Thema 4 Mens en milieu

beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE VMBO
Programma van toetsing
en afsluiting vmbo
Informatiebrochure en handleiding
voor gebruikers van Biologie voor jou bovenbouw vmbo
Biologie voor jou
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Voorwoord
Ieder jaar vóór 1 oktober wil de overheid van uw
school een document ontvangen waarin beschreven
is hoe het examenreglement luidt en hoe uw school
voor de diverse vakken het programma van
toetsing en afsluiting (het PTA), heeft vastgesteld.
De schoolleiding maakt het examenreglement, de
docenten en vaksecties maken het PTA. In het PTA
staan onder andere de thema’s die behandeld
worden, wanneer en hoe deze worden getoetst en
de weging van de beoordelingen.
Deze brochure is een hulp bij het opstellen van uw
PTA’s van de klassen drie en vier en is informerend
en praktisch van aard. Bij het samenstellen ervan is
dankbaar gebruikgemaakt van informatie van het
procesmanagement voortgezet onderwijs (PMVO).
U krijgt concrete aanwijzingen voor het samenstellen van een PTA zodat u direct aan de slag kunt
met het maken van een eigen PTA. In de bijlage
van deze brochure vindt u bovendien voorbeeldPTA's van de vijfde en zesde druk van Biologie voor
jou voor de bovenbouw.
Wij hopen dat het ontwikkelen van uw PTA dankzij
deze brochure een overzichtelijke en niet al te
omvangrijke klus zal zijn. We wensen u veel
succes.
Uitgeverij Malmberg
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
2
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Inhoudsopgave
1
Examinering vmbo: het programma van
toetsing en afsluiting
4
2
Belangrijke uitgangspunten voor het PTA
6
3
Het PTA in schema
8
Bijlagen
1
De eindtermen van het kerndeel
16
2
De eindtermen van het verrijkingsdeel
21
3
Inhoudsopgaven delen 3-4 vmbo 6e druk 23
4
Inhoudsopgaven delen 3-4 vmbo 5e druk 29
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
3
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
1
Examinering vmbo: het
programma van toetsing en afsluiting
DOEL VAN HET PTA
In het programma van toetsing en afsluiting (PTA)
Het PTA is op grote lijnen de beschrijving van de
noteert u wanneer en hoe schoolonderzoek,
vakinhouden en de afspraken die daarmee samen-
examendossiers en profielwerkstukken aan de hand
hangen. Het geeft voor alle betrokkenen een totaal-
van de examenprogramma’s biologie worden
beeld van de examenperiode:
afgenomen.
–
de leerling weet hoe leerjaar drie en vier zijn
opgebouwd: dat geeft duidelijkheid en zal
De inspectie wil vóór 1 oktober het examenreglement en het PTA hebben ontvangen. Uw
bovendien het examenbewustzijn bevorderen;
–
de school maakt duidelijk hoe en wat er
schoolleiding zal u of uw sectie opdragen om een
getoetst wordt: examens, toetsen, werkstukken
PTA voor uw vak te ontwikkelen. Wanneer er bij u
en andere zaken die bij de cijfervorming van
op school breed moet worden afgestemd (bijvoorbeeld binnen de vaksectie of zelfs tussen vak-
belang zijn, zijn leidraad;
–
de ouders van de leerlingen krijgen zicht op de
secties), moet u het ontwikkelen van een goede
examenperiode en kunnen de leerling daarin
PTA op tijd starten. Er zal in de meeste situaties
begeleiden;
voorafgaand aan de samenstelling van het PTA
–
de verplichting naar de inspectie: de overheid
binnen de secties overlegd moeten worden.
wil via de inspectie zicht houden op de examen-
Afstemming vraagt altijd overleg en dat kost tijd!
periode van uw school en uw vak.
Nadat u het PTA hebt samengesteld, moet waarschijnlijk elk jaar een bijstelling plaatsvinden. Door
Kortom: een PTA moet een helder document zijn,
gebruik te maken van deze brochure en de speciale
waarin geen onduidelijkheden mogen zitten.
methodebijlage kunt u snel uit de voeten met de
Bovendien heeft de sectie helder zicht op wat in de
ontwikkeling van uw PTA.
bovenbouw moet worden aangeboden. De schoolleiding vraagt waarschijnlijk dat er eenvormigheid
VAN EXAMENJAAR NAAR EXAMENPERIODE
is en rekening wordt gehouden met periodes waarin
In het vmbo mag u ook in klas drie reeds onder-
de toetsing zich concentreert.
delen van de schoolexamens afnemen. Maar let op:
in het PTA dient u alles wat betrekking heeft op de
examenperiode en als zodanig meetelt, bij het examencijfer op te nemen. Onderdelen die niet meetellen voor het examencijfer hoeft u in principe niet
op te nemen in het PTA. De overheid staat u toe
om het PTA desgewenst per leerjaar te maken. Als
een examenvak twee leerjaren omvat, vraagt dit
nauwe vakinhoudelijke afstemming. Daarom is een
totaalbeeld van zo'n tweejarige periode in het PTA
een wenselijkheid.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
4
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
PLANNING VOOR HET MAKEN VAN EEN PTA
Het maken van een PTA vergt een goede planning.
Hieronder staat een globale planning voor het
ontwikkelen van een PTA voor de leergangen
VMBO.
Globaal tijdpad voor het ontwikkelen van het PTA
1 maart
Schoolleiding geeft duidelijkheid over
schoolbrede wensen en afspraken*;
secties maken afspraken en verdelen
taken
1 april
Starten met schrijven PTA door
betrokken vakdocenten
1 mei
PTA in eerste ronde binnen de sectie
besproken, waar nodig bijstellingen
1 juni
PTA in tweede ronde binnen de sectie
besproken en waar nodig bijstellingen
1 juli
PTA bijgesteld en aangepast en
'sectieproof'. Overeenstemming schoolbreed; fiat schoolleiding
15 september PTA vrij voor publicatie: leerlingen,
ouders, schoolleiding, sectie
1 oktober
PTA (samen met Examenreglement) bij
inspectie
*
Uw schoolleiding moet op dit moment de
belangrijkste uitgangspunten van het
Examenreglement grotendeels gereed hebben.
Bijvoorbeeld de data van de toets- en
(school)examenweken, enzovoort.
De jaarlijkse ‘update’ van het PTA kan, afhankelijk
van de vakantiespreiding, het beste nog voor de
zomervakantie worden afgerond. Het voordeel is
dat iedereen dan ruim voor het begin van het
nieuwe schooljaar op de hoogte is van de inhoud.
De afronding van het PTA rond 1 oktober is een
normaal moment, maar een beter alternatief zou
zijn de eerste schoolweek. In die week worden
vaak introductiebijeenkomsten gehouden. Een
introductie op de examenperiode past hier prima
bij. De consequentie is wel dat de examenregeling
en het PTA al voor de zomervakantie moeten
klaarliggen.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
5
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
2
Belangrijke uitgangspunten
voor het PTA
ALLE TOETSEN EN OPDRACHTEN IN HET PTA?
FORMAT
Belangrijke afsluitingen van een blok, module of
Een gelijke opzet per vak is gewenst. Probeer dus
exameneenheid worden opgenomen in het PTA.
als school met een format te werken. Dat kan in de
Binnen elk(e) blok, module of exameneenheid zal
vorm van een database of spreadsheet.
ook een aantal kleine toetsen of opdrachten worden
De voorbeeld-PTA’s van Biologie voor jou (in de
gegeven die eveneens inzicht geven in de
bijlagen) zijn uitgewerkt volgens het format zoals
vorderingen van de leerling. In het PTA kan worden
het procesmanagement voortgezet onderwijs dat
vermeld met welk gewicht deze toetsen of
voorstelt.
opdrachten meetellen zonder ze alle expliciet in het
PTA op te nemen. De verplichte onderdelen moeten
PRESENTATIE
in ieder geval duidelijk zijn aangegeven.
Een chronologische presentatie met periodeaanduidingen of data in het vak-PTA heeft de
WIJZE VAN TOETSING
voorkeur. Gebruikt u geen chronologische
Mogelijke varianten:
presentatie, dan is de toevoeging van een kalender
–
aan het PTA in ieder geval gewenst. Wanneer u
besluit om het PTA per leerjaar te beschrijven en
als zodanig aan de inspectie ter beschikking te
toets: schriftelijke toets, mondelinge toets, icttoets;
–
opdracht: praktijkopdracht, praktische opdracht
en handelingsopdracht.
stellen, moet uiteraard afstemming zijn tussen het
derde en vierde leerjaar.
PRAKTISCHE OPDRACHTEN
U hebt de keuze: ofwel u omschrijft de kern van de
STOFOMSCHRIJVING
opdracht of u geeft aan wanneer en hoe de leer-
De stofomschrijving per onderdeel zal vaak een
lingen de opdracht krijgen. Wanneer u de inhoud
verwijzing zijn naar modules en hoofdstuk-
van de opdracht weet, is het natuurlijk gewenst
ken/thema's uit de methode. Het is gewenst naast
deze kort te omschrijven.
een module-, hoofdstuk- of paragraafaanduiding
Ook bij praktische opdrachten kan verwezen
ook een inhoudelijke beschrijving of verwijzing naar
worden naar leerstof (hoofdstukken of examen-
exameneenheden van het examenprogramma op te
eenheden).
nemen. Deze zijn in het examenprogramma met
In de examenprogramma's staat dat bij praktische
een letter-/cijfercombinatie te vinden. Verwijzingen
opdrachten de beoordelingscriteria vooraf aan de
naar het examenprogramma zijn nuttig omdat
leerlingen bekend gemaakt moeten worden. Het
daarmee een controle op de methode uitgevoerd
PTA is hiervoor niet de plaats. Beoordelingscriteria
wordt. In de vakbijlage kunt u zien dat deze
kunt u het beste gelijktijdig met de opdracht
letter/cijfercombinatie reeds is opgenomen.
verstrekken aan de leerlingen. Veelal zult u hierbij
N.B. De examenthema's of de onderdelen die op
een toelichting geven. Zo zorgt u ervoor dat de
het examen worden bevraagd, veranderen. De
leerlingen weten hoe ze aan de slag moeten. De
overheid maakt drie jaar voorafgaand aan het
beoordelingscriteria kunnen dan later nog eens
examen bekend om welke thema's het gaat.
door de leerlingen bekeken worden.
Wisseling van thema betekent dat uw PTA zal
moeten worden bijgesteld waar het de volgorde
WEGING TOETSEN
van behandeling van de vakinhoud betreft.
Het gewicht van een toets of opdracht kan aangegeven worden in percentages of met factoren.
Het is gewenst voor alle vakken hetzelfde systeem
te gebruiken. Hierover dient schoolbreed
duidelijkheid te zijn. De afspraken die hierover in
de huidige schoolonderzoekregeling zijn
opgenomen, kunnen uitgangspunten zijn bij de
afspraken voor het PTA.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
6
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
HANDELINGSOPDRACHTEN NU
TIJDSDUUR
Bij de handelingsopdrachten kan in veel gevallen
De tijdsduur van een toets en de normuren waar-
worden volstaan met het inleveren van de
binnen een opdracht gemaakt moet worden, is
verstrekte opdracht zonder dat hiervoor een cijfer
informatief voor leerlingen. Aanduidingen van
hoeft te worden gegeven. Als aan de opdracht is
tijdsduur zijn niet verplicht. Los van het ontbreken
voldaan, wordt deze als zodanig afgevinkt. Per vak
van die verplichting is het wel wenselijk om er
en per school zal de verdere uitwerking hiervan
afspraken over te maken. Voor duidelijkheid naar
verschillend zijn.
de leerlingen toe, is het handig dit schoolbreed af
te spreken.
ORIËNTATIE OP LEREN EN WERKEN
Oriëntatie op leren en werken hoeft niet bij elk vak
HERKANSING
in het PTA opgenomen te worden.
U hoeft alleen opmerkingen over herkansing in de
Er moet minimaal één handelingsopdracht gericht
vak-PTA's op te nemen als de algemene regels uit
op oriëntatie op leren en werken in het PTA
het examenreglement niet geldig zijn, bijvoorbeeld
voorkomen. U kunt het als een apart onderdeel
als er per toets gedifferentieerd met herkansings-
opnemen in het PTA. Ook hier is weer vakkenbrede
rechten wordt omgegaan.
afstemming nodig.
CENTRAAL EXAMEN IN HET PTA
SECTORWERKSTUK
Het PTA is voorgeschreven voor het schoolexamen.
Het sectorwerkstuk binnen de theoretische en
Het centraal eindexamen kan ook in het PTA op-
gemengde leerweg kunt u apart in het PTA op-
genomen worden om de leerling volledig te infor-
nemen, los van een vak. Een andere mogelijkheid
meren. Dit hoeft formeel niet. Voor de duidelijkheid
is het sectorwerkstuk een plaats te geven in het
lijkt het toch verstandig om in het PTA aan te
examenreglement.
geven waarover het centraal eindexamen van het
betreffende vak zal gaan.
DATA
Data in het PTA zijn niet verplicht. Maar voor
SAMENVATTEND
leerlingen maakt het wel opnemen van data in het
Verplicht in het PTA per vak
PTA het nut en de noodzaak van zo'n PTA een stuk
–
opsomming van alle onderdelen van het school-
duidelijker. Data kunnen ook periode-aanduidingen
examen verdeeld over de leerjaren (ook
of toetsweken zijn, waarvoor nog een apart toets-
handelingsdelen);
rooster verstrekt wordt. Op veel scholen zijn toets-
–
weken normaal: bij zo'n opzet is de noodzaak van
per onderdeel van het schoolexamen een
specificatie van de te bestuderen stof;
data sterker. Overigens zult u bij uw leerstof-
–
de toetsvorm of opdrachtvorm;
planning waarschijnlijk altijd met weeknummers
–
gewicht van de toets of opdracht (bij
plannen om aan het eind van het jaar op tijd met
handelingsopdrachten: 'naar behoren' of
de leerstof klaar te zijn. Nauwkeuriger dan met
weeknummers plannen brengt het gevaar met zich
'voldoende/goed');
–
mee dat al snel de data niet meer overeenkomen
de totstandkoming van het schoolexamencijfer
per vak.
met wat men zich heeft voorgenomen. Een derde
en vierde leerjaar kan ook eenvoudig in gelijk-
Verplicht in het PTA of in het examenreglement
waardige perioden worden verdeeld (bijvoorbeeld
–
de herkansingsmogelijkheden.
vier of vijf in het derde leerjaar en drie of vier in
het vierde leerjaar). Zo'n periode is dan het raam-
Niet verplicht, maar nuttig om op te nemen in het
werk van uw planning én leidraad voor het PTA.
PTA per vak
Ook hier is weer schoolbrede afstemming nodig.
–
toetsen:
We raden u aan om binnen de lessen met studie-

