de windmolens vermindert. Het teken
gaat terug op de Egyptenaren en is meer dan 6000 jaren oud.
moet er op een positieve manier mee omgaan.’20
hem pakken. Waarom niet?’
‘Het is wel goed als je overeenstemming hebt
41
noud de schutter
Ton Derksen
Koos boersen
Annelies
bouthoorn-iwema
jan jorin
Annelies
Strobos-Hiemstra
42
Deel 2: 21E eeuw, 2009, Wieringermeer
Pioniers voor het ontwikkelen van een
‘onafhankelijke’ energieregio?
Michiel Kroeze
Robert Kielstra
verlaagd, de jeugdvoorzieningen uitgebreid
Pionier van windmolenpark Wagendorp
Energie projectleider
worden.’
‘Die lichte kleur van de windturbines blijkt het
‘Het streven solitaire windmolens op te ruimen
beste overeen te komen met de meest voorko-
vind ik absurd en hypocriet.
J. Slabbekoorn
mende hemelkleur. Als de zon schijnt straalt het
Gemeenschapsgeld voor duurzame energie
Technicus
je tegemoet. Vooral niet proberen ze te verstop-
wordt gebruikt om een landschappelijk
‘De verlichting die op de grote turbines is ge-
pen. Wees er trots op.’
“probleem” op te lossen. Dit is een zeer
plaatst, vind ik nogal storend. En jammer is het
ernstige welvaartsziekte om op deze manier
feit dat de betonpaden langs de lijnopstellingen
geld te verknoeien. (...)
niet doorlopen en niet voor fietsers toegankelijk
Akkerbouwer
Welke rechten heeft Nuon - naast de parken die
zijn.’
‘Iedereen zou ervan mee moeten kunnen
Nuon al heeft - boven een derde om een
profiteren. Op dit moment zijn de lasten voor de
windpark te ontwikkelen?’
Karl Haverkamp
omgeving en de lusten voor de eigenaren.’
Henk van Hijlckama
Vlieg
Michiel Veenstra
Willy Schurink
financieel beleidsmedewerker
‘Mits ze niet rommelig geplaatst zijn, vind ik
Kraanmachinist
ze mooi in een landschap staan omdat het een
‘De discussie die er nu is ter onderscheiding van
zichtbaar teken is van milieubewuste vooruit-
Agrariër / molenaar
de solitaire molens juich ik toe. Het is beter om
gang.’
‘Multinationals mengen zich er teveel in,
molens in parken te plaatsen. En het zou mooi
zoals Nuon. De mogelijkheden voor de eigen
zijn als dorpsbewoners mee kunnen doen aan
A.W. Derksen
ondernemers (bewoners) moeten meer worden
windparken, zij moeten er tenslotte ook tegen-
‘Ik vraag mij af of hier de juiste locatie is. Er is
uitgebreid, zodat de verdiensten ook weer ten
aan kijken.’
weliswaar regelmatig wind maar op zee in volle
goede komen aan de Wieringermeer.’
M.J. Koolen
wind lijkt het veel beter.’
Voormalig landbouwer
‘Het draagvlak is beperkt gebleven. Een ander
beleid zou daar verandering in kunnen brengen.
Het profijt van de windenergie moet eigenlijk
meer ten algemene nutte komen. Het zwembad
zou er op kunnen draaien, de OZB kan worden
43
44
7
Literatuur
Communicatieplan Windplan Wieringermeer / versie 2
augustus 2009
Gemeente Wieringermeer: Startnotitie Windplan
Wieringermeer, Wieringermeer, 2007
Geurts, A.J.: De ‘groene’ IJsselmeerpolders: inrichting van het
landschap in Wieringermeer, Noordoostpolder, Oostelijk en
Zuidelijk Flevoland, Lelystad: De Twaalfde Provincie, 1997
Hemel, Z.: Het landschap van de IJsselmeerpolders: planning
inrichting en vormgeving, Rotterdam: NAi uitgevers, 1994
Hollander, M. den en Jansen, J.: Windenergie op Land,
Zaandam: Milieufederatie Noord-Holland, 2009
Hudig D.: Het toekomstig landschap der Zuiderzee-polders,
Amsterdam: Scheltema & Holkema, 1928
Provincie Noord-Holland: Klimaateffectschetsboek NoordHolland, i.s.m. KNMI, Alterra, Wageningen UR, DHV en de
Vrije Universiteit Amsterdam, 2008
Reh, W.: Arcadia en Metropolis: het landschapsexperiment van
de Verlichting: anatomie van het picturale ontwerp in de landschapsarchitectuur, Delft: Publikatieburo Bouwkunde, Faculteit
der Bouwkunde, Technische Universiteit Delft, 1996
Reh, W., Steenbergen, C. en Aten, D.: Zee van Land, Wormer:
Stichting Uitgeverij Noord-Holland, 2005
Rooijendijk, C.: Waterwolven, Amsterdam/Antwerpen:
Uitgeverij Atlas, 2009
Sijmons, D., Rijksadviseur voor het Landschap (ed): Wind­
turbines in het Nederlands landschap: Advies-AchtergrondenVisies, Den Haag: Atelier Rijksbouwmeester, 2007
Smienk, G., Geuze A. & Leeuwen, R. van: Nederlandse land­
schapsarchitectuur: tussen traditie en experiment, Amsterdam:
Thoth, 1993
Steenbergen, C.M.: De stap over de horizon: een ontwikkeling
van het formele ontwerp in de landschapsarchitectuur, Delft:
Publikatieburo Faculteit Bouwkunde, 1990
Steenhuis, M.: Cultuurhistorische analyse Middenmeer en
Wieringerwerf. In opdracht van Provincie Noord-Holland.
