3. Systematiek - TU Delft Medewerkers

Systematiek
3
1
2
9
De wereld der insecten telt ongeveer een miljoen soorten
Wereldwijd zijn er ongeveer 20.000 soorten bijen. De
die benoemd en beschreven zijn, en misschien nog wel
meeste van deze soorten leven solitair. Dat wil zeggen:
een miljoen onbekende soorten. Hun soortenrijkdom is
elk vrouwtje is vruchtbaar en brengt nakomelingen
groter dan van alle andere groepen van dieren bij elkaar.
voort. Ze maken een nestje in holle twijgen, gaten
De oudste insecten leefden 350 miljoen jaar geleden. Hun
in takken en stammen, tunnels in de grond en
ontstaansgeschiedenis is niet duidelijk. De verscheidenheid
dergelijke. Daarin leggen ze hun eitjes, voegen er
in vorm en levenswijze van insecten is duizelingwekkend,
wat voedsel voor de latere larve aan toe en sluiten de
maar wat ze gemeen hebben is een algemeen bouwplan:
cel af. Het broed verzorgen ze niet. Soms maken ze
een in drieën geleed lichaam met een kop, een borststuk
nog een nestje. Daarna gaan ze dood. Solitaire bijen
(thorax) en een achterlijf (abdomen) en verder zes poten
produceren geen honing of bijenwas. Veelal hebben ze
die aan het borststuk bevestigd zijn. Veel soorten planten
geen angel en als ze die al hebben steken ze er zelden
zijn van insecten afhankelijk voor de bestuiving en dus
mee. Ze zijn zeer belangrijk voor het bestuiven van
voortplanting; niet alleen van bijen maar ook van sommige
planten. Vandaar de groeiende populariteit bij tuiniers
kevers en vliegen.
om nestkasten voor deze diertje te maken.
Binnen de klasse der ‘insecten’ of Insecta is er een groep,
Naast de solitaire bijen kennen we ook de sociale
een orde, die Hymenoptera of ‘vliesvleugeligen’ genoemd
bijen. Binnen die laatste groep zijn ook weer grote
wordt. Wespen, mieren, bijen en hommels behoren hiertoe
verschillen aan te wijzen, al naar gelang de graad van
en zijn naaste familie van elkaar. Zowel de mieren als
perfectie van de organisatie. De bijensoorten met de
de bijen komen voort uit de wespen. De oudst bekende,
hoogste graad van perfectie in hun sociale organisatie
meest primitieve en inmiddels uitgestorven mierensoort
noemen we eusociale bijen. Van individuele bijen kan
is Sphecomyrma freyi. Ongeveer 80 miljoen jaar oude, in
je in zo’n geval nauwelijks meer spreken. Het is het
amber geconserveerde exemplaren, werden in de zestiger
volk, de staat, de kolonie die als eenheid functioneert.
4
jaren van de vorige eeuw gevonden in New Jersey.
Een bijenvolk is verdeeld in een aantal
De oudst bekende, meest primitieve en inmiddels
gespecialiseerde kasten. Alles in het volk speelt zich
uitgestorven bijensoort is Melittosphex burmensis. Een in
af rondom de koningin. Zonder koningin kan het volk
amber ingesloten exemplaar werd in 2006 gevonden in een
niet bestaan. Ze produceert de eitjes waaruit eerst
mijn in Myamar. De ouderdom ervan wordt gedateerd op
de larven en vervolgens de jonge bijen groeien. Dan
100 miljoen jaar. Hommels lijken zó sterk op bijen dat ze
zijn er de darren, de mannelijke bijen. Hun enige taak
niet als een aparte groep gezien worden maar beschouwd
is het bevruchten van de koningin. Ze verzamelen
worden als grotere en sterker behaarder bijen. Bijen en
geen honing. Ze kunnen niet steken. In de herfst
hommels voeden zich uitsluitend met plantaardig voedsel
worden ze verjaagd uit het nest of doodgestoken door
- nectar, stuifmeel. Wespen daarentegen ook met dierlijk
de werksters. De derde kaste zijn de werksters. Zij
voedsel; ze verzamelen geen stuifmeel.