moment van afname;
wijzers te werken, waarmee de leerling werkt om

tijdsduur toets;
zo op tijd de diverse onderdelen voor uw vak af te

herkansing mogelijk of niet.
ronden.
–
praktische opdrachten en handelingsopdrachten:

periode waarin kan worden gewerkt aan de
opdracht en het moment van inleveren;

de normuren waarin een opdracht moet
kunnen worden uitgevoerd.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
7
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
3
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Het PTA in schema
Hieronder het format van het PTA zoals wij dat hebben gebruikt bij de invulling van onze voorbeeld-methodePTA’s. Het format bevat alleen de verplichte onderdelen.
Naam school:
Vak:
Biologie
Leerweg:
vmbo-bk
Methode:
Biologie voor jou 6e druk
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
Herkansing
Gewicht
j/n
Klas 3
periode 1
Thema 1 Organen en cellen
K1, K2, K3, K4
Thema 2 Ordening
K1, K2, K3, K4,
S
90 min.
ja
10%
HO
1 dag +
nee
n.v.t.
90 min.
ja
10%
90 min
ja
15%
S
90 min.
ja
PO
10 uur
S
90 min.
HO
1/2 dag + nee
K5, K6
Excursie dierentuin
verslag
periode 2
Thema 3 Voortplanting en
K1, K2, K3, K10, S
ontwikkeling
K12
Thema Erfelijkheid en
K13 (alleen K)
evolutie (alleen K)
periode 3
Thema 4 Regeling
K1, K2, K3, K11
Thema 5 Zintuiglijke
K1, K2, K3, K9,
waarneming
K11
Thema 6 Stevigheid en
K1, K2, K3, K8
S
beweging
periode 4
Examentraining tot dan toe
behandelde onderwerpen
Practica Cellen en ordening
10%
Klas 4
periode 1
Thema 1 Stofwisseling
K1, K2, K3, K9
Thema 2 Planten
K1, K2, K3, K6,
ja
15%
K12
Excursie tuindersbedrijf
n.v.t.
verslag
periode 2
Thema 3 Ecologie
K1, K2, K3, K5,
S
90 min.
ja
15%
S
90 min.
ja
15%
K6, K7
Thema 4 Mens en milieu
K1, K2, K3, K7
Thema 5 Voeding en
K1, K2, K3, K9
vertering
periode 3
Thema 6 Gaswisseling
K1, K2, K3, K9,
K10
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
8
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
periode 4
Thema 7 Transport
K1, K2, K3, K9
Thema 8 Opslag, uit-
K1, K2, K3, K9,
scheiding en bescherming
K10
Herkansing
Gewicht
j/n
Examentraining
Practica Voeding, vertering
PO
10 uur
10%
en gaswisseling
Examen
De examenonderdelen K1,
K2, K5, K7, K8, K10 en K13
worden niet in het centraal
examen 2011 getoetst. *)
De eenheid K13 (Erfelijkheid
en evolutie) behoort niet tot
het examenprogramma van
de Basisberoepsgerichte
leerweg. *)
*) Kijk voor de actuele informatie over vmbo-examens op www.examenblad.nl.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
9
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Naam school:
Vak:
Biologie
Leerweg:
vmbo-bk
Methode:
Biologie voor jou 5e druk
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
Herkansing
Gewicht
j/n
Klas 3
periode 1
Thema 1 Organen en cellen
K1, K2, K3, K4
Thema 2 Ordening
K1, K2, K3, K4,
S
90 min.
ja
10%
HO
1 dag +
nee
n.v.t.
90 min.
ja
10%
90 min
ja
15%
S
90 min.
ja
PO
10 uur
S
90 min.
HO
1/2 dag + nee
K5, K6
Excursie dierentuin
verslag
periode 2
Thema 3 Voortplanting en
K1, K2, K3, K10, S
ontwikkeling
K12
Erfelijkheid en evolutie
K13 (alleen K)
(alleen K)
periode 3
Thema 4 Regeling
K1, K2, K3, K11
Thema 5 Zintuiglijke
K1, K2, K3, K9,
waarneming
K11
Thema 6 Stevigheid en
K1, K2, K3, K8
S
beweging
periode 4
Examentraining tot dan toe
behandelde onderwerpen
Practica Cellen en ordening
10%
Klas 4
periode 1
Thema 1 Stofwisseling
K1, K2, K3, K9
Thema 2 Planten
K1, K2, K3, K6,
ja
15%
K12
Excursie tuindersbedrijf
n.v.t.
verslag
periode 2
Thema 3 Ecologie
K1, K2, K3, K5,
S
90 min.
ja
15%
S
90 min.
ja
15%
PO
10 uur
K6, K7
Thema 4 Mens en milieu
K1, K2, K3, K7
Thema 5 Voeding en
K1, K2, K3, K9
vertering
periode 3
Thema 6 Gaswisseling
K1, K2, K3, K9,
K10
periode 4
Thema 7 Transport
K1, K2, K3, K9
Thema 8 Opslag, uit-
K1, K2, K3, K9,
scheiding en bescherming
K10
Examentraining
Practica Voeding, vertering
10%
en gaswisseling
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
10
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
Examen
Herkansing
Gewicht
j/n
De examenonderdelen K1,
K2, K5, K7, K8, K10 en K13
worden niet in het centraal
examen 2011 getoetst. *)
De eenheid K13 (Erfelijkheid
en evolutie behoort niet tot
het examenprogramma van
de Basisberoepsgerichte
leerweg. *)
*) Kijk voor de actuele informatie over vmbo-examens op www.examenblad.nl.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
11
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Naam school:
Vak:
Biologie
Leerweg:
vmbo-gt
Methode:
Biologie voor jou 6e druk
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
Herkansing
Gewicht
j/n
Klas 3
periode 1
Thema 1 Organen en cellen
K1, K2, K3, K4,
S
V4
Thema 2 Ordening
K1, K2, K3, K5,
90 min.
ja
10%
K6, K13, V4
Excursie dierentuin
HO
Practica Cellen en ordening
PO
1 dag +
n.v.t.
verslag
periode 2
Thema 3 Voortplanting en
K1, K2, K3, K12, S
ontwikkeling
K13, V4
Thema 4 Erfelijkheid
K1, K2, K3, K12,
10 uur
90 min.
ja
15%
10%
K13, V4
periode 3
Thema 5 Evolutie
K1, K2, K3, K13, S
90 min.
ja
10%
90 min.
ja
10%
S
90 min.
ja
10%
NO
1/2 dag +
V4
Thema 6 Regeling
K1, K2, K3, K11,
V4
periode 4
Thema 7 Zintuiglijke waar-
K1, K2, K3, K9,
neming
K11, V2, V4
Thema 8 Stevigheid en
K1, K2, K3, K8,
beweging
V4
Thema 9 Gedrag
K1, K2, K3, K11,
S
V2, V4
Klas 4
periode 1
Thema 1 Stofwisseling
K1, K2, K3, K4,
K9, V4
Thema 2 Planten
K1, K2, K3, K6,
K12, V4
Excursie tuindersbedrijf
n.v.t.
verslag
periode 2
Thema 3 Ecologie
K1, K2, K3, K5,
S
90 min.
20 uur
ja
10%
K6, K7, V4
Thema 4 Mens en milieu
K1, K2, K3, K7,
V4
periode 3
Thema 5 Voeding en
K1, K2, K3, K9,
vertering
V4
Sectorwerkstuk
V3, V4
S
Thema 6 Gaswisseling
K1, K2, K3, K9,
S
V4
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
12
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
Thema 7 Transport
Herkansing
Gewicht
j/n
K1, K2, K3, K9,
V4
Thema 8 Opslag,
K1, K2, K3, K9
90 min
ja
10%
uitscheiding en bescherming K10, V1, V4
Practica Voeding en
PO
10 uur
15%
vertering en gaswisseling
periode 4
Examentraining
Examen
De examenonderdelen
K1, K2, K5, K7, K8, K10 en
V3 worden in 2011 niet in
het centraal examen
getoetst. *)
*) Kijk voor de actuele informatie over vmbo-examens op www.examenblad.nl.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
13
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Naam school:
Vak:
Biologie
Leerweg:
vmbo-kgt
Methode:
Biologie voor jou 5e druk
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
Herkansing
Gewicht
j/n
Klas 3
periode 1
Thema 1 Organen en cellen
K1, K2, K3, K4,
S
V4
Thema 2 Ordening
K1, K2, K3, K5,
90 min.
ja
10%
K6, K13, V4
Excursie dierentuin
HO
Practica Cellen en ordening
PO
1 dag +
n.v.t.
verslag
periode 2
Thema 3 Voortplanting en
K1, K2, K3, K12, S
ontwikkeling
K13, V4
Thema 4 Erfelijkheid
K1, K2, K3, K12,
10 uur
90 min.
ja
15%
10%
K13, V4
periode 3
Thema 5 Evolutie
K1, K2, K3, K13, S
90 min.
ja
10%
90 min.
ja
10%
S
90 min.
ja
10%
NO
1/2 dag +
V4
Thema 6 Regeling
K1, K2, K3, K11,
V4
periode 4
Thema 7 Zintuiglijke waar-
K1, K2, K3, K9,
neming
K11, V2, V4
Thema 8 Stevigheid en
K1, K2, K3, K8,
beweging
V4
Thema 9 Gedrag
K1, K2, K3, K11,
S
V2, V4
Klas 4
periode 1
Thema 1 Stofwisseling
K1, K2, K3, K4,
K9, V4
Thema 2 Planten
K1, K2, K3, K6,
K12, V4
Excursie tuindersbedrijf
n.v.t.
verslag
periode 2
Thema 3 Ecologie
K1, K2, K3, K5,
S
90 min.
20 uur
ja
10%
K6, K7, V4
Thema 4 Mens en milieu
K1, K2, K3, K7,
V4
periode 3
Thema 5 Voeding en
K1, K2, K3, K9,
vertering
V4
Sectorwerkstuk
V3, V4
S
Thema 6 Gaswisseling
K1, K2, K3, K9,
S
V4
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
14
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Periode/datum Inhoud/stofomschrijving
Exameneenheid Toets-
Werktijd
vorm
Thema 7 Transport
Herkansing
Gewicht
j/n
K1, K2, K3, K9,
V4
Thema 8 Opslag,
K1, K2, K3, K9
90 min
ja
10%
uitscheiding en bescherming K10, V1, V4
Practica Voeding en
PO
10 uur
15%
vertering en gaswisseling
periode 4
Examentraining
Examen
De examenonderdelen
K1, K2, K5, K7, K8, K10 en
V3 worden in 2011 niet in
het centraal examen
getoetst. *)
*) Kijk voor de actuele informatie over vmbo-examens op www.examenblad.nl.
TOELICHTING BIJ SCHEMA
–
Periode/datum: aanduiding van periode/blok/module waarbij de toetsen of opdrachten behoren of de datum
waarop de toets of opdracht afgenomen wordt, of de datum waarop de opdracht afgerond moet worden.
–
Inhoud/stofomschrijving: een beschrijving van de inhoud van de onderdelen van het schoolexamen of een
hoofdstuk of paragraaf uit de methode.
–
Exameneenheid: verwijzing naar het examenprogramma: bijv: K4 of titel exameneenheid.
–
Toetsvorm: schriftelijk (S), mondeling (M), praktische opdracht (PO), handelingsopdracht (HO).
–
Werktijd: bijvoorbeeld 45 minuten voor een schriftelijk werk of vier uur voor een praktische opdracht.
–
Herkansing j/n: geeft aan of de toets of opdracht herkansbaar is. In het examenreglement staat hoe een
herkansing geregeld is.
–
Gewicht: twee mogelijkheden: met gewichten 1 × of 2 ×, met percentages: vijf procent of tien procent (dit
zijn percentages van het schoolexamencijfer).
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
15
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Bijlage 1
De eindtermen van het kerndeel
De tekstdelen die niet gecursiveerd zijn, gelden
BIO/K/2 BASISVAARDIGHEDEN
voor alle leerwegen.
De kandidaat beheerst een aantal
De gecursiveerde tekstdelen gelden alleen voor de
basisvaardigheden.
theoretische, de gemengde en de kaderberoepsgerichte leerweg.
De kandidaat kan:
1
BIO/K/1 ORIËNTATIE OP LEREN EN WERKEN
zelfstandig leren en werken;
–
De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen
een opdracht;
loopbaan.
–
een planning maken;
–
het eigen werk organiseren en op
De kandidaat kan:
1
methodische wijze uitvoeren;
zich bewust worden van de eigen achtergrond,
–
de voortgang van het eigen werk bewaken;
interesses, motivatie, sterke en zwakke punten
–
een eenvoudige product- en procesevaluatie
door terug te kijken op eigen ervaringen en
deze schriftelijk, mondeling en/of beeldend weer
2
3
maken;
2
technologie;
de eigen mogelijkheden en interesses in biologie
–
teksten maken en bewerken;
verwoorden in het licht van vervolgstudie,
–
gegevens opslaan;
beroepen en maatschappelijk functioneren;
–
berekeningen uitvoeren;
de rol en het belang aangeven van biologische
–
zoeksystemen gebruiken;
–
communiceren via e-mail;
maatschappelijke vraagstukken;
5
6
3
verantwoord omgaan met apparatuur en
de rol en het belang aangeven van biologische
instrumenten;
kennis en vaardigheden in verschillende
–
goed gebruiken:
de eigen interesse en affiniteit verwoorden met

gereed maken/aansluiten;
bepaalde arbeidsgebieden, werksoorten,

bedienen;
functies en opleidingen;

opruimen;
onderzoeksvaardigheden, keuzevaardigheden,
–
veiligheid in acht nemen;
reflectievaardigheden en sociaal-
–
belasting van het milieu in acht nemen;
communicatieve vaardigheden inzetten ten
–
ergonomie in acht nemen;
4
de Nederlandse taal functioneel gebruiken;
eigen waarden en normen verwoorden ten
–
teksten begrijpend lezen en beluisteren;
aanzien van betaalde en onbetaalde arbeid en
–
eenvoudige schriftelijke teksten produceren
zorgtaken;
8
gereedschapapparatuur en instrumenten
arbeidsgebieden en werksoorten;
behoeve van het eigen keuzeproces;
7
werken met informatie- en communicatie-
te geven;
kennis en vaardigheden in discussies over
4
een aanpak kiezen voor het uitvoeren van
in correct Nederlands;
de betekenis verwoorden van een mogelijke
–
arbeidsrol voor zichzelf en anderen.
in gesprekken passende verbale en nonverbale middelen kiezen;
–
zich in uiteenlopende taalsituaties gepast
presenteren;
5
elementaire rekenvaardigheden toepassen;
–
standaardberekeningen correct en efficiënt
uitvoeren;
–
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
de zakrekenmachine doelmatig gebruiken;
16
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
6
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
vaardig omgaan met verbale en cijfermatige
basisrekenvaardigheden binnen biologie
toepassen;
–
bronnen gebruiken:
–
schatten en afronden;

vraaggesprekken;
–
efficiënt rekenen;

boeken en ander schriftelijk materiaal;
–

audiovisuele bronnen;