Websites
www.changemagazine.nl
www.climatecrisis.net
www.cultureelerfgoed.nl
www.deltacommissie.com/actuee
www.ewea.org
www.gwec.net
www.ipcc.nl
www.knmi.nl
www.mnh.nl
www.noord-holland.nl
www.nwea.nnl
www.oekologische-forschung.de
www.senternovem.nl
www.synergoscommunicatie.nl
www.wieringermeer.nl
www.wind-energy-the-facts.org/
www.windenergie.nl
Foto’s / Bronvermeldingen
Ben Raaijman: 3, 8
Geert Snoeijer: 6, 7. 9-r-m, 9-r-o
Marnix Goossens: 2, 8, 9-l, 9-r-b, 11, 12, 43
Lucas van Royen: 2-m-l, 22, 27-o-r, 29-o-l, 30, 41 (Filmstills
‘Leven tussen de Windmolens’)
Reh (2005): 20-o, 20-m, 21, 22-l-b, 23-l, 39-o-r
Guido van der Werve: 17-r (Filmstill ‘Everything is going to be
alright’)
Rooijendijk: 20-b
Rijksarchief in Flevoland, Lelystad: 22-r-o, 39-b-m
Nationaal Archief Beeldbank: 22-r-b
Geurts: 22-r-m, 39
Wind Energy The facts: 23-o, 24, 27-b
Milieufederatie Noord-Holland: 2-m-r, 26-b-m, 26-b-r
Procincie Noord-Holland: 26 b-l, 26-o-l
Gemeente Wieringermeer: 26-o-r
Sijmons: 27-o, 29-b-r, 29-m
Garrad Hassan: 27-b-r, 29
Bosch Slabbers: 28-o
Matton Office: 28-b, 31-o-l
MVRDV: 31-b
NL Architects: 31-m
Paul van Beek: 2-r, 31-o-r
b. boven
m. midden
o. onder
l. links
r. rechts
45
Bij
lage
1
the making of
Programmaonderdeel Windweekend
Geachte Gemeente
Wieringermeer
Tijdens het windweekend, dat op 10 en 11
opzichte van de windenergietoekomst van de
flink aantal ondernemers in windenergie die bij
oktober jongstleden plaatsvond, had ik het
polder. De vraag die we aan vier teams hadden
een nieuw Windplan niet buiten de boot wensen
genoegen om op uw uitnodiging, en die van
meegegeven om een sterk plan te maken tegen
te vallen. De deelnemers aan The Making Of
Kunst en Cultuur Noord-Holland, een tweetal
windturbines in het landschap, werd door alle
stonden positief tegenover het plaatsen van
rondes van mijn conceptontwikkelings- en
vier de teams welbewust afgewezen. Dat de
nieuwe windmolens. Maar alleen wanneer ze
debatspel The Making Of te mogen organiseren.
Wieringermeer een toekomst in de windenergie
daarbij betrokken worden en ook baat bij heb-
Het werden twee enerverende middagen waarin
heeft werd door een meerderheid van de deelne-
ben. Gezamenlijk optreden zodat er iedereen
we met ongeveer 30 bewoners van uw gemeente
mers aan The Making Of omarmd.
iets aan heeft. De aanbeveling is dan ook om de
actief van gedachten konden wisselen over de
Wieringermeerders niet enkel bij de planvor-
toekomst van windenergie in de Wieringermeer.