hebben allerlei taken: verzorgen van het broed, honing
5
en stuifmeel halen. In aanleg zijn het vrouwelijke
8
De orde van de ‘vliesvleugeligen’ is onderverdeeld in een
dieren. Ze kunnen zich echter niet voortplanten. Hun
aantal families en elk van die families is weer onderverdeeld
legbuis heeft zich ontwikkeld tot een steekapparaat, de
in een aantal geslachten. Van deze geslachten zijn Apis,
angel. In Nederland leven 354 bijensoorten, inclusief
de honingbijen, en Bombus, de hommels, het bekendst.
de honingbij. Ruim 300 van die soorten leven solitair.
Honingbijen maken raten van was, produceren honing en
De overige, inclusief 20 hommelsoorten leven in
slaan die op. Ook veel hommelsoorten doen dat. Echter,
sociaal verband.
mellifera
iberica
intermissa
de hoeveelheid honing die hommels opslaan is gering en
dient alleen maar om de directe behoeften van het volk te
De honingbij, Apis mellifera, is oorspronkelijk
dekken. Dit hangt samen met het verschil in levenscyclus
afkomstig uit Europa en Afrika. Deze soort kent
van honigbij en hommel. Honingbijen overwinteren als volk
een groot aantal ondersoorten. Al vele duizenden
en het moet daarom een voedselvoorraad aanleggen om
jaren wordt de honingbij als huisdier door de mens
de koude periode te overbruggen. Van een hommelkolonie
gehouden en van alle insecten bezitten wij over de
overwintert alleen maar de bevruchte jonge koningin die in
honingbij de meeste kennis. De in de Nederlandse
winterslaap gaat. De rest van de kolonie sterft.
bijenhouderij gangbare soorten en hun kruisingen zijn
car- mace- caucanica donica
sica
ligustica
anatoliaca
meda
lamarckii
saharensis
jemenitica
monticola
adansonii
litorea
scutellata
unicolor
capensis
6
Apis mellifera carnica, Apis mellifera ligustica en Apis
mellifera mellifera. Een veel voorkomende kruising is
de buckfastbij. De aanzet tot deze kruisingslijn werd
gegeven door broeder Adam (Karl Kehrle,
1898 - 1996), een Benedictijner monnik die in 1917
een Apis mellifera ligustica koningin kruiste met Apis
mellifera mellifera darren.
1. Apis mellifera mellifera. Een honingbij die nectar verzamelt.
Auteur: Alvesgaspar, Wikipedia.
2. Bombus hypnorum, boomhommel, dar.
Auteur: André Karwath, Wikipedia.
3. Apis mellifera ligustica, Italiaanse honingbij, werkster.
Auteur: Ken Thomas, Wikipedia.
4.
Phecomyrma freyi. Een werkster uit de oudst bekende en
meest primitieve groep mieren. Geconserveerd in
seqoia-amber uit New Jersey. 80 miljoen jaar oud.
Auteur: F.M. Carpenter. Uit: The Ants, Hölldobler and Wilson 1990.
5.
Melittosphex burmensis. De oudst bekende, meest
primitieve en inmiddels uitgestorven bijensoort.
Bron: htpp://www.oddhubs.com
Zie ook: http://www.danforthlab.entomology.cornell.edu/files/all/
danforthpoinar2011jpaleo.pdf
6. Ondersoorten van de Apis mellifera volgens Gottfried Goetze.
Bron: http://www.imkerpedia.nl
7. Apis mellifera carnica, werkster.
Auteur: Richard Bartz, Wikipedia.
8. Een veel voorkomende kruising van honingbijsoorten is de
buckfastbij. De aanzet tot deze kruisingslijn werd gegeven
door broeder Adam (Karl Kehrle, 1898 - 1996).
7
9. Buckfast-werksters met koningin.
Bron: http://melissomania.blogspot.com
TU Delft