decimale getallen;

geautomatiseerde gegevensbestanden;

verhoudingstabellen;

eenvoudige breuken en percentages;
–
informatie op waarde schatten, kiezen en
ordenen;
–
7
4
informatie;
5
informatie bewerken:

samenvatten;

tabel opstellen;

grafiek tekenen;
rekenregels gebruiken:
rekenen met grootheden en eenheden;
–
eenheid bij gemeten of berekende grootheid
aangeven;
6
veilig, zinvol en doelmatig gebruikmaken van
stoffen, materialen, organismen, (meet)-
in het leer- en werkproces adequaat omgaan
instrumenten, apparaten en software zonder
met zichzelf en anderen;
schade te berokkenen aan mensen, dieren en
–
sociale conventies in acht nemen;
–
overleggen en onderhandelen met anderen;
–
taken verdelen;
van aanwezige denkbeelden;
–
zich aan afspraken houden;
–
–
rekening houden met anderen;
–
kritiek geven en incasseren;
–
verbanden leggen tussen begrippen;
–
een eigen standpunt innemen en
–
leren door te doen;
verdedigen;
–
leren door te ontdekken;
samen met anderen werk uitvoeren en
–
multi-causale verbanden herkennen;
presenteren.
–
–
milieu;
7
biologische begripskennis opbouwen, uitgaande
onjuiste denkbeelden bijstellen of
vervangen;
verschillende organisatieniveaus:

cel;
BIO/K/3

orgaan;
LEERVAARDIGHEDEN IN HET VAK BIOLOGIE

organisme;
De kandidaat beheerst een aantal strategische

ecosysteem;
vaardigheden die bijdragen tot de ontwikkeling van
–
het eigen leervermogen.
maken en hieruit conclusies trekken;
8
De kandidaat kan:
1
2
biologisch bronnenmateriaal begrijpend lezen en
specifieke hulpmiddelen gebruiken zoals loep,
microscoop en determineertabel;
9
eenvoudige opdrachten en eenvoudig onderzoek
hierbij feiten en meningen onderscheiden in
waarin de actieve en praktische zelfwerkzaam-
–
foldermateriaal;
heid op de voorgrond staat, voorbereiden, uit-
–
studieboeken;
voeren en de resultaten vastleggen en
–
naslagwerken;
evalueren;
–
cd-rom/internet;
–
–
bijsluiters;
informatie uit biologisch bronnenmateriaal
–
tabellenboek, gegevensbank, gebruiks-
een biologische probleemstelling herkennen
en specificeren;
–
aanwijzing;
–
bij een biologisch schoolpracticum en/of
veldpracticum;
–
verwerven, selecteren, verwerken en bewerken;
3
een eenvoudige product- en procesevaluatie
een biologisch probleem herleiden tot een
onderzoeksvraag;
tekeningen, schema's, diagrammen,
–
verwachtingen formuleren;
tabellen;
–
relevante waarnemingen verrichten en
eigen gedachten mondeling en schriftelijk
formuleren over biologische onderwerpen;
–
vaktaal functioneel gebruiken;
–
relaties leggen tussen vakinhoudelijke
begrippen en contexten waarin deze
begrippen functioneel zijn;
gegevens verzamelen;
–
conclusies trekken op grond van verzamelde
gegevens;
–
oplossing, onderzoek en conclusies
evalueren;
10 gegevens verwerken in een verslaggeving naar
aanleiding van een bezoek aan een instelling
waar levensprocessen een belangrijke rol
spelen;
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
17
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
11 een studie van een zelf gekozen biologisch
2
informatie verzamelen met betrekking tot
onderwerp uitvoeren en in een verslaggeving
verbanden tussen vorm, bouw en leefwijze van
verwerken.
organismen en de omgeving waarin deze
organismen leven, en in een presentatie
BIO/K/4 CELLEN STAAN AAN DE BASIS
samenvatten en uitleggen hoe planten en dieren
De kandidaat kan:
zijn aangepast aan hun leefwijze en
1
levenskenmerken noemen en toelichten;
leefomgeving;
2
delen waaruit een cel is opgebouwd en delen
3
3
benoemen, hun functie(s) beschrijven en
en in afbeeldingen of in modellen aanwijzen en
aangeven welke delen van planten
van deze delen de functie(s) beschrijven;
voedingsmiddelen en/of grondstoffen leveren
kenmerkende eigenschappen van cellen van
dieren, planten, schimmels en bacteriën
voor de mens;
4
noemen;
4
beschrijven wat de stofwisselingsprocessen,
uitleggen wat een ecosysteem is en
verbranding en fotosynthese voor betekenis
uitleggen/noemen welke relaties er zijn tussen
hebben voor de instandhouding van een
organismen bij de energiestromen in een
gassen die een organisme in en uit gaan;
6
enkele typen weefsel(s) van planten met
functie(s) en bouw beschrijven;
5
organisme en wat de correlatie ervan is met de
5
delen waaruit zaadplanten zijn opgebouwd
waardoor een cel kan zijn omgeven, benoemen
ecosysteem;
6
in een beschreven ecosysteem biotische en
delen waaruit een weefsel of orgaan is
abiotische milieufactoren noemen, en toelichten
opgebouwd, benoemen en in afbeeldingen of
dat individuen en populaties in een ecosysteem
modellen aanwijzen en functie(s) van deze
afhankelijk zijn van biotische en abiotische
delen beschrijven;
factoren en onder invloed van deze factoren
toelichten dat een organisme als een geheel
kunnen veranderen.
beschouwd kan worden waarbij voor
instandhouding en gezondheid van het
BIO/K/7 MENSEN BEÏNVLOEDEN HUN
organisme processen in onderlinge samenhang
OMGEVING
plaatsvinden.
De kandidaat kan:
1
toelichten dat de mens voor voedsel, water,
BIO/K/5 SCHIMMELS EN BACTERIËN:
zuurstof, grondstoffen, energie en recreatie van
NUTTIG EN SOMS SCHADELIJK
ecosystemen afhankelijk is;
De kandidaat kan:
1
voedselproductie en bodembewerking, voeding,
gewasbescherming en veredeling waaronder
hoe ze verspreid kunnen worden, hoe ze
genetische modificatie;
3
de belangrijkste oorzaken en effecten noemen
welke rol schimmels en bacteriën kunnen spelen
van de aantasting van natuur en milieu door
bij biotechnologie;
overbevolking, door bepaalde soorten afval,
toelichten hoe voedselbederf onder invloed van
door het gebruik van bestrijdingsmiddelen, door
schimmels en bacteriën kan worden
verkeer en door energiegebruik, mede met
tegengegaan door de mens;
3
de relatie toelichten tussen een grotere
reducent en/of ziekteverwekker kunnen zijn,
voorkomen en bestreden kunnen worden en
2
2
beschrijven dat schimmels en bacteriën
voorbeelden van klassieke en moderne vormen
gebruikmaking van scheikundige benamingen;
4
voor een concrete situatie informatie
van biotechnologie beschrijven, waarmee
verzamelen voor mogelijkheden tot maatregelen
voedingsstoffen en medicijnen worden
met als doel het waarborgen van een duurzame
verkregen en bewerkt.
relatie tussen mens en milieu en in een
presentatie de geïnventariseerde maatregelen
BIO/K/6 PLANTEN EN DIEREN EN HUN
SAMENHANG: DE EIGEN OMGEVING VERKEND
samenvatten en de effecten ervan toelichten;
5
het belang beschrijven van een nationale en
De kandidaat kan:
mondiale aanpak van bescherming van het
1
milieu.
met behulp van determineertabellen de
Nederlandse naam opzoeken van planten- en
diersoorten die veel in Nederland voorkomen en
verwoorden dat aan het onderling verschillen
van soorten, erfelijke factoren ten grondslag
liggen;
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
18
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
BIO/K/8 HOUDING, BEWEGING EN CONDITIE
BIO/K10 BESCHERMING
De kandidaat kan:
De kandidaat kan:
1
1
delen die van belang zijn voor stevigheid en
beweging noemen, in afbeeldingen aanwijzen en
bescherming tegen infecties, uitdroging en
in situaties waarin dit relevant is functie(s) en
beschadigingen en de rol van pigment bij de
werking beschrijven, inclusief een aantal
microscopische en macroscopische details;
2
de rol beschrijven van de hoornlaag bij de
bescherming tegen ultraviolette straling;
2
beschrijven wat er gebeurt bij bepaalde vormen
van overbelasting van het bewegingsapparaat
het belang beschrijven van inenting en
toediening antibiotica;
3