Aanbeveling 1.
ming rondom het Windplan te betrekken, maar
Daarnaast lieten ongeveer 40 tot 50 Wieringer-
De wind is van en voor iedereen
de burgers ook een daadwerkelijke rol in de
meerders, door middel van stemkaarten, hun
Je zou kunnen stellen: wie de wind vangt, die
exploitatie van het windpark te geven.
mening bij het debatspel gelden. De voorstellen
heeft hem. De cultuurhistorie van Wieringer-
en discussies daaromheen boden een rijk palet
meer kent een actieve participatie en inzet van
Aanbeveling 2. Kennis is energie –
aan visies en meningen over windenergie en de
zijn bewoners. Ruimtelijke ontwikkelingen
Een trekker met een stekker
Wieringermeer. Als resultaat daarvan wil ik
kunnen daarom het beste met een actieve
Men moet vooruitdenken en in de toekomst
u graag vijf aanbevelingen presenteren. Deze
betrokkenheid van burgers verwezenlijkt
investeren. Windenergie is duurzame schone
aanbevelingen zijn niet het resultaat van een
worden. En de beste betrokkenheid bereik
stroom en draagt bij aan een vermindering
uitputtende enquête waarin exact in percentages
je door iedereen voordeel te bieden van de
van de uitstoot van schadelijke stoffen voor
verdeeld de mening van de Wieringermeerders
plaatsing van windmolens. Dit is onder andere
het milieu. Een kenniscentrum in het nieuwe
is samengevat. Wij hebben de deelnemers aan
mogelijk door een windcoöperatie op te richten,
windturbinepark bevordert de dialoog met de
The Making Of niet alleen naar hun mening ge-
met de bewoners van de Wieringermeer. De
belanghebbenden én met de belangstellenden.
vraagd over de windenergie, maar ze deelgenoot
Wieringerwind NV. De kennis wordt aangereikt
Een kenniscentrum informeert, bemiddelt en
gemaakt van het denk- en planningsproces wat
door de coöperaties van boeren uit het verleden.
kan ruimte bieden voor de nieuwste ontwik-
aan het opstellen van het Windplan vooraf gaat.
Zo kan Wieringermeer gezamenlijk aan zijn
kelingen van duurzame (wind)energie.
Bovendien daagden wij ze uit zelf met voorstel-
toekomst werken met windenergie. En de
Denk aan de ontwikkeling van nieuwe elektri-
len te komen voor (onderdelen) van het op te
huishoudens profiteren ervan door een reductie
sche machines voor de landbouw. Een van de
stellen Windplan. Wellicht het meest opvallend
op de geleverde stroom uit windenergie of een
windturbines dient als oplaadpunt - een nieuwe
was de positieve houding bij de deelnemers ten
aantal kWh gratis. Bovendien zijn er nu al een
trekker met een stekker voor de regio.
46
Bij
lage
1
De gebruikers van het oplaadpunt en de bezoe-
landschapsbeeld geeft rust. Windturbinelocaties
Aanbeveling 5. Wieringermeer bouwt voort:
kers van het kenniscentrum krijgen zo de tijd
kunnen hun plek vinden langs de agrarische
we nemen de toekomst in eigen hand
om de natuur van de polder en het windturbi-
structuren van het land, buiten het ‘hart’ en de
‘Duurzaamheid is een boer eigen’. Als je
nepark te verkennen. De natuurliefhebber kan
dorpen van Wieringermeer. De hoogte van de
iedereen mee laat doen met windenergie, dan
op de fiets of wandelend de polder in, terwijl de
molens staat nauwelijks ter discussie. Dit land-
kunnen windturbineprojecten sneller worden
auto of fiets staat op te laden of de kinderen in
schap kan met gemak de grootste molens aan.
omgezet. Als de windenergie centraal wordt
het kenniscentrum workshops volgen over de
Die zijn nu 120 meter en worden in de toekomst
gezet, dan komt er minder vertraging door
nieuwste ontwikkelingen betreffende windener-
ook niet groter.
wetten en regels. Windenergie is en blijft een
gie. Het kenniscentrum als ontmoetingsplek
toegevoegde waarde voor de gemeente en de
en studiecentrum. Wieringermeer kan hiermee
Aanbeveling 4. Wind wint
gemeenschap. De zelfvoorziening binnen de
uitblinken als vooruitstrevende denker voor het
Voor de lange termijn planning zijn er potenties
gemeente versterkt een grotere onafhankelijk-
milieu en de daarmee gepaard gaande techni-
en mogelijkheden te verkennen van near-shore
heid van fossiele brandstoffen en buitenlandse
sche vooruitgang. Wieringermeer, de nieuwe
en off-shore locaties van windturbines in het
energie(bronnen). Daardoor kan Wieringermeer
‘wind vallei’.