voorbeelden van bloedziekten en infectieziekten
tijdens het werk en bij sport en hoe deze
die via bloed verspreid worden, noemen, de
overbelasting zo veel mogelijk vermeden kan
gevolgen van de ziekten voor het lichaam
worden.
beschrijven en uitleggen hoe besmetting te
voorkomen is met name bij aids, leukemie,
BIO/K9 HET LICHAAM IN STAND HOUDEN:
VOEDING EN GENOTMIDDELEN, ENERGIE,
hepatitis en tuberculose;
4
de meest voorkomende seksueel overdraagbare
TRANSPORT EN UITSCHEIDING
aandoeningen en hun verschijningsvormen
De kandidaat kan:
noemen en toelichten hoe de overdracht van
1
de functie van het verteringsstelsel beschrijven;
deze aandoeningen is te voorkomen, met name
2
de delen van het verteringsstelsel en de delen
voor aids, syfilis, chlamydia, gonorroe en
die met dit stelsel samenwerken, noemen, in
candida.
afbeeldingen aanwijzen en in situaties waarin dit
3
relevant is, functie(s) en werking ervan
BIO/K/11 REAGEREN OP WAARNEMINGEN
beschrijven, met inbegrip van enzymwerking en
De kandidaat kan:
spierwerking;
1
samenhangende handelingen bestaat, en aan de
lichaam noemen en de relatie ervan met
hand van concrete voorbeelden uitleggen dat
voedingsadviezen toelichten inclusief evenwicht
gedrag afhankelijk is van prikkels en
tussen opname en gebruik, verbruik en verlies
van stoffen bij een constante lichaamsmassa;
4
motiverende factoren;
2
noemen, in afbeeldingen aanwijzen, en in
bij overmatig gebruik van voedsel, alcohol en
situaties waarin dit relevant, is functie(s) en
medicijnen, en bij gebruik van tabak en drugs
werking beschrijven; soorten zenuwcellen
lymfevaten, bloedvaten en onderdelen van het
benoemen en onderverdelen;
3
hart noemen, in afbeeldingen aanwijzen en in
situaties waarin dit relevant is, functie(s) en
4
7
8
ervaringen/waarnemingen van zintuigpracticumproeven in biologische termen
macroscopische details en problemen met de
bloedsomloop;
reflexen noemen en beschrijven en de functie(s)
toelichten;
werking beschrijven, met inbegrip van enkele
6
delen van het zenuwstelsel die van belang zijn
uitleggen wat er kan gebeuren bij ondervoeding,
en hierbij abstracte relaties leggen;
5
toelichten dat gedrag bij dieren uit een reeks
voedingsstoffen en hun functie(s) voor het
weergeven;
5
delen van de gehoororganen, van de ogen en
van bloed, lymfe en weefselvloeistof van de
zintuigelementen in huid, neus en tong in
mens de samenstellende delen noemen en in
afbeeldingen aanwijzen en in situaties waarin dit
situaties waarin dit relevant is, de functie van
relevant is, functie en werking ervan
de delen beschrijven;
beschrijven;
delen van het ademhalingsstelsel noemen, in
6
op abstracte wijze uitleggen dat prikkels uit de
afbeeldingen aanwijzen en in situaties waarin dit
omgeving door zintuigen omgezet worden in
relevant is, functie(s) en werking beschrijven;
impulsen die naar het centrale zenuwstelsel
lever en nieren met urineleiders, urineblaas en
geleid worden, waardoor waarneming kan
urinebuis noemen, in afbeeldingen aanwijzen en
de functie ervan noemen, de bouw en werking
plaatsvinden;
7
beschrijven dat bewust gedrag vanuit de
van de nier beschrijven en beschrijven dat
hersenen gestuurd wordt en dat bij gedrag van
omzetting van afvalstoffen en niet-bruikbare
de mens normen en waarden een rol spelen;
stoffen in de lever plaatsvindt en dat deze
daarna uitgescheiden worden.
8
de samenstellende delen van de huid en het
onderhuids bindweefsel noemen, in afbeeldingen aanwijzen en in situaties waarin dit
relevant is, functie(s) beschrijven;
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
19
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
9
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
het principe van de werking van hormonen
beschrijven;
10 hormoonklieren noemen, in afbeeldingen
aanwijzen en in situaties waarin dit relevant is,
functies en werking met de nodige detaillering
beschrijven.
BIO/K12 VAN GENERATIE OP GENERATIE
De kandidaat kan:
1
fasen in de lichamelijke en geestelijke groei en
ontwikkeling van mensen noemen;
2
delen van de voortplantingsstelsels noemen, in
afbeeldingen aanwijzen en in situaties waarin dit
relevant, is functie(s) en werking beschrijven;
3
functies van seksualiteit verwoorden en
verschillen in opvattingen, normen en waarden
daarover formuleren;
4
beschrijven hoe de voortplanting van mensen
verloopt, met inbegrip van de rol van geslachtschromosomen;
5
de werking van voorbehoedmiddelen
beschrijven;
6
stadia in de levenscyclus van zaadplanten met
geslachtelijke voortplanting noemen, inclusief
aspecten van het overwinteren van een plant;
7
aan de hand van voorbeelden geslachtelijke en
ongeslachtelijke voortplanting bij zaadplanten
herkennen en toelichten.
BIO/K/13 ERFELIJKHEID EN EVOLUTIE
De kandidaat kan:
1
enkele situaties noemen, waarin het relevant is
enige kennis te hebben van de erfelijkheidsleer
en situaties noemen, waarin het relevant is om
genetisch advies in te winnen en in dit verband
vormen van prenataal onderzoek beschrijven;
2
toelichten dat individuen informatie over
erfelijke eigenschappen overdragen aan hun
nakomelingen en welke rol chromosomen en
geslachtscellen hierbij spelen;
3
het proces en de betekenis van de gewone
celdeling en de reductiedeling beschrijven;
4
conclusies trekken uit gegevens bij
monohybride kruisingen over het genotype en
fenotype van ouders en/of hun directe
nakomelingen;
5
toelichten dat in de loop van de tijd nieuwe
rassen en soorten zijn ontstaan, mede onder
invloed van mutatie en selectie;
6
toelichten dat onder andere bepaalde stoffen en
straling invloed kunnen hebben op de frequentie
waarmee mutaties plaatsvinden.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
20
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Bijlage 2
De eindtermen van het verrijkingsdeel
2
ethogrammen van gedrag van dieren of mensen
De exameneenheden van het verrijkingsdeel gelden
maken en/of interpreteren, gebruikmakend van:
alleen voor de gemengde en theoretische leerweg.
–
veldwaarnemingen;
–
practicum;
–
visueel materiaal;
BIO/V/1 BESCHERMING EN ANTISTOFFEN
De kandidaat kan:
1
2
3
3
verschillende vormen van sociaal gedrag en
antistoffen tot gevolg hebben;
communicatie noemen en de functie(s) daarvan
–
virussen;
aangeven;
–
bacteriën;
–
lichaamsvreemde cellen en stoffen;
4
beoordelen van sociaal gedrag en communicatie
bij mensen en dieren bij taakverdeling en
brengen met een besmetting van mens of
coördinatie, in het bijzonder bij:
(landbouwhuis)dier;
–
taakverdeling binnen groepen;
antistoffen als diagnostisch middel toepassen bij
–
balts, paringsgedrag, broedzorg;
een op schrift aangeboden biologische
–
territoriumgedrag;
probleemstelling en hierbij relevante gegevens
–
rolpatronen, normen en waarden;
5
een standpunt over de vergelijking van het
–
bloedgroepbepaling;
gedrag van mensen en dieren bediscussiëren en
–
verwantschapsstudies;
beargumenteren.
–
identificatie en karakterisering van
onbekende antigenen;
BIO/V/3 VERWERVEN, VERWERKEN EN
aangeven hoe de bescherming van het lichaam
VERSTREKKEN VAN INFORMATIE
kunstmatig kan worden verhoogd;
De kandidaat kan zelfstandig informatie verwerven,
–
actieve en passieve immunisatie;
verwerken en verstrekken in het kader van het
–
toepassing van vaccins en sera bij mensen
sectorwerkstuk.
en (landbouwhuis)dieren;
–
–
5
in concrete (beschreven) situaties de rol
de aanwezigheid van antistoffen in verband
verwerken en presenteren;
4
aan de hand van concrete voorbeelden
antigenen onderscheiden die de vorming van
gebruik van antibiotica;
In de voorbereidingsfase:

binnen de context van bescherming en
onderwerp, doel en publiek van het
sectorwerkstuk bepalen;
antistoffen uitleg geven bij

(xeno)transplantaties en auto-immuunziekten.
relevante vragen formuleren, die hij/zij met
het sectorwerkstuk wil beantwoorden.
–
BIO/V/2 GEDRAG BIJ MENS EN DIER
In de uitvoeringsfase:

informatie verwerven uit schriftelijke,
De kandidaat kan:
mondelinge en audiovisuele bronnen, mede
aangeboden problemen oplossen binnen de context
met behulp van informatie- en
van gedrag, gebruikmakend van biologische
communicatietechnologie;
begrippen;
–
–

begrippen
contexten
uitwendige prikkel
–
consumentengedrag;
zoals temperatuur,
–
(verantwoorde)
licht, geluid;
behuizing voor
inwendige prikkel
(landbouw)-
zoals hormonen,
huisdieren.
honger, dorst;
–
sleutelprikkel;
–
respons.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
uit deze informatiebronnen relevante
inhoudselementen kiezen en deze passend
ordenen en verwoorden;

strategieën hanteren, die op het bereiken
van de benodigde lees-, schrijf- en luister-/
kijkdoelen zijn afgestemd.
–
In de afsluitingsfase:

de bewerkte informatie presenteren op een
doel- en publiekgerichte wijze.
21
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
–
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
In de evaluatiefase:

reflecteren op het proces van het werken
aan het sectorwerkstuk en het product: het
sectorwerkstuk;