IJsselmeer. De wind waait er harder en grotere
sneller zijn doelstellingen verwezenlijken voor
windturbines met meer capaciteit kunnen
duurzame energiewinning. Wieringermeer kan
Aanbeveling 3. De identiteit versterken
worden ingezet. Deze zullen meer stroom
als energieproducerende gemeente optreden,
Uit de structuur van de verkaveling van Wie-
leveren. De techniek voor off-shore locaties
zodat de winst weer gedeeltelijk terugkomt naar
ringermeer is de tijd van de ontginning van de
van windturbines is echter nog onvoldoende
de polder.
polder nog uitstekend afleesbaar. De plaatsing
ontwikkeld. Maar binnen enkele jaren zal deze
van de nieuwe windturbines kan deze structuur
techniek meer worden toegepast. Hiervoor kan
nog meer benadrukken. De plaatsing richt zich
de gemeente meer draagvlak binnen de bevol-
In deze vijf aanbevelingen hebben we de input
dan vooral op de rechte lijnen in het landschap.
king gaan creëren. Er zijn prognoses dat in 2050
van de deelnemers aan The Making Of tijdens
Maar ook het benadrukken van de grenzen van
zonne- energie al verder is ontwikkeld voor
het windweekend samengevat. De illustraties
de polder is een mogelijkheid. Al moet er voor
grootschalig gebruik. Windturbines zullen dan
zijn van de hand van de deelnemers. Wellicht
worden opgepast dat de molens die nu ‘aan de
door andere energiebronnen worden vervangen.
dat deze aanbevelingen uw impressie van wat
grenzen’ zouden worden geplaatst, na een ge-
De tijdelijke winning van energie door wind-
er leeft rondom windenergie nog eens heeft
meentelijke herindeling niet opeens ‘middenin’
turbines maakt daardoor nieuwe landschappen
bevestigd en opnieuw geïllustreerd. Het is nu
komen te staan. We moeten geen angst voor
mogelijk: er is ruimte gereserveerd voor
aan u om het verdere Windplan te initiëren. Ik
saaiheid hebben, het opleuken van de windtur-
toekomstige ontwikkelingen in het landschap
hoop van harte dat deze aanbevelingen u daarbij
bines zelf is niet nodig. Doe maar gewoon, zou
dat vrij blijft van bebouwing. De aanbeveling
van pas zullen komen. Ik wens u bij het samen-
je kunnen stellen. De polder is al gestructureerd
is dan ook om niet alleen de windenergie, maar
stellen van het Windplan nog veel wijsheid,
genoeg om een tweede laag hierop te voegen.
de energiewinning überhaupt centraal te stellen
creativiteit, maar zeker ook plezier toe.
De rechte lijn is het uitgangspunt van het
als motor voor de economische toekomst van de
Hans Venhuizen i.s.m. Karin Christof
ontwerp, de horizon wordt door de plaatsing
Wieringermeer.
van turbines alleen maar versterkt. Dit in tegenstelling tot bossen die het zicht op het vlakke
land en de horizon wegnemen. Een geordend
47
Bij
lage
2
dvd
Lucas van Royen
Dvd Filmportretten
Leven tussen de windmolens van Lucas van Royen
in opdracht van
Stichting Kunst en Cultuur Noord-Holland, 2009
48
Colofon
Verslaglegging Windweekend & Onderzoek
Karin Christof (www.karinchristof.com)
redactie:
ineke van der burg, radboud reijn
Grafische vormgeving:
Barbara Wais (www.drahtzieher.at)
Printer: De Beste, Amsterdam
logo windweekend:
Olga knijn (www.morecreative.nl)
Het Windweekend werd georganiseerd en
vormgegeven door:
Kunst en Cultuur Noord-Holland
- Ellen Klaus (programmamanager Created in
Noord-Holland)
- Aafke van der Leij (productieleider)
Opdrachtgever:
Provincie Noord-Holland:
- Gerke Veenboer (beleidsadviseur culturele
planologie)
- Jacco Rodenburg (beleidsadviseur milieu)
- Carla Weber (programmamanager klimaat)
- Miranda Reitsma (P.A.R.K)
SenterNovem: Albert Janssen
In samenwerking met Gemeente Wieringermeer:
- John Dekker
- Daniel Albers
ECN, NUON
© Auteursrechten voor gebruikte
bronnen liggen bij de auteurs, fotografen
en kunstenaars
in samenwerking met:
Miska Aksular
Bernadette Biegstraaten
Don van Delft
Rob van Dijk
Frank Doeve
Mischa den Drijver
Ien van Duijnhoven
Leslie Eisinger
Judith Fraune
Marnix Goossens
John Hollenberg
Olga Knijn
Howard Krol
Ted van Leeuwen
Bert Mennings
Herren van der Meulen
Irene van der Noll
Rein Ory
Yvo Pluymakers
Ben Raaijman
Lucas van Royen
Eva Saal
Peter Saal
Nynke Sluijter
Geert Snoeijer
Danny Steenhorst
Amir Swaab
Hans Venhuizen
Hans Verhoef
Gerard Weemhoff
Basisschool De Zilvermeeuw
49