het belang aangeven van het gemaakte
sectorwerkstuk voor vervolgstudie,
toekomstige beroepspraktijk of algemene
vorming.
BIO/V/4 VAARDIGHEDEN IN SAMENHANG
De kandidaat kan de vaardigheden uit het kerndeel
in samenhang toepassen.
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
22
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
10
Seksualiteit
Bijlage 3
Inhoudsopgaven delen 3-4 vmbo 6e druk
3 VMBO-BK DEEL A
Thema 1 Organen en cellen
Extra stof
11
Leren en werken: Groepshulp kinderopvang
12
Ongewenst zwanger
13
Gegevens zoeken op internet
Basisstof
1
Organismen
2
Organen, cellen en weefsels
3 VMBO-BK DEEL B
3
Werken met de microscoop
4
Cellen van planten
5
Cellen van dieren
Basisstof
6
Celdeling
1
Het zenuwstelsel
7
Biologisch onderzoek
2
Zenuwcellen en zenuwen
3
Het centrale zenuwstelsel
Extra stof
4
Beïnvloeding van het zenuwstelsel
8
Leren en werken: Medisch laborant
5
Bewuste reacties en reflexen
9
Zetmeelkorrels
6
Het hormoonstelsel
10
Virussen
Thema 4 Regeling
Basisstof kader
Thema 2 Ordening
7
Basisstof
Extra stof
1
Organismen ordenen
8
Leren en werken: Apothekersassistent
2
Het rijk van de bacteriën
9
Alcohol
3
Het rijk van de schimmels
10
Drugs
4
Het rijk van de planten
5
Het rijk van de dieren
6
Geleedpotigen
7
Gewervelden
Basisstof
8
Het indelen van organismen
1
Het zintuigenstelsel
2
Ruiken en proeven
Extra stof
3
De bouw en werking van de oren
9
Leren en werken:
4
De bouw van de ogen
Interessescorelijst biologie
5
De werking van de ogen
10
Eencellige dieren
11
Werken met dieren: parasieten
Thema 3 Voortplanting en ontwikkeling
Gedrag
Thema 5 Zintuiglijke waarneming
Extra stof
6
Leren en werken: Opticien
7
De werking van de smaakzintuigen
8
Een oog ontleden
Basisstof
1
Het voortplantingsstelsel van een man
2
Het voortplantingsstelsel van een vrouw
3
Hormonen en voortplanting
Basisstof
4
De menstruatiecyclus
1
Het skelet
5
Zwangerschap
2
Kraakbeenweefsel en beenweefsel
6
De geboorte
3
Beenverbindingen
7
Levenscyclus van de mens
4
Spieren
8
Geboorteregeling
5
Houding en beweging
9
Soa’s
6
Blessures
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
Thema 6 Stevigheid en beweging
23
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
8
Populaties
Extra stof
7
Leren en werken: Voetbaltrainer
8
Een voetbalknie
9
Hulp bieden
4 VMBO-BK DEEL A
Thema 1 Stofwisseling
Basisstof
1
Stoffen worden omgezet
2
Fotosynthese
3
Glucose als grondstof
4
Verbranding
5
Fotosynthese en verbranding
Extra stof
6
Leren en werken:
Biochemisch laboratorium-medewerker
7
Een werkplan maken:
Fotosynthese in een driekleurig blad
8
Het belang van fotosynthese en assimilatie
Thema 2 Planten
Basisstof
1
Voortplanting
2
De bouw en functie van bloemen
3
Bestuiving
4
Bevruchting
5
Ontkieming, groei en ontwikkeling
6
Transport
7
Wortels, stengels, bladeren
8
Stevigheid en bescherming
Extra stof
9
Leren en werken: Plantenkweker
10
Beoordelingspracticum: Helmknop
11
Verdamping uit bladeren
Thema 3 Ecologie
Basisstof
1
Organismen en hun leefomgeving
2
Voedselrelaties
3
Aanpassingen bij dieren
4
Aanpassingen bij planten
Basisstof kader
5
Kringlopen en piramides
Extra stof
6
Leren en werken: Ecologische boer
7
Veldwerk en presentatie:
Bodemdiertjes zoeken
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
24
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Thema 4 Mens en milieu
Thema 7 Transport
Basisstof
Basisstof
1
De mens en het milieu
1
Het bloed
2
Voedselproductie
2
De bloedsomloop
3
Landbouw in Nederland
3
De bloedvaten
4
Energie
4
Het hart
5
De lucht
5
Bloedvaten tijdens de zwangerschap
6
Het water
6
Hart- en vaatziekten
7
De bodem
8
Maatregelen om het milieu te beschermen
Basisstof kader
7
Weefselvloeistof en lymfe
Extra stof
9
10
11
Leren en werken:
Extra stof
Opsporingsambtenaar milieudelicten
8
Werken met informatiebronnen:
Leren en werken:
Doktersassistent in het ziekenhuis
Bio-industrie
9
Werken met informatiebronnen: Bloeddonor
Hoe zuur is de regen?
10
De bouw van een zoogdierhart
4 VMBO-BK DEEL B
Thema 8 Opslag, uitscheiding en bescherming
Thema 5 Voeding en vertering
Basisstof
1
Het inwendig milieu
Basisstof
2
De lever
1
Voedsel
3
De nieren en urinewegen
2
Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
4
De huid
3
Zetmeel aantonen
5
Afweer
4
Gezonde voeding
5
Het verteringsstelsel
Extra stof
6
Het gebit
6
7
De organen voor vertering
8
Vertering bij zoogdieren
Leren en werken:
Doktersassistent bij de huisarts
7
Transplantaties en bloedtransfusies
8
Standpunt bepalen: Orgaandonatie
Extra stof
9
Leren en werken: Banketbakker
10
Beoordelingspracticum: Weet wat je eet
11
De invloed van de temperatuur op de
werking van speeksel
Thema 6 Gaswisseling
Basisstof
1
Gaswisseling bij dieren
2
Het ademhalingsstelsel van de mens
3
De longblaasjes
4
Gezonde longen en luchtwegen
Basisstof kader
5
Ventilatie in de longen
Extra stof
6
Leren en werken: Astma/COPD-consulent
7
Beoordelingspracticum:
De kieuwen van een vis
8
Vitale capaciteit
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
25
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
3 VMBO-GT DEEL A
Thema 1 Organen en cellen
Basisstof
1
Organismen
2
Organen, cellen en weefsels
3
Werken met de microscoop
4
Plantaardige cellen
5
Dierlijke cellen
6
Chromosomen
7
Celdeling
8
Biologisch onderzoek
Extra basisstof
9
Een biologisch onderzoek uitvoeren
10
Leren en werken: Medisch laborant
Verrijkingsstof
1
Organenstelsels bij dieren
2
Plantaardige weefsels
3
Virussen
Thema 2 Ordening
Basisstof
1
Het ordenen van organismen
2
Het rijk van de bacteriën
3
Het rijk van de schimmels
4
Het rijk van de planten
5
Het rijk van de dieren
6
Eencellige dieren
7
Geleedpotigen
8
Gewervelden
9
Het indelen van organismen
Extra basisstof
10
Beoordelingspracticum: De mossel
11
Leren en werken: Interessescorelijst biologie
Verrijkingsstof
1
De dubbele naamgeving
2
Watervlo
Thema 3 Voortplanting en ontwikkeling
Basisstof
1
Reductiedeling
2
Het voortplantingsstelsel van een man
3
Het voortplantingsstelsel van een vrouw
4
Hormonen en voortplanting
5
Embryonale ontwikkeling
6
De geboorte en verdere ontwikkeling
7
Seksueel overdraagbare aandoeningen
8
Geboorteregeling
9
Seksualiteit
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
26
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
3 VMBO-GT DEEL B
Extra basisstof
10
Leren en werken: Kraamverzorgende
Thema 6 Regeling
Verrijkingsstof
Basisstof
1
De bijsluiter van een pil
1
Het zenuwstelsel
2
Gegevens zoeken op internet
2
Zenuwcellen en zenuwen
3
Voortplanting bij dieren
3
Het ruggenmerg
4
De hersenen
5
De weg die impulsen afleggen
6
Het hormoonstelsel
Basisstof
7
De hypofyse en de schildklier
1
Genotype en fenotype
8
De eilandjes van Langerhals en de bijnieren
2
Geslachtschromosomen
3
Tweelingen
Extra basisstof
4
Chromosomen en tweelingen
9
Een interview afnemen
5
Genenparen
10
Leren en werken: Apothekersassistent
6
Kruisingen
7
Stambomen
Verrijkingsstof
8
Intermediaire fenotypen
1
Alcohol
9
Geslachtelijke en ongeslachtelijke
2
Drugs
voortplanting
3
Diabetes (suikerziekte)
Thema 4 Erfelijkheid
10
Mutaties
11
Erfelijkheidsonderzoek
12
Biotechnologie
Thema 7 Zintuiglijke waarneming
Basisstof
Extra basisstof
1
Het zintuigenstelsel
13
Een onderzoek opzetten en uitvoeren:
2
Voelen en proeven
Erfelijkheid in je familie
3
De bouw van de ogen
Leren en werken: Veehouder
4
De iris en de ooglens
5
Het netvlies
6
De bouw en de werking van de oren
14
Verrijkingsstof
1
Stamcellen
2
Toeval en waarschijnlijkheid
Extra basisstof
7
Thema 5 Evolutie
Een werkplan maken:
De werking van de smaakzintuigen
8
Leren en werken: Opticien
Basisstof
1
De evolutietheorie
Verrijkingsstof
2
Voorbeelden van evolutie
1
Als je niet scherp kunt zien
3
Argumenten voor evolutie
2
Een oog ontleden
4
De ontwikkeling van het leven in het water
3
Iriscopie
5
De ontwikkeling van het leven op het land
6
De stamboom van het leven
Thema 8 Stevigheid en beweging
Extra basisstof
Basisstof
7
Werken met informatiebronnen:
1
Het skelet van de mens
Evolutie van de mens
2
Kraakbeenweefsel en beenweefsel
Leren en werken: Competenties
3
Beenverbindingen
4
De bouw en werking van spieren
Verrijkingsstof
5
Houding en beweging
1
De evolutie van de paardachtigen
6
Blessures
2
Fossielen
8
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
27
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Extra basisstof
Extra basisstof
7
Rugklachten
8
Beoordelingspracticum: Helmknop
8
Leren en werken: Voetbaltrainer
9
Leren en werken: Plantenkweker
Verrijkingsstof
Verrijkingsstof
1
De schedel
1
Lentegroei bij zaadplanten
2
Botontkalking
2
Diktegroei bij bomen en struiken
3
Verdamping uit bladeren
Thema 9 Gedrag
Thema 3 Ecologie
Basisstof
1
Wat is gedrag?
Basisstof
2
Hoe wordt gedrag veroorzaakt?
1
Invloeden uit het milieu
3
Hoe wordt gedrag bepaald?
2
Voedselrelaties
4
Sociaal gedrag
3
Kringlopen
5
Gedrag bij mensen
4
Piramides
5
Populaties
Extra basisstof
6
Aanpassingen bij dieren
6
Een gedragsonderzoek
7
Aanpassingen bij planten
7
Leren en werken: Leidster kinderdagverblijf
Extra basisstof
Verrijkingsstof
1
Gedrag van pissebedden
2
Statenvormende insecten
4 VMBO-GT DEEL A
8
Veldwerk en presentatie:
Bodemdiertjes onderzoeken
9
Leren en werken: Stadsecoloog
Verrijkingsstof
1
Ecosystemen in Nederland
Thema 1 Stofwisseling
2
Waterdoorlaatbaarheid van de bodem
Basisstof
Thema 4 Mens en milieu
1
Stoffen worden omgezet
2
Fotosynthese
Basisstof
3
Glucose als grondstof
1
De mens en het milieu
4
Verbranding
2
Voedselproductie
5
Fotosynthese en verbranding
3
Landbouw in Nederland
4
Energie
Extra basisstof
5
De lucht
6
Een werkplan maken:
6
Het water
Fotosynthese in een driekleurig blad
7
De bodem
Leren en werken:
8
Maatregelen om het milieu te beschermen
7
Biochemisch laboratoriummedewerker
Extra basisstof
Verrijkingsstof
1
Het belang van fotosynthese en assimilatie
2
Winterslaap
9
Werken met informatiebronnen:
Van wild zwijn tot varken
10
Leren en werken:
Opsporingsambtenaar milieudelicten
Thema 2 Planten
Verrijkingsstof
Basisstof
1
Thermische verontreiniging
1
Voortplanting
2
Hoe zuur is de regen?
2
De bouw en functie van bloemen
3
Bestuiving
4
Bevruchting
5
Ontkieming, groei en ontwikkeling
6
Wortels, stengels, bladeren
7
Stevigheid en beweging
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
28
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Verrijkingsstof
4 VMBO-GT DEEL B
1
Onderzoek van hart en bloedvaten
2
De bouw van een zoogdierhart
Thema 5 Voeding en vertering
Thema 8 Opslag, uitscheiding en bescherming
Basisstof
1
Voedsel
Basisstof
2
Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
1
Een constant inwendig milieu
3
Gezonde voeding
2
De lever
4
Het verteringsstelsel
3
De nieren en de urinewegen
5
Het gebit
4
De huid en het onderhuidse bindweefsel
6
De organen voor vertering
5
Afweer
7
Vertering bij zoogdieren
6
Transplantaties en bloedtransfusies
Extra basisstof
Extra basisstof
8
Beoordelingspracticum: Weet wat je eet
7
Standpunt bepalen: Orgaandonatie
9
Leren en werken: Brood- en banketbakker
8
Leren en werken: Doktersassistent
Verrijkingsstof
Verrijkingsstof
1
De invloed van de temperatuur op de
1
Een kunstnier
werking van speeksel
2
Een poster over xenotransplantatie
Wat eet je van een dier?
3
Puzzel
2
Thema 6 Gaswisseling
Basisstof
1
Gaswisseling bij dieren
2
Het ademhalingsstelsel van de mens
3
De longblaasjes
4
Ventilatie in de longen
5
Gezonde longen en luchtwegen
Extra basisstof
6
Beoordelingspracticum:
De kieuwen van een vis
7
Leren en werken: Longfunctieassistent
Verrijkingsstof
1
De stembanden
2
Vitale capaciteit
Thema 7 Transport
Basisstof
1
Bloed
2
De bloedsomloop
3
Het hart
4
De bloedvaten
5
Hart- en vaatziekten
6
Weefselvloeistof en lymfe
Extra basisstof
7
Werken met informatiebronnen: Cholesterol
8
Leren en werken: Verpleegkundige
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
29
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Bijlage 4
Inhoudsopgaven delen 3-4 vmbo 5e druk
Thema 3 Voortplanting en ontwikkeling
3 VMBO-BK DEEL 1
Basisstof
Thema 1 Organen en cellen
1
Voortplanting en bevruchting
2
Het lichaam verandert
Basisstof
3
Het voortplantingsstelsel van de man
1
Organismen
4
Het voortplantingsstel van de vrouw
2
Organen, cellen en weefsels
5
De menstruatiecyclus
3
Werken met de microscoop
6
Zwanger worden
4
Tekeningen maken
7
Een kindje in de baarmoeder
5
Plantaardige cellen
8
De geboorte
6
Dierlijke cellen
9
De levenscyclus van de mens
7
Groeien door celdeling
10
Soa
11
Voorbehoedsmiddelen
Extra basisstof
8
Preparaten maken
Extra basisstof
9
De zin van verzorging
12
Seksualiteit
10
Leren en werken
13
Geboorteregeling in beeld
14
Leren en werken
Verrijkingsstof
1
Heb ik dat?
Verrijkingsstof
2
Waar liggen de organen?
1
Heb ik dat?
3
De levenscyclus van dieren
2
Voortplanting bij dieren
4
Werken met de computer
3
Ongewenst zwanger! Wat nu?
4
Werken met de computer
Thema 2 Ordening
3 VMBO-BK DEEL 2
Basisstof
1
Organismen ordenen
2
Het rijk van de bacteriën
Thema 4 Regeling
3
Het rijk van de schimmels
Basisstof
4
Het rijk van de planten
1
Het zenuwstelsel
5
Het rijk van de dieren
2
Zenuwcellen en zenuwen
6
Geleedpotigen
3
Het ruggenmerg
7
Gewervelde dieren
4
De hersenen
8
Organismen indelen
5
De weg van impulsen in je lichaam
6
Het hormoonstelsel
Extra basisstof
9
Determineren
Extra basisstof
10
Parasieten
7
Een interview afnemen
11
Leren en werken
8
Drugs in beeld
9
Leren en werken
Verrijkingsstof
1
Heb ik dat?
2
Kamperplanten bekijken
3
Het nut van schoonmaken
4
Werken met de computer
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
30
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
4 VMBO-BK DEEL 1
Verrijkingsstof
1
Alcohol
2
De voetzoolreflex
3
Suikerziekte
Basisstof
5
Wat kan er verkeerd gaan?
1
Stoffen worden omgezet
6
Leren en werken
2
Fotosynthese
3
Glucose als grondstof
4
Verbranding
5
Fotosynthese en verbranding
Thema 5 Zintuiglijke waarneming
Thema 1 Stofwisseling
Basisstof
1
Het zintuigenstelsel
Extra basisstof
2
Voelen met de huid
6
3
Ruiken en proeven
4
De bouw van de ogen
5
De werking van het oog
6
Het netvlies
7
De oren
Een werkplan maken:
Fotosynthese in een driekleurig blad
7
Leren en werken:
Biochemisch laboratoriummedewerker
Verrijkingsstof
1
Winterslaap
Extra basisstof
2
Grondstofwisseling
8
Proeven doen
3
Enzymactiviteit
9
Hoe snel reageer je met je zintuigen?
10
Leren en werken
Thema 2 Planten
Verrijkingsstof
Basisstof
1
Brillen en contactlenzen
1
Voortplanting
2
Een oog ontleden
2
De bouw en functie van bloemen
3
Iriscopie
3
Bestuiving
4
Wat kan er verkeerd gaan?
4
Bevruchting
5
Werken met de computer
5
Ontkieming, groei en ontwikkeling
6
Transport
7
Wortels, stengels, bladeren
8
Stevigheid en bescherming
Thema 6 Stevigheid en beweging
Basisstof
1
Het skelet
Extra basisstof
2
Kraakbeenweefsel en beenweefsel
9
Beoordelingspracticum: Helmknop
3
Beenverbindingen
10
Leren en werken: Plantenkweker
4
De bouw en werking van van spieren
5
Houding en beweging
Verrijkingsstof
6
Blessures
1
Lengtegroei bij zaadplanten
2
Diktegroei bij bomen en struiken
Extra basisstof
3
Verdamping uit bladeren
7
Rugklachten
4
Leren en werken: Hovenier
8
Hulp bieden
9
Leren en werken
Thema 3 Ecologie
Verrijkingsstof
Basisstof
1
De fontanellen
1
Organismen en hun leefomgeving
2
Botbreuken
2
Voedselketens
3
Wat kan er verkeerd gaan?
3
Kringlopen
4
Werken met de computer
4
Piramides
5
Aanpassingen bij dieren
6
Aanpassingen bij planten
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
31
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
3
Extra basisstof
7
Leren en werken: Restaurantkok
Thema 6 Gaswisseling
Veldwerk en presentatie:
Bodemdiertjes onderzoeken
Basisstof
Leren en werken: Ecologische boer
1
Gaswisseling bij dieren
2
Het ademhalingsstelsel van de mens
Verrijkingsstof
3
De longblaasjes
1
Ecosystemen in Nederland
4
Ventilatie in longen
2
Een voedselweb
5
Gezonde longen en luchtwegen
3
Waterdoorlaatbaarheid van de bodem
8
Extra basisstof
Thema 4 Mens en milieu
6
Basisstof
7
Beoordelingspracticum:
De kieuwen van een vis
Leren en werken: Astma/COPD-consulent
1
De mens en het milieu
2
Voedselproductie
Verrijkingsstof
3
Bestrijding van ziekten en plagen
1
Het strottenhoofd en de stembanden
4
Landbouw in Nederland
2
Vitale capaciteit
5
De lucht
3
Kunstmatige ademhaling
6
Het water
4
Wat kan er verkeerd gaan?
7
De bodem
8
Maatregelen om het milieu te beschermen
Thema 7 Transport
Extra basisstof
Basisstof
9
Informatie verzamelen en presenteren:
1
Het bloed
Bio-industrie
2
De bloedsomloop
Leren en werken: Milieu-inspecteur
3
De bloedvaten
4
Het hart
5
Hart- en vaatziekten
10
Verrijkingsstof
1
De ozonlaag
2
Zure regen en gebouwen
Extra basisstof
3
Hoe zuur is de regen?
6
4
Thermische waterverontreiniging
5
Leren en werken: Boswachter
Werken met informatiebronnen:
Bloeddonor
7
Weefselvloeistof en lymfe
8
Leren en werken: Doktersassistent
4 VMBO-BK DEEL 2
Verrijkingsstof
Thema 5 Voeding en vertering
1
Onderzoek naar hart en bloedvaten
2
Bypassoperatie en dotteren
Basisstof
3
De bouw van een zoogdierhart
1
Voedsel
4
Wat kan er verkeerd gaan?
2
Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
3
Het aantonen van zetmeel
4
Gezonde voeding
5
Het verteringsstelsel
Basisstof
6
Het gebit
1
Het inwendig milieu
7
De organen voor vertering
2
De lever
8
Voeding en vertering bij zoogdieren
3
De nieren en de urinewegen
4
De huid
Extra basisstof
5
Afweer
9
Beoordelingspracticum: Weet wat je eet
6
Transplantaties en bloedtransfusies
10
Leren en werken: Brood- banketbakker
Thema 8 Opslag, uitscheiding en bescherming
Extra basisstof
Verrijkingsstof
7
Je mening geven: Xenotransplantatie
1
De werking van speeksel
8
Leren en werken: Doktersassistent
2
Wat kan er verkeerd gaan?
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
32
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Thema 3 Voortplanting en ontwikkeling
Verrijkingsstof
1
Een kunstnier
Basisstof
2
Hepatitis
1
Reductiedeling
3
Wat kan er verkeerd gaan?
2
Het voortplantingsstelsel van een man
3
Het voortplantingsstelsel van een vrouw
4
Hormonen en voortplanting
5
Embryonale ontwikkeling
6
De geboorte en verdere ontwikkeling
7
Seksueel overdraagbare aandoeningen
8
Geboorteregeling
3 VMBO-KGT DEEL 1
Thema 1 Organen en cellen
Basisstof
1
Organismen
2
Organen, cellen en weefsels
Extra basisstof
3
Werken met de microscoop
9
Seksualiteit
4
Plantaardige cellen
10
Leren en werken: Kraamverzorgende
5
Dierlijke cellen
6
Chromosomen
Verrijkingsstof
7
Celdeling
1
De bijsluiter van een pil
8
Biologisch onderzoek
2
Gegevens zoeken op internet
3
Wat kan er verkeerd gaan?
4
Leren en werken: Verloskundige
Extra basisstof
9
Een biologisch onderzoek uitvoeren
10
Leren en werken: Medisch laborant
Thema 4 Erfelijkheid
Verrijkingsstof
Basisstof
1
Organenstelsels bij dieren
1
Genotype en fenotype
2
Plantaardige weefsels
2
Geslachtshormonen
3
Eencellige organismen
3
Tweelingen
4
Chromosomen en genen
5
Genenparen
6
Kruisingen
Basisstof
7
Stambomen
1
Het ordenen van organismen
8
Geslachtelijke en ongeslachtelijke
2
Het rijk van de bacteriën
3
Het rijk van de schimmels
9
Mutaties
4
Het rijk van de planten
10
Erfelijkheidsonderzoek
5
Het rijk van de dieren
11
Biotechnologie
6
Geleedpotigen
7
Gewervelden
Extra basisstof
8
Het indelen van organismen
12
Een onderzoek opzetten en uitvoeren
13
Leren en werken: Veehouder
Thema 2 Ordening
voortplanting
Extra basisstof
9
Beoordelingspracticum: De mossel
Verrijkingsstof
10
Leren en werken:
1
Intermediaire fenotypen
Interessescorelijst biologie
2
Toeval en waarschijnlijkheid
3
Dat komt meer voor bij jongens dan bij
Verrijkingsstof
1
De dubbele naamgeving
2
Tubifex
3
Virussen
4
Wat kan er verkeerd gaan?
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
meisjes
4
Het syndroom van Down
33
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
8
Thema 5 Evolutie
Leren en werken: Opticien
Verrijkingsstof
1
Als je niet scherp kunt zien
Basisstof
2
Een oog ontleden
1
De evolutietheorie
3
Iriscopie
2
Een voorbeeld van evolutie
4
Wat kan er verkeerd gaan?
3
Fossielen
4
Argumenten voor evolutie
5
De geschiedenis van het leven op aarde
Thema 8 Stevigheid en beweging
Basisstof
Extra basisstof
1
Het skelet
6
Werken met informatiebronnen:
2
Kraakbeenweefsel en beenweefsel
Evolutie van de mens
3
Beenverbindingen
Leren en werken:
4
De bouw en werking van spieren
Veelgevraagde capaciteiten
5
Houding en beweging
6
Blessures
7
Verrijkingsstof
1
Fossielen
Extra basisstof
2
Grote overgangen in de evolutie
7
Hernia en andere rugklachten
8
Leren en werken: Voetbaltrainer
3 VMBO-KGT DEEL 2
Verrijkingsstof
Thema 6 Regeling
1
De schedel
2
Botbreuken
Basisstof
3
Wat kan er verkeerd gaan?
1
Het zenuwstelsel
4
Leren en werken
2
Zenuwcellen en zenuwen
3
Het ruggenmerg
4
De hersenen
5
De weg die impulsen afleggen
Basisstof
6
Het hormoonstelsel
1
Wat is gedrag?
7
De hypofyse en de schildklier
2
Hoe wordt gedrag veroorzaakt?
8
De eilandjes van Langerhans en de bijnieren
3
Hoe wordt gedrag bepaald?
4
Sociaal gedrag
5
Gedrag bij de mens
Extra basisstof
9
Een interview afnemen
10
Leren en werken: Apothekersassistent
Verrijkingsstof
Thema 9 Gedrag
Extra basisstof
6
Een gedragsonderzoek
7
Leren en werken: Leidster kinderdagverblijf
1
Alcohol
2
Drugs
Verrijkingsstof
3
Suikerziekte (diabetes mellitus)
1
Gedrag van pissebedden
4
Wat kan er verkeerd gaan?
2
Leerprocessen
3
Leerprocessen bij mensen
4
Leren en werken
Thema 7 Zintuiglijke waarneming
Basisstof
1
Het zintuigenstelsel
2
Voelen en proeven
3
De bouw van de ogen
4
De iris en de ooglens
5
Het netvlies
6
De bouw en de werking van de oren
Extra basisstof
7
De werking van de smaakzintuigen
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
34
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Extra basisstof
4 VMBO-KGT DEEL 1
Thema 1 Stofwisseling
Basisstof
1
Stoffen worden omgezet
2
Fotosynthese
3
Glucose als grondstof
4
Verbranding
5
Fotosynthese en verbranding
Extra basisstof
1
Een werkplan maken:
Fotosynthese in een driekleurig blad
2
Leren en werken:
Biochemisch laboratoriummedewerker
Verrijkingsstof
1
Onderzoek naar fotosynthese
2
Winterslaap
Thema 2 Planten
Basisstof
1
Voortplanting
2
De bouw en functie van bloemen
3
Bestuiving
4
Bevruchting
5
Ontkieming, groei en ontwikkeling
6
Wortels, stengels, bladeren
7
Stevigheid en bescherming
Extra basisstof
8
Beoordelingspracticum: Helmknop
9
Leren en werken: Plantenkweker
Verrijkingsstof
1
Lengtegroei bij zaadplanten
2
Diktegroei bij bomen en struiken
3
Verdamping uit bladeren
4
Leren en werken: Hovenier
Thema 3 Ecologie
Basisstof
1
Invloeden uit het milieu
2
Voedselrelaties
3
Kringlopen
4
Piramides
5
Populaties
6
Aanpassingen bij dieren
7
Aanpassingen bij planten
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
8
Veldwerk en presentatie:
Bodemdiertjes onderzoeken
9
Leren en werken:
Ecologisch groentehandelaar
Verrijkingsstof
1
Ecosystemen in Nederland
2
Een voedselweb in een eik
3
Waterdoorlaatbaarheid van de bodem
Thema 4 Mens en milieu
Basisstof
1
De mens en het milieu
2
Voedselproductie
3
Landbouw in Nederland
4
De lucht
5
Het water
6
De bodem
7
Maatregelen om het milieu te beschermen
Extra basisstof
8
Werken met informatiebronnen:
Van wild zwijn tot varken
9
Leren en werken: Milieu-inspecteur
Verrijkingsstof
1
Het gat in de ozonlaag
2
Zure regen en gebouwen
3
Hoe zuur is de regen?
4
Thermische waterverontreiniging
5
Leren en werken: Boswachter
4 VMBO-KGT DEEL 2
Thema 5 Voeding en vertering
Basisstof
1
Voedselproductie
2
Voedingsmiddelen en voedingsstoffen
3
Het aantonen van zetmeel en glucose
4
Gezonde voeding
5
Het verteringsstelsel
6
Het gebit
7
De organen voor vertering
8
Voeding en vertering bij zoogdieren
Extra basisstof
9
Weet wat je eet
10
Leren en werken: Brood- en banketbakker
35
beoordelingstoets
VOORBEELD-PTA
A
BIOLOGIE BOVENBOUW VMBO
Extra basisstof
Verrijkingsstof
7
Xenotransplantatie
1
De werking van speeksel
8
Leren en werken: Doktersassistent
2
Wat kan er verkeerd gaan?
3
Leren en werken: Restaurantkok
Thema 6 Gaswisseling
Verrijkingsstof
1
Een kunstnier
2
Een poster over xenotransplantatie
3
Wat kan er verkeerd gaan?
Basisstof
1
Gaswisseling bij dieren
2
Het ademhalingsstelsel van de mens
3
De longblaasjes
4
Ventilatie in de longen
5
Gezonde longen en luchtwegen
Extra basisstof
6
De kieuwen van een vis
7
Leren en werken: Astma/COPD-consulent
Verrijkingsstof
1
Het strottenhoofd en de stembanden
2
Vitale capaciteit
3
Kunstmatige ademhaling
5
Wat kan er verkeerd gaan?
Thema 7 Transport
Basisstof
1
Bloed
2
De bloedsomloop
3
Het hart
4
De bloedvaten
5
Hart- en vaatziekten
6
Weefselvloeistof en lymfe
Extra basisstof
7
Cholesterol
8
Leren en werken: Verpleegkundige
Verrijkingsstof
1
Onderzoek naar de werking van hart en
bloedvaten
2
EPO
3
De bouw van een zoogdierhart
4
Wat kan er verkeerd gaan?
Thema 8 Opslag, uitscheiding en bescherming
Basisstof
1
Een constant inwendig milieu
2
De lever
3
De nieren en de urinewegen
4
De huid en het onderhuidse bindweefsel
5
Afweer
6
Transplantaties en bloedtransfusies
Biologie voor jou © Malmberg ‘s-Hertogenbosch